________________
તા. ૧-૧૦-૧૯૩૮
જેન યુગ.
== આપણું ભાવી જ્ઞાન મંદિર
યાને કૉન્ફરન્સ લાયબ્રેરી. ( લખનાર:-ઝવેરી મુલચંદ આશારામ ધેરાટી )
(ગતાંકથી ચાલુ) ૧. પુસ્તક સંગ્રહ માટે ખંડ કે જે ખંડમાં પુસ્તક સંગ્રહસ્થાન ખંડ વ્યવસ્થિત રીતે ગોઠવાયેલાં હોય છે. કે જયાં અગાડી વાંચક જ્યાંસુધી સંગ્રહસ્થાનની સ્વતંત્ર યોજનાને આપણે હાથ સહેલાઈથી હરી ફરી શકે છે. અને પિતાની પસંદગી માટેનું ધરીએ નહીં, ત્યાંસુધી સંગ્રહસ્થાન માટે એક ખંડ આપણે પુસ્તક સહેલાઈથી મેળવી શકે છે. આ ખંડ કેટલે મેટે આવી લાયબ્રેરી સાથે રાખવું જોઈએ. સંગ્રહસ્થાન એ પણ રાખવે છે તે આપણે વધુમાં વધુ આ ખંડમાં કેટલાં પુસ્ત- ઇતીહાસના અને પુરાતત્વના અભ્યાસીઓ માટેનું એક અણુ
ને સંગ્રહ કરવા માંગીએ છીએ તે ઉપર આધાર રાખે મોલ સાધન છે એ જોતાં લાયબ્રેરી સાથેનું એનું જોડાણ છે. આજે પ્રતિ વર્ષ ઘણું ઉપયોગી અને કીમતી ગ્રંથે પ્રકા- અયોગ્ય છે તેમ શી રીતે કહી શકાય ? જેન કેમ જેવી કોમ શીત થતા જાય છે. અને લાયબ્રેરીને સાચે હેતુ એવા કે જેના પૂર્વજો એ કળાના નિર્માણ પાછળ અબજો રૂપીઆ પુસ્તકોના સંગ્રહ સિવાય સફળ થવાનો નથી. આ માટે આપણે ખર્ચા છે જેના સંખ્યાબંધ નમુનાએ પરદેશ ઘસડાઈ ગયા એક લાખ પુસ્તકનો સંગ્રહ રાખી શકીએ, એટલી જોગવાઈ છે, અને હજારો ચીજો આપણી બેદરકારી અને અજ્ઞાનને વાળો આ ખંડ બનાવવો જોઈએ. અથવા એકજ ખંડમાં લઈને નાશ પામી છે, કલકત્તાના બાબુ પૂર્ણચંદ્ર નહારના એક આ બધી સામગ્રી આપણે એકત્ર ન રાખી શકીએ તે નાનકડા સંગ્રહસ્થાન સિવાય આવી વીપુલ સાધન સામગ્રી આપણે જીદા જુદા વિષય વાર જુદા ખંડેની ગોઠવણ કરવી ધરાવનાર જોન કેમ માટે એના કળપૂર્ણ નાસ પામતા અવજોઇએ જેમકે ધાર્મિક સંગ્રહ, ઐતિહાસિક સંગ્રહ, સાયન્સ સેસને સંગ્રહરૂપે સાચવી રાખનારૂ એક પણ સાધન નથી. અને હુન્નર ઉદ્યોગનો સંગ્રહ, નેવેલે-કથાએ પ્રવાસ વર્ણનાને એ આપણે માટે એ શું દીલગીર થવા જેવું નથી. આવા સંગ્રહ એ રીતે જુદા જુદા ખડામાં એ સંગ્રહ ગેહવા જોઈએ. સંજોગોમાં આ સંગ્ર, સાચવવા માટે એક ખંડ લાયબ્રેરી ૨. વાંચન ખંડ.
સાથે રાખવો એ ખાસ જરૂરી છે આ ખંડને વાંચન ખંડ " વાંચનખંડ એ તે પુસ્તકાલયનું એક અગત્યનું અંગ છે. અને અધ્યયન ખંડથી થોડે દુર રાખવું જોઈએ કે જેથી તેમાં મુંબઈ જેવા શહેરમાં, કે જ્યાં આગળ પ્રજાને મોટો વાંચો અને અભાસીઓની શાનીને ખલલ પહોંચે નહીં. ભાગ, સાંકડી જગાઓમાં વસે છે, તેવા શહેર માટે તો વળી સંગ્રહુસ્થાનની જાળવણી અને વ્યવસ્થા માટે આપણે વાંચન ખંડ એ પુસ્તકાલયને સૌથી વધુ ઉપયોગી ઓરડે છે. જુદા નિષ્ણાત રોકવા પડે નહીં અને શ્રેડ ખચ્ચે આપણે કે જ્યાં આગળ બેસીને વાંચકે, સારા સામયિકો અને ઉપયોગી સંગ્રઢ એકઠે થતા જાય. પુસ્તકે વાંચી શકે અને સારા અભ્યાસી વાંચકે તે દિવસનો આ વિભાગમાં કળાને અને બીન હસ્તલીખીત ખાસ મોટા ભાગ મા ઓરડામાં-એસી અભ્યાસ કરે, આથી કરીને ગ્રંથ સિવાયને અર્ધભાગ ખુલ્લાં કબાટમાં ગોઠવાય છે. આ વાંચન ખંડમાં આરામથી બેસી શકાય તેવી ખઃ શા. જેમાં મોટે ભાગે-શબ્દકેરો, વિશ્વાસે, ગ્રંથયાદી. નકશાઓ લેખનસામગ્રીવાળાં ટેબલે, હવા ઉજાસ અને સ્વચ્છતા સાથે હાથપ્રતે, માસિકની કોઈ છાપામાંથી કાઢલી કાપલીઓની સારા ડ્રોઈંગ રૂમની માફક ગોઠવાએ, ઓરડો હવે જોઇએ, ફોઈલે, અને સરકારી પ્રકાશને, વીગેરે કીમતી સંગ્રહ હોય છે. અને સામાન્ય રીતે વર્તમાનપત્રો વાંચનાર વાંચકેના રીડીંગ મહિલા ખંડ. રૂમ (વાંચનાલય) થી આ ઓરડાને જુદા પાડવા જોઈએ. જે ધર્મ સ્ત્રીઓને મુક્તિની અધિકારી માને છે તે આવા અધ્યયન ખંડ
ઉપયોગી અને પ્રજા જીવનને ઉંચે લઈ જનારા સાધનથી, આ અધ્યયન ખંડ એ તે આપણા જીના પુસ્તકભંડાર સ્ત્રીઓને શી રીતે જુદી પાડી શકશે. ગ્રંથકારાએ તો ગ્રંથની કરતા ઘણી ઉંચી સેવા આપનારે ઓરડે છે, કારણ આપણા રચના સૌ કોઈ માટે કરી છે. તે પછી તેવા ગ્રંથાને વાંચનથી પુસ્તકભંડારે તે પુસ્તકને તે બંધ બારણે સંઘરી રાખનારા આપણે સ્ત્રીઓને શી રીતે અલગ રાખી શકીશું. કન્યાશાળાસંગ્રહસ્થાને છે જયારે–આ અધ્યયન ખંડ એ તો લાયબ્રેરીને એ વહેતું કરેલું જ્ઞાનનું નિર્મળ ઝરણું આપણે વહેતું રાખવું અતી કીમતી અને અલભ્ય ગ્રંથ કે સાહિત્યની બીજી સામગ્રી છે. અને એ ઝરણાને વિશાળ સરિતાના પટમાં આપણે ફેરજેને લાયબ્રેરીના દરવાજા બહાર ખસેડી શકાય તેમ ન હોય, વવું છે. એ વાત જે આ૫ણુને માન્ય હોય તે આવી લાયબ્રેરીતેવા સંદર્ભ ગ્રંથના સંગ્રહથી સુસજજીત થએલે આ ઓરડે એડના દ્વાર સ્ત્રીઓ માટે આપણે ખુલ્લાં રાખવા જોઈએ. રૂઢી છે કે જ્યાં બેસીને અભ્યાસીઓ આવા કીમતી પુસ્તકોને અને માન્યતાઓના જટીલ વાડામાં ગુંચવાએલા સ્ત્રી સમાજ અભ્યાસ કરી શકે. વાંચનખંડ કરતાં આ ઓરડાનું કરનીચર તરફ નહીં, પણું વીસ વરસ પછી શાળાઓ, કોલેજો અને વધારે ઉંચા પ્રકારનું હોય છે. અને લેખકે માટેની સાધન યુનિવર્સીટીમાંથી બહાર આવતા સ્ત્રી સમાજ તરફ આપણી સામગ્રી પણ વિશિષ્ઠ પ્રકારની હોય છે.
દ્રષ્ટિ રહેવી જોઈએ. અને એમને માટેના સાધને આપણે
જ જરૂરી છે આ ખ
જયાં આગળ રસ છે. અને અધથી
