________________
ધમબોધગ્રંથમાળા
: ૫૪ :
૧ પુષ્પ
પણુ) પિતાના પુત્રને ય ભય હોય છે. આવી રીતિ સર્વત્ર જોવામાં આવે છે.
જેમ કેધને ક્ષમાથી જીતી શકાય છે, માનને નમ્રતાથી જીતી શકાય છે અને માયાને સરલતાથી જીતી શકાય છે, તેમ લેભાને સંતોષથી જીતી શકાય છે.
“સંતેષી સદા સુખી” એ જગને અનુભવ છે. “સંતેષ સમું સુખ નહિ” એ મહર્ષિઓને મત છે અને “સંતેષ એ જ પરમ નિધાન છે” એવું તત્ત્વનું તારણ છે. તેથી સુજ્ઞ જનેએ સંતેષને ધાર અને લેભને માર એ જ સર્વથા સમુચિત છે.
(૧૦–૧૧) રાગ અને દ્વેષ. રાગ હોય ત્યાં દ્વેષ હોય છે અને દ્વેષ હોય ત્યાં રાગ હોય છે, તેથી આ બંને પાપસ્થાનકને વિચાર સાથે કરવામાં આવે છે.
શાસ્ત્રકારના અભિપ્રાયથી આત્માનું અધઃપતન કરનારી મુખ્ય બે વૃત્તિઓ તે રાગ અને દ્વેષ છે. તેમાં રાગ એ માયા અને લેભની મુખ્યતાવાળી વૃત્તિ છે અને દ્વેષ એ ક્રોધ તથા માનની મુખ્યતાવાળી વૃત્તિ છે. આ બંને વૃત્તિઓની ભયંકરતાનું પૂરેપૂરું વર્ણન કરી શકાય તેવું નથી, છતાં તેને કંઈક ખ્યાલ આવે તેવા હેતુથી અહીં થોડા શબ્દો લખવામાં આવે છે.
* આ વાકય બહુલતાએ સમજવું. નવમાં ગુણસ્થાનક સુધી રાગદેષ બને સાથે છે, પરંતુ દશમાં ગુણસ્થાનકે એકલે રાગ જ હોય છે.
