Kupdrushtant Vishadikaran

Author(s): Pravin K Mota
Publisher: Gitarth Ganga

Page 7

પદાર્થોની સંક્ષિપ્ત સંકલના કૂપદૃષ્ટાંતનું યોજન તો પૂજ્ય અભયદેવસૂરિ મહારાજ સાહેબને પણ ગ્રંથકારશ્રી ઉપાધ્યાયજી મહારાજાને માન્ય છે તે રીતે જ માન્ય છે તે વાત બતાવેલ છે.
ગાથા-૪/પમાં પૂજ્ય અભયદેવસૂરિ મહારાજનું પણ કૂપદષ્ટાંતના અન્ય રીતે યોજનનું તાત્પર્ય વિધિઅશુદ્ધપૂજામાં છે, વિધિશુદ્ધપૂજામાં નથી, એ વાત પૂજ્ય અભયદેવસૂરિ મહારાજ નિર્મિત પંચાશકગ્રંથરત્નના અન્ય વચનના બળથી સ્થાપન કરેલ છે તે બતાવેલ છે. એટલું જ નહિ પણ પૂજ્ય હરિભદ્રસૂરિ મહારાજાના પણ વચનો દ્વારા વિધિઅશુદ્ધપૂજામાં જ અન્ય રીતે કૂપદષ્ટાંતનું યોજન છે તે બતાવીને સ્પષ્ટ કરેલ છે કે, વિધિશુદ્ધપૂજામાં કૂપદષ્ટાંતનું અન્ય રીતે યોજન છે અને વિધિઅશુદ્ધપૂજામાં કૂપદષ્ટાંતનું અન્ય રીતે યોજન છે.
વળી ગાથા-૪માં આનુષંગિક પદાર્થ નિરૂપણમાં એ પણ કહ્યું કે, કોઇ મુગ્ધ જીવ ભગવાનની ભક્તિ કે સાધુની ભક્તિ અર્થે પૃથ્વી આદિનો આરંભ કરે કે ખોટાં તોલ-માપ કરીને ધન કમાય કે આધાકર્માદિ કરે, અને એ રીતે પ્રાપ્ત થયેલા ધનને ભગવાનની ભક્તિ આદિમાં વાપરે, અને આ રીતે ભગવદ્ભક્તિ માટે તે પ્રકારના ખોટાં તોલ-માપ આદિ કરતો હોય તો પણ, મુગ્ધ અવસ્થામાં તે અલ્પ કર્મબંધ અને ઘણી નિર્જરાનું કારણ બને છે; અને તે અલ્પ કર્મબંધ બતાવવા દ્વારા ત્યાં અજ્ઞાનકૃત કર્મબંધ છે એ સૂચિત થાય છે. વસ્તુતઃ ત્યારે લેશ પણ પાપબંધ થતો નથી; કેમ કે એક કાળમાં પાપબંધ અને સકામનિર્જરા સાથે થઇ શકે નહિ, કેમ કે શુદ્ધઆશયથી સકામનિર્જરા થાય છે અને તે શુદ્ધ આશય પાપબંધનું કારણ બને નહિ, તેથી વિધિશુદ્ધપૂજાથી જે નિર્જરા થાય છે તેની અપેક્ષાએ મુગ્ધજીવને આ રીતે ખોટાં તોલ-માપાદિથી પ્રાપ્ત કરાયેલા ધન દ્વારા કરાતી પૂજામાં અલ્પ નિર્જરા થાય છે તો પણ મોક્ષમાર્ગને અનુકૂળ તે સકામનિર્જરા છે તેમ કહેલ છે.
પૂર્વમાં સ્થાપન કર્યું એ રીતે પરિણામ જ નિર્જરા પ્રત્યે પ્રમાણરૂપ સિદ્ધ થાય છે, તેથી બાહ્ય વિધિરહિત એવી પ્રવૃત્તિ હોય તો પણ ભગવાનની ભક્તિનો પરિણામ છે, તેથી બાહ્ય વિકલતાથી કોઇ દોષ પ્રાપ્ત થવો જોઇએ નહિ એવી શંકા થાય, તેથી વિધિઅશુદ્ધપૂજા વિધિશુદ્ધ સરખી માનવાનો પ્રસંગ પ્રાપ્ત થાય. તેનું યુક્તિથી નિરાકરણ કરીને ગાથા-કમાં સ્થાપન કરેલ છે કે, અયતનાજનિત હિંસા વિધિઅશુદ્ધપૂજામાં છે, તેથી વિધિવિકલપૂજામાં કૂપદષ્ટાંતનું અન્ય રીતે યોજન કરેલ છે તે યુક્તિયુક્ત છે.
વળી, પૂજ્ય હરિભદ્રસૂરિ મહારાજાના વચનથી એ પણ સ્થાપન કરેલ છે કે, વિધિઅશુદ્ધપૂજા પ્રીતિ-ભક્તિ અનુષ્ઠાનરૂપ છે અને વિધિશુદ્ધપૂજા વચન અને અસંગઅનુષ્ઠાનરૂપ છે.