Nyayakumudchandra Part 2

Author(s): Mahendramuni
Publisher: Manikchand Digambar Jain Granthamala Samiti

Page 578

864 लघीयस्त्रयालङ्कारे न्यायकुमुदचन्द्रे [7. निक्षेपपरि० समवशरणं विहाय भगवान् किमर्थ तत्र गच्छति-मनोविक्षेपपरिहारेण ध्यानसिद्ध्यर्थम्, निरोधाक्षमत्वतो यथासुखमवस्थानार्थम् , रहस्यकार्यानुष्ठानार्थं वा ? तत्रौद्यः पक्षोऽयुक्तः; अमनस्कतया भगवतो मनोविक्षेपाऽसंभवात् , योगनिरोधसद्भावेन उपचारतः तत्र ध्यानाभिधानाच्च। द्वितीयपक्षोऽप्यनुपपन्नः; अनन्तवीर्यस्य निरोधाऽक्षमत्वानुपपत्तेः। अनन्तसुखस्य दुःखलेशस्याप्यभावतो 'यथासुखम्' इत्यस्यापि दुर्घटत्वात् / रहस्यकार्यश्च निन्द्यम् , अनिन्धं वा ? न तावन्निन्द्यम् ; प्रक्षीणाशेषदोषस्य निन्द्यकार्यानुष्ठानविरोधात् / अथ अनिन्द्यम् ; तत्किं भोजनम् , कर्मक्षपणं वा ? न तावद्भोजनम् ; तस्य अमोहे भगवति प्रतिषिद्धत्वात् / अप्रतिषेधे वा कस्मादसौ एकान्ते गत्वा भुङ्क्ते-दृष्टि दोष]भयात् , याचकभयात्, अनुचितानुष्ठानत्वाद्वा ? तत्राद्यविकल्पोऽनुपपन्नः; भगवतो दृष्टिदोषागोचरत्वात्। यदीयेन हि नाम्ना अन्येषां दृष्टिदोषादेरुपशमो भवति स कथं तदोषगोचरः स्यात् ? द्वितीयविकल्पे तु भगवतो महद्दीनत्वं प्रख्यापितम्। न खलु महासत्त्वस्य पृष्ठतो लग्नान् बुभुक्षापीडितशिष्यान् विहाय पितुरिव पुत्रम् एकान्ते गत्वा भोजनं युक्तम् / अनुचितानुष्ठानत्वे तु न तत्र तत्परिकल्पना श्रेयसी स्त्र्यादिसेवनपरिकल्पनावत् / कर्मणामपि क्षपणं पूर्वोपार्जितानाम् ,भुक्तिकालोपार्जितानां वा तत्रै अर्हता विधीयते ? 15 पूर्वोपार्जितानाञ्चेत् ; घातिनाम् , अघातिनां वा ? न तावत् घातिनाम् ; तेषां पूर्वमेव क्षपितत्वात् / नाप्यघातिनाम् ; तेषां यथाकालं क्षपयिष्यमाणत्वात् , सततं शुक्लध्यानानलतः कर्मेन्धननिचयनिर्दहनसमर्थत्वाच्चास्य / नहि 'भगवतः शुक्लध्यानानलो देवच्छन्दके एव प्रैज्वलति न तु समवशरणादौं' इत्यभ्युपगमो युक्तः, तंत्रस्थस्यास्य ध्यानान्तरप्रसङ्गात् / ___ भुक्तिकालोपार्जितकर्मणां तु कथं क्षपणम् ? प्रतिक्रमणतश्चेत् ; अस्तु, परन्तु भगवतो 20 निर्दोषता दुर्लभा / यः प्रतिक्रमणं करोति नासौ निर्दोषः यथा अस्मदादिः, प्रतिक्रमणं करोति च भगवानिति / कृतदोषनिराकरणं हि प्रतिक्रमणम् , तत्कुर्वतः कथमस्य निर्दोषता स्यात् ? अथ तां ('तं) न करोति; कथं भुंजिक्रियातः समुत्पन्नदोषं निराकुर्यात् ? आहारकथामात्रेणापि हि अप्रमत्तोऽपि सन् साधुः प्रमत्तो भवति नाहन भुञ्जानोऽपि इति महच्चित्रम् ! दोषवत्त्वे चास्य श्रेणीत: पतितत्वान्न केवलभाक्त्वं स्यात् / (1) “निरवशेषनिरस्तज्ञानावरणे युगपत्सकलपदार्थावभासिकेवलज्ञानातिशये चिन्तानिरोधाभावेऽपि तत्फलकर्मनिर्हरणफलापेक्षया ध्यानोपचारवत् ।"-सर्वार्थसि० 9 / 11 / (2) एकासने शरीरा. वस्थितेः तत्परिस्पन्दस्य निरोधः / (३)एकान्ते / (4) समवशरणस्थितस्य भगवतः / (5) तुलना"किं चासौ भक्त्वा प्रतिक्रमणादिकं करोति न वा?"-प्रमेयक० पृ० 306 / (6) "मिथ्या दुष्कृताभिधानादभिव्यक्तप्रतिक्रियं प्रतिक्रमणम् ।"-सर्वार्थसि० 9 / 22 / (7) प्रतिक्रमणम् / (8) “अप्रमत्तो हि साधुराहारकथामात्रेणापि प्रमत्तो भवति नाहन्भुजानोऽपीति महच्चित्रम् ।"-रत्नक० टी०पू० 864 / प्रमेयक० पृ० 306 / 1 तत्राद्यपक्षो-ब०। 2 वंचकभ-श्र०। प्रज्वलितः श्र०, ज्वलति आ०। 4 परं च भग-ब०। 5 कस्य ब०। 6 भक्तिक्रि-श्र०।