________________
ચૌદમું :
: ૫૭ :
પાપને પ્રવાહ અધિકારી થવું હશે તેમણે ગુણગ્રાહકતાને આશ્રય લે જ પડશે. ગુણ જેનારમાં ગુણને સંગ્રહ થાય છે અને દેષ જેનારમાં દોષને સંગ્રહ થાય છે, કારણ કે ચારશી માવના તાદશી સિદ્ધિઃ એ વિશ્વને સનાતન નિયમ છે.
ઈષ્ય આગળ વધી કે નિંદા શરૂ થાય છે, જે વિચાર અને વાણી બંનેને અપવિત્ર બનાવે છે તથા કાર્યોમાં પણ અનુચિતતાને ઉમેરો કરીને શરૂ થયેલા આત્માના અધઃપતનને વધારે વેગ આપે છે, પરંતુ વાત એટલેથી જ અટક્તી નથી. નિંદાને અતિરેક વૈરવૃત્તિને આમંત્રણ આપે છે અને વૈરવૃત્તિ આવી પહોંચી કે મનુષ્ય સારાસાર, હિતાહિત કે કર્તવ્યાકર્તવ્ય બધું ભૂલી જઈને ખુલ્લંખુલ્લા અન્યાયને આશ્રય લે છે, નીતિને કરે મૂકે છે અને ન કરવા જેવાં અનેક કાર્યો કરીને અધઃપતનના ઈતિહાસને પૂરી કરે છે.
અહે હૈષની લીલા! એનું શું વર્ણન કરીએ? એણે ભાઈ-ભગિનીઓને છોડયા નથી, મિત્ર અને મુરબ્બીઓને મૂક્યા નથી, તેમજ પુરુષ અને સાધુસંતોને સતાવવામાં પણ પાછી પાની કરી નથી ! આવા દુષ્ટશિરોમણિ દ્વેષને કયે સજ્જન પોતાના દિલમાં સ્થાન આપે?
તાત્પર્ય કે-રાગ અને દ્વેષને આત્માના પરમ શત્રુ જાણીને તેમને સમભાવરૂપી સબળ શસ્ત્રવડે સંપૂર્ણ સંહાર કરે એ સુજ્ઞજનેનું પરમ કર્તવ્ય છે. કહ્યું છે કે
अस्ततंहैरतः पुंभिर्निर्वाणपदकांक्षिभिः। विधातव्यः समत्वेन, रागद्वेषद्विषजयः ॥१॥
