Book Title: Sheth Moti Shah
Author(s): Ramanlal C Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005668/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeTha motIzAha International 2maNalAla cI. zAha For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeTha motIzAha lekhaka ramaNalAla cI. zAha prakAzaka zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha 385, saradAra vI. pI. roDa, rasadhArA ko-opa. hAusiMga sosAyaTI, bIje mALa, muMbaI-400 004 For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SHETH MOTISHAH (A biography) By Dr. Ramanlal C. Shah Published by Shree Mumbai Jain Yuvak Sangh 385, Sardar V. P. Road, Mumbai-400004 First Edition : November 1991 Second Edition : November 1992 Third Edition : February 2002 Price : Rs. 30-00 prathama AvRtti : navembara 1991 bIjI AvRtti navembara 1992 : trIjI AvRtti : phebruArI 2002 mUlya : rU. 30-00 NO COPYRIGHT prakAzaka : zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha 385, saradAra vI. pI. roDa, rasadhArA ko-opa. hAusiMga sosAyaTI, bIje mALa, muMbaI-400 004 mudraka H caMdrikA prinTarI mIrajhApura roDa, amadAvAda-380 001 For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arpaNa pUjya bhAbhIzrI sva. jazavaMtIbahena jayaMtIlAla zAha tathA - pUjya vaDIla baMdhu zrI jayaMtIlAla cImanalAla zAha sAdara praNAmapUrvaka - ramaNabhAI For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaoNpIrAITanuM visarjana mArA pragaTa thayela sarva graMtho ane anya sarva lakhANonAM anuvAda, saMpa, saMpAdana, punaHprakAzana ityAdi mATenA koI paNa prakAranA kaoNpIrAITa havethI rAkhavAmAM AvyA nathI. anya koI vyaktine ke koI prakAzakane koI paNa graMthanI prathama AvRtti mATe kaoNpIrAITa ApelA hoya to tenuM paNa visarjana karavAmAM AvyuM che. have pachI prakAzita thanArA mArA koI paNa lakhANa mATe kaoNpIrAiTa raheze nahi. - ramaNalAla cI. zAha muMbaI tA. 1-1-1992 For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. ramaNalAla cI. zAhanAM pustako ekAMkIsaMgraha : * zyAma raMga samIpe jIvanacaritra-rekhAcitra-saMsmaraNa : * gulAmono muktidAtA hemacaMdrAcArya * vaMdanIya hRdayasparza, bhA. 1-2-3 * be22thI brigeDiyara * tiviheNa vaMdAmi pravAsa-zodha-saphara : * evaresTanuM ArohaNa * rANakapura tIrtha * pradeze jaya-vijayanA * pAsapaoNrTanI pAMkhe che. * upAdhyAya zrI yazovijayajI zrI mohanalAlajI mahArAja zeTha motIzAha * prabhAvaka sthaviro, bhAga 1 thI 5 nibaMdha : * sAMprata sahaciMtana, bhAga 1thI 13 * abhiciMtanA saMzodhana-saMpAdana : *nala-davadaMtI rAsa (samayasuMdarakRta) kuvalayamALA (udyotanasUrikRta) * uttaradhruvanI zodha-sapha2 * nyUjhIlaeNnDa # oNsTreliyA * pAsapaoNrTanI pAMkhe - uttarAlekhana sAhitya-vivecana : gujarAtI sAhityanuM rekhAdarzana (anya sAthe) * narasiMha pUrvenuM gujarAtI sAhitya # buMgAku-zumi * paDilehA * samayasuMdara * kritikA * 1962nuM graMthastha vAsa~ya * naLa-damayaMtInI kathAno vikAsa # gUrjara phAgusAhitya jaMbusvAmI rAsa (yazovijayajIkRta) * mRgAvatIcaritra copAI (samayasuMdarakRta) For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thAvagyAsuta riSi copAI (samayasuMdarakata) che nalarAya-davadaMtI caritra (RSivardhanasUrikRta) dhannA-zAlibhadra copAI (guNavinayakRta) be laghu rAkRtio (jJAnasAgarakRti ane kSamAkalyANakRta) che nala-davadaMtI prabaMdha (vijayazekharakRta) dharma-tattvajJAna : jaina dharma (chaThThI AvRtti) ke jaina dharma (hindI AvRtti) je jaina dharma (marAThI AvRtti) . bauddha dharma che nitavavAda $ Shraman Bhagwan Mahavir & Jainism 1 Buddhism - An Introduction. a Jina Vachana vIraprabhunAM vacano a jinatattva, bhAga 1 thI 6 tAo darzana * kanphayUziyasano nItidharma adhyAtmasAra, bhAga 1-2-3 saMkSepa : che sarasvatIcaMdra, bhAga 1 (pAThyasaMkSepa) anuvAda : ke rAhula sAMkRtyAyana (sAhitya akAdamI, dilhI) ke bhAratanI rASTrIya saMskRti (nezanala buka TrasTa, dilhI) saMpAdana (anya sAthe) ja manISA che zreSTha nibaMdhikAo ja zabdaloka ja ciMtanayAtrA 1 nIrAjanA 1 akSarA ( avagAhana jIvanadarpaNa kavitAlaharI ( samayaciMtana tattvavicAra ane abhivaMdanA ka mahattarA zrI mRgAvatIzrIjI vika jaina sAhitya samAroha, guccha 1-2-3-4 4 zrI vijayAnaMdasUri svargArohaNa zatAbdI graMtha zrImad yatIndrasUri dIkSAzatAbdI graMtha prakIrNa : . ena. sI. sI. jaina lagnavidhi R For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana keTalAMka varSa pahelAM muMbaImAM bhAyakhalAmAM pa.pU. vijayacaMdrodayasUrIzvarajI mahArAjasAhebanI nizrAmAM eka kAryakrama yojavAmAM Avyo hato. lagabhaga poNA baso varSa pUrve, zatruMjayanI TUkamAM bhAyakhalAnA jinamaMdiranI racanA karAvanAra zeTha motIzAhanA adbhuta rasika jIvananuM avalokana karavAno tyAre prasaMga sAMpaDyo hato. e vakhate "prabuddha jIvanamAM "zeTha motIzAha' vize meM be savistara lekha lakhyA hatA. e vAMcIne amArA saMghanA keTalAka mitroe ane samitinA sabhyoe evI icchA pragaTa karI ke zeTha motIzAhanuM saMkSipta jIvanacaritra saMgha taraphathI pustikArUpe pragaTa karavAmAM Ave to ghaNAMne te sulabha thaI zake.. zeTha motIzAhanuM jIvana Azcaryamugdha karI nAkhe evI keTalIka ghaTanAothI sabhara che. emanuM jIvana keTaluM badhuM udAra ane udAtta hatuM te AvA prasaMgo uparathI joI zakAya che. zeTha motIzAhanI A pustikA mATe meM saMpUrNapaNe AdhAra sva. motIcaMda giradharalAla kApaDiyAta "zeTha motIzAha' nAmanA daLadAra jIvanacaritrano lIdho che. sva. motIcaMdabhAIe ghaNe ThekANe jAte pharIne ane ghaNA jUnA dastAvejo meLavIne tathA jAte tapAsIne A savistara jIvanacaritra taiyAra karyuM hatuM, je prakAzita thayeluM jovA mATe teo hayAta rahyA nahotA. emanuM A saMzodhanakArya koI paNa yunivarsiTInI pIeca.DI.nI padavIne pAtra gaNAya evuM che. hAla A graMtha aprApya che. A pustikAnA lakhANa mATe huM sva. motIcaMda kApaDiyAno atyaMta RNI chuM. sva. zeTha motIzAhanA jIvana vizenI A pustikA koIkane paNa preraNA Apaze to mAro A lekhana-prayAsa sArthaka gaNAze. A pustikAnA mudraNakAryanI vyavasthA karI ApavA mATe DaoN. zivalAla jesalapurA tathA zrI girIzabhAI jesalapurAno huM AbhArI chuM. - ramaNalAla cI. zAha VII For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A great man is made up of qualities that meet or make great occasions. - James Rusell Lowell - for the way of the Pity the poor millionaire philanthropist is hard. - Andrew C He who wishes to secure the good of others has already secured his own. - Confucius The luxury of doing good surpasses every other personal enjoyment. - John Gay VIII For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeTha motIzAha janma vi. saM. 1838 * svargavAsa vi. saM. 1892 For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeTha motIzAha bahuratnA vasuMdharA" e nyAye A dharatI upara samaye samaye potapotAnI vaiyaktika viziSTatA ane navInatAvALAM tejasvI nararatno utpanna thAya che. jaina-ajaina sarva lokomAM sanmAnanIya banelA evA jaina paraMparAnA sAdhu-mahAtmAonAM to aneka nAmo itihAsamAMthI sAMpaDI rahe che. gRhastha mahApuruSomAM keTalAyanAM nAma bhUtakALamAM vilIna thaI gayAM che. tema chatAM chellAM hajAreka varSamAM thaI gayela vimala maMtrI, udayana maMtrI, kumArapALa mahArAjA, vastupAla, tejapAla, jAvaDazA, jagaDuzA, pethaDazA, bhAmAzA, dharaNAzA vagerenAM puNyavaMta nAmo haju najara sAme taravare che. evI ja rIte ogaNIsamI sadImAM muMbaInI dharatI upara thaI gayelA zeTha motIzAhanuM puNyavaMta nAma paNa vividha preraka prasaMgonI suvAsathI sabhara che. copana varSanA TUMkA jIvanakALa daramiyAna emaNe jIvadayAnAM, mAnavatAnAM, sAdharmika bhaktinAM, dharmapriyatAnAM je keTalAMka mahAna kAryo karyAM che tenI smRti cirakAlIna banI rahe evI che. muMbaInA AraMbhakALanA itihAsamAM to emanuM gauravavaMtuM nAma avismaraNIya banI gayuM che. dharmaparAyaNa mahApuruSa zeTha motIzAha - zatruMjaya tIrtha upara kuMtAsaranI khINanI jagyAmAM purANa karIne moTI Traka (zeTha motIzAhanI TUka) baMdhAvanAra, muMbaI For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAse agAzI tIrthamAM derAsara baMdhAvanAra, muMbaImAM bhAyakhalAmAM zatruMjayanI TUka jevuM derAsara baMdhAvanAra, koTamAM zrI zAMtinAtha prabhu, pAyadhunI upara zrI zAMtinAtha prabhu, zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha prabhu tathA zrI goDIjI pArzvanAtha prabhunAM derAsaranA bAMdhakAmamAM mukhya prerakabaLa bananAra ane temAM mahattvanuM Arthika yogadAna ApanAra, muMbaImAM pAMjarApoLanI sthApanA karAvanAra, pAlitANAmAM ane anya sthaLe dharmazALAo baMdhAvanAra, vahANavaTAnA vyavasAyamAM aDhaLaka dhana kamAnAra ane te ja pramANe aDhaLaka dhana zubha kAryomAM vAparanAra, avasAna samaye aneka vyaktionuM devuM mApha karanAra evA zeTha motIzAha atyaMta udAracarita, tejasvI, dharmaparAyaNa mahApuruSa hatA. emanA jIvananI keTalIka vigato vAMcatAM ja kharekhara, harSa sAthe romAMca anubhavAya che. " yazojvala gAthA motIzAhano janma saM. 1838 (I.sa. 1782)mAM thayo hato. saM. 1892 (I.sa. 1836)nA bhAdaravA suda 1 ne ravivAre paryuSaNa parva daramiyAna mahAvIrajanmavAMcananA divase teo muMbaImAM svargavAsa pAmyA hatA. copana varSanA TUMkA jIvanakALamAM emaNe eka sAhasika vepArI tarIke ane eka dharmazraddhALu agraNI tarIke je siddhio meLavI ane bhagIratha kAryo karyAM tenI gAthA yazojvala che. emanA jamAnAmAM keTalAka pArasI lekhakoe zeTha For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ motIzAhanuM je jIvanacaritra lakhyuM che temAMthI tathA paMDita zrI vIravijayajI mahArAje bhAyakhalAnA jinamaMdiranI pratiSThA vize tathA zatruMjaya uparanI motIzAhanI TUka vize je DhALo lakhI che temAMthI zeTha motIzAhanA jIvana vize ghaNI vigato jANavA maLe che. sva. zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyAe "zeTha motIzAha' nAmanA potAnA caritragraMthamAM A badhA AdhAro laIne savistara mAhitI ApI che. | vikramanA ogaNIsamA zatakamAM zeTha motIzAhe muMbaInI dharatI upara jIvana vitAvyuM hatuM. muMbaInI e samayanI ane enI pUrvenI sthiti kevI hatI te jANavAthI emanA jIvanane vadhAre sArI rIte samajI zakAya che. muMbaInA vikAsano itihAsa muMbaI zaheranA vikAsano itihAsa atyaMta rasika che. chUTAchavAyA vaselA cAraso-pAMcaso mAchImAronA eka nAnA TApumAMthI vizALa zahera ane eka moTA mahattvanA baMdara tarIke thayelA tenA vikAsane kAraNe jagatanI mahAnagarIomAM ane duniyAnA nakazAmAM muMbaIe avazya gaNanApAtra sthAna prApta karI lIdhuM che. muMbaI satata vRddhi-samRddhi pAmatuM zahera rahyuM che. | vikramanA paMdaramA saikAmAM mAchImArono A nAno TApu koI eka ThAkaraDA jevA saradAranI mAlikIno hato. vikramanA soLamA saikAmAM yuropamAMthI porTugala, spena, iMglenDa, phrAnsa, holaeNnDa, DenamArka vagere dezonA sAhasika For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAviko vahANamArge AphrikAnA dakSiNa kinAre thaIne bhAratanA pazcima kinAre AvavA lAgyA hatA. AgaLa jatAM samudranA kinAre kinAre teo cheka cIna ane jApAna sudhI pahoMcyA hatA. teo kinArA uparanA nAnA TApuo jItI laIne ke vecAtA laIne potAnAM salAmata thANAM sthApatA hatAM ke jethI potAnAM vahANone mukAma karavAnI, khalAsIone ArAma karavAnI, mAlasAmAna caDAvavAutAravAnI tathA tAjA khAdhAkhorAkI ane pANI bharI levAnI saraLatA rahe ane potAno vepAra-rojagAra ThIka ThIka cAle. teonI vepArI sattAnI sAthe sAthe rAjadvArI sattA paNa AvatI gaI. AvA TApunAM mathako upara teo potAno killo bAMdhI aMdara surakSita rahetA. temanI pAse rahelAM baMdUka ane topa jevAM caDiyAtAM zastrone kAraNe tathA temanI gorI cAmaDIne kAraNe sthAnika abhaNa, garIba ane AdivAsI jevA pachAta loko aMjAI jatA ane temane zaraNe rahetA. porTugIjha vasAhata - muMbaIno TApu vi. saM. 1589mAM porTugIjha lokoe vecAto laI lIdho hato. te pachI teoe tenA upara killo bAMdhyo hato. sAthe sAthe vahANone lAMgaravA mATe godI bAMdhI hatI. vahANo dvArA vAraMvAra jatAM-AvatAM keTalAMka porTugIjha kuTuMboe muMbaInA killAmAM kAyamano vasavATa cAlu karyo hato. emanI sAthe vepAra karavA mATe keTalAMka pArasI ane musalamAna kuTuMbo sUrata, khaMbhAta ke koMkaNamAMthI AvIne vasyAM hatAM. muMbaImAM te vakhate mAchImAro, bhaMDArIo vagere For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAranA loko vasatA hatA. teono vyavasAya khetI, mIThAnA agaro ane mAchalI pakaDavAno hato. bhaMDArI loko sthAnika AdivAsI jevA hatA. teo bhUMgaLa, Dhola, nagArAM vagere vagADavAno vyavasAya paNa karatA hatA. (bhaMDArI loko te samaye jyAM vasatA hatA te vistAra bhaMDArI mahollA tarIke oLakhAto hato. Aje paNa e vistAro muMbaImAM cakalA sTrITamAM tathA kuMbhAravADAmAM 'bhaMDArI sTrITa' tarIke oLakhAya che.) muMbAI-baoNmbe muMbaImAM ATalI jUja vastImAM te vakhate eka mAtra prAcIna dhArmika sthaLa te mambAdevI mAtAjInuM maMdira hatuM. 'mAtA + aMbA' athavA 'mA + aMbA' athavA 'mA + aMbA + AI' jevA bolAtA zabda uparathI bolacAlanA zabda tarIke 'mambAI', 'mumbAI', 'muMbaI' jevA zabdo pracalita banyA haze. sthAnika dezI lokonA zabdo uccAravAnuM potAne na phAvavAne lIdhe videzIo tyAre keTalAMka sthaLonAM nAmanA uccAra judA karatA, eTale muMbaIne mATe 'baoNmbe' zabda pracalita banyo haze ema manAya che. vaLI ema paNa kahevAya che ke paoNrTugIjhoe A sthaLane mATe 'baoNmbe' zabda potAnI bhASAno prayojyo hato. phrenca ane paoNrTugIjha bhASAmAM 'boM' eTale suMdara ane 'be' eTale kinAro. muMbaInA te samayanA copATI, varalI, mAhima, juhu, varasovA vagerenA sarasa For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samudra kinArAne lIdhe porTugIjhoe A TApunuM nAma "bombe pADyuM hatuM. Ama ghaNA jUnA vakhatathI muMbaI mATe "muMbaI ane "bombe" ema be paraspara maLatAM nAma pracalita banyAM hatAM, je Aja divasa sudhI cAlu rahyAM che. muMbaInA TApu upara porTugIjhoe 132 varSa sudhI rAjasattA bhogavI, paraMtu eTalA sudIrgha kALa daramiyAna muMbaInI joIe teTalI pragati thaI nahotI. maccharonA puSkaLa trAsavALo, mAchImAronI pAMkhI garIba vastIvALo ane marelAM mAchalAMonA kacarAthI durgaMdhamaya tathA vAraMvAra rogacALAnA upadravavALo muMbaIno TApu vikasAvavAmAM phiraMgI lokone bahu rasa nahoto. porTugIjha pachI aMgreja hakUmata e samayagALAmAM aMgrejoe potAnI koThI sUrata baMdare nAkhI hatI. I.sa. 1961mAM porTugalanA rAjAnI bahena inphanTA ketherAinanAM lagna iMglenDanA rAjA cArlsa bIjAnI sAthe thayAM. e vakhate porTugalanA rAjAe IMga Da nA rAjAne dahejamAM A avikasita ane paDatara jevo muMbaIno TApu bheTa Apyo hato. tyAre muMbaInI kazI ja kiMmata na hatI. 13ra varSa sudhI muMbaInA TApu upara porTugIjha rAjAnI dhajA pharakatI rahI hatI. tyAra pachI iMglenDanA rAjyano yuniyana jeka dhvaja pharakavA lAgyo hato. e vakhate A TApu upara bAMdhavAmAM AvelA killAnA kAraNe aMgrejo muMbaIne For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'baoNmbe sa~sala' tarIke oLakhatA hatA. iMglaeNnDanA rAjAe IsTa inDiyA kaMpanIne A TApu vArSika dasa pAunDanA bhADe vAparavA mATe Apyo. IsTa inDiyA kaMpanIe khetI ane vahANavaTAnI dRSTie potAnI Avaka vadhAravA mATe A TApunA vikAsamAM rasa lIdho ane bahArathI lokone lAvIne TApunA killAmAM vasAvyA. kaMpanIe killo vadhAre majabUta karyo ane dariyAmAM UMDA kinAre moTAM moTAM vahANo AvI zake te mATe UMDI moTI godI bAMdhavAnuM kAma paNa cAlu karyuM. vaLI paoNrTugIjha lokoe mAhima, varalI, zivarI vagere sthaLe AvelA nAnA nAnA TApuo upara je bIjA nAnA killAo bAMdhyA hatA e killAonuM paNa samArakAma karAvIne kaMpanIe teno upayoga cAlu karyo hato. krame krame killAo vaccenI dariyAnI khADI purAvavAnuM kAma paNa cAlu thayuM hatuM. A rIte muMbaI baMdarano jema jema vikAsa thato gayo tema tema vahANavaTAnA vepAranI dRSTie muMbaI baMdara samRddha thatuM gayuM. krame krame siMdha, kaccha, saurASTra, gujarAta, mahArASTra, karNATaka vagere pradezonA dariyAkAMThAnA sAhasika loko vahANavaTA dvArA thatA vepArane nimitte muMbaI AvIne vasavA lAgyA hatA. ogaNIsamI sadInuM muMbaI doDhaso varSa pahelAM bhAratamAM relagADI nahotI ke moTaragADI ke sAikala paNa nahotI. jamInamArge lokono vyavahAra page cAlIne athavA gADAM dvArA ane jaLamArge nAnI naukA ke moTAM saDhavALAM vahANothI thato hato. muMbaI For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 zaheramAM ghoDAgADI cAlu thaI te pahelAM briTiza gorA gavarnaro ane amaladAro eka baLadanI ekkA gADImAM pharatA.' ogaNIsamI sadInI zarUAtathI muMbaI baMdara jhaDapathI vikAsa pAmatuM gayuM. te samaye Aje jene koTa vistAra kahevAmAM Ave che teTalA vistAravALA TApu upara aMgrejoe potAnA saMrakSaNa mATe killAne vadhu majabUta karyo hato. killA upara topo goThavAI hatI. tyAre kolAbAno TApu judo hato ane tenA upara khAsa kaMI vasavATa nahoto. vacamAM khADI hatI ane khaDako hatA. bharatInA pANImAM badhA khaDako DUbI jatA. kolAbA javA mATe tyAre machavAmAM besavuM paDatuM. koTano vistAra pAlavAthI dhobI taLAva sudhIno lagabhaga hato. AjanuM AjhAda medAna tyAre koT bahAranuM smazAna hatuM. borA bajAra ane bajArageTa sTrITa e muMbaInI jUnAmAM jUnI zerIo hatI. je. je. haoNspiTala ane giragAma pAse dariyo hato. bAkInuM atyAranuM muMbaI jaMgala ane verAna jevuM hatuM. muMbaInI bhaugolika sthiti zeTha motIzAhanA vakhatanI muMbaInI bhaugolika sthiti AvI hatI. samaya jatAM moTAM zaheromAM kevAM parivartano thAya che teno khyAla muMbaInAM jUnAM citro parathI AvI zake che. IsavIsananA ogaNIsamA saikAnI zarUAtamAM muMbaI zahera koTa vistAramAM eNpolo baMdarathI borIbaMdara sudhI vistareluM hatuM. borIbaMdara zabda sUcave che te pramANe tyAre For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAM AgaLa dariyo hato. muMbaImAM tyAre pANInA naLa nahotA, gaTara nahotI. pIvAnA pANI mATe Thera Thera kUvA khodavAmAM AvyA hatA. tyAre vIjaLI nahotI. gesanA dIvAo paNa nahotA. rAtre mANaso koTa bahAra bahu jatA nahi. javuM paDe to hAthamAM mazAla laIne nIkaLatA. koTa bahAra rAtre javAmAM lUMTAruono ane vAghavano bhaya raheto. koTa upara je topa goThavavAmAM AvI hatI, te savAre ane sAMje phoDavAmAM AvatI. sAMje topa phoDyA pachI koTanA daravAjA baMdha thaI jatA ane savAre topanA dhaDAkA pachI daravAjA kholavAmAM AvatA. muMbaInI vastI tyAre sATha hajAra jeTalI hatI. muMbaI TApu upara jamInamArge marAThAo ane dariyAI mArge siMdhIo lUMTaphATa karavA caDI AvatA. teo koTanI dIvAla upara caDIne aMdara ghUsI na Ave eTalA mATe muMbaInA koTanI cAre bAju UMDI khAI khodavAmAM AvI hatI ane temAM pANI rahetuM. nAgarikoe potAne kharce baMdhAvelI A khAI lagabhaga savAso varSa sudhI rahI hatI. vastI vadhatAM koTa bahAra loko vasavA lAgyA hatA ane lUMTArAono jyAre bhaya nIkaLI gayo hato tyAre koTanI dIvAla toDI nAkhIne enAM IMTa-mATI vaDe khAI pUrI nAkhavAmAM AvI hatI. che. tyAre borA bajAra ane bajArageTa sTrITamAM mukhyatve dezI loko rahetA ane gorA loko baMdara bAju rahetA. gorAoe potAne mATe tyAM devaLa baMdhAvyuM hatuM. ethI e For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 vistAra "devaLa mahollA (carca sTrITa)' tarIke oLakhAto. pazcima bAjunA dariyAkinAre koTamAM daravAjo hato eTale e vistAra carcageTa tarIke oLakhAto. tyAM AgaLa vizALa medAnamAM loTa daLavA mATe eka ghaTI hatI. te pavanathI cAlatI hatI, eTalA mATe te medAnane "pavanacakkI medAna' (AjanuM ovala medAna) kahevAmAM AvatuM. koTa bahAranA vistAramAM jyAM Aje jheviyarsa kaoNleja che tyAM moTuM taLAva, hatuM. te vakhate koTa bahAranA vistAramAM nAnAM-moTAM pacAsa jeTalAM taLAva hatAM. emAM govALiyA taLAva, kAvasajI paTela taLAva, gilDara taLAva, mammAdevI taLAva vagere jANItAM hatAM. koTa bahAra pADIo hatI ane tyAM jaMgalI pazuo pharatAM hatAM. koTa vistAra uparAMta majhagAMva, zivarI, varalI ane mAhimamAM phiraMgIoe bAMdhelA nAnA killAo aMgrejoe vadhu majabUta banAvyA hatA ane vacamAM AvatI dariyAnI khADI hoDakAmAM besIne oLaMgatA. muMbaInI vastI ane agragaNya vepArIo koTa bahAra mAchImAro, kheDUto, bhaMDArIo rahetA hatA. pAyadhUnI ane giragAma vistAramAM navI vasAhato UbhI thavA lAgI hatI ane dhIme dhIme vastI vadhavA lAgI hatI. parela vistArane vikasAvavA mATe tyAM keTalAMka sarakArI makAno bAMdhavAmAM AvyAM hatAM. gavarnara mATe tyAM mahela bAMdhavAmAM Avyo hato, paraMtu gorA aMgreja gavarnarane koTa vistAra choDI tyAM verAnamAM rahevA javuM gamatuM nahotuM. For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 je. je. hospiTala pAse AvelA dariyAnA kAdavamAMthI cAlIne pAyadhunI pAse AvI loko paga dhotA. mATe enuM nAma pAyadhUnI paDyuM hatuM. mummAdevInA maMdira pAse moTuM taLAva hatuM. te pachInA samayamAM e taLAvane paththarathI vyavasthita pAkuM bAMdhavAmAM AvyuM hatuM. (hAla e taLAva purAI gayuM che.) muMbaInI vastI tyAre gorAo sahita sATha hajAranI hatI. vepAra-dhaMdhAne kAraNe divase divase vastI vadhatI jatI hatI. gujarAta ke koMkaNamAMthI loko dariyAmArge AvatA. e jamAnAmAM muMbaI javuM e moTuM sAhasa gaNAtuM. e samaye lokonuM jIvana bahu sAduM ane dharmamaya hatuM. loko pramANikatAthI vepAra karatAM. te samayanA jIvanadhoraNa anusAra lokone mAsika rUpiyA eka ke be jeTalo pagAra maLato te sAro gaNAto. eTalA TUMkA pagAramAM paNa loko saMtoSathI jIvana gujAratA. e jamAnAmAM muMbaImAM AvIne vasavuM eTaluM saraLa nahotuM. musApharI kaThina hatI. paraMtu jeo muMbaImAM AvIne vasatA teo judA judA vyavasAya dvArA sAruM dhana kamAI zakatA. keTalAka loko sahakuTuMba AvatA to keTalAka ekalA AvIne rahetA ane "dezamAM vAraMvAra jaI AvatA. teo muMbaInI keTalIka kamANI dezamAM laI jatA. e vakhate gujarAta, saurASTra ane kacchamAMthI AvatA vepArIomAM agragaNya hatA : (1) zeTha amIcaMda sAkaracaMda (khaMbhAta), For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 (2) zeTha jhaveracaMda AtmArAma (sUrata), (3) zeTha meghajI abhecaMda (rAdhaNapura), (4) zeTha nAnajI je karaNa (mAMgaroLa), (5) zeTha velajI mAlu (kaccha), (ka) zeTha vakhatacaMda khuzAlacaMda (amadAvAda), (7) zeTha karamacaMda premacaMda (amadAvAda), (8) zeTha haThIsiMga kezarIsiMga (amadAvAda), (9) zeTha narazI kezavajI (kaccha). te vakhatanA muMbaInA vikAsamAM mukhyatve gujarAtIono ja phALo hato. gujarAtIomAM jaino, hiMduo ane pArasIo hatA. jaino ane hiMduo ane pArasIo hatA. jaino ane hiMduo zarAphI, rU, kApaDa, anAja, jhaverAta vagerenA vepAramAM hatA, pArasIo dArU banAvavAnA, makAno bAMdhavAnA, vahANo bAMdhavAnA, lazkaranA ke sarakAranA kaoNnTrAkTa levAnA vagere vyavasAyomAM mukhyapaNe hatA. zeTha zrI amIcaMda sAkaLacaMdanuM kuTuMba motIzAhanA pitAzrI zeTha amIcaMda sAkaLacaMda mULa sojitrA ane pachI khaMbhAtanA vatanI hatA. tera varSanI kizoravaye saM. 1814mAM roTalo raLavA mATe teo khaMbhAtathI vahANamAM besIne muMbaI AvyA hatA. emanAM patnInuM nAma rUpAbAI hatuM. temane traNa dIkarA ane be dIkarI ema pAMca saMtAno hatAM. dIkarAomAM bIjA te motIcaMda (motIzAha). sauthI moTA dIkarAnuM nAma nemacaMda hatuM. sauthI nAnA dIkarAnuM nAma devacaMda hatuM. muMbaImAM AvI zeTha amIcaMda jhaverAtano dhaMdho zarU For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 karyo. emano mukhya vepAra sUrata sAthe rahyo hato. eTale emanAM saMtAnonAM lagna paNa sUratanI kanyAo sAthe thayAM. eTale pote khaMbhAtanA visA osavAla jJAtinA hovA chatAM vyavahAra ane raheNIkaraNImAM teo sUratI tarIke ja vadhu jANItA rahyA. emano paheraveza paNa sUratI pAghaDI ane aMgarakhAno rahyo hato. zeTha amIcaMde vepAramAM ghaNo puruSArtha karyo. teo sAruM dhana kamAyA. paraMtu pachIthI nasIbe bahu yArI na ApI. potAnA jhaverAtanA dhaMdhAmAM ghaNI khoTa AvI. mAthe ghaNuM devuM thaI gayuM. yuvAnavaye temanuM avasAna thatAM kuTuMbano bhAra moTA putra nemacaMdabhAI upara Avyo. emaNe jhaverAtano dhaMdho choDI vahANavaTAnA dhaMdhAmAM dalAlInuM kAma cAlu karyuM. teo e nimitte horamasajI bamanajI vADiyA nAmanA pArasI kuTuMba sAthe nikaTanA saMparkamAM AvyA. potAnI pramANikatAthI e kuTuMbano vizvAsa emaNe jItI lIdho. durbhAgye nemacaMdabhAInuM paNa yuvAnavaye avasAna thayuM ane kuTuMbanI saghaLI javAbadArI trIsa varSanI vaye motIcaMdane mAthe AvI paDI. emaNe vADiyA zeThanA mArgadarzana heThaLa vahANavaTAnA vyavasAyamAM bahu jhaDapathI moTI pragati karI hatI. teo krame krame potAnI mAlikInAM vahANo bAMdhI tenA nUranI Avaka meLavavA lAgyA hatA. vahANavaTAno vepAra e jamAnAmAM muMbaInA vahANavaTAno vepAra dhamadhokAra For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 cAlato hato. muMbaI e eka vikasatuM jatuM baMdara hatuM. muMbaInA baMdarethI UpaDelAM vahANo eka bAju sUrata, bharuca, khaMbhAta, ghoghA, okhA, mAMDavI (kaccha), baharIna, jhAMjhIbAra, mADAgAskara vagere baMdaro sudhI, to bIjI bAju kocIna, siMhaladvIpa (zrIlaMkA), pinAMga, jAvA ane cIna sudhI jatAM. vahANonI lAMbI saphara karavAnuM saheluM nahotuM. sAhasika vepArIo khalAsIo sAthe dUranI saphara kheDatA ane hemakhema pAchA phare tyAre temanuM moTuM sanmAna thatuM. sArI RtumAM sUrata, bharUca, muMbaI vaccenI saphara AnaMdadAyaka rahetI. paNa TheTha cIna sudhInI saphara pUrI karIne pAchAM pharatAM eka varSa ke tethI vadhu samaya lAgato. vahANavaTAnA vepAramAM potAnAM vahANo bAMdhIne temAM mAlanI herapheranuM nUra meLavI sArI kamANI karI zakAtI, tathA potAnAM vahANomAM potAno ja mAla dezAvaramAM mokalIne tyAM vecIne tyAMthI navo mAla kharIdIne vahANamAM lAvavAmAM Avato. A rIte jatAM ane AvatAM vahANonA mAlamAM kamANI thatI. zeTha motIzAhe A vahANavaTAnA vepAramAM sArI tAlIma meLavI lIdhI hatI ane potAnI vepArabuddhi, AvaData tathA hoziyArIthI ghaNI pragati sAdhI hatI. te vakhate bhAratamAM ghaNAM ja majabUta ane sArAM vahANa sUrata, damaNa vagere sthaLe banatAM hatAM ane evAM moTAM moTAM saDhavALAM ghaNAM vahANo zeTha motIzAha potAnI mAlikInAM dharAvatA hatA. emanAM keTalAMka vahANonAM nAma A pramANe che : (1) konTa DI rIo pAraDo, (2) kaoNrna volisa, For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 (3) eDamosTina, (4) saiyadakhAna, (5) motIcaMda amIcaMda, (6) baoNmbe, (7) leDI grAnTa, (8) horamasajI bamanajI. zeTha motIzAhano vepAra baharInathI cIna sudhI cAlato hato. sUrata, bharuca, ghoghA vagere sthaLe teo aneka vAra gayA haze, paraMtu pinAMga ke cIna sudhI teo gayA hoya evI koI noMdha maLatI nathI. zeTha motIzAha aphINa, sonuM, rUpuM, motI, jhaverAta, rezama vagerenA vepAramAM ghaNI badhI kamANI karavA lAgyA hatA. vahANonA nUra uparAMta vImAno dhaMdho paNa emaNe cAlu karyo hato. thoDAM varSomAM teo potAnI pramANikatA, sAhasikatA ane vepArI kunehathI muMbaInA agragaNya vepA2I banI gayA hatA. bhAratanAM baMdaro uparAMta arabastAna, jAvA, sumAtrA, cIna, laMkA vagerenAM bajAromAM temanuM nAma mazahUra banI gayuM hatuM. muMbaInA gorA vepArIo ane amaladAromAM paNa temanI pratiSThA aMkita thaI gaI hatI. pitAzrInuM devuM cUkavyuM potAnI Arthika sthiti sArI thatAM zeTha motIzAhe potAnA pitAzrIne mAthe je devuM hatuM te badhuM cUkavavAnuM cAlu karI dIdhuM hatuM. alabatta e vakhatanA kAyadA pramANe potAnA pitAnuM devuM cUkavavAnI koI javAbadArI temanI nahotI. to paNa udAratA ane nItimattAnI bhAvanAthI temaNe e devuM cUkavyuM hatuM. e mATe keTaloka vepAra emaNe potAnA pitAzrInA nAmathI karyo hato ane emAMthI thayelo napho devuM For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUkavavAmAM vAparyo hato. "muMbaIno bAhAra' nAmanA pustakamAM enA lekhaka ratanajI pharAmajI vAchA potAnI pArasI gujarAtI bhASAmAM lakhe che ke "sakaramI pitAno suputa jANavo hoya to A lAyakIvAlA zeTha motIzAha karatAM bIjo bhAegazAlI (bhAgyazALI) koIne kadAca ja malI Avaze. A zarIramaMta (zrImaMta) zeThanA bApa je karaja rAkhIne maraNa pAmeA hatA tenI sAthe joke aMgarejI dhArA mujaba teone kazuM lAgatuM-vaLagatuM nohatuM to paNa kudaratathI utarelA nIti kApedA (kAyadA) mujaba te devAno haka adA karavAnA hetuthI te marahumane judo vepAra potAnA hasatakamAM cAlu rAkheo hato. jemAM sAcI denate (dAnata) sacavAelI dhAraNA jAre rUDI pere pAra utarI tAre tenA vadhArAmAMthI mAganArAone cUkavI ApI potAnA pitA upara karjAthI coTelo dAgha saphAI kIdho ane bAkI baceluM nANuM dharama khAtAmAM vApaDI dIdhuM. upalI vAta hamo to eka kAMhAMnI jevI jANatA hatA. paNa te vizenI khAtarI meLavavAno aMcateo (ociMto) avakAza jAre mI. DosAbhAI horamajajI DolAkhAu nAmanA eka pArasI garahasathanI (gRhasthanI) cAkarImAM rahIne temanI sAthe hamo cIna gaelA tAre tenonI (temanI) ADaTe (ADate) AgalAM varaso para A zeThIAnA hasatakathI temanA pitAne nAme rakamabaMdha aphIna vecavA mATe noMdhAI AveluM temanA junA daphataro tapAsavAnI jogavAI maLe A uparathI mAlUma paDeUM (paDyuM) hatuM." For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArasI kuTuMbo sAthe gADha saMbaMdha motIzAha zeThane pitAzrInA vakhatathI muMbaImAM pArasI ane yuropiyana kuTuMbo sAthe ghaNo gADha saMbaMdha hato. AgaLa jatAM pArasI ane yuropiyana vepArIo vahANavaTAnA dhaMdhAmAM motIzAha zeThanI salAha letA ane zeTha paNa ni:svArthabhAve sAcI salAha ApatA. | motIzAha zeThane zeTha horamasajI bamanajI ane zeTha jamazedajI jIjIbhAInA kuTuMbanI sAthe ghare javA-AvavAno gADha vyavahAra paNa hato. jamazedajI jIjIbhAIe potAnI kArakirdInI zarUAta motIzAhane tyAM gADIvAna tarIkenI nokarIthI karI hatI. zeThe potAnA pahelA vahANanuM nAma horamasajI" rAkhyuM hatuM, je vADiyA kuTuMba sAthenA temanA premAdarabharyA saMbaMdhane sUcita kare che. zeTha horamasajI gujarI gayA tyAre temanA dIkarAo sagIra vayanA hatA. zeTha horamasajIe maratI vakhate potAnA kuTuMbanI dekhabhALa rAkhavAnuM koI pArasI sagAM-saMbaMdhIne nahi paNa motIzAhane soMpyuM hatuM, ane potAnA vasiyatanAmAmAM paNa e pramANe lakhyuM hatuM. motIzAhanI vizvasanIyatA keTalI badhI hatI tenI pratIti A ghaTanA karAve che. horamasajInA avasAna pachI motIzAha pharaja ane niyama tarIke roja acUka eka vakhata horamasajInA ghare AMTo mArI AvatA, chokarAonI saMbhALa letA ane temane kauTumbika tathA dhaMdhAnI bAbatamAM sAcI salAha ApatA. pArasI kuTumbo sAthe gADha maitrI For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 motIzAhanA udAracarita, pramANika, ni:svArtha ane paragaju, svabhAvano paricaya karAve che. "muMbaIno bAhAra' nAmanA pustakamAM enA lekhaka zeTha ratanajI pharAmajI vALA zeTha motIzAha vize lakhe che : "hAvI jAhojalAlIe poMhaceA tenI AgamajathI ja vAhADIAjI zeTha horamasajI bamanajInuM ghera paramANIka dalAla tarIke sArI nItIthI sAcavI rAkheAnA (rAkhyAnA): paratApathI A zeThe evI to horamata hAMsela karI lIdhelI hatI ke majakura vAhADIAjI sAheba jAneM saMvata 188ranI sAlamAM behasatanazIna thayA, tyAre temanA taraNe (traNa) dikarA nahAnI vaenA hoe Ane (vayanA hovAne) lIdhe kuTuMbamAM bIjA ghaNAka pItarAI bhAIono vasIlo hAjara chatAM potIkA vepAra khAtAno tathA gharasaMsArano bohalo vahIvaTa A motIzAha zeThanA vasavAsapaNAmAM nIrabhae (nirbhayathI) soMpI gayA hatA. je kAma tenAe evI to bahAdurI tathA imAnadArIthI bajAvI. A kIdhuM ke tAre te vAraso jema uMmare puge tema teono bApIko vahIvaTa temane suparada karI mohoTuM mAna melaveUM hatuM. ane te pache bI pote vaIkuMThavAsa thayA tAMhAM tulIka vAhADIAjInA gharanI dekharekha kavacIta bhuleA nahotA. kemake jArathI temanA hastakamAM vahIvaTa Aveo tArathI dararoja eka phero temane tAMhAM mAravAno je pathaMgo pote pADelo hato te ja rAbeto, vahIvaTa choDeA (choDyA) pache bI haiAtInI chellI ghaDI jArI rAkhe." For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAyakhalAmAM zatruMjayanI TUka zeTha motIzAhanA samayamAM muMbaImAM dharmakriyA mATe koI sagavaDo nahotI. jinamaMdira paNa nahotuM. jainonI vastI paNa tyAre thoDI hatI. emanA moTAbhAI nemacaMde koTa vistAramAM zAMtinAtha bhagavAnanuM maMdira baMdhAvyuM. tyArapachI koTa bahAra vastI thavA mAMDI eTale emaNe tathA zeTha motIzAhe bIjAonA sahakArathI pAyadhunI vistAramAM zAMtinAtha bhagavAna, goDIjI pArzvanAtha ane ciMtAmaNi pArzvanAthanAM maMdiro baMdhAvavAmAM mukhya phALo Apyo. zeTha motIzAhane goDIjI pArzvanAthamAM eTalI badhI dRDha zraddhA hatI ke potAnA pratyeka zubha kAryamAM, hisAbanA copaDAomAM pahelAM "zrI goDIjI pArasanAthajInI karapA hojo" athavA "zrI goDIjI pArasanAthajI sAhebanI maMgala hojo" lakhIne pachI ja kArya cAlu karatA. potAnA vasiyatanAmAmAM paNa e pramANe ja emaNe AraMbhamAM lakheluM hatuM. - zeTha motIzAhane zatruMjayanI yAtrAmAM bahu zraddhA hatI. jyAre pote vahANamAM ghoghA ke mahuvA jAya tyAre tyAMthI gADAmAM besI pAlitANA jaIne teo zatruMjayanI yAtrA karavA vAraMvAra jatA. potAne dhaMdhAmAM saphaLatA ene lIdhe ja maLe che ema teo mAnatA. emaNe muMbaInA lokone zatruMjaya tIrthanI yAtrA jevo lAbha maLe e mATe bhAyakhalAmAM vizALa jagyA laI AdIzvara bhagavAnanuM derAsara baMdhAvyuM ane sUraja kuMDa, rAyaNa pagalAM vagere karAvI zatruMjayanI For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 AdIzvaranI TUka jevI racanA karAvI hatI. vikramanA ogaNIsamA zatakanA uttarArdhamAM banelI A aitihAsika ghaTanA vize te samaye pUjAnI DhALonA suprasiddha racayitA paMDita zrI vIravijayajI mahArAje "bhAyakhalAnAM DhALiyAMnI racanA saM. 1888mAM na karI hota to keTalIka mahattvanI vigato bhulAI gaI hota. bhAyakhalAnA potAnA bAgamAM derAsara karavA mATe motIzAha zeThane deve svapnamAM AvIne kahyuM hatuM ane rAjanagara(amadAvAda)nA derAsaramAMthI RSabhadeva bhagavAnAM pratimAjI maMgAvI tenI ahIM pratiSThA karAvo evuM sUcana karyuM hatuM. e divasomAM relave lAina nahotI. narmadA ane tApI nadI upara pula nahotA. eTale pratimA amadAvAdathI jamInamArge bharuca maMgAvIne tyAMthI vahANa dvArA sUrata baMdare thaI muMbaI lAvavAmAM AvyAM hatAM. e mATe pratimAjI rastAmAM apUja na rahe ane AzAtanA na thAya tenI sAvacetI levAmAM AvI hatI. pratimAjI mATe navI pAlakhI karAvavA uparAMta navuM vahANa paNa motIzAha zeThe karAvyuM hatuM. bhAyakhalAnAM DhALiyAM paMDita kavi zrI vIravijayajI mahArAja "bhAyakhalAnAM DhALiyAM'nI bIjI DhALamAM lakhe che : "suNo zeTha! kahuM eka vAta re, tume dAna guNe vikhyAta re, bhAgyadazA phalI re, For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 bhuIkhali karAvyo bAga re, mane pragaTyo dekhI rAga re. taru caMpaka tilaka azoka re, vali velaDIyonA thoka re. dhava tAla tamAla akhoDa re, jAI ketakIyonA choDa re. * * * * vana zobhA ketI vakhANuM - gayuM naMdanavana lajANuM re. vADI pharatI vADIyo jUnI re, * jina maMdiriyAM vinA sUnI re. jinamaMdira eka karAvo re, prabhu RSabhadeva padharAvo re. ame rAjanagaramAM rahuM chuM re, tuja puNya udayathI kahuM chuM re. gayo deva kahI Ima rAge re, zubhavIra motIcaMda jAge re. amadAvAdathI hemAbhAI, bAlAbhAI, trikamabhAI vagere zreSThIo vahANamAM besI muMbaI AvI zake eTalA mATe motIzAha zeThe pratiSThAnuM muhUrta comAsuM UtaryA pachI, - divALI pachI mAgazara mahinAmAM rAkhyuM hatuM. zrI motIcaMda kApaDiyA A prasaMga varNavatAM lakhe che ke "saM. 1885nA mAgazara suda chaThTha zukravAranuM biMbapravezanuM muhUrta nakkI For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 karavAmAM AvyuM. A pratiSThA karavA mATe motIcaMda zeThanA dilamAM bahu utsAha hato. e kArya dvArA teo potAnI dhanaprAptinuM ane manuSyajIvananuM sAphalya samajatA hatA. te prasaMga mATe aneka prakAranI taiyArI temaNe karI hatI. khAsa mANasone amadAvAda mokalavAmAM AvyA. temaNe pAlakhI taiyAra karAvI. zeThanI vatI mULanAyaka AdinAtha Adi pratimAone pAlakhImAM padharAvI ane koI paNa prakAranI AzAtanA na thAya te rIte sarve vyavasthA karIne jamInamArge 16 pratimAjIne bharuca laI AvyA. Akhe raste hAIdhoI, barAbara svacchatA rAkhI khUba jayaNApUrvaka pratimAjI bharuca pahoMcyAM. pachI tyAM vahANa taiyAra karAvyuM. e vahANamAM paNa pUjA tathA dhUpanI barAbara vyavasthA karavAmAM AvI hatI. sUrata e vahANa rokAyuM ane anukULa pavane bahu thoDA vakhatamAM muMbaI pahoMcyuM. motIzAha zeThe ati bhAvapUrvaka prabhunuM sAmaiyuM karyuM." jalayAtrAno varaghoDo A prasaMganuM varNana karatAM paMDita zrI viravijayajI mahArAje lakhyuM che : "paruNAgata prabhune padharAvI, motIzA nija maMdira AvI; ciMte muja ghara surataru phaliyAM, valI moM mAgyA pAsA DhalIyA. savI saMgha tihAM bhUlo karIyo, jina ANA-tilaka zire dharIyo; jozIe muhUrata ucarIyo, dezAvara lakhI kaMkotarIyo. varavADo For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2? gAma gAma te vAMcI loka ghaNA parazaMse mAraga purya taNA; A kAle e puNyavaMta thayo, enI najare dAlidra dUra gayo." e zubha avasare jalayAtrAno moTo varaghoDo caDAvavAmAM Avyo hato. suhAgaNa strIoe mAthe jaLakaLaza lIdhA hatA. zeThANI divALIbAIe rAmaNadIvaDo lIdho hato. hAthI, ghoDA, ratha, ghoDavela (ghoDAgADI), aSTamaMgaLa, dhUpa, dIpa, cAmara, chatra, indradhvaja, bherIbhUMgaLa vagere vaDe A varaghoDo evo to zobhato hato ke vIravijayajI mahArAja kahe che tema TopIvALA aMgreja hAkemo paNa te joIne bahu ja harakhAtA hatA. A prasaMganuM varNana karatAM paMDita vIravijayajI mahArAje lakhelI nIcenI paMktio Aje paNa snAtrapUjA ke prakSAlapUjA vakhate bolAya che : lAve lAve motIcaMda zeTha navaNa jala lAve re; navarAve marudevInaMda, prabhu padharAve re.' Ama, bhAyakhalAnI potAnI vADImAM motIzAha zeThe zatruMjayanI TUka jevuM bhavya derAsara baMdhAvyuM hatuM, ane temAM mULanAyaka tarIke AdIzvara bhagavAnanI pratimAjIne birAjamAna karyA hatAM ane enI barAbara sAme puMDarIka svAmInAM pratimAjI padharAvavAmAM AvyAM hatAM. derAsaranA UMcA zikharanI racanA evI rIte karavAmAM AvI hatI ane zikharamAM paNa jinezvara bhagavAnanAM pratimAjI evI rIte padharAvavAmAM AvyAM hatAM ke jethI potAnA baMgalAmAM beThAM beThAM zeThane e pratimAjInAM, zikharanAM ane dhajAnAM darzana For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 roja roja thayA kare. derAsaranA vizALa paTAMgaNamAM zatruMjaya tIrthano paTa bAMdhavAnI vyavasthA paNa karavAmAM AvI hatI. rAmajI salATane sonAnAM ghareNAMnI bheTa zeTha motIzAhe muMbaImAM jinamaMdiro baMdhAvavA mATe saurASTramAMthI salATone bolAvavAno vicAra karyo hato. pote mahuvA thaIne pAlitANA vAraMvAra jatA ane mahuvAnuM derAsara rAmajI nAmanA salATe bAMdhyuM hatuM ane enA kAmanI khUba prazaMsA thaI hatI ethI motIzAha samajI salATane potAnI sAthe vahANamAM muMbaI laI AvyA hatA. bhAyakhalAnI vADImAM derAsara bAMdhavAnuM kAma rAmajI salATane soMpAyuM hatuM. taduparAMta goDIjI ane anya derAsaronuM paNa keTaluMka kAma rAmajI salATane soMpAyuM hatuM. bhAyakhalAmAM rAmajI ane enA kuTuMbane mATe rahevAnI sagavaDa paNa zeThe karI ApI hatI. A bhAyakhalAnA derAsaramAM biMbapraveza mahotsava-pratiSThA mahotsava saM. 1885nA mAgasara suda 9nA roja thayo hato. rAmajI salATe eTaluM sAruM kAma karyuM hatuM ke zeThe pratiSThA mahotsavanA prasaMge jAhera sabhAmAM rAmajI salATane paherAmaNI tarIke suMDalI bharIne sonAnAM ghareNAM ApyAM hatAM. zeThe A rIte rAmajI salATanA kAryanI bhAre prazaMsA karI hatI. tyArapachI zeThe rAmajI salATane zatruMjaya upara derAsara bAMdhavA mATenuM kAma paNa soMpyuM hatuM. e kAma paNa dhamadhokAra For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 cAlatuM hatuM. e kAma nimitte rAmajI salATane vAraMvAra muMbaI AvavAnuM thatuM. rAmajI salATane potAnuM mahenatANuM sArA pramANamAM maLatuM hatuM, paraMtu keTalAka lokone paisA AvatAM uDAvavAnI Teva paDI jAya ane karaja karavA lAgI jAya tevuM rAmajI salATanI bAbatamAM paNa banyuM hatuM. emaNe zihoranA eka saMbaMdhI pAsethI udhAra lIdhelI moTI rakama cUkavavAnI AvI hatI. eTale emaNe motIzAhe ApelAM ghareNAM vecavA zeThanA ja eka mahetAjI zrI vIracaMdabhAIne ApyAM. zeThane jyAre A vAtanI khabara paDI tyAre emane thayuM ke pote bheTa ApelAM ghareNAM rAmajI salATa vecI de e barAbara na kahevAya. eTale emaNe rAmajI salATane bolAvI, zihoranA saMbaMdhIno badho hisAba maMgAvI, cUkate karI Apyo hato, ane enAM ghareNAM bacAvI ApyAM hatAM. zeTha motIzAhanI kadara karavAnI dRSTino, udAratA ane sahAnubhUtino paricaya A pramANe karAvI jAya che. bhAyakhalAnA jinamaMdiranuM mAhAbhya bhAyakhalAmAM zatruMjayanI TUka thatAM muMbaImAM kArtiki ane caitrI pUrNimAne divase bhAyakhalAnI yAtrAe javAno rivAje paDI gayelo, je Aje doDha saikA pachI paNa cAlu rahyo che. te samaye keTalAye loko bhAyakhalAnA jinamaMdiranI navvANumI pagapALA yAtrA karatA. zeTha motIzAhane potAnI ghoDAgADImAM besI roja bhAyakhalA darzana karavA javAno For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyama hato. jiMdagInA chellAM varSomAM emaNe tyAM baMgalo baMdhAvI temAM kAyama rahevAnuM cAlu karyuM hatuM. zeTha motIzAhane dharmakaraNImAM bahu zraddhA hatI eTale keTalIka dharmakriyAo teo niyama tarIke karatA. muMbaImAM hoya ke bahAragAma hoya, teo savAramAM jinamaMdire pUjA karavA javAnuM cUkatA nahi. teo mahuvA, ghoghA, khaMbhAta, bharuca ke sUrata baMdarethI ghaNI vAra vahANamAM muMbaI AvavA nIkaLatA. muMbaI pAse agAzI baMdare pahoMcatAM savAra thaI jatuM athavA rAta paDI jatI ane tyAM koI koI vAra rAtrimukAma karavAnI jarUra paDatI. eTale potAno jinapUjA karavAno rojano niyama barAbara sacavAya eTalA mATe emaNe agAzI baMdare derAsara baMdhAvyuM hatuM. (tyAre agAzIno dariyo ATalo dUra nahoto.) gorAo sAthe saMgharSa muMbaImAM tyAre koTa vistAramAM mukhya vastI gorAonI hatI. baMdaranI bAju gorA sainikone rahevA mATe berAko hatI. sukhI, zrImaMta jaina, hindu, pArasI vagere loko koTa vistAramAM rahetA hatA. garIba loko, bhaMDArIo, mAchImAro koTa bahAra chUTAMchavAyAM jhUMpaDAMmAM rahetA. koTamAM gorA lokonA vistAramAM moTI Aga lAgI hatI ane ghaNAM gharo baLI gayAM hatAM. te vakhate gorA lokoe potAnI sarakAra samakSa mAgaNI karI hatI ke dezI lokone koTa bahAra kADhavAmAM Ave ane koTa vistAra phakta gorA loko mATe For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 ja rAkhavAmAM Ave. paraMtu moTA moTA jaina, hindu, pArasI vepArIoe teno sakhata virodha karyo hato ane chevaTe sa2kA2ne namatuM ApavuM paDyuM hatuM. gorA aMgreja lokonI sarakAra sAthe A rIte saMgharSanI zarUAta thaI hatI. evAmAM eka bIjI mahattvanI ghaTanA sAme dayALu jaino ane hinduone avAja uThAvavo paDyo hato jemAM pArasIo ane musalamAno paNa joDAyA hatA. chevaTe e samasyAnuM paNa aMgrejone samAdhAna karavuM paDyuM hatuM. aMgrejonuM tyAre rAjya cAlatuM hatuM. muMbaInI tyAre sATha hajAranI vastI hatI. e vakhate zerIomAM kUtarAMono trAsa bahu vadhI gayo hato. ekAda haDakAyA kUtarAno banAva banyo eTale aMgreja amaladAre hukama choDyo ke muMbaInAM badhAM ja kUtarAMone mArI nAkhavAmAM Ave. tarata ja kUtarAone mArI nAkhavAnuM kAma cAlu thayuM. roja saMkhyAbaMdha kUtarAMonI hatyA thavA lAgI. koI koI ThekANe kUtarAMonAM zabanA Dhaga khaDakAyA. A dRzya kaMpAvanAruM hatuM. zeTha motIzAhano jIva kakaLI UThyo. emaNe bIjA agraNIone vAta karI. jaina ane hindu prajAnI lAgaNI dubhAI hatI e to kharuM, paNa pArasIonAM dila paNa A hatyA joIne dravI gayAM hatAM. aMgreja sarakAra sAme te samaye lokoe moTuM baMDa pokAryuM hatuM. AkhA muMbaIe haDatAla pADI hatI. Thera Thera bhayaMkara tophAno thayAM hatAM. prajAne aMkuzamAM rAkhavA mATe polIsa pUratI na paDI, eTale sarakAre lazkarane bolAvyuM. baMdUkanI For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 aNIe lazkare zaherane zAMta pADI dIdhuM hatuM. keTalAka loko. mAryA gayA hatA. keTalAka ghavAyA hatA. seMkaDo lokonI dharapakaDa thaI hatI. korTamAM kesa dAkhala thayA. keTalAya lokone varasa-be varasanI kedanI sajA thaI. keTalAka purAvAnA abhAve kaoNrTamAM nirdoSa TharyA. paraMtu kesa cAlyo tyAM sudhI jAmInanA abhAve cAra-cha mahinA jelanI havA khAdhI. keTalAka jAmIna ApIne chUTI gayA ane pachI korTamAM nirdoSa TharyA. aMgrejoe dezI lokone sattAnA baLe dabAvI dIdhA. aMgrejo sAme muMbaIno A pahelavahelo baLavo kUtarAMnI hatyA nimitte thayo. pAMjarApoLanI sthApanA A bAbatamAM kazuMka karavuM joIe evI bhAvanA muMbaInA aneka dayALu lokone skurI. emAM zeTha motIzAhe AgevAnI lIdhI. kUtarAMone gAma bahAra pAMjarApoLa bAMdhI temAM rAkhavAmAM Ave ane tenA nibhAvanI javAbadArI mahAjana uThAve evI darakhAsta sarakAra samakSa rajU karIne kUtarAM na mAravAnuM vacana mahAjane aMgreja sarakAra pAsethI lIdhuM. zeTha motIzAhanA A kAryamAM jeno uparAMta hinduo, pArasIo, vahorAo vagere sau sAthe joDAyA. paisA vagara AvuM kArya thaI zake nahi. koIke to moTo bhoga Apavo paDe. thoDA vakhata pahelAM zeTha motIzAhe kAvasajI paTelanA taLAva (sI. pI. TaeNnkonI pAse AvelI kAvasajI zeThanI For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizALa vADImAMnI jagyAmAMthI moTI jagyA rU. 10,000mAM potAne mATe kharIdI lIdhI hatI. koTa bahAra pAMjarApoLa karavA mATe e jagyA yogya lAgI. temaNe potAnI e jagyAmAMthI rU. 18,000nI kiMmatanI jagyA pAMjarApoLa karavA mATe bheTa ApI. uparAMta pAMjarApoLanA bAMdhakAma mATe eTalI ja moTI rakama ApI. judA judA zreSThIo pAse ugharANuM karyuM ane temAM paNa sArI rakama maLI. pArasI gRhasthoe paNa temAM ghaNo sAro phALo Apyo. emAM sara jamazedajI jIjIbhAI ane zeTha bamanajI horamasajI vADiyAe ghaNI moTI rakama noMdhAvI hatI. sauthI vadhu phALo jainono hato. tetrIsa jeTalA jaina gRhasthoe maLIne lagabhaga doDha lAkha rUpiyA ekaThA karyA hatA. pAMjarApoLano vicAra kUtarAMonI raMjADane lIdhe thayo. paNa emAM gAya, baLada, gheTAM, bakarAM, udara, kabUtara vagere jIvo mATe paNa vyavasthA thaI. divase divase pAMjarApoLamAM ghaNAM Dhora AvatAM gayAM. nibhAvakharca ghaNuM moTuM thaI gayuM. | doDhaso varSa pahelAM muMbaImAM koTamAM zAMtinAtha bhagavAnanuM derAsara baMdhAyuM hatuM. temAM paNa sauthI moTo phALo zeTha motIzAhano hato. e derAsaranI bAjumAM ja temaNe potAne rahevA mATe makAna bAMdhyuM hatuM. te divasomAM muMbaInA zrAvakone jaina sAdhuono yoga sAMpaDato nahi, kAraNa ke gujarAtamAMthI muMbaI tarapha AvatAM vacce vasaInA dariyAnI khADI AvatI hovAthI pagapALA vihAra karIne muMbaI sudhI pahoMcavAnI sAdhuone anukULatA nahotI. vaiSNava maMdiramAM For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 moTI havelImAM gosAMIjI mahArAja rahetA. zaheranA pavitra puruSa tarIke lokone temanA pratye atyaMta pUjyabhAva hato. lokone teo havelInA maMdiramAM bhagavAnanAM darzana karAvatA ane upadeza ApatA. AvA dharmapuruSo potAne tyAM padhAre e bahu AnaMdamaya prasaMga gaNAto. jaina ane vaiSNava vacce tyAre bheda nahoto. jaino paNa hinduo sAthe ekarUpa banIne rahetA. "dAnavIra'nA birudane zobhAve evA udAradila zeTha motIzAha pratye tamAma komane atyaMta Adara hato. kAraNa ke emaNe badhI koma mATe ghaNI moTI sakhAvato karI hatI. motIzAha ane gosAMIjI mahArAja eka divasa motIzAha zeThanA ghare havelInA gosAMIjI mahArAjanI padharAmaNI thaI. motIzAha zeTha mATe e divasa aparaMpAra AnaMdano hato. gosAMIjI mahArAjanI AgatAsvAgatA mATe moTA pAyA upara badhI taiyArIo thaI gaI. gosAMIjI mahArAja motIzAha zeThane tyAM padhAryA. paraspara dharmanI ghaNIbadhI carcA thaI ane muMbaInA jIvananI paNa vAto thaI. motIzAha zeThe padharAmaNInI bheTa tarIke cAMdInA moTA thALamAM aneka kImatI ratno sAthe rUpiyA paMdara hajAra gosAMIjI mahArAjanA caraNe dharyA ane kahyuM ke potAne jema yogya lAge tema e rakama vApare. je jamAnAmAM sarerAza mAsika pagAra eka-be rUpiyA jeTalo hato te jamAnAmAM rUpiyA paMdara hajAranI bheTanI kalpanA karavI ja azakya. gosAMIjI mahArAja to Azcaryamugdha banIne joI ja rahyA. temaNe kahyuM, "zeTha, ATalA badhA rUpiyA na hoya.' For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 zeThe kahyuM, 'premathI ApanAM caraNomAM dharyA che, ane Ape e svIkAravAnA ja che.' gosAMIjI mahArAja motIzAha zeThanA premano asvIkAra karI zakyA nahi. temaNe gaLagaLA thaIne kahyuM, 'zeTha, mAre lAyaka koI kAma hoya to kahejo.' 'amAre to zuM kAma hoya ? Apane kaMI mAruM kAma hoya to jarA paNa saMkoca rAkhazo nahi.' gosAMIjI mahArAjanA manamAM hatuM ke zeTha motIzAha mATe kaMIka to karI chUTavuM joIe. temaNe pharI AgrahapUrvaka kahyuM, 'zeTha, Apa to ghaNA zrImaMta cho. badhuM karI zako tema cho. tema chatAM sevAnuM ekAda kAma mane cIMdhazo to mArA jIvane AnaMda ane saMtoSa thaze.' motIzAha zeThe kahyuM, 'aneka jIvonuM kalyANa thAya e ja mArI bhAvanA che. muMbaImAM atyAre moTo prazna to mUMgAM janAvarono che. gorA loko tene nirdayatAthI mArI nAkhe che. bicArAM janAvaronuM koI nathI. meM pAMjarApoLanuM kAma upADyuM che. e mATe puSkaLa paisA ApyA che, paraMtu e to ghaNo moTo nibhAvakharca mAgI le evuM gaMjAvara kAma che. peDhIo sudhI te calAvavAnuM che. Apane ThIka lAge to te mATe koI gRhasthane yathAzakti preraNA karazo to AnaMda thaze.' eTaluM kahetAMmAM to motIzAha zeThanI AMkho bhInI thaI gaI. For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gosAMIjI mahArAjanuM vacana gosAMIjI mahArAje kahyuM, "zeThajI, gaumAtA ane bIjAM mUMgA janAvaro pratye ApaNe dayA nahi batAvIe to koNa batAvaze ? zeThajI, tamAruM kAma e ApaNA saunuM kAma che. Ape nibhAva phaMDanI vAta karI to enI javAbadArI have mArA mAthe. AvatI kAle e thaI jaze.' "AvatI kAle ? eka divasamAM to te kevI rIte thAya? emAM to dara varSe lAkho rUpiyA joIe." zeThajI, e huM jANuM chuM. paraMtu tame mArAmAM vizvAsa rAkho. e javAbadArI have mArA mAthe che. AvatI kAle e thaI jaze." motIzAha zeTha gosAMIjI mahArAjano javAba sAMbhaLI vicAramAM paDI gayA. temane emanI vAtamAM vizvAsa besato nahoto. gosAMIjI mahArAja ekale hAthe to keTaluM kAma karI zake ? bIje divase savAre vaiSNava loko maMdiramAM maMgaLAnAM darzana mATe ekaThA thayA. paraMtu maMgaLAnAM darzana haju khUlyAM nahotAM. roja karatAM moDuM thayuM. loko adhIrA thayA. tapAsa karatAM khabara paDI ke gosAMIjI mahArAje pote ja te pramANe sUcanA ApI che. loko AkaLA thayA. dhamAla macI gaI AgevAna vaiSNavo mahArAja pAse pahoMcyA. gosAMIjI mahArAje spaSTa kahyuM ke jyAM sudhI pAMjarApoLanA nibhAvanI Tipa nahi thAya tyAM sudhI darzana khUlaze nahi, ane tyAM sudhI For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huM annapANI paNa laIza nahi.' A samAcAra vAyuvege AkhA muMbaImAM prasarI gayA ane hindu temaja anya samAjamAM hAhAkAra macI gayo. hajAro loko kAmadhaMdho paDato mUkIne maMdiramAM ekaThA thaI gayA. keTalAka vaiSNavone maMgaLAnAM darzana pachI annapANI levAno niyama hato. teo bhUkhyA thayA. paraMtu gosAMIjI mahArAja potAnA nirNayamAM makkama hatA. kaMIka mArga kADhavo ja joIe ema badhAMne lAgyuM. muMbaInAM badhAM mahAjanonA AgevAno tarata ekatra thayA. vATAghATo cAlI. jIvadayAnuM kAma mahattvanuM che e saunAM haiye vasyuM hatuM. eTale emAM sahakAra ApavA saue tatparatA batAvI. muMbaI baMdara u52 to moTA pAye mAlanI heraphera thatI. enA para lAgo nAkhavAmAM Ave to pAMjarApoLanA nibhAva mATe, jIvadayAnA kAma mATe ApoApa niyamita moTI rakama maLyA kare ane vakhatovakhata ugharANAM karavAM na paDe. jIvadayA mATe Tipa dosAMIjI mahArAja pratye sau nagarajanone bahu Adara hato. emaNe koI svArthanuM nahi paNa paramArthanuM, mUMgAM janAvaro pratye dayAnuM kAma hAthamAM lIdhuM hatuM. emAM aMgata koIno svArtha na hato. emAM bhAratIya dharmaparaMparAnI UMcI bhAvanA hatI. sADAcAraso jeTalA hindu, jaina, pArasI ane vahorA AgevAna vepArIoe ane mahAjananA agraNIoe tAbaDatoba mAMhomAMhe vATAghATo karIne svecchAe hoMzathI 33 For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ane sarvAnumate nIce pramANe lAgo nakkI karI lIdho : rU.A.po. 0-4-0 1-0-0 rU upara dara sUratI khAMDIe 1 aphINanI dareka peTI para khAMDa-dezAvarathI AvatI khAMDanA dareka dAgInA para khAMDa-morasa-dezAvarathI AvatA dareka dAgInA para OM hUMDI-muMbaIthI lakhAtI athavA muMbaImAM svIkArAtI hUMDI para dara seMkaDe motInI kharIdI para dara seMkaDe 0-1-0 For Personal & Private Use Only 0-0-6 0-4-0 lAgAnI A zarato nakkI thaI gaI eTale badhAM mahAjanonA agraNIo gosAMIjI mahArAja pAse pahoMcyA. emanA hAthamAM kharaDo Apyo. sahI-sikkA thayA. gosAMIjInA harSano pAra rahyo nahi. ema karatAM lagabhaga baporaveLA thaI gaI. gosAMIjI mahArAje mahAjana samakSa lAgAno kharaDo vAMcI saMbhaLAvyo ane te badhAMne svecchAe, hoMzathI kabUlamaMjUra che ema pAkuM jANI lIdhuM. tyArapachI bhagavAnanAM darzana khullAM mUkyAM. lokoe gosAMIjI mahArAjane pAraNuM karAvyuM. jIvadayAnuM eka uttama kAma thayuM, ethI lokonA harSano pAra na rahyo. muMbaInI pAMjarApoLa mATe A lAgAnI 2kama vi.saM. 0-8 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1891nA navA-kArtikI varSathI levAnuM nakkI karavAmAM AvyuM. lAgAnI A zarata pramANe pAMjarApoLane dara varSe lagabhaga traNa lAkha rUpiyA jeTalI ghaNI moTI rakama maLavA lAgI. lagabhaga doDhaso varSa pahelAM dara varSe traNa lAkha rUpiyA jeTalI A jaMgI rakama maLatAM gAya, baLada, kUtarAM ane bIjAM mUMgAM prANIonA nibhAva mATe pAMjarApoLane kazI ja ciMtA nahi rahI hoya. zeTha motIzAha ane gosAMIjI mahArAjanA prakhara puNyanI e pratIti karAve che. sI. pI. Tenka pAsenI pAMjarApoLanI vizALa jagyAmAM aneka Dhora-janAvarone rAkhavAmAM AvatAM hatAM. ema chatAM vadhu ane vadhu Dhora-janAvaro AvavA lAgyAM hatAM. jagyA sAMkaDI paDavA lAgI. thoDAM varSo pachI e badhAMne samAvavAno prazna Ubho thayo tyAre zeTha motIzAhe e paristhiti joIne te samayanA muMbaInI najIka cAmaDa (cAMbuDa - cembara) nAmanA AkhA gAmanI jamIna potAnA kharce vecAtI laI lIdhI ane tyAM hajAro jAnavarone rAkhavAmAM AvyAM. doDhaso varSa pahelAM zeTha motIzAha, gosAMIjI mahArAja ane pArasI sadgahasthoe jIvadayAnuM kevuM bhagIratha kArya karyuM hatuM teno khyAla muMbaIno jUno itihAsa vAMcatAM Ave che. pArasIono phALo pArasIo mAMsAhArI hatA to paNa zeTha motIzAhanA saMparkamAM AvyA pachI jIvadayAnA kAmamAM hoMzathI lAgI gayA hatA. emAM zeTha jamazedajI jIjIbhAI, zeTha bamanajI For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 horamasajI vADiyA, zeTha kharadesajI pharadunajI pArekha vagere pArasI AgevAnoe muMbaInI pAMjarApoLanA vikAsamAM mahattvano phALo Apyo che. varSo sudhI pAMjarApoLano vahIvaTa ane hisAba zeTha jamazedajI jIjIbhAInI peDhImAM raheto. muMbaInI pAMjarApoLa nAmanI A saMsthA Aje paNa e ja sthaLe vidyamAna che. zeTha motIzAhanA tapanA tejanI ApaNane e haju paNa yAda apAve che. muMbaInA nAgarika jIvananI bhavya gAthArUpa A aitihAsika ghaTanA anekane mATe preraNArUpa banI rahe evI che. zeTha motIzAhanA pArasIo sAthenA atyaMta gADha saMbaMdhe pAMjarApoLanI sthApanAmAM mahattvano hisso Apyo che. pAMjarApoLanI sthApanAmAM jamIna vagere ApavAmAM tathA kharca peTe moTI rakama ApavAmAM motIzAha sauthI mokhare hatA, chatAM temanI udAratA eTalI badhI hatI ke pAMjarApoLanA mukhya vahIvaTakartA tarIke emaNe zeTha jamazedajI jIjIbhAI beroneTanI nimaNUka karAvI hatI. teo baMne vacce sagA bhAI jeTalo prema hato. emanA A nikhAlasa gADha prema vize 'muMbaIno bAhAra' nAmanA pustakamAM enA lekhaka zeTha ratanajI pharAmajI vAchA lakhe che : "marahuma sa2 jamasedajI jIjIbhAI bAroneTa sAthe A zeThane evI to parItI (prIti) joDAI rahI hatI ke te For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 bahu sAhebo jANe eka ja jIgaramAMthI utapana thaelA hoya tevA ekhalAsathI vepAranuM mahAbhArata kAma ekasarakhAM vicArathI je saMpuraNa rIte teo pAra utArI sakhatA hatAM tenuM varaNana jeTaluM jaNAvIe teTaluM thoDuM ja kahevAe kemake te vakhata upara pArasIomAM jema marahuma bAroneTa sAheba temaja hIMduomAM A motIzAha zeTha pahele vAgenA paramANIka vepAra tathA vahANAMvaTI gaNatA hatAM ane te sAhebonA bohalA vepArane lIdhe hajAro mANasonI rojI bI cAlatI hatI. temAM nAtajAtano kazoe aMtaro jANe Ave nA. saravenI sarakhI AMkhe joIne maherabANa dilathI pAlatAM hatAM. eTaluM ja nahi para parajA (prajA) upayogInA harakoI kAmamAM bI saravethI pahelAM darajjAnI AgevAnI teo ja letA hatAM." udAratAnA preraka prasaMgo potAnA upara jANatA-ajANatAM koIe paNa karelA nAnA-moTA upakAranI khabara paDe to teno badalo kema vALavo enI laganI zeTha motIzAhane haMmezAM rahetI. eka prasaMga yAdagAra che. temane amadAvAdanA zeTha haThIsaMga kesarIsaMga sAthe kauTumbika saMbaMdha hato. zeTha haThIsaMge jyAre giranArano saMgha kADhayo hato tyAre coravADa gAme saMghanA ane gAmanA mANaso mATe potAnA taraphathI jamaNavAra karyo. paraMtu e jamaNavAra zeTha motIzAha taraphathI che evuM emaNe notaruM pheravyuM hatuM. e jamaNa peTe emaNe rUpiyA sAta For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 hajArano kharca karyo hato. motIzAhane jyAre A vAtanI khabara paDI tyAre zeTha haThIsaMganI bIjAne jaza ApavAnI udAratA ane moTAIno temane khyAla Avyo. e RNa cUkavavAnA AzayathI potAnA vepAramAM cIne mokalAvela aphINanI keTalIka peTIo zeTha haThIsaMganA nAmathI mokalAvI ane enA naphA peTe maLelA rUpiyA traNa lAkha koI zubha kAryamAM vAparavA mATe zeTha haThIsaMgane AgrahapUrvaka mokalI ApyA hatA. rUpiyA sAta hajArano badalo rUpiyA traNa lAkhathI zeTha motIzAhe vALyo hato. motIzAhanI udAratA, vatsalatA ane vyavahAradakSatAno bIjo eka prasaMga noMdhAyelo che. muMbaIthI teo cIna mATe aphINanI peTIo caDAvatA tyAre kalakattAnA baMdare vahANa rokAtAM emanAM ADatiyAo temAM ghAlamela ane goTALA karatA. kalakattA baMdarethI pote navo mAla caDAvavA mATe sUcanA ApatA tyAre emAM paNa tyAMnA vepArIo gerarIti karatA. AthI koIka vizvAsu ane nIDara mANasane kalakattA mokalavAnI jarUra hatI. e divasomAM muMbaIthI kalakattA pagapALA ane gADArate pahoMcatAM traNa mahinA thatA hatA. rastAmAM jokhama rahetuM. vaLI tyAMnI baMgALI bhASA paNa judI. eTale koI javA taiyAra thatuM nahi. e vakhate mAMgaroLathI AvelA sAdhAraNa sthitinA zeTha nAnajI jekaraNane Arthika sahAya karIne motIzAha zeThe sAruM dhana kamAvI ApyuM hatuM. eTale motIzAha zeThanI bhalAmaNathI nAnajI jekaraNa kalakattA javA taiyAra thayA. temaNe tyAM jaI For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ motIzAha zeThanA mAlamAM thatI golamAla aTakAvI dIdhI hatI. tyArapachI eka vakhata eka cIna sudhI javAnI jarUra paDI, to te mATe paNa nAnajI zeThe taiyArI batAvI. teo cIna UpaDyA. vahANamAM anukULa havAmAna anusAra cIna sudhI javuM ane pAchA AvavuM emAM cha thI bAra mahinA lAgatA. kyAreka anukULa havAmAna na maLe to be varSa paNa lAgatAM. nAnajI zeTha motIzAha zeThanuM vahANa ane temano mAla laIne cIna javA mATe UpaDyA. paNa be varasa sudhI pAchA na AvyA. eTale ciMtA thaI. rakhene vahANa DUbI gayuM hoya, cAMciyAo upADI gayA hoya athavA cInamAM kaMI upadrava thayo hoya ke bIjI koI ghaTanA banI hoya. AthI motIzAha zeThe nAnajI zeThanAM bairI-chokarAMnA nibhAvanI javAbadArI potAnA mAthe laI lIdhI. vaLI temane mATe eka moTuM makAna kharIdIne tenI mAlikI teonI karI ApI ke jethI enA bhADAnI AvakamAMthI e kuTuMbanuM kAyama gujarAna cAle. vaLI motIzAha zeTha jAte e kuTuMbanI dekhabhALa paNa rAkhavA lAgyA hatA. A vAtane keTalAMka varSo vItI gayAM. nAnajI zeTha hayAta nathI ema saue svIkArI lIdhuM. paraMtu bAra varSe eka vahANa muMbaInA bArAmAM AvyuM. eNe baMdUkanA dhaDAkA karyA. muMbaInA lazkarane lAgyuM ke koI AkramaNa karavA AvyuM lAge che. eTale lazkara sAbaduM thaI gayuM. paNa pachI vahANa pAse AvyuM tyAre jaNAyuM ke A to nAnajI zeThanuM vahANa che. For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 bAra varSe nAnajI zeTha pAchA AvyA. kuTuMba sAthe ane motIzAha zeTha sAthe meLApa thayo. cInamAM sAro vepAradhaMdho thavA lAgyo eTale nAnajI zeTha tyAM vadhu rokAI gayA hatA. emanA pAchA AvavAthI badhe harSa chavAI gayo. motIzAha zeThe, e vahANanA mAla dvArA lAkho rUpiyAnI je kamANI thaI hatI te badhI kamANI ATaluM badhuM kaSTa uThAvanAra nAnajI zeThane ApI dIdhI. vaLI potAnuM e vahANa paNa nAnajI zeThane bheTa tarIke ApI dIdhuM. motIzAha zeThanI udAratAnI bhAre prazaMsA thaI. cInanI saphara karI AvavA badala nAnajI zeTha "cInAI' tarIke oLakhAvA lAgyA. zeTha nAnajI cInAIe paNa tyArapachI potAnI zubha bhAvanA darzAvavA zatruMjaya upara motIzAhanI TUkamAM eka derAsara potAnA taraphathI baMdhAvyuM hatuM. pAlitANAmAM dharmazALA zeTha motIzAhe muMbaI uparAMta anya sthaLoe je keTalAMka mahattvanAM kAryo karAvyAM temAM pAlitANAmAM dharmazALA ane zatruMjaya tIrtha upara Traka baMdhAvI te kAryo ghaNA ja mahattvanAM rahyAM che. zatruMjaya tIrthanI vAraMvAra yAtrAe jatAM yAtrALuone paDatI agavaDano khyAla motIzAhane Avyo hato. pAlitANAmAM eka moTI dharmazALAnI ghaNI AvazyakatA che ema vicArI e samaye lagabhaga rUpiyA kyAzI hajAranA kharce emaNe vizALa dharmazALA baMdhAvI hatI. pAlitANAmAM For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e prathama vizALa dharmazALA baMdhAI hatI. enuM mahattva Aja divasa sudhI eTaluM badhuM rahyuM che ke zatruMjayanI yAtrAe je koI saMgha Ave tenA saMghapatine pravezatilaka sauprathama zeTha motIzAhanA nAmathI karAya che. zeTha motIzAha potAnA vepAramAM divase divase vadhu ane vadhu dhana kamAvA lAgyA hatA ane te pramANe teo dAnamAM moTI moTI rakama ApavA lAgyA hatA. dAnamAM dharmAdA-kAryo mATe ApelI rakama ghaNuMkharuM teo potAnA svargastha pitAzrI amIcaMda sAkaLacaMdanA nAmathI lakhAvatA. e jamAnAmAM AvakaverAnA evA kAyadA nahotA ke mANasane parANe dAna karavuM paDe. moTAM moTAM dAna ApavAno guNa, hRdayanI vizALatA ane udAratAno guNa emanA lohImAM hato. emanA vahANavaTAnA vyavasAyamAM jakAtanI bAbatamAM rUpiyA tera lAkha jeTalI jaMgI rakamano vAMdho aMgreja sarakAra sAthe paDyo hato. e mAmalAmAM pote jo jItI jAya to sarakAra pAsethI pAchI maLatI rakama zatruMjaya parvata upara TUMka baMdhAvavAmAM kharacavAno emaNe zubha saMkalpa karyo hato. motIzAha potAnI dharmazraddhAne baLe vijayI banatAM tarata zatruMjaya upara jinamaMdira bAMdhavAnI emane bhAvanA thaI. e mATe emaNe anukULa jagyAnI tapAsa karAvI paraMtu DuMgara upara sarakhI vizALa jagyA maLavI muzkela hatI. motIzAhanI bhAvanA vizALa kalAtmaka jinamaMdira baMdhAvavAnI hatI. badhI dRSTie vicAra karatAM ema lAgyuM ke AdIzvara dAdAnI TUkanI bAjumAM AveluM kuMtAsara nAmanuM nAnuM taLAva pUrI devAmAM Ave For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane bharaNI karI jamIna UMcI ane samathala karavAmAM Ave to tyAM vizALa derAsara thaI zake. taLAva ane eno lagabhaga baso phUTa UMDo khADo pUravAmAM ghaNo badho kharca thAya, paraMtu zeThe kharcanI sAme na jotAM sthaLanI vizALatA ane maMdiranI kalAtmakatAne vadhu prAdhAnya ApyuM. traNa zikhara, traNa gabhArA ane traNa majalAnuM devavimAna jevuM mukhya derAsara bAMdhavAnuM nakkI thayuM. bIjAM paNa derAsaronI yojanA thaI. e samaye jinamaMdira mATe DuMgara upara anukULa jagyAnI pasaMdagI karavA jyAre muMbaIthI vahANamAM zeTha motIzAha pAlitANA gayA tyAre amadAvAdanA nagarazeTha zeTha hemAbhAI paNa pAlitANA AvyA hatA. zatruMjaya parvata upara pharIne yogya jagyAnI tapAsa karavA teo baMne icchatA hatA. zeTha hemAbhAIne paNa zatruMjaya upara Traka baMdhAvavAnI bhAvanA hatI. eka TekarI upara AdIzvara dAdAnI TUka hatI ane bIjI TekarI upara abhUta(adabadajI dAdA)nI TUka hatI. tyAM UbhAM rahIne teo baMne cAre bAju najara karI vicAra karatA hatA. vacce kuMtAsaranI baso phUTa UMDI vizALa khINa hatI. uparathI khINanAM mANaso veMta jeTalAM dekhAtAM. paNa pUravAmAM Ave to vizALa sapATa jagyA maLe ane yAtrikone khINanI caDa-Utara karavAnI takalIpha na paDe. paraMtu AvaDI moTI khINa pUravAno vicAra Avavo e ja svapna jevI navAInI vAta gaNAya. zeTha motIzAhe jyAre e vicAra darzAvyo tyAre zeTha hemAbhAI Azcaryamugdha banI gayA hatA. alabatta zeTha motIzAhanI zaktinI temane khabara hatI. For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temaNe kaheluM ke 'zeTha motIzAha, tame to muMbaImAM kolAbAnI khADI purAtI joI che eTale purANa karI jagyA meLavavAno vicAra tamane sphure e svAbhAvika che. vaLI, tame to tamArI potAnI mAla bharelI vakhAromAMthI eka vakhArano mAla ThAlavI do to paNa kuMtAsaranI khINa purAI jAya. tamArI zaktinI kaMI vAta thAya ?' 43 khINa pUravAnI svapna jevI vAta zeTha motIzAhe nakkara hakIkatanI jema puravAra karI ApI. khINa pUravAno nirNaya thayo ane tyAM bAMdhakAma cAlu thayuM. zatruMjaya parvata upara vizALa paTAMgaNa taiyAra karI tyAM benamUna bhavya TUka bAMdhavAnI zeTha motIzAhanI bhAvanA sAkAra thavA lAgI. TUkanuM bAMdhakAma ane zeThanI unnata bhAvanA zatruMjaya upara TUka bAMdhavAnuM kArya cAlu thatAM zeTha motIzAhano umaMga ekadama vadhI gayo hato. bIjI bAju A nirNaya thatAM vepAramAM temane ghaNI phatteha maLavA lAgI hatI. zatruMjaya upara TUka bAMdhavA mATe temaNe eka AkhuM vyavasthAtaMtra UbhuM karI dIdhuM hatuM. zilpa ane sthApatyanI badhI javAbadArI suprasiddha mistrI rAmajI salATane soMpavAmAM AvI hatI. sAta-ATha varSa sudhI satata cAlanArA A kAmane mATe keTalAka mANaso to kuTuMbasahita pAlitANAmAM AvIne vasyA hatA. pAlitANAmAM A kAmakAjane mATe roja roja mANasonI vRddhi thavA lAgI hatI. temanI rahevAnI ane For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 jamavAnI vyavasthA barAbara karavAmAM AvI hatI. e divasomAM pANInA naLa nahotA. eTale badhAMne pANI barAbara maLI rahe ane pratiSThAnA divasomAM AvelA saMghonAM mANasone covIsa kalAka pANI maLI rahe e mATe eka khAsa moTI vAva khodAvavAmAM AvI hatI. loko ene "motIvAva" kahetA. keTalAka loko e vAvamAM UtarIne pANI bharatA. taduparAMta "koza' dvArA emAMthI Akho divasa pANI kADhavAmAM AvatuM. (pAlitANAmAM naLa AvyA pachI paDatara rahelI e vAva purAI gaI che.) zeTha motIzAha jyAre jyAre muMbaIthI ghoghA-mahuvA javAnA hoya tyAre tyAre pAlitANA jaI derAsaranA bAMdhakAma upara jAte dekharekha rAkhatA. keTalIka vAra e mATe ja khAsa muMbaIthI pAlitANA jatA. emanA jevA moTA vepArIne ghaNA bahoLA vepArane kAraNe muMbaImAM satata hAjara rahevuM anivArya thaI paDatuM, to paNa vacce vacce samaya kADhI teo pAlitANA jaIne kAmakAja nihALI AvatA. keTalIka vAra potAnA mANasone te mATe mokalatA. A badhA kAmanI mukhya javAbadArI emanA mukhya munIma zeTha amaracaMda damaNInI rahetI. teo paNa zeThanI jema ja A badhA kAmano vahIvaTa karavAmAM ghaNA kuzaLa hatA. motIzAhe e TUkamAM potAnA munIma, ADatiyA vagerenAM nAmathI paNa maMdiroderIo baMdhAvI ApavAnI yojanA karI hatI. zeThe zatruMjaya upara jinamaMdira baMdhAvavAno nirNaya karyo tyAre emanI umara 47 varSanI hatI. emaNe aMdAja mUkI For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ joyo hato ke kuMtAsarano khADo pUrI tyAM jinamaMdira bAMdhavuM hoya to te ghaNAM varSonuM kAma kahevAya, kAraNa ke gADAmArge Arasa ane bIjA paththaro lAvavA ane DuMgara upara caDhAvavA e ghaNuM kaparuM kAma hatuM. paraMtu e kAma zakya teTalAM ochAM varSomAM teo pUruM karAvavA mAMgatA hatA, kAraNa ke e divasomAM mANasanuM sarerAza AyuSya paNa bahu lAMbuM na hatuM. zeThe maMdira jhaDapathI baMdhAvavA mATe zatruMjaya upara 1100 kArIgaro ane 3000 jeTalA majUrone kAme lagADyA hatA. kharcanI sAme zeThe pAchuM vALIne joyuM nahotuM. kuMtAsarano khADo jo phakta mATIthI pUrIne tarata enA para maMdira bAMdhavAmAM Ave to pAyo DhIlo thaI jAya, evI dahezatanA kAraNe emaNe cheka nIcethI paththaranuM purANa karAvyuM ane pAyo paNa eTalo nIcethI lIdho ke jethI derAsarane seMkaDo varSa sudhI koI AMca na Ave. DuMgara upara badhA paththaro caDAvavA mATe e jamAnAmAM kula eMsI hajAra rUpiyAnAM to doraDAM vaparAyAM hatAM. A vizALa kArya mATe paththara ghaDanAra salATo ane zilpIo dhrAMgadhrA, haLavada, vaDhavANa, dhorAjI, amarelI, goMDala, jUnAgaDha, rAjakoTa, jAmanagarathI ane cheka rAjasthAnanA makarANAthI bolavavAmAM AvyA hatA. majUrI mATe taLAjAnA majUro AvyA hatA. muMbaI-koMkaNanA ghATIone paNa tyAM laI javAmAM AvyA hatA. pAsenA gheTI ane Adapara gAmanA koLI loko paNa sakhata majUrInuM kAma karatA. seMkaDo-hajAro majUro ane salATone kAraNe For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 pAlitANAnuM vAtAvaraNa satata gAjatuM thaI gayuM hatuM. pAlitANAnI vastI karatAM bahArathI AvIne kAma karanArAonI saMkhyA vadhu hatI. teo darekane roja anAja, ghI, goLa vagere ApavA uparAMta dainika pagAra cUkavavAmAM Avato. A bhavya TUka mATe pAMca hajArathI vadhu pratimAo ghaDavAnuM nakkI thayuM hatuM ke jemAMthI traNa hajAra suMdara pratimAonI pasaMdagI thaI zake tathA anya saMghone paNa ApI zakAya. e mATe zilpIone pAlitANAmAM bolAvI lAvavAmAM AvyA hatA. zeTha motIzAhanI bhAvanA eTalI UMcI hatI ke paththaramAMthI pratimA ghaDatI vakhate paNa zilpIo nAhIdhoI, pUjAnAM kapaDAM paherI, mukhakoza bAMdhI, pratimA ghaDe. mukhamAMthI durgaMdha na Ave eTalA mATe darekane savAre kesara, kastUrIno mukhavAsa ApavAmAM Avato. zaucAdi kriyA uparAMta vAchUTa thAya to paNa zilpIoe pharI snAna karI levAnuM rahetuM. vaLI rasoDAmAM vAnagIo paNa evI banAvavAmAM AvatI ke jethI bahu vAyu na thAya ane vAchUTa na thAya. vaLI pratimAjIne ghaDatI vakhate UMdhAM ka2vAnI ke be paga vacce dabAvavAnI paNa manAI hatI. roTha motIzAhe zatruMjaya upara TUMka baMdhAvavAnuM kArya pUrajozamAM karAvyuM, paraMtu chaeka varSa pachI emanI tabiyata lathaDavA lAgI. emanI uMmara haju trepana varSanI hatI. e divasomAM vaidakIya tapAsanAM evAM sAdhano nahotAM ke bImArI kevA prakAranI ane keTalI gaMbhIra che te tarata pakaDI zakAya. For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 paraMtu temanuM zarIra divase divase ghasAtuM jatuM hatuM. pote have vadhu samaya nahi kADhI zake ema emane potAne samajAI gayuM hatuM. eTale emaNe potAnI milakatanuM vasiyatanAmuM veLAsara karAvI lIdhuM hatuM. motIzAhano jIva ghaNo udAra ane nItimaya hato. potAnI yuvAvasthAmAM, pitAnA avasAna pachI thoDuM dhana kamAyA ke tarata ja emaNe badhA leNadArone bolAvI pitAnuM devuM cUkate karI dIdhuM hatuM. yuvAnImAM emaNe jema A kAma karyuM tema uttarAvasthAmAM potAnI gaMbhIra mAMdagIne lIdhe aMtasamaya pAse AvI rahyo che ema jANIne potAnA hindu, jaina, musalamAna, khristI vagere je kaMI karajadAro hatA ane paisA bharavAne azakta hatA teo darekane bolAvI-bolAvIne temanI devAnI rakama mAMDI vALI hatI. peDhInA copaDe paNa te pramANe lakhAvIne te darekanA khAtAmAM hisAba cUkate karyo ke jethI karIne potAnA avasAna pachI e devAdArone koI kanaDagata kare nahi. A rIte emaNe kula eka lAkha rUpiyAthI vadhu rakama devAdAro pAsethI jatI karI hatI. potAnA avasAna pUrve emaNe A eka bahu ja mahattvanuM mAnavatAnuM kArya karyuM hatuM. jyAM nANAM ApavAnI apekSA na hatI tyAM pote nANAM ApIne RNamukta thavuM ane jyAM nANAM levAnI apekSA che tyAM nANAM lIdhA vagara bIjAone RNamukta karavAM e saraLa vAta nathI. emAM zeThanI udAratA, udAttatA, mAnavatA ane dIrghadRSTinAM subhaga darzana thAya che. For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 zeTha motIzAhe A rIte copaDe lakhelI rakamo mAMDI vALI hatI. paraMtu copaDe lakhyA vagara nAnImoTI rakamanI madada to ghaNA lokone emaNe karI hatI. e divasomAM dharmAdAmAM emaNe kharacelI moTI moTI rakamono saravALo aThThAvIsa lAkha rUpiyAthI vadhu thAya che. potAnA vasiyatanAmAmAM potAnA putrane maLanArI milakata to tyAre emanI pAse pAMtrIsa lAkha rUpiyAthI vadhu hatI. je jamAnAmAM majUro ane kArIgarone AkhA divasanI majUrI eka Ano (cha paisA) maLato e divasomAM zeTha motIzAhanI saMpatti ane dAnanI rakamo Azcaryamugdha karI de evI che. aitihAsika purAvA na hoya to loko Ane kapoLakalpanA kahe. zeTha motIzAhane zatruMjaya upara pratiSThA karAvavAnI adamya bhAvanA hatI, paraMtu bhAvi kaMIka juduM ja hatuM. temaNe potAnA putra khImacaMdabhAIne bhalAmaNa karatAM kahyuM hatuM, "mAre pratiSThA jarUra karavI che, paNa goDIjI mahArAjano hukama haze tema thaze. mAruM zarIra paDI jAya to zoka karavo nahi, zoka pALavo nahi, lIdhela mUrata pheravavuM nahi ane mArI khoTa jaNAvA devI nahi.' pratiSThAnuM muhUrta saM. 1893nA mahA vada bIjanuM hatuM, paraMtu saM. 1892nA paryuSaNa daramiyAna bhAdaravA suda ekamane ravivAranA roja, mahAvIra-janma-vAcanane divase muMbaImAM zeTha motIzAhano copana varSanI vaye svargavAsa thayo. emanA svargavAsanA samAcAra cAre bAju prasarI gayA. For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 muMbaImAM ane bIjAM nagaromAM bajAro baMdha rahyAM. eka mahAna sitAro AthamI gayo. keTalAye lokonI AMkhamAMthI AMsu vahyAM. jamazedajI jIjIbhAInI udAratA zatruMjaya upara pratiSThA thAya te pUrve ja zeTha motIzAhanuM avasAna thayuM hatuM. paraMtu emanI icchAnusAra pratiSThAno kAryakrama baMdha rahyo nahi. emanA putra khImacaMdabhAIe pratiSThAnA mahotsava mATe saMgha kADhIne pAlitANA javAnuM jyAre nakkI karyuM tyAre muMbaImAM saMghanuM prayANa thAya te vakhate sara zeTha jamazedajI jIjIbhAIe evI icchA vyakta karI hatI ke zeTha khImacaMdabhAI saMgha sAthe baMdara para vahANamAM besavA jatAM pahelAM rastAmAM potAnA ghare pagalAM kare. e prasaMge khImacaMdabhAIne eka lAkha rUpiyA bheTa-paherAmaNI tarIke ApavAnI zeTha jamazedajInI bhAvanA hatI. e mATe emaNe khImacaMdabhAIne vidhisara vinaMtI karI. khImacaMdabhAI pote jamazedabhAIne ghare javA mATe utsuka hatA, paraMtu keTalAka ati zraddhALu jainoe AgrahapUrvaka evuM kahyuM ke saMgha kADhIne zubha dharmakArya mATe nIkaLIe te vakhate koI pArasInA ghare pagalAM na thAya. khImacaMdabhAIe zeTha jamazedajIne jaNAvyuM ke pote AvI zake tema nathI ane te mATe atyaMta dilagIrIpUrvaka kSamA mAgI. - - saMghaprayANane divase - poSa suda sAtama, saM. 1993nA roja, muMbaImAM bhavya varaghoDo nIkaLyo hato. benDavAjAM sAthe For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 nIkaLelo e varaghoDo doDha mAIla lAMbo hato. AkhuM muMbaI e jovA mATe UmaTyuM hatuM. zeTha khImacaMdabhAI ane emanAM dharmapatnI gulAbabahena hAthI upara aMbADImAM beThAM hatAM. AkhA zaheramAM pharI saMgha vahANomAM besavA mATe baMdare javAno hato. TopIvALA aMgrejo, moTA adhikArIo sahita, A varaghoDo joIne Azcaryamugdha thayA hatA. saMgha sIdho jyAre baMdare gayo tyAre jamazedajIe moTuM udAra mana rAkhIne A zeTha motIzAhanA potAnA upara thayelA aneka upakArone yAda karIne baMdara upara jaIne khImacaMdabhAIne eka lAkha rUpiyA bheTa dharyA hatA. khImacaMdabhAIe e bheTa-rakama premathI svIkArI hatI. lagabhaga doDhaso varSa pahelAM lAkha rUpiyAnI e rakama nAnIsUnI nahotI. motIzAhe anya komanA loko sAthe paNa kevA gADha saMbaMdho bAMdhyA haze ane nisvArthabhAve aneka loko upara keTalA badhA upakAro karyA haze te AvI ghaTanAo dvArA samajAya che. emanI suvAsa keTalI badhI haze ke emanA avasAna pachI paNa mAtra e puNyAtmAnA eka mAtra smaraNane lakSamAM rAkhIne, anAdara thato hoya to paNa thavA daIne sara jamazedajI beroneTa jevI khyAtanAma vyakti potAnA mitranA putrane lAkha rUpiyA jevI rakama bheTa ApavA baMdara upara sAmethI pahoMcI jAya. e ghaTanA zeTha motIzAha ane zeTha jamazedajI baMne kevA dariyAvadila hatA tene paricaya karAve che. For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatruMjayanI yAtrAsaMgha zeTha motIzAhanA svargavAsa pachI emanI aMtima samayanI icchAne mAna ApIne emanAM patnI divALIbahena tathA putra khImacaMdabhAIe zatruMjaya upara potAnA pitAe baMdhAvela navI TUkamAM pratiSThA karavAnuM nakkI karyuM. je jamAnAmAM pAI ane paisAnI paNa ghaNI moTI kiMmata hatI e jamAnAmAM lAkho rUpiyA kharca sarasa saMgha kADhavAnI ane pratiSThA karAvavAnI bhAvanA motIzAhanAM patnI divALIbahene ane emanA putra khImacaMdabhAIe karI hatI. zeTha motIzAhano ghaNo bahoLo vepAra cAlato hato. eTale emanI peDhInA mukhya sUtradhAronI vahIvaTazakti ghaNI sArI hoya e dekhItuM che. vaLI motIzAha zeThanI apAra udAratAne kAraNe teo badhA prema ane utsAhathI vahIvaTI javAbadArI upADI le e svAbhAvika che. emanAM salAhasUcano ane sahakArathI divALIbahena ane khImacaMdabhAIe pratiSThA mahotsavanI taiyArI karAvI dIdhI hatI. zeTha motIzAhanA avasAna pachI emanAM dharmapatnI divALIbahena khUNo pALatAM hatAM ane emanI tabiyata jarA paNa sArI rahetI nahotI. vaLI musApharIno zrama teo khamI zake ema nahotAM. to paNa zeTha motIzAhanI aMtima icchAne mAna ApI teo pratiSThAnA zubha kArya mATe pAlitANA AvavA taiyAra thayAM hatAM. e divasomAM relave nahotI. gADArate ane pagapALA For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para mANaso avarajavara karatA. rastAmAM cora-lUMTArAono bhaya raheto. jaMgalI hiMsaka prANIonI paNa bIka rahetI. eTale sAmAnya loko to jyAre saMgha nIkaLato hoya tyAre jAtrA karavA jaI zakatA. khImacaMdabhAInuM sakaLa saMghone khulluM jAhera AmaMtraNa pratiSThAnA prasaMge hatuM. eTale bhAratabharamAMthI judAM judAM gAmonA maLIne hajAra jeTalA saMgho AvavA taiyAra thayA hatA. muMbaIno saMgha vahANomAM besIne saurASTranAM baMdare UtarIne pAlitANAmAM pahoMcyo hato. muMbaI ane judAM judAM gAmonA saMghanAM maLIne doDha lAkha jeTalAM mANaso pAlitANAmAM ekatra thayAM hatAM. gAmathI taLeTI sudhI aneka taMbu-rAvaTIo UbhAM karavAmAM AvyAM hatAM. ziyALAnA e divasomAM loko mATe badhI sagavaDa vyavasthita rIte karavAmAM AvI hatI. taLeTI pAse pAMca hajAra jeTalI jinapratimAono aMjanazalAkAno vidhi goThavAyo hato. sAgaragaccha, tapagaccha ane kharataragaccha e traNe gacchanA mukhya AcArya vidhi karAvavA pratiSThA-mahotsava prasaMge pAlitANA padhAryA hatA. pratiSThA pUrve keTalAka divasa ane pratiSThA pachI keTalAka divasa ema doDha mahinA jeTalA samaya sudhI doDha lAkha mANaso pAlitANAmAM rahyAM hatAM. A eka bhavya utsava hato. AkhA gAmane cheka taLeTI sudhI dhajApatAkA, kamAno ane raMgaberaMgI toraNathI zaNagAravAmAM AvyuM hatuM. DholanagArAM vAgatAM hatAM. thoDe thoDe aMtare pIvAnA pANInI For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 vyavasthA karavAmAM AvI hatI. judA judA saMghonA yAtrikone judA judA rasoDe jamavAnI goThavaNa hatI. savArathI te sAMja sudhI rasoDAM khullAM rahetAM ane sau koI icchA mujaba jamI zakatAM. dareka rasoDe buMdI ane cUramAnA lADunA moTA moTA Dhaga rahetA. loko e khAIne dharAI gayA hatA. zeTha khImacaMdabhAIe gAma vacce vAMsano pAMtrIsa phUTa UMco staMbha karAvyo hato ane e 'dharmadhvaja' upara dhajA pharakAvavAmAM AvI hatI. eno artha e hato ke gAmamAM koIe cUlo saLagAvavAno nathI. sau koIne jamavA mATe khImacaMdabhAI taraphathI nimaMtraNa che. vyavasthA mATe svayaMsevako uparAMta muMbaIthI lazkaranI pleTUna levAmAM AvI hatI tathA anya sthaLethI paNa cokiyAto bolAvavAmAM AvyA hatA. Ama badhI ja rIte vyavasthA atizaya suMdara karavAmAM AvI hatI. zeTha amIcaMda damaNI tathA anya zreSThIo ane bIjA kAryakartAoe je Ayojana karyuM hatuM te kharekhara Ayojako pratye bahumAnanI lAgaNI upajAve evuM hatuM. khAvApIvAnI koI khAmI na hatI. cIjavastuonI koI achata nahotI. kharcanI koI maryAdA nahotI. kAryakartAonI koI khoTa nahotI. rAtanA vakhate taMbuo pAse mazAlo saLagatI hoya tyAre jANe koI daivI vAtAvaraNa hoya tevo dekhAva lAgato hato. A pratiSThA-mahotsavanuM varNana paMDita zrI vIravijayajI mahArAje 'kuMtAsa2nI pratiSThAnAM DhALiyAM'mAM sAta DhALamAM karyuM che. temAM teo varNave che : For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 "saMvata aDhArase aThThANI mAMhe, siddhagiri zikhara vicAle che; kuMtAsarano khADo moTo, zeThajI nayaNe nihALe che. 1 manane moje jI. bhava taratAM pUraNane hete, khAtamuhUrta tyAM kIdhuM che; sara sarapAva ghaNA jAcakane, dAna atulya tyAM dIdhuM che. 2 cothe Are bahu dhanavaMtA, paNa navI khADo purAvyo jI; A kALe motIzA zeThe, kanaka rUpaIe bharAvyo che. 3 te upara jaba TuMka banAve, madhya caitya vizAla jI; AjubAju caitya ghaNAM che, jaMbu taru parivAra jI. 4 rikhavadeva puMDarIka pramukhanI, paDimA traNa hajAro jI; navI bharAvI citta udAre, vidhi-zuM zAstra pramANa jI. 5 aMjanazalAkhA pramukha sAmagrI, meLAvatAM guru saMge jI; nava lAkha upara satarse rUpaI yA, kharacANAM mana raMge jI.' pratiSThA-mahotsavamAM devI sahAya ATalI moTI saMkhyAmAM vasAhata UbhI karavAmAM AvI hatI, chatAM zaucAdinI vyavasthA ane saphAInI cIvaTa eTalI badhI rAkhavAmAM AvI hatI ke itihAsakAro ema kahe che ke e doDha mahinA jeTalA samayamAM, ziyALAnA e divasomAM koIne zaradI-tAva thayAM nathI; jhADA-UlaTI thayAM nathI ke koInuM mAthuM sudhdhAM dukhyuM nathI. vaLI koInI koI cIjavastu corAI nathI. loko to ema ja mAnatA hatA ke zeTha motIzAhano jIva devagatimAM jaIne A pratiSThA prasaMge For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahAya karI rahyo che. pratiSThAnA A divaso daramiyAna eka mAtra mAThI ghaTanA banI hoya to eTalI ja ke motIzAnA avasAna pachI emanAM patnI divALIbAInI tabiyata ghaNI asvastha rahetI hatI. evI atyaMta asvastha tabiyata chatAM teo muMbaIthI pAlitANA AvyAM hatAM paraMtu pratiSThAno zubha divasa teo joze ke kema enI zaMkA hatI. pratiSThA pUrve ja pAlitANAmAM temanuM avasAna thayuM, paraMtu motIzAhanI bhAvanA anusAra ane zeThANI divALIbAInI icchA tathA sUcanA anusAra pratiSThAnA utsavanA raMgamAM kyAMya bhaMga paDavA devAmAM Avyo nahoto. paDatInA divasomAM pramANikatA zeTha motIzAha potAnA ekanA eka putra 32 varSanI uMmaranA khImacaMdabhAI mATe aDhaLaka dhana mUkI gayA hatA. zrImaMtAImAM lADakoDamAM UcharelA khImacaMdabhAImAM vepAradhaMdho karavA mATe motIzAha zeTha jeTalI sUjha, samaja, kuneha, kAryadakSatA ane dIrdhadaSTi nahotAM. khImacaMdabhAI svabhAve bhoLA hatA, paNa pitAnI jema udAradila, pramANika ane nyAyanItivALA hatA. temanuM mana dharma tarapha vaLeluM hatuM ane madhyAhUna sudhI derAsaramAM temano samaya pasAra thato. savAra- sAMja sAmAyika, pratikramaNa vagere karavAmAM paNa samaya jato. eTale vepAradhaMdhA tarapha emaNe pahelethI ja khAsa lakSa ApyuM nahotuM. motIzAhanA avasAna pachI emanA mitro ane For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaDIloe khImacaMdabhAIne salAha ApI ke navo vepAra-dhaMdho na karatAM mUDI jo vyAje mUkI devAmAM Ave to paNa keTalIye peDhI sudhI khUTe nahi eTaluM dhana emanI pAse che. paraMtu keTalIka zrImaMta vyaktionI bAbatamAM jema bane che tema khoTA, luccA, svArthI, khuzAmatakhora mANaso emanI AsapAsa vIMTaLAI vaLe che ane potAnuM varcasva jamAvI de che. eve vakhate sAcI salAha gamatI nathI athavA sobatIo gamavA detA nathI. khImacaMdabhAInI bAbatamAM paNa ema ja banyuM. moTA moTA sodAo karI potAnA pitA karatAM paNa savAyA dhanapati thavAnI lAlacabharI yojanA mitroe rajU karI ane khImacaMdabhAI emAM lalacAyA ane phasAyA. keTalAMka varSa vepAra sAro cAlyo. pote sAruM dhana kamAyA. ema karatAM paMdareka varSa nIkaLI gayAM. daramiyAna be vAra cIna jaI AvelA koI eka koMkaNI musalamAne emano eTalo badho vizvAsa jItI lIdho ke enA kahevA pramANe ja khImacaMdabhAI vepAra karavA lAgyA hatA. thoDo vakhata sAruM cAlyuM, paNa pachI enA kahevA pramANe khImacaMdabhAIe ekasAmaTo lAkho rUpiyAno mAla cIna mokalAvyo. ATalo badho mAla ekasAthe AvI jatAM cInI vepArIo paNa lalacAyA. emanI vRtti badalAI gaI. temanI dAnata kharAba thaI gaI. jo mAla kharIdavAmAM na Ave to te pAcho hiMda javAno nahoto. eTale vilaMba karI karIne teo badho mAla hajama karI gayA. khImacaMdabhAIne e mAlanA paisA maLyA nahi. pariNAme na khamAya eTalI moTI Arthika For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa7 Apatti AvI paDI. leNadAro takAdo karavA lAgyA. devALuM kADhavAno vakhata Avyo. rahevA mATenA eka ghara sivAya badhI milakato vecAI gaI. zeTha motIzAhanI zarama aneka vepArIone naDI. keTalAke potAnA dAvA jatA karyA, to paNa bIjA keTalAke korTamAM te mATe dAvA karyA. keTalAke salAha ApI ke keTalIka je khAnagI milakato che te kaoNrTane na jaNAvavI. paraMtu khImacaMdabhAIe pramANikapaNe potAnI pAse jeTalI milakata hatI te kaoNrTamAM vigatavAra lekhita yAdI ApIne jaNAvI dIdhI. leNadArone be hapta maLIne vIseka TakA jeTalI rakama maLe evo cukAdo nyAyAdhIze Apyo. kaoNrTamAM kesa patyA pachI bahAra nIkaLatAM khImacaMdabhAIne yAda AvyuM ke potAnA kAne je vALI paherI che te hIrAmANekanI che ane te korTane jaNAvavAnuM rahI gayuM che. eTale teo pAchA korTamAM dAkhala thayA ane nyAyamUrtine potAnI e vALInI paNa jANa karI dIdhI. AvI Apatti prasaMge paNa asatya na bolavuM ane nyAyanItithI ja rahevuM e pitAnA saMskAra khImacaMdabhAIe paNa, potAnA jIvanamAM sAcavI rAkhyA hatA e A hRdayasparzI prasaMga parathI joI zakAya che. zeTha motIzAhane eka ja saMtAna hatuM. emanA putra te khImacaMdabhAI. zeTha khImacaMdabhAIne eka dIkarI hatI, dIkaro nahoto. temanI jiMdagInAM pAchalAM varSo ghaNA du:khamAM gayAM. zarIra ghasAI gayuM hatuM. AMkhe aMdhApo AvI gayo hato. makAnanA bhADAnI AvakamAMthI temanuM gujarAna cAlatuM. For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duHkhanI vAta to e hatI ke je nAnajI jekaraNa cInAIne motIzAha zeThe ATalI badhI madada karI hatI enA ja putra mAMgaroLanA makanajI nAnajIe rUpiyA ekavIsa hajAranI leNAnI rakama mATe korTa dvArA japtI lAvI bhAyakhalAno baMgalo paDAvI lIdho hato. duHkhamAM samatApUrvaka zAMtithI divaso vitAvI vi. saM. 192pamAM khImacaMda zeTha 65 varSanI vaye avasAna pAmyA. zeTha motIzAhanI adbhuta caDatI ane tyArapachI emanA putra khImacaMdabhAInA jIvanamAM AvelI bhayaMkara paDatI joIne te samayanA pArasI lekhaka ratanajI vAchAe nIce pramANe udgAro kADhyA hatA : ajaba che A pharatA jamAnAnI cAla, bhalA loka para nAkhe che mahAtamanI jAla. Ave AMca te aMte to javAne kAja, sarImaMta kAle to dukhIAro Aja. paNa dharamInI rahevI to joIe nisANa, vasIlAthI jagamAM jaNAvAM pIchAMNa, jahAM kudaratathI Utare che gebI manA, tAMhAMthI dolata ne nAmo bI thAe che phanA tehavo hAla saunI sanamukhe thayo, motIzAhanA vaUMsamAM koI na rahe. For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa9 jene ghera dolata ne juhulatAMtAM vahANa, te sAthe jagamAM meLaveluM mAna. valI dharamIpaNAmAM gaNAelA purA, dayAdAnamAM kavacIta nohatA adhUrA; tevA narane tAMhAM nahi eke cerAga; jamAnAno e to kevo verAga? gayA tAre dolata ne beTo mUkI, jamAnAnI gIrase dIdho phUMkI. vaUMsamAM have koI raheUM nahi, - kiratI ja tenAMnI dIpatI rahI. sakhAvatamAM kAmo je karato raheze, maraNa pache sau tene vahuvA kaheze." mahAkAvyanA nAyaka samA zeTha motIzAha e jamAnAmAM zeTha motIzAhe kamANInAM pacIseka varSomAM pAMjarApoLa ane jIvadayA maMDaLI, ciMtAmaNi pArzvanAtha, goDIjI pArzvanAtha, pAyadhunImAM zAMtinAthanuM ane AdIzvaranuM temaja koTanuM zAMtinAthanuM derAsara ane bhAyakhalAnuM derAsara, pAlitANAmAM dharmazALA, zatruMjaya upara motI vasahInI TUka vagere kAryo mATe aThThAvIsa lAkhathI vadhu rUpiyA kharyA hatA. A uparAMta gAma-paragAmanAM nAnAMmoTAM jinamaMdiro baMdhAvavA mATenI ane aneka vyaktione karelI aMgata madadanI rakamo to judI. aneka lokonAM devAM For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SO mApha karelAM te rakama paNa judI. AjathI doDhaso varSa pUrve kareluM AvuM sakhAvatI kArya e jamAnAnI dRSTie ajoDa mAtra paisAnI sakhAvato ja nahi, vepAranI kuneha, kAryadakSatA, tvarita nirNaya laI tarata amalamAM mUkavAnI AvaData, kuTuMba-parivAranA sabhyo ane nokaracAkaro pratye premabharyo vartAva, anyanAM du:kha ke saMkaTanA prasaMge UbhA rahevAnI tatparatA, RNamukta thavAnI bhAvanA, garIbo pratye hamadardI, badhI ja komanAM mANaso pratye sadbhAvabharyA saMbaMdho, anekanA vizvAsa ane prItinA pAtra, atyaMta saujanyazIla vinamra svabhAva, pramANikatA ane nItimattA, pArasIo ane videzI gorA lokomAM paNa potAnI suvAsa prasarAvanAra zeTha motIzAhanuM jIvana eka rasika preraka daMtakathA jevuM banI gayuM hatuM. vividha pUjAonA racayitA paMDita vIravijayajI mahArAje bhAyakhalAnAM ane zatruMjayanI motIzAhanI TrakanAM coDhALiyAM lakhyAM ane lokavarNamAM motIzAha mATe gIto ane rAsaDA gavAvAM lAgyAM e sarva emanI Adarayukta lokapriyatAnAM ghAtaka che. koI mahAkAvyanA nAyaka jevuM emanuM bhavya jIvana anekane mATe preraka ane anukaraNIya che. 0 0 For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only