________________
૭૮
સત્તાધીશ, વિ. શબ્દો માણસના સ્વામીત્વનું ક્ષેત્ર સૂચવે છે.
આધિપત્યની વૃત્તિમાંથી પરિગ્રહ જન્મે છે. આ વૃત્તિ સહજપણે હોય છે, એમ માનીએ તો એના પર કોઈ અંકુશ, પરિમાણ ન મૂકીએ તો માણસ સ્વચ્છંદી થઈ જાય. મહાવીરે અપરિગ્રહનો સિદ્ધાંત આપીને આ મૂળભૂત વૃત્તિ પર ઘા કર્યો છે.
ડૉ. રાધાકૃષ્ણને કહ્યું છે : માનવીની સ્વતંત્રતા અને મહત્તાનો વિચાર આપણને મહાવીરના દર્શન ચિંતનથી પ્રાપ્ત થયો છે. વિશ્વના ધાર્મિક અને સામાજિક ઈતિહાસમાં એનું મૂલ્ય યુગ-યુગ સુધી અંકિત રહેશે.
જનતંત્ર, સમાનવાદ અને ધર્મનિરપેક્ષતા આજ માનવસમાજના ત્રણ મુખ્ય આદર્શ છે. ભગવાન મહાવીરના આત્મવાદ અને કર્મવાદના સિદ્ધાંતથી આપણાને લોકતંત્રના બીજ મળ્યા છે. એમના અપરિગ્રહના વિચારથી સમાનવાદ અને સમતાવાદની પ્રેરણા પ્રાપ્ત થઈ. એમના અનેકાન્તવાદના દર્શનથી ધર્મનિરપેક્ષતાનો આધાર સબળ બન્યો.
મહાવીરે કહ્યું ‘જેમ ભ્રમર પુષ્પમાંથી રસ ચૂસી લે છે, પણ પુષ્પનો નાશ કરતો નથી, એ જ રીતે મનુષ્ય પોતાની વ્યવહારિક પ્રવૃત્તિમાં બીજાને ઓછામાં ઓછો કલેશ કે પીડા આપે. જેમ પરિગ્રહ ઓછો, તેમ પીડા કે કલેશ ઓછો, પાપ ઓછું.’ આવતા યુગમાં સંતપ્ત કે દુ:ખી જગતને, માનવીને, અપરિગ્રહ’ નવો અભિગમ આપશે. આજ અપરિગ્રહના વિચારનો ગાંધીજીએ નવા સંદર્ભમાં ઉપયોગ કર્યો. એમણે ટ્રસ્ટીશીપના સિદ્ધાંતની વાત કરીને કહ્યું કે તમારી પાસે જ કાંઈ ‘વધારાનું’ છે, તે બીજાનું છે. તમારૂં કાર્ય તો માત્ર એને જતનભેર જાળવવાનું છે. તમારી જરૂરિયાતનું તમે રક્ષણ કરો એના કરતાં વધુ ચીવટ અને સંભાળ આ ‘વિશેષ’નું જતન કરવામાં લેવાની છે. જે કુનેહથી તમે વધારાનું મેળવ્યું છે, તેનાથી પણ વધુ કુનેહથી તમારે એ વહેંચવાનું છે.’
માનવી જેમ ઓછી વસ્તુઓથી ચલાવી લે, તેમ શકિતશાળી બને છે. વધુ સાધનોનું અવલંબન એટલે પરાધીન દશા.
વેદોમાં કહ્યું છે: પેટપૂરણનો દરેક માનવીને હકક છે. એથી અધિક જે ચાહે તે ચોર. દંડને યોગ્ય.
પરિગ્રહ એ માનવીના અહંનો વિસ્તાર છે. Extension of Ego.
કોઈ માણસ બે પલંગ પર સૂઈ શકતો નથી. બે પાટલૂન એક સાથે પહેરી શકતો નથી. સ્થૂળ વસ્તુઓનો વેડફાટ એ પણ હિંસા જ છે.
માર્ગાનુસારીના છત્રીસ ગુણોમાં પ્રથમ ગુણ-નિયમ છે: ન્યાય સંપન્ન
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
