Abhidhan Rajendra kosha Part 4

Author(s): Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha

Page 1416

पम्मेकनिड
पो०१२।
धम्मेधिकनिष्ठुर्मित बम्मोनमधर्मोपदेश-पुं० धर्मः तचारिचलना, तस्योप देशी देशना धर्मदेशना बान् धर्मोपदेशअम ०२ आचाराङ्ग-प्रोखाराज्य बनय मोदेशका अदि मसूदोपमेनाSsत्रार्येण नाव्यमित्यत्र वृत्तौ धर्ममाश्रित्य चतुर्भद्वयां प्रत्येक युकास्तूजयाजावाच्चतुर्थभङ्गस्था इत्युक्तप्रकारेण सर्वेऽपि प्रत्येकबुद्धा धर्मोपदेशं न ददत्येतत्कथं संजा घटीति । तःि मरामलसूत्रे - " पसाहू, मिमो जे भास्सिडं सिवं पता । पणयालीसं इसिभा-सियाइँ अक्कयप्यपचराई " ॥ १ ॥ इति गाथाय प्रत्येकानामध्ययममुतमेति किमनयमिति प्रश्ने ?, उत्तरम्-आचाराङ्गवृत्यनुसारेण प्रत्येक बुद्धाः सभाप्रव न धर्मोपदेशं न ददतीत्यत्रलीयते । ऋषिमएमओ तु तेषामध्ययनप्रणयनरूपधर्मोपदेश इति न किमप्यनुपपन्नम् इति । ३८३ प्र० । सेन० ३ बल्ला० ।
मोवएस - धर्मोपदेशक- त्रि० । धर्मदेशक, ०१ शा० । धम्मो भोग- धर्मोपयोग- पुं० । धर्मस्येतिकर्त्तव्यताबोधे, पं० सू० ४ सूत्र । धम्मोपगरणधर्वोपकरणान० थमोपकरणे चाचा किरण न परित्य
परिग्गदाओ अप्पाणं
कसेज्जा । (०)
1
परिगृह्यत इति परिग्रहो धर्मोपकरणातिरिकमुपकरणं, त दात्मानमवष्य केदयेत् अथवा संयोपकरमपि मू या परिग्रहो भवति; "मूर्च्छा परिग्रहः " (तस्वा०७ श्र०१७ सूत्र ) इति वचनात्। तत आत्मानं परिब्रादयस्तुपकर तुर बन्मू न कुर्यात् । ननु च यः कश्चिकर्मेोपकरणाऽऽद्यपि परि नियति । तथाहि आत्मबोपकारि णि रागः, उपघातकारिणि च द्वेषः, ततः परिग्रहे सति रागद्वेबौनेदिष्ठो, ताभ्यां कर्मबन्धः, तत्कथं न परिग्रहों धर्मोपकर णम्, ?। उक्तं च-." ममाहमिति चैष या वदनिमानदाहज्वरः, कृतान्तमुखमेव तावदिति न प्रायः । यशः सुखपिपा सितैरयम सावनर्थोत्तरैः परैरपसदैः कुतोऽपि कथमध्यपा कृपते ॥ १ ॥ " नैष दोषः दिपकले ममेदमिति साधूनां परिग्रहग्रहयोगोऽस्ति । तथा ह्यागमः-" श्र अपोदेम्म पायति ममारलं "यदिह परिगृ हीतं कर्मबन्धाय पकल्प्यते स परिग्रहो, यत्तु पुनः कर्मनिर्जरा प्रभवति सत्परिषद एव न भवतीति ।
आह च
अमहा गं पासए परिहरिज्जा,
एस मग्गे आरिए पवे ॥ २ ॥
इत्यादि) जमिति वाक्यालङ्कारे अन्य प्रकारेण पश्यकः सन् परिग्रहं परिहरेत्। यथादि प्रदिप रमार्थ गृहस्थाः सुखसाधनाय परिग्रहं पश्यन्ति न तथा सा। तथाहि प्रयमस्याऽऽशयः बाचास [कमिदमुपकरणं ग ममेति रागद्वेपास्ययोगोऽत्र निषेध्यन धर्मोप करणं, तेन विना संसारार्णवपारागमनादिति । उक्तं च- "सा ध्यं यथाकथञ्चित् स्वल्पं कार्ये महश्च न तथेति । प्लवनमृते न हि शक्यं पारं गन्तुं समुद्रस्य ॥ १ ॥ " अत्र चाऽऽर्द्दताऽऽभा
६०५
"
(२७३७)
अभिधानराजेन्द्रः ।
.
सेपटिको सह महान विवादीत्यतीर्थंकरामप्रायेणापि सिसाधयिषुराद (एस मो इत्यादि) धर्मोप करणं न परिग्रहायैत्यनन्तरोक्को मार्गः श्राराद्याताः सर्वहेयथर्वेश्य इत्यादि कथितो न तु यथा घोटि कुट्टिकालय का ऽश्ववालधियालाऽविषय चिविरचितो मार्ग इति । न वा यथा मौद्गतिस्वातिपुत्राज्यां शोदोदनं ध्वजीकृत्य प्रकाशितः । इत्यनया दिशा अन्येऽपि पराय इति । पादवितुमार्यैः प्रपेदि तः । ( ६१ ) भाचा० १ ० २ ० १ ४० । धम्मोवग्गहाण - धर्मोपग्रहदान न० । शानाभयप्रदातॄणा--माद्वाराऽऽयैरुपदः । दचैसे शुरू स्तयमपदं स्मृतम ॥ १ ॥ इत्युकलकणे दानभेदे, ग० २ अधि० । धम्मोप- धर्मोपाय- पुं० । प्रवचने, तदन्तरेण धर्मस्यासम्भ नात् । चतुर्दशसु पूर्वेषु, आ० म० १ ० १ खराम । सामायिकाssदिके व श्रा० म० १ ० १ ख । ( धर्मोपायव्याख्या 'ति त्थर' शब्देऽषि नागे २२६१ पृष्ठे गता ) धम्मोवायदेगर्मोपायदेशक-पुं० ती प्रपतन्तमात्मानं धारयतीति धर्मः, तस्योपायो द्वादशाङ्गः प्रवचनम् । अथवा-पू. देश देशको धर्मोपदेशकः । गणधरे चतुर्दशवि००१०१ काम चतुि तिसंख्याकेषु जिनेषु, आ० म० । “धम्मोवाच पवयण-मवा पुण्याई देखया तस्स । सम्यजिणारा गजरा
जे जस्स ॥१॥ " अ०म० १२० १ खपक ( अस्या गाथाया व्याख्या' तित्थयर' शब्देऽस्मिन्नेव भागे २२६१ पृष्ठे गता ) धप-ध्वज- 'भय' शब्दार्थ, कल्प० १ अधि० ३ कण | को० । धयण - देशी- गृहे, दे० ना०५ वर्ग ५७ गाथा । घर पार्तराष्ट्र पुं० इंचे "घयरा कार्यबा " को०
-
धरण
33
४० गाथा ।
घर-ट- पतने, स्वादि० श्रा० अ० अनिट्
॥ ८ । ४ । ५३४ ॥ इति प्राकृतसूत्रेण धातोरन्त्यस्य ऋवस्थ देश | 'घर' प्रा० ४ पाद । घरते । अधृत । वाच । स्थिती करती दि०० अनि चरति, ते, अधात् श्रधृत । वाच० तूले, देव्ना• ॥ वर्ग ५७ गाथा । घर भि० पिरतीति षा र विद॥५१॥ ५०॥ इत्यचप्रत्ययः । नं०] धारके, श्र० । 'धरह ।' प्रा० ४ पाद । प्रपने राजे सुभे कापसाच पद्मप्रभस्य षष्ठस्य जिनस्य पितरि कौशाम्बी वास्तव्ये स्वनामख्याते नृपे श्राव० १ ० स० । स्था० । अस्यामवसर्पिण्यामैरतवर्षनवे विंशतितमे जिने, स० । पर्वते, को० ५० गाथा । परदेशी कापसे दे०० वर्ग २० गाथा
33
पर घर-खो, धान्ये, दिवाको सेती च पाय दक्षिणकुमार निकायेन्द्रे, स्था० ४ ० १ ० ति० । द्वी० प्रा० भ० । शलिसाचतीविजयस्थत्रीतशोकाराजधानीस्थस्य महाबलस्य राजपुत्रस्य स्वनामख्याते सवयस्ये मिले, झा० १ ४० श्र० । द्वारवतीवाराधेषु समुद्रविजयादिषु दशसु दशायन्यतमे दशा, अन्त० १ ० १ वर्ग १ श्र० स० अनिक्केपे, श्रोघ० । बोकशरूप्यमा