________________
૬૪
અધમાધમને ચિરકાળ ક્રોધ રહે છે.
ક્રોધનું મારણ છે ક્ષમા. ક્ષમા ધારણ કરનાર ક્રોધી પ્રત્યે તો ક્ષમાવંત થઈ શકે છે, એટલું જ નહિં, પણ ક્ષમાનો સદ્ગુણ, માનવીને પોતાના ક્રોધથી પણ બચાવે છે. અનેક ભવ બગાડનાર ક્રોધ જેવા કષાયને મૂળમાંથી ઉઠતાં દાબી દેવો જોઈએ. ક્રોધ નિર્મૂળ થાય તો અનેક શારીરિક, માનસિક અને આધ્યાત્મિક વિટંબણાઓમાંથી માણસ બચી શકે છે.
ક્ષમા સજ્ઞાનથી પ્રારંભ થાય છે અને આત્મશાંતિમાં પરિણમે છે ક્ષમા એટલે ક્રોધ પર વિજય. ક્ષમામાં લાચારી નથી હોતી. સામર્થ્ય હોય છે. અગ્નિના અગિયાર પ્રકારમાંના એક પ્રકારને ક્રોધ કહેવાય છે.
કશ્યપ ઋષિની તેર માહેની એક સ્ત્રી અને દક્ષની દીકરીનું નામ જ ક્રોધવશા હતું. તે તીણા દાંતવાળા રાક્ષસોની માતા મનાય છે.
ક્રોધનો એક અર્થ છે. વેર લેવાનો જુસ્સો અથવા ઝનૂન.
ક્રોધને વશ માનવીના મોંમાંથી અસત્ય વચન પણ નીકળી જાય છે ઉપરાંત ગાળ, આળ જેવો વચનો તો સહજ નીકળે છે.
સૂત્રોમાં કહ્યું છે :
‘જો ક્રોધાદિ વશ મુખમાંથી અસત્ય વચન નીકળી જાય, તો છુપાવવું નહિં. જેનાથી અવિશ્વાસ ઉત્પન્ન થાય અથવા બીજાને જલ્દી ક્રોધ આવે, એવી અહિતકર ભાષા વિવેકીપુરુષ સર્વથા ન બોલે.
ન
ક્રોધ, માન, માયા, લોભ, રાગ, દ્વેષ હાસ્ય તથા ભયભીત થઈ બોલવામાં આવતી ભાષા, કલ્પિત વ્યાખ્યા તથા દશમી ઉપઘાત (હિંસા)ને આશ્રયે જે ભાષા વાપરવામાં આવતી હોય, તે અસત્ય ભાષા છે. મજાકમાં કે ક્રોધ વગેરે થકી પણ દુ:ખવનારી ભાષાનો ત્યાગ પ્રજ્ઞાવાન સાધકનું કર્તવ્ય છે.
ન
સત્ય ભાષા પણ કઠોર ન બોલવી જોઈએ. સ્વ-પર ને ઉપકારી હોય તેવી બોલવી. સત્યભાષા પણ પ્રાણીઓનો ઘાત કરનારી, હત્યા, હિંસા કે નુકશાન કરનારી હોય, તો બોલવી નહિ.
પ્રજ્ઞાવાન સાધકે વ્યવારિક ભાષા તથા સત્યભાષા પણ પાપરહિત, કર્કશતાથી રહિત, કોમળ, સંદેહરહિત બોલવી જોઈએ.
ક્રોધ પ્રીતિનો વિનયનો અને વિવેકનો નાશ કરે છે. ભગવાનને પ્રશ્ન પૂછયો છે.’ પ્રશ્ન: હે ભગવન્ ક્રોધને જિતવાથી જીવ શું ઉપાર્જન કરે?
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
