________________
(૮) અંતરાય કર્મના
૫ ભેદ
એમ કુલ ૧૫૮ ભેદ થાય છે. પ્ર. ૪૧. જ્ઞાનાવરણીય કર્મ પહેલા શા કારણે ? દર્શનાવરણીય કર્મ કેમ નહી ?
ઉ.: જ્ઞાન અને દર્શન એ જીવના સ્વતત્વ ભૂત પદાર્થો છે. તેના અભાવમાં જીવનો અભાવ થાય છે. ચેતના લક્ષણવાળો જીવ હોય છે તથા જ્ઞાન અને દર્શનમાં પણ જ્ઞાન એ શ્રેષ્ઠ છે. કારણ કે તેના કારણે સકલ શસ્ત્રાદિમાં વિચારની પ્રવૃત્તિ થાય છે. અત્રે ત્રણ કારણથી જ્ઞાનની પ્રધાનતા કહેલી છે.
(૧) જીવને સઘળી લબ્ધિઓ સાકાર ઉપયોગમાં એટલે જ્ઞાનના ઉપયોગમાં વર્તમાન હોય ત્યારે પેદા થાય છે. દર્શનના ઉપયોગમાં થતી નથી.
(૨) જ્યારે ચાર ઘાતિ કર્મનો નાશ થાય ત્યારે પહેલા સમયે જ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે. પછી દર્શન પેદા થાય છે.
(૩) સઘળા કર્મનો નાશ થાય એટલે જીવ સિદ્ધિ ગતિમાં જે સમયે જાય છે તે સમયે જ્ઞાનનો ઉપયોગ જ હોય છે. પછી દર્શનનો ઉપયોગ થાય છે. આ ત્રણ કારણની પ્રધાનતાથી જ્ઞાન પહેલા કહેલ છે. તેને આવરણ કરનાર કર્મ તે જ્ઞાનાવરણીય કર્મ કહેવાય છે.
૪૨. દર્શનાવરણીય કર્મ બીજું શાથી ?
ઉ. : જ્ઞાનના ઉપયોગમાંથી મૃત એટલે ચ્યવેલો આત્મા દર્શનના ઉપયોગમાં આવીને સ્થિતિ થાય છે. માટે બીજું દર્શનાવરણીય કર્મ કહેલું છે.
પ્ર. ૪૩. વેદનીય કર્મ એના પછી શાથી?
ઉ. : જ્ઞાનાવરણીય અને દર્શનાવરણીય કર્મના વિપાકના ઉદયથી જીવને અવશ્ય સુખદુઃખનો અનુભવ થાય છે. તે આ પ્રમાણે જ્ઞાનાવરણીયનો ક્ષયોપશમ ભાવ જે જીવોને પેદા થાય તે જીવો પોતાની બુદ્ધિ વડે પદાર્થોનો સૂક્ષ્મતર રીતે વિચાર કરી શકે તે જીવોને સુખનો અનુભવ થાય છે. અને જે જીવોને જ્ઞાનાવરણીય કર્મનો ઉદય હોય તે જીવો પદાર્થોમાં સૂક્ષ્મ સૂક્ષ્મતર વિચારો ન કરી શકતા હોય તેથી ખેદ થાય તે દુઃખનો અનુભવ કરે છે. એ જ રીતે દર્શનાવરણીય કર્મના ક્ષયોપશમવાળા જીવો ચક્ષુ સારી મળેલ હોય તો દૂર દૂરથી પદાર્થોને સારી રીતે જોઈ શકે છે. તેનો આનંદ અનુભવાય છે. જ્યારે જે જીવોને દર્શનાવરણીય કર્મનો ઉદય હોય તે જીવો દૂર સુધી પણ જોઈ શકતા ન હોય તે જીવોને દુઃખનો અનુભવ થાય છે. માટે સુખ અને દુઃખનો અનુભવ આ બે કર્મોના કારણે સામાન્યથી હોય છે. તેથી ત્રીજું વેદનીય કર્મ કહેલ છે.
પ્ર. ૪૪. વેદનીય કર્મ પછી મોહનીય કર્મ શાથી ? ઉં. : વેદનીય કર્મ સુખ અને દુઃખને પેદા કરે છે. તેમાં જે ઈષ્ટ વિષયના
Jain Education International
For Private and Personal Use Only
www.jainelibrary.org
