________________
જૈન યુગ.
તા. ૧૬-૯-૧૯૩૮.
અલબત પ્રત્યેક વ્યક્તિએ-નાની વા મોટી એ-અવધારી = નેંધ અને ચર્ચા =
લેવાની અગત્ય છે કે એકવાર બંધારણ નિયત કર્યું કે પછી બંધારણએ તે સાધન છે.
એને અમલ વિના વિલંબે કરવો જ જોઈએ. પાછળથી છીંડા
શોધવા કે છટકબારીઓ ઉભી કરવી અથવા તે સીધો અર્થ ઘણી વેળા સાધન ને સાધ્ય માની એની ચર્ચા પાછળ કિંમતી
ત્યજી દઈ સીધીનાઈ માફક કાન પકડવાની રીત અખ્યત્યાર અને બી નાંખતા અભ્યાસી બંધુઓને જોઈ દુ:ખ થાય છે. કરવી એ કોઈ પણ સંચાલક માટે શોભાસ્પદ નથીજ. તેથીજ જેટલો સમય સુન્દર લાગતા ને સૌ કોઈને ગમી જાય તેવા
બાંધતાં પૂર્વ દિશનો વિચાર ઈષ્ટ છે. પગ જોઈને પાથરણું આદર્શો ઘડવામાં કે એ દ્વારા થનાર ભાવિ લાભ દેખાડવામાં
તાણવુ એમાં ડહાપણ છે. બાકી પછી તો એનું પાલન એજ વ્યતીત કરવામાં આવે છે તેટલો સમય ભાગ્યેજ એના અમલમાં
ફરજ યાને આવશ્યક ધર્મ લેખાય. ખરચા દ્રષ્ટિગોચર થાય છે. કેટલાકમાં તે “ આરંભે શૂરત્વ
વ્યાખ્યાન વા ભાષણ? પણ પછી શું? ની ઉક્તિ અક્ષરશઃ સાચી પડે છે. આદર્શો રચવામાં જે શૌર્ય દેખાય છે તે એને અમલમાં ઉતારવામાં ભાગ્યેજ જણાય છે. ધાર્મિક પર્વદિને મુખ્યરીતે ત્યાગ પ્રધાન હોય છે. એ ભલભલા પરિવર્તનના સ્વમસેવી કિવા ઉદ્દામ કાન્તિકાર પણ દિનેમાં આત્મા કેમ સ્વકલ્યાણ સન્મુખ બને એ બેયને અનુઢળતા ત્રાજવે બેસતાં વિલંબ નથી લગાડતા. એવા પ્રસંગે લક્ષી દીર્ધદશ પૂર્વાચાર્યોએ આમજનતા માટે વિધિ-વિધાનના સિદ્ધાન્તની કલમોમાં ગલી કુંચી શોધાય છે. તેથી જ એક રેખાંકન આંકેલાં છે. પર્યુષણ પર્વ એ સૌમાં અગ્રણી છે. આઠ કરતાં વધુ પ્રસંગેમાં બારીકાઈથી ઉંડા ઉતરી તપાસનારને દિનના એ મહાપર્વમાં પાંચ કાર્યો કરવાના મુખ્ય કહ્યાં છે. બંધારણની કેટલીયે કલમ કેવલ કાગજ પર શેભતી જણાય.
* ૧ સર્વત્ર “અમારિનું પ્રવર્તન, ૨ વસવાટ સ્થળના સર્વ વગર નહીં રહે.
ચૈત્યોનું વંદન, ૩ સ્વધર્મી બંધુનું વાત્સલ્ય, ૪ અષ્ટ તપની આવુ બનવાના કેટલાક કારણે સહજ છે. ઉદેશની રચના આરાધના અને ૫, પરસ્પર ક્ષમાપના. સુંદર ને દ્વિઅર્થી શબ્દોથી આલેખાય, એના ઘડતરમાં, મનો
પવિત્ર એવા કલ્પસૂત્રનું શ્રવણ પણ ઉક્ત પાંચને પિષનારૂ રથ, વ્યવહારૂ બુદ્ધિને ઠોકર મારી દોડતે હોય, અને બાંધણી
હોઈ જરૂરનું છે. એમાં ચરમ શાસન નાયક શ્રી મહાવીર દેવનું એવી બંધાણી હોય કે સમાજ પ્રગતિને ઉદાર હેતુ ઉપરથી
જીવન સવિશેષ હાઈ ચાલુ કાળના આત્માઓને માર્ગદર્શક જણાતું હોવા છતાં ભીતરમાં એ સમાજની કેવલ ઘોરજ
થઈ પડે તેવું છે એટલે વધુ નહિ તે વર્ષમાં એકવાર એની ખોદાતી હૈય! પ્રગતિને બદલે શતમુખ વિનિપાત જડબું ફાડીને
આલોચના જરૂરની ગણાય જ, આમ સેનુ ને સુગંધ જેવી બેઠે હાય! આમ થવામાં વિચારક હદય સમાજની નાડ
મીલાવટવાળી યોજના કેવલ લાંઘણુ ખેંચવામાં અથવા તે કલાક પારખવાને બદલે પિતાની નાડમાં ગતિ કરતા લેહીના રે
બે કલાકમાં પંચરંગી ભાષણ સાંભળી, હાથ ખંખેરી ઉભા થવામાં એના આલેખન કરી રહ્યા હોય છે તે કારણ પણ છે. પરિણામ
પૂરી થઈ જાય તે પરિણામે “શુન્ય જ રહે “જ્ઞાનક્રિયાભ્યાં એ આવે છે કે ભાવનાશીળ ને અભ્યાસી ભેજામાંથી સર્જાઈ
મેક્ષ' એ પ્રજ્ઞાસંપન્નોનું કથન છે. એકલું જ્ઞાન પાંગળું છે આવેલે બંધારણરૂપી પાક જોતજોતામાં જનતાના સહકારરૂપ
અને એકલી ક્રિયા આંધળી છે એમ સૂત્રકાર જણાવે છે. એક જળ સિંચનના અભાવે સુકાઈ-ચીમળાઈ નિષ્ફળ જાય છે.
ખાંડી વજન જેટલા વાંચન-શ્રવણ કરતાં પાશેર પ્રમાણના ગણીગાંડી વ્યક્તિના વર્તનમાં કદાચ એના દર્શન છુટા છવાયા
સદ્દવર્તનની કિંમત મહાત્મા ગાંધીજી વધુ આંકે છે તે પછી જણાય છે પણ સમષ્ટિને કાંટો તે એકાદ પોઈન્ટ પણ
જે પ્રથામાં જ્ઞાન-ક્રિયાનો યોગ છે. દાનતપની સૌરભ છે. ભાગ્યેજ આગળ જઈ શકે છે. સંસ્થાની દશા ઘાંચીની ઘણી
અંતર શુદ્ધિની જવલંત તિ દીપી રહી છે એને ધક્કો બેલ જેવી થઈ પડે છે. બંધારણ બંધનરૂપ બની જાય છે !
મારી કેવળ અનોખી રીત ગ્રહણ કરવી એથી શું લાભ? બંધારણુ એ તે સ ધન છે. વ્યવસ્થિત કારભારને માટે જરૂરનું માની લઈએ કે એકની એક ટીકાના શ્રવણ શ્રોતાઓને પ્રતિછે. શરીરયંત્રમાં જેમ કરોડ એ આવશ્યક અંગ છે તેમ સંસ્થા- વર્ષે રૂચીકર ન લાગે પણ સાથે એ યાદ રાખવાનું છે કે વ્યારૂપી તંત્રમાં બંધારણનું સ્થાન છે. એ મારફતેજ છુટા ભાગને ખ્યાતા વિદ્વાન હોય તો એની એ ટીકા કઈ નવુંજ જ્ઞાન સંકલિત કરાય છે, એ દ્વારાજ ભિન્ન ભિન્ન પ્રદેશની, જાન પુરું પાડે છે. દેશકાળ જેમ નવી નવી ટીકાઓ, પ્રભુ શ્રી વીરના વતની પ્રવૃત્તિઓને એક જેનરે જોતરી શકાય છે અને પદ્ધતિ વિહાર કાળના વિસ્તૃત વર્ણ-મંડનાત્મક શૈલીએ કરાયેલ સર એકધારે ઉન્નત્તિમ દેરી શકાય છે. એટલા માટે જ ઉપદેશ આદિ માંગે છે તેમ પયુંષણું વ્યાખ્યાનમાળાના શીર્ષક બંધારણ જેમ બને તેમ સરળ, સાદુ અને ગણત્રીના પ્રેયવાળું હેઠળ ગયા અંકમાં આલેખાયેલી પંચરંગીને કટાક્ષભરી હવું ઘટે. સમષ્ટિના મેટા ભાગને સ્પર્શતું પણું હોવું જોઈએ; ભાષણશ્રેણી નથી માંગતો. સંત તુકારામને મહાત્મા ગાંધીજી અને ગાંઠ પાડતાં કે ખળભળાટ જન્માવતા પ્રશ્નોથી પર હોય. જે પ્રત્યે માન ધરાવી એટલું કહેવું અસ્થાને નથી કે જે નિમિત્તનું વાહનના ચકો હળવા અને જહદી કરી શકે તેવા હોય છે તે પર્વ છે તેને લગતા પ્રસંગે પરજ ભાષણ હેય તે શોભે. વળી વાહન પૂરપાટ દોડે છે. વાંકાને ખેંચતાં ઝાઝ જોર પડતું નથી વિવેચનકાર પણ આચાર-વિચારની એકતાવાળા હોય તેજ ને સંચાલકને તે માત્ર દિશા સુચન કરવા જેટલી જ તસ્દી ધારી છાપ પડે. ગાંધી જયન્તિ ટાણે ગોખલેજીના ગુણ ગાવા લેવી પડે છે, એજ સ્થિતિ સંસ્થાના બંધારણને લાગુ પડે છે. બેસવું એ ઉચિત તે નથી જ. ‘ઉપાશ્રયમાં એકની એક વાત
જ્યાં એક વાર આ મજનતા એને યથાર્થરૂપે સમજી લે છે કે કહેવામાં આવે છે. દેલા ચીલાથી બીજી દિશામાં જવાનું જ પછી એને અમલ કરવામાં ઝાઝી મુશ્કેલી નથી રહેતી. નથી.' એમ વદનારા-અભ્યાસી બંધુઓ વ્યાખ્યાનમાંથી ભાષ
