________________
દિશા બતાવવી જોઈએ. હોકાયંત્રની સ્થિતિને- ગુરુત્વાકર્ષણનું બળ હોવા છતાં પાણીને સ્થળને અવગણીને સોય હંમેશાં કેન્દ્ર તરફ એના સ્થળે જ જકડી રાખતા પૃથ્વીને ત્વરિત જ વળે છે એ નક્કર સાબિતી છે કે પૃથ્વી પરિભ્રમણથી ઉત્પન્ન થતા મળેસારી થાળી જેવી ગાળ છે.
બળની આ સાબિતી છે. દરિયાઈ સપાટી એ પણ ખરું કે સૌથી વધારે પરિઘ જાળવવામાં મ ત્સારી બળ વપરાઈ જવાથી, વિષુવવૃત્તની નીચે છે અને સૌથી ઓછો દરિયાની સપાટીથી ઉપર વહેતા કોઈપણ ઉત્તરધ્રુવ પર છે.
જળપ્રવાહનું વહન ફક્ત ગુરુત્વાકર્ષણને લીધે - જે પૃથ્વી દડાકાર હોય તો જ થાય છે. મિસિસિપી નદી અચૂક પર્વતની ઉપલી જે પૃથ્વી દડાકાર હોય તો ઉત્તરદિશામાં વહેશે, કારણ કે એનું મૂળ એના ધ્રુવને તારો વિષુવવૃત્તની દક્ષિણે દેખાય નિગમઢાર કરતાં નીચું છે. દડાકાર નહિ, હકીકતમાં તે એ રેખાની ઉત્તરે ૩૦ પૃથ્વીના સિદ્ધાન્ત પ્રમાણે પૃથ્વીની વિષુવ
અંશ દેખાય છે. જે પૃથ્વી દડાકાર ગેળ વૃત્ત પરની ત્રિજ્યા કરતાં ધ્રુવ પરની ત્રિજ્યા હોય તે ઉત્તરધ્રુવવૃત્ત અને દક્ષિણધ્રુવવૃત્તના ૧૩ માઈલ નાની છે, અને તેથી કરીને પ્રદેશમાં ત્રણ માસને દિવસ અને ત્રણ માસની બંને ધ્રુવ પરના છેડાને આકાર અણીદાર છે. રાત્રિ હોય, પણ વોશિંગ્ટનના વહાણવટા મિસિસિપી નદી ૩૦ અક્ષાંશ પરથી નીકળે ખાતાએ બહાર પાડેલા સાગર–ખેડુઓના છે અને ૩૦ અંશના અંતર ઉપર થઈને પંચાંગ મુજબ દક્ષિણ શેટલેન્ડ (દક્ષિણે અથવા વિષુવવૃત્તથી ધ્રુવ સુધીના અંતરનાક અંશ)માં લાંબામાં લાંબે દિવસ ૧૪ ત્રીજા ભાગ ઉપર થઈને સીધી વિષવન કલાક અને ૫૩ મિનિટ ચાલતું હોય છે. તરફ વહે છે. તેનું મૂળ એક તૃતીયાંશ નેર્વેમાં (ઉત્તરે ૭૦ અંશ) હેમરફાસ્ટમાં માઈલ ઊંચું છે, એટલે એટલું અંતર બાદ લાંબામાં લાંબો દિવસ ૩ માસ ચાલે છે. કરતાં તેનું નિર્ગદ્વાર તેના મૂળ કરતાં જે પૃથ્વી દડાકાર ગોળ હોય તે પૃથ્વીના કેન્દ્રથી સાડાચાર માઈલ દૂર છે. રેખાંશને એક અંશ ઉત્તરે ૫૦ અંશ પર
પાણુ પર્વત ઉપર નીચેની ઉપર વહે એક સરખી સંખ્યાના માઈલનો સમાવેશ છે? ગુરુત્વાકર્ષણનું સૌથી વધારે બળ ઉત્તર કરે, પણ લંડન અને ન્યૂયેક જેટલા જ અંશે ધ્રુવ પર છે અને જેમ જેમ દક્ષિણ તરફ એકબીજાથી દૂર આવેલ કેઈપ ઓફ ગૂડ જતા જઈએ તેમ તેમ એ બળ ઓછું થતું હા૫ અને કેઈપ હેન વચ્ચે જમીનનું જાય છે–સહેલાઈથી સાબિત થયેલી આ બીજી માઈલમાં ખરેખરું અંતર અથવા એ અંતર હકીકત છે. પાણીના વહનનું કારણું ગુરુત્વા- પસાર કરવામાં જો સમય લંડન અને કર્ષણ હોય તે આપણને નવાઈ લાગશે કે ન્યૂયોર્ક કરતાં બેવડ હોય છે. શા માટે સમુદ્રનું પાણી તરફ ધસી જે પૃથ્વી દડાકાર ગેળ હેત તો ગયું નથી ?
ઉત્તરધ્રુવવૃત્ત અથવા દક્ષિણધ્રુવવૃત્ત પ્રદેશમાં
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
