Book Title: Nyayakumudchandra Part 2
Author(s): Mahendramuni
Publisher: Manikchand Digambar Jain Granthamala Samiti

View full book text
Previous | Next

Page 565
________________ प्रवचनप्र० का० 76 ] सुषुप्त यादौ ज्ञानसभावसिद्धिः 851 जाग्रहशायाम् प्राणादिप्रभवश्व सुषुप्ताद्यवस्थायामिति / तत्र चैतन्यप्रभवप्राणादेर्जाग्रहशायां चैतन्यानुमान युक्तम् न पुनः प्राणादिप्राणादेः। न खलु गोपालघटिकादौ धूमप्रभवधूमादग्न्यनुमानं दृष्टम् अग्निप्रभवधूमादेव तदर्शनात्; इत्यप्यचारु; सुषुप्तेतरावस्थयोः प्राणादेर्विशेषाऽप्रतीतेः / यथैव हि सुषुप्तः प्राणिति तथैव इतरोऽपि, अन्यथा 'किमयं सुषुप्तः किं वा जागर्ति' इति सन्देहो न स्यात् / यदि चैते सुषुप्तस्य चैतन्यप्रभवाः न / स्युः तर्हि जाग्रतः परवञ्चनाभिप्रायेण सुषुप्तव्याजेनाऽवस्थितस्य तादृशामेव तेषां संभवो न स्यात् / नहि अग्नेर्जायमानो धूमः प्रयत्नशतैरपि धूमादन्यतो वा जायते, धूमप्रभवो वाऽग्नेः इति / दृश्यन्ते च यादृशा एंव सुषुप्तस्य प्राणादयः तादृशा एव अस्यापि / तन्नैते भिन्न कारणप्रभवाः / चैतन्येतरप्रभवांश्च प्राणादीन विवेचयन् वीतरागेतरप्रभवान् व्यापारादीनपि 'विवेचयतु / तथा च “सरागा अपि वीतरागवच्चेष्टन्ते वीतरागाश्च 10 सरागवत् अतो कीतरागेतरविभागो निश्चेतुमशक्यः" [ ] इति विप्लवते / सुषुप्तादौ च प्रथमः प्राणादिः कुतो जायताम् ? जाग्रद्विज्ञानसहकारिणो जाग्रप्राणादेः इति चेत् ; न; ऎकस्माज्जाग्रद्विज्ञानात् अनन्तरभावी प्राणादिः कालान्तरभावि च प्रबोधज्ञानम् इत्यस्याऽसम्भाव्यमानत्वात् / नहि एकस्मात् सामग्रीविशेषात् क्रमभाविकार्यद्वयसंभवो युक्तः; अन्यथा नित्यादप्यक्रमात् क्रमवत्कार्यद्वयोत्पत्तिः स्यात् / 15 तथा च “नाक्रमात् क्रमिणो भावाः" [प्रमाणवा० 1 / 45] इत्यस्य विरोधः। तस्मात् सुषुप्तावस्थाभाविन एव ज्ञानात् तत्कालभाविप्राणादिप्रभवोऽभ्युपगन्तव्यः, अतः कथं तत्र ज्ञानामावर्सिद्धिः 1 ततो ज्ञानस्य कदाचिदपि व्यवच्छेदासंभवात् सिद्धोऽनवच्छिन्नो ज्ञानसन्तानः, तस्य च मुक्तिकारणानुष्ठानात् प्रतिबन्धककर्मप्रक्षये अनन्तचतुष्टयस्वरूपलाभो मोक्ष इति / तथा च घातिकर्मप्रक्षये समुत्पन्न केवलज्ञानादेर्भगवतो मुक्तियैरभिप्रेता तैः जीवन्मुक्तये दत्तो जलाञ्जलिः अनन्तचतुष्टयासंभवात् / कवलाहारो हि क्षुद्वेदनोदये गृह्यते, तदुदये च क्षुद्दुःखसंभवात् भगवतः कथमनन्तं सौख्यम् ? यतोऽनन्तचतुष्टयस्वरूपलाभलक्षणा जीवन्मुक्तिः स्यात् / न च तत्र भुक्तयावेदकं किञ्चित्प्रमाणमस्ति ॥छ। (1) “यथैव हि सुषुप्तः प्राणिति तथेतरोऽपि, अन्यथा 'किमयं सुषुप्तः किंवा जागति' इति सन्देहो न स्यात्। यदि चैते सुषुप्तस्य चैतन्यप्रभवा न स्युः किन्तु प्राणादिप्रभवाः; तहि जाग्रतः परवञ्चनाभिप्रायेण सुषुप्तव्याजेनावस्थितस्य तादृशामेव तेषां भावो न स्यात् ।"-प्रमेयक० पृ० 324 / (2) प्राणप्रभवाणामेव प्राणादीनाम् / (3) द्रष्टव्यम्-१०६०३ टि० 1 // (4) "एकस्माज्जाग्रद्विज्ञानादनन्तरभावी प्राणादिः कालान्तरभावि च प्रबोधज्ञानमित्यस्यासंभाव्यमानत्वात्।"-प्रमेयक०प०३२५॥ (5) द्रष्टव्यम्-पृ० 619 टि० 10 / (6) श्वेताम्बरः यापनीयैश्च / (7) केवलिनि / 1 सुप्तः आ० / 2 एव सुप्तस्य ब० / 8 विवेचयेत् श्र० / 4 सुप्तादौ च आ०। 5-भाविप्राणादेः का-श्र०। 6-दयस्य संभ-ब०। 7-सिद्धेः श्र०। कथमनन्तसौख्यं आ० / 9-कं कञ्चित् ब० / 20

Loading...

Page Navigation
1 ... 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634