________________
ધધ-ગ્રંથમાળા
: ૩૮ :
પુષ્પ
લૌકિક શાસ્ત્રોને અભિપ્રાય પણ એવા જ છે. આ રહ્યા
તેમના શબ્દોઃ
क्रोधाद्भवति संमोहः, संमोहात्स्मृतिविभ्रमः । स्मृतिविभ्रमाद् बुद्धिनाशः, बुद्धिनाशात्प्रणश्यति ||१||
ક્રોધથી સમાહ થાય છે, સ’માહથી સ્મૃતિવિભ્રમ થાય છે, સ્મૃતિવિભ્રમથી બુદ્ધિના નાશ થાય છે અને બુદ્ધિના નાશ થતાં મનુષ્ય સર્વ પ્રકારે નાશ પામે છે.
નીતિ તરીકે પણ ક્રોધના ત્યાગ કરવા ઉચિત છે. કારણ કેઃ
क्षमी यत्कुरुते कार्यं, न तत्क्रोधवशंवदः । कार्यस्य साधनी प्रज्ञा, सा च क्रोधेन नश्यति ।। १ ।।
જે કાર્ય ક્ષમાવાળા એટલે સહનશીલ કે શાંત સ્વભાવને મનુષ્ય કરી શકે છે, તે કાર્ય વાત વાતમાં તપી જનારા અને એ રીતે મન પરના કાબૂ ગુમાવનારા મનુષ્ય કરી શકતા નથી. તાત્પ કે કાર્યને સાધનારી પ્રજ્ઞા છે, તેના ક્રોધવડે નાશ થાય છે.
મનુષ્ય ઘણીવાર પુત્ર-પુત્રીઓને રખડતાં જોઈને, પત્નીને વિચિત્ર રીતે વર્તતી જાણીને, શેઠને મનસ્વી હુકમ કરતા નિહાળીને તથા નાકરાની નિમકહરામી ભાળીને ઘણા ગુસ્સે થાય છે અને તેમની અતિ તજના કરે છે, પરંતુ આવા સંચાગામાં પણ શાંતિથી કામ લેવું એ જ હિતાવહ છે. કહ્યું છે કે:
अइ तञ्जणा न कायवा, पुत्तकलत्तेसु सामिए भिच्चे । દિલ વિ મહિન્નત, કંઇક્ ટ્રેટ્ટો ન સંદ્દો !! ? ।।
