Book Title: Nyayakumudchandra Part 2
Author(s): Mahendramuni
Publisher: Manikchand Digambar Jain Granthamala Samiti

View full book text
Previous | Next

Page 567
________________ प्रवचनप्र० का० 76 ] केवलिकवलाहारविचारः 853 केवलिगता ज्ञानादयः प्रकर्षपर्यन्तप्राप्ताः तेषामेव क्षुधा विरोधः; तन्न; तथाप्रतिपतुमशक्तेः / नहि केवलिज्ञानादयः क्षुधं विरुन्धन्ति इति अर्वाग्दृशा प्रतिपत्तुं शक्यम् ; अतीन्द्रियत्वात्तेषाम् / किञ्च, अविकलकारणस्य भवतोऽन्यभावेऽभावात् विरोधगतिर्भवति शीतस्पर्शस्येव अग्निसन्निधौ। एतच्चात्र दुर्घटम्-केवलिगुणानामतीन्द्रियतया 'एतत्सन्निधौ क्षुन्न भवति' / इति प्रतीतेरनुपपत्तेः / तन्न विधीयमानात् कुतश्चित् तत्र क्षुधोऽभावसिद्धिः। निषिध्यमानश्च भावः तस्याः कार्यम् , कारणम् , व्यापको वा स्यात् ? यदि कार्यम् ; तदात्मनिर्वर्त्तनसमर्थाऽविकलकारणस्यैव तत् निवृत्तिमवगमयेत् न कारणमात्रस्य, अस्य कार्याभावेऽपि भावाविरोधात् / कारणमपि निवर्तमानं कार्यं निवर्त्तयति यथा वह्निधूमम् , व्यापकं वा निवर्तमानं व्याप्यम् यथा वृक्षः शिंशापाम् / न चात्र 10 क्षुधः कारणस्य. व्यापकस्य वा कस्यचिन्निवृत्तिरस्ति / नच मोहनीयादिकर्मचतुष्टयाऽभावात् क्षुधोऽभावः; तस्याः तत्कार्यत्वस्य तत्स्वभावत्वस्य वाऽसंभवात् / नहि क्षुत् तत्कर्मचतुष्टयकार्या; प्राक्प्रतिपादितबाह्याभ्यन्तरकारणप्रभवत्वात्तस्याः। प्रतिपक्षभावनाऽनिवर्त्यत्वेन मोहस्वभावत्वाऽसंभवाच्च; यो हि मोहस्वभावः स प्रतिपक्षभावनया निवर्त्यते यथा क्षमादिभावनया क्रोधादिः, मोहस्वभावा च क्षुद् भवद्भिरिष्टा इति / तथा च क्षुद्वेदनाप्रतीकारार्थं शास्त्रे प्रतिपक्षभावनैव उपदिश्येत न क्लेशभूयिष्ठध्यानाध्ययनविघातकारिणी पिण्डैषणा। शीतोष्णबाधातुल्यत्वाच्च क्षुधो न मोहस्वभावत्वम् , अन्यथा तद्वा (1) "अविकलकारणस्य भवतोऽन्यभावेऽभावाद्विरोधगतिः ।"-न्यायबि० पृ० 96 / (2) विरोधज्ञानम् / (3) “निषिद्धमानश्च भावस्तस्याः कार्य कारणं व्यापको वा स्यात् ।"-स्या० र० पृ० 473 / "किमेवं सति कवलाहारस्य व्यापकं कारणं कायं सहचरादि वा सार्वश्येन विरोधमधिवसेत।"रत्नाकराव० 2 / 27 / आध्यात्मिक० श्लो० 5 / (4) क्षुधः / (5) “यदि कार्यम् ; तदा तन्निवर्तमानम् आत्मनिर्वर्तनसमर्थाया एव क्षुधो निवृत्तिमवगमयेन्न तु सर्वथा, कारणमात्रस्य कार्याभावेऽपि भावाविरोधात् ।"-स्या० 20 पृ० 473 / (6) कारणमात्रस्य अनुकूलात्मनः / (7) "ज्ञानावरणीयादेानावरणादिकर्मणः कार्यम् / क्षुत् तद्विलक्षणास्यां न तस्य सहकारिभावोऽपि ॥"-केवलिभु० श्लो. 10 / “न हि क्षुन्मोहनीयकार्या वेदनीवप्रभवत्वात् ।"-स्या० र० पृ० 473 / (8) "न क्षुद विमोहपाको यत्प्रतिसंख्यानभावननिवा। न भवति, विमोहपाक: सर्वोऽपि हि तेन विनिवर्त्यः ॥"-केवलिभु० श्लो० 7 / स्या० र० पृ० 474 / शास्त्रवा० टी० पृ० 393 B. / आध्यात्मिक० पृ० 59 B. | "यतो मोहविपाका क्षुन्न भवति तद्विपाकस्य प्रतिपक्षभावनया प्रतिसंख्यानेन निवर्त्यमानत्वात् / तथाहि कषायाः प्रतिकूलभावनया निवर्तन्ते "क्षुद्वेदनीयं तु रोगशीतोष्मादिवत् जीवपुद्गलविपाकितया न प्रतीपवासनामात्रेण निवर्तते अतोन मोहविपाकस्वभावा क्षुदिति"-सूत्रकृ० शी० पु०३४६ A. / युक्तिप्र० पृ० 150 / (9) "शीतोष्णवाततुल्या क्षुत्तत् तत्प्रतिविधानकाङ्क्षा तु। मूढस्य भवति मोहात् तथा भृशं बाध्यमानस्य। शीतोष्णक्षुदुदन्यादयो हि ननु वेदनीय इति ।"-केवलिभु० श्लो. 8,13 / स्या० र० 10 474 / 1-यत्वात्सन्निधौ ब०। 2 भगवतीति आ०। तदात्मनिवर्तनसमर्थाविकल-श्र०। ' 4-भावे भावा-ब०। 5 निर्वय॑ते ब० /

Loading...

Page Navigation
1 ... 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634