Book Title: Siddhantasara
Author(s): Jinchandra Acharya, Vinod Jain, Anil Jain
Publisher: Digambar Sahitya Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002711/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntasAra AcArya jinacandra For Private & Personal use only w w w .jainelibrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAnta - sAra AcArya jinacandra ( saMskRta TIkA bha. jJAnabhUSaNa) anuvAdaka / sampAdaka bra. vinoda kumAra jaina zrI RSabha vratI Azrama papaurAjI jilA TIkamagar3ha madhyapradeza bra. anila kumAra jaina zrI varNI diga. jaina gurukula pisanahArI, jabalapura prakAzaka zrI diga. sAhitya prakAzana samiti barelA, jabalapura (ma.pra.) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAnta-sAra AcArya jinacandra anuvAdaka/sampAdaka bra. vinoda jaina bra. anila jaina prathama saMskaraNa akTUbara 1998 artha sahayogazrI dineza kumAra jaina kutuba sarvisa sTezana maharaulI roDa naI dillI - 17 mUlya - 10/ prApti sthAnazrI diga. sAhitya prakAzana samiti barelA jaina sTorsa, jaina mandira ke sAmane, barelA jabalapura (ma.pra.) phona - 0761 - 89487,89483 bra. jineza jaina saMcAlaka- zrI varNI diga. jaina gurukula pisanahArI mar3hiyA, jabalapura (ma.pra.) phona - 422991 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ digambara jainAcArya 108 zrI vidyAsAgara jI mahArAja Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purovAk zrI brahmacArI vinoda kumAra jI bhiNDa aura bra. anila kumAra jI ne zrIvarNI digambara jaina gurukula meM adhyayana kara, apanA upayoga jinAgama ke anuvAda tathA sampAdana kI ora agrasara kiyA haiphalasvarUpa siddhAMtasAra" kA anuvAda pAThakoM ke samakSa hai isameM inhoMne mUlAnugAmI anuvAda ke sAtha kucha sthaloM para samIkSAtmaka vicAra prakaTa kiye haiM- merA hRdaya prasannatA se bhara jAtA hai jaba gurukula ke snAtaka sAhityika evaM sAmAjika kAryoM meM pravRtta hote haiN| gurukula ke brahmacArI apane dhArmika pravacanoM ke mAdhyama se bhArata ke prAyaH sabhI viziSTa sthAnoM para pravacana ke lie AmaMtrita hote haiN| ye hamezA apane kAryoM meM agrasara hote raheM yaha kAmanA vinIta pa. pannAlAla jaina sAhityAcArya Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya mANikacandra digambara jaina granthAmAlA se pUrva meM eka "siddhAntasArAdi saMgraha" nAmaka paccIsa saMskRta prAkRta graMthoM kA gucchaka prakAzita huA thA jisake prAraMbha meM AcArya jinacandra kRta siddhAMtasAra bhASya bhaTTAraka jJAnabhUSaNa kRta chapA huA hai| anAyAsa hI gucchaka ke prathama graMtha para dRSTi gaI aura yaha ahasAsa kiyA ki yadi yaha graMtha anuvAda sahita prakAzita ho to janasAmAnya bhI isa graMtha meM pratipAdya viSaya se lAbhAnvita ho ske| etadartha yaha prayAsa kiyA pUrva meM yaha graMtha anuvAda sahita prakAzita nahIM huA hai| eka siddhAMtasAra saMgraha jisa grantha ke raciyatA zrI narendracArya haiM jIvAdi sAta tatvoM kA prarUpaka saMskRta chaMdabaddha grantha hindI bhASAnuvAda sahita, jIvarAja jaina granthamAlA, solApura se prakAzita huA hai| dUsare eka siddhAMtasAra kA ullekha bhAvasena traividya kRta 600 zloka pramANa tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya paramparA meM bhAvasena traividya AcArya ke paricaya meM milatA hai- yaha graMtha bhI abhI taka prakAzita nahIM huA hai| jinaratnakoSa ke varNanAnusAra yaha graMtha mUr3avidrI ke maTha meM hai| tIsarA eka siddhAMtasAra dIpaka AryikA vizuddhamati dvArA bhASAnuvAda sahita prakAzita hai jisameM prastuta kiyA viSaya tIna lokoM kA vizada varNana karatA hai| grantha meM viSaya aura vizeSatAe~ - isa siddhAMtasAra meM AcArya jinacandra se karaNAnuyoga kA mukhya viSaya mArgaNAoM meM jIvasamAsa, guNasthAna, yoga, Asrava tathA jIva samAsa aura guNasthAnoM meM yoga, upayoga aura Asrava ke pratyayoM kA viSaya samAviSTa kiyA hai| prAkRta gAthAoM meM guthita yaha graMtha kucha navIna tathyoM kA bhI udghATana karatA hai / jaisegAthA 26 meM uddhRta gAthA aura bhASya meM, pratara samuddhAta avasthA meM kArmaNa kAyayoga ke sAtha audArika kAyayoga, audArika mizrakAyayoga ko bhI svIkRta kiyA gayA hai| yaha vicAraNIya viSaya hai| gAthA 36 meM kArmaNa kAyayoga evaM audArika mizra kAyayoga meM cakSudarzana kI asviikRti| jabaki dhavalA pustaka 2 / 656 meM audArika mizra kAyayoga meM cakSudarzana mAnA gayA hai tathA vahIM dhavalA pustaka 2/670 meM kArmaNa kAyayoga meM cakSudarzana mAnA gayA hai / Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-- 36 meM cakSudarzana aura acakSudarzana meM dasa upayogoM kI puSTi kI gaI hai| dhavalA meM cakSudarzana aura acakSudarzana ke AlApa meM ATha upayoga svIkAra kiye gaye haiN| (dha.2 / 740 - 744) / AcArya jinacandra tathA bhASyakAra jJAnabhUSaNa mahArAja donoM ne hI cakSudarzana meM acakSudarzanopayoga aura avadhidarzanopayoga tathA acakSudarzana meM cakSudarzanopayoga aura avadhidarzanopayoga ina do-do upayogoM ko adhikatA se svIkAra kiyA hai| gAthA 42 meM anAhAraka jIvoM meM upayogoM kA ullekha karate samaya upayogoM ko mAnA hai- cakSudarzanopayoga ko svIkAra nahIM kiyA hai jabaki anya siddhAMta graMtha yathA dhavalA meM anAhAraka jIvoM meM 10 upayogoM kI svIkRti prastuta kI hai / (dha. 2 / 851) bhASA zailI kI apekSA bhI kucha navIna vizeSatAe~ dRSTigocara hotI haiM- gAthA 13 meM pRthvIkAyika jIvoM ke lie dharAdi zabda kA ullekha, isI prakAra gAthA 17 meM saMyatAsaMyata ke lie "cariyAcarie" zabda kA prayoga kiyA gayA hai / gAthA 30 meM atimissAhAra kammaiyA zabda kA prayoga kucha navIna viSayoM kA prastutikaraNa bhI prApta hotA hai| jaise- caudaha jIva samAsoM meM Asrava, jIvasamAsoM meM yoga, upayoga ityaadi| pAThaka isa graMtha ke svAdhyAya se alpa gAthAoM meM hI caubIsa ThANA ke sampUrNa viSaya ke sAtha-sAtha anya viSayoM kI bhI upalabdhi kara sakatA hai| AkAMkSA hai ki bhagavAn mahAvIra ke 2524 veM nirvANa mahotsava kI pAvana belA meM isa grantha kA ghara-ghara meM pracAra hogA aura janamAnasa bhagavAn mahAvIra ke siddhAMtoM se suparicita hoNge| dIpamAlikA, 20.10.1668 vinIta vinoda jaina anila jaina Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthakartA kA pricy| 1- zrI jincndraacaary| grantha "siddhAntasAra'' ke mUlaka" jinacandra nAma ke AcArya haiM jaisA ki ukta grantha kI 78 vI gAthA se aura usa kI TIkA se bhI mAlUma hotA hai| isa nAma ke kaI AcArya aura bhaTTAraka ho gaye haiN| parantu grantha meM prazasti Adi kA abhAva hone ke kAraNa nizcayapUrvaka yaha nahIM kahA jA sakatA ki isake kartA kauna haiM aura isakI racanA kisa samaya meM huI hai| Azcarya nahIM jo isake kartA bhAskaranandi ke gurU ve jinacandra hoM jinakA ki ullekha zravaNa belgula ke 55 veM zilAlekha meM kiyA gayA hai| madrAsa kI oriyaNTala lAyabrerI meM tatvArtha kI sukhabodhikA TIkA (naM. 5165) kI eka prati hai, usakI prazasti meM likhA hai: tasyAsItsuvizuddhadRSTivibhavaH siddhAntapAraMgataH ziSyaH zrI jinacandra naamklitshcritrcuudd'aamnni| ziSyo bhAskara nandi nAma vibudhastasyAbhavat tenAkAri sukhadibodhaviSayA tatvArthavRttiH sphuttm|| atha shriimuulsNghe'sminnndisNghe'nghe'jni| balAtkAragaNastatra gacchaH saarsvtstvbhuut|| 11 // tatrAjani prabhAcandraH suuricndraajitaaNgjH| isase mAlUma hotA hai ki yaha TIkA bhAskaranandi kI banAI huI hai aura unake gurU jinacandra siddhAntazAstroM ke pAraMgata the| ___jinacandra nAma ke eka aura AcArya ho gaye haiM jo dharma saMgraha zrAvakAcAra ke kartA paM. medhAvI ke gurU the aura zubhacandrAcArya ke ziSya the| ye zubhacandrAcArya padyamanandi AcArya ke paTTadhara the aura pANDavapurANa Adi granthoM ke kartA zubhacandra se pahale ho gaye haiN| paM. medhAvI ne trailokyaprajJapti grantha kI dAna prazasti meM * unakA paricaya isa prakAra diyA hai:-- drshnjnyaancaaritrtpoviirysmnvitH|| 12 / / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samA zrImAnbabhUva maartnnddsttpttttodybhuudhre| padyamanandI budhAnandI tamacchedI muniprbhu|| 13 // tatpaTTAmbudhisaJcandraH zubhacandraH satAM vrH| paMcAkSavanadAvAgniH kssaaykssmaadhraashniH|| 14 // tadIyapTAmbarabhAnumAlI kssmaadinaanaagunnrtnshaalii| bhaTTAraka rI jinacanadra nAmA saiddhAntikAnAM bhuvi yosti siimaa|| 15 // isase mAlUma hotA hai ki ye jinacandra bhI saiddhAntika vidvAn the aura isa lie ukta siddhAntasAra kA inake dvArA bhI nirmita honA saba prakAra se saMbhava hai| isa siddhAntasAra kI eka kanar3I TIkA bhI hai jo prabhAcandra kI banAI huI hai aura ArA ke sarasvatI bhavana meM maujUda hai| yaha kabakI banI huI hai, yaha nahIM mAlUma ho skaa| bhaTTAraka zrI jJAna bhUSaNa jI kA jIvana paricaya bhaTTAraka zrI jJAnabhUSaNa jI ne siddhAntasAra ke bhASya meM yadhapi apanA koI spaSTa paricaya nahIM diyA hai aura na usameM koI prazasti hI hai, paraMtu maMgalAcaraNa ke nIce likhe zoka se mAlUma hotA hai ki vaha bha. jJAnabhUSaNa kA hI banAyA huA hai| graMtha ke Adi meM maMgalAcaraNa nimna prakAra se prastuta hai zrI sarvajJaM praNamyAdau lakSmI vIrendu sevitm| bhASyaM siddhAntasArasya vakSye jnyaansubhuussnnm|| isa maMgalAcaraNa meM sarvajJako jo jJAna bhUSaNa vizeSaNa diyA hai, vaha nizcaya hI bhASyakartA kA nAma hai| ukta maMgalAcaraNa ke lakSmIcandra vIrendusevitam pada se yaha bhI mAlUma hotA hai ki lakSmI candra aura vIrendra nAma ke unake (jJAnabhUSaNa ke) koI ziSya yA praziSyAdi hoMge jinake par3hane ke lie ukta bhASya banAyA gayA hogaa| jJAnabhUSaNa ke praziSya zubhacandrAcArya kI banAI huI svAmikIrti ke yAnu pekSA-TIkA kI prazasti ke 10-11 veM thoka meM ina lakSmIcandra vIracandra kA ullekha hai aura usa ullekha se hama kaha sakate haiM ki bhASya ke maMgalAcaraNa kA 'lakSmIvIrendusevitama' pada unhIM ko lakSya karake likhA gayA hai| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTaTAraka zrI jJAnabhUSaNa mUlasaMgha, sarasvatIgaccha aura balAtkAragaNa ke AcArya the| unakI guruparamparA kA prAraMbha bha. padmanandi se hotA hai / padmanandi se pahale kI paraMparA kA abhI taka ThIka-ThIka patA nahIM lagA hai| 1. padmanandi 2. sakalakIrti 3. bhuvanakIrti aura 4. jJAna bhUSaNa / yaha jJAnabhUSaNa kI guruparaMparA kA krama hai| jJAnabhUSaNa ke bAda 5. vijayakIrti aura phira unake ziSya 6. zubhacandra hue haiM aura isa taraha zubhacandra jJAnabhUSaNa ke praziSya haiN| samaya prazastiyoM kA avalokana karane se inakA samaya vikrama saMvat 1534-35 aura 1536 jJAta hotA hai / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 3. 4. viSaya anukramaNikA maMgalAcAraNa mukta aura saMsArI jIvoM meM mArgaNAyeM grantha meM pratipAdya viSaya caudaha mArgaNAoM meM caudaha jIva samAsa gati, indriya, kAya mArgaNA meM jIva samAsa yoga mArgaNA meM jIva samAsa veda, kaSAya, jJAna mArgaNA meM jIvasamAsa saMyama, darzana, lezyA mArgaNA meM jIva samAsa bhavya samyaktva, saMjJI mArgaNA meM jIva samAsa AhAra mArgaNA meM jIvasamAsa caudaha mArgaNAoM meM caudaha guNasthAna gati, indriya mArgaNA meM guNasthAna kAya, yoga mArgaNA meM guNa sthAna veda, kaSAya aura jJAnamArgaNA meM guNasthAna saMyama, darzana aura lezyA mArgaNA meM guNasthAna bhavya, samyaktva mArgaNA meM guNasthAna saMjJI, AhAraka mArgaNA meM guNasthAna caudaha mArgaNAoM meM pandraha yoga gati mArgaNA meM yoga indriya, kAya aura yoga mArgaNA meM yoga veda, kaSAya mArgaNA meM yoga jJAna mArgaNA meM yoga saMyama mArgaNA meM yoga darzana lezyA mArgaNA meM yoga bhavya, samyaktva mArgaNA meM yoga saMjJI AhAraka mArgaNA meM yoga caudaha mArgaNAoM meM bAraha upayoga gati, indriya mArgaNA meM upayoga gAthA kramAMka 1 4-11 4-5 5-6 6-8 8-9 10-11 11 11-20 12-13 13 14 15 16 16-19 19 20 21-31 21-22 22-23 24 24-26 27-28 29 30-31 31 32-42 32 pRSTha kra. 1-2 2 2-3 3-11 3-5 4-6 6-8 7-9 9-10 10-11 11-19 11-12 12-14 14-15 15-18 17-18 18-19 19-28 19-20 20-21 21-22 21-24 24-25 26 26-28 27-28 28-36 28 29 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33-36 36 29-31 31 32 32-34 38-39 33-34 40-41 34-35 42 48-68 48 kAya , yoga mArgaNA meM upayoga veda , kaSAya mArgaNA meM upayoga jJAna mArgaNA meM upayoga saMyama mArgaNA upayoga darzana mArgaNA upayoga lezyA , bhavya mArgaNA meM upayoga samyaktva mArgaNA meM upayoga saMjJI AhAra mArgaNA meM upayoga caudaha jIvasamAsoM meM pandraha yoga caudaha jIvasamAsoM meM upayoga 7. caudaha guNasthAnoM meM yoga caudaha guNasthAnoM meM upayoga caudaha mArgaNAoM meM Azrava sattAvana Asrava ke nAma gati mArgaNA meM Astrava indriya mArgaNA meM Asrava kAya mArgaNA meM Asrava yoga mArgaNA meM Asrava veda aura kaSAya mArgaNA meM Asrava jJAna mArgaNA meM Asrava saMyama mArgaNA meM Asrava darzana, lezyA mArgaNA meM Asrava bhavya, samyaktva mArgaNA meM Asrava saMjJI, AhAraka mArgaNA meM Asrava 10. caudaha jIvasamAsoM meM Astrava 11. caudaha guNasthAnoM meM Astrava prathama se paMcama guNasthAna taka Asrava SaSTam guNasthAna meM Asrava saptama, aSTama, navama aura dazama guNasthAnoM meM Asrava gyArahaveM se ayoga kevalI taka Asrava granthakartA kA nAma aura apanI laghutA kA pradarzana 49-50 51-53 36 36-39 39-40 40-41 41-42 43-58 43-44 44-45 45-48 46-48 48-49 49-50 50-52 52-55 55-57 57-58 58-59 60-63 54-55 56 57-58 59-62 62-64 64-66 66-68 69-70 71-77 71-74 63-66 66-67 67-68 68-69 69-70 : 7879 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryikA dRr3hamatI jI Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsarvajJa zrI paMcagurubhyo namo nmH| siddhAntasAra zrIjinacandrAcArya-praNItaH siddhaantsaarH| (bhaassyopetH|) praNamyAdau lkssmiiviirendusevitm| bhASyaM siddhAntasArasya vakSye jnyaansubhuussnnm|| 1 // jiivgunntthaannsnnnnaapjjttiipaannmggnnnnvuunne|| siddhaMtasAramiNamo bhaNAmi siddhe nnmNsittaa|| 1 // jiivgunnsthaansNjnyaapryaaptipraannmaargnnaanvonaan| siddhAntasAramidAnIM bhaNAmi siddhAn nmskRty|| * etadgAthArthaH- iNamo- idaaniiN| siddhantasAraM-iti, siddhaantsaar-naamgrthN| bhaNAmIti-bhaNiSyAmi kthyissyaami| yAvat kiM kRtvA ? pUrvaM siddhe NamaMsittA- siddhAn nmskRty| kathaMbhUtAn siddhAn ? jIvaguNaThANasaNNApajjattIpANamaggaNaNavUNe .. jiivgunnsthaansNjnyaapryaaptipraannmaargnnaanvkonaan| jIva iti cturdshjiivsmaasaaH| guNaThANa cturdshgunnsthaanaani| saNNA catastraH sNjnyaaH| pajjattI ssttpryaaptyH| pANa dshdrvypraannaaH| maggaNaNava iti--navasaMkhyopetA maargnnaaH| etaiH UNe UnAn rhitaanityrthH|| 1 / / anvayArtha- (jIvaguNaThANa saNNA pajjatIpANa maggaNa Nava UNe) jIva samAsa, guNasthAna, saMjJA, paryApti, prANa aura nau mArgaNAoM se rahita (siddhe) siddhoM ko (NamaMsittA) namaskAra kara (iNamo) aba (siddhaMtasAra) siddhAMtasAra nAmaka grantha (bhaNAmi) khuuNgaa| Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha- AcArya zrI jinacandra ne isa gAthA ke maMgalAcaraNa meM jIvasamAsa, guNasthAna, saMjJA, paryApti, prANa aura nau mArgaNAoM se rahita siddhoM ko namaskAra kara siddhAMtasAra nAmaka grantha kahane kI pratijJA kI hai| siddhoM aura saMsArI jIvoM meM mArgaNAyeM siddhANaM siddhagaI daMsaNa NANaM ca kevalaM khiyN| sammattamaNAhAre sesA saMsArie jiive|| 2 // siddhAnAM siddhagatiH darzanaM jJAnaM kevalaM kssaayik| samyaktvamanAhArakaM zeSAH saMsAriNi jiive|| namaskAragAthAyAM proktaM mArgaNAnavarahitAn siddhAn natvA, tarhi siddheSu paMca kAH santItyAzaMkAyAmAha- siddhANaM siddhagaI ityaadi| siddhAnAM siddhagatiH syaat| siddhagatiriti ko'rthaH ? siddhpryaaypraaptirityrthH| ityekA mArgaNA siddheSu vrtte| tathA, dasaNa NANaM ca kevalaM khaiyaM- kevalazabdaH pratyekamabhisambadhyate, siddhAnAM kevaladarzanamiti siddheSu dvitIyA mArgaNA vrtte| kevalajJAnamiti tRtIyA mArgaNA siddheSu syaat| sammattamaNAhAre- siddhAnAM kSAyikaM samyaktvaM caturthI mArgaNA siddheSu vidyte| siddhAnAmanAharakatvaM paMcamI mArgaNA siddheSu bhvti| tAtparyamAhaityuktapaMcamArgaNAsahitAn navamArgaNArahitAn siddhAn ntvetyrthH| sesA saMsArie jIve- zeSA uddharitA mArgaNAH saMsAriSu vrtnte| athavA asesA saMsArie jIve ye ke saMsAriNo jIvA vartante teSu azeSAzcaturdazamArgaNA syurityrthH||2|| anvayArtha- (siddhANaM) siddhoM ke (siddhagaI) siddhagati (daMsaNa NANaM ca kevalaM) kevala darzana, kevalajJAna, (khaiyaM sammattaM) kSAyika samyakatva, (aNAhAre) anAhAraka ye pA~ca mArgaNAyeM hotI haiM aura (saMsArie jIve) saMsArI jIvoM meM (asesA) sabhI mArgaNAyeM pAI jAtI haiN| bhAvArtha- jIva do prakAra ke hote haiM- saMsArI jIva aura mukta jiiv| siddha jIvoM ke siddhagati, kevaladarzana, kevalajJAna, kSAyika samyaktva, anAhAraka ye pA~ca mArgaNAyeM pAI jAtI haiM aura saMsArI jIvoM ke sabhI caudaha mArgaNAyeM pAI jAtI haiN| atha prathamasUtrapAtanikAmAhaH-- jIvaguNe taha joe sapaccae maggaNAsu uvoge| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) jIvaguNesu vi joge uvaoge paccae vucchN|| 3 / / jIvaguNAn tathA yogAn sapratyayAn mArgaNAsu upyogaan| jIvaguNeSvapi yogAn upayogAn pratyayAn vkssye| sakalagranthArthasUcanadvArarUpeyaM gaathaa| vucchaM iti vakSye, kAn ? maggaNAsucaturdazamArgaNAsu jIvaguNAn, jIvAzcaturdazabhedA gunnaashcturdshgunnsthaanaani| jIvAzca guNAzca jIvaguNAstAn jIvaguNAn caturdazamArgaNAsu vkssye| mArgaNA kAzcet ? tadAhagai, ityAdi gaathoktaashcturdshmaargnnaaH| taha joe-- tathA tenaiva prakAreNa caturdazamArgaNAsu paMcacadazayogAn vkssye| sapaccae- mArgaNAsu saptapaMcAzatpratyayAn AsravAn vkssye| tathA mArgaNAsu dvAdazopayogAn vkssye| tathA jIvaguNesu vijIvaguNeSvapi vkssye| kAn ? joge -yogAn, caturdazajIvasamAseSu yogAn paMcadaza vkssye| caturdazaguNasthAneSvapi paMcadaza yogAn vkssye| uvaoge paccae vucchaM- punaH jIvasamAseSu guNasthAneSu ca dvAdazopayogAn saptapaMcAzatpratyAyAMzca vkssye| mArgaNAsu jIvAn guNAn tathA yogAn sapratyayAn upayogAn vkssye| anu ca jIveSu guNesu ca yogAn upayogAn pratyayAn vakSye iti spssttaarthH|| 3 / / anvayArtha- (maggaNAsu jIvaguNe) mArgaNAoM meM jIva samAsa aura guNasthAna (taha joe) tathA yogoM ko, (sapaccae) Asrava ke kAraNoM (uvaoge) upayogoM tathA (jIvaguNesu vi) jIvasamAsa aura guNasthAnoM meM bhI (joge) yoga (uvaoge) upayoga (paccae) Asrava ke kAraNa (vucchaM) khuuNgaa| bhAvArtha- gati Adi caudaha mArgaNAoM meM caudaha jIva samAsa, caudaha guNasthAna, pandraha yoga, sattAvana Asrava aura bAraha upayoga tathA caudaha jIvasamAsoM aura caudaha guNasthAnoM meM pandraha yoga, bAraha upayoga aura sattAvana AsravoM kA nirUpaNa kruuNgaa| atha caturdazamArgaNAsu caturdazajIvasamAsAn kathayannAhaHtigaIsu saNNijuyalaM caudasa tiriesu doNi viylesu| eyapaNakkhe vi ya cadu puDhavIpaNae ya cttaari|| 4 // trigatiSu sajJiyugalaM caturdaza tiryakSu dvau viklessu| ekapaMcAkSe'pi ca catvAraH pRthivIpaMcake ca ctvaarH|| "tiga'' ityaadi| tisRSu gatiSu narakamanuSyadevagatiSu jIvasamAsadvayaM bhvti| tat kiM ? saNNijuyalaM paMcendriyasaMjJino yugmmiti| ko'rthaH ? narakagatyAM Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) paMcendriyasaMjJiparyAptAparyAptau jIvasamAsau bhvtH| tathA manuSyagatyAM devagatyAM ca saMjJiparyAptAparyAptajIvasamAsadvayaM bhvti| caudasa tiriesu---tiryaggatau caturdazajIvasamAsA bhvnti| te ke ?bAdarasuhamegiMdiyaviticauridiyaasaNNisaNNI y| pajjattApajjattA evaM te coddasA jiivaa|| 1 // evaM gAthoktacaturdazajIvasamAsA bhvnti| doNNi viyalesu-dvi tricaturindriyeSu, doNNi-dvau paryAptAparyAptau jIvasamAsau bhvtH| eyapaNakkhe vi ya cadu- ekendriyeSu paMcendriyeSu ca catvAro jiivsmaasaaH| tatraikendriyeSu ekendriyasUkSmabAdaraparyAptAparyAptA iti catvAro jIvasamAsAH snti| paMcendriyeSu paMcendriyasaMjhyasaMjJinaH paryAptAparyAptA iti catvAro jIvasamAsA bhvnti| paDhavIpaNae ya cattAri- pRthvIpaMcake ca catvAraH pRthvyaptejovAyuvanaspatiSu catvAro jIvasamAsA bhvnti| te ke ? sUkSmabAdaraparyAptAparyAptA iti ctvaarH| pRthvI sUkSmA bAdarA paryAptA aparyAptA c| evamAdiSu yojyam / / 4 / / anvayArtha- (tigaIsu) tIna gatiyoM meM arthAt naraka, manuSya devagati meM (saNNijuyalaM) paMcendriya saMjJI paryAptaka (tiriesu caudasa) tiryaMcagati meM caudaha jIvasamAsa aura (doNNi viyalesu) dvIndriya, trIndriya aura caturindriya meM (doNNi) paryAptaka aura aparyAptaka do-do jIva samAsa hote haiN| (eyapaNakkhe vi ya cadu) ekendriya aura paMcendriyoM meM cAra jIva samAsa hote haiN| (puDhavIpaNae ca cattAri) -- pRthvIkAyika Adi pA~ca sthAvaroM meM cAra jIvasamAsa hote haiN| bhAvArtha- naraka gati, manuSya gati aura devagati ina tIna gatiyoM meM saMjJI paMcendriya meM paryApta aura aparyApta ye do-do jIva samAsa hote haiN| tiryaMca gati meM caudaha jIvasamAsa hote haiN| dvIndriya, trIndriya aura caturindriya ina jIvoM meM paryApta aura aparyApta ye do do jIva samAsa jAnanA caahie| ekendriyoM meM sUkSma, vAdara, paryAptaka aura aparyAptaka isa prakAra cAra jIva smaas| paMcendriya jIvoM meM paMcendriya, saMjJI, asaMjJI, paryAptaka aura aparyAptaka isa prakAra cAra jIva smaas| pRthvI kAyika ko Adi lekara pAMca sthAvaroM meM sUkSma, bAdara, paryAptaka aura aparyAptaka isa prakAra cAracAra jIva samAsa jAnanA caahie| dasa tasakAe saNNI saccamaNAIsu sttjogesu| veiMdiyAdipuNNA paNamaDhe satta oraale|| 5 // daza trasakAye saMjJI satyamanaAdiSu sptyogessu| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) paMcATa dvIndriyAdipUrNAH orAle / / dasa tasakAe - sakAyeSu dvitricaturindriyapaMcendriyeSu daza jIva samAsA bhavanti / te ke? dvitricaturindriyAH paryAptAparyAptA iti SaT / paMcendriyasaMjJyasaMjJinaH paryAptAparyAptA iti catvAra evaM daza / saNNI saccamaNAIsu sattajogesu-satyamanaH prabhRtiSu satyAsatyobhayAnubhayamanoyogeSu satyAsatyobhayavacanayogeSu saptasu yogeSu pratyekaM ekaH saMjJiparyAptako jIvasamAso bhavati / veiMdiyAdipuNNA paNa maTThe aSTame'nubhayavacanayoge dvIndriyAdayaH paryAptAH paMca jIvasamAsA bhavanti / tAnAha dvitricaturindriya paMcendriyasaMjJyasaMjJinaH paryAptA iti paMca / satta orAle -- audArikazarIre saptajIvasamAsA bhavati / ekendriyasUkSmabAdaraparyAptA iti dvayaM dvitricaturindriyapaMcendriyasaMjJyasaMjJinaH paryAptA iti paMca, evaM saptajIvasamAsA audArikakAyayoge bhavantItyarthaH // 5 // sapta anvayArtha - (tasakAe dasa ) sakAyikoM meM daza ( sacca maNAIsu satta jogesu) satya manoyoga ko Adi lekara sAta yogoM meM ( saNNI) eka saMjJI paryAptaka jIva samAsa hotA hai| (aTThe) AThaveM anubhaya vacanayoga meM ( veiMdiyAdipuNNA) dvIndriyAdi paryAptaka (paNa) paMca jIva samAsa hote haiM / ( orAle satta) audArika kAyayoga meM sAta jIva samAsa hote haiN| bhAvArtha- sakAyika jIvoM meM daza jIva samAsa hote haiM dvIndriya, trIndriya, caturindriyajIvoM ke paryAptaka aura aparyAptaka isa prakAra chaha / paMcendriyoM meM saMjJI, asaMjJI ke paryAptaka aura aparyAptaka isa prakAra cAra / isa prakAra samasta sakAyika jIvoM meM dasa jIva samAsa pAye jAte haiM / satya, asatya, ubhaya aura anubhaya manoyogoM meM tathA satya, asatya, ubhaya vacanayoga ina sAta yogoM meM eka saMjJI paryAptaka jIva samAsa hotA hai| anubhaya vacana yoga meM dvIndriya paryAptaka, trIndriya paryAptaka, caturindriya paryAptaka, paMcendriya saMjJI paryAptaka aura asaMjJI paryAptaka isa prakAra pA~ca jIva samAsa hote haiM / audArika kAya yoga meM sAta jIva samAsa- ekendriya sUkSma paryAptaka bAdara paryApta dvIndriya paryAptaka, trIndriya paryAptaka, caturindriya paryAptaka, paMcendriya asaMjJI paryAptaka aura paMcendriya saMjJI paryAptaka isa prakAra sAta jIva samAsa audArika kAyayoga meM pAye jAte haiM / misse apuNNasaga igisaNNI veubviyAdicausu ca / kammaie aTTha-tthI-puMse paMcakkhagayacauro / / 6 // mizra apUrNasapta ekasaMjJI vigUrvikAdicaturSu ca / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) kArmaNe aSTau strIpuMsoH pNcaakssgtctvaarH|| misse apuNNasaga igisaNNI - audArikamizra kAyayoge aparyAptAH sapta, igisaNNI - ekaH saMjJiparyAptaka evamaSTau jIvasamAsAH / te ke? ekendriyasUkSmabAdaradvitricaturindriyapaMcendriyasaMjJyasajJino'paryAptAH sapta, ekaH paryAptaH saMjJI sa ca kevalisamuddhAtApekSayA grAhyaH, evamaSTau jIvasamAsA audArikamizrakAyayoge bhavantIti vijnyeyN| veuvviyAdicausu ca - vaikriyikAdicaturSu kAyayogeSu cakArAdekaH saMjJI / atra bhedaH- vaikriyikakAyayoge paMcendriyasaMjJiparyApta ityeko bhavati / vaikriyikamizrakAyayoge paMcendriyasaMjJyaparyAptako bhavati / AhArakakAyayoge paMcendriyasaMjJiparyAptako bhavati / AhArakamizrakAyayoge paMcendriyasaMjJyaparyAptako bhavati / kammaie aTTha - kArmaNakAyoge audArikamizrakAyoktA aSTa jIvasamAsA bhavanti / tthIpuMse paMcakkhagayacauro - strIvede paMcendriyasaMjJiparyAptAparyAptapaMcendriyAsajJiparyAptAparyAptA catvAraH / puMvede ete strIvedoktAzcatvAro jIvasamAsA bhavanti // 6 // anvayArtha - (misse) audArika mizra kAyayoga meM ( apuNNasaga) aparyAptaka sAta (igisaNNI) eka saMjJI paryAptaka isa prakAra ATha jIva samAsa hote haiM / (veuvviyAdicausu sakAyika) vaikriyikAdi cAra kAyayoga meM eka saMjJI paryAptaka jIva samAsa hotA hai / (kammaie) kArmaNakAyayoga meM (aTTha) ATha (ca) aura (tthIpuMse) strIveda aura puMveda meM (paMcakkhagaya cauro) paMcendriyagata cAra-cAra jIva samAsa hote haiN| bhAvArtha - ekendriyoM ke sUkSma aparyAptaka, bAdara aparyAptaka do jIvasamAsa / dvIndriya aparyAptaka, trIndriya aparyAptaka, caturindriya aparyAptaka, paMcendriya ke saMjJI aura asaMjJI aparyAptaka, isa prakAra sAta jIva samAsa aura eka saMjJI paryAptaka kevalI samuddhAta kI apekSA, isa prakAra ATha jIva samAsa audArika mizrakAyayoga meM hote haiM isa prakAra jAnanA caahie| vaikriyika kAyayoga meM paMcendriya saMjJI paryAptaka eka jIvasamAsa hotA hai| vaikriyika mizra kAyayoga meM saMjJI paMcendriya aparyAptaka eka jIva samAsa hotA hai / AhAraka kAyayoga meM paMcendriya saMjJI paryAptaka aura AhAraka mizrakAyayoga meM paMcendriya saMjJI aparyAptaka eka jIva samAsa hotA hai| kArmaNakAya yoga meM audArika mizrakAyayoga ke samAna ATha jIvasamAsa hote haiM / strIveda meM paMcendriya saMjJI paryAptaka aura aparyAptaka tathA paMcendriya asaMjJI paryAptaka aura aparyAptaka, isa prakAra cAra jIva samAsa jAnanA caahie| puMveda meM strIveda ke samAna cAra jIva samAsa jAnanA caahie| saMDhe kohe mANe mAyAlohe ya kumaikusuIye ya / . Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) coddasa igi vebhaMge maisuiavahIsu saNidugaM / / 7 / / SaMDhe krodhe mAne mAyAlobhayoH ca kumatikuzrutayoH ca / caturdaza eko vibhaMge matizrutAvadhiSu saMjJidvikaM / / saMDhe - napuMsakavede caturdaza jIvasamAsA bhavanti / tathA, kohe mANe mAyAlohe ya- krodhe mAne mAyAyAM lobhe ca caturdaza jIvasamAsA bhavanti / tathA, kumaikusuIkumatau kuzrutau ca caturdaza jIvasamAsA bhavanti / igi vebhaMge - vibhaMge kkavadhijJAne ekaH paMcendriyasaMjJiparyAptaka ev| maisuiavahIsu saNNidugaM - matizrutyavadhijJAneSu triSu pratyekaM saNNidugaM- paMcendriyasaMjJiparyAptAparyAptau dvau jIvasamAsau sta ityarthaH / / 7 / / anvayArtha - (saMDhe ) - napuMsaka veda meM (coisa) caudaha jIva samAsa aura (kohe mANe mAyA lohe ya) krodha, mAna, mAyA aura lobha meM (coisa) caudaha jIva samAsa hote haiN| (kumai kusuIye ya) kumati aura kuzruta meM (coddasa ) caudaha jIva samAsa hote haiN| (igi vebhaMge) vibhaMgAvadhi jJAna meM eka jIva samAsa (maisuiavahIsu) matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna ina tInoM meM (saNNidugaM) saMjJI do jIva samAsa hote haiM / bhAvArtha- napuMsaka veda meM caudaha jIva samAsa aura krodha, mAna, mAyA, lobha ina cAra kaSAyoM meM caudaha jIva samAsa hote haiN| tathA kumati aura kuzruta jJAna meM caudaha jIva samAsa hote haiM / vibhaMgAvadhijJAna meM eka paMcendriya saMjJI paryAptaka hI jIva samAsa hotA hai / matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna ina tInoM jJAnoM meM pratyeka meM paMcendriya saMjJI paryAptaka aura aparyAptaka isa prakAra do-do jIvasamAsa jAnanA cAhie / maNakevalesu saNNI puNNo sAmAiyAdichasu taha ya / caudasa asaMjame puNa loyaNaavaloyaNe chakaM // 8 // manaH kevalayoH saMjJI pUrNaH sAmAyikAdiSaTsu tathA ca / caturdaza asaMyame punaH locanAvalokane SaTkaM // maNakevalesu saNNI puNo manaHparyayakevalajJAnayoH dvayoH paMcendriya 1 saMjJiparyApta eva ekajIvasamAso bhavati / sAmAiyAdichasu taha ya- tathA tenaiva prakAreNa ca dezasaMyama sAmAyika - cchedopasthApanA - parihAravizuddhi sUkSmasAmyarAyayathAkhyAtasaMyateSu SaTsu saMyameSu pratyekaM saMjJiparyApta eka eva syAt / caudasa asaMjameasaMyamanAmni saptame saMyame caturdazajIva samAsA bhavanti / puNa loyaNaavaloyaNe chakkaMpunaH locanAvalokane cakSurdarzane jIvasamAsaSaTkaM bhavati / caturendriyaparyAptAparyAptau dvau, paMcendriyAsaMjJiparyAptAparyAptau dvau, paMcendriyasajJiparyApaptApayAptau ubhau iti SaTjIva Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) samAsAzcakSurdarzane bhvntiityrthH||8|| (8) anvayArtha- (maNakevalesu) manaHparyaya aura kevalajJAna ina donoM jJAnoM meM paMcendriya saMjJI paryAptaka eka hI jIvasamAsa hotA hai| (sAmAiyAdichasu taha ya) sAmAyikAdi chaha saMyamamArgaNA meM eka paMcendriya saMjJI paryAptaka jIva samAsa pAyA jAtA hai| (caudasa asaMjame) asaMyama meM caudaha jIva samAsa hote haiM (puNa loyaNaavalopaNe chakkaM) punaH cakSudarzana meM chaha jIva samAsa hote haiN| bhAvArtha- manaHparyaya jJAna aura kevalajJAna ina donoM jJAnoM meM paMcendriya saMjJI paryAptaka eka hI jIva samAsa hotA hai| sAmAyika, chedopasthApanA, parihAra vizuddhi, sUkSma-sAmparAya, yathAkhyAta ina pAMca saMyama aura deza saMyama meM ina sabhI meM saMjJI paryAptaka eka hI jIva samAsa hotA hai aura saMyama mArgaNA ke antargata asaMyama meM caudaha jIva samAsa pAye jAte haiN| punaH cakSudarzana meM chaha jIva samAsa isa prakAra hote haiMcaturindriya meM paryAptaka aparyAptaka do, paMcendriya asaMjJI meM paryAptaka aparyAptaka do, paMcendriya saMjJI meM aparyAptaka aura paryAptaka isa prakAra do| isa prakAra cakSu darzana meM chaha jIva samAsa jAnanA caahie| caudasa acakkhuloe do ekaM avhikevlaaloe| kiNhAditie caudasa tejAisu saNNiyadugaM c|| 6 // caturdaza acakSurAloke dvau eko'vdhikevlaaloke| kRSNAditrike caturdaza tejaAdiSu saMjJidvikaM c| caudasa acakkhuloe- acakSurdarzane caturdazajIvasamAsA bhvnti| do ekkaM avahikevalAloe- atra yathAsaMkhyena vyAkhyA, avadhijJAne paMcendriyasaMjJiparyAptAparyAptau dvau jIvasamAsau bhavataH, kevaladarzane paMcendriyasaMjJiparyAptaka eka eva jIvasamAra: syaat| kiNhAditie caudasa-kRSNAditrike kRSNanIlakApotAsu lezyAsu tisRSu caturdaza-jIvasamAsA jnyeyaaH| tejAisu saNNiyadugaM ca- tejaAdiSu pItapadmazuklalezyAtrike paMcendriyasaMjJiparyAptAparyAptajIvasamAsadvikaM bhvti||6|| (E) anvayArtha- (acakkhuloe) acakSu darzana meM (caudasa) caudaha jIva samAsa hote haiN| (avahikevalAloe do ekaM) avadhidarzana meM do kevala darzana meM eka (kiNhAditie) kRSNanIlAdi tIna lezyAoM meM (caudasa) caudaha jIva samAsa (tejAisu) pItAdi tIna lezyAoM meM (saNNidurga) saMjJI dvika arthAt saMjJI paryAptaka aura saMjJI aparyAptaka isa prakAra do jIva samAsa jAnanA caahie| bhAvArtha- acakSudarzana meM caudaha jIva samAsa hote haiN| avadhidarzana meM paMcendriya Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjJI paryAptaka aura aparyAptaka do jIva samAsa hote haiN| kevaladarzana meM eka paMcendriya saMjJI paryAptaka eka hI jIva samAsa hotA hai| kRSNa, nIla aura kApota ina tIna lezyAoM meM sabhI caudaha jIva samAsa jAnanA caahie| pIta, padma aura zukla ina tIna zubha lezyAoM meM paMcendriya saMjJI paryAptaka aura aparyAptaka ye do jIva samAsa hote haiN| caudasa bhavvAbhave duNNegaM khAiyAditisu misse| apuNNA saga puNNA saNNI igi caudasa ya dosukme||10|| caturdaza bhavyAbhavyayoH dvau ekaH kSAyikAditriSu mishre| apUrNAH sapta pUrNaH saMjJI ekaH caturdaza ca dvayoH krmenn|| bhavyajIve abhavyajIve ca caturdaza jIvasamAsA bhvnti| duNNegaM khAiyAditisu misse atra yathAsaMkhyaM vyAkhyeyaM, kSAyikAditriSu kSAyikopazamavedakasamyaktveSu paMcendriyasaMjJiparyAptA-paryAptajIvasamAsau dvau bhavataH, mizre samyaktve paMcendriyasaMjJiparyAptaka eka eva jIvasamAso bhvti| mizre maraNAsaMbhavAdaparyAptatvaM tu na sNbhvti| apuNNA saga puNNA saNNI iti caudasa ya dosu kame- kame iti krameNa, dosu-dvayoH sAsAdanamithyAtvasamyaktvayoH, apuNNA saga-aparyAptAH sapta, saNNI igiparyAptasaMjJI ekaH, caturdaza c,| atha vyaktiH sAsAdanasamyaktve samyaktva ekendriyasakSmabAdaradvitricaturendriyapaMcendriyasaMiyasaMjJina ete sapta aparyAptAH paMcendriyasaMjJiparyApta eka eva evaM aSyai jIvasamAsAH (sAsAdanasamyakatve) bhavantIti bhaavH| mithyAtvasamyakve ekendriyAdayazcaturdaza jIvasamAsA bhavantIti suutraarthH||10|| anvayArtha- (bhavvAbhabve) bhavya aura abhavya jIvoM meM (caudasa) caudaha jIva samAsa (khAiyAtisu) kSAyikAdi tIna samyaktvoM meM (duNNa) do (misse) mizra samyaktva (ega) eka (dosu) do arthAt sAsAdana samyaktva aura mithyAtva samyaktva inameM (apuNNA saga) aparyAptaka sAta (saNNI igi)- saMjJI eka (ya) aura (caudasa) caudaha jIva samAsa jAnanA caahie| bhAvArtha- bhavya aura abhavya jIvoM meM caudaha jIva samAsa hote haiN| kSAyika, upazama aura vedaka samyaktvoM meM paMcendriya saMjJI paryAptaka aura aparyAptaka isa prakAra do jIva samAsa hote haiN| mizra samyaktva (tRtIya guNasthAna) meM paMcendriya saMjJI paryAptaka eka hI jIva samAsa hotA hai| mizra samyaktva meM maraNa nahIM hone se aparyAptaka bhI saMbhava nahIM hai| sAsAdana samyakatva meM ekendriya sUkSma, bAdara, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriya saMjJI aura asaMjJI aparyAptaka isa prakAra sAta aparyAptaka aura eka paMcendriya Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) saMjJI paryAptaka sabhI sammilita ATha jIva samAsa hote haiN| mithyAtva meM ekendriyAdika caudaha jIva samAsa hote haiN| saNNiasaNNisu doNNi ya AhAraaNAhAraesu vinnnneyaa| jIvasamAsA caudasa aTeva jiNehiM nniddivaa|| 11 // saMjhyasaMjJinoH dvau ca AhArAnahArakayoH vijnyeyaaH| jIvasamAsAzcaturdaza aSTAveva jinaiH nirdissttaaH|| saNNiasaNNisu doNNi ya- saMjJijIve paMcendriyasaMjJiparyAptAparyAptau dvau jIvasamAsau bhvtH| asaMjJijIve asaMjJiparyAptAparyAptau jIvasamAsau syaataam| AhArAnAharakeSu jJeyA jIvasamAsAzcaturdaza assttaavev| ko bhAvaH? AhArakamArgaNAyAM caturdazajIvasamAsA vijnyeyaaH|anaahrkmaargnnaayaamssttaavev jIvasamAsA boddhvyaaH| te ke iti ceducyate- ekendriyasUkSmabAdara-dvitricaturindripaMcendriyasaMgyasaMjJina ete sapta aparyAptAH, ekaH saMjJipaMcendriyaparyAptaka ityaSTau jiivsmaasaaH| anAhAre eteaSTau kathaM saMbhavatItyAzaMkAyAmAha- kvacidvigrahagatyapekSayA kvcitkevlismuddhaataapekssyaa| tathA coktaMviggahagaimAvaNNA smugdhaaiykevliajogijinnaa| siddhA ya aNAhArA sesA AhariyA jiivaa|| 1 // jiNehiM NiddivA- jinaiH kathitA mArgaNAsu yathAsaMbhavaM jIvasamAsA jinaiNitA ityuktileshH|| 11 // iti caturdazamArgaNAsu jIvasamAsAzcaturdaza saMkSepeNa kthitaaH| anvayArtha- (saNNi asaNNisu) saMjJI jIvoM meM aura asaMjJI jIvoM meM (doNNi) do jIva samAsa (AhAra aNAhAraesu) AhAraka aura anAhAraka ina donoM meM (caudasa adveva) caudaha, ATha (jIva samAsA) jIva samAsa jAnanA caahie| isa prakAra mArgaNAoM meM jIva samAsa (jiNehiM) jinendra deva ke dvArA (NidiTThA) kahe gaye haiN| bhAvArtha- saMjJI jIvoM meM paMcendriya saMjJI paryAptaka aura aparyAptaka isa prakAra do jIva samAsa hote haiN| asaMjJI jIvoM meM asaMjJI paryAptaka aura aparyAptaka ye do jIva samAsa hote haiN| AhAraka mArgaNA meM caudaha jIva samAsa jAnanA caahie| aura anAhAraka mArgaNA meM ATha jIva samAsa hote haiM ve isa prakAra haiM- ekendriya sUkSma, bAdara, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriya saMjJI aura asaMjJI ina sabhI ke aparyAptaka isa prakAra sAta, aura eka saMjJI paMcendriya paryAptaka isa prakAra ATha jIva Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) samAsa jAnanA caahie| anAhAraka avasthA meM ye ATha jIva samAsa kaise hote haiM- isa zaMkA kA samAdhAna karate hue kahate haiM - kucha vigraha gati kI apekSA aura kabhI kucha samuddhAta kI apekSA isa viSaya meM gAthA nimna prakAra hai / anvayArtha - vigraha gati ko prApta jIva, samuddhAta ko prApta sayoga kevalI, ayoga kevala aura siddha ye sabhI jIva anAhAraka haiM zeSa sabhI jIva AhAraka haiN| isa prakAra jinendra deva ke dvArA mArgaNAoM meM jIva samAsa kahe gaye / isa prakAra caudaha mArgaNAoM meM saMkSepa se caudaha jIva samAsa kahe / 5 aba caudaha mArgaNAoM meM caudaha guNasthAnoM kA kathana karane ke lie granthakarttA nimna gAthA kahate haiM / atha caturdazamArgaNAsu caturdazaguNasthAnAnyavatArayannAha granthakarttA ( mArgaNAsu guNasthAnanirUpaNArtha gAthAmAha) - NArayatiriyaNarAmaragaIsu caupaMcacaudasacayAri / igaduticaurakkhesu ya micchaM vidiyaM ca uvavAde / / 12 / / nArakatiryaGnarAmaragatiSu catuH paMcacaturdazacatvAri / ekadvitricaturakSeSu ca mithyAtvaM dvitIyaM copapAde / / gAthA yathAsaMkhyaM vyAkhyeyA / nArakatiryaGnarAmaragatiSu iyaM catuH paMcacaturdazacatvAri guNasthAnAni yathAsaMkhyaM bhavanti / iti gatimArgaNA samAptA / igiduticaurakkhesu ya micchaM vidiyaM ca uvavAde ekadvitricaturakSesu ca ekendriyeSu dvindriyeSu trIndriyeSu caturindriyeSu caikaM mithyAtvaM / ca punaH eteSveva dvitIyaM sAsAdanaguNasthAnaM, uvavAde - utpattikAle aparyAptasamaye syAt / ekendriyAdiSu caturSu mithyAtvasAsAdanaguNasthAnadvayaM bhavatItyarthaH // 12 // anvayArtha - (NAraya tiriyaNarAmaragaIsu) naraka, tiryaMca, manuSya aura devagati meM kramazaH (cau paMcacaudasa cayAri) cAra, pA~ca, caudaha aura cAra guNasthAna hote haiN| ( igi duticaurakkhesu ya) ekendriya, dvIndriya, trIndriya aura caturindriya meM eka mithyAtva guNasthAna (ca) aura (vidiyaM) sAsAdana guNasthAna ( uvavAde) utpatti kAla, aparyApta samaya meM hotA hai / bhAvArtha- narakagati meM mithyAtvAdi cAra guNa sthAna, tiryaMca gati meM mithyAtva Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) se lekara dezasaMyama taka pA~ca guNasthAna manuSya gati meM sampUrNa caudaha guNasthAna aura devagati meM mithyAtvAdi cAra guNasthAna hote haiM / tathA ekendriya, dvIndriya, trIndriya aura caturindriya meM eka mithyAtva guNasthAna hotA hai vizeSatA yaha hai ki aparyAptaka avasthA meM dUsarA sAsAdana guNasthAna bhI ho sakatA hai| caudasa paMcakkhatase dharAditisu dugigi teyapavaNesu / saccANubhaye terasa maNavayaNe bArasa'NNesu // 13 // , caturdaza paMcAkSatrasayoH dharAditriSu dve ekaM tejaH pavanayoH / satyAnubhayayoH trayodaza manovacanayoH dvAdazAnyeSu || caudasetyAdi / paMcakkhatase- paMcAkSesu paMcendriyeSu paMcAkSesu paMcendriyeSu mithyAtvAdi caturdazaguNasthAnAni bhavanti / indriyamArgaNA samAptA / " tase" itaH prArabhya kAyamArgaNA nirUpyate tase iti trasakAyeSu ca mithyAtvAdi caturdazaguNasthAnAni syuH / dharAditisu dugi- dharAdiSu dharAdiSu triSu pRthivyabvanaspatikAyeSu, dugimithyAtvasAsAdanaguNasthAnadvayaM bhavati / igi teyapavaNesu- tejaHpavanakAyeSu ekaM mithyAtvaguNasthAnaM bhavati / iti kAryamArgaNA samAptA / saccANubhaye terasa maNavayaNesatyAnubhayamanoyoge mithyAtvAditrayodaza, satyAnubhayavacanayoge trayodaza / bArasaNNesu anyeSu asatyamanoyogebhayamanoyogAsatyavacanayogobhayavacanayogeSu caturSu pratyekaM bArasa - ( dvAdaza) mithyAtvAdIni kSINakaSAyAntAni syuH // 13 // triSu anvayArtha - (paMcakkha tase) paMcendriya aura trasakAyikoM meM (caudasa) caudaha guNasthAna (dharAditisu) pRthvIkAyikAdika tIna meM (dugi) do arthAt pRthvIkAyika jalakAyika aura vanaspatikAyika meM do aura (teyapavaNesu) tejaskAyika aura vAyukAyika meM (igi) eka mithyAtva guNasthAna hotA hai / (saccANubhaye maNavayaNe) satya, anubhaya, manoyoga aura vacanayoga meM (terasa) teraha guNasthAna ( aNNesu) zeSa yogoM meM (bArasa) vAraha guNasthAna hote haiM / bhAvArtha- paMcendriya jIvoM meM mithyAtvAdi caudaha sabhI guNasthAna pAye jAte haiM / "tase" isa zabda se kAya mArgaNA kA nirUpaNa karate haiM / jasakAyikoM meM caudaha guNasthAna hote haiM / pRthvIkAyika Adi tInoM meM do, mithyAtva aura sAsAdana isa prakAra do guNasthAna hote haiN| teja kAyika arthAt agnikAyika aura vAyukAyika jIvoM meM eka mithyAtva guNasthAna hI hotA hai| isa prakAra kAyamArgaNA samApta huii| satya, anubhaya manoyoga meM teraha guNasthAna aura satya, anubhaya vacana yoga meM teraha guNasthAna hote haiN| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) zeSa bace asatya manoyoga, ubhaya manoyoga, asatya vacanayoga ubhayavacana yoga ina cAroM meM mithyAtva ko Adi lekara kSINakaSAya paryanta bAraha guNasthAna hote haiN| orAlie ya terasa misse kamme ya missatiya jogii| veubviyaduga cadutiya pamattamAhAraduge y|| 14 // audArike ca trayodaza mizre kArmaNe ca mishrtrikyoginH| vaigUrvikAdvike catuHtrikaM pramattamAhArakadvike c| audArikakAyayoge mithyAtvAdisayogakevaliparyantAni trayodaza guNasthAnAni bhvnti| misse kamme ya missatiyajogI- misse iti audArikamizrakAyayoge, kamme ya- iti, kArmaNakAyayoge ca, missatiyajogI-mizratrikaM sayogiguNasthAnaM ca bhvti| mizratrikamiti ko'rthaH ? mithyAtvasAsAdanAviratAnIti mizratrayaM bhnnyte| audArikamizrakAyayoge kArmaNakAyayoge ca mithyAtvasAsAdanAviratasayogakevalIni nAmAni catvAri guNasthAnAni bhvntiityrthH| mizrakArmaNakAyayormizraguNasthAnaM kuto na saMbhavati? mrnnaabhaavaat| tathA coktaM; ___ "mizre kSINe sayoge ca maraNaM nAsti dehinAm" iti vcnaat| veuvviyaduga cadutiya- vaikriyikadvike catvAri trINi ythaasNkhyN| vaikriyikakAyayoge mithyAtvasAsAdanamizrAvirataguNasthAnacatuSTayaM bhavati vaikriyikamizrakAyayoge mithyAtvasAsAdanAvirataguNasthAnatrikaM bhvti| pamattamAhAraduge ya- AhArakadvike AhArakakAyayoge AhArakamizrakAyayoge ca pramattAkhyaM ekaM SaSThaM bhvti| iti yogamArgaNA smaaptaa|| 14 // (14) anvayArtha- (orAlie) audArika kAyayoga meM (terasa) teraha (misse) audArika mizra kAyayoga meM (kamme ya) aura kArmaNa kAyayoga meM (missatiya jogI) tIna guNasthAna aura sayogakevalI isa prakAra cAra guNasthAna hote haiN| (veuvviyaduga) vaikriyikakAya yoga (cadu) cAra guNa sthAna aura vaikriyika mizra kAyayoga meM (tiya) tIna guNasthAna (AhAraduge) AhArakadvika meM (pamatta) pramatta eka guNasthAna hI hotA hai| isa prakAra yoga mArgaNA samApta huii| __ bhAvArtha- audArika kAyayoga meM mithyAtvAdi sayoga kevalI paryanta teraha guNasthAna hote haiN| audArika mizrakAyayoga aura kArmaNa kAyayoga meM mithyAtva, sAsAdana, avirata aura sayoga kevalI nAmaka cAra guNasthAna hote haiN| mizra aura kArmaNa yoga meM mizraguNasthAna kyoM nahIM saMbhava hotA hai maraNa kA abhAva hone se aura Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) kahA bhI hai ki mizra kSINe sayoge ca maraNaM nAsti dehinAm / prANiyoM kA mizra guNasthAna, kSINakaSAya aura sayoga kevalI guNasthAna meM maraNa nahIM hotA hai / vaikriyika kAyayoga meM mithyAtva, sAsAdana, mizra aura avirata meM cAra guNasthAna hote haiN| vaikriyika mizrakAyayoga meM mithyAtva, sAsAdana aura avirata ye tIna guNasthAna hote haiN| AhAraka kAyayoga aura AhAraka mizra kAyayoga meM eka pramatta saMyata nAmaka guNasthAna hotA hai| isa prakAra yoga mArgaNA samApta huI / vedatie kohatie NavaguNaThANANi dasaya taha lohe / aNNANatie do maitie cautthAdiNava ceva / / 15 / / vedatrike krodhatrike navaguNasthAnAni dazakaM tathA lobhe / ajJAnatrike dve matitrike caturthAdinava caiva // vedatie - vedatrike strIvedapuMvedanapuMsakavedeSu triSu mithyAtvAdInyanivRttikaraNaparyantAni navaguNasthAnAni bhavanti / iti vedamArgaNA / koitie Navakrodhatrike krodhamAnamAyAsu mithyAtvAdInyanivRttikaraNa - paryantAni guNasthAnAni bhavanti / dasaya taha lohe - tathA lobhe mithyAtvaprabhRtisUkSma - sAmparAyaparyantaM guNasthAnadazakaM bhavati / iti kaSAyamArgaNA pUrNA / aNNANatie do - ajJAnatrike dve guNasthAne kumatikuzrutakvavadhiSutriSu pratyekaM - mithyAtvasAsAdanaguNasthAne dve bhavataH / maitie cautthAdiNava ceva - matitrike matizrutAvadhijJAneSu caturtyAdinava caiva aviratAdikSINakaSAyaparyantAni navaguNasthAnAni bhavanti // 15 // (15) anvayArtha - ( vedatie) vedatrika arthAt strIveda, puMveda, aura napuMsakaveda meM (nava) nau guNasthAna (kohatie) krodhatrika, krodha, mAna aura mAyA meM ( Nava guNa ThANANi) nava guNasthAna (aNNANa tie) ajJAnatrika meM (do) do guNasthAna prathama aura dvitIya (maitie) matizruta avadhijJAna meM (cautthAdiNava ceva ) caturtha guNasthAna ko Adi lekara nau guNasthAna hote haiM / bhAvArtha- strIveda, puMveda aura napuMsakaveda ina tInoM vedoM meM mithyAtva guNasthAna se anivRttikaraNa paryanta nau guNasthAna hote haiN| isa prakAra veda mArgaNA meM guNasthAna nirUpaNa huA / krodha, mAna aura mAyA ina tIna kaSAyoM meM mithyAtva guNasthAna ko Adi lekara anivRttikaraNa taka nau guNasthAna hote haiM / tathA lobha kaSAya Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15) kI apekSA mithyAtva guNasthAna ko Adi lekara sUkSma sAmparAya guNasthAna paryanta daza guNasthAna hote haiN| isa prakAra kaSAya mArgaNA samApta huii| kumatijJAna, kuzrutajJAna aura vibhaMgAvadhi jJAna ina tInoM jJAnoM ke pratyeka meM do guNasthAna arthAt mithyAtva aura sAsAdana ye do guNasthAna hote haiN| matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna ina tInoM jJAnoM meM caturtha guNasthAna avirata samyagdRSTi se lekara kSINa kaSAya paryanta bArahaveM guNasthAna taka nau guNasthAna hote haiN| saga maNapajje kevalaNANe jogadurga pmttaadii| cadu sAmAiyajuyale pamattajuyalaM ca prihaare|| 16 / / sapta manaHparyaye kevalajJAne yogidvikaM prmttaadiini| catvAri sAmayikayugale pramattayugalaM ca prihaare| saga maNapajje- maNapajje iti, manaHpayaryajJAne, saga-iti, sapta guNasthAnAni syuH| tAni kAni ceducyate pramattAdikSINakaSAyaparyantAni sapta bhvnti| kevalaNANe jogadugaM- kevalajJAne yogadvikaM sayogAyogakevaliguNasthAnadvayaM bhvti| iti jnyaanmaargnnaa| pamattAdI cadu sAmAiyajuyale- sAmAyikayugale sAmAyikacchedopasthApanadvayoH pramattAdyanivRtti karaNaguNasthAnaparyantAni catvAri bhvnti| pamattajuyalaM ca parihAre- parihAravizuddhisaMyame tRtIye pramattApramattaguNasthAnadvayaM bhvti||16|| anvayArtha- (maNapajje) manaHparyayajJAna meM (saga) sapta guNasthAna (kevalaNANe) kevalajJAna meM (jogadurga) sayoga kevalI aura ayoga kevalI (sAmAyika juyale) sAmAyika yugala arthAt sAmAyika aura chedopasthApanA saMyama meM (pamattAdi cadu) pramattAdi cAra guNasthAna (ca) aura (parihAre) parihAravizuddhi saMyama meM (pamattajugalaM) pramatta yugala arthAt pramatta aura apramatta ye do guNasthAna hote haiN| bhAvArtha- manaHparyaya jJAna meM pramatta guNasthAna se kSINakaSAya guNasthAna taka arthAt bArahaveM guNasthAna taka sAta guNasthAna hote haiN| kevalajJAna meM sayoga kevalI aura ayoga kevalI ye do guNasthAna hote haiN| isa prakAra jJAna mArgaNA samApta huii| sAmAyika aura chedopasthApanA saMyama ina do saMyamoM meM pramatta saMyata guNasthAna se anivRttikaraNa guNasthAna arthAt chaThaveM se nauveM guNasthAna taka cAra guNasthAna hote haiN| parihAravizuddhi tRtIya saMyama meM pramatta saMyata aura apramatta saMyata ye do guNasthAna hote suhame suhamaM aMtimacattAri havaMti jahakhAde / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cariyAcarie ikkaM paMcamayaM asaMjame curo|| 17 // sUkSme sUkSma antimacatvAri bhavanti ythaakhyaate| caritAcarite ekaM paMcamakaM asaMyame ctvaari|| suhame iti, sUkSmasAmparAye caturthe saMyame, suhamaM- iti, sUkSmasAmparAyAnAma dazamaM ekaM guNasthAnaM bhvti| aMtimacattAri jahakhAde- iti, yathAkhyAte paMcamasaMyame antimacatvAri guNasthAnAni bhvnti| tAni kAni kinnAmAni cet ? upazAntakaSAyakSINakaSAyasayogAyogakevalinAmAni jnyeyaani| cariyAcarie ikkaM paMcamayaM- caritAcarite saMyatAsaMyate SaSThe saMyame, ikkaM paMcamayaM- iti, paMcamaM dezaviratAkhyaM bhvti| asaMjame cauro- asaMyate saptame mithyAtvAdicaturthaguNasthAnAni catvAri bhvnti| iti saMyamAmArgaNA puurnnaa|| 17 / / anvayArtha- (suhame) sUkSma sAmparAya saMyama meM (suhama) sUkSma sAmparAya nAmaka dasavAM guNasthAna (jahakhAde) yathAkhyAta saMyama meM (aMtima cattAri) aMtima cAra guNasthAna hote haiN| (cariyAcarie) saMyatAsaMyata guNasthAna meM (ikkaM) eka (paMcamayaM) pAMcavA~ guNasthAna (asaMjame) asaMyata meM (cauro) cAra guNasthAna hote haiN| bhAvArtha- sUkSma sAmparAya nAmaka caturtha saMyama meM eka sUkSma sAmparAya nAmaka dazamA guNasthAna hotA hai| pA~caveM yathAkhyAta saMyama meM antima cAra guNasthAna hote haiM arthAt upazAnta kaSAya, kSINa kaSAya, sayoga kevalI aura ayoga kevalI isa prakAra cAra guNasthAna jAnanA caahie| saMyatAsaMyata SaSTama saMyama meM eka dezavirata nAma kA guNasthAna hotA hai| saptama asaMyata meM mithyAtva ko Adi lekara avirata samyagdRSTi taka cAra guNasthAna hote haiN| isa prakAra saMyama mArgaNA pUrNa huii| bArasa cakkhuduge Nava avahIe duNNi kevlaaloe| kiNhAditie cauro tejApaumAsu sttgunnaa|| 18 // dvAdaza cakSudvike nava avadhau dve kevlaaloke| kRSNAditrike catvAri tejaHpadyayoH sptgunnaaH|| bArasa cakkhuduge- iti, cakSuIye cakSurdarzaneacakSurdarzane ca mithyAtvAdIni kSINakaSAyaparyantAni dvAdaza guNasthAnAni syuH| Nava avahIe- avadhidarzane avirataprabhRtikSINakaSAyAvasAnAni navaguNasthAnAni bhvnti| duNNi kevalAloe kevalAloke kevaladarzane, duNNisayogAyogakevaliguNasthAnadvayaM syaat| iti drshnmaargnnaa| kiNhAditie cauro kRSNAditrike cauro mithyAtvasAsAdana Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) mizrAviratyabhidhAnAni guNasthAnAni catvAri bhvnti| tejApaumAsu pItApamalezyayordvayoH; sattaguNA- mithyAtvAdInyapramattAttAni sapta bhvnti|| 18 / / (18) anvayArtha- (cakkhuduge) cakSudarzana aura acakSudarzana meM (vArasa) bAraha guNasthAna (avahIe) avadhidarzana meM (Nava) nau (kevalAloe) kevaladarzana meM (duNNi) do (kiNhAditie) kRSNAdi tIna lezyAoM meM (cauro) cAra (tejApaumAsu) pIta padmalezyA meM (sattaguNA) sAta guNasthAna hote haiN| bhAvArtha- cakSudarzana aura acakSudarzana ina donoM meM mithyAtva guNasthAna se kSINakaSAya guNasthAna paryanta 12 guNasthAna hote haiN| avadhidarzana meM avirata guNasthAna se prArambha kara kSINakaSAya guNasthAna taka nau guNasthAna hote haiN| kevaladarzana meM do sayoga kevalI aura ayogakavalI isa prakAra do guNasthAna hote haiN| isa prakAra darzanamArgaNA samApta huii| kRSNAdi tIna azubha lezyAoM meM mithyAtva, sAsAdana, mizra aura avirata samyagdRSTi cAra guNasthAna hote haiN| pIta aura padma ina do zubha lezyAoM meM mithyAtva guNasthAna se lekara apramatta guNasthAna taka sAta guNasthAna hote haiN| siyalessAe terasa bhave save abhavae micchN| igidaha cadu aDa khAiyatie tahaNNesu NiyaikkaM / / 16 // sitalezyAyAM trayodaza bhavye sarvANi abhavye mithyaatvN| ekAdaza catvAri aSTau kSAyikatraye tathAnyeSu nijaikm|| siyalessAe terasa- sitelezyAyAM zuklalezyAyAM mithyAtvaprabhRtitrayo dazaguNasthAnAni bhvnti| iti leshyaamaargnnaa| bhavve savve- iti, bhavyajIve, sabve-- iti, mithyAtvAdyayogakevaliparyantAni caturdazaguNasthAnAni sarvANi bhvnti| abhavvae- iti, abhavyajIve ekaM mithyAtvaguNasthAnaM bhvti| iti bhvymaargnnaa| igidaha cadu aDa khAiyatie-kSAyikatrike atra yathAsaMkhyena vyAkhyA vartate tathAhikSAyikasamyaktve ekAdaza caturthAdisiddhaparyantAnyekAdazaguNasthAnAni vidynte| vedakasamyaktve, cadu- aviratAdyapramattAntAni catvAri guNasthAnAni prtipttvyaani| upazamasamyaktve, aDa- aviratAdyupazAntakaSAyAntAni aSTau jnyeyaani| taha'NNesutathAnyeSu mithyAtvasAsAdanamizreSu, Niyaikka-- nijaikmiti| ko'rthaH ? mithyAtvasamyaktve mithyAtvasamyaktve mithyAtvamekaM bhvti| sAsAdanasamyaktve nijaM saasaadngunnsthaanmsti| mizranAni samyaktve svakIyaM mizranAmaguNasthAnaM bhvet| iti smyktvmaargnnaa|| 16 // (16) anvayArtha- (siyalessAe) zukla lezyAoM meM (terasa) teraha guNasthAna Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (bhavve) bhavya jIvoM meM (savve) sabhI guNasthAna (abhavve) abhavya jIvoM meM (micchaM) mithyAtva eka guNasthAna (khAiyatie) kSAyika, kSayopazama aura upazama samyagdarzana meM (igidaha cadu aD) gyAraha, cAra, ATha isa prakAra yathAkrama guNasthAna jAnanA caahie| (taha'NNesu) mithyAtva, sAsAdana aura mizra ina tInoM meM (Niya ikkaM) vahI vahI guNasthAna hotA hai| bhAvArtha- zukla lezyA meM mithyAtva guNasthAna se lekara sayoga kevalI paryanta teraha guNasthAna hote haiN| isa prakAra lezyAmArgaNA meM guNasthAna kA nirUpaNa huaa| bhavya jIva meM mithyAtva guNasthAna se lekara ayogakevalI taka samasta caudaha guNasthAna hote haiN| abhavyajIva meM eka mithyAtva guNasthAna hotA hai| isa prakAra bhavya mArgaNA pUrNa huii| kSAyika samyaktva meM caturtha se lekara siddha paryanta arthAt ayogakevalI jina guNasthAna taka 11 guNasthAna hote haiN| vedaka samyaktva meM avirata guNasthAna ko Adi lekara saptama guNasthAna taka cAra guNasthAna jAnanA caahie| mithyAtva meM eka mithyAtva guNasthAna sAsAdana samyaktva meM eka sAsAdana samyagdRSTi aura mizra samyaktva meM eka mizra guNasthAna hotA hai| isa prakAra samyaktva mArgaNA pUrNa huii| saNNiasaNNisu bArasa do paDhamAditidasa paNa guNA kmso| AhAraaNAhAre esu idi maggaNaThANaesu gunnaa|| 20 // saMzyasaMjJiSu dvAdaza dve prathamAditrayodaza paMca guNAH krmshH| AhArakAnAharake eteSu iti mArgaNasthAneSu gunnaaH|| saNNiasaNNisu bArasa do- atra ythaasNkhyaalNkaarH| saMjJijIve prathamAdikSINakaSAyaparyantAni dvAdazaguNasthAni syuH| asaNNisu- asaMjJijIveSu dvau guNau mithyAtvasAsAdane bhavata ityrthH| iti sNjnyimaargnnaa| paDhamAditidasa-paNaguNA kamaso AhAraaNAhAre- kamaso-- iti, anukrameNa yathAsaMkhyatayA, AhArake prathamamithyAtvAdisayogAntAni trayodaza--guNasthAnAni snti| anAhArake paNa guNApaMcaguNasthAnAni bhavanti mithyAtvasAsAdanAviratisayogakevalyayogakevalinAmAni paMcaguNasthAnAni syuH| anAhArake etAni paMcaguNasthAnAni kathaM saMbhavaMtItyArekAyAmAha- mithyAtvasAsAdanAvirateSu triSu jIvAnAM vigrahagatyAM satyAM anAharakatvaM sNbhvti| sayogakevalini samuddhAtApekSayA jnyeyN| tathA coktaM . viggahagaimAvaNNA smugghykevliajogijinnaa| siddhA ya aNAhArA sesA AhAriyA jiivaa|| 1 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) ayogakevalini tu svbhaavto'naahrktvmsti| esu idi maggaNaThANaesu guNA- ityamunA prakAreNa eteSu mArgaNAsthAneSu guNA guNasthAnAni jnyeyaaH|| 20 // ___ anvayArtha- (saNNi) saMjJI jIvoM ke (bArasa) bAraha (asaNNisu) asaMjJI jIvoM meM (do) do guNasthAna (AhAraaNAhAre) AhAraka aura anAhAraka mArgaNA meM (paDhamAditidasa paNa) prathama guNasthAna ko Adi lekara teraha aura pAMca arthAt AhAraka meM teraha aura anAhAraka meM pA~ca (guNA kamaso) guNasthAna kramazaH hote haiM (idi) isa prakAra (maggaNaThANaesu) mArgaNA sthAnoM meM guNasthAnoM kA kathana pUrNa huaa| bhAvArtha- saMjJI jIvoM meM prathama guNasthAna mithyAtvaguNasthAna ko Adi lekara kSINakaSAya guNasthAna taka bAraha guNasthAna hote haiN| asaMjJI jIvoM meM mithyAtva aura sAsAdana samyagdRSTi ye do guNasthAna hote haiN| isa prakAra saMjJI mArgaNA pUrNa huii| AhAraka mArgaNA meM prathama mithyAtva guNasthAna ko Adi lekara sayoga kevalI taka teraha guNasthAna hote haiN| mithyAtva, sAsAdana, avirata samyagyadRSTi, sayoga kevalI aura ayoga kevalI ina guNasthAnoM meM jIva anAhAraka hote haiM arthAt mithyAtva, sAsAdana aura avirata samyagdRSTi jIvoM meM, vigraha gati meM anAhArakapanA saMbhava hotA hai| sayoga kevalI meM anAhAraka samudghAta kI apekSA jAnanA caahie| ayoga kevalI svabhAva se hI anAhAraka hote haiN| isa prakAra mArgaNA sthAnoM meM guNasthAna jAnanA caahie| isa prakAra mArgaNAoM meM guNasthAnoM kA vivecana kiyaa| iti mArgaNAsu guNA bhnnitaaH| atha caturdazamArgaNAsu paMcadazayogAn prakaTayannAha sUriH AhArayaorAliyadugehi hINAH havaMti nnirysure| AhArayaveubbiyadgajoge igidasa tiriyakkhe // 21 / / AhArakaudArikadvikaiH hInA bhavanti naarksuressu| AhArakavaikriyikadvikayogena ekAdaza tirshci|| AhAraya ityaadi| Nirayasure-- narakagatau devagatau ca AhAkAhArakamizrakAyayoge iti dvayaM, audArikaudArikamizrakAyayogadvayaM iti caturyogai nA anye uddharitAH, igidasa- ekAdazayogA bhvnti| te ke iti cet ? manoyogacatvAri vacanayogacatvAri vaikriyikakAyayoga vaikriyikamizrakAyayogakArmaNakAyayogA evaM ekAdazayogAH narakagatyAM devagatyAM bhavantIti jJeyaM / AhArayaveuvviyadugajoge igidasa tiriyakkhe- tiryaggatau AhArakAhArakamizravaikriyikatanmizrakAyayogai_nA anye Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) ekAdazayogA bhvnti| te ke? aSTau manovacanayogA audArikatanmizrakArmaNakAyayogAzceti traya evaM ekAdaza yogAH syuH||21|| aba caudaha mArgaNAoM pandraha yogoM ko prakaTa karate huye AcArya kahate haiM (21) anvayArtha- (Nirayasure) narakagati aura devagati ke jIva (AhArayaorAliyadugehi) AhAraka kAyayoga, AhArakakamizrakAyayoga, audArika kAyayoga aura audArika mizra kAyayoga ina cAra yogoM se (hINA) rahita (havaMti) hote haiN| unake (igidasa) gyAraha yoga hote haiN| (AhArayaveuvviyaduga joge) AhAraka kAyayoga, AhAraka mizra kAyayoga, vaikriyika kAyayoga aura vaikriyika mizra kAyayoga ko chor3akara (tiriyakkhe) tiryaMcoM meM (igidasa) gyAraha yoga hote haiN| bhAvArtha- narakagati aura devagati meM AhAraka kAyayoga aura AhAraka mizrakAyayoga audArika kAyayoga aura audArika mizrakAyayoga ina cAra yogoM se rahita anya gyAraha yoga hote haiN| arthAt cAra manoyoga, cAra vacana yoga, vaikriyika kAyayoga, vaikriyika mizra kAyayoga, kArmaNa kAyayoga isa prakAra gyAraha yoga narakagati aura devagati meM hote haiN| tiryaMca gati meM AhAraka kAyayoga, AhAraka mizra kAyayoga, vaikriyika kAyayoga aura vaikriyika mizra kAyayoga ina cAra kAyayoga se rahita zeSa gyAraha yoga hote haiM arthAt cAra manoyoga, cAra vacanayoga, audArika kAyayoga, audArika mizrakAyayoga, aura kArmaNa kAyayoga isa prakAra gyAraha yoga jAnanA caahie| veguviyadugarahiyA maNue terasa eykkhkaayessu| paMcasuorAladugaM kammaiyaM tiNNi viylesu|| 22 // vaigUrvikadvikarahitA manuje trayodaza ekaaksskaayessu| paMcasu audArikadvikaM kArmaNaM trayo viklessu|| vegumviyarahiyA maNue terasa--iti, manuSyagatau vaikriyikavaikriyika mizrakAyayogadvayarahitA anye trayodaza yogA bhvnti| iti gtimaargnnaa| eyakkhakAyesu paMcasu orAladugaM kammaiyaM tiNNi iti, ekendriye, kAyesu paMcasu- iti, pRthivyaptejovAyuvanaspatikAyeSu ca audArikaudArika mizrakAyayogadvayaM, kammaiyaMkArmaNa kAyayoga iti trayo yogA bhvnti| viyalesu iti padasya vyAkhyAnamuttaragAthAyAM vartate // 22 // tadyathA; (22) anvayArtha- (maNue) manuSyagati meM (vegumviyadugarahiyA) vaikriyika Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (21) kAyayoga aura vaikriyika mizrakAyayoga, ina do yogoM se rahita (terasa) teraha yoga hote haiN| (eyakkhakAyeSu) ekendriyAdika paMca sthAvaroM meM (orAladugaM kammaiyaM tiNNi) audArika kAyayoga, audArika mizra kAyayoga aura kArmaNa kAyayoga isa prakAra tIna kAya yoga hote haiN| "viyalesu" isa pada kA sambandha Age kI gAthA se jAnanA caahie| aNubhayavayaNeNa juA cadu paMcakkhe du paMcadasa jogaa| tasakAe viNNeyA paNadaha jogesu NiyaikkaM / / 23 / / anubhayavacanena yutAH catvAraH paMcAkSe tu paMcadaza yogaaH| trasakAye vijJeyAH paMcadaza yogeSu nijaikH|| viyalesu aNubhayavayaNeNa juA cadu iti, vikalendriyeSu dvitricaturindriyeSu anubhayavacanena yuktAH catvAro yogA bhvnti| te ke? audArikaudArikamizrakArmaNAnubhayavacananAmAna ete catvAro yogaaH| paMcakhe du paMcadasa jogA- tu punaH paMcAkSe paMcendriyeSu paMcadaza yogA bhvnti| paMcendriyeSu nAnAjIvApekSayA ythaasNbhvmutprekssnniiyaaH| tasakAe viNNeyA paNadaha- iti, trasakAyeSu sAmAnyatvena paMcadazayogAH snti| itIndriyamArgaNAkAyamArgaNAdvayaM jaatN| jogesuNiyaikkaM- iti, paMcadazayogeSu nijaikaH svakIyaH svakIyo yogo bhvti| ko bhAvaH? satyamanoyoge satyamanoyogaH, astymnoyog'stymnoyogH| evaM sarvatra jJeyaM / iti yogmaargnnaa|| 23 // (23) anvayArtha- (viyalesu) vikalendriyoM meM (aNubhayavayaNeNa) anubhaya vacana se (juA) yukta (cadu) cAra (paMcakkhe du paMcadasa yogA) paMcendriyoM meM pandraha yoga (tasakAe paNadaha viNNeyA) trasakAyoM meM pandrahayoga jAnanA cAhie aura (jogesu NiyaikkaM) pandraha yogoM ke pratyeka meM vahI-vahIM nAma vAlA yoga hotA hai| bhAvArtha- vikalendriya dvIndriya, trIndriya, caturindriya jIvoM meM anubhayavacana se yukta cAra yoga hote haiN| ve isa prakAra haiM-- audArika kAyayoga, audArika mizra kAyayoga kArmaNa kAya yoga aura anubhaya vacanayoga haiN| aura paMcendriyoM meM nAnA jIvoM kI apekSA pandraha yoga hote haiN| trasakAyoM meM sAmAnyataH pandraha yoga hote haiN| isa prakAra indriya mArgaNA aura kAyamArgaNA ye do mArgaNAyeM samApta huiiN| tathA pandraha yogoM meM pratyeka vahI vahI nAma vAlA yoga hotA hai| yathA satya manoyoga meM satya manoyoga, asatya manoyoga meM asatyamanoyoga isI prakAra sarvatra jAnanA caahiye| isa prakAra yoga mArgaNA pUrNa huii| AhArayadugarahiyA terasa itthINausae puNse| Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) kohacaukke sabbe aNNANaduge tidaha huNti|| 24 // AhArakadvikarahitAH trayodaza strInapuMsakayoH puNsi| krodhacatuSke sarve ajJAnadvike trayodaza bhvnti| AhAraya ityaadi| strIvede napuMsakavede ca AhArakatanmizrakAyayogadvayarahitA anye'vaziSTAstrayodaza yogA bhvnti| puMse- puMvede, savve-sarve paMcadaza yogAH syuH| iti vedamArgaNA / kohacaukke savve- krodha-catuSke krodhamAnamAyAlAbhacatuSTaye sarve yogA bhvnti| iti kssaay-maargnnaa| aNNANaduge-ajJAnadvike kumatikuzrutajJAne AhArakadvaya yogavAstrayodaza yogA bhvnti|| 24 / / ____ anvayArtha- (itthINauMsae) strIveda aura napuMsakaveda meM (AhArayaduga rahiyA) AhAraka kAyayoga aura AhAraka mizra kAyayoga se rahita anya zeSa (terasa) teraha yoga hote haiN| (puMse) puMveda meM (savve) sabhI pandraha yoga hote haiN| (kohacaukke) krodha catuSka, arthAt krodha, mAna, mAyA aura lobha meM (sabve) sabhI yoga hote haiN| (aNNANaduge) kumatikuzrutajJAna meM (tidaha huMti) AhArakadvika ko chor3akara teraha yoga hote haiN| missadgAhAradugaMkammaiyavihINa huMti vebhNge| dasa sabve NANatie maNapajje pddhmnnvjogaa|| 25 // mizradvikAhAradvikakArmaNavihInA bhavanti vibhNge| daza sarve jJAnatrike manaHparyaye prthmnvyogaaH|| missetyaadi| vibhaMgajJAne kavadhijJAne, missetyAdiaudArikamizravaikriyika-mizrakAyayogadvayAhArakatanmizra- kAyayogadvayakArmaNakAyayogavihInaH uddharitA dazayogA bhvnti| te ke? athai manovacanayogA audArikavaikriyikakAyayogau evaM daza yogAH kavadhijJAne bhavantItyathaH savve NANatie- jJAnatrike matizrutAvadhijJAnatraye sarve paMcadazayogA bhvnti| maNapajje paDhamaNavajogA- manaHparyayajJAne prathame "alpAdervA' prathamA navayogA bhvnti| te ke ? aSTau manovacanayogA eka audArikayoga evaM nvyogaaH||25|| anvayArtha- (vebhaMge) vibhaMgAvadhi jJAna meM (missAdugAhAradurga kammaiyavihINaM) mizra dvika, AhAraka dvika aura kArmaNa kAyayoga se rahita (dasa) dasa yoga (huMti) hote haiN| (NANatie) jJAna trika meM (savve) sabhI yoga (maNapajje) manaHparyaya jJAna meM (paDhamaNavajogA) prathama nau yoga hote haiN| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (23) bhAvArtha- vibhaMgAvadhi jJAna meM audArika mizrakAyayoga, vaikriyika mizra kAyayoga, AhAraka kAyayoga, AhAraka mizra kAyayoga, kArmaNa kAyayoga ina pA~ca yogoM se rahita dasa yoga hote haiM / ve isa prakAra haiM-- cAra manoyoga, cAra vacanayoga audArika kAyayoga aura vaikriyika kAyayoga ye dasa kAyayoga vibhaMgAvadhi jJAna meM hote haiM / matijJAna, zrutajJAna, aura avadhijJAna meM pandraha yoga hote haiM / manaH paryayajJAna meM prathama nau yoga hote haiM - cAra manoyoga, cAra vacanayoga aura eka audArika kAyayoga isa prakAra nau yoga jAnanA caahiye| orAliya tammissaM kammaiyaM saccaaNubhayANaM ca / maNavayaNANa caukkaM kevalaNANe sagigidasayaM // 26 // audArikaH tanmizraH kArmaNaM satyAnubhayAnAM ca / manovacanAnAM catuSkaM kevalajJAne sapta ekAdazakaM / / kevalaNANe- kevalajJAne, saga - saptayogA bhavanti / kiMtannAmAnaH orAlie timmissaM audArikakAyayogaH, tanmizra audArika- mizrakAyayogaH, kArmaNakAyayoga ete trayo yogAH / saccetyAdi - satyAnubhayamanovacanAnAM catuSkaM satyamanoyogAnubhayamanoyogau, satyavacanayogAnubhayavacanayogau iti catvAro yogA evaM ekatrIkRtAH saptayogAH kevalajJAne bhavantItyarthaH / atra taTasthenocyata - audArikakAyayoga audArikamizrakAyayogaH kArmaNakAyayogazcaite trayaH kevalajJAne kathaM saMbhavantIti cet, taducyate - samuddhAtApekSayA saMbhAvanIyAH / tathA coktaM Agamagranthe daMDaduge orAlaM kavADajugale ya payarasaMvaraNe / missorAliya bhaNiyaM sesatie jANa kammaiyaM // 911 asyA arthaH- daMDakapATayugme audArikakAyayogo bhavati / kavADayugale ya-ca punaH kapATapratarayugme audArikakAyogo bhavati / payarasaMvaraNe missorAliya bhaNiyaM pratarasaMvaraNe pratarasamuddhAtasaMkocane audArikamizra kAyayogo bhaNitaH / zeSa trika prataralokapUraNasaMvaraNatraye kArmaNakAyayogaM jAnIhi / iti jJAnamArgaNA / " igidasayaM" iti padasya uttaragAthAyAM sambandhaH / / 26 / anvayArtha - (kevalaNANe) kevalajJAna meM (saga) sAta yoga hote haiN| ye (orAliya) audArika kAyayoga (tammissaM ) audArika mizrakAyayoga (kammaiyaM ) kArmaNakAyayoga ye tIna (ca) aura ( sacca aNubhayANaM maNavayaNANaM) satya, anubhaya, manoyoga aura vacanayoga isa prakAra ( caukkaM ) cAra yoga donoM ko milAkara sAta yoga Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) hote haiM / ( igidasai) isa pada kA sambandha uttaragAthA se jAnanA cAhiye / bhAvArtha - kevalajJAna meM sAta yoga hote haiM - ve isa prakAra se haiM-- audArika kAyayoga, audArika mizra kAyayoga, kArmaNa kAyayoga, satyamanoyoga, anubhaya manoyoga, satya vacanayoga, anubhaya vacanayoga, audArika kAyayoga, audArika mizrakAyayoga kArmaNakAyayoga ye tIna yoga kevalajJAna meM kaise saMbhava hai ? ye tIna samuddhAta kI apekSA saMbhava hai aura kahA bhI hai ki gAthArtha ( 9 ) - (daMDaduge) daMDayugma meM (orAlaM) audArika kAyayoga hotA hai| (kavADajugale) kapATa pratara yugma meM audArika kAyayoga hotA hai / (payarasaMvaraNe) pratarasamuddhAta saMkocana meM (missorAliyaM bhaNiyaM ) audArika mizra kAyayoga hotA hai| (sesatie) pratara, loka pUraNa aura loka pUraNa saMkocana ina tInoM meM kArmaNa kAyayoga jAnanA caahiye| isa prakAra jJAna mArgaNA pUrNa huI / "igidasayaM" isa pada kA sambandha uttaragAthA se jAnanA caahie| kammaiyaduvegubbiyamissorAlUNa paDhamajamajuyale / parihAraduge NavayaM desajame ceva jahakhAde / / 27 / / kArmaNadvivaikriyikamizraudArikonAH prathamayamayugale / parihAradvike navakaM dezayame caiva yathAkhyAte // igidasayamiti pUrvagAthAsthitaM padaM, ekAdazayogAH prathamasaMyamayugale sAmAyikacchedopasthApanAdvaye bhavanti / te ke ? kammaiya ityAdi kArmaNakAyayogavaikriyikatanmizra kAyayogadvayaudArikamizrakAyayogairUnA hInA anye ekAdazayogAH / te ke ? aSTau manovacanayogA audArikakAyayoga AhArakadvayamityekAdazayogAH / parihAraduge NavayaM parihAravizudvisUkSmasAMparAyasaMyamadvaye navayogA bhavanti / te ke ? aSTau manovacanayogA eka audArikakAyayoga iti nava / desajame ceva ca punaH dezasaMyame ete pUrvoktA manavacanAnAmaSTau eka audArikayoga evaM navayogA bhavanti / jahakhAde - iti, uttara gAthAyAM sambandho'sti // 27 // (27) anvayArtha - (paDhamajamayugale ) prathama saMyama yugala arthAt sAmAyika saMyama aura chedopasthApanA saMyama meM (kammaiyaduveguvviya misserAlUNa) kArmaNa kAyayoga, vaikriyika kAyayoga, vaikriyika mizrakAyayoga, aura audArika mizra kAyayoga se rahita ( igadasai) gyAraha yoga hote haiN| (parihAraduge) parihAravizuddhi aura sUkSmasAMparAya saMyama meM (NavayaM) navayoga hote haiM / (desajame ceva) deza saMyama meM bhI (ceva) nau yoga hote Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (25) haiM- (jahakhAde) yathAkhyAta saMyama isa pada kA sambandha Age kI gAthA se hai| bhAvArtha- prathama saMyama yugala meM arthAt sAmAyika saMyama aura chedopasthApanA saMyama meM kArmaNa kAyayoga, vaikriyika kAyayoga, vaikriyika mizra kAyayoga, audArika mizna kAyayoga se rahita cAra manoyoga, cAra vacanayoga, audArika kAyayoga, AhArakakAyayoga aura AhAraka mizra kAyayoga, isa prakAra gyAraha yoga hote haiN| parihAra vizuddhi aura sUkSma sAMparAya saMyama meM nau yoga hote haiM-- cAra manoyoga, cAra vacana yoga eka audArika kAyayoga ye nau yoga jAnanA caahie| aura punaH dezasaMyama meM uparyukta nau yoga arthAt cAra manoyoga, cAra vacanayoga aura eka audArika kAyayoga isa prakAra nau yoga hote haiN| yathAkhyAta isa pada kA sambandha Age kI gAthA se hai| veuviyadugahArayadugUNa igidasa asaMjame jogaa| terasa AhArayadugarahiyA cakSummi missuunnaa|| 28 / / vaikriyikadvikAharakAdvikonA ekAdaza asaMyame yogaaH|. trayodaza AhArakadvikarahitAH cakSuSi mishronaaH|| jahakhAde- yathAkhyAtacAritre, veuvviyetyAdivaikriyikavaikriyakamizrAhArakAhArakamizronA ekAdaza bhvnti| te ke? aSTau manovacanayogA audArikatanmizrakArmaNakAyayogA evaM ekAdazayogA yathAkhyAtasaMyame bhvntiityrthH| asaMjame jogA terasa AhArayadugarahiyA - asaMyame AhArakayogadvayarahitA anye trayodazayogA bhavanti / iti sNymmaargnnaa| cakkhummi missUNA iti padasyottaragAthAyAM smbndhH|| 28 // 28 anvayArtha- (jahakhAde) yathAkhyAta saMyama meM (veuvvayadugahArayadugUNa) vaikriyika dvika, AhAraka dvika se rahita (igidasa) gyAraha yoga (asaMjame) asaMyama meM (AhArayadugarahiyA) AhAradvika rahita (terasa) teraha (jogA) yoga hote haiN| (cakkhummi missUNA) isa pada kA sambandha Age kI gAthA se hai| bhAvArtha- yathAkhyAta saMyama meM vaikriyika kAyayoga, vaikriyika mizra kAyayoga, AhAraka kAyayoga aura AhAraka mizra kAyayoga se rahita gyAraha yoga pAye jAte haiN| ve isa prakAra se haiM- cAra manoyoga, cAra vacanayoga, audArika kAyayoga, audArika mizra kAyayoga aura kArmaNa kAyayoga isa prakAra gyAraha yoga yathAkhyAta saMyama meM hote haiN| asaMyama mArgaNA meM AhAraka kAyayoga, AhAraka mizra kAyayoga ina do yogoM se Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) rahita zeSa teraha yoga hote haiN| isa prakAra saMyama mArgaNA pUrNa huii| "cakkhummi missUNA'' isa pada kA sambandha Age kI gAthA se hai| bArasa acakSuavahisu sabbe satteva kevlaaloe| kiNhAditie terasa paNadaha tejAdiyacaukke / / 26 // dvAdaza acakSuravadhyoH sarve saptaiva kevlaaloke| kRSNAditrike trayodaza paMcadaza tej-aadikctusske|| cakkhummi missUNA iti cakSurdarzane mizronA audArikamizravaikriyikamizrakArmaNakAyahInAH, bArasa- dvAdazayogA bhvnti| acakkhuavahisu savve- acakSurdaza'navidhidarzane ca sarve paMcadazayogAH syuH| satteva kevalAloekevaladarzane saptaiva kevalajJAnoktA bhvnti| iti drshnmaargnnaa| kiNhAditie terasakRSNAditrike kRSNanIlakApotalezyAsu AhArakadvayaM vinA trayodaza yogA bhvnti| paNadaha tejAdiyacaukke- pItapadmazuklezyAsu bhavye ca iti catuSke, paNadaha- paMcadaza yogA bhvnti||26|| (26) anvayArtha- (cakkhummi) cakSudarzana meM (missUNA) audArika mizra, vaikriyika mizra aura kArmaNa kAyayoga se rahita (vArasa) bAraha yoga hote haiN| (acakkhu avahisu) acakSudarzana aura avadhidarzana meM (savve) sabhI pandraha yoga hote haiN| (kevalAloe) kevaladarzana meM (satteva) sAta yoga arthAt satya, anubhaya manoyoga, aura satya, anubhaya vacanayoga, donoM milAkara cAra aura audArika kAya, audArika mizra kAyayoga, kArmaNa kAyayoga isa prakAra saba milAkara sAta yoga jAnanA cAhie (kiNhAditie) kRSNAdi tIna lezyAoM meM AhAraka dvika ko chor3akara (terasa) teraha yoga (tejAdiya caukke) pIta, padma aura zukla lezyAoM tathA bhavya mArgaNA meM (paNadaha) pandraha yoga hote haiN| tidasA'bhavve sabai khAiyajumme khu uvasame smme| sAsaNamicche terasa atimissaahaarkmmiyaa|| 30 // trayodazAbhavye sarve kSAyikayugme khalu upazame smyktve| sAsAdanamithyAtvayoH trayodaza atrimizrAhArakarmaNAH / / abhavyajIve AhAradvayaM vinA anye trayodaza yogA bhvnti| iti lezyAmArgaNA- bhvymaargnnaadvyN| savve khAiyajumme khu khu sphuTaM, kSAyikayugme kSAyikavedakasamyaktve ca sarve paMcadazayogAH snti| uvasame samme sAsaNamicche terasa Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (27) iti, upazamasamyaktve sAsAdanasamyaktve mithyAtvasamyaktve AhArakAhArakamizrakAyayogadvayaM vinA, terasatrayodaza yogA bhvnti| atimissAhArakammaiyAitipadasya uttaragAthAyAM smbndhH|| 30 / / (30) anvayArtha- (abhavve) abhavya jIva meM AhAraka dvika ko chor3akara (tidasA) teraha yoga hote haiN| (khAiya jumme) kSAyika yugma arthAt kSAyika aura vedaka samyakatva meM (savve) sabhI pandraha yoga hote haiN| (uvasame samme sAsaNamicche) upazama samyakatva meM, sAsAdana samyakatva meM aura mithyAtva meM, AhAraka kAya yoga, aura AhAraka mizra kAyayoga ke binA (terasa) teraha yoga hote haiN| (atimissAhArakammaiyA) isa pada kA sambandha Age kI gAthA se hai| misse dasa saNNIe save cauro asaNNie jogaa| gayakammaiyAhAre aNAhAre kammaNo ikko|| 31 // mizre daza saMjJini sarve catvAro'saMjJini yogaaH| gatakArmaNA AhArake anAhArake kArmaNa ekH|| atimissAhArakammaiyA misse dasa iti kriyaakaarksmbndhH| misse- iti, mizre samyaktve dazayogA bhvnti| atimisseti- trimizrAzca audArikamizra-- vaikriyikamizrAhArakamizrA AhArakazca kArmaNakazca trimizrAhArakArmaNakA na vidyante yeSu yogeSu te tathoktAH ko'rtha ? mizrasamyaktve ete paMcavarjA anye aSTau manovacanayogA audArikakAyayoga-vaikriyikakAyayogau dvau evaM deza yogA bhavantItyarthaH iti samyaktva maargnnaa| saNNIe savve - saMjJijIve sarve yogA bhvnti| cauro asaNNie jogAasaMjJi jIve audArikakaudArikamizrakArmaNakAyayogAnubhayabhASA ete catvAro yogAH syuHiti sNjnyimaargnnaa| gayakammaiyAhAre- AhArake jIve gatakArmaNAH kArmaNakAyayogavarjA anye caturdazayogAH santiA aNAhAre kammaNo ikko- anAhArake jIve kArmaNakAkhya eko yogaH / kadA yadA jIvo vigrahagatiM karoti tadA sNbhvtiityrthH| iti aahaarkmaargnnaa|| 31 / / (31) gAthArtha- (ati missAhArakammaiyA) trimizra-AhAraka aura kArmaNa kAyayoga ina pA~ca yogoM se rahita, (misse) mizra samyakatva meM (dasa) dasa yoga hote haiN| (saNNIe savve) saMjJI jIvoM meM sabhI yoga hote haiN| (asaNNie) asaMjJI jIvoM meM (cauro) cAra (jogA) yoga hote haiN| (gayakammaiyAhAre) AhAraka jIva meM kArmaNa kAyayoga ko chor3akara caudaha yoga hote haiN| (aNAhAre) anAhAraka meM eka (kammaNo) kArmaNa kAya yoga hotA hai| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) bhAvArtha- mizra samyaktva meM trimizra arthAt audArika mizra, vaikriyika mizra aura AhAraka mizra, AhAraka kAya yoga aura kArmaNa kAyayoga ko chor3akara cAra manoyoga cAra vacanayoga, audArika kAyayoga aura vaikriyika kAyayoga isa prakAra dasa yoga hote haiN| isa prakAra samyaktva mArgaNA pUrNa huii| saMjJIjIvoM meM sabhI yoga hote haiN| asaMjJI jIvoM meM audArika kAyayoga, audArika mizra kAyayoga, kArmaNa kAyayoga aura anubhaya vacanayoga isa prakAra cAra yoga hote haiN| isa prakAra saMjJI mArgaNA pUrNa huii| AhAraka jIvoM ke kArmaNa kAyayoga ko chor3akara zeSa caudaha yoga hote haiN| anAhAraka jIvoM meM eka kArmaNa kAyayoga hotA hai| yaha taba saMbhava hotA hai jaba jIva vigrahagati prApta karatA hai| isa prakAra AhAramArgaNA pUrNa huii| isa prakAra mArgaNAoM meM pandraha yogoM kA varNana pUrNa huaa| iti mArgaNAsu paMcadazayogAH samAptAH / atha caturdazamArgaNAsthAneSu dvAdazopayogAH kathyante; Nava Nava bArasa Nava gaicaukkae tiNNi igibitiykkhe| caurakkhe uvaogA cau bArasa haMti pNckkhe|| 32 // nava nava dvAdaza nava gaticatuSke traya ekdvitryksse| . caturakSe upayogAzcatvAro dvAdaza bhavanti paMcAkSe / / nnvetyaadi| gaticatuSke, Nava Nava bArasa Nava- nava nava dvAdaza nv| atra ythaasNkhyaalNkaarH| tdythaa| narakagatau nvopyogaaH| te ke ? kumati-kuzruta kavadhi - samyajJAnatrINi cakSuracakSuravadhidarzanAni trINi, evaM upayogA nava tiryaggatAvapi ete eva upayogA nava bhvnti| manuSyagatau / dvAdazopayogA bhvnti| te ke ? kumatikuzruta-kvavadhi -sumati-suzrutAavadhi ... manaHparyaya kevalajJAnAnyaSTau cakSurakSuvadhikevaladarzanAni catvAri evaM dvAdazopayogA manuSyagatau manuSyANAM jJAtavyA ityarthaH / devagatau nava ye nArakagatAvuktAsta evopayogA nava bhvnti| iti gtimaargnnaa| tiNNiigivitiyakhe. ekendriye dvIndriye trIndriye ca, tiNNi ityupayayoga trayaM bhvti| kumati- kuzrutajJAnadvayaM acakSurdarzanamekamiti tryN| caurakkhe uvaogA caturindriye upyogaashctvaarH| te ke? kumati kuzruta jJAnapayogau dvau cakSuracakSurdarzanopayogau dvau evaM ctvaarH| bArasa huMti paMcakkhe-paMcAkSe paMcendriye dvAdazopayogA bhavanti manuSyA mnussypekssyaa| itiindriymaargnnaa|| 32 / / caudaha mArgaNA sthAnoM meM vAraha upayoga kahate haiM Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) gati evaM indriya mArgaNA meM upayoga anvayArtha 32.- (gaicaukkae) cAroM gatiyoM meM kramazaH (Nava NavabArasa Nava) nau, nau, bAraha evaM nau upayoga hote haiN| (igibitiyakkhe) ekendriya, dvIndriya aura trIndriya ke (tiNNi)tIna upayoga (caurakkhe cau uvaogA) caturindriya ke cAra upayoga aura (paMcakhe bAraha) paMcendriyoM ke bAraha upayoga(huti) hote haiN| bhAvArtha- gatimArgaNA meM narakagati, tiryaMca aura deva gati meM tIna kujJAnopayoga (kumati, kuzruta, kuvadhi) aura samyajJAnopayoga (matijJAna, zrutajJAna, avadhi jJAna) tIna darzanopayoga (cakSu, acakSu evaM avdhi)| isa prakAra nau upayoga hote haiM manuSyagati meM tIna kujJAna, pAMca samyagjJAnopayoga evaM cAra darzanopayoga isa prakAra bAraha upayoga hote hai| indriya mArgaNA meM- ekendriya, dvIndriya aura trIndriya jIvoM ke kumati jJAnopayoga, kuzrutajJAnopayoga tathA acakSudarzanopayoga isa prakAra tIna upayoga caturindriyoM meM ekendriyAdi meM kahe gaye tIna aura cakSudarzanopayoga isa prakAra cAra upayoga tathA paMcendriyoM meM manuSyagati ke samAna bAraha upayoga hote haiN| cAra gAthAoM meM kAya, yoga, veda evaM kaSAya mArgaNA meM upayoga kahate haiM kumaI kusuyaM acakkhU tiNNi vi bhuuaauteuvaauvnne| bArasa tasesu maNavacisacANubhaesu bArasa vi|| 33 / / kumatiH kuzrutaM acakSuH trayo'pi bhvptejovaayuvnsptissu| dvAdaza traseSu manovacanasatyAnubhayeSu dvaadshaapi|| kumai ityaadi| kumatijJAnaM kuzrutajJAnamacakSurdarzanamete trayopayogAH, bhU iti pRthivIkAye apkAye tejaHkAye vAyukAye vanaspatikAye ca bhvnti| bArasa tasesuiti, trasakAyeSu dvAdazopayogA bhvnti| iti kaaymaargnnaa| maNavacisaccANubhaesu bArasa vi- iti, satyamanoyoge'nubhayamanoyoge satyavacanayoge'nubhayavacanayoge eteSu caturSu yogeSu dvAdazaiva upayogA bhavanti // 33 // ___gAthArtha 33 - (bhU AuteuvAuvaNe) pRthvI, jala, teja, vAyu, evaM vanaspati kAyikoM ke (kumaI, kusuyaM, acakkhU)kumati, kuzruta aura acakSu darzanopayoga ye (tiNNivi) tIno upayoga tathA (tasesu) trasoM meM (bAraha) bAraha upayoga hote haiM |(mnnvcisccaannubhesu) satyamanoyoga, satyavacana yoga, anubhaya manoyoga, anubhaya vacana yoga ina cAra yogoM meM (bArasa vi) bAraha bAraha upayoga hote haiN| ___ dasa kevaladuga vajjiya jogacaukke dudasaya oraale| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) kevaladugamaNapajjavahINA Nava hoti veuvye|| 34 / / daza kevaladvikaM varjayitvA yogacatuSke dvAdaza audaarike| kevaladvikamanaHparyayahInA nava bhavanti vaikriyike| dasa kevalayuga vajjiya jogacaukke-- iti, asatyamanoyogobhayamanoyogAsatyavacana yogobhayavacanayogA iti yogacatuSke kevaladvikavarjitAH kevalajJAnakevaladarzanadvayarahitA anye dazopayogAH snti| dudasaya orAle-- iti, audArikakAyayoge dvAdazopayogA vidynte| kevaladugamaNapajjavahINA Nava hoMti veuvve- iti, vaikriyikakAyayoge kevalajJAna kevaladarzanadvayamanaH paryayajJAnahInA anye nava upayogA bhvnti||34|| gAthArtha 34- (joga caukke) cAra yogoM meM arthAt asatya manoyoga, asatya vacana yoga, ubhaya manoyoga aura ubhaya vacanayoga meM (kevaladuga vajjiya) kevala jJAna evaM kevala darzana ina do upayogoM ko chor3akara (dasa) dasa upayoga hote haiN| (veuvve) vaikriyaka kAya yoga meM (kevala dugamaNapajjavahInA) kevala jJAna, kevala darzana aura manaHparyaya jJAnopayoga ko chor3akara (nava) nau upayoga (hoMti) hote hai| cakkhu vibhaMgUNA sagamisse AhArajummae paDhamaM / daMsaNatiyaNANatiyaM kamme orAlamisse y|| 35 // cakSurvibhaMgonAH sapta mizre AhArakayugme prthmN| darzanatrikAjJAnatrikaM kArmaNe audArikamizre c|| cakkhuvibhaMgUNA saga misse- iti, vaikriyikamizrakAyayoge cakSurdarzanavibhaMgajJAnonAH sapta bhvnti| ke te? kumatikuzrutasumatizrutAvadhijJAnAni paMca acakSurdarzanAvadhidarzanadvayamiti saptopayogAH syuH| AhArajummae paDhamaM dasaNatiya NANatiyaM- AhArakayugme ca, paDhamaM NANatiyaM prathamaM jJAnatrikaM prathamaM darzanatrikaM bhvti| ko'rthaH? matizrutAvadhi-jJAnopayogAstrayaH, cakSuracakSuravadhidarzanopayogAstrayaH, evaM SaDupayogA AhArakayugme bhavantIti spssttaarthH| kamme orAlamisse ya- iti, padasya vyAkhyAnaM uttaragAthAyAM jJeyaM / / 35 / / anvayArtha 35-- (misse) vaikriyakamizra kAyayoga meM kevalajJAnopayoga, kevala darzanopayoga, manaHparyayajJAnopayoga aura (cakkhuvibhaMgUNA) cakSudarzana tathA vibhaMgA vadhi jJAnopayoga ko chor3akara (saga) sAta upayoga(AhAra jummae) AhAraka kAyayoga aura AhAraka mizra kAya yoga meM (daMsaNatiya NANa jummae) tIna darzanopayoga aura ___ Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (31) tIna jJAnopayoga isa prakAra chaha upayoga hote haiM / 'kamme orAla misseya " isa pada kA artha Age kI gAthA ke sAtha jor3anA cAhie / bhAvArtha- vaikriyaka mizra kAya yoga meM cakSudarzanopayoga, kevaladarzanopayoga, vibhaMgAvadhijJAnopayoga mana:paryaya jJAnopayoga aura kevala jJAnopayoga ko chor3akara zeSa sAta upayoga hote haiM / AhAraka kAyayoga evaM AhAraka- mizrakAya yoga meM matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAnopayoga, cakSu acakSu aura avadhi darzanopayoga isa prakAra chaha upayoga hote haiM / "kamme orAla misseya " isa pada kA sambandha Age kI gAthA se hai| Nava vadhUsaMDhe | vebhaMgacakkhudaMsaNamaNapajjayahINa maNakevaladugahINA Nava dasa puMse kasAesu / / 36 / / vibhaMgacakSurdarzanamanaH paryayahInA nava vadhUSaMDhayoH / manaH kevaladvikahInA nava daza puMsi kaSAyeSu / / kamme orAlamisse ya- kArmaNakAyayoge audArikamizrakAyayoge ca, vebhaMgacakkhudaMsaNamaNapajjayahINa Nava- vibhaMgajJAnacakSurdarzanamanaH paryayajJAnarahitA anye navopayogAH santi / iti yogamArgaNA / vadhUsaMDhe strIvede napuMsakavede ca, maNakevaladugahINA Nava - manaH paryayakevalajJAnakevaladarzanairobhistribhirhIIMnA itare navopayogAH syu / dasa puMse - iti, puMvede kevalajJAnakevaladarzanAbhyAM vinA anye daza upayogA bhavanti / iti vedamArgaNA / kasAsu- krodhamAnamAyAlobheSu kevalajJAnadarzanavarjA daza eva bhavanti / iti kaSAyamArgaNA / / 36 / / gAthArtha 36 (kamme orAla misse) kArmaNakAyayoga aura audArika mizra kAya yoga meM (vebhaMgacakkhudaMsaNamaNapajjayahINa ) vibhaMgAvadhi jJAnopayoga, cakSudarzanopayoga tathA mana:paryayajJAnopayoga se rahita (Nava) nau upayoga hote hai| ( vadhUsaMDhe ) strIveda aura napuMsaka veda meM ( maNakevaladugahINa ) manaH paryayajJAnopayoga, kevalajJAnopayoga aura kevala darzanopayoga se rahita nau upayoga hote haiM (puMse) puruSa veda meM tathA (kasAsu) kaSAyoM meM (dasa) upayoga hote haiM / bhAvArtha- kArmaNa kAya yoga aura audArika mizra kAya yoga meM cakSudarzana vibhaMgAvadhi tathA manaHparyaya jJAnopayoga ko chor3akara nau upayoga hote haiM, ve isa prakAra se haiM- kumati, kuzruta jJAnopayoga, mati, zruta, avadhi aura kevala jJAnopayoga / veda mArgaNA meM strIveda aura napuMsaka veda meM manaH paryaya jJAnopayoga, kevala jJAnopayoga aura kevaladarzanopayoga ko chor3akara nau upayoga hote haiM ve isa prakAra se haiM tIna Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) kujJAnopayoga, mati, zruta avadhi jJAnopayoga cakSu, acakSu aura avadhi darzanopayoga tathA puruSaveda meM aura krodha, mAna, mAyA lobha kaSAya meM kevala jJAnopayoga aura kevaladarzanopayoga ko chor3akara dasa upayoga hote haiN| jJAna mArgaNA meM upayoga aNNANatie tANi ya ti cakkhUjummaM ca paMca saga cusu| cau tiNNi NANa daMsaNa paMcamaNANaMtimA duNNi / / 37 / / / ajJAnatrike tAnyeva trINi cakSuryugmaM ca paMca sapta ctussu| catvAri trINi jJAnAni darzanAni paMcamajJAne'ntimau dvau|| annnnaannetyaadi| ajJAnatrike kumatikuzrutakkAdhijJAnatrike, tANi ya ti-- tAni ajJAnAni triinni| cakkhUjummaM ca paMca- ca punaH cakSuryugmaM evaM pNc| kumatijJAne kuzrutajJAne kavadhijJAne ca kumatikuzrutavibhaMgajJAnAni trINi cakSuracakSudarzane dve ete upayogAH paMca syuH| saga causu cau tiNNi NANa daMsaNa- iti, caturSu matizrutAvadhimanaHparyayajJAneSu saptopayogA bhvnti| te ke ? catvAri jJAnAni trINi darzanAni evaM saptapayogAH syuH| paMcamaNANaMtimA duNNi- iti, paMcame kevalajJAne antimau kevalajJAnadarzanopayogau dvau bhvtH| iti jnyaanmaargnnaa|| 37 / / gAthArtha-37 (aNNANatie) tIna kujJAnoM meM (tANi ya) utane hI arthAt tIna ajJAna (cakkhUjumma) cakSudarzana aura acakSudarzanApayoga ye (paMca) pAMca upayoga (causu) cAra jJAnoM meM arthAta, mati, zruta, avadhi aura manaHparyaya jJAna meM (cauNANa) cAra jJAnopayoga(ca) aura (tiNNidaMsaNa) tIna darzanopayoga isa prakAra (saga) sAta upayoga tathA (paMcamaNANaMtimA) paMcama jJAna arthAt kevalajJAna meM antima (duNNi) do upayoga hote haiN| ____ bhAvArtha- jJAna mArgaNA meM kumati, kuzruta aura vibhaMgAvadhi jJAna meM kumati, kuzruta, vibhaMgAvadhijJAna, cakSu, acakSudarzana upayoga isa prakAra se pAMca upayoga hote haiN| mati jJAna, zruta jJAna, avadhijJAna aura manaHparyaya jJAna meM mati zruta, avadhi manaHparyaya jJAnopayoga tathA cakSu acakSu, avadhi darzanopayoga isa prakAra ye sAta upayoga hote haiN| kevala jJAna me kevalajJAnopayoga tathA kevaladarzanopayoga ye do upayoga hote haiN| sAmAiyajumme taha suhame saga chappi turiynnaannuunnaa| parihAre desajaI chabbhaNiya asaMjame nnviti|| 38 / / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyikayugme tathA sUkSme sapta SaDapi turIyajJAnonAH / parihAre dezayatau SaT bhaNitA asaMyame nveti|| sAmAiyajumme taha suhame saga- sAmAyikayugme sAmAyikacchedopasthApanAsaMyamadvike tathA suhame-- sUkSmasAmparAyasaMyame saptapayogA bhvnti| te ke? matizrutAvadhimanaHparyayajJAnopayogAzcatvAraH cakSuracakSuravadhidarzanopayogAstraya evaM spt| chappi turiyaNANUNA parihAre iti, parihAravizuddhisaMyame SaDapyupayogAsturIyamanaHparyayajJAnonA matijJAnAditrayaM cakSurdarzanAditrayaM ceti SaT sNbhvnti| desajaI - dazasaMyame saMyamAsaMyame, chabbhINaya - SaDupayogA ye parihArasaMyamoktAsta evopayogA bhvnti| asaMjame Naviti-- asaMyame nvopyogaaH| te ke ? kumatyAditrayaM sumatyAditrayaM evaM SaT cakSuracakSuravadhidarzanopayogAstraya evaM nava bhvnti|| 38 // ____ anvayArtha 38 - (sAmAiyajumme) sAmAyika chedopasthApanA saMyama meM (taha) tathA (suhame) sUkSmasAmparAya saMyama meM (saga) sAta (parihAre) parihAravizuddhi saMyama meM (turiyaNANUNA) cauthe jJAna arthAt manaHparyaya jJAnopayoga se rahita (chappi) chaha upayoga (desajaI) dezasaMyama meM (chap) chaha upayoga (asaMjame) asaMyama meM (Naviti) nau upayoga (bhaNiya) kahe gaye hai| bhAvArtha- saMyama mArgaNA meM sAmAyika, chedopasthApanA tathA sUkSmasAmparAya saMyama meM tIna kujJAnopayoga, kevalajJAnopayoga aura kevala darzanopayoga ko chor3akara sAta upayoga hote haiM arthAt matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyayajJAnopayoga cakSudarzana, acakSudarzana aura avadhi darzanopayoga ye sAta upayoga hote haiN| parihAra vizuddhi saMyama aura deza saMyama meM manaHparyaya jJAnopayoga ko chor3akara uparyukta zeSa chaha upayoga hote haiM / asaMyama meM manaHparyaya jJAnopayoga kevalajJAnopayoga aura kevala darzanopayoga ko chor3akara zeSa nau upayoga hote haiN| paNaNANa daMsaNacau jahakhAde ckkhudNsnnjugesu| gayakevaladuga daMsaNagadaNANuttA hi avhiduge|| 36 / / paMcajJAnAni darzanacatuSkaM yathAkhyAte ckssurdrshnyugmessu| gatakevaladvikaM darzanagatajJAnoktA hi avdhidvike|| paNaNANa daMsaNacau jahakhAde yathAkhyAtasaMyame matijJAnadipaMcajJAnopayogAH, cakSurAdidarzanopayogAzcatvAra evamupayogA nava bhvnti| iti sNymmaargnnaa| cakkhudaMsaNajugesu cakSuracakSudarzanadvaye, gayakevaladuga- kevalajJAnadarzanadvayarahitA Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (34) anye dazopayogAH syuH / daMsaNetyAdi, avahiduge avadhidarzane kevaladarzane ca darzanAzritajJAnoktA avadhikevalajJAnoktAH / tat kathaM ? ye'vadhijJAne kathitAste sapta matizrutAvadhimanaH paryayajJAnopayogAzcatvArazcakSuracakSura vadhidarzanopayogAstrayo'vadhidarzane bhavantItyarthaH / yau kevalajJAne kevalajJAnadarzanopayogau proktau tau kevaladarzane bhvtH| iti darzanamArgaNA / / 36 // anvayArtha 36 - ( jahakhAde) yathAkhyAta saMyama meM (paNaNANadaMsaNacau ) pAMca jJAna cAra darzana ye nau upayoga hote haiM (cakkhudaMsaNajugesu) cakSudarzana, acakSudarzana meM (gayakevaladuga) kevalajJAna aura kevaladarzanopayoga ko chor3akara zeSa dasa upayoga hote haiN| (avahidugedaMsaNa) avadhidarzana evaM kevaladarzana meM ( gadaNANuttA) avadhi jJAna aura kevalajJAna meM kahe hue upayogo ke samAna upayoga jAnanA caahie| --- bhAvArtha- yathAkhyAta saMyama meM mati, zruta, avadhi, manaHparyaya evaM kevalajJAna ye pAMca jJAnopayoga cakSu, acakSu, avadhi aura kevaladarzanopayoga ye cAra darzanopayoga isa prakAra nau upayoga hote haiM / darzana mArgaNA meM cakSu darzana aura acakSu darzana meM kevala jJAnopayoga aura kevaladarzanopayoga ko chor3akara zeSa dasa upayoga hote hai / avadhidarzana meM mati, zruta, avadhi evaM manaH paryaya jJAnopayoga tathA cakSu, acakSu aura avadhi darzanopayoga isa prakAra sAta upayoga hote haiN| tathA kevala darzanopayoga meM kevalajJAnopayoga aura kevala darzanopayoga ye do upayoga hote haiM lezyA, bhavyatva, saMjJI aura AhAra mArgaNA ko tIna gAthAoM dvArA kahate haiMmaNapajjavakevaladugahINuvaogA havaMti kiNhatie / va dasa tejAjuyale bhavve vi ya dudasa sukkAe / / 40 / / manaHparyayakevaladvikahInopayogA bhavanti kRSNatrike / nava daza tejoyugale bhavye'pi ca dvAdaza zuklAyAM // maNa ityAdi / kiNhatie- kRSNanIlakApotalezyAtrike manaHparyaya kevalajJAnakevaladarzanaistribhirhInA anye navopayogA bhaveyuH / dasa tejAjuyale --- pItapadyalezyayordvayoH kevalajJAnadarzanavarjA anye dazopayogAH santi / bhavve vi yadudasa sukkAe --- zuklalezyAyAM dvAdazopayogAH syuH / iti lezyAmArgaNA / bhavyajIve'pi ca dvAdazopayogAH santi // 40 // 1 anvayArtha 40- ( kiNhatie) kRSNa Adi tIna lezyAoM meM (maNapajjavakevaladugahINuvaogA) manaHparyaya jJAna, kevalajJAna aura kevaladarzanopayoga ko chor3akara (Nava) nau upayoga hote hai (tejAjuyale) pIta aura padma lezyA meM (dasa) dasa Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (35) upayoga hote haiM (sukkAe) zukla lezyA meM (bhavve vi ya) aura bhavya jIvoM ke bhI (dudasa) bAraha upayoga hote haiN| bhAvArtha- kRSNa, nIla aura kApota lezyA meM manaHparyaya jJAnopayoga, kevalajJAnopayoga aura kevaladarzanopayoga ko chor3akara nau upayoga hote haiM pIta aura padma lezyA meM kevalajJAnopayoga tathA kevaladarzanopayoga ko chor3akara zeSa bace hue dasa upayoga hote haiM zukla lezyA meM bAraha upayoga hote haiN| bhavya mArgaNA meM bhavya jIvoM ke bAraha upayoga hote haiN| paMca asuhe abhabve khAiyatidae ya Nava saga chey| missA misse sAsaNa micche chappaMca paNayaM c|| 41 / / ___paMca azubhA abhavye kSAyikatrike ca nava sapta ssddev| mizrA mizre sAsane mithyAtvaM SaT paMca paMcakaM c|| pNcetyaadi| abhavyajIve kumatikuzrutavibhaMgajJAnaM cakSurakSurdarzanopayogAH paMca azubhA bhavanti / iti bhvymaargnnaa| khAiyatidae Nava saga cheya-- kSAyikatrike nava sapta ssddev| atra ythaasNkhyaalNkaarH| kSAyikasamyaktve kujJAnatrayavarjA anye navopayogA bhvnti| vedakasamyaktve kujJAnatrayakevalajJAnadarzanadvayarahitA apare saptopayogAH snti| upazamasamyaktve sumatyAditrayacakSurAditraya evaM SaDupayogAH syuH| missA misse mizre samyaktve mizrAH SaT bhvnti| te ke ? matizrutAvadhijJAnopayogAstrayo mishrruupaaH| mizrA iti ko'rthaH? kiMcitkiMcitkujJAnaM kiMcitkiMcitsujJAnaM cakSuracakSuravadhidarzanopayogAstraya evaM ssddupyogaaH| sAsaNa- iti, sAsAdanasamyaktve kujJAnatrayaM cakSuracakSurdarzanadvayaM evaM paMcopayogAH syuH| micche-- mithyAtvasamyaktve sAsAdanoktAnAmupayogAnAM paMcakaM bhvti| isa smyktvmaargnnaa|| 41 // gAthArtha 41- (abhavve) abhavya jIvoM ke (asuhe)azubha (paMca) pAMca upayoga hote hai (khAiyatidae) kSAyika tIna arthAta kSAyika vedaka evaM upazama samyaktva meM kramazaH se (Nava saga cheya) nau, sAta aura chaha upayoga hote haiM (misse) mizra samyaktva meM (missA) mizra rUpa (chap) chaha upayoga (sAsaNa) sAsAdana samyaktva meM (paMca) pAMca upayoga (ca) aura (micche) mithyAtva meM (paNayaM) pAMca upayoga hote haiN| bhAvArtha- abhavya jIvoM ke kumati, kuzruta, kuavadhi, cakSudarzana aura acakSudarzanopayoga isa prakAra meM pAMca azubha upayoga hote haiM samyaktva mArgaNA meM kSAyika samyaktva meM tIna kujJAnopayogoM ko chor3akara zeSa nau upayoga hote haiM vedaka samyaktva meM tIna kujJAnopayoga, kevalajJAnopayoga aura kevaladarzanopayoga ko chor3akara Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeSa sAta upayoga hote haiN| mizra samyaktva meM mati, zruta aura avadhi jJAnopayoga ye tIna upayoga samyaktva evaM mithyAtva rUpa hote haiM ataH tIna jJAnopayoga aura cakSu, acakSu tathA avadhi darzanopayoga milAkara chaha upayoga hote haiN| sAsAdana samyaktva meM tIna kujJAnopayoga cakSu aura acakSu darzanopayoga isa prakAra pA~ca upayoga hote haiN| isI prakAra mithyAtva meM bhI sAsAdana samyaktva ke samAna pA~ca upayoga hote haiN| dasa saNNi asaNNIe cadu paDhamAhArae ya bArasayaM / maNacakSuvibhaMgUNA Nava aNAhAreya uvogaa|| 42 / / daza saMjJini asaMjJini catvAraH prathame AhArake ca dvaadshkN| manuzcakSurvibhaMgonA nava anAhAre ca upyogaaH|| dasa saNNi iti| kevalajJAnadarzanadvayarahitA apare dezopayogA saMjJijIve bhvnti| asaNNIe cadu paDhamA- asaMjJijIve prathamAzcatvAra upayogA bhavanti / te ke ? kumatidvayaM cakSuracakSurdarzanadvayamevaM ctvaarH| iti sNjnyimaargnnaa| AhArae bArasayaM AhArakajIve upayogAnAM dvAdazakaM bhvet| maNacakkhuvibhaMgUNA Nava aNAhAre uvaogA- anAhArakajIve manaHparyayajJAnacakSurdarzanavibhaMgajJAnairUnA rahitA anye navopayogA bhvnti|| 42 / / anvayArtha 42- (saNNi) saMjJIjIvoM ke (dasa) dasa upayoga hote haiM (asaNNIe) asaMjJI jIvoM ke (cadupaDhamA) prathama cAra upayoga hote haiM (AhArae bArasayaM) AhAraka jIvoM ke bAraha upayoga hote haiM (ya) aura (aNAhAreya) anAhAraka jIvoM ke(maNacakkhuvibhaMgUNA) manaH paryaya jJAnopayoga cakSudarzana aura vibhaMgAvadhi jJAnopayoga ko chor3akara (Nava uvaogA) nau upayoga hote haiN| ___ bhAvArtha- saMjJI mArgaNA meM saMjJI jIvoM ke kevalajJAnopayoga evaM kevaladarzanopayoga ko chor3akara zeSa dasa upayoga hote hai asaMjJI jIvoM ke cakSu , acakSu darzanopayoga kumati evaM kuzruta jJAnopayoga isa prakAra ye cAra upayoga hote hai|aahaark jIvoM ke pUre bAraha hI upayoga hote hai tathA anAhAraka jIvoM ke manaH paryayajJAnopayoga vibhaMgAvadhi jJAnopayoga aura cakSudarzanopayoga ko chor3akara zeSa nau upayoga hote haiN| . iti caturdazamArgaNAsu dvAdazopayogA niruupitaaH| isa prakAra caudaha mArgaNAoM meM bAraha upayoga khe| .. atha caturdazajIvasamAseSu paMcadazayogAH kathyante; Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (37) aba caudaha jIva samAsoM meM pandraha yoga kahate haiM Navasu caukke ikke jogA igi do havaMti baarsyaa| tabbhavagaIsu ede bhavaMtaragaIsu kmmiyo| 43 / / sattasu puNNesu have orAliya missayaM apunnnnesu| igiigijoga vihINA jIvasamAsesu te nneyaa|| 44 / / navasu catuSke ekasmin yogA eko dvau bhavanti dvaadsh| tadbhavagatiSu ete bhavAntargatiSu kaarmnnN|| saptasu pUrNeSu bhavet audArikaM mizrakaM apuurnnessu| ekaikayogaH dvihInAH jIvasamAseSu te jnyeyaaH|| gAthAdvayena smbndhH| jIvasamAsesu te NeyA- jIvasamAseSu te yogA jJeyA jJAtavyA bhvnti| kathamityAha- Navasu caukke ikke jogA igi do havaMti bArasayA-- yathAsaMkhyena vyAkhyeyaM, navasu jIvasamAsasthAneSu igi- eko yogo jnyeyH| caukke-- caturghajIva samAsasthAneSu do- dvau yogau jnyaatvyau| ikke- ekasmin jIvasamAsasthAne, bArasayA-- dvAdazayogA bhavanti / navasu jIvasamAseSu eko yoga ityuktaM tarhi navasamAsAH ke, tatra eko yogA ka iti ceducyate- ekendriya sUkSmAparyApte audArikamizrakAyayoga ekaH syaat| ekendriyasUkSmaparyApte audArikakAyayoga eko bhvti| ekendriyabAdarAparyApte audArikamizra kaayyogo'sti| ekendriyabAdaraparyApta audArikakAyayoga eko vrtte| dvIndriyAparyAptakAle audArikamizrakAyayoga ekaH sNbhvti| trIndriyAparyAptakAle audArikamizrakAyayoga ekaH syaat| caturindriyA. paryAptakAle audArikamizrakAyayoga ekaH prvrtte| paMcendriyAsaMjJijIvAparyApte audArikamizrakAyayoga ekaH syaat| paMcendriyasaMjJijIvAparyAptakAle audArikamizrakAyayoga eko bhvti| evaM navasu jIvasamAsasthAneSu yoga eko bhvti| evaM caturyu jIvasamAseSu dvau yogau bhavata iti proktaM tarhi catvAro jIvasamAsAH ke tatra dvau yogo ko ityAzaMkAyAmAha-dvIndriyaparyApte audArikakAyayogAnubhayavacanayogau bhvtH| trIndriyaparyAptakAle audArikakAyayogAnubhayavacanayogau stH| caturindriyaparyApte audArikakAyayogAnubhayavacanayogau vrtte| paMcendriyAsaMjJiparyApte audArikakAyogAnubhayavacanayogau sNbhvtH| iti caturSu jIvasamAseSu dvau dvau yogau prruupitau| ekasmin jIvasamAse dvAdazayogA bhavantIti pUrvagAthAyAM sUcitaM tarhi eko jIvasamAsaH .kaH tatra dvAdazayogAH ke ityAha paMcendriyasaMjJiparyAptajIvasamAse aSTau manovacanayogA Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (38) audArikakAyayoga vaikriyakakAyayogAhAraka kAyayogAhArakamizrakAyayogAzcatvAraH, evaM dvAdazayogAH paMcendriyasaMjJiparyAptakAle saMbhavantItyarthaH / ityekasmin jIvasamAse dvAdazayogA nirUpitAH / tabbhavagaIsu ede iti teSAmekendriyasUkSmAparyAptAdInAM jIvAnAM bhavaprApteSu, aide- iti ete eko dvau dvAdaza yogA bhavanti / bhavaMtaragaIsu kammaio - kArmaNako yogaH sa bhavAntaragatiSu prakRtAdbhavAdanyo bhavo bhavAntaraM tatra gatayo gamanAni bhavAntaragatiSu bhavAntaragamaneSu kArmaNakAyayogo bhavatItyarthaH / sattasu puNNesu have orAliya-- saptasu jIvasamAseSu paryApteSu audArikakAyayogo bhavati / missayaM apuNNesu iti, aparyApteSu saptasu ekendriyasUkSmabAdaradvitricatuH paMcedriyasaMjJyasaMjJijIveSu aparyAptakAleSu saptathAneSu, missayaM audArikamizrakAyo bhavet / igi igi joga-- iti, dvIndriyatrIndriya caturindriyapaMcendriyAsaMjJiparyApteSu catuHsthAneSu ekaikasya yogasya punarapyanyasyaikasya yogasya saMyoga kriyate evaM dvayaM syAt / ko'rtha ? dvIndriyAdiparyApteSu catuHsthAneSu audArikakAyayogAnubhayavacanayogau dvau bhavata ityarthaH / vihINA - paMcendriyaparyApteSu dvAdazayogA bhavantIti kathitaM tatkathaM yogAstu paMcadaza vartante ? te yogAH, vihINA - dvAbhyAmaudArikamizrakAyavaikriyikamizrakAyAbhyAM hInAH kriyante / bhavAMtaragaIsu kammaio iti vacanAt kArmaNakAyena vinA anye dvAdazayogAH paMcendriyasaMjJiparyAptakeSu bhavantItyarthaH / / 43 / / 44 // anvayArtha 43.44 ( tabbhavagaIsu ede ) usa bhava arthAt vartamAna bhava ko prApta hone para (jIva samAsesu) jIvasamAsoM meM (te) ve yoga (yA) jAnanA cAhiye / (Navasu) nava (caukke) cAra (ikke) aura eka jIva samAsa sthAna meM yathA krama se (igi) eka (do) do (bArasayA) bAraha (jogA ) yoga (havaMti) hote haiM / tathA (bhaMvataragaIsu) eka bhava se dUsare bhava meM jAne para arthAt vigraha gati meM (kammaio) kArmaNa kAya yoga hotA hai| ( sattasu puNNesu) sAta paryApta jIva samAsoM meM (orAliya) audArika kAya yoga ( apuNNesu) aparyApta jIva samAsoM me (missayaM ) audArika mizra kAya yoga (have ) hotA hai / ( igiigi joMga ) dvIndriya Adi jIvoM ke eka- eka aura saMjJI paMcendriya (jIvasamAsesu) jIva samAsoM meM (vihINA) do yoga kama (yA) jAnanA cAhiye / bhAvArtha- vartamAna bhava ko prApta ekendriya sUkSma aparyApta meM eka audArika mizra kAya yoga hotA hai ekendriya sUkSma paryApta meM eka audArika kAya yoga hai| ekendriya bAdara aparyApta meM audArika mizrakAya yoga, ekendriya bAdara paryApta meM audArika kAya yoga, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriya, asaMjJI, aparyApta paMcendriya saMjJi aparyApta jIvoM ke eka audArika mizra kAya yoga hotA hai| isa prakAra 1 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nava jIva samAsa sthAnoM meM eka-eka yoga hotA hai| dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura asaMjJI paMcendriya paryApta ina cAra jIvoM samAsoM meM audArika kAyayoga aura anubhaya vacana ye do yoga hote haiN| paMcendriya saMjJI paryApta jIva samAsa meM cAra mana, cAra vacana yoga, audArika kAya yoga, vaikriyaka kAya yoga, AhAraka kAya yoga aura AhAraka mizra kAya yoga isa prakAra bAraha yoga hote haiN| eka bhava se dUsare bhava meM jAne para arthAt vigraha gati meM eka kArmaNa kAya yoga hotA hai| ekendriya sUkSma bAdara dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriya asaMjJI evaM paMcendriya saMjJI ina sAtoM aparyApta jIva samAsoM meM audArika mizra kAya yoga tathA paryApta jIva samAsoM meM audArika kAya yoga hotA hai| iti jIvasamAseSu yogA upanayastAH / isa prakAra jIva samAsoM meM yoga kahe gaye haiN| atha caturdazajIvasamAseSu yathAsaMbhavamupayogA likhyante;-- caudaha jIva samAsoM meM yathAsaMbhava upayoga likhate haiN| kumaidugA acakkhu tiya dasasu duge cadu havaMti ckkhujudaa| saNNiapuNNe puNNe saga dasa jIvesu uvogaa|| 45 / / kumatidviko acakSuH trayaH dazasu dvike catvAro bhvnti| cakSuryutAH saMzyaparyApte paryApte sapta daza jIveSu upyogaaH|| kumaidugA acakkhu tiya dasasu- iti, dazasu jIvasamAseSu kumatikuzrutajJAnopayogau dvau acakSurdarzanopayogazcaika ete traya upayogA bhvnti| te dazajIvasamAsAH ke yeSvete traya upayogA jAyante tadAha- ekendriyasUkSmA paryAptaHekendriyasUkSmaparyAptaH- ekendriyabAdaraparyAptaH, dvIndriyAparyAptaH dvIndriyaparyAptaH, trIndriyaparyAptaH, trIndriyAparyAptaH, caturindriyAparyAptaH, pNcendriyaasNjnyijiivaapryaaptH| eteSu dazasu jIvasamAseSu kumatikuzrutajJAnopayogI dvau acakSurdarzanopayogazcaite trayo bhavantIti spssttaarthH| duge cadu havaMti cakkhu judA- iti, dvayorjIvasamAsayoH caturindriyaparyAptapaMcendriyA-saMjJijIvaparyAptayozcatvAra upayogA bhvnti| te ke ? pUrvoktAH kumatikuzrutAcakSurdarzanopayogAstrayaH, cakkhu judA- iti, cakSudarzanopayogasahitA evaM catvAra upayogAH syuH| saNNi apuNNe puNNe saga dasa atra yathAsaMkhyAlaMkAraH, paMcendriyasaMjyaparyApte saga - iti, saptopayogA bhvnti| te ke ? Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (40) kumatizrutasumatizrutAvadhijJAnopayogAH paMca acakSurdarzanAvadhidarzanopayogau dvau evaM spt| puNNe dasa- paMcendriyasaMjJiparyApte upayogA daza bhvnti| ke te daza? kevalajJAnadarzanavA anye dazopayogAH syuH| jIvesu uvaogA- jIvasamAseSu * dvAdazopayogA yathAprApti prruupitaaH|| 45 // anvayArtha 45 - (dasasu) dasa (jIvesu) jIva samAsoM meM (kumaidugA) kumati, kuzruta jJAnopayoga (acakkhu) acakSu darzanopayoga ye (tiya) tIna upayoga hote haiN| (duge) dojIva samAsoM meM (cakkhujudA) cakSudarzanopayoga sahita (cadu) cAra upayoga hote haiN| (saNNiapuNNe) saMjJI aparyAptaka jIvoM meM (saga) sAta upayoga tathA (puNNe) saMjJI paryApta jIva samAsa meM (dasa) dasa upayoga (havaMti) hote haiN| bhAvArtha- ekendriya sUkSma ke paryApta, aparyApta ekendriya bAdara ke paryApta aparyApta, dvIndriya, trIndriyoM ke paryApta, aparyApta, caturindraya aura aMsajJI paMcendriya ke aparyApta ina dasa jIva samAsoM meM kumati jJAnopayoga, kuzruta jJAnopayoga tathA acakSu darzanopayoga ye tIna upayoga hote haiN| caturindriya tathA asaMjJI paMcendriya paryApta jIva samAsoM meM kumati, kuzruta jJAnopayoga, cakSu, acakSu darzanopayoga ye cAra upayoga hote haiN| paMcendriya saMjJI paryApta jIvoM ke kumati, kuzruta, mati, zruta, avadhi jJAnopayoga tathA cakSu, acakSudarzanopayoga isa prakAra sAta upayoga hote haiN| saMjJI paMcendriya paryApta jIva samAsa meM kevalajJAnopayoga tathA kevala darzanApayoga ko chor3akara zeSa dasa upayoga hote haiN| iti jIvasamAseSUpayogA nystaaH| isa prakAra jIvasamAsoM meM upayoga kA kathana pUrNa huaa| atha caturdazaguNasthAneSu yathAsaMbhavaM yogA nirUpyante; micchaduge ayade taha terasa misse pamattae jogaa| dasa igidasa sattasu Nava satta sayoge ayogI y|| 46 / / mithyAtvadvike ayate tathA trayodaza mizre pramattake yogaaH| dazaikAdaza saptasu nava sapta sayoge ayogini c|| micchetyaadi| mithyAtvaprathamaguNasthAne sAsAdanaguNasthAne ca tathA ayadecaturthaguNasthAne, terasa- iti, AhArakaAhArakamizrayogAbhyAM vinA anye trayodaza Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (41) yogA bhvnti| misse pamattae jogA dasa igidasa- atra yathAsaMkhyatvena bhAvyaM, misse - tRtIye mizraguNasthAne daza yogA bhvnti| te ke? athai manovacanayogA audArikakAyavaikriyikAyayogau dvau evaM dsh| pamattae jogA igidasa SaSThe pramattaguNasthAne yogA ekAdaza bhvnti| te ke? athai manovacanayogA audArikakAyayoga AhArakakAyayogastanmizrakAyayogazceti traya eva ekAdaza yogaaH| sattasuNava saptasu guNasthAneSu paMcame dezavirate saptame'pramatte aSTame'pUrvakaraNe navame'nivRttikaraNe dazame sUkSmasAmparAye ekAdaze upazAntakaSAye dvAdaze kSINakaSAye evaM eteSu kathiteSu saptaguNasthAneSu nava yogAH syuH| te ke? ayai manovacanayogA audArikakAyayogazcaika evaM nv| satta sayoge- sayogakevalini sapta yogA bhvnti| te ke? satyamanoyogo'nubhayamanoyogaH satyavacanayogo'nubhayavacanayoga audArikakAyayogastanmizrakAyayogaH kArmaNakAyayoga iti sapta yogaaH| ayogini caturdazaguNasthAne zUnyaM yogaabhaavH||46|| aba caudaha guNasthAnoM meM yathA saMbhava yoga kahate haiM anvayArtha 46- (micchaduge) mithyAtva, sAsAdana aura (ayade) asaMyata samyagdRSTi guNasthAna meM (teraha) teraha yoga (misse) mizra guNasthAna meM (dasa jogA) dasa yoga (pamattae) pramatta virata guNasthAna meM (igidasa) gyAraha yoga (sattasu) sAta guNasthAnoM meM arthAt pAMcaveM, sAtaveM, AThaveM nauveM, dasaveM, gyArahaveM aura bArahaveM ina sAta guNasthAnoM meM (nava) nau yoga, (sayoge) sayoga kevalI guNasthAna meM (satta) sAta yoga hote hai| (ayogI) ayoga kevalI guNasthAna yoga se rahita hotA hai| bhAvArtha- mithyAtva sAsAdana aura asaMyata samyagdRSTi guNasthAna meM AhAraka kAyayoga evaM AhArakamizra kAyayoga ko chor3akara zeSa teraha yoga hote haiN| mizra guNasthAna meM audArika mizra, vaikriyaka mizra, AhAraka kAyayoga, AhAraka mizra aura kArmaNa kAyayoga ko chor3akara zeSa dasa yoga hote haiN| pramatta guNasthAna meM cAra manoyoga, cAra vacana yoga, AhAraka kAyayoga, AhAraka mizra kAyayoga aura audarika kAyayoga ye gyAraha yoga hote haiN| pAMcaveM guNa sthAna tathA sAtaveM se bArahaveM guNasthAna taka cAra manoyoga cAra vacana yoga evaM audArika kAya yoga isa prakAra nau yoga hote haiN| sayoga kevalI guNasthAna meM satyamanoyoga, anubhayamanoyoga, satyavacana yoga, anubhaya vacana yoga, audArika kAyayoga, audArika mizra kAya yoga aura kArmaNa kAya yoga ye sAta yoga hote haiN| ayoga kevalI guNasthAna meM yogoM kA abhAva hai| iti guNasthAneSu yogA niruupitaaH| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (42) isa prakAra guNasthAnoM meM yoga kA nirUpaNa kiyaa| 555 atha caturdazaguNasthAneSu dvAdazopayogA varNyanteHpaDhamaduge paNa paNayaM missA misse tado duge chakkaM / sattuvaogA sattasu do jogi ajogiguNaThANe / / 47 / / prathamadvike paMca paMcakaM mizrA mizra tato dvike SaTkaM / saptopayogAH saptasu dvau yogyayogiguNasthAne // paDhamaduge - prathamadvike mithyAtvasAsAdanaguNasthAne paNapaNayaM - paMca paMca upayogA bhavanti / te ke? kumatikuzrutavibhagajJAnopayogAstrayaH cakSuracakSurdarzanopayAgau dvau evaM paMca / missA misse tado duge chakkaM mizraguNasthAne tRtIye, tado- iti, tato mizraguNasthAnAt, duge- iti, avirate caturthaguNasthAne dezavirataguNasthAne paMcame chakkaMSaDupayogA bhavanti / ke te ? matizrutAvadhijJAnopayogAstrayaH cakSuracakSuravadhidarza nopayogAstrayaH / atra etAvAn vizeSaH ye mizraguNasthAnagA upayogAste mizrA bhavanti / sattuvajogA sattasu - saptasu guNasthAnAneSu pramattApramattApUrvakaraNAnivRttikaraNa- sUkSmasAmparAyayathAkhyAtopazAntakaSAyakSINa kaSAyAbhidhAneSu upayogAH sapta bhavanti / te ke? sumatizrutAvadhimanaH paryayajJAnopayogAzcatvAraH cakSuracakSuravadhidarzanopayogAstraya ete sapta syuH / do jogiajogiguNaThANe - sayogini trayodazaguNasthAne yogini ca dvau upayogau staH / tau kau ? kevalajJAnadarzanopayogau dvau // 47 // aba caudaha guNasthAnoM meM bAraha upayoga kahate haiM - gAthArtha 47 - ( paDhamaduge) mithyAtva aura sAsAdana guNasthAna meM (paNa ) pA~ca upayoga (misse) mizra guNasthAna meM ( chakkaM ) chaha upayoga ( missA) mizra rUpa (duge) avirata evaM dezavirata guNasthAna meM ( chakka ) chaha upayoga ( jogi ajogiguNaThANe) sayoga kevalI tathA ayoga kevalI guNasthAna meM (do) do upayoga hote haiN| bhAvArtha- mithyAtva aura sAsAdana guNasthAna meM tIna kujJAnopayoga, cakSu, acakSudarzanopayoga ye pAMca upayoga hote haiN| mizra guNasthAna meM tIna kujJAna tIna samyagjJAna donoM mile hue mizra rUpa tIna jJAnopayoga tathA cakSu acakSu avadhi darzanopayoga isa prakAra ye chaha upayoga hote haiM cauthe, pAMcave guNasthAna meM mati Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (43) jJAnopayoga, zrutajJAnopayoga, avadhijJAnopayoga, cakSudarzanopayoga, acakSu darzanopayoga tathA avadhi darzanopayoga isa prakAra chaha upayoga hote haiM / pramatta virata guNasthAna se kSINakaSAya guNasthAna taka pA~caveM guNasthAna ke samAna chaha aura manaH paryaya jJAnopayoga isaprakAra sAta upayoga hote haiM / sayoga kevalI aura ayoga kevalI guNasthAna meM kevalajJAnopayoga aura kevala darzanopayoga isa prakAra do upayoga hote hai / iti caturdazaguNasthAneSUpayogA jAtAH / phrafa pha isa prakAra caudaha guNasthAna meM upayoga pUrNa hue| atha caturdazamArgaNAsu saptapaMcAzatpratyayA yathAsaMbhavaM kthynte| atha bAlabodhanArthaM teSAM pUrvaM nAmAni nigadyante; micchattamaviradI taha kasAya jogA ya paccayAbheyA / paNa dudasa baMdhahedU paNavIsaM paNNarasA huMti // 48 // mithyAtvamaviratayastathA kaSAyA yogAzca pratyayabhedAH / paMca dvAdaza bandhahetavaH paMcaviMzatiH paMcadaza bhavanti // mithyAtvapaMcakaM ekAntaviparItavinayasaMzayAjJAnodbhavamiti micchattaMpaMcabheda / tathA coktaM micchodaeNa micchattamasaddahaNaM ca tacca atthANaM / eyaMtaM vivarIyaM viNayaM saMsayidamaNNANaM / / 911 aviradI (aviratayaH) dvAdaza / kAstAH ? uktaM ca chassiMdie viradI chajjIve taha ya aviradI ceva / iMdiyapANAsaMjama dudasaM hoditti Niddi || 911 taha kasAya iti, tathA kaSAyAH paMcaviMzatiH / ke te ? anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnasaMjvalanavikalpAH krodhamAnamAyAlobhA iti SoDaza, hAsyaratyaratizokabhayajugupsAstrIpuMnapuMsakabhedA evaM piNDIkRtAH paMcaviMzatiH syuH| yogA iti paMcadaza / te ke ? satyAsatyobhayAnubhayamanovacanavikalpA aSTau yogA audArikaudArikamizravaikriyikavaikriyika mizrAhArakAhAramizrakArmaNakAyayogAH sapta, evamekatrIkRtAH paMcadazayogAH / paccayAbheyA- pratyayabhedA AsravaprakArAH / paNa dudasa Jain Education. International Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (44) atra yathAsaMkhyaM, paNa- mithyAtvaM pNcprkaarN| dudasa- aviratayo dvaadsh| paNavIsaMkaSAyAH pNcviNshtiH| paNNarasA yogAH pNcdsh| huMti- bhvnti| kathaMbhUtA ete? baMdhahedU- karmabandhahetavaH krmbndhkaarnnaaniityrthH||48|| aba caudaha mArgaNAoM meM sattAvana AsravoM ko yathA saMbhava bAlabodha ke lie unake nAmoM ko kahate haiN| anvayArtha- 48-- (micchattam) mithyAtva (paNa) pAMca (aviradI) avirati (dudasa) vAraha (taha) tathA (kasAya) kaSAya (paNavIsa) paccIsa (ya) aura (jogA) yoga (paNNarasA) pandraha (paccAyAbheyA) Asrava ke bheda (huMti) hote haiN| bhAvArtha- ekAnta, viparIta, vinaya, saMzaya aura ajJAna isa prakAra mithyAtva ke pAMca bheda hote haiM kahA bhI hai - gAthArtha - mithyAtva ke udaya se hone vAlA tatvArtha kA azraddhAna mithyAtva hai| usake ekAnta, viparIta, vinaya, saMzaya aura ajJAna ye pAMca bheda haiN| pAMca indriya eka mana tathA chaha kAya sambandhI isa prakAra bAraha prakAra kI avirati hai kahA bhI hai ki __ gAthArtha- chaha indriyoM ke viSaya meM avirati hotI hai aura chaha prakAra ke jIvoM ke viSaya meM avirati hotI hai isa taraha indriya avirati aura prANi avirati kI apekSA avirati bAraha prakAra kI hai| anantAnubandhI- apratyAkhyAna-pratyAkhyAna saMjvalana kodha, mAna, mAyA, lobha solahakaSAya, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda aura napuMsaka veda nau nokaSAya isa prakAra 25 kssaayeN| satya, asatya, ubhaya anubhaya mana vacana yoga ke bheda se ATha yoga, audArikakAyayoga, audArika mizrakAyayoga, vaikriyikakAyayoga, vaikriyikamizrakAyayoga, AhArakakAyayoga, AhArakamizrakAyayoga, aura kArmaNakAyayoga ye sAta kAyayoga isa prakAra pandraha yoga ye sabhI milakara Asrava ke sattAvana bheda hote haiN| naraka gati evaM tiryaMca gati meM Asrava AhArorAliyadugitthIpuMsohINa Nirai igivnnN| AhArayaveubviya dugUNa tevaNNa tiriykkhe|| 46 // AhAraudArikadvikastrIhInA narake ekpNcaasht| AhArakavaikriyikadvikonAH tripaMcAzat tirshci|| Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aahaaretyaadi| Nirai- narakagato AhArakAhArakamizradvayaM audArikaudArikamizradvayaM strIvedapuMvedadvayaM etaiH SaDbhiIMnAH, igivaNNaM -- anye uddharittA ekapaMcAzatpratyayA bhvnti| AhArayetAdi- tiriyakkhe- tiryaggatau AhArakatanmizradvayaM vaikriyikatanmizradvayaM etaizcaturbhirUnA apare tevaNNa- tripaMcAzat AstravA bhvnti|| 46 / / anvayArtha- (Nirai) naraka gati meM (AhArorAliya duga) AhAraka, AhAraka mizra kAyayoga, audArika, audArika mizra kAyayoga (itthIpuMsohINa) strI aura puruSa ina do vedoM ko chor3akara (igivaNNaM) ikyAvana Asrava hote haiN| ((tiriyakkhe) tiryaMca gati meM (AhAraya veuvviya dugUNa) AhAraka, AhAraka mizra, vaikriyika aura vaikriyika mizra kAyayoga ko chor3akara (tevaNNa) zeSa trepana Asrava hote haiN| manuSya gati aura deva gati meM Asrava kahate haiM - paNavaNaM veuviyadugUNa maNuesu huMti bAvaNaM / saMDhAhArorAliyadgehiM hINA surgiie| 50 // paMcapaMcAzat vaikriyikatikonA manujeSu bhavanti dvipaMcAzat SaMDhAhAraudArikadvikaihInAH surgtyaam|| maNuesu- manujeSu manuSyagatau, veuvviyadugUNa- vaikriyikatanmizradvikonAH, paNavaNNaM- paMcapaMcAzatpratyayAH, huMti- saMbhavanti / bAvaNNaM saMDhAhArorAliyadugehiM hINA suragaIe- suragatau napuMsakavedazcAhArakatanmizradvayaM ca audArikaudArikamizradvayaM ca taiH paMcabhirhInAH, bAvaNNaM- dvApaMcAzadAsravAH syuH| iti gatimArgaNAsu pratyayA niruupitaaH||50|| anvayArtha 50-- (maNuesu) manuSyagati meM (veuvviyadugUNa) vaikriyika kAya yoga aura vaikriyika mizrakAya yoga ko chor3akara zeSa (paNavaNNaM) pacapana Asrava hote haiN| (suragaIe) devagati meM (saMDhAhArorAliya durohiM) napuMsaka veda, AhAraka, AhAraka mizra kAyayoga audArika aura audArika mizra kAyayoga ko chor3akara zeSa (bAvaNNaM) bAvana Asrava (hRti) hote haiN| chaha gAthAoM dvArA krama se indriya, kAyayoga, veda evaM kaSAya mArgaNA ko kahate haiN| maNarasaNacaukvitthIpurisAhArayaveubbiyajugehiM eyakkhe maNavaciaDajogehiM hINa addtiisN|| 51 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (46) manorasanacatuSka strIpuruSAhAraka vaikri yika yugaiH| ekAkSe manovAgaSTayogaiIMnA assttaatriNsht|| eyakkhe- ekendriyajIveSu, maNarasetyAdi- manazca rasanacatuSkamiti rasanaghrANacakSuH zrotracatuSkaM ca strIvedazca puMvedazca AhArakAhArakamizradvayaM ca vaikriyikatanmiyugmaM caitairakAdazabhirhInAH punaH maNavaciaDajogehiM satyAsatyobhayAnubhayamanovacanayogairaSTabhi nA anyebhya ekonaviMzatipratyayebhya uddharitA anye, aDatIsaM- aSTAtriMzatpratyayA bhvnti|| 51 / / anvayArtha 51- (eyakhe) ekendriya jIvoM meM (maNarasaNacaukvitthI purisAhArayaveuvviya jugehiM) mana, rasanA catuSka, arthAt rasanA, ghrANa, cakSu, zrotra indriya, strI veda, puruSa veda, AhAraka kAyayoga, AhAraka mizrakAya yoga, vaikriyaka kAyayoga evaM vaikriyaka mizra kAyayoga (maNavaci aDajogehiM) cAra manoyoga cAra vacana yoga ye ATha yoga isa prakAra uparyukta unnIsa (hINa) AsravoM se rahita (aDatIsaM) ar3atIsa Asrava hote haiN| ___bhAvArtha 51- ekendriya jIvoM meM gAthokta unnIsa AsravoM se rahita ar3atIsa Asrava hote haiN| ve isa prakAra haiM- pAMca mithyAtva, strIveda evaM puruSaveda ko chor3akara zeSa 23 kaSAya, SaTkaSAya avirati tathA sparzana indriya avirati ye sAta prakAra kI avirati, audArika kAyayoga, audArika mizrakAyayoga aura kArmaNa kAyayoga ye tIna yoga isa prakAra ye samasta ekendriya jIvoM ke ar3atIsa Asrava hote haiN| ede ya aMtabhAsArasaNajuyA ghaannckkhusNjuttaa| cAlaM igiveyAlaM kameNa viyalesu vinnnneyaa|| 52 / / ete ca antabhASArasanAyuktA ghraannckssuHsNyuktaaH| catvAriMzat ekadvicatvAriMzat krameNa vikaleSu vijnyeyaaH|| kameNa- anukrameNa, viyalesu- vikalatrayeSu -- dvitricaturindriyeSu, viNNeyA-- pratyayA- jJAtavyAH syuH| kathaM ? ede ya ekendriyoktA aSTAtriMzatpratyayA antabhASArasanAyuktA anubhyvcnjivhaashitaaH| cAlaM- catvAriMzatpratyayA dvIndriyajIve bhvntiityrthH| punarete pUrvoktA aSTAtriMzat anubhayavacanarasanaghrANasahitAH, igiyAlaM-- ekacatvAriMzadAstravAstrIndriye syuH| tathA pUrvoktA aSTAtriMzat anubhayavacanajivhendriya ghrANacakSuHsaMyuktAH, veyAlaM. dvicatvAriMzat caturindriye jJAtavyA ityrthH|| 52 / / . , Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (47) anvayArtha 52- (ede ya) ekendriyoM meM kahe gaye ar3atIsa AsravoM meM (viyalesu) vikalendriyoM meM (kameNa) krama se (aMtabhAsArasaNa juyA) dvIndriya meM anubhaya vacanayoga aura rasanA indriya sahita (cAla) cAlIsa Asrava, trIndriya jIvoM ke (ghrANa) ghrANa (saMjuttA) sahita (igicAlaM) ikatAlIsa Asrava, caturindriya ke (cakkhu) cakSu sahita (veyAlaM) bayAlIsa Asrava (viNNeyA) jAnanA caahie| bhAvArtha - dvIndriya ke pAMca mithyAtva strIveda aura puruSa veda ko choDakara zeSa 23 kaSAya anubhaya vacana yoga, audArikakAyayoga, audArikamizrakAyayoga aura kArmaNakAyayoga ye cAra yoga, SaTkAya avirati tathA sparzana, rasanA indriya ye do indriya avirati isa prakAra samasta cAlIsa Asrava hote haiN| trIndriya jIvoM ke ukta cAlIsa aura ghrANa indriya sahita iktAlIsa caturindriya ke ghrANa aura cakSu indriya sahita bayAlIsa Asrava hote haiN| paMceMdie tase taha save eyakkhautta addtiisaa| thAvarapaNae gaNiyA gaNaNAhehiM pacayA nniymaa|| 53 / / paMcendriye trase tathA sarve ekAkSoktA aSTAtriMzat / sthAvarapaMcake gaNitA gaNanAthaiH pratyayA niymaat|| pNcetyaadi| paMcendriye jIve nAnAjIvApekSayA sarve pratyayA bhvnti| indriyamArgaNAsu prtyyaaH| tase taha savve- tathA trase trasakAye sarve saptapaMcAzanAnAjIvApekSayA AsravA bhvnti| thAvarapaNae- sthAvarapaMcake pRthivyaptejovAyuvanaspatikAyeSu paMcasu, eyakkhautta aDatIsA-ekendriye ye uktA aSTAtriMzatpratyayA eva te bhavantItyarthaH / gaNiyA gaNaNAhehiM paccayA NiyamA-niyamAnazcayAt gaNanAthairgaNadharaiH pratyayA gaNitA yathAsaMbhavaM saMkhyAM niitaaH| iti kaaymaargnnaasvaastrvaaH|| 53 // ___anvayArtha 53-- (gaNaNAhehiM) gaNadhara deva ne (niyamA) niyama se (paMceMdie) paMcendriya jIvoM ke (savve) sabhI Asrava kahe haiN| (taha) usI prakAra (tase) trasakAya jIvoM ke (savve) sabhI Asrava hote haiN| (thAvara paNae) pAMca sthAvarakAyikoM ke (eyakkhautta) ekendriya ke samAna (aDatIsA) ar3atIsa Azrava (gaNiyA) kahe haiN| bhAvArtha 53-- paMcendriya jIva aura trasa kAyikoM ke nAnA jIvoM kI apekSA sabhI arthAt sattAvana Azrava hote haiN| sthAvarakAyikoM ke arthAt pRthvIkAyika, jalakAyika, agnikAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika jIvoM ke ekendriya ke samAna kArmaNa kAyayoga, audArika kAyayoga, audArika mizrakAyayoga, isa prakAra ye Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48) tIna yoga, puruSa veda ko chor3akara 23 kaSAya, pAMca mithyAtva, SaTkAya saMbaMdhI chaha avirati aura eka sparzana indriya sambandhI avirati isa prakAra aDatIsa Asrava hote haiN| AhAradugaM hittA aNNasu joesu Niya NiyaM dhittaa| jogaM te tedAlA NAyavvA annnnjoguunnaa|| 54 / / AhArakadvikaM hRtvA anyeSu yogeSu nijaM nijaM dhRtvaa| yogaM te tricatvAriMzat jJAtavyA anyyogonaaH|| __ AhAradugaM hittA- AhAradvikaM hRtvA vrjyitvaa| aNNasu joesu Niya NiyaM dhitA jogaM- anyeSu trayodazayogeSu madhye nijaM nijaM svakIyaM svakIyaM yogaM dhRtvA punaH, aNNajogUNA- anyairvAdazabhiryogairUnAste, tedAlA NAyavvA- iti, te pratyayAH svakIyasvakIyayogayuktAH tricatvAriMzadAstravA jnyaatvyaaH| atha spaSTatayocyatesatyamanoyoge mithyAtvapaMca (kaM) aviratayo dvAdaza kaSAyAH paMcaviMzatiH svakIyamanoyogazcaika evaM tricatvAriMzat AsravA bhvnti| evaM asatyamanoyoge 43, ubhayamanoyoge 43, anubhayamanoyoge 43, satyavacanayoge 43, asatyavacanayoge 43, ubhayavacanayoge 43, anubhayavacanayoge 43, audArikakAyayoge 43, tanmizre 43, vaikriyikakAyayoge 43, tanmizrakAyayoge 43, kArmaNakAyayoge 43, / / 54 / / anvayArtha 54- (AhAradugaM hittA) AhAraka dvika ko chor3akara (aNNasujoesu) anya teraha yogoM meM (Niya NiyaM) apane apane yoga (dhittA) sahita (aNNa jogUNA) anya yogoM se rahita (te jogaM) una sabhI yogoM meM (tedAlA) tetAlIsa Asrava (NAyavvA) jAnanA caahie| bhAvArtha- AhAraka kAya yoga evaM AhAraka mizra kAyayoga ko chor3akara zeSa yogoM meM apane-apane yogoM sahita aura anya yogoM rahita tetAlIsa Asrava jAnanA cAhie jaise satya manoyoga meM mithyAtva pAMca, bAraha avirati, paccIsa kaSAya tathA satyamanoyoga isa prakAra tetAlIsa Azrava hote haiN| isI prakAra anya yogoM meM bhI Asrava lagA lenA caahie| saMjAlAsaMDhitthI havaMti taha nnoksaaynniyjoyaa| bArasa AhArajuge aahaaryuhyprihiinnaa|| 55 // saMjvalanA aSaNDhastriyo bhavanti tathA nokssaaynijyogaaH| dvAdaza AhArakayuge aahaarkobhyprihiinaaH|| Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (46) AhArajuge-AhArakakAyayoge tanmizrakAyayoge ca, bArasa- dvAdaza pratyayA bhvnti| te ke ? saMjAlA ityaadi| saMjvalanakrodhamAnamAyAlobhAzcatvAraH, taha- tathA, asaMDhitthI- SaMDhastrIvedadvayavarjitA anye hAsyaratyaratizokabhayajugupsA'vedA iti nokaSAyAH spt| NiyajoyA svkiiysvkiiyyogshcaikaikH| AhArakeAhArakakAyayogaH, AhArakamizre AhArakamizrakAyayoga ityrthH| iti yogamArgaNAyAM yogA (AsrAvAH) nirUpitAH / "AhArayauhayaparihINA' iti padasya vyAkhyAnaM uttrgaathaayaaN|| 55 // anvayArtha 55- (AhAra juge) AhAraka evaM AhAraka mizra kAyayoga meM (saMjAlA) saMjvalana krodha, mAna, mAyA, lobha (asaMDhitthI) napuMsaka veda aura strIveda ko chor3akara zeSa (NokasAya) nokaSAya arthAt sAta nokaSAya aura (NiyajoyA) svakIya yoga isa prakAra ye (bArasa) bAraha Asrava (havaMti) hote haiN| (AhArayauhayaparihINA) isa pada kA vyAkhyAna Age kI gAthA meM hai| ___ bhAvArtha 55- AhAraka kAya yoga tathA AhAraka mizra kAyayoga meM saMjvalana, krodha, mAna, mAyA, lobha, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, puruSaveda aura svakIya yoga (arthAt yadi AhAraka kAyayoga kA grahaNa kiyA gayA ho to AhAraka kAya yoga sahita bAraha Asrava hote haiN|) ye bAraha Azrava hote haiN| "AhAraya uhaya parihINA'' isa pada kA vyAkhyAna Age kI gAthA meM hai| tathA hi; itthiNausayavede savve purise ya kohpmuhesu| NiyarahiyaiyarabArasakasAyahINA hu pnndaalaa|| 56 / / strInapuMsakavede sarve puruSe ca krodhprbhRtissu| nijarahitetaradvAdazakaSAyahInA hi pNcctvaariNsht|| AhArauhayaparihINA itthiNauMsayavede- strIvede napuMsakavede ca aahaarkdvyprihiinaaH| tathA strIvede nirUpyamANe strIvedo bhavati, napuMsakavede nirUpyamANe napuMsakavedo bhavet, puMvede nirUpyamANe puNvedo'sti| evaM ekasmin vede nirUpyamANe svakIyavedaH syaat| anyavedadvayaM na bhvti| ko'rthaH ? strIvede napuMsakavede ca mithyAtva 5 avirati 12 kaSAyA 23 yoga 13 evaM tripaMcAzat AsravAH syurityrthH| savve puriseya - iti, puMvede strIvedanapuMsakavedadvayarahitA anye paMcapaMcAzatpratyayA bhvnti| kohapamuhesu- krodhamAnamAyAlobheSu caturpu, hu .. sphuTaM, paNadAlA- paMcacatvAriMzatpratyayA bhvnti| kathamiti cet ? Niyarahiyaiyara.. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (50) bArasakasAyahINA svakIyasvakIyakaSAyacatuSkarahitA itaradvAdazakaSAyahInAH / krodhacatuSke yadA svakIyaM krodhacatuSkaM gRhyate tadA itare dvAdaza kaSAyA na bhavanti / yadA mAnacatuSke svakIyamAnacatuSkaM gRhyete tadA tadapare dvAdazakaSAyA na syuH / evaM mAyAlobhayoryojanIyaM / anu ca spaSTArthaM paMcacatvAriMzatpratyayA gaNyante, kiM nAmAnaH ? tathA hi- anantAnubandhyAdikrodhacatuSke mithyAtva 5 avirati 12 anantAnubandhyAdikrodhacatuSkaM 4 yoga 15 hAsyAdi 6 evaM 45 / ayaM kramaH mAnacatuSke mAyAcatuSke lobhacatuSke saMbhAvanIyaH / iti kaSAyamArgaNAyAM kaSAyAH ? / / 56 / / gAthArtha 56 - ( itthiNauMsayavede ) strI aura napuMsaka veda meM (AhAraya uhayaparihINA) AhAraka dvika ko chor3akara tathA apane veda se anya vedoM ko chor3akara trepana Asrava hote haiM / (purise) puruSa veda meM apane veda ko chor3akara anya vedoM se rahita pacapana Asrava hote haiN| (kohapamuhesu) krodha, mAna, mAyA, lobha, catuSka meM (Ni) apanI apanI kaSAya se ( rahiya) rahita ( iyara bArasa kasAya hINA) zeSa bAraha kaSAyoM se rahita (paNadAlA) paiMtAlIsa Asrava hote haiM / bhAvArtha- strIveda aura napuMsaka veda meM AhAraka dvika aura svakIya veda se anya veda ko chor3akara pAMca mithyAtva bAraha avirati, teIsa kaSAya teraha yoga isa prakAra tirepana Asrava hote haiM / napuMsaka veda aura strI veda ko chor3akara puruSa veda meM pacapana Asrava hote haiM / kaSAya mArgaNA kI apekSA krodha kaSAya meM anantAnubaMdhI Adi cAra prakAra ke krodha meM arthAt anaMtAnubaMdhI krodha, apratyAkhyAna krodha, pratyAkhyAna krodha aura saMjvalana krodha meM pAMca mithyAtva, bAraha avirati, pandraha yoga, cAra prakAra kA krodha, hAsyAdi nau kaSAya isa prakAra paiMtAlIsa Asrava hote haiM isI prakAra mAna, mAyA aura lobha kaSAyoM meM bhI paiMtAlIsa - paiMtAlIsa Asrava hote haiN| do gAthAoM dvArA jJAna mArgaNA meM Asrava kahate haiMkumaiduge paNavaNNaM AhAradugUNa kammamissUNA / bAvaNNA bebhaMge micchaM aNapaMcacauhINA / / 57 // kumatike paMcapaMcAzat AhArakadvikonAH karmamizronAH / dvApaMcAzat vibhaMge mithyaatvaanpNccturhiinaa|| kumaiduge kumatijJAne kuzrutajJAne ca paNavaNNaM AhAradugUNa-AhArakAhArakamizradvikonA anye, paNavaNNaM kammamisUNA bAvaNNA vebhaMge - vibhaMge kkavadhijJAne AhArakAhArakamizrakArmaNa paMcapaMcAzatpratyayA bhavanti / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (51) vaikriyikamizraudArikamitraiH paMcabhirhAnA anyeH, bAvaNNA-dvApaMcAzadAtravAH syuH| "micchaMaNapaMcacauhINA'' pdvyaakhyaagrgaathaayaaN|| 57 / / ___ anvayArtha- (kumaiduge) kumati aura kuzruta jJAna meM (AhAradugUNa) AhArakakAya yoga aura AhAraka mizra kAyayoga ko chor3akara (paNavaNNaM) pacapana Asrava hote haiN| (vebhaMge) vibhaMgAvadhi jJAna meM AhArakadvika (kamma missUNA) kArmaNa kAyayoga, audArika mizra kAyayoga aura vaikriyika mizra kAya yoga ina pAMca yogoM se rahita (bAvaNNA) bAvana Asrava hote haiN| "micchaMaNapaMcacauhINA'', isa pada kI vyAkhyA Age kI gAthA meM kI gaI hai| NANatie aDadAlA'saMDhitthINokasAya mnnpjje| vIsaM causaMjAlA NavAdijogA sgNtille|| 58 // jJAnatrike aSTacatvAriMzat aSaNDhastrInokaSAyA mnHpryye| viMzatiH catuHsaMjvalanAH navAdiyogA sptaantime|| micchaMaNapaMcacauhINA NANatie aDadAlA- NANatie- jJAnatrike sumatizrutAvadhijJAneSu mithyAtvapaMcakAntAnubadhicatuSkahInA anye aSTAcatavAriMzatpratyayAH syuH| asaMDhItyAdi- maNapajje-- manaHparyayajJAne, vIsaM-- viMzatiH pratyayA bhavanti-ke te? asaMDhitthINokayAya- SaDhastrIvedadvayavA anye puMvedahAsyaratyaratizokabhayajugupsAnAmAnaH sapta nokaSAyaH, causaMjAlA-catvAraH saMjvalanakrodhamAnamAyAlobhAH, NavAdijogA aSyai manovacanayogA audArika eka iti nava te sarve piNDIkRtA viNshtiraastrvaaH| saMgatille- aMtille - antajJAne kevalajJAne, sagasaptapratyayA bhvnti| ke te? satyamanoyogAnubhayamanoyogasatyavacana yogAnubhayavacana yogAzcatvAra audArikaudArikamizrakArmaNakAyayogAtraya evaM spt| iti jnyaanmaargnnaayaamaastrvaaH|| 58 // anvayArtha- (NANatie) mati, zruta aura avadhi ina tIna jJAnoM meM (micchaMaNapaMcacauhINA) pAMca mithyAtva aura anantAnubaMdhI cAra kaSAya inase rahita (aDadAla) ar3atAlIsa Asrava hote haiN| (maNapajje) manaHparyaya jJAna meM (asaMDhitthI NokasAya) napuMsaka veda evaM strIveda se anya zeSa sAta nokaSAya (causaMjAlA) cAra saMjvalana kaSAya (NavAdijogA) aura Adi ke nau yoga isa prakAra (vIsaM) bIsa Asrava hote haiN| (sagaMtille) aMtima kevalajJAna meM sAta Azrava hote haiN| bhAvArtha- mati, zruta aura avadhijJAna meM pAMca mithyAtva anantAnubandhI catuSya Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (52) inase rahita ar3atAlIsa Asrava hote haiM ve isa prakAra haiM- SaTakAya, pAMca indriya aura eka mana saMbaMdhI ye bAraha prakAra kI avirati va anantAnubaMdhI catuSka ko chor3akara zeSa 21 prakAra kI kaSAya aura 15 yog| manaHparyaya jJAna meM puruSaveda, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA ye sAta no kaSAya, saMjvalana, krodha, mAna, mAyA, lobha ye cAra kaSAya, cAra manoyoga, cAra vacanayoga tathA eka audArika kAyayoga ye bIsa Asrava hote haiN| kevalajJAna meM satyamanoyoga, anubhaya manoyoga, satyavacanayoga, anubhayavacana yoga, audArika kAyayoga, audArika mizra kAyayoga aura kArmaNa kAyayoga isa prakAra ye sAta Asrava hote haiN| veubidugUrAliyamissayakammUNa eydsjoyaa| saMjAlaNokasAyA cauvIsA pddhmjmjumme|| 5 // vaigUrvikadvikaudArikamizrakArmaNonA ekaadshyogaaH| saMjvalananokaSAyAH caturviMzatiH prthmymyugme|| paDhamajamajumme - prathamayamayugme sAmAyikasaMyame chedopasthAnAsaMyame ca, cauvIsA- caturviMzatipratyayA bhvnti| ke te? veuvvi- vaikriyikatanmizradvayaudArikamizrakArmaNakaizca caturbhi_nA anye, eyadasajoyA aSthai manovacanayogA audArikakAyayogAhArakAhArakamizrakAyayogAzceti trayaH samuditA ekaadshyogaaH| sNjaalsNjvlnkrodhmaanmaayaalobhaashctvaarH| NokasAyA- hAsyAdinavanokaSAyA evaM cturviNshtiH|| 56 // ___ anvayArtha 56- (paDhamajamajumme) prathama saMyama yugala meM arthAt sAmAyika, chodopasthApanA saMyama meM (veuvviduga) vaikriyika dvika (urAliyamissaya) audArika mizra kAyayoga (kammUNa) aura kArmaNakAyayoga ina yogoM se rahita anya (eyadasajoyA) gyAraha yoga aura (saMjANaNokasAyA) cAra saMjjavalana, nau nokaSAya ye (cauvIsA) caubIsa Asrava hote haiN| parihAre AhArayadugarahiyA te havaMti vaaviisN| saMjalaNalohamAdimaNavajogA dasaya hu~ti suhume y|| 60 // parihAre AhArakadvikarahitAste bhavanti dvaaviNshtiH| ___ saMjvalanalobha AdimanavayogA daza bhavanti sUkSme c|| prihaaretyaadi| parihAravizuddhisaMyame, AhArayadugarahiyA- AhArakAhArakamizradvayarahitAste pUrvoktAH sAmAyikacchedopasthApanayoH kathitA dvAviMzatiH pratyayA Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (53) bhvnti| atha vyaktiH - aSTamanovacanayogaudArika-saMjvalana-catuSkahAsyAdinaveti dvAviMzatiH pratyayAH parihArasaMyame bhvntiityrthH| sNjlnnetyaadi| suhame ya- ca punaH sUkSmasAmparAyasaMyame, dasaya huMtidaza pratyayAH syuH| te ke ? ekaH saMjvalanalobha AdimanavayogA evaM dsh||60|| anvayArtha- (parihAre) parihAra vizuddhi saMyama meM pUrva gAthokta caubIsa AsravoM meM se (AhArayaduga rahiyA) AhAraka dvika se rahita (bAvIsa) bAIsa Asrava (havaMti) hote haiN| (suhume ya) sUkSmasAmparAya saMyama meM (saMjalaNalohamAdiNava jogA) saMjvalana lobha aura cAra manoyoga, cAra vacana yoga audArika kAyayoga ye nava yoga isa prakAra kula (dasaya) dasa Asrava (huMti) hote haiN| bhAvArtha- parihAra vizuddhi saMyama meM cAra saMjvalana aura nau nokaSAya ye teraha kaSAya, cAra manoyoga, cAra vacana yoga, audArika kAyayoga ye nau yoga isa prakAra kula bAIsa Asrava hote haiN| sUkSma sAmparAya saMyama meM saMjvalana lobha kaSAya, cAra manoyoga, cAra vacanayoga aura audArika kAyayoga ye nau yoga isa prakAra kula dasa Asrava hote haiN| orAlamissakammaiyasaMjuyA lohahINa jhkhaade| Navajoya NokasAyA adbhutakasAya desjme|| 61 // audArikamizrakArmaNasaMyutA lobhahInA ythaakhyaate| navayogA nokaSAyA aSTAntakaSAyA deshyme|| jahakhAde- yathAkhyAtasaMyame sUkSmasAmparAyoktA ye daza te, orAla missetyAdi- audArikamiprakAyakArmaNakAyAbhyAM dvAbhyAM saMyuktA dvAdaza bhavanti, ete dvAdaza lohahINA- saMjvalanalobharahitAH kriyante tadA ekAdaza bhavanti / ke te? aSTau manovacanayogA audArikaudArikamizrakArmaNakAyAstraya ete ekAdaza yathAkhyAtasaMyaminAM bhvntiityrthH| "Navajoya NokasAyA aTuMtakasAya desjme| iyamardhagAthA tasyAH paripUrNasambandha uttaragAthAM jnyeyH|| 61 / / anvayArtha- (jahakhAde) yathAkhyAta saMyama meM, sUkSmasAmparAya meM kahe gaye dasa Asrava tathA (orAlamissakammaiyasaMjuyA) audArika mizra kAyayoga aura kArmaNa kAyayoga se sahita bAraha Asrava, ina bAraha meM se (lohahINa) saMjvalana lobha kama karane para gyAraha Asrava hote haiN| (Navajoya NokasAyA aLaMtakasAya desajame) isa pada kI vyAkhyA Age kI gAthA se jAnanA caahie| bhAvArtha- yathAkhyAta saMyama meM cAra manoyoga, cAra vacanayoga audArika Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (54) kAyayoga, audArika mizrakAyayoga, aura kArmaNa kAyayoga, isa prakAra gyAraha Asrava hote haiN| "Navajoya NokasAyA aTuMtakasAya desajame" isa pada kI vyAkhyA Age kI gAthA se jAnanA caahie| tasa'saMjamahINa'jamA sace sagatIsa sNjmvihiinne| AhArajugUNA paNavaNaM sabe ya ckkhujuge|| 62 // trasAsaMyamahInA ayamAH sarve saptatriMzat sNymvihiine| AhArakayugonAH paMcapaMcAzat sarve ca ckssuryuge|| Navajoya NokasAyA aTuMtakasAya desajame tasa'saMjamahINa'jamA savve sagatIsa- desajame- saMyamAsaMyame saptatriMzatpratyayA bhvnti| te ke ? nnvjoyetyaadi| manovacanayoraSTau audArikakAyasyaika evaM nava, tathA NokasAyA- hAsyAdayo navano-- kaSAyAH, aTuMtakasAya -- aSthai antyAH pratyAkhyAnasaMjvalana-krodhamAnamAyA-lobhAH kaSAyAH tasa'saMjamahINa'jamA savve- trasavadharahitA anye'saMyamA aviratayaH sarve ekAdaza ekatrIkRtAH spttriNsht| saMjamavihINe AhArajugUNA paNavaNNaM- asaMyame AhArajugUNA - AhArakayugonA AhArakAhAra-kamizradvayonAH, paNavaNNaMpaMcapaMcAzat pratyayA bhvnti| iti saMyamamArgaNAyAM prtyyaaH| savve ya cakkhujuge-- ca punaH cakSuryuge cakSuracakSurdarzanadvaye nAnAjIvApekSayA sarve saptapaMcAzatpratyayA bhvnti||62|| anvayArtha- (desajame) deza saMyama meM (Navajoya) nau yoga (NokasAya) nau nokaSAya (aTuMtakasAya) pratyAkhyAna krodha Adi aMta kI ATha kaSAyeM (tasa'saMjamahINa) trasa jIvoM ke ghAta rUpa asaMyama se rahita (ajamA savve) zeSa sabhI gyAraha avirati isa prakAra (sagatIsa) saiMtIsa Asrava hote haiN| (saMjamavihINe) asaMyama meM (AhArajugUNA) AhAraka dvika ko chor3akara zeSa (paNavaNNaM) pacapana Asrava hote haiN| (cakkhujuge) cakSu aura acakSu darzana meM (savve) sabhI arthAt sattAvana Asrava hote bhAvArtha - deza saMyama meM nau yoga nau nokaSAya pratyAkhyAna krodhAdi aMta kI ATha kaSAyeM trasa jIvoM ke ghAta rUpa asaMyama se rahita zeSa gyAraha avirati isa prakAra saiMtIsa Asrava hote haiM arthAt cAra manoyoga, cAra vacanayoga AThayogra audArikakAyayoga ye nau yoga, hAsyAdi nava naukaSAya, pratyAkhyAna krodha, mAna, mAyA, lobha, saMjvalana krodha, mAna, mAyA, lobha ye ATha kaSAyeM trasa vadha se rahita zeSa gyAraha * Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avirati isa prakAra saiMtAlIsa Asrava hote haiN| asaMyama meM AhAraka dvika ko choDakara zeSa pacapana Asrava hote haiM arthAt pAMca mithyAtva paccIsa kaSAyeM, cAramanoyoga cAra vacanayoga, audArikakAyayoga, audArika mizrakAyayoga aura kArmaNakAyayoga ye teraha yoga bAraha avirati isa prakAra asaMyama meM pacapana Asrava hote haiN| cakSu aura acakSu darzana meM sabhI arthAt sattAvana Asrava hote haiN| avahIe aDadAlaM NANatiuttA hi kevalAloe / saga gayadoAhAraya paNavaNNaM huMti kinnhtie|| 63 / / avadhau aSTacatvAriMzat jJAnatrikoktA hi kevlaaloke| sapta gatadvikAhArakAH paMcapaMcAzat bhavanti kRssnntrike|| avahIe- avadhidarzane, NANatiuttA hi- nizcitaM jJAnatrike ya uktAsta eva, aDadAlaM- iti, aSTacatvAriMzatpratyayA bhvnti| te ke ? iti ceducyate anantAnubandhicatuSkaM mithyAtvapaMcakaM varjayitvA apare assttaactvaariNshdaastrvaaH| kevalAloe saga- kevaladarzane spt| ke te? satyAnubhayamano-vacanayogaudArika-kaudArikamizrakArmaNakAyayogA. evaM sapta pratyayA bhvnti| iti drshnmaargnnaayaamaastrvaaH| gayadoAhAraya kiNhatie- kRSNanIlakApotalezyAtrike AhArakatanmizradvayarahitA anye'vaziSTAH, paNavaNNaM - paMcapaMcAzatpratyayAH, huMti- bhvnti|| 63 // anvayArtha- (hi) nizcaya se (avahIe) avadhi darzana meM (NANatiuttA) pUrvokta mati, zruta, aura avadhi ina tIna jJAnoM meM kahe gaye (aDadAlaM) ar3atAlIsa Asrava hote haiN| (kevalAloe) kevaladarzana meM kevalajJAna ke samAna sAta Asrava hote haiN| (kiNhatie) kRSNa, nIla aura kApota ina tIna lezyAoM meM (gayadoAhAraya) AhAraka dvika ko chor3akara zeSa (paNavaNNaM) pacapana Asrava (huMti) hote haiN| bhAvArtha- avadhi darzana meM anantAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha evaM pA~ca prakAra ke mithyAtva ko chor3akara zeSa ar3atAlIsa prakAra kA Asrava hotA hai| kevala darzana meM satyamanoyoga anubhaya manoyoga, satyavacanayoga, anubhayavacanayoga, audArikakAyayoga, audArikamizrakAyayoga, aura kArmaNakAyayoga ye sAta Asrava hote haiN| kRSNa, nIla aura kApota lezyA meM AhAraka kAya yoga aura AhAraka mizra kAyayoga ko chor3akara zeSa pacapana Asrava hote haiN| bhAvArtha 64 pIta, padma, zukla ina tIna lezyAoM meM aura bhavya jIvoM ke nAnA jIvoM kI apekSA sabhI arthAt sattAvana Asrava hote haiN| ve isa prakAra se haiM. 12 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avirati, 25 kaSAyeM, 5 mithyAtva aura 15 yog| abhavya jIvoM ke AhAraka dvika binA pacapana Asrava hote haiM ve isa prakAra haiM- 12 avirati, 25 kaSAyeM, 5 mithyAtva, audArika kAyayoga, audArika mizra kAyayoga, vaikriyika kAyayoga, vaikriyika mizra kAyayoga, kArmaNa kAyayoga, cAra manoyoga aura cAra vacanayoga teraha yog| upazama samyaktva meM chiyAlIsa Asrava hote haiM ve isa prakAra se haiM- 12 avirati, anantAnubandhI catuSka ko chor3akara zeSa 21 kaSAya, AhAraka kAyayoga aura AhAraka mizrakAyayoga ko chor3akara zeSa teraha yog| tejAditie bhabve sabve NAhArajummayA'bhave / paNavaNNaM te micchAaNUNa chAdAla uvsme|| 64 // tejaAditrike bhavye sarve anAhArakayugmakA abhvye| paMcapaMcAzat te mithyAtvAnonAH SaTcatvAriMzat upshme|| tejAditie- pItapadmazuklalezyAtrike tathA bhavyajIve, savve- sarve saptapaMcAzatpratyayA nAnAjIvApekSayA bhvnti| NAhArajummayA'bhavve paNavaNNaM - abhavyajIve AhArakatanmizravA anye paMcapaMcAzadAstravAH syuH| iti lezyAbhavyamArgaNayoH pratyayAH temicchAu/NUNachAdAla uvasamae-upazamakasamayaktve teiti, abhavyoktAH paMcapaMcAzatpratyayA mithyAtvapaMcakAnantAnubandhicatuSkonA apare SaTcatvAriMzatpratyayA bhvnti| te ke ceducyate- aviratayaH 12 kaSAyAH 21 AhArakadvayaM vinA yogAH 13 evaM ssttctvaariNsht|| 64 // anvayArtha- (tejAditie) pIta, padma zukla ina tIna lezyAoM meM (bhavve) aura bhavya jIvoM ke (savve) sabhI arthAt sattAvana Asrava hote haiN| (abhavve) abhavya jIvoM ke (NAhArajummayA) AhAraka dvika binA (paNavaNNaM) pacapana Asrava hote haiM : samyakatva mArgaNA kI vivakSA meM (uvasamae) upazama samyaktva meM AhArakadvika (micchAaNUNa) pA~coM mithyAtva aura anantAnubaMdhI catuSka se rahita (chAdAla) chiyAlIsa Asrava hote haiN| bhAvArtha- pIta, padma, zukla ina tIna lezyAoM meM aura bhavya jIvoM ke nAnA jIvoM kI apekSA sabhI arthAt sattAvana Azrava hote hai ve isa prakAra se haiM 12 avirati, 25 kaSAyeM, 5 mithyAtva aura 15 yog| abhavya jIvoM ke AhAraka dvika binA pacapana Azrava hote haiM ve isa prakAra hai . 12 avirati, 25 kaSAyeM, 5 mithyAtva, audArikakAyayoga, audArika mizra kAyayoga,vaikriyikakAyayoga, Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaikriyikamizra kAyayoga, kArmaNakAyayoga, cAra manoyoga aura cAra vacana yoga isa prakAra ye teraha yog| upazama samyaktva meM chiyAlIsa Azrava hote haiM ve isa prakAra se haiM - 12 avirati, anantAnubaMdhI catuSka ko choDakara zeSa 21 kaSAya AhArakakAyayoga aura AhAraka mizrakAyayoga ko choDakara zeSa 13 yog| AhArayajuvajuttA khAiyaduge ya e vi adddaalaa| misse tedAlA te timissaahaaryduguunnaa|| 65 / / AhArakayugayuktAH kSAyikadvike ca te'pi assttctvaariNsht| mizre tricatvAriMzat te trimishraahaarkdvikonaaH|| khAiyaduge ya- ca punaH kSAyikayugme kSAyikavedakasamyaktve ca AhAra yajuvajuttA- AhArakadvayasahitAH, e vi- iti, te'pi upazamasamyaktvoktAH SaTcatvAriMzat, aDadAlA- aSTacatvAriMzat bhvnti| te ke ? aviratayaH 12 kaSAyAH 21 yogAH 15 evaM 48 / misse- mizrasamyaktve tedAlA-tricatvAriMzatpratyayA bhvnti| te--pUrvoktAH kSAyikavedakoktA aSTacatvAriMzadvartante tebhyaH paMca nisskaashyte| te ke ? timissAhArayaduguNA trimizrA audArikamizravaikriyikamizrakArmaNakA-hArakAhArakamizramevaM pNchiinaastrictvaariNsht| ke te iti ceducyate- aviratayaH 12 kaSAyAH 21 aSTau manovacanayogA audArikavaikriyikakAyayogau dvau evaM 43 mizrasamyaktve bhvntiityrthH|| 65 // anvayArtha- (khAiyaduge) kSAyika aura vedaka samyaktva meM upazama samyaktva ke chiyAlIsa Asrava aura (AhArayajuvajuttA) AhAraka dvika sahita (aDadAlA) aDatAlIsa Asrava hote haiN| (misse) mizra samyaktva meM kSAyika aura vedaka samyaktva ke aDatAlIsa Asrava meM se (timissA hArayadugUNA) tIna mizra aura AhAraka dvika se rahita (tedAlA) tetAlIsa Asrava hote haiN| bhAvArtha- kSAyika aura vedaka samyaktva meM pA~ca mithyAtva aura anaMtAnubaMdhI krodha Adi cAra kaSAya se rahita aDatAlIsa Asrava hote haiM arthAt apratyAkhyAna pratyAkhyAna saMjvalana kodha, mAna, mAyA, aura lobha ye bAraha kaSAya nau nokaSAya, pandraha yoga aura bAraha avirati isa prakAra kSAyika aura vedaka samyakatva meM aDatAlIsa Asrava hote haiN| mizra samyakatva meM pAMca mithyAtva, anaMtAnubaMdhI krodha Adi cAra, audArika mizra kAyayoga, vaikriyika mizra kAyayoga,kArmaNa kAya yoga, AhAraka kAyayoga aura AhAraka mizra kAyayoga inase rahita tetAlIsa Asrava hote haiM arthAt apratyAkhyAna Adi bAraha kaSAya nau no kaSAya cAra manoyoga cAra vacana yoga Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (58) audArika yoga, vaikriyakakAya yoga, aura bAraha avirati ye tetAlIsa Asrava hote vidie micchapaNUNA paNa micche ya huMti pnnvnnN| AhArayajuyavijuyA paJceyA sayala snnnniie|| 66 // dvitIye mithyAtvapaMcakonAH paMcAzat mithyAtve ca bhvnti| paMcapaMcAzat AharakayugaviyuktAH pratyayAH sakalAH sNjnyini|| vidie- sAsAdanasamyaktve, micchapaNUNA- mithyAtvapaMcakonA AhArakayugmavarjitA anye, paNNaM- paMcAzatpratyayAH syuH| miccheya huMti paNavaNNaM AhArayajuyavijuyA - punaH mithyAtvasamyaktve AhArakayugaviyuktA anye, paNavaNNaMpaMcapaMcAzatpratyayA bhvnti| iti samyaktvamArgaNAyAM prtyyaaH| paccayA sayala saNNIe - saMjJijIve pratyayAH sakalAH sarve saptapaMcAzanAnAjIvApekSayA bhvnti|| 66 // anvayArtha- (vidie) sAsAdana samyaktva meM AhAraka dvika aura (micchapaNUNA) pAMca mithyAtva se rahita . (paNNaM) pacAsa Asrava hote haiN| (ya) aura (micche) mithyAtva meM (AhArayajuyavijuyA) AhAraka dvika se rahita (paNavaNNaM) pacapana Asrava (huti) hote haiN| saMjJI mArgaNA kI vivakSA meM (saNNIe) saMjJI jIvoM ke (sayala) sabhI arthAt sattAvana Asrava hote haiN| kammayaorAliyadu gascmosuunnjogmnnhiinnaa| paNadAlA'saNNIe sayalAhAre akmmiyaa|| 67 // kArmaNaudArikadvikAsatyamRSonayogamanohInAH / paMcacatvAriMzadasaMjJini sakalA AhArake akaarmnnkaaH| asaNNIe- . asaMjJijIve, paNadAlA- paMcacatvAriMzatpratyayA bhvnti| kathaMbhUtAH? kammayetyAdi- kArmaNakazca audArikadvikaM ca asatyamRSA cetyanabhayavacanayoga etaizcaturbhirUnA hInA anye ekAdazayogAzca manazca tai_nAH / bAlAvabodhanArthaM spaSTatayocyate- asaMjJijIve mithyAtvapaMcakaM manovarjitA ekAdazAviratayaH kaSAyAH 25 kArmaNaH audArikadvayayogadvayaM, asatyamRSA satyaM ca mRSA satyamRSe na vidyate satyAsatye yatra yoge so'satyamRSo yogo'nubhayavacanayoga ityarthaH evaM 45 pratyayA bhvnti| iti saMjJimArgaNAyAM prtyyaaH| sayalAhAre akammaiyA- AhAre AhArakajIve kArmaNakAyayogavarjitA anye sakalAH sarve SaTpaMcAzatpratyayA bhvnti|| 67 / / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (56) anvayArtha- (asaNNIe) asaMjJI jIvoM ke (kammaya orAliyaduga asaccamosUNajoga) kArmaNa kAyayoga, audArika kAyayoga, audArika mizra kAyayoga, asatyamRSAvacanayoga arthAta anubhayavacanayoga ina cAra yogoM ko choDakara zeSa gyAraha yogoM se rahita tathA (maNahInA) mana ko chor3akara gyAraha prakAra kI avirati, paccIsa kaSAya, pA~ca mithyAtva ye (paNadAlA) petAlIsa Asrava hote haiN| AhAra mArgaNA kI vivakSA meM (AhAre) AhAraka jIvoM ke (kammaiyA) kArmaNa kAyayoga ko chor3akara zeSa (sayala) sabhI Asrava arthAt chappana Asrava hote haiN| tedAlANAhAre kammeyarajoyahINayA huNti| titthappahuNA gaNiyA iti maggaNapaccayA bhnniyaa|| 68 / / tricatvAriMzadanAhArake karmetarajogahInakA bhvnti| tIrthaprabhuNA gaNitA iti mArgaNApratyayA bhnnitaaH|| tedAlANAhAre- anAhArake jIve kammeyarajoyahINayA- kArmaNakAyayogAditare ye caturdazayogAstaiIMnA anye, tedAlA- tricatvAriMzatpratyayA bhvnti| te ke ?-mithyAtvaM 5 aviratayaH 12 kaSAyAH 25 kArmaNakAyayoga 1 evaM tricatvA riMzatpratyayAH, huMti- bhvnti| titthappahuNA-- amunA prakAreNa pUrvaM tIrthakara prabhuNA tIrthakaradevena mArgaNAsu pratyayA iti gaNitA iti, pazcAdgaNa-dharadevAdibhiH zabdarUpeNa gAthAdibandhena mArgaNAsu pratyayA bhaNitA iti shessH||6|| anvayArtha- (aNAhAre) anAhAraka jIvoM ke (kammeyara joya hINayA) kArmaNa kAya yoga se anya caudaha yogoM ko chor3akara zeSa (tedAla) tetAlIsa Asrava (huMti)hote haiN| (iti) isa prakAra (titthappahuNA) tIrthaMkara prabhu ne (maggaNa) mArgaNAoM meM (paccayA) Asrava (gaNiyA)kahe haiM unhIM ko mere dvArA(bhaNiyA) kahA gyaa| bhAvArtha- anAhAraka jIvoM ke kArmaNa kAyayoga anya caudaha yogoM ko choDakara tetAlIsa Asrava hAte haiM arthAt pAMca mithyAtatva paccIsa kaSAyeM kArmaNa kAyayoga aura bAraha avirati isa prakAra anAhAraka jIvoM ke tetAlIsa pratyaya hote haiN| isa prakAra tIrthakara deva ne mArgaNAoM meM pratyaya (Asrava)kahe, pazcAta gaNadhara deva ne zabda rUpa se gAthAdi rUpa se mArgaNAoM meM pratyaya khe| ___ iti mArgaNAsu pratyayA nirdissttaaH| isa prakAra mArgaNaoM meM Asrava kahe gye| atha caturdazajIvasamAseSu yathAsaMbhavaM saptapaMcAzatpratyayAH kathyante; Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avacaudaha jIvasamAsoM meM yathAsaMbhava saMtAvana Asrava kahate haiN| igiduticaurakkhesu ya saNNIsu bhAsiyA je te| aDatIsAdI sayalA, paNadAlA kmmmissuunnaa|| 66 / sattasu puNNesu have oriliya missayaM apunnnnesu| igiigijogavihINA jIvasamAsesu te nneyaa|| 70 // ekadvitricaturakSeSu ca saMjJiSu bhASitA ye te| aSTAtriMzadAdayaH sakalAH paMcacatvAriMzat krmmishronaaH|| saptasu pUrNeSu bhavet audArikaM mizrakaM apuurnnessu| ekaikayogavihInA jIvasamAseSu te jnyeyaaH|| gAthAdvayena sambandhaH / jIvasamAsesu te NeyA- te pratyayAzcaturdazajIvasamAseSu jJeyA jJAtavyA bhavanti ityAha- igiduticaurakkhetyAdi- ekadviAtracaturindriyeSu ca punaH sayasaMjJijIveSu ye aSTAtriMzadAdayaH sakalAH pratyayAH pUrvaM bhaassitaaH| te pratyayAH paMcacatvAriMzat kathaM bhavanti? ekendriyAdirAzyapekSayA aSTAtriMzatpratyayAH, dvIndriyasya rAzyapekSayA rasanendriyAnubhayabhASayoradhikatvAccatvAriMzatpratyayAH, trIndriyasya rAzyapekSayA ghrANendriyAdhikatvAdekacatvAriMzatpratyayAH, caturiMndriyasya cakSuradhikatvAdvAcatvAriMzatpratyayAH, asaMjJipaMcendriyasya strIvedapuMvedazrotrANAmadhikatvAdrAzyapekSayA pNcctvaariNshtprtyyaaH| kathaMbhUtAH paMcacatvAriMzat ? kammamissUNA - kArmaNa kaayaudaarikmishrvaikriyikmishronaaH| sattasu puNNesu have orAliya- saptasu paryAptasu jIvasamAseSu yathAsaMbhavaM pUrvoktAH pratyayAH, orAliya- audArikAyayogazca bhvet| missayaM apuNNesu-iti, aparyApteSu saptasu jIvasamAseSu, missayaM - audArikamizraH vaikriyikamizro vA yathAsaMbhavaM bhvti| igiigijogavihINA- saptasu paryApteSu saptasu aparyApteSu ekaikayogavihInAH pratyayA bhvnti| ko'rthaH ? saptasu paryApteSu yadA audArikakAyayogo bhavati tadA audArikamizra yogo na bhavati yadA aparyApteSu saptasu audArikamizrakAyo bhavati tadA audArikakAyayogo na bhvtiityrthH| athAlpabuddhInAM samyakparijJAnAya caturdazajIvasamAseSu pratyekaM yathAsaMbhavaM etAvantaH pratyayAH saMbhavantItyAha - ekendriyasUkSmAparyApte mithyAtvapaMcakaM SaDjIvanikAyAnAM virAdhanA sparzanendriyasyaikasyAnirodha evaM saptAviratayaH 7 strIvedapuMvedadvayavA anye kaSAyastrayoviMzatiH 23 audArikamizrakArmaNakAyayogau dvau 2 evaM saptatriMzat 37 pratyayA bhvnti| ekendriyasUkSmaparyApte mithyAtvaM 5 aviratayaH 7 strIvedapuMvedavAH Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (61) kaSAyastrayoviMzatiH audArikakAyayoga eka eva evaM SaTtriMzatpratyayAH syuH| ekendriyabAdarAparyApte mi. 5 avi. 5 kaSA. 23 audArikamizrakArmaNayogau dvau evaM saptatriMzatpratyayA bhaveyuH 37 / ekendriyabAdaraparyApte paMcamithyAtvaM aviratayaH sapta pUrvoktAH 23 kaSAyA audArikakAyayoga eka evaM SaTtriMzadAsravAH syuH| dvIndriyAparyApte jIvasamAsemithyAtvaM5SaTkAyAnAMvirAdhanA sparzarasanayoranirodhaH ityaviratayoSTau pUrvavatkaSAyAstrayoviMzatiH audArikamizrakArmaNa kAyayogo dvau evaM aSTAtriMzatpratyayA bhavanti dvIndriyaparyApte jIvasamAse mi0 5 avi0 8 kaSAyAH 23 audArikakAyayogAnubhayabhASAyogau dvau evamaSTAtriMzatpratyayAH sNbhvnti| trIndriyAparyApta jIvasamAse mi. 5 SaTkAyavirAdhanA sparzanarasanaghrANAnAmanirodha evamavitarayo nava pUrvavatkaSAyAH 23 audArikamizrakArmaNakAyayogau dvau ekIkRtA ekonacatvAriMzatpratyayAH snti| trIndriyaparyApte jIvasamAse'pi mi0 5 SaTkAyavirAdhanAH SaTsparzanarasanaghrANAnAM viSayAnubhavanaM tistra evamaviratayonava kaSAyA 23 audArikakAyAnubhayavacanayogau dvau evamekonacatvAriMzatpratyayAH 36 syuH| caturindriyAparyApta jIvasamAse mi0 5 SaDjIvanikAyavirAdhanA sparzanarasanaghrANacakSuSAmanirodha evamaviratayo 10 pUrvavatkaSAyA audArikamizrakArmaNakAyayogau dvau evaM catvAriMzatpratyayAH snti| caturindriyaparyApte mi0 paMca 5 pUrvoktA dazAviratayaH 10 kaSAyA 23 audArikakAyAnubhayabhASAyogau dvau 2 evaM catvAriMzadAstravAH prvrtnte| paMcendriyAsaMjJijIvAparyApta mi. 5 manovA anyA ekAdazAviratayaH 11 kaSAyAH sarve 25 audArikamizrakArmaNakAyayogau dvau 2 evaM tricatvAriMzadAstravAH 43 syuH| asaMjJipaMcendriyaparyApte mi. 5 manaindriyaM vinA anyA ekAdazAviratayaH 11 kaSAyAH 25 audArikAyAnubhayavacanayogau dvau 2 evaM tricatvAriMzatpratyayAH 43 syuH| paMcendriyasaMjJijIvAparyApte manaindriyaM vinA ekAdazAviratayaH 11 kaSAyAH 25 audArikamizravaikriyikamizrakArmaNakAyayogAstraya ekIkRtAH 44 pratyayA bhvnti| paMcendriyasaMjJiparyApte jIvasamAse mi. 5 aviratayaH 12 kaSAyAH 25 mizrakArmaNakAyayogadvayaM vinA anye trayodazayogAH 13 evaM paMcapaMcAzatpratyayA bhavanti / / 66-70 // anvayArtha- (igiduti caurakkhesu) ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya jIva samAsoM meM (aDatIsAdI) aDatIsa Adi arthAt ekendriya Adi jIvoM ke kramazaH aDatIsa cAlIsa, ikatAlIsa, vyAlIsa Asrava hote haiN| (ya) aura (saNNIsu) paMcendriya saMjJI-asaMjJI jIva samAsoM meM kramazaH (sayalA) sabhI aura (paNadAlA) peMtAlIsa Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (62) Asrava (bhAsiyA) kahe gaye haiM / ( sattasu) sAta (puNNesu) paryApta (jIva samAseSu) jIva samAsoM meM (orAliya) audArika kAya yoga ( apuNNesu) sAta aparyApta jIva samAsoM meM (missai) mizra kAya yoga hotA hai / ( igiigi joga - vihINA ) sAta paryApta aura sAta aparyApta jIvasamAsoM meM ve Asrava eka-eka yoga se rahita (yA) jAnanA caahie| bhAvArtha- donoM gAthAoM kA paraspara meM sambandha hai ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya jIva samAsoM ke kramazaH aDatIsa, cAlIsa, ikatAlIsa, bayAlIsa, Asrava hote haiM tathA paMcendriya saMjJI jIvoM ke sabhI tathA asaMjJI jIvoM ke paiMtAlIsa Asrava hote haiN| isakA khulAsA isa prakAra hai - ekendriya jIvoM ke pAMca mithyAtva strIveda aura purUSa veda ko chor3akara zeSa 23 kaSAya tIna yoga (audArika kAyayoga, audArika mizrakAyayoga aura kArmaNakAyayoga) chaha kAya aura eka sparzana indriya saMbaMdhI ye sAta prakAra kI avirati isa prakAra 38 Asrava hote haiM, dvIndriya jIvoM ke ukta aDatIsa Asrava tathA anubhaya vacanayoga rasanA indriya isa prakAra cAlIsa Asrava hote haiM trIndriya jIvoM ke ukta cAlIsa tathA ghrANa indriya sahita ikatAlIsa Asrava hote haiM, caturindraya jIvoM ke ukta iktAlIsa tathA cakSu indriya sahita bayAlIsa Asrava hote haiM asaMjJI paMcendriya jIvoM ke ukta bayAlIsa tathA zrotra indriya strI veda, purUSa veda sahita paiMtAlIsa Asrava hote haiM, paMcendriya saMjJI jIvoM ke sabhI Asrava hote haiM / sAta paryApta sAta aparyApta jIva samAsoM eka-eka yoga se rahita pratyaya hote hai arthAt sAta paryAptakoM meM jaba audArika kAyayoga hotA hai taba audArika mizra kAyayoga nahI hotA hai aura jaba sAta aparyAptakoM meM audArika mizrakAyayoga hotA hai taba audArika kAyayoga nahIM hotA hai caudaha jIva samAsoM meM yathAsaMbhava hone vAle Asrava isa prakAra se haiM - ekendriya sUkSma aparyAptakoM meM mithyAtva 5, SaTkAya jIva avirati aura sparzendriyajanya eka avirati isa prakAra kula avirati sAta, strIveda aura puMveda ko choDakara 23 kaSAya, audArika mizrakAyayoga aura kArmaNa kAyayoga donoM yoga - isa prakAra saba 37 pratyaya hote haiM / ekendriya sUkSma paryAptakoM meM mithyAtva 5, avirati 7, kaSAya 23, audArika kAyayoga isa prakAra 36 pratyaya hote haiM / ekendriya bAdara aparyAptakoM meM mi. 5, avi 7, kaSA. 23 audArika mizra aura kArmaNa kAyayoga ye do, isa prakAra 37 pratyaya hote haiN| ekendriya bAdara paryAptakoM meM pUrvokta ekendriya sUkSma paryAptakoM ke samAna 36 Asrava jAnanA cAhie / dvIndriya aparyAptakoM meM sAmAnya se kahe gaye dvIndriya jIvoM ke AsravoM meM se audArika kAyayoga aura anubhaya vacana yoga se rahita 38 Asrava jAnanA cAhie / dvIndriya paryApta jIvasamAsa meM mi. 5, avirati 8, kaSAya 23, Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (63) audArika kAyayoga, anubhaya vacanayoga ye do yoga isa prakAra 38 pratyaya hote haiM / trIndriya aparyApta jIvasamAsoM meM mi. 5, avi. 6, kaSA. 23 yoga 2, sabhI milAkara 36 pratyaya hote haiM / trIndriya paryApta jIva samAsa meM mi. 5, avirati 6, kaSA. 23, yoga 2, sabhI milAkara 36 Asrava caturindriya aparyApta jIvasamAsa meM mi. 5, avirati 10, kaSA. 23 yoga 2, sabhI milAkara 40 Asrava hote haiM / caturindriya paryApta jIva samAsa meM 40 Asrava hote haiN| paMcendriya asaMjJi aparyApta jIva samAsa meM evaM paryApta jIva samAsa 43 - 43 Asrava hote haiM paMcendriya saMjJi aparyAptaka jIva samAsa meM 44 Asrava tathA paMcendriya paryApta jIva samAsa meM 55 Asrava hote haiM / iti cutardazajIvasamAseSu pratyekaM yathAsaMbhavaM pratyayAH kathitAH vyaktirUpeNa bAlabodhanArthama / isa prakAra caudaha tIvasamAsoM meM bAlakoM ke jJAna ke liye yathAsaMbhava Asrava kahe gye| Min Fen Fen atha caturdazaguNasthAneSu pratyayAH kathyanteH aba caudaha guNasthAnoM meM bandha ke kAraNa kahate haiM micche caupacaio baMdho sAsaNaduge tipaccaiyo / te viraijuA aviraidesaguNe uvarimadugaM ca / / 71 // ikko / doNi tado paMcasu tisu NAyavvo jogapaJcaI sAmaNNapaccayA idi aTTaNhaM hoMti kammANaM // 72 // mithyAtve catuHpratyayo bandhaH sAsanadvike tripratyayaH / te viratiyutA aviratadezaguNe uparimadvikaM ca / / dvau tataH paMcasu trizu jJAtavyo yogapratyaya ekaH / sAmAnyapratyayA iti aSTAnAM bhavanti karmaNAM // gAthAdvayena sambandhaH / micche caupaccaio bandho- catuHpratyayajo bandhaH, ko'rthaH ? mithyAtvaguNasthAne mithyAtvAviratikaSAyayogAnAM caturNAM pratyAyAnAM bandho bhavatItyarthaH / sAsaNaduge dvitIyasAsAdanaguNa - sthAne tRtIyamizraguNasthAne ca, tipaccaio - tripratyayajo bandhaH / ko'rthaH ? sAsAdanamizraguNasthAnayoraviratikaSAyayogAnAM bandhaH syAdityarthaH / te'viraItyAdi / aviraidesaguNe caturthe'viratiguNasthAne paMcame dezaviratiguNasthAne ca te iti, te pratyayA bhavanti / kati -- Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavantItyAzaMkAyAmAha- uvarimadugaM uparimadvayaM kssaayyogyugmN| kathaMbhUtaM? aviratiyuktaM evaM trayaH pratyayA bhavanti, koDarthaH ? aviratidezaviratiguNasthAnayodvayoraviratikaSAyayogAnAM trayANAM pratyayAnAM bandho bhvtiityrthH| doNNi tado paMcasuiti, tato dezaviratiguNasthAnAt, paMcasu- iti, paMcaguNasthAneSu pramattApramattApUrvakaraNAnivRttikaraNasUkSmasAmparAyAbhidhAneSu doNNi- dvau pratyayau jJAtavyau, ko bhAvaH ? pramattAdipaMcasu guNasthAneSu kaSAyayogayordvayorbandhaH iti bhaavH| tataH, tisu- iti, triSu guNasthAneSu yogapratyasyaikasya bandha ityrthH| idi- iti amunA prakAreNa, aTThaNhaM kammANaM - jJAnAvaraNAdInAmaSTAnAM karmaNAM, sAmaNNapaccayAsAmAnyena mithyAtvAdipratyayA bandhakAraNAni bhvnti||71-72|| anvayArtha- (micche caupaccaio baMdho) mithyAtva guNasthAna meM baMdha ke cAra pratyaya hote haiN| (sAsaNaduga) sAsAdana samyagdRSTi aura mizraguNasthAna meM (tipaccaio) tIna pratyaya baMdha ke hote haiN| (aviraidesaguNe) caturtha avirata samyagdRSTi aura paMcama dezavirata guNasthAna meM (uvarimadugaM) Upara ke do, kaSAya aura yoga(ca) tathA (te viraijuA) aviratiyukta tIna baMdha ke pratyaya hote haiN| (doNNi tado paMcasu) dezavirata guNasthAna se Age sUkSmasAMparAya guNasthAna taka (doNNi) do pratyaya (tisu) Age ke tIna guNa sthAnoM meM (ikko) eka (jogapaccaI) yoga pratyaya (idi) isa prakAra (aTTaha) ATha (kammANaM) karmoM ke (sAmmaNapaccA) sAmAnya pratyaya baMdha ke kAraNa hote haiN| bhAvArtha- mithyAtva guNasthAna meM mithyAtva, avirati, kaSAya, yoga ye cAra baMdha ke pratyaya hote haiN| dvitIya sAsAdanaguNasthAna aura tRtIya mizraguNasthAna meM avirati, kaSAya aura yoga isa prakAra tIna baMdha ke pratyaya hote haiN| caturtha avirata samyagdRSTi aura deza virata guNasthAna meM avirati, kaSAya aura yoga ye tIna baMdha ke kAraNa hote haiN| paMcama guNasthAna se Age ke pramatta saMyata, apramatta saMyata, apUrvakaraNa anivRttikaraNa, aura sUkSmasAmparAya guNasthAnoM meM do pratyaya arthAt kaSAya aura yoga baMdha ke kAraNa hote haiN| Age ke tIna guNasthAnoM meM arthAt upazAMta kaSAya, kSINa kaSAya aura sayogI kevalI ke eka yoga hI baMdha kA kAraNa hai| isa prakAra jJAnAvaraNAdi aSTakarmoM ke sAmAnya se baMdha ke kAraNa hote haiN| pUrvaM sAmAnyena pratyayabandhaH kathitaH, adhunA vizeSeNa pratyayabandhAH kathyante; pUrva meM sAmAnya rUpa se baMdha kAraNa kahe aba vizeSa rUpa se (Asrava) baMdha ke kAraNa kahate haiM : paDhamaguNe paNavaNNaM vidie paNNaM ca kmmnnannuunnaa| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ missorAliviubviyamissUNa tidAlayA misse|| 73 / / / prathamaguNe paMcapaMcAzat dvitIye paMcAzat ca kaarmnnaanonaaH| mizraudArikavaikriyikamizronAH trictvaariNshnmishre|| paDhamaguNe- prathamamithyAtvaguNasthAne AhArakatanmizradvayavA anye paNavaNNaM - paMcapaMcAzatpratyayA bhvnti| vidie paNNaM ca- punaH sAsAdanaguNasthAne mithyAtvapaMcakAhAradvayarahitA anye paMcAzatpratyayA bhvnti| kammaNetyAdi, missetRtIyamizraguNasthAne ye sAsAdane kathitAH pNcaashtprtyyaaH| te kathaMbhUtAH ? karmaNetyAdi, kArmaNakAryayogAnantAnubandhi krodhamAnamAyAlobhacatuSkonA audArikamizrakAyono vaikriyikamizrakAyona etaiH saptabhi_nA anye, tidAlA- tricatvAriMzatpratyayA bhavanti / / 73 // ____ anvayArtha- (paDhamaguNe) prathama mithyAtva guNasthAna meM (paNavaNNaM) 55 pacapana Asrava ke kAraNa hote haiN| (vidie paNNaM ca) sAsAdana guNasthAna meM pacAsa (misse) mizra guNasthAna meM (kammaNaaNUNA) kArmaNa kAyayoga, anantAnubandhI catuSka ko chor3akara (missorAliviuvviyamissUNa) aura audArika mizrakAyayoga, vaikriyika mizra kAyayoga ina se rahita (tidAlayA) tetAlIsa Asrava hote haiN| bhAvArtha- prathama mithyAtva guNasthAna meM AhAraka kAyayoga aura AhAraka mizrakAyayoga ina donoM ko chor3akara 55 baMdha ke kAraNa hote haiN| punaH sAsAdana guNasthAna meM mithyAtva pA~ca aura AhArakadvika ko chor3akara 50 Asrava hote haiM aura mizraguNasthAna meM kArmaNa kAyayoga, anantAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA lobha audArikamizrakAyayoga aura vaikriyikamizrakAyayoga ina sAtoM se rahita tetAlIsa Asrava hote haiN| huMti chayAlIsaM khalu ayade kmmiymissdugjuttaa| vidiyksaaytsaajmdumissveubbiykmmuunnaa|| 74 / / bhavanti SaTcatvAriMzat khaluayate kaarmnnmidvikyuktaaH|| dvitIyakaSAyatrasAyamadvimizravai kri yika kArmaNo nAH / / sagatIsaM dese? khalu-nizcitaM, ayade- caturthe'virataguNasthAne mizraguNasthAnoktAstricatvAriMzatpratyayAH, kammaiyamissadugajuttA-- iti, kArmaNaudArikamizravaikriyikamizratrayayuktAH santaH, chayAlIsaM SaTcatvAriMzatpratyayA bhvnti| sagatIsaM dese iti, uttaragAthAyAM smbndhH| dese - iti, paMcame dezavirataguNasthAne Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatriMzatpratyayA te ? mAyAlobhacatuSkaM vidiyakasAyatasAjamadumissaveuvviyakammUNA dvitIyakaSAyo'pratyAkhyAna- krodhamAnatasAjama- iti, trasavadhaH, dumissa - audArikamizravaikriyikamizradvayaM, veuvviya- iti, vaikriyikakAyayogaH, kamma- iti, kArmaNakAyayoga etairnavabhirUnAH / ko'rtha ? ye'virataguNasthAnoktAH SaTcatvAriMzadvartante te etairnavabhirhInAH santaH saptatriMzadAstravA bhavanti - te saptatriMzatpratyayAH paMcame guNasthAne bhavantIti spaSTArthaH // 74 // anvayArtha - ( ayade) caturtha guNasthAna meM tIsare guNa sthAna meM kahe gaye 43 . Asrava tathA (kammaiyamissa dugajuttA) kArmaNa kAyayoga, audArika mizra kAyayoga, vaikriyika mizra kAyayoga ina tInoM se yukta (chayAlIsaM ) chayAlIsa Asrava hote haiM / (vidiyakasAya) dvitIya kaSAya arthAt apratyAkhyAna krodha, mAna, mAyA aura lobha (tasAjama) savadha ( dumissa) audArika mizra aura vaikriyika mizra do (veuvviya) vaikriyika kAyayoga (kammUNA) kArmaNa kAyayoga ina nau AsravoM se rahita (sagatIsaM dese) paMcama guNasthAna meM saiMtIsa (37) Asrava hote haiM / (66) bhavanti / bhAvArtha - caturtha guNasthAna meM apratyAkhyAna Adi bAraha kaSAya cAra manoyoga cAra vacanayoga, audArika kAyayoga, audArikamizrakAyayoga, vaikriyakakAyayoga, vaikrikayamizrakAyayoga aura kArmaNa kAyayoga ye teraha yoga, hAsyAdi nau nokaSAya bAraha avirati isa prakAra chayAlIsa Asrava hote haiN| paMcama guNasthAna meM pratyAkhyAna Adi ATha kaSAya, nau nokaSAya cAra manoyoga, cAra vacanayoga aura audArika kAyayoga ye nau yoga trasa badha se rahita gyAraha avirati isa prakAra saiMtIsa Asrava hote haiM / 75 // sagatIsaM dese taha cauvIsaM paccayA pamatte ya / AhAraduge yArasa aviradicaupaJccayANUNaM // saptatriMzaddezo tathA caturviMzatipratyayAH pramatte ca / AhArakadvikau ekAdazAviraticatuH pratyayanyUnAH // sagatIsaM dese iti padaM pUrvagAthAyAM vyAkhyAtaM / taha cauvIsaM paccayA pamatte yaca punaH tathA, patte - iti, SaSThe pramattaguNasthAne caturviMzatiH pratyayA bhavanti / kathaM ? dezavirataguNasthAnoktasaptatriMzatpratyayamadhye AhAraduge AhArakAhArakamizradvayaM yadA kSipyate tadA ekonacatvAriMzatpratyayA bhavanti / te ekonacatvAriMzatpratyayAH, eyArasa aviradicaupaccayANUNaM iti, ekAdazAviratayaH catvAraH pratyAkhyAna , Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (67) krodhamAnamAyAlobhA etaiH paMcadazabhirnyanAzcaturviMzatipratyayAH syuH te SaSThaguNasthAne saMbhavatantItyarthaH / te caturviMzatiH kiMnAmAnazceducyaMte- saMjvalanacatuSkaM hAsyAdinavanokaSAyA aSTau manovacanayogA audArikAhArakAhArakamizrayogAstraya evaM caturviMzatiH / / 75 / / anvayArtha- ("sagatIsaM dese) pUrva gAthA meM isakA artha kahA gyaa| deza saMyama guNasthAna meM Upara jo saiMtIsa pratyaya kahe gaye unameM (AhAraduge) AhAraka kAyayoga aura AhAraka mizra kAya yoga milAne para unatAlIsa Asrava hue / unameM se (yArasa aviradicaupaccayANUNa) gyAraha avirati aura pratyAkhyAna, krodha, mAna, mAyA, lobha, ina pandraha AsravoM ko kama karane para (patte ya) pramattaguNasthAna meM (cauvIsaM paccayA) caubIsa pratyaya hote haiM / bhAvArtha - "sagatIsa dese" 37 Asrava paMcama guNa sthAna meM hote haiM / yaha pUrva gAthA meM varNita kiyA jA cukA hai| deza virata guNasthAna ke saiMtIsa (37) AsravoM meM AhAraka kAyayoga aura AhAraka mizra kAyayoga ina donoM ko milAne para unatAlIsa hue| unameM se gyAraha (11) avirati aura cAra pratyakhyAna krodha, mAna, mAyA aura lobha ina 15 pandraha ko kama karane para 24 pratyaya (Asrava) chaTTe guNasthAna meM hote haiN| ve isa prakAra se haiM- saMjvalana catuSka, hAsyAdi nava noMkaSAya ghAra manoyoga cAra vacanayoga, audArika kAyayoga, AhAraka kAyayoga aura AhAraka mizra kAyayoga isa prakAra caubIsa pratyaya jAnanA cAhiye / AhAradugUNA dusu bAvIsaM hAsachaka saMditthI / puMkohAivihINA kameNa NavamaM dasaM jANa / / 76 / / AhArakadvikonA dviSu dvAviMzatiH hAsyaSaTkena SaMDhastrI / puMkrodhAdivihInAH krameNa navamaM dazamaM jAnIhi || AhAradugUNA dusu bAvIsaM dusu- iti, apramattApUrvakaraNayorddharyodvayorguNasthAnayoH pramattoktAzcaturviMzatipratyayA ye AhArakAhArakamizradvayonAH, bAvIsaM- dvAviMzatipratyayAH syuH / te ke ceducyate saMjvalanaM 4 nokaSAyAH 6 manovacanayogAH 8 audArikakAyayogaH 1 evaM 22 dvAviMzatiH / he ziSya ! navamaM guNasthAnaM jAnIhi / hAsetyAdi hAsyaratyaratizoka bhajugupsASaTkena hInaM / ko'rthaH ? navame'nivRttikaraNaguNasthAne pUrvoktA dvAviMzatipratyayA hAsyAdiSaTkahInAH santaH SoDaza AsravA bhavanti / te kiMnAmAnaH ? AhAradugUNa Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (68) vedatrayaH 3 saMjvalanacatuSkaM 4 manovacanayogA aSTau audArikakAyayogazcaika evaM SoDaza AsravA anivRttikaraNasthAne bhvntiityrthH| he vineya! krameNa anukrameNa, dasaM jANadazamaguNasthAnaM viddhi| he svAmin! dazamaM guNasthAnaM kIdRzaM vedmi tatra kati pratyayA saMbhavantIti ziSyapraznAdgururAha -dasa suhume ityuttaragAthApadena smbndhH| te daza ke ? anivRttikaraNoktAH SoDaza, saMDhitthI'kohAivihINA- iti, SaMDhastrIpuMvedatrayasaMjjavalanakrodhamAnamAyAtrikahInAH santaH dsh| atha ca vyaktiH - sUkSmasAmparAyadazame aSTau manovacanayogA audArikakAyayogasaMjvalanalobhau dvAviti dsh|| 76 / / 76 anvayArtha- (dusu) apramatta aura apUrvakaraNa guNasthAna meM (AhAradugUNA) pramatta guNasthAna meM kathita caubIsa AsravoM meM se AhAraka kAyayoga aura AhAraka mizra kAyayoga ko kama karane para (bAbIsaM) bAisa Asrava hote haiN| (navama) navama guNasthAna meM (hAsachakkaM) hAsyAdi chaha kaSAyoM se rahita solaha (16) Asrava hote haiN| dasaveM sUkSmasAmparAya guNasthAna meM (saMDhitthI'kohAivihINA) napuMsaka, strI veda, puMveda saMjvalana krodha, mAna aura mAyA ye chaha arthAt 16 AsravoM meM chaha kama dene para (dasa) 10 Asrava (jANa) jaano| bhAvArtha- apramatta aura apUrva karaNa guNasthAna meM pramatta guNasthAna meM kathita caubIsa AsravoM meM se AhAraka kAyayoga aura AhAraka mizra kAyayoga ina donoM ko kama kara dene para bAIsa Asrava hote haiN| ve isa prakAra se haiM- saMjvalana krodhAdi 4 kaSAya nava nokaSAya, manovacanayoga 8, audArika kAyayoga 1 isa prakAra 22 Asrava jAnanA cAhie, navameM anivRttikaraNa guNasthAna meM 22 AsravoM meM se hAsyAdi 6 nokaSAya kama karane para 16 Asrava hote haiM- ve isa prakAra haiM- tIna veda, saMjvalana catuSka 4, manovacana yoga 8, audArika kAyayoga eka isa prakAra 16 Asrava anivRttikaraNa guNasthAna meM hote haiN| dazaveM guNasthAna meM kitane Asrava hote haiM ? isa prakAra kA prazna karane para AcArya mahArAja kahate haiM ki dasaveM guNasthAna meM dasa pratyaya hote haiN| anivRttikaraNa guNasthAna meM kahe gaye 16 pratyayoM meM veda tIna arthAt puMveda, strIveda, napuMsakaveda, saMjvalana krodha, mAna, mAyA kama kara dene para dasa pratyaya hote haiN| ve isa prakAra se haiM- cAra manoyoga, cAra vacanayoga, audArika kAyayoga aura saMjvalana lobha isa prakAra dasa Asrava jAnanA caahiye| dasa suhume vi ya dusu Nava satta sajogimmi paccayA huNti| paccayahINamaNUNaM ajogiThANaM sayA vNde|| 77 / / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (66) daza sUkSme'pi ca dvayoH nava sapta sayoge pratyayA bhvnti| pratyayahInamanyUnaM ayogisthAnaM sadA vnde|| dasa suhume iti padasya vyAkhyAnaM pUrvagAthAyAM kRtaM, avi ya- api ca, dusudvayoH ekAdaze upazAntakaSAye dvAdaze kSINakaSAyaguNasthAne ca, Nava- nava pratyayAH sNbhvnti| aSTa manovacanayogA audArikakAyayoga eka evaM 6 |stt sajogimmi paccayA huMti-sayogakevalini sapta pratyayAH, huMti - bhvnti| te ke ? satyAnubhayamanovacanayogA audArikatanmizrakArmaNakAyayogA evaM spt| paccayahINamaNUNaM ajogiThANaM sayA vaMdeiti, namaskurve sadA, kiM tat? karmatApannaM ayogikevaliguNasthAnaM kiM vizeSaNAJcitaM? paccayahINaM- saptapaMcAzatpratyayairhInaM rhitN| punaH kiM viziSTaM? aNUNaM- anyUnaM pripuurnn|| 77 // iti caturdaza guNasthAneSu pratyayAH proktaaH| ____ anvayArtha- (dasa suhume) sUkSmasAmparAya guNasthAna meM dasa pratyaya hote haiM yaha pUrvokta gAthA meM kahA gyaa| (dusu) Age upazAnta kaSAya aura kSINa kaSAya guNasthAna ina do guNasthAnoM meM (Nava) nau Asrava hote haiN| (sajogimmi) sayoga kevalI guNasthAna meM (satta) sAta (paccayA) pratyaya (huti) hote haiN| (paccayahINamaNUNaM) AsravoM se rahita (ajogiThANaM) ayoga kevalI ko (sayA) sadA (vaMde) vaMdanA karatA huuN| bhAvArtha- sUkSma sAmparAya guNasthAna meM dasa pratyaya hote haiM isakA vyAkhyAna pUrva kI gAthA meM kiyA gyaa| gyArahaveM upazAnta kaSAya guNasthAna aura kSINa kaSAya guNasthAna meM nau pratyaya hote haiM ve isa prakAra se haiM- cAra manoyoga, cAra vacanayoga aura 1 audArika kAyayoga isa prakAra 6sayogakevalI guNasthAna meM sAta pratyaya hote haiM ve isa prakAra se haiM- satya manoyoga, anubhaya manoyoga, satya vacanayoga, anubhaya'canayoga, audArika kAyayoga, audArika mizra kAyayoga isa prakAra sammilita sAta Asrava hote haiN| samasta AsravoM se rahita ayoga kevalI kI maiM sadA vaMdanA karatA huuN| iti caturdazaguNasthAneSu pratyayAH proktaaH| isa prakAra 14 guNasthAnoM meM Asrava khe| pavayaNapamA galakkhaNachaMdAlaMkArarahi yhiyenn| jiNaiMdeNa pauttaM innmaagmbhttijuttenn|| 78 // prvcnprmaannlkssnncchndo'lngaarrhithrdyen| jinacandreNa proktaM idaM aagmbhktiyukten| iNaM- siddhAntasArazAstraM pauttaM- proktaMkena ka; ? jiNaiMdeNa jinacandranAmnA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (70) siddhAntagranthavedinA / kathaMbhUtena jinacandreNa ? pavayaNetyAdi- pravacanapramANalakSaNacchandolaGkArarahitahradayena / punarapi kathaMbhUtena ? AgamabhattijutteNa - jinasUtrasya bhaktiH sevA tAya yuktena // 78 // 78 anvayArtha - (Agamabhatti jutteNa) Agama kI bhakti se yukta (pavayaNapamANa lakkhaNachaMdAlaMkAra rahiyahiyaeNa) pravacana, pramANa, lakSaNa, chanda, alaMkAra se anabhijJa (jiNa iMdeNa) jinacandra ke dvArA (iNaM) yaha siddhAMtasAra nAmaka graMtha (pauttaM) kahA gyaa| bhAvArtha - AcArya jinacandra apanI laghutA prakaTa karate hue kahate haiM ki pravacana, pramANa, lakSaNa, chaMda aura alaMkAra se rahita hote hue bhI maiMne siddhAMta kI bhakti se prerita hokara yaha siddhAMta sAra nAmaka graMtha kahA / siddhaMtasAraM varasuttagehA, sohaMtu sAhU mayamohacattA / pUraMtu hINaM jiNaNAhabhattA, virAyacittA sivmggjuttaa| 76 // siddhAntasAraM varasUtragehAH, zodhayantuH sAdhavo madamohatyaktAH / pUrayantu hInaM jinanAthabhaktAH, virAgacittAH zivamArgayuktAH // kaviH kathayati, sAhU - iti, bhoH sAdhavaH ! imaM siddhAntasAraM granthaM, sohaMtuzuddhIkurvantu apazabdarahitaM kurvantu / punarapi bhoH sAdhavaH ! pUraMtu hINaM- asmin granthe mayA yatkiMciddhInaM pratipAditaM bhavati tadbhavantaH, pUraMtu pUrayantu pUrNaM kRtvA pratipAdayantu / kathaMbhUtAH sAdhavaH ? varasuttagehA- varANi ca tAni sUtrANi jinavacananAni teSAM gehA mandiraprAyAH / punarapi kathaMbhUtAH ? mayamohacattAmadamoharatyaktAH / punarapi kathaMbhUtAH ? jiNaNAhabhattA jinanAthabhaktAH / punarapi kathaMbhUtAH ? virAyacittA - vigato rAgo yasmAt tat, virAgaM cittaM mAnasaM yeSAM te viraagcittaaH| anu ca kiM vizeSaNAMcitAH ? sivamaggajuttA- iti, zivamArgo, mokSamArgaH samyagdarzanajJAnacAritralakSaNaH tena yuktAH zivamArgayuktAH // 76 // iti siddhaantsaarbhaassym| anvayArtha - ( varasuttagehA) jinendra bhagavAna ke vacana hI haiM mandira (ghara) jinake (mayamohacattA) mada aura moha ko tyAga diyA hai jinhoMne (jiNaNAhabhattA) jinendra deva ke jo bhakta haiM (virAyacittA) rAga se rahita hai citta jinakA (sivamagga juttA) zivamArga arthAt mokSamArga meM jo saMlagna haiM aise (sAhU) sAdhu (siddhaMtasAraM) siddhAMtasAgara nAmaka grantha kA (sohaMtu ) saMzodhana kareM aura (hINaM) jo kucha kahanA yogya thA kintu kahA nahIM gayA ho use ( pUraMtu ) pUrNa kare / isa prakAra siddhAntasAra pUrNa huA / Bian Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________