________________
તા. ૧-૧૨-૧૯૩૮
જૈન યુગ.
શ્રી મહેન્દ્ર જૈન પંચાંગ પ્રત્યે જૈન સમાજ અને પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજેનું કર્તવ્ય.
લેખક:-મુનિશ્રી વિકાસવિજય છ. પંચાગની સત્ય સ્થિતિ છેલ્લા ચાર વર્ષથી મારું ઓબઝરવેટરી ઉજજેન)નું સર્વાનંદ કરણ, શ્રીયુત શીવરામ અનાવેલ શ્રી મહેન્દ્ર જૈન પંચાંગ બહાર પડે છે અને દિવસે ગણપત પવારનું કરણું કૌમુદી, શ્રીયુત દીનાનાથ શાસ્ત્રી દિવસે તેને વધારે ને વધારે સ્વીકાર થતો જાય છે. તેથી ચુલેટનું પ્રભાકર સિદ્ધાંત તથા શ્રીયુત હરિહર ભટ્ટનું ખગોળ હવે એ પંચાંગ વિષે સમાજને વિશેષ સમજણ આપવાને ગણિત વિગેરે છેલ્લાં ૭૫ વર્ષમાં રચાયેલાં પ્રત્યક્ષ ગણિતનાં હું પ્રયત્ન કરું છું.
બધાં પુસ્તકમાં એ વાત સ્પષ્ટ રીતે લખવામાં આવી છે કે એ વાત તે હવે જુના અને નવા બધા વિચારના લેકે હાલ પ્રહલાધવીય ગણિત અત્યંત સ્થલ પડી ગયું છે અને સ્વીકારે છે કે આપણાં પ્રચલિત પંચાગે કે જેની અંદર તેના ઉપાય તરીકે આ ગ્રંથની રચના કરવામાં આવી છે. પ્રહલાષવીય અને જોધપુરીય (ચંડાંશ ચતુ આદિ) જેવાં વિદ્વાનોએ સવોનુમતે કરેલા આટલા સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ પછી અને પંચાંગોને સમાવેશ થાય છે. તે બધાં પંચાંગો પ્રત્યક્ષ પ્રાણ વગેરેમાં સામાન્ય માણસે એ પણ જોયેલા સ્પષ્ટ ફરક આકાશથી ખુબજ જુદાં પડે છે. આ સ્થિતિને ઉપાય કરવા પછી પ્રહલાધવીય ગણિત સ્થલ છે તથા તેને બદલે પ્રત્યક્ષ માટે છેલ્લાં ચાલીસેક વર્ષથી હિંદુસ્તાનમાં ઘણા પ્રયત્નો થાય ગણિતથી પંચાંગ કરવાની જરૂર છે એ બાબતમાં તે કોઈને છે. જ્યોતિષ સંમેલને ભરાય છે અને એ બધાં સંમેલનમાં કોઈપણ શંકા રહે એવું હવે રહ્યું નથી. એ વાત તે બધા નિર્વિવાદ કબુલ કરે છે કે હાલમાં પ્રચલિત શ્રી મહેન્દ્ર જૈન પંચાંગ બહાર પડ્યા પછી જુના અને
લાધવીય પંચાગે ખુબજ સ્થલ પડી ગયાં છે. આકાશથી નવા પંચાંગે વચ્ચે કયાં કયાં અને કેટલો કેટલો ફરક આવે ખુબજ જુદાં પડી જાય છે અને તેથી અત્યંત ઝડપથી પ્રગતિ છે તે જૈન સમાજને દિવસે દિવસે વધારે સમજાતું ગયું છે કરતા આ જમાનામાં તેને હવે વધારે વાર બીલકુલ ચલાવી અને જેમ જેમ નવું પંચાંગ આકાશ સાથે મળતું તેઓ જુએ શકાય નહિ. વળી આ સ્થિતિના ઉપાય તરીકે ઉત્તરમાં કાશીધી છે અને જુનું પંચાંગ આકાશથી જુદું પડતું તેઓ જુએ છે. તે દક્ષિણમાં મદ્રાસ સુધી ઘણે સ્થળેથી પ્રત્યક્ષ આકાશ સાથે તેમ તેમ જુના પંચાંગને છોડીને નવા પંચાંગને સ્વીકાર તેઓ મળી રહેનારાં ઘણાં પંચાંગે બહાર પડે છે જેમકે- વધારે કરતા જાય છે. પણ આ વાત તે એવા માણસની થઈ
કે જેઓ વિચાર કરે છે, આકાશને જુએ છે, અને આકાશ તિલક પંચાંગ પુના. ચિત્રશાળા પંચાંગ પુના.
- સાથે જુના અને નવાં પંચાંગોને સરખાવે છે. પણ આવા બાપુદેશ શાસ્ત્રીનું પંચાંગ કાશી. ભારત વિજય પંચાંગ ઇદર. કેતકી પંચાંગ મુંબઈ. રઘુનાથ શાસ્ત્રીનું પંચાંગ પુના.
લોકોની સંખ્યા હમેશાં થોડી જ રહેવાની. મોટો ભાગ તે વિગેરે.
હજુયે ગતાનુગતિક છે એમણે હવે શું કરવું જોઈએ એ
હેતુથીજ આ લેખ લખવા હું પ્રેરાયો છું. આ બધાં પંચાંગનું ગણિત આકાશ સાથે બરાબર મળી
અમુક ધર્મ અમુક દિવસે કરવું એ નિર્ણયમાં એવું રહે છે ત્યારે પ્રહલેધવીય પંચાંગોના ગ્રહમાં ૧ કલાક સુધીને તફાવત આવે છે ગ્રહના ઉદયાસ્તમાં ૧૫ દિવસ
આવી જાય છે કે તે વખતે આકાશમાં ગ્રહોની સ્થિતિ ખરી સુધીને ફરક આવે છે. અને અયને તથા અતુઓમાં ૨૩
રીતે અમુક પ્રકારની જ હેવી જોઈએ. જે એવી ગ્રહ સ્થિતિ
ન હોય તે તે સમય ખોટો આવે. અને ધમ કૃત્યોને માટે દિવસને ફરક આવે છે એ વાતમાં હવે જુના અથવા કોઈપણ
કરાવેલા સમયનો કોઈ અર્થ ન રહે. જે આકાશમાં અષ્ટમી વિચારના જ્યોતિષીને શંકા રહી નથી
થયા પહેલાં કે પછી પંદર ઘડીએ પંચાંગમાં લખાતી હોય આજથી પાંત્રીસ વર્ષ પહેલાં મુંબઈમાં જરાયેલ અખિલ તે પંચાંગમાં લખાયેલ તે અષ્ટમીને અને તે અષ્ટમી પ્રમાણે ભારતીય જ્યોતિષ સંમેલનમાં તેમજ ત્યાર પછી પુના, સાંગલી, કરાયેલ ધર્મનો કોઈ અર્થ ન રહે. પણ આપણું પ્રચલિત ધારવાડ, સુર, ઇંદેર, લાહેર વિગેરે અનેક સ્થળોએ ભરા- પ્રહલાધવીય પંચાંગમાં આકાશની ખરી તિથિ કરતાં ૧૫ પેલાં બધાં સંમેલનમાં જુના તેમજ નવા વિચારના બધા ઘડીને ફરક રહે છે. એ વાત તે જુને જેલીઓ પણ સ્વીકારે
નિધીઓએ સર્વાનુમતે પ્રહલાધવીય ગણિતની સ્થલતા છે. આ સ્થિતિમાં આપણે જુનાં પંચાંગને જ વળગી રહીએ સ્વીકારી છે, અને તેને બદલે પ્રત્યક્ષ આકાશ સાથે મળી રહેતું અને આગળ એક પણ પગલું ન ભરીયે તે પ્રગતિ થવાની પંચાંગ બનાવવાની આવશ્યકતા પણ સ્વીકારી છે. એ વાત તે આશા કદી પણ ન રહે. તે સંમેલનના ઠરાવ જેવાથી તથા તે કરાવાને અંગે વિદ્વા- પંચાંગ વિષે સમાજનું કર્તવ્યઆપણે શું કરવું નાએ કરેલ ભાષણ ઉપરથી જણાઈ આવે છે. તેમજ શ્રીયુત જોઈએ? જેઓ આ વિષયને સમજી શકે છે તેઓ એ તો કેરે લમણું છના ગ્રહ સાધન કેક, શ્રીયુત વંકટેશ બાપુજી તરતજ પ્રત્યક્ષ પંચાંગ પ્રમાણે જ વર્તાવા માંડવું જોઈએ. અને કેતકરનું નિર્ગણિત, પ્રહ ગણિત, તથા સાંગલી સંમેલનના બીજાઓને તે માર્ગ સમજાવવો જોઈએ. પણ જેઓ આ ઠરાવ મુજબ લેક માન્ય તિલકે ખાસ તૈયાર કરાવેલ શ્રીયુત વિષયમાં કશું ન જાણુતા હોય તેઓએ આ વિષયમાં તપાસ કેશવ લમણું દફતરી 8, A. L. L. B, નું કરણું કપલતા, કરવા માટે વિદ્વાન ખગોળ શાસ્ત્રીઓને વિનંતિ કરવી જોઈએ. શ્રીયુત ગોવીંદ સદાશીવ આણે (સુપ્રીન્ટેન્ડન્ટ શ્રી જીવાજી અને આ વિષયમાં સત્ય શું છે એ બાબતનો નિર્ણય તેઓએ
