Book Title: Nyayakumudchandra Part 2
Author(s): Mahendramuni
Publisher: Manikchand Digambar Jain Granthamala Samiti

View full book text
Previous | Next

Page 481
________________ प्रवचनप्र० का०६५] ब्राह्मणत्वजातिविचारः 767 अव्युत्पादकादनिष्पत्तेश्चास्य अपशब्दत्वे गोशब्दस्याप्यपशब्दत्वप्रसङ्गः, प्राकृतव्याकरणातस्याप्यनिष्पत्तेरविशेषात् / अतः संस्कृतेतरव्याकरणप्रसिद्धयोः गोगावीशब्दयोः गोत्वलक्षणार्थाभिधायित्वेन प्रवृत्तेः कुतोऽयं नियमः 'गोशब्द एव गोत्वस्य वाचको न गावीशब्दः शब्दः तथा' / यथैवं हि तुल्यप्रमाणावधारितवाचकत्वा वृक्षतरुपादपादयः पर्यायश ब्दाः तथा गोगाव्यादयोऽपि। तथाहि-मो-गावी-गौणी-गोपोतलिकेत्यादयः शब्दाः गोत्वस्य / वाचकाः वृद्धस्तत्र अविगानेन प्रयुज्यमानत्वात् गौः उश्रा(स्रा)इत्यादिवत् / तथा, गाव्यादयः शब्दाः गोत्वे अनादिप्रयोगाः अनवगम्यमानाऽवधित्वात् 'गौरुश्रा(स्रा)इत्यादिवत् / ____ अथ अधर्महेतुत्वादसाधुत्वमस्याः; ननु कदा तस्या अधर्महेतुत्वम्-सर्वदा, यागादिकर्मकाले वा ? यदि सर्वदा; न कदाचिद् धर्मस्यावसरः स्यात् , नित्य-नैमित्तिकानुष्ठानसमयेऽपि प्राकृतशब्दानां घृतसमिदाद्यभिधायिनां गोभूम्यादिदानाभिधायिनाश्च 10 प्रयुक्तानामधर्मस्यैव हेतुत्वप्रसङ्गात् / अथ यागादिकर्मकाले; महत् तत्कर्मणो माहात्म्यं येनान्यदा अधर्मस्याजनकमपि आत्मसत्ताकाले[s]धर्मजनकं करोति इति / किञ्च, प्राकृतवचसामधर्महेतुत्वनियमः तदा सिद्ध्येत् यदा संस्कृतानां तेषां धर्महेतुत्वनियमः स्यात् / तन्नियमाभ्युपगमे च नटभटवरुटचर्मकारादीनां संस्कृतवेदवचोऽभिधायिनां प्राकृतवक्तुमासोपवासिन्यादिभ्यः अतीवाधिकधर्मोत्पत्तिः स्यात् / 15 अथ ब्राह्मणस्यैव तदभिधायिनो धर्मः नान्यस्येति चेत्, न; ब्राह्मण्यस्य कुतश्चिदपि प्रमाणादप्रतीतेः ॥छ।। ननु प्रत्यक्षेणैव ब्राह्मण्यं प्रतीयते; विस्फारिताक्षस्य पुरोव्यवस्थितेषु क्षत्रियादिसनियनिकलावि चेषु तद्वैलक्षण्येन 'ब्राह्मणोऽयं ब्राह्मणोऽयम्' इत्यनुगतैकाकारप्रत्ययमोपेता योनिनिबन्धना विषयतया ब्राह्मणसङ्घ मनुष्यत्वाद्यतिरिक्तस्य अनुगतैकाकारस्य ब्राह्मण- 20 ब्राह्मण्यजातिरिति मीमां- (ण्य)स्य प्रतिभासप्रतीतेः / न चायं प्रत्ययः सन्दिग्धः; उभयकोसकादीनां पूर्वपक्षः- टिसंस्पर्शित्वाभावात् / नापि विपर्यस्तः; दोषरहितैः कारणैरारब्धत्वात् . बाधकप्रत्ययरहितत्वाच्च / यदि च ब्राह्मण्यं प्रत्यक्ष न स्यात् तदा 'ब्राह्मणोऽयं पुरुषः' इति विशिष्टप्रतिभासो न स्यात् / अत्र हि ब्राह्मणत्वानुरागविशिष्टः पुरुषः प्रतिभासते, न पुनः (1) गावीशब्दस्य / (2) तुलना-"तस्मात्पर्यायशब्दत्वात् गाव्यादेत्तरुवृक्षवत् / आचारेण प्रयोज्यत्वं न शास्त्रस्थैर्निवारितम् ॥"-तन्त्रवा० 1324 / (3) तुलना-"गावीगोण्यादयः शब्दाः सर्वे गोत्वस्य वाचकाः / वृद्धस्तत्र प्रयुक्तत्वाद् गोरुस्रेत्येवमादिवत् ॥"-तन्त्रवा० 1 / 3 / 24 / (4) म्लेच्छजातिविशेषः / “पुलिन्दा नाहलाः निष्टया शवरा वरुटा भटाः / माला भिल्ला: किराताश्च सर्वेऽपि .म्लेच्छजातयः ।।"-हैमः / (5) ब्राह्मणोऽयं ब्राह्मणोऽयमित्यनुगतप्रत्ययः / 1-भिधायकत्वेन ब०, श्र०। 2-त्वात् वृक्ष-ब०। 3-गौणातलि-श्र० / 4 गोरूपत्वेत्याब०, गोरुक्षेत्या-श्र०। 5 गोरूपत्वेत्या-ब०।-चरुट-आ०. ब.17 यदि ब्राह्म-आ०। एतदन्तर्गतः पाठो नास्ति आ० / 8-1 पुनः पुरुषमात्रं श्र०।

Loading...

Page Navigation
1 ... 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634