Nyayakumudchandra Part 2

Author(s): Mahendramuni
Publisher: Manikchand Digambar Jain Granthamala Samiti

Page 577

प्रवचनप्र० का 0 76 ] केवलिकवलाहारविचारः इत्यादि; तदप्यनुपपन्नम् ; तज्ज्ञानस्य सोपयोगतया तत्काल एव स्वविषयाऽशेषार्थसाक्षाकरणसंभवात् / यदैव हि अवधिज्ञानोपयोगमवधिज्ञानी करोति तदैवासौ तद्विषयभूतमशेषं वस्तु पश्यति नान्यदेति, भोजनकाले यद्यसौ उपयोगं करोति तदाऽन्तरायो भवत्येव, नचायं प्रकारः केवलज्ञाने संभवति तस्य सदा उपयुक्तत्वात् / ____ यदप्युक्तम्-'नेन्द्रियार्थसम्बन्धमात्रेण मतिज्ञानं भवति' इत्यादि; तदप्यसुन्दरम् ; / विषयविषयिसम्बन्धे समुपजायमानस्य ज्ञानस्य अमतिज्ञानत्वे मतिज्ञानवातॊच्छेदप्रसङ्गात् / अथ मतिज्ञानावरणक्षयोपशमस्य सहकारिणोऽभावात् नेन्द्रियाणि स्वविषयसम्बन्धेऽपि स्वकार्यमाविर्भावयन्ति; तर्हि मोहनीयस्यापि सहकारिणोऽभावात् वेद्यमपि स्वकार्य न कुर्यात् इत्युक्तम् / / किञ्च, किमर्थमसौ भुङ्क्ते-शरीरोपचयार्थम् , ज्ञानदर्शनवीर्यादिक्षयनिवृत्त्यर्थम् , 10 क्षुद्वेदनाप्रतीकारार्थम्, आयुषोऽसाधितमुक्तिकस्यापवर्त्तननिवृत्त्यर्थम् , रसगृद्ध्युपशमार्थम्, लोकानुग्रहार्थं वा ? न तावत् शरीरोपचयार्थम् ; लाभान्तरायप्रक्षयात् प्रतिसमयं विशिष्टपरमाणुलाभादेव तत्सिद्धेः / तदर्थं तद्ग्रहणे च कथमसौ निर्ग्रन्थः स्यात् शरीरसम्मू संभवात् प्राकृतपुरुषवत् / नापि ज्ञानादिक्षयनिवृत्त्यर्थम् ; तत्क्षयनिबन्धनाभावादेव तदक्षयप्रसिद्धेः / ज्ञानादिक्षयस्य हि निबन्धनं ज्ञानावरणादिक्षयोपशमः, तस्मिन् सति 15 भोजनाद्यभावे तत्क्षयप्रतीतेः / स च प्रक्षीणाशेषावरणे भगवति नास्ति इति कथं तत्प्रक्षयाशङ्काऽपि यतो भुक्तिः स्यात् ? नापि क्षुद्वेदनाप्रतीकारार्थम् ; अनन्तसुखवीर्ये भगवति अस्याः संभवाभावस्य उक्तत्वात्। नापि आयुषोऽसाधितमुक्तिकस्य अपवर्तननिवृत्त्यर्थम; चरमोत्तमदेहानामनपवर्त्यायुष्कत्वादेव तथाविधस्यास्य अपवर्तनानुपपत्तेः / नापि रसगृद्धथुपशमार्थम् ; वीतमोहस्य रसगृद्धेरेवानुपपत्तेः। नापि लोकानुग्रहार्थम् ; अनन्त- 20 वीर्यस्य वीर्यक्षयनिबन्धनाभावतो भुक्तिमन्तरेणापि लोकमनुग्रहीतुं समर्थत्वात् / __ यच्चोक्तम्-‘देवच्छन्दके गत्वा यथासुखमास्ते' इत्यादि; तदप्युक्तिमात्रम् ; यतः (1) अवधिज्ञानस्य / (2) उपयोगसमये / (3) केवलज्ञानस्य / (4) पृ० 855 पं०४ / (5) तुलना-"ण बलाउसाहणठें ण सरीरस्स य चय? तेज / णाणटुं संजमठ्ठ झाण8 चेव भुंजंति ।"-मूलाचा० 6 / 62 // प्रव० टी० पृ० 29 / प्रमेयक० पृ० 306 / (6) शरीरोपचयार्थम् / (7) ज्ञानावरणीयकर्मणोऽभावादेव / (8) "औपपादिकचरमोत्तमदेहासंख्येयवर्षायुषोऽनपवायुषः।" -तत्त्वार्थसू० 2153 / "चरम उत्तमो देहो येषां ते चरमोत्तमदेहाः विपरीतसंसाराः तज्जन्मनिर्वाणाऱ्या इत्यर्थः ।"-सर्वार्थसि०। "चरमदेहा अन्त्यदेहा इत्यर्थः ये तेनैव शरीरेण सिद्धयन्ति, उत्तमपुरुषाः तीर्थकरचक्रवर्त्यर्धचक्रवर्तिनः"-तत्त्वार्थाधि० / “देवा नेरइयावि य असंखवासाउया य तिरमणुआ। उत्तमपूरिसा य तहा चरमसरीरा य निरुवकमा ॥"-ठाणांगवि०। (9) 'बाह्यप्रत्ययवशादायषो ह्रासोऽपवर्तः ।"-राजवा० 2 / 53 / (10) पृ० 558 पं० 10 / / 1 सदोषयुक्त-श्र०। 2 आयुषोऽनुदितमुक्ति-श्र० / शरीरमूसिं -श्र० / 4 अपवर्त्तनिवृ -ब०, अपवर्तनं निव-आ०। 5 मुक्तिम-श्र० /