________________
શ્રી લઘુક્ષેત્રસમાસ વિસ્તાથ સહિત I પૂર્વ ધાતકીખંડ અને પશ્ચિમ ધાતકીખંડા પુરપર્વત
આ દ્વીપમાં ઉત્તરદિશાએ હજુFIR ર્વત નામને એક માટે પર્વત છે, તે ઉત્તરદક્ષિણ દીર્ઘ છે, ૧૦૦૦ યોજના પ્રારંભથી પર્યત સુધી એક સરખો પહોળો છે, અને તેવીજ રીતે પ્રારંભથી પર્યત સુધી ૫૦૦ યોજન એક સરખો ઉંચે છે, વળી એજ બીજે રૂપુIRપર્યંત દક્ષિણદિશામાં પણ આવે છે. એમાં ઉત્તરદિશાને ઈષકાર પર્વત લવણસમુદ્રની જગતીના અપરાજીતદ્વારથી પ્રારંભીને ધાતકીખંડની જગતીના અપરાજીતદ્વાર સુધી પહોંચેલો છે, અથવા લવણસમુદ્રના ઉત્તરપર્યતથી કાળદધિસમુદ્રના ઉત્તરપ્રારંભ સુધી લાંબો છે, એટલે એ પર્વતને એક છેડો લવણસમુદ્રને મળે છે, અને બીજે છેડે કાલેદધિ સમુદ્રને મળે છે. તેવી રીતે બીજા દક્ષિણઈષકારનો એક છેડો. લવણસમુદ્રના વિજયંતદ્વારે આવેલું છે, અને બીજે છેડે ધાતકીખંડના વિયંતદ્વારે પહોંચ્યા છે. જેથી [ ધાતકીખંડ ૪૦૦૦૦૦ ોજન પહોળો હોવાથી ] એ બે પર્વતે પણ ૪૦૦૦૦૦ (ચાર લાખ) યોજન લાંબા છે. અને એ પ્રમાણે એ બે પર્વતે દ્વીપની વચ્ચે ઉત્તર દક્ષિણમાં આવવાથી ધાતકી ખંડના પૂર્વધાતાવું અને પશ્ચિમઘાતી વંદુ એવા બે મોટા વિભાગ થયેલા છે. તથા રજુ એટલે બાણના ર–આકાર સરખા કઈ હોવાથી પુર એવું નામ છે, એ દરેક ઈષકાર ઉપર ચાર ચાર ફૂટ-શિખર છે, તેમાંનું પહેલું સિદ્ધાયતન ફૂટ કાલોદધિસમુદ્ર પાસે છે, ત્યારબાદ બીજું ત્રીજું ચોથું કૂટ લવણસમુદ્ર તરફ છે. ૧ ૨૨૫
છે ધાતકી ખંડમાં ૧૨ વર્ષધરપર્વત, ૧૪ મહાક્ષેત્ર છે મતરાઃ–પૂર્વે કહેલા પૂર્વધાતકી ખંડમાં અને પશ્ચિમ ધાતકી ખંડમાં દરેકમાં ૬-૬ વર્ષધરપર્વત અને ૭–૭ મહાક્ષેત્ર છે, અને તે ચકના (પૈડાના) આરા તથા આંતરા સરખા છે જેથી પર્વતે સરખી પહોળાઈવાળા અને ક્ષેત્રો વિષમ પહોળાઈવાળાં છે તે આ ગાથામાં કહેવાય છે–
खंडदुगे छ छ गिरिणो, सग सग वासा य अर विवररूवा । धुरि अति समा गिरिणो, वासा पुण पिहुलपिहुलयरा ॥२॥२२६॥
શબ્દાર્થવંદુ-અને વિભાગમાં
પુરિ અંતિ-પ્રારંભમાં અને અને છે જિળિો-છ છ વર્ષધર પર્વતે સમા (ળિો-પર્વતે સરખા પહોળા સા સા વાર-સાત સાત ક્ષેત્ર
વાસા પુળ અને ક્ષેત્રો અર-ચક્રના આરા સરખા
વિદુરવિદુર -અધિક અધિક પહેળાં છે, વિવાહવા તથા આંતરા સરખા
