________________
ગ્રંથ અને ગ્રંથકાર
|| ઝ મર્દ નમ: |
અભિધેય, સંબંધ ને પ્રયોગ :
સાહિત્યની સૃષ્ટિમાં પ્રસ્તાવના કિંવા ભૂમિકાનું સ્થાન સુવિશિષ્ટ છે. શું સામાજિક કે શું રાષ્કીય, શું નૈતિક કે શું ધાર્મિક, દરેક વિભાગના સાહિત્યમાં પ્રસ્તાવના અગ્ર અને અનિવાર્ય સ્થાન ભોગવે છે. ગ્રંથની આખીય વસ્તુનું સંકુચિત છતાં સ્પષ્ટ સૂચન ભૂમિકામાંથી મળી રહે છે. પ્રસ્તુત ગ્રંથ કોણે રચ્યો, કયા સંયોગો વચ્ચે રો, કયા હિતસાધક તત્ત્વની પ્રચારણાર્થે રો. તે હિતસાધક હેતુની સિદ્ધિ અર્થે કયા વિષયનું ખંડન-મંડન કર્યું. તેમજ એ ગ્રંથ રચના કેટલે અંશે હેતુસાધક બની શકે તેમ છે અને એ દ્વારા કલ્યાણમાં એનો શો ફાળો રહેશે, એ વગેરે મહત્ત્વનું વર્ણન પ્રસ્તાવના પૂરું પાડે છે એટલું જ નહિ, પરંતુ પ્રસ્તાવનાના વાંચન વિના પુસ્તકનું વાંચન અપૂર્ણ ગણાય છે. આથી જ પૂર્વ કાળના મહર્ષિઓ મંગલાચરણ કર્યા બાદ, “અભિધેય, સંબંધ અને પ્રયોક્તનું પ્રતિપાદન કરતા અને આજે પણ એ પ્રસ્તાવના દ્વારા કરાય છે.
પ્રસ્તુત ગ્રંથ કે જે “શ્રી આચારાંગ નામે સુપ્રસિદ્ધ છે, તેની ટીકા લખનાર પરમ ઉપકારી મહર્ષિ શ્રી શીલાંકસૂરિજી મહારાજા પણ મંગલાચરણ કર્યા બાદ, એ જ પ્રથાને અંગીકૃત કરીને લખે છે કે; “આ સૂત્રમાં કહેવા યોગ્ય આચાર છે અને આ આચારાંગ સૂત્ર “ભગવાન્ શ્રી મહાવીર દેવે જ્યના હિતને માટે જે રીતે કહ્યું છે, તે જ રીતે હું પણ કાંઈક કહું છું. આ એક ટૂંકા વાક્યમાં ટીકાકાર મહર્ષિએ અભિધેય, સંબંધ અને પ્રયોજન, એ ત્રણે દર્શાવ્યાં છે. આચાર,' એ “અભિધેય” છે; 'ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવથી ચાલ્યું આવે છે, એ “સંબંધ છે અને જગતનું હિત', એ "પ્રયોí છે. આ કથનમાં અનેક સત્યોને કે જેની સામે આજના જડવાદના રંગે રંગાયેલા
ન્માનાવાદીઓનું ભયંકર' અને પ્રચુરી છતાં ‘આત્મનાશકોને લહન આક્રમણ છે, તે સત્યોને ટીકાકાર મહર્ષિએ પ્રરૂપ્યાં છે. પ્રવચનકારનું લક્ષ્ય અને કાર્ય :
વાતમાં mતના હિતાર્થે કહેવા યોગ્ય જો કોઈ પણ વસ્તુ હોય, તો તે શ્રી જિનેશ્વર દેવોએ દર્શાવેલ આચાર જ છે. આ આચારનું કથન પણ ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવના
ગ્રંથ અને ગ્રંથકાર
[2]
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
