Punyano Prabhav Yane Pradyumna Kumar Charitra

Author(s): Ratnaprabhvijay
Publisher: Ratanchand Gulabchand Jain Upashray
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022897/1

Page #1

પણી પ્રHIS VITH HIS )
માન
CON
-
A
.
*
દિલી
*
II(C
P))))
સંયોજક: પૂ. મુનિશ્રી ૨Cળપ્રભવિજયથજી મ.સા.

Page #2

ટ્રી બો નમઃ અ શ્રી ચિંતામણી પાર્શ્વનાથાય નમ:
પુણ્યના પ્રભાવ યાને
મહહ
પ્રદ્યુમ્નકુમાર ચરિત્ર
સંચાજક : પ. પૂ. આચાર્ય દેવશ્રી વિજય યશાભદ્ર સૂરીશ્વરજી મ. સા. શિષ્યરત્ન
પૂ. મુનિશ્રી રત્નપ્રભવિજયજી મ. સા.—
પ્રકાશક, : શ્રી રતનચંદ ગુલાબચ`દ જૈન ઉપાશ્રય નાગજીભુદરની પાળ, માંડવીની પાળ,
અમદાવાદ-૧.
સ. ૨૦૩૮
વીર સંવત ૨૫૦૭
ભાદરવાદ વદ, અમાસ, શ્રી નેમિનાથ કેવલજ્ઞાન દિન

Page #3

જેઓશ્રીની પાવન કારી પ્રેરણા-પુનિત આશીર્વાદ, ગુરુકૃપાના મહાન ખલવડે આ પુસ્તક તૈયાર થયેલ છે, અનેક વિધ સાહિત્ય પ્રકાશન પૂ. પાદ ગુરુભગવંતની કૃપાથી લેાકભાગ્ય બનેલ છે, એ પરમ તારક પરમગુરૂદેવના ચરણામાં સેવક રત્નપ્રભ....ની કેડિટ કાટિ વંદના-વંદના.
(સવ હક્ક સચૈાજકને સ્વાધીન છે.)
(આ પુસ્તકમાં શ્રી જિનાજ્ઞા વિરુદ્ધ કંઈપણ લખાયું હાય તે બદલ ત્રિવિષે ક્ષમાયાચું છું. (સં સચેાજક )
નાગજી ભૂદરનીપાળ, માંડવીનીપાળમાં માણેકચાક અમદાવાદ,
ક
જગદીશયન્ સી, શાહુ
e9
પલક ટાઈપ સેટર નગરશેઠના વડે,
અમદાવા૬–૧.

Page #4

બે બોલ
અમારા શ્રી સંઘની ઘણા વખતથી ભાવવાને અનુરૂપ આગ્રહભરી વિનંતિનો સ્વીકાર કરી શાસન સમ્રાટ. ૫. પૂ. આચાર્યદેવ શ્રી વિજયનેમિ સૂરીશ્વરજી મ. સા. ના પટ્ટધર સમયજ્ઞ પ. પૂ. આચાર્યદેવ શ્રી વિજય વિજ્ઞાનસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના પટ્ટધર ધર્મરાજા પ. પૂ. આચાર્યદેવ શ્રી વિજય કસ્તુર સૂરીશ્વરજી મ. સા. ના પ્રથમ પટ્ટધર પ. પૂ. આચાર્યદેવ શ્રી વિજયયશભ સૂરીશ્વરજી મ. સા. શિષ્યરત્ન વિદ્વાન પ. પૂ. મુનિરાજ શ્રી રત્નપ્રભ વિજયજી મ. સા. તથા સેવા ભાવી પૂ. મુનિ શ્રી ચન્દ્રગુપ્ત વિજયજી આદિ ઠા-૨ અત્રે સંવત ૨૦૩૮ ના ચાતુર્માસાથે સસ્વાગત અષાઢ સુદ –૨ ના પધાર્યા છે.
પૂજ્યશ્રીના પ્રવચન સાંભળવા ચોતરફથી માનવમેદની આવતી હતી. છઠ્ઠ, અઠ્ઠમ, આયંબિલ વિ. સારા પ્રમાણમાં થયેલ હતા. પૂજ્યશ્રીના રવીવારના બપોરના ૬ જાહેર પ્રવ. ચનમાં ૭૦૦ લગભગ માનવીઓ લાભ લેતા હતા.
(૧) દરરોજ પૂ. મહારાજ શ્રી યેગશાસ્ત્ર,તથા શ્રી પ્રદ્યુમ્ન કુમાર ચરિત્ર ઉપર વિશિષ્ટ શૈલીમાં પ્રવચન આપતા હતા. સૂત્ર વાંચનના પ્રારંભના દિને શ્રી સંઘપૂજન થયેલું હતું.

Page #5

.
(૪)
પૂજ્ય શ્રીની પ્રેરણાથી શ્રુતજ્ઞાન શ્રી કલ્પસૂત્રની પૂજા ૧૭૨ ચાંદીની લગડીઓથી થયેલું હતું. તે દિવસે શેઠશ્રી નરોત્તમદાસ નવાબ તરફથી શ્રી સંઘપૂજન થયેલું હતું.
(૨) શ્રી મહાવીર જન્મ વાંચન સમયે શ્રીફળ ન ફેડવા એ શ્રી સકલસંઘે કાયમી ઠરાવ કર્યો...જેથી જન્મ વાંચન સમયે અપૂર્વ શાંતિપૂર્વક શ્રવણ થયા બાદ ગરીબેને (૧૧૫) કીલે લાડવા વહેચવામાં આવ્યા હતા.
૬૧ અઠ્ઠાઈ તદુપરાંત તપશ્ચર્યા થયેલી હતી. દરેક તપસ્વીઓનું રૂા. ૫૮, ની પ્રભાવનાથી બહુમાન કરવામાં આવેલું હતું. અભૂતપૂર્વ સુંદર પર્વાધિરાજની આરાધના થયેલ હતી. પૂજ્ય મુનિરાજશ્રીની પ્રેરણાથી ધર્મના પ્રભાવને દર્શાવતુ, કર્મના પરિણામે, અંતે મહાન આત્માઓને સંસારથી મોક્ષ વિગેરે પદાર્થોનું નિરૂપણ જેમાં છે. તે શ્રી પ્રદ્યુમ્નકુમાર ચરિત્ર છપાવવા માટે અમે સૌ ઉત્સુક બન્યા છીએ પૂજ્ય મુનિરાજ શ્રીએ લેકગ્ય જૈન ધર્મના ચરિત્ર નાયકેના સુંદર શૈલીમાં ઘણું પુસ્તક પ્રકાશન કર્યા છે.
આ પ્રદ્યુમ્નકુમાર ચરિત્રને પ્રકાશન કરવામાં પૂ. મુનિરાજ શ્રીએ અકબર પ્રતિબોધક; જગદ્ગુરુ પ. પૂ. આચાર્ય દેવ શ્રી વિજ્ય હીરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ના શિષ્યરત્ન વિર્ય પ. પૂ. ઉપાધ્યાયજી શ્રી શાંતિચન્દ્રવિજયજી ગણું વર્ષના વર્યના મુખ્ય શિષ્યરત્ન અનેક ગ્રંથના સર્જનહાર પ. પૂ. ઉપાધ્યાયજી શ્રી રત્નચન્દ્ર વિજયજી ગણીવર્યશ્રીએ

Page #6

(૫)
સંવત ૧૬૭૪ આસોસુદ-૧૦ ના દિવસે જે ગ્રંથ પ્રકાશિત કર્યાં હતા તે ગ્રંથ, વીતરાગ સ્તોત્ર, આદિ ગ્ર ંથાને સન્મુખ રાખી આ પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર ચરિત્ર તૈયાર કરેલ છે. જે આપની સામે ઉપસ્થિત છે.
આ ચરિત્ર નાયકના વાંચનનું ફૂલ એ જરૂર જણાશે કે, ધર્મના પ્રભાવથી દુઃખ દૂર થાય, સંપત્તિ મળ્યા વિના રહે નહિ. પરમપદની પ્રાપ્તિ થાય જ....
પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી પર્વાધિરાજની આરાધનાની અનુમાદનાથે શ્રી પાર્શ્વ પદ્માવતી પૂજન, શ્રી સિધ્ધચક્ર મહાપૂ જન. શ્રી શાંતિસ્નાત્ર સહિત નવાન્તિકા મહોત્સવ ભવ્ય રીતે ઉજવવામાં આવ્યેા હતેા. તથા ભાદરવા સુદ-૧૧ ના પ. પૂ. આચાર્ય દેવ શ્રી વિજય હીરસૂરીશ્વરજી મ. સા. ની પુણ્યતિથિએ ગુણાનુવાદ પણ સવારે ૬ વાગે થયેલ હતા. જેમાં ૫૦૦ માનવીની હાજરી હતી. ભા સુદ-૧૨ ના ભવ્ય વરઘેાડા તથા આસો સુદમાં શ્રી હુઠીભાઈનીવાડી ના ભવ્ય દેરાસરને જુહારવા વિપુલમેદની પૂર્વક શ્રી સંઘ પધારશે ત્યાં સૌની સાધર્મિક ભક્તિ પણ ચેાજાયેલી છે. પૂ. મુનિરાજ શ્રીના ચાતુર્માસથી અમારા શ્રી સંઘમાં આનંદ મંગલ વતે છે. ભાદરવા વદ-૨ થી શ્રી ભક્તામર સ્તોત્રની સમુહભક્તિ વિપુલમેદનીમાં થાય છે.
પૂ. મુનિરાજ શ્રી સારા એવા વિદ્વાન વકતા છે. તેઓ શ્રીના પ્રવચન સાંભળવા એ પણ જીવનનો લ્હાવા છે. અમારા શ્રી સંઘના મુખ્ય કાકર્તા મેનેજીંગ ટ્રસ્ટી શ્રી

Page #7

(૬)
બાબુભાઇ ધોળીભાઇ ધૃવ, શ્રી નરોત્તમદાસ કેશવલાલ નવાબ, શ્રી રમણભાઈ કેશવલાલ લઠ્ઠા,..ખરેખર શ્રી સંઘના અનેક વિધ કાર્યો સાંગેાપાંગ પાર પાડે છે. શ્રી બાબુભાઇની અજોડ કલા છે, અજોડ બુદ્ધિ છે કે જેથી અશકય કાર્યને પણ શકય બનાવવાની શિત ધરાવે છે. આવા શ્રષ્ઠ રત્નાથી અમારા શ્રી સધની શોભા છે. અમારા શ્રી સંઘમાં દરેક વ્યક્તિને માંહમાંહે સુમેળ, સૌંપ અને ભાઈચારાના મેળ છે.
આ પુસ્તક તૈયાર કરવામાં ફાઇનલ પ્રેસ કાપી લખી આપનાર શ્રી ચંદુભાઈ ખેમચંદના અમે ઘણા આભાર માનીએ છીએ. તથા પ્રેસવાળા શ્રી જગદીશભાઇ એ સારું કાર્ય કરી બતાવ્યું છે...
પ્રશ્ન સંશોધનમાં પૂ. મુનિ શ્રી ચન્દ્રગુપ્ત વિજયજી મહારાજે સારી દક્ષતા વાપરી છે. અમારા શ્રી સંઘ નાને હોવા છતાં સારાં સારા અનુષ્ઠાના કાર્યો કરે છે, કરાવેછે, આ પુસ્તકને વાંચા, મને સમજો, ભાવિમાં આવનારા દુઃખાને દૂર કરવા શ્રી જિનાજ્ઞા મુજબ ધર્મ-આરાધના કરે અને શ્રી પ્રદ્યુમ્નકુમારની જેમ ચારિત્રના પંથે જઈ સ કલ્યાણને સાધા એજ અભ્યર્થના
॥ શુભભવતુ શ્રી સંઘસ્ય ॥
લિ. શ્રી નાગજીભુદરની પેાળ જૈનસ'ઘ

Page #8

નામાવલી
નકલ
૧૫૦ શ્રી પરમ આનંદુ જૈનસંઘ ઉપાશ્રયના ભાઈ-મ્હેનોતરફથી ૧૦૦ શ્રી શામળાની પાળ, તપગચ્છ જૈન ઉપાશ્રય જ્ઞાનખાતે. ૫૦ પૂ. સાધ્વીજી શ્રી. શ્રીમતી શ્રૌજી મ. ગેધરાવાલાની પ્રેરણાથી વીતરાગ આરાધના ભુવનની એનો તરફથી. ૫૦ અંબાલાલ કેશવલાલ શાહ.
૨૫ શ્રી. દરવાજાના ખાંચાનો જૈનસંઘ.
૨૫ પૂ. સાધ્વીજી શ્રી રાજેન્દ્રશ્રીજી મ. ના શિષ્યા પૂ. સાધ્વીજી શ્રી સ્નેહલત્તા શ્રીજીની પ્રેરણાથી એક સર્દૂ
ગૃહસ્થ.
૫ શેઠ બુધાભાઈ કેશવલાલ
[ભગવાન નગરના ટેકરા ]
૨૫ રમેશચંદ્ર ઘેલાભાઇ શાહ

Page #9

અનુક્રમણિકા
૧. દ્વારિકામાં નારદજીનું આગમન
૨. તિરસ્કારની આગ.
૩. રૂકમણી હરણુ.
૪. કૃષ્ણ–રૂકિમણીનું લગ્ન.
૫. ચરિત્ર નાયકને જન્મ.
४७
૫૪
૬૦
૮૮
૧૨૭
૧૪૦
૧૬૪
૧૭૧
૧૯૫
૨૦૯
૨૧૬
૨૨૪
૨૩૫
૨૫૪
૧૮. નગરીનું દહન અને કૃષ્ણના અગ્નિદાહ (પેજ નં. ૨૫૪માં પ્રકરણ ૧૭ના બદલે ૧૮ સમજવુ)
૬. ખાળરાજાનું અપહરણ.
૭. માહિતિ તથા પૂર્વ ભવ.
૮. નારદજી પાછા ફર્યાં.
૯. સ્ત્રી ચરિત્ર
૧૦. કુમારના કૌતુકો. ૧૧. પિતા-પુત્ર મિલન.
૧૨. શાંખ-પ્રદ્યુમ્ન
૧૩. કૃષ્ણ—જરાસંઘ.
૧૪. કૃષ્ણ-શ્રી નેમિનાથ
૧૫. રાજીમતીની શુભ પ્રેરણા.
૧
૮
૧૮
३७
૧૬. અપમાનનું પિરણામ.
૧૭ વિરતિના રાગી કૃષ્ણજી.

Page #10

. દ ય નમઃ “નમોનમ: શ્રી ગુરુ નેમિસૂ”
પુણ્યને પ્રભાવ યાને
પ્રદ્યુમ્નકુમાર
દ્વારિકામાં નારદજીનું આગમન
જબુદ્વીપ વિષે મગધ નામે એક મોટા દેશમાં લક્ષ્મી અને સરસ્વતીનું જ્યાં નિવાસ સ્થાન સમું રાજગૃહી નામે અતિભવ્ય અને સુંદર નગર હતું. કરડે ધનપતિ ત્યાં રહેતા હતાં. લાખે લક્ષાધિપતિ હતા.
ઊંચી ઊંચી ગગનચુંબી મહેલાતે તેના વૈભવની ઝાંખી કરાવતા હતાં. વિશાળ રાજમાર્ગો–અનેક બાગબગીચા અને હેજ ફુવારા હતાં. રમતગમતના મેદાને અને અન્ય પ્ર. ૧.

Page #11

પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
રમણીય સ્થાને હતાં. બાલમંદિર -શાળા-મહાશાળા-જિનમંદિર-ધર્મશાળાઓ અને દાનશાળાઓને કઈ પાર ન હતે. અનેક સ્થળોએ જ્ઞાનની પર હતી. નગરની કલા-કારીગરી ઉત્તમ પ્રકારની હતી. એવા એ નગરમાં મહારાજા શ્રેણિક રાજ્ય કરતાં હતાં.
એ નગરમાં ત્રિલેકપતિ, તરણતારણહાર ભગવાન મહાવીર પધાર્યા. દેવતાઓએ સમવસરણની રચના કરી. ગામ બહાર આવેલા ઉદ્યાનના માળીએ મહારાજા શ્રેણિકને “પ્રભુ પધાર્યાના ખબર આપ્યાં. આ વાત સાંભળી મહારાજા શ્રેણિક ખૂબજ ખુશી થઈ માળીને અલંકારે ભેટ આપી રાજી કર્યો. મહારાજા શ્રેણિક હાથી ઉપર બેસી, પિતાના સકળ પરિવારને સાથે લઈ, વાજતે ગાજતે ભગવાનને વંદન કરવા નીકળ્યાં. ઉઘાન પાસે આવી હાથી ઉપરથી ઉતરી, ચામર વિગેરે રાજચિહો અને પગની મેજડીઓ ઉતારી સમવસરણમાં ગયાં. અત્યંત ભક્તિભાવપૂર્વક વંદન કરી પરમાત્મા સન્મુખ બેઠા અને જિનેશ્વર દેવની વાણી સાંભળવા લાગ્યા.
મહાવીર સ્વામી કહે છે–હે ભવ્યાત્માઓ, આ ક્ષણભંગુર એવા માનવજીવનમાં સાધુ ધર્મ અને શ્રાવક ધર્મ અતિ ઉત્તમ છે. સાધુ ધર્મનું શુદ્ધ આરાધન કરનાર દેવલોક અથવા મેક્ષ પ્રાપ્તિ કરે છે. અને શ્રાવક ધર્મના આચરણથી બારમા દેવલોક સુધી પહોંચી શકાય છે. માટે

Page #12

દ્વારિકામાં નારદજીનું આગમન :
પરલોકમાં સદ્ગતિ મેળવવા સાધુધર્મ કે શ્રાવકધર્મ પાળ અત્યંત આવશ્યક છે.
સંસારમાં સહકઈ સુખની ઇચ્છા રાખે છે. દુઃખ કેઈનેય જોઈતું નથી. સુખ તે ધર્મ કરવાથી જ મળે છે. તે સિવાય બીજી કઈ રીતે માનવીને સુખ મળવાનું નથીજ. માટે હે ભાગ્યશાળી જનો ! ધર્મમાં વિક્ષેપ પાડનાર ક્રોધલેભમાન અને માયા એ ચાર શત્રુઓ છે એને પ્રથમ જીતતાં શિખો, અને પ્રયત્ન કરે. એ સિવાય ધર્મના માર્ગે સરળતાથી જઈ શકાતું નથી. એ ચાર શત્રુઓને નાશ કરી-સર્વ જી પ્રત્યે સમભાવ કેળવી સ્વર્ગસુખ અપાવનાર ધર્મ પ્રત્યે જાગૃત બને. ધર્મ કરવાથી બાહાઅત્યંતર લક્ષ્મીની પ્રાપ્તિ થાય છે અને મેક્ષની પ્રાપ્તિ પણ થાય. જેવી રીતે પ્રદ્યુમ્નકુમારને મોક્ષ થયે તેમ તમે મેક્ષની પ્રાપ્તિ અર્થે ધર્મમાં સ્થિર બની આચરણ કરે.
એ સમયે મહારાજા શ્રેણિક પુછે છે–હે ભગવંત! એ પ્રદ્યુમ્ન કેણ? તે વિષે અમને વિસ્તારથી સમજાવશે. એમનું ચરિત્ર હું આપના મુખેથી સાંભળવા ઈચ્છું છું.
મહારાજા શ્રેણિકની આગ્રહભરી વિનંતીથી ભગવાન મહાવીર સ્વામીએ પ્રદ્યુમ્ન ચરિત્ર કહેવાનું શરૂ કર્યું.
આ પૃથ્વી ઉપર-જગતના તમામ દ્વીપમાં શ્રેષ્ઠ એ જંબુદ્વીપ છે. તેમાં ભરતક્ષેત્રના મધ્યમાં સુરાષ્ટ્ર નામે પ્રદેશ છે. તેમાં ઈન્દ્ર મહારાજાના હુકમથી કુબેરમહારાજાએ બનાવેલી-સેનાના ગઢથી સુશોભિત એવી અતિ રમ્ય દ્વારિકા

Page #13

પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
પુરી નામે નગર હતું. નગરમાં તીર્થકર ભગવંતના જિન મંદિરે અતિ દેદિપ્યમાન હતાં. ધનધાન્યથી ભરપુર–મરી મસાલા અને તેજાનાઓના ઢગથી બજારો ઉભરાતાં હતાં. વિશાળ રસ્તા ચક ચૌટા અને બજારે હતી. પૃથ્વી ઉપર જાણે બીજું સ્વર્ગ ખડું થયું હોય એમ લાગતું હતું.
અહીં કેટી યાદવેની સેવા પામતાં શ્રી નેમિનાથ અને બળદેવ વગેરે ભાઈઓથી શુભતા, અનેક રાજાઓનું નેતૃત્વ ધરાવનાર-નીતિ રીતિપૂર્વક રાજ્ય ચલાવનાર વસુદેવના પુત્ર શ્રી કૃષ્ણ રાજ્ય કરતાં હતાં. શ્રી કૃષ્ણ મહારાજાનું અપૂર્વ પુણ્યબળ હતું કે જેની હાક ત્રણ ખંડમાં વાગતી હતી. ત્રણ ખંડમાં તેમનું સામ્રાજ્ય હતું. ન્યાયનીતિ સંપન્ન ત્રિખંડ અધિપતિ કૃષ્ણમહારાજા ગુણાનુરાગી હતા. લાખે-કરડેની સંખ્યામાં હાથી-ઘોડા, રથ, પાયદળ વિગેરેનું સૈન્ય હતું. તે કૃણ વાસુદેવની “સેળ હજાર રાણીઓ પૈકી મહારાજા ઉગ્રસેનની પુત્રી સત્યભામા પટ્ટરાણી હતી. તે અત્યંત સ્વરૂપવાન લાવણ્યવાન અને યૌવન સંપન્ન નારી હતી. સ્વામીને મારા પ્રત્યે અપૂર્વ પ્રેમ છે એમ માનતી સત્યભામાં ગર્વને લીધે અન્ય રાણીઓને પોતાનાથી ઉતરતી માની ગર્વથી વર્તન કરતી. અન્યનું અપમાન કે તિરસ્કાર કરતાં અચકાતી નહિં.
[પ્રતિ વાસુદેવ જરાસંઘના જમાઈ કંસરાજાને મારવાના વેરથી શ્રીકૃષ્ણ પશ્ચિમમાં ગયા. અઠ્ઠમ તપના પ્રભાવથી

Page #14

દ્વારિકામાં નારદજીનું આગમન
સમુદ્રદેવે પ્રસન્ન થઈ ત્યાં જગા કરી આપી અને ઇન્દ્રના આદેશથી કુબેરે દ્વારિકા નગરીની રચના કરી આપી હતી. એકદા શ્રીકૃષ્ણ રાજસભામાં બેઠા હતાં. તે સમયે આકાશમાગે કાઈ તેજોમય પુરૂષને આવતાં દીઠાં. તે કેણુ હશે એ વિચાર કરતાં હતાં ત્યાંતે મૃગચમ અને જટાથી આળખાઈ ગયેલાં શ્રી નારદ મુનિ છે. બાલ બ્રહ્મચારી નારને જોઈ આસનેથી ઊઠી તેમને આવકારવા કૃષ્ણ તથા મલદેવ દોડીને સામે ગયા. હાથ ઝાલીને આસન ઉપર એસાડયાં અને પવિત્ર પદાર્થોથી પગ પ્રક્ષાલન કરવાપૂર્વક અત્યંત ભક્તિભાવે વંદન કર્યુ.
કૃષ્ણ-બળદેવ પોતપાતાના આસને બેસી, નારદજી સામે માં રાખી તેમની સાથે વાર્તાલાપ કરવા લાગ્યા. નારદજીએ સૌના ખખર અંતર પૂછ્યાં. નારદજીના સ્નેહપૂર્ણ વચન સાંભળી કૃષ્ણ કહે-હે મુનિશ્વર, આપ જેવા મહાન તપસ્વી અમારા વ્હાલેસરી ડાય પછી અમારુ' અહિત કયાંથી થાય !
કૃષ્ણ-બળદેવની ભક્તિભાવથી સંતુષ્ટ થયેલા નારદજી બોલ્યા-હે પુરૂષાત્તમ ! તમારી સ`પતિનું અવલેાકન કરવા માટે હું આવ્યો હતો. તમારી રૂપસંપત્તિ, ધનસ'પત્તિ, ઉદારતા દાન-ચતુરાઇ વગેરે જોઇ હું ખૂબ જ સતેષ પામ્યા છું. તમારી નિરાભિમાનતા ખરેખરે પ્રશસનીય છે.
અત્યંત સ્વરૂપવાન એવી સત્યભામા નામે આપને પટ્ટરાણી છે જે પેાતાના રૂપના ગવે અન્ય સ્ત્રીઓનુ અપ

Page #15

પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
માન કરે છે. એવી અતિ સુંદર સ્ત્રી વિષે લેકે ના મુખે તે મેં ઘણું ઘણું સાંભળ્યું છે પરંતુ સ્વને દર્શન કર્યા નથી. જે આપની આજ્ઞા હોય તો હું તેમના દર્શન કરું. કૃષ્ણ સહર્ષ અનુમતિ આપતા નારદમુનિ અંતઃપુરમાં ગયાં.
એ સમયે સ્નાનગૃહમાંથી બહાર આવી અનેક પ્રકારના શણગારની સજાવટમાં સત્યભામાં મશગુલ હતી. સુગંધીત પદાર્થોને બનાવેલ લેપથી માલીસ કરાવી સેંથે પુરી સુવ
ના અલંકાર પહેરી રહી હતી અને પિતાનું મસ્ત યૌવન અરિસામાં જોઈ રહી હતી. પિતાના રૂપના નશામાં મસ્ત બની મંદ મંદ મલકાતી હતી. અત્યારે ખરેખર સત્યભામાં કંડારેલી મૂર્તિ હોય તેવી અલૌકિક ઝળહળતી હતી. એવે સમયે અંતઃપુરમાં નારદમુનિ આવી પહોંચ્યા. સત્યભામાં શણગાર સજી રહી હતી તે જોઈ મુનિ દરવાજામાં જ ઊભા રહી ગયા. એજ સમયે મુનિરાજનું પ્રતિબિંબ અરિસામાં સત્યભામાની નજરે પડ્યું. અને બોલી ઊઠી, અરે ! આ ભસ્મ ચોળીને અહીં આવેલ આ દુમુખ કેણ છે? અને તિરસ્કાર યુક્ત શું શું કરીને બીજા ખંડમાં ચાલી ગઈ. અને વિચારવા લાગી કે જેગટો કોણ હશે? અહીં કેમ આવ્યું હશે? હવે ક્યારે અહીંથી ટળશે?
સત્યભામાના અપમાનજનક વર્તાનથી નારદજી ખૂબ ગુસ્સે ભરાયા અને તરત જ પવનવેગે આકાશમાં ઊડવા લાગ્યા. મુનિ મનમાં વિચારે છે કે આ સત્યભામાને તેણે કરેલા કર્મને બદલે મલજ જોઈએ. પિતે ધારત તે શાપ

Page #16

દ્વારિકામાં નારદજીનું આગમન
આપી શક્ત પરંતુ કૃણ સાથેની મૌત્રીને કારણે તેમ કરી શક્યા નહિ.
| મુનિએ વિચાર્યું કે અપમાનને બદલે એવી રીતે વાળું કે જીવનભર દુઃખી થઈ જાય અને ખબર પડે કે મુનિનું અપમાન કરનારને કેવી શિક્ષા થઈ શકે છે ! આમ વિચાર કરતાં આકાશમાર્ગે જઈ રહ્યાં હતાં. એવામાં એક યુક્તિ મલી જતાં મુનિશ્રી અત્યંત હર્ષ પામ્યા. અને તેમના કૃષ્ણ સાથેના સંબંધે જેમના છે તેમ રહેશે અને પિતાના અપમાનને બદલે પણ લઈ શકાશે.
= spo,

Page #17

ન
烧防腐防爆ZBZZZZZ防防防
ર
X
X
તિરસ્કારની આગ
肉肉肉肉XBW88&防腐
શ્રી કૃષ્ણને એવી સ્ત્રી ખતલાવું કે જેના રૂપ લાવણ્ય જોઇને માહી પડે અને તેની સાથે લગ્ન કરે. તેમજ આંત સુદર સ્ત્રી મેળવી આપવા બદલ મારા પ્રત્યે પ્રેમ લાગણી
અનુભવે અને સત્યભામાને માથે શાયનું સાથે જીવનભર રહે. એનું અભિમાન ઉતરે અને ફરી મારા જેવા કોઈનુંય અપમાન ન કરે. તે કડક શિક્ષા કરું.
નારદમુનિ અનેક દેશોમાં વિચરતા વિચારતા વિદભ દેશની રાજધાની ડિનપુરમાં ગયા. ત્યાં મહાપ્રતાપી ભીષ્મ નામે રાજા રાજ્ય કરતા હતાં, શ્રીમતી નામે રાણી હતી અને રૂકિમ–રૂકિમણી નામે તેમને પુત્ર પુત્રી હતાં. ભીષ્મ રાજા રૂપમાં કામદેવ સરખા સ્વરૂપવાન હતા અને મહા ખળવાન હતા. પાતાના માહુબળથી અનેક રાજાએને હેરાવ્યા હતા, ખૂબજ દયાળુ. ધાર્મિક અને પરોપકારી પણ હતા તેને દ્વારે આવેલ કોઈ પણ યાચક ખાલી હાથે પાછા ક્રૂરતા નહિ, તેવા તે દાનેશ્વરી હતો.
એકદા ભીષ્મ રાજા પોતાની સભામાં બેઠા છે અને પેાતાના રાજ્યના અધિકારી વર્ગ સાથે ચર્ચા કરી રહ્યાં

Page #18

તિરસ્કારની આગ
હતાં તે સમયે એક જટાધારી મુનિ કે જેના અંગે ભસ્મ લગાડેલી છે એવા મુનિને આકાશ માર્ગથી ઊતરીને આવતા જોયાં રાજા એ બાલ બ્રહ્મચારી નારદજીને ઓળખી સિંહાસન ઉપરથી ઊઠીને–પગમાં પાદુકા પહેર્યા વગરજ આવકાર આપવા સામે ગયાં ખૂબજ ભક્તિભાવ પૂર્વક વંદન પૂજન કરી સ્વાગત કર્યું.
નારદજીને હાથ ઝાલી સભા મંડપમાં લાવી ગ્ય આસન ઉપર બેસાડયા–તેમની પૂજા કરી–સ્તુતિ કરી અને ખૂબ જ નમ્ર ભાવે પૂછ્યું કે હે મુનિવર્ય, આપ સુખરૂપ તે છે ને? ઘણા સમયે અમારા ઉપર કૃપા કરી અહીં પધાર્યા! અમારું નગર અને આ રાજમહેલ પાવન થયાં. આજની સભા પણ પવિત્ર બની રહી. ધન ભાગ્ય મારા કે મારે આંગણે આવા મહાન તપસ્વી પધાર્યા !
મુનિના આદેશથી રાજા મુનિની સામે હાથ જોડીને બેઠો. અત્યંત પ્રેમથી મુનિ પૂછવા લાગ્યા–હે રાજન તારા રાજ્યમાં–તારા દેશમાં–તારા કુટુંબમાં સૌ કુશળ તો છે ને? તારી નગરીમાં–સૈન્યમાં અને સ્વજનેમાં સૌ ખુશી આનંદમાં છે ને ? તારા સ્ત્ર-પુત્ર–પરિવાર સર્વ સુખરૂપ તે છે ને? મુનિરાજના આ ભાવવાહી અને લાગણી સંપન્ન શબ્દ સાંભળી રાજા ભીષ્મ બહુ ખુશ થયાં. અને બોલ્યા-હે મહર્ષિ, આપ જેવા મહાન યેગી, આબાલબ્રહ્મચારી-તપસ્વી એવા આપ ત્રણે લોકમાં પૂજાઓ છે અને એવા આપની કૃપા દ્રષ્ટિ હોય પછી કોઈ આપત્તિ ઊભી રહે ખરી ?

Page #19

૧૦
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર આપત્તિને ભાગે જ છુટકે ! સુખ જ આવે.
- હે પૂજ્ય ! આપે તે મને વિસારી મૂક્યું હતું પરંતુ હું આપને કદી ભૂલ્યા નથી. આપ અમારા જેવા ભક્તોને ભૂલી જાવ તે અમારું શું થાય ! હે મુનિરાજ હું હાથ જોડીને આપને વિનંતી કરું છું કે આપ અવાર નવાર અહીં અમારે આંગણે આવતાં રહેજો અને અમારા ઉપર ઉપકાર કરતાં રહેજે. આમ મુનિરાજ અને મહારાજા વચ્ચે વાર્તાલાપ ચાલે છે એ સમયે એક અત્યંત સ્વરૂપવાન યુવક સભામાં આવ્યું. સિંહ સમાન જેની ચાલ છે. મોઢા ઉપર દિવ્ય તેજ છે, કાનમાં સેનાના કુંડલ પહેરેલાં છે. સેનાની જરીથી ઝગમગતાં કપડાં અને માથે સુંદર સોનેરી પાઘડી પહેરી છે તે એ સૌને વંદન કરતે–રાજા પાસે આવી રાજાને અને મુનિને વંદન કરી પોતાના આસને બેઠે.
આ યુવાનને જોઈ નારદજી ભીમરાજાને પૂછવા લાગ્યા. કે હે રાજા, આ અત્યંત ગુણવાન, સ્વરૂપવાન અને પરાકમી આ પુણ્યશાળી પુરૂષ કેણ છે? રાજાએ તરત જવાબ આવે છે એ મારી શ્રીમતી નામની રાણીની કુક્ષિએ જન્મેલે મારે પુત્ર રૂકિમ છે.
નારદજી પૂછે છે કે તારી રાણી શ્રીમતીની કૂખે કેટલાં બાળકે જન્મ્યા છે? રાજા કહે આ એક પુત્ર અને બીજી એક પુત્રી એમ બે બાળકે જમ્યા છે.

Page #20

તિરસ્કારની આગ
આ સાંભળી નારદજી વિચાર કરે છે કે આ રૂકિમ અત્યંત સ્વરૂપવાન છે. યુવાન સ્ત્રીઓના દૌયને કંપાવી દે એવે છે તે તેની બહેન પણ ખરેખર તેનાથી ચઢિયાતી જ હશે. પરંતુ જે તે પરણેલી ન હોય તે જ મારી મનેકામના પાર પડે. આથી નારદજીએ વાતવાતમાં તેના વિવાહ શિશુપાલ રાજા સાથે (મૌખિક) કર્યા છે. તે જાણી લીધું વિધિપૂર્વક હજુ કરવાના બાકી છે. આ સાંભળી મુનિરાજ અત્યંત ખુશ થઈ ગયાં. - નારદજી બોલ્યા કે હે રાજા, તને સુખરૂપ જોઈ હું ઘણે ખુશ થયે છું. હવે તારી પત્નિ શ્રીમતી, તારી વિધવા બહેન અને રૂકિમણી નામની તારી પુત્રીને જોવા ઇચ્છું છું. રાજાએ સહર્ષ અનુમતિ આપી અને બોલ્યા. અમારું ઘર પાવન કરે તેમજ સ્ત્રી વર્ગ સહુ આપને પ્રણામ કરીને આપના શુભ આશીર્વાદ પામે. ત્યારબાદ મુનિશ્રી ત્યાંથી ઊઠીને સીધા અંતઃપુરમાં ગયાં. મહાન દેવષિને જોઈ દરેક સ્ત્રીઓ પિતાના આસનેથી ઊભી થઈ મુનિરાજના પગે પડી. મુનિરાજે સૌને આશીર્વાદ આપ્યાં. રુકિમણીને જોઈ મુનિરાજ ખુબજ પ્રસન્ન થઈ ગયાં અને આશિષ આપી કે “યાદવકુળભૂષણ મહારાજા શ્રી કૃષ્ણદેવની તું પટ્ટરાણી થજે.”
મુનિરાજના આશીર્વાદ સાંભળી લજજા પામેલી રૂકિમણી નીચું જોઈ પોતાની ફેઈની બાજુમાં જઈને ઊભી રહી ગઈ. મહારાજા ભીષ્મની બહેન મુનિરાજને પૂછે છે કે-હે

Page #21

૧૨
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
મહર્ષિ આપે કહ્યું તે કૃષ્ણદેવ કેણ છે? કયાંના રાજા છે? કયા વંશના છે? કયાં કયાં પરણેલાં છે? અને કયા નગરમાં વસે છે ? અમને એ તમામ હકીકત જાણવા ખૂબજ ઈચ્છા છે તે કૃપા કરીને અમને વિગતવાર સઘળી માહિતી આપે અમે આપને આભાર માનીશું.
પિતાની મનોકામના સિદ્ધ થતી જણવાથી મુનિરાજ મનમાં હસીને બોલ્યાં હે દીકરી, તમારે કૃણમહારાજ વિષે જાણવાની ઉત્કંઠા છે તે સાંભળ.
અહીંથી દૂર દૂર પશ્ચિમ દિશામાં, અનેક નાના મોટા તીર્થ સ્થાનેથી ભરપુર અને પવિત્ર એ સેરઠ નામે દેશ છે. તે દેશના પશ્ચિમ છેડે ઈન્દ્ર મહારાજના આદેશથી કુબેર મહારાજે બનાવેલી દ્વારિકા નામે નગરી છે જેને ફરતો સેનાને કેટ છે. તેની ફરતી સમુદ્રરૂપે ખાઈ છે. નગરીને ફરતે નાના કોટ ને હીરા, માણેક અને મેતીના કાંગરા ઝગમગી રહ્યા છે. એવી અતિ મનોહર શ્રી દ્વારિકા નગરી છે. તેમાં રૂપ રૂપના અંબાર સમ–મહા પરાક્રમી-બળવાન-લહમી વર્યવંતા, શ્રી નેમિનાથ અને બળદેવ જેવા ભાઈઓથી શોભતા, યાદવ વંશના ચંદ્રમાન અને વસુદેવ રાજાના પનોતા પુત્ર કૃષ્ણમહારાજા છે જે દ્વારિકા નગરીના રાજાધિરાજ છે. એવા એ કૃષ્ણમહારાજાનું વર્ણન કરવા હું અસમર્થ છું. આમ રુકિમણના હૃદયમાં કૃણને સ્થિર કરી અને પિતાની સ્વાર્થ સિદ્ધિની વેલ વાવી નારદમુનિ ચાલતા થયાં

Page #22

તિરસ્કારની આગ
મુનિરાજના ગયા પછી ભત્રીજી ફાઇને પૂછવા લાગી કે હૈ' ફોઇ ! આ મુનિરાજના શબ્દો શુ' ખરેખર સત્ય હશે ? મારુ' માનવું એવુ' છે કે માટે ભાગે મુનિઓ અને ગુરૂજના, પોતાના ભકતનેાનું મન રાજી રાખવા મીઠું મીઠુ' ખેલતા હૈાય છે. એવું તે નહિ' હોય ? ભીમરાજાની બહેન એટલી આવા ખાલ બ્રહ્મચારી નારદજી જેવા મુનિએ કદી અસત્ય ખેલતા હોતા નથી. આ વિષે મેં પણ ઘણા સમય પહેલાં બીજા મુનિના મુખે સાંભળેલુ મને યાદ છે. તે સાંભળ
૧૩
એક વખત અતિમુક્તક નામના એક મુનિ ગોચરી વહેારવાં આપણા ઘેર પધારેલા. તેએ જયાતિષ શાસ્ત્રમાં, અષ્ટાંગનિમિત્તમાં પારંગત હતા તેમજ સ્પષ્ટ વક્તા હતા. તારા પિતાજીએ ઉત્તમ પ્રકારના આહાર વહેારાખ્યું. તેમને એક આસન ઉપર બેસાડીને પૂછેલું કે હે મુનિરાજ ! આપ જચેાતિષ ઘણું સારું જ્ઞાન ધરાવા છે તે મને એક પ્રશ્નને જવાબ આપશો ? કે આ મારી પુત્રીના પતિ કાણુ થશે ?
ત્યારે ખૂબ ઊંડા વિચાર કરીને તેમણે કહેલું કે— હે રાજન્! યાદવવંશમાં રત્ન સમાન, ધીર, ગંભીર મહાઅળવાન અને મહા બુદ્ધિશાળી, અત્યંત સ્વરૂપવાન-વસુદેવ મહારાજાના પુત્ર શ્રી કૃષ્ણ-કંસરાજાને મારીને અનેક યાદવે સાથે સારઠ દેશમાં આવી દ્વારિકા નગરીમાં રાજ્ય સ્થાપન કરી રહેશે તેવા શ્રી કૃષ્ણ તારી પુત્રીના પતિ ખનશે. આ સ` હકીકત મે જાતે સાંભળેલી છે માટે હે પુત્રી! નારદ

Page #23

૧૪
પુણ્યનો પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
મુનિએ આપેલ આશીર્વાદ મિયા હોયજ નહિં, આ સાંભળી રુકિમણું કહે ફેઈ ! આ વાત તમે ઘણું સમયથી જાણે છે--અને એ પણ જાણે છે કે હું શિશુપાલને અપાઈ ગઈ છું તે હવે મુનિરાજનું કહેવું સત્ય કઈ રીતે બની શકે ? મને તે આમાં કાંઈ સમજ પડતી નથી.
કોઈ બોલ્યાં બેટી ! તારા માતાપિતાએ તને શિશુપાલ સાથે આપી નથી. તારેભાઈ તેમને ત્યાં ગયેલે ત્યારે તારા ભાઈએ તને ત્યાં આપવાનું કહેલું છે અને તે વાત તેણે તારા માતાપિતાને જણાવી અને તારા માતાપિતા એ કબૂલ રાખી છે.
તારા પિતા અને શિશુપાલરાજા ગાઢમિત્ર છે. એકવાર શિશુપાલે અન્ય દુશ્મન સાથે લડાઈ કરવા જણાવેલું, તારા પિતા મિત્રતાના દાવે તેની મદદમાં જવા તૈયાર થયાં. તે વખતે તારા ભાઈએ રોકીને પોતે લડાઈમાં જવા તૈયાર થયે.
ભીષ્મરાજાએ પુત્રને લશ્કર લઈ શિશુપાલની મદદ માટે મોકલ્યા. રૂકિમની સહાયથી કાશીના રાજાને હરાવ્યું. અને વાજતે ગાજતે પાછો ફર્યો. રૂકિમની બહાદુરી અને કામયાબીની પ્રશંસા કરી–સભા ભરી અને ખૂબ જ માન ભેટ સેગા આપી. આથી શિશુપાલને સહર્ષ તારા ભાઈએ પ્રસન્ન થઈને તને આપી. જેથી અન્ય પ્રેમને વધારે થયે. ત્યાંથી આવ્યા પછી તારાભાઈ એ આ વાત તારા માતપિતાને સમજાવી-તેમને પણ ઉપરોક્ત વાત ને સહર્ષ વધાવી લીધી.

Page #24

તિરસ્કારની આગ
૧૫ હે રૂકિમણ ! આવી રીતે તું શિશુપાલને અપાઈ છે. પરંતુ તારા માતાપિતા વડે તારી સગાઈ થઈ નથી. તેથી કેઈજ વાંધો નહિં. તું જરાય ચિંતા કરીશ નહિં. આનદથી મઝા કર. અને એટલો વિશ્વાસ રાખજે કે ગમે તે રીતે હું તારે વિવાહ દ્વારકાના ભૂપ શ્રી કૃષ્ણ સાથે જ કરાવી આપીશ. પિતાની ફેઈ તરફથી આવું આશ્વાસન મળવાથી તે આનંદમાં રહેવા લાગી. તેના હૃદયમાં શ્રી કૃષ્ણ છાઈ રહ્યા હતા. દ્વારિકાથી આવતા લેકેને કૃષ્ણ વિષે પૂછ પૂછ કરતી અને તેને જવાબ સાંભળી ખૂબજ રાજી રાજી થઈ જતી. તેણે મનમાં રાત દિવસ શ્રી કૃષ્ણનીજ માળા ગણતી ગણતી દિવસ પસાર કરી રહી.
આ બાજુ નારદમુનિ રુકિમણીને મલીને આકાશ માર્ગે કેઈ એકાંત સ્થળની શોધમાં નીકળી પડ્યાં. ફરતાં ફરતાં તેમને જોઈતું સ્થળ મલી ગયું. અહીં આવીને શ્રી કૃષ્ણને બતલાવવા માટે રૂકિમણનું અતિસુંદર ચિત્ર દેરવા લાગ્યા. ચિત્ર એવું તે આબેહુબ બનાવ્યું કે તે જેનારને પ્રથમ નજરે જ ગાંડે અને મેહીત બનાવી મૂકે. રૂપ નીતરતુંકૌમાર્યનું તેજ ઝળહળતું અનેક પ્રકારના સાજ-શણગારથી ભરેલું ચિત્ર જેનારને બે ઘડી વિવશ કરી મૂકે તેવું હતું.
આ ચિત્રા લઈને નારદજી દ્વારિકા નગરીમાં આકાશ માર્ગે ગયાં. શ્રીકૃષ્ણ પિતાના મહેલમાં બેઠા હતાં તે સમયે મુનીશ્વર ને આવતાં જોઈ તેમનું સન્માન કરવા આસનેથી

Page #25

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
ઊઠીને સન્મુખ જઈ હાથ ઝાલીને આસને બિરાજમાન કરીખેડાથ જોડી પ્રણામ કરી તેમની બાજુમાં છોડાં. આન’દ વિનાદ કરતાં કરતાં મુનિરાજે રાજ્યના–સ`સારના અનેક પ્રશ્નો પૂછ્યાં. સૌની કુશળતા જાણી.
૧૬
શ્રી કૃષ્ણે પૂછ્યું કે હું મુનિરાજ ! આપ મહાન શક્તિ શાળી છે. આ પૃથ્વી ઉપર ઠેર ઠેર ફરનારા છે એટલે કાંઈ નવન વાત હૈાય તે આપનીજ પાસેથી અમને જાણવા મલે. અમે તે અમારા રાજયમાં પડી રહીએ છીએ એટલે દેશિવદેશના અમને શું ખબર પડે? આપ અમને કાંઈક નવન વાત કહા. જેથી અમને ખૂબ આનંદ થાય.
કૃષ્ણની વિનંતી સાંભળી નારદ મુનિએ પેાતાની પાસેનુ ચિત્ર ખુલ્લું કરી તેમની સામે મૂકયુ.આવુ અતિ સુંદર-સ્વરૂપવાન–માખણ જેવી કાયા ધરાવતી હરણ જેવી આંખા-લાલ પરવાળા જેવાં હાઠ-કાળા નાગ જેવા ચાટલે માદક રૂપ–અને લજામણીના છેડજેવું શરમાળપણુ દર્શાવતી કન્યાનું ચિત્ર જોઇ કૃષ્ણ મહારાજ પ્રથમ નજરે જ પ્રેમમાં પડયા. કૃષ્ણે મનમાં વિચારે છે કે ખરે ખર આવું રૂપ લાવણ્ય અને દેહ લાલિત્ય કાઈ ઇન્દ્રની અપ્સરાનું હાય કે પછી સત્યુગની કાઇ નારીનું જ હાવુ જોઇએ. મારી જીંદગીમાં આવી સ્ત્રી મે કદી જોઈ જ નથી આવી અવર્ણનીય રૂપમાય વાળી સૌની છબી જોઈને મને હૈયામાં બળતરા થાય છે, અહે. આવી નવયૌવના

Page #26

તિરસ્કારની આગ
૧૭
રૂપ નીતરતી કામણગારી કાયા વાળી- મેળવી જ નથી. શું કરું તે આવી સ્ત્રી મલે? પરંતુ પહેલાં તે આ ચિત્ર કેનું છે તે જાણી લેવું જોઈએ.
હસતાં હસતાં કૃષ્ણ મહારાજ નારદજીને પૂછે છે-કે હે મુનિરાજ! આપે આ છબી મને બતાવી તે સ્ત્રી પરણેલી છે કે કુંવારી ? સ્વર્ગની અસર છે કે મૃત્યુ લેકની નારી? આપે નજરે નીહાળેલી છે કે કલ્પિત ચિત્ર છે ? ક્યાં રહે છે? શું નામ છે? કઈ જાતિમાં જન્મેલી છે ? આ ચિત્ર કયા ચિત્રકારે દોરેલું છે. તેની તમામ માહિતી મને સત્વરે જણાવવા કૃપા કરે.
પ્ર, ૨

Page #27

BE3 82 SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
રૂકિમણું હરણ
શ્રી કૃષ્ણ આ ચિત્ર જોઈને મોહમાં પડી ગયાં છે. અને પિતાનું ધાર્યું નિશાન લાગ્યું એમ સમજી મુનિ ખૂબજ રાજી રાજી થઈ ગયાં. પિતાનું અપમાન કરનાર સત્યભામાના રૂપને ગર્વ હવે ઉતરશે. મારી પ્રતિજ્ઞા સિદ્ધ થશે એમ સમજીને મુનિરાજ બોલ્યાં હે કૃષ્ણ! તે પૂછેલા પ્રશ્નને સંપૂર્ણ જવાબ આપું છું. જરા શાંતિપૂર્વક સાંભળજે.
આ ભરત ક્ષેત્રમાં વિદર્ભ દેશ છે. તેમાં કુંડિનપુર નામે મેટું નગર છે. તેમાં મહાપરાક્રમી, બળવાન અને પ્રતાપી રાજા ભીષ્મ નામે રાજ્ય કરે છે. તેમને શ્રીમતિ નામે અતિ સુંદર–ધર્મિષ્ઠ અને દયાળું રાણું છે એ રાણીથી ભીષ્મરાજાને બે સંતાન થયા છે. તેમાં એક પુત્ર અને એક પુત્રી છે. પુત્રીનું નામ રકમ અને પુત્રનું નામ રુકિમણ છે. અને અત્યંત સ્વરૂપવાન અને યુવાન છે. રાજકુમારી

Page #28

૧૯
૩. રૂકિમણી હરણ રૂકમણી હજ પરણાવેલી નથી. પરંતુ તેના ભાઈ રૂકિમએ શિશુપાલને આપી છે. તેના માતાપિતાએ આપી નથી એટલે તે કુંવારિકા જ છે, આ કન્યાને મેં મારી સગી આંખે જોઈ છે, એટલે હું કહી શકું છું કે ચિત્રમાં આલેખેલી કન્યા કરતાંયે અધિક સ્વરૂપવાન-યૌવનમતી અને બુદ્ધિશાળી છે. મેં તેની સાથે વાતચીત પણ કરી છે. ખરેખર કહું તે આવી સ્ત્રી આપની સાથે જ શોભે. આપની વાતચીત ઉપરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે આપને તેણીના પ્રત્યે રાગ ઉપન્યો છે. અને તેમાં કાંઈ ખૂટું પણ નથી.
રુકિમણી સાથે છેડી વાતચીત કરવાનો સમય મળ્યે હતું. તે દરમ્યાન મેં તમારા રૂપગુણનું વર્ણન કર્યું છે. અને તેના હૃદયમાં તમારું સ્થાન કરી તમારા પ્રત્યે પ્રેમ કરતી પણ કરી મૂકી છે. હવે ગમે તે થાય પણ તેના હૃદયમાંથી તમારું નામ કેઈપણ રીતે ભૂલી શકે તેમ જ નથી. ત્યાંથી પાછા ફરતાં તમારા જેવા મિત્રને ભેટ આપવા આ ચિત્ર મેં મારી જાતે જ આલેખેલું છે. જે તમારી સમક્ષ પડયું છે. હવે તે સ્ત્રી મેળવવાની તમારામાં શક્તિ હોય તે જઈને લઈ આવો, આ કાર્ય સરળ નથી. મદ હોય તેજ કરી શકે. જો કે હું માનું છું કે આવી સ્વરૂપવાન રમણુ-રૂકિમણુને વિધાતાએ કદાચ તમારા માટે જ સર્જન કરી હોય લાગે છે તે હવે વિના વિલંબે તે મેળવી લે આવા કાર્યમાં લેશમાત્ર આળસ કરવી ન જોઈએ, મેં રૂકિમણીના હદયના ભાવ વાંચેલાં છે એટલે તે જરાપણુ આનાકાની કર્યા

Page #29

૨૦
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર વગર તમારી સાથે ચાલી નીકળશે. આને માટે પુરૂષાર્થ તે કરજ પડે ને?
મેં મિત્ર પ્રત્યેની મારી ફરજ બજાવી છે, હવે પછીનું કામ તમારે સંભાળી લેવું-હું મારે રસ્તે જાઉં છું. આમ કહી નારદજી પિતાના માર્ગે રવાના થયાં. નારદજીના ગયા પછી રુકિમણીમાં અત્યંત હિત થયેલા કુoણજીને ક્યાંય ચેન પડતું નથી. જમવા પ્રત્યે નારાજી થતી. વાતચીત કરવી ગમે નહિં. કેઈની સાથે બેલે ચાલે નહિ, રાત્રીભર ઊંઘ આવે નહિ. વિચારોમાં ખેયા ખયા રહેવા લાગ્યા. સભામાં બેઠાં હોય છતાં તેમનું ચિત્ત રૂકિમણમાં જ ભમતું રહેતું. “ઘાયલ કી ગત ઘાયલ જાણે, ઔર ન જાને કઈ
આમ કૃષ્ણ મહારાજા હંમેશાં ચિંતાતુર રહેવા લાગ્યા સભાજનો એ વિચારવા લાગ્યા કે આ કૃષ્ણરાજા જરૂર કઈ ઊંડી ચિંતામાં છે, પરંતુ તેમને પૂછવાની હિંમત કેણ કરે?
આ બાજુ એવું બન્યું કે રાજા શિશુપાલે તિથીઓ તેડાવી લગ્નનું મુહૂર્ત કઢાવી–લગ્ન પત્રિકાઓ તૈયાર કરાવી અને ખાસ દૂત સાથે એક પત્રિકા કુંઠિનપુર ભીષ્મ રાજાને મેકલાવી. લગ્ન નજીકના મહિનામાં ગઠવ્યાની જાણ કરી. આ જાણી રુકિમણી ખૂબજ ચિંતામાં પડી ગઈ. હવે શું થશે? મારે શું કરવું ? આ જાણી તેની

Page #30

૩. રૂિકમણી હરણ
૨૧
ફાઇ તેને સમજાવતી કે બહેન, નસીબમાં લખ્યું હશે એજ થશે. નાહકની ચિંતા કરે શું વળે ? હું તારી સાથે જ છુ. તારે લેશ માત્ર ચિંતા ન કરવી. હું રસ્તે કાઢી તને સહકાર આપીશ. આમ કહી ફાઇ-ભત્રીજી એકાંતમાં બેસી કેાઇ માર્ગ કાઢવાના વિચાર કરવા લાગ્યા. બન્ને જણી ભેગી મળી કૃષ્ણને એક ખાસ પત્ર લખ્યા તેમાં પેાતાના હૃદયની ઊર્મિ અને વ્યથા સમજાવ્યા અને તેમને ખાસ વિશ્વાસુ—આવા કાર્યો બજાવવામાં નિપૂણ એવા દૂતને એ પત્ર સાથે દ્વારિકા રવાના કર્યાં અને જવાબ લઈને જલદીથી પાછા આવવાનું સમજાવ્યું. દૂત કુડિનપુરથી રવાના થયા અને થેાડા જ દિવસમાં દ્વારિકા આવી પહોંચે. દ્વારિકા નગરીની જાહોજલાલી અને સુખ વૈભવ જોઈને દંગ થઈ ગયે, પાતે જે અગત્યના કામે અહી આવ્યા હતેઃ તે પતાવવા રાજદરબારમાં ગયા અને કૃષ્ણ રાયને મલ્યા, મહારાજને એકાંતમાં મલવાનું કહીને તે સમયે ડ્રિંકમણીના પત્ર હાથો હાથ આપ્યા તેમજ તેને જવાબ જલદીથી આપવા વિનંતી કરી.
-
કૃષ્ણ મહારાજ જેની યાદમાં ઝૂરી રહ્યા હતા તેને પત્ર મલવાથી અત્યંત આનંદમાં આવી ગયા હતા. તે પત્ર ખેલી વાંચવા લાગ્યા. તેમાં લખ્યું હતુ કે
‘હે કૃષ્ણ મહારાજ.’
મુનિવ` નારદજીના મુખેથી મેં આપના વિષે જાણ્યું

Page #31

૨૨
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
ત્યારથી હું આપને મલવા ઝંખી રહી છું. ભ્રમરી સદા માલતીના પુષ્પને સમાગમ ચાહે છે અન્યને નહિં. સિંહબાળા સિંહને જ પામવાની ઈચ્છા રાખે મૃગને નહિ. હે મારા મનના માનેલ મોરલા, ઢેલડ તમને મળવા થનગની રહી છે. જલદી પધારે અને મને તમારી વિરહાતુર બનેલી હું હવે ક્ષણભર રહી શકું તેમ નથી. વિશેષ માહિતી દૂત આપશે. લિ. આપની સદા સદાની દાસી રૂકિમણીના પ્રણામ.
પત્ર વાંચી અતિ આનંદ પામેલા કૃoણે દૂતને પુછ્યું કે ભાઈ, તું કયા દેશથકી આવે છે? કોણે તને મેકલ્ય છે? ત્યાંની પરિસ્થિતિ વિષે મને પૂરી સમજ આપ.
દૂત કહે હે મહારાજા, હું વિદર્ભ દેશની રાજધાની કુંડિનપુરથી આવું છું, તેમની રાજકુમારી રુકિમણીદેવીને પત્ર આપને પહોંચાડવા અહીં આવ્યો છું. અમારા મહારાજાનું નામ ભીમરાય છે. તેમને એક રૂકિમ નામે પુત્ર છે. અને રુકિમણું નામે એક પુત્રી છે. ચેદી દેશના રાજા શિશુપાલ અમારા મહારાજાના મિત્ર છે. એક દિવસ શિશુપાલ રાજાને દૂત આવી અમારા મહારાજાને સંદેશ આપે કે શિશુપાલ દુશ્મન રાજાઓને જીતવા માટે તૈયાર થયા છે. તેમાં તમારી મદદની જરૂરત છે તે તમે તમારા સૈન્ય સહિત સહાય કરવા જલ્દીથી આવે.
દૂતની વાત સાંભળી ભીષ્મરાજાએ મિત્રને મદદ કરવા

Page #32

૩. રુકિમણી હરણ
૨૩.
પિતાની ચતુરંગી સેના તૈયાર કરાવી કુંડિનપુરનું રાજ્ય રૂકિમને સેંપી લડવા માટે પ્રયાણ કરવાના હતાં ત્યાં પુત્ર રૂકમએ તેમને કયાં. અને કહેવા લાગે મારા હેવા છતાં આપ લડવા નીકળે એ મને શોભે નહિ. આપ રાજ્ય સાચવે. હું જ મદદ કરવા જાઉં છું. અને રૂઝિમકુમાર ડંકો વગાડતે શિશુપાલને યુદ્ધના મેદાનમાં જઈ મલ્ય.
રૂકિમ બળવાન તે હતેજ. વાવાઝોડાની માફક દુમનના સિન્યને સંહાર કરી નાંખે. તેના શૌર્ય અને બહાદુરીના વખાણ થવા લાગ્યા. દુશ્મનને હરાવ્યાં આમ મહાપરાકમી અને તેજસ્વી કુમારને લઈને શિશુપાલ પિતાના રાજ્યમાં વિજય કે વગાડતાં વગાડતાં પાછા આવ્યાં સભામાં રૂકિમના ખૂબ ખૂબ વખાણ કર્યા અને અનેક મોટી ભેટ સેગાદો આપી. અનેક પ્રકારના અલંકારે અને નજરાણુ આપ્યા. પિતાનું આવું મેટું સન્માન થવાથી રૂઝિમકુમાર ખૂબજ ખુશ થઈ ગયા. અને આભારની લાગણી વ્યક્ત કરવા રુકિમ કુમારે પિતાની બહેન શિશુપાલ રાજાને આપી એમ જાહેર કર્યું. આથી શિશુપાલ પણ ખૂબ જ ખુશ થયો. ત્યારબાદ કેટલાંક દિવસો સુધી ત્યાં રહી અને શિશુપાલ રાજાની રજા લઈ પિતાને નગરે આવ્યું. લડાઈમાં અદ્ભુત પરાક્રમ દાખવી જીત મેળવનાર કુમારે આવી માતા-પિતા અને ફેઈને વંદન કર્યો. અને રાજા શિશુપાલની ભેટ-સોગાદ અને પ્રેમભાવ વિષે વાત કરતાં કરતાં જણાવ્યું કે હું શિશુપાલને મારી બહેન રૂકિમણ આપીને આવ્યો છું. પિતાના પરાક્રમી

Page #33

૨૪
પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
પુત્ર કરેલ કાર્ય ને માતા-પિતાએ મૌન રહી સંમતિ આપી. પુત્રી માટી થાય એટલે પરણાવવાની તા હાય જ ને ? તે આ મહાબળવાન શિશુપાલ શુ ખાટો છે ? માટે મનમાં વિચાયુ કે પુત્રે ક્યું તે શું ખાટુ છે?
ૐ
ઘેાડા દિવસ પછી નારદજી ફરતાં ફરતાં ડિનપુર આવી ચડયા. ભીષ્મરાજાએ તેમના ચેાગ્ય સત્કાર કર્યાં અને આસન આપી બેસાડયાં. ખબર અંતર પૂછયા. ત્યાંથી ઊઠી મુનિરાજ ભીષ્મ રાજાના અંતઃપુરમાં ગયા. સૌએ મુનિરાજને નમસ્કાર કર્યાં. શ્રીમતીદેવી અને ભીષ્મરાયની બહેનને આશીર્વાદ આપ્યાં. ત્યાંથી મુનિ રૂકિમણી પાસે ગયાં–રૂકિમણીએ મુનિના પગમાં માથું નમાવી વંદન કર્યાં. તે વખતે મુનિરાજે ભીષ્મ રાજાની બહેનને પૂછ્યું કે-આ પુત્રી કેણુ છે ? ત્યારે તે ભીષ્મરાજાની પુત્રી રૂકિમણી છે એમ જાણવા મળ્યું. આ સાંભળી અતિ આનંદપૂર્વક મુનિરાજે તેના માથે હાથ મૂકીને આશીર્વાદ આપ્યા કે−હે મહા ભાગ્યશાળી પુત્રી ! સારની દ્વારિકાનગરીના સ્વામી-મહાપરાક્રમી રાજવી શ્રી કૃષ્ણને તું સ્વામી બનાવજે ! સુખી રહે! સહેતુક આશીર્વાદ આપી મુનિરાજ આકાશ માર્ગે વિદાય થયાં.
હે રાજન ! આપના વિયોગમાં ઝૂરતી અમારી રાજકુમારીને આહાર પ્રત્યે રૂચી રહી નથી. રાત્રિભર ઊ’ઘ આવતી નથી. રાતદિવસ તેનું અંતર ખળી રહ્યુ છે. સહેજે સુખચેન નથી, કેવળ તમારા નામનું જ રટણ કર્યાં કરે છે. મેં મારુ કાય` સંપૂર્ણ પણે પુરું કર્યુ` છે. હવે તમારે જે કરવુ હાય

Page #34

૩. રૂકિમણિ હરણ
૨૫
તે કરશે. પરંતુ આ કાર્યમાં ઢીલ કરવી પાલવે તેમ નથી. મહા માસની શુકલ અષ્ટમીના લગ્ન છે એટલે સમય બહુ
ડે છે. “ રાત નાની અને વેશ ઝાઝા ” સહેજ પણ પણ વિલંબ થશે તે મહાઅનર્થ થવા સંભવ છે માટે સત્વરે તૈયારી કરે. જે કાલે કરવાનું છે તે આજે કરે–અને જે આજે કરવાનું છે તે અત્યારે કરશે.
શ્રી કૃષ્ણ જવાબ આપે કે-હે દૂત, હવે તું સહેજે ચિંતા ન કરીશ. હું બળદેવજીને લઈને જેમ બને તેમ જલદીથી આવું છું પરંતુ ત્યાં આવીને મારે શું કરવાનું? રૂકમણીને કેવી રીતે મળું? તે માટે દિવસ સમય અને સ્થળ વગેરેની પૂરી સમજ આપ.
તરતજ દૂતે જણાવ્યું–મહારાજ અમારા નગરની બહાર એક પ્રમદ નામનું વિશાળ ઉદ્યાન છે તે અનેક વૃક્ષે અને વેલાવેલીઓથી ભરેલું છે. ઉદ્યાનની મધ્યમાં એક મંદિર છે તેમાં કામદેવની મૂર્તિ છે. તે મંદિરની આસપાસ અનેક શાખાએથી વિસ્તાર પામેલ એક મેટું અશેકવૃક્ષ છે. તેની ઉપર સફેદ ધજા છે. તે જગ્યાએ આવીને આપે છુપાઈ રહેવાનું છે. રૂકમણું માતા-પિતા અને ભાઈની નજર ચૂકવી. તેની ફેઈની સાથે કામદેવની પૂજાને બહાને આવશે. માઘ સુદી અષ્ટમીના લગ્ન છે. તેના આગલા દિવસે આપ પધારજો અને અમારા રાજકુંવરીબાને લઈ જજો. ભૂલશે નહિં. હા, એટલું પણ યાદ રાખજે કે શિશુપાલ સાથે યુદ્ધ કરવું પડશે. પૂરી તૈયારી સાથે આવજે અને

Page #35

२६
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
યુદ્ધમાં જીત્યા પછી જ તમે રૂકિમણને લઈ જઈ શકશે. મહા બળવાનેને સામને કરવાને છે તે રખે ભૂલતાં.
કુણે જવાબ આપે–હે દૂત. તમે સૌ બેફીકર રહેજે. સંપૂર્ણ તૈયારી સાથે મુકરર કરેલ દિવસે અને સમયે હું જરૂર આવી જઈશ. અને જણાવેલ સ્થળે રાહ જોઇશ. જે જે-તમે ભૂલતાં નહિં. અને એક પત્ર આપે કહ્યું–લે, આ પત્ર તમારી રાજકુમારીને આપજે.
એ માન સરોવરની હંસલી,
તારે પત્ર-પ્રેમ અને પ્રિતી મલ્યાં. હૈયામાં હિંમત રાખજે. ગભરાવાની કેઈ જરૂર નથી. હું સમયસર જરૂર આવીશ અને તને લઈ જઈશ. લડાઈ થવાની જ છે અને તેની પૂર્ણ તૈયારી સાથે આવીશ. આપણું મિલન કઈ રેકી શકનાર નથી. અવર્ણનીય પ્રેમની કદર કરું છું અને મિલનની ઘડીઓ ગણી રહ્યો છું
તારે સદાદાનો પ્રેમી
કૃણ આ પત્ર દૂતને આપી તેનું બહુમાન કરી–ખૂબજ ભેટ આપી રાજી કર્યો. દૂત ખૂબજ ઝડપે કુંડિનપુર પહોંચી ગયે અને પત્ર તથા સમાચાર આપ્યા. રૂકિમણી અને તેની ફેઈ ખૂબજ રાજી રાજી થઈ ગયાં.
દૂતને વિદાય કરી કૃષ્ણ બળદેવજીને બોલાવ્યાં

Page #36

૩. રૂકિમણી હરણુ
સર્વ હકીકતથી વાકેફ્ કર્યા. અને પૂછ્યું કે હવે આપણે શું કરવું ? કેવી રીતે જવુ ? કેવી રીતે મળવું ? લડાઈ કરવી પડે તે શું કરવું ? બન્ને ભાઇએએ ભેગાં મળી નક્કી કયુ" કે બન્ને જણાએ જવું અને મુકરર કરેલ દિવસ-સમય અને સ્થળે પહેાંચી જવુ. અને એ રીતે જરૂરી શસ્રો તૈયાર કરી રથ લઈ ને કિમણીને લેવા ચાલી નીકળ્યાં. આ રીતે મુસાફરી કરતાં બંન્ને કુડિનપુર આવી પહેાંચ્યા. અને નક્કી કરેલાં દિવસે સમયે અને સ્થળે પહોંચી ગયાં. અને કેઇને પણ ખબર ન પડે એ રીતે અશોકવૃક્ષની નીચે શાંતિથી બેઠાં અને રૂકિમણીની રાહ જોવા લાગ્યાં.
૨૭
એક દિવસ રાજા શિશુપાલ પેાતાના નગરમાં, પ્રધાનેા મત્રીએ અને અન્ય નગરજને સાથે ચર્ચા-વિચારણા કરવા બેઠા હતા. પોતાના રાજ્યમાં પ્રજાને કેવી રીતે વધારે સુખી કરી પ્રેમ સંપાદન કરી શકાય એ અંગેની વાતચીત ચાલતી હતી. સૌ પોતપાતાના અભિપ્રાય અને સૂચના કરતાં હતા તે અવસરે શ્રી નારદજી દેવદેશે ફરતાં ફરતાં અહીં આવી ચડયા અને શિશુપાલ રાજાના દરબારમાં ગયા. દૂરથી મુનિને આવતાં જોઇ રાજા શિશુપાલ બધાજ કામેા પડતાં મૂકી મુનિરાજને આવકારવાં પાતે ઊભા થઇને સામે
લેવા માટે ગયા. દ્વારેથી મુનિને ખૂબજ ભાવપૂર્વક આદર સત્કાર કરી સભા મ`ડપમાં લાવ્યા. ઊંચા આસને બેસાડી પૂજા કરી અને ખૂબજ વિનય પૂર્વક મુનિરાજને આગમનનુ કારણ પૂછ્યું. મુનિરાજે પ્રથમ તો શિશુપાલના કુટુંખી

Page #37

૨૮
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
જનેના ખબર અંતર પૂછ્યા અને ત્યારબાદ બેલ્યા–હે રાજન મારા સાંભળવામાં આવ્યું છે કે રાજા ભીષ્મદેવની અત્યંત સ્વરૂપવાન પુત્ર રૂકિમણું સાથે તારા વિવાહ થયાં છે એ વાત સાચી?
શિશુપાલ બોલ્યા. હા. પ્રભુ. આપ જેવા મુનિરાજના આશીર્વાદથી એ વાત સાચી છે. એ બાબતમાં આપને શું અભિપ્રાય છે? કૃપા કરીને કહેશે? | મુનિરાજ બોલ્યા–હે રાજન? આજના યુગમાં તારા જે ભાગ્યશાળી બીજો કોઈ જ નહિં હોય. આવી અત્યંત સ્વરૂપવાન અને ગુણવાન અને રાજકુમારી તું મેળવી શક્ય છે તે તારું મહાભાગ્ય કહેવાય. તેમજ કુમારીને યોગ્ય પણ તું જ છે. આ અંગે એક મહત્વની વાત મારે તને પૂછવાની છે. વિવાહની લગ્ન પ્રત્રિકા તૈયાર હોય તે મને બતાવ જેથી તેમાં રહી ગયેલી શુદ્ધિ-અશુદ્ધિ હું ચકાસી
ગ્ય માર્ગદર્શન આપી શકું. રાજાની આજ્ઞાથી રાજપુરોહિતે લગ્ન પત્રિકા મુનિરાજના હાથમાં મૂકી. નારદજી એ એ લગ્ન પત્રિકા હાથમાં લઈ ખૂબજ ઉંડા વિચારમાં પડી ગયા. મુખ ઉપર ઉદાસી જણાતી હતી. મુનિએ માથું હલાવી તે લગ્ન-પત્રિકા જમીન ઉપર પછાડી.
આ જોઈ રાજા શિશુપાલ અને અન્ય સમાજને બ્રાહ્મણે અને રાજપુહિત વિચારમાં પડી ગયાં. હાથ જોડીને મુનિરાજને પૂછવા લાગ્યા...હે પ્રભુ? આપ માથું કેમ ધૂણવે છે? આ મુહૂર્ત બરાબર નથી? શું લગ્નમાં કઈ

Page #38

૩. રૂકિમણી હરણુ
વિઘ્ન આવે તેમ લાગે છે? જે હોય તે પણ અમને સ્પષ્ટ રીતે સમજાવે તે આપના આભાર.
૨૯
નારદજી એલ્યા-હે રાજન ! તારી કું ડલી અને લગ્ન પાત્રકા વગેરે તમામ જોતા-વિચારતાં મને આ લગ્નમાં કોઇક મેટું વિઘ્ન આવી પડવા એટલું તેા હું ચાકકસ પણે કહી શકું કે ત્યાં યુદ્ધ કરવું પડશે જ અને તે માટે યુદ્ધની સપૂર્ણ સાધન સામગ્રી અને લશ્કર લઇને પરણવા જજે. આ કાર્યની સિદ્ધિ શકાસ્પદ જણાય છે. કાઈ પણ રીતે ગાફેલ રહીશ તે પસ્તાવાનો વખત આવશે. મેં તારા પ્રત્યેની લાગણી અને ફરજ સમજીને તને ચૈતન્યેા છે. હવે શુ કરવુ એ તારે જોવાનું છે એટલુ કહી મુનિરાજ ઊભા થયા અને પેાતાને માગે ચાલતાં થયાં.
લાગે છે કે તારા
સંભવ છે. ભય કર
મુનિરાજની વાત સાંભળી શિશુપાલ રાજા વિચારમાં પડી ગયા. પરંતુ પેાતાના મળનું અભિમાન હોવાથી મનમાં વિચાયુ` કે ભલે જે થવાનું હશે તે થશે. હું સૌને પહોંચી વળું તેમ છુ. કેાની તાકાત છે કે મારી સામે ખાથ ભીડે ? સૌ માત્ર મારા નામથી પ્રજે છે તે મારી સાથે લડવાનું કોણ ? તેમ છતાં લડવું પડે તેા ? એમ વિચારી પેાતાનું હયદળ, અશ્વદળ, ગજદળ અને રથા સહિત વાજતે ગાજતે પ્રયાણ કર્યું.
અગાઉથી નક્કી કર્યા દિવસે અને સમયે રાજા શિશુપાલ

Page #39

૩૦
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર પિતાની ચતુરંગી સેના સાથે શ્વસુરના નગરે કુંડિનપુર પહોંચી ગયે. આ બાજુ કુડિનપુરમાં પણ લગ્નની તડામાર તૈયારીઓ ચાલી રહી હતી. સમગ્ર નગર–રસ્તાઓ મકાને રંગબેરંગી ધજા—પતાકાઓથી શણગારાઈ હતી, રસ્તાઓ ઉપર ઠેર ઠેર કમાનવાળી અનેક પ્રકારની સુશોભન સામગ્રીથી શહેરની સુંદરતામાં વધારે થતું હતું. બાગ-બગીચા, હજ-ફુવાર અને ઉદ્યાન અત્યંત શેભી રહ્યા હતાં. વાંજિત્રના સુમધુર અવાજથી આનંદ આનદ પ્રર્વતતે હતે.
ભીષ્મ રાજાએ શિશુપાલનું સ્વાગત કરી અતિસુંદર ઉતારે આયે, તેમની તહેનાતમાં અનેક અનુચરોને મૂક્યા હતાં. કોઈ જાતની કમી રહેવા દીધી ન હતી ઉત્તમ પ્રકારના ભજન અને પાકની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી હતી. કુમાર રુકિમ ખડે પગે તેમની તહેનાતમાં હાજર રહેતે આ જોઈ શિશુપાલ ખૂબજ ખુશ થયા. શિશુપાલના હૃદયમાં નારદ મુનિના શબ્દો ગુંજતા હતા તેથી “ચેતતા નર સદા સુખી એમ સમજી પોતાના સિપાઈઓને આ નગરની ચારે બાજુ ઘેરી લેવા અને તેમની પરવાનગી સિવાય કઈ પણ વ્યક્તિ આવવા જવા ન દેવી એ કડક આદેશ પણ આપવામાં આવ્યું હતું, તદુપરાંત અનેક હથિયારધારી સૈનિકે પણ નગરની આજુ બાજુ ફરતાં રહેવાને હુકમ પણ કરવામાં આવ્યા. આ તમામ પ્રકારની વ્યવસ્થા કરી શિશુપાલ રાજા-જેને પિતાના બળનું ગર્વ હતું. અભિમાન હતું તે મનમાં વિચારવા લાગ્યું કે કેની તાકાત છે કે મારી સાથે

Page #40

૩. રુકિમણી હરણ
૩૧ લડવાની હિંમત કરે? નાહક મુનિરાજે ગભરાવી મૂક્યા છે!
લગ્નના દિવસની બન્ને પક્ષે રાહ જોઈ રહ્યા હતાં. બીજી બાજુ રાજકુમારી રુકિમણી મનમાં મુંઝાવા લાગી કે આ શિશુપાલે તે મારા નગરને ઘેરી લીધું છે. બહારથી કેઈપણ માણસ અંદર આવી શકે તેમ નથી તેમજ અંદરને માણસ બહાર જઈ શકે તેમ નથી. તે હવે શું થશે?
એ દરમ્યાન દ્વારિકા ગયેલ દૂત આવી ગયો અને કૃષ્ણને પત્ર રુકિમણુને પહોંચાડે તેમના ક્ષેમકુશળના સમાચાર કહ્ય દ્વારિકાનું વર્ણન કર્યું. કૃષ્ણજીનું વર્ણન કર્યુ-આ સાંભળી અને કૃષ્ણજીને પત્ર વાંચી ખૂબજ આનંદ વિભેર બની ગઈ. પિતાની ફેઈને બધી જ વાત કહીં. ફેઈ-ભત્રીજી આનંદમાં આવી ગયા. એ વખતે રૂકિમણુએ ફઈને પૂછયું–હે ફેઈબા? અહીં તે રાજા શિશુપાલના સૈન્ય નગર ફરતે ઘેરે નાંખે છે અને સખ્ત જાપ્ત રાખે છે–તે આપણે નગરની બહાર શી રીતે જઈ શકીશું? આપણુ કાર્યની સિદ્ધિ અંગે મને ખૂબજ ચિંતા થાય છે.
ફેઈ બોલ્યા-બેટા, હું બેઠી છું ત્યાં સુધી તારે ચિંતા કરવાની હોય નહિ. મુશ્કેલીએ તે આવે પરંતુ તેમાંથી માર્ગ કાઢતા આવડવું જોઈએ મૂંઝાવું ન જોઈએ. જે, આવતી કાલે સવારે તું પૂજા-સેવા કરવા જવા માટે તૈયાર રહેજે. આપણે કહેલ છે તે મુજબ કૃષ્ણરાય પણ કાલે આવી જશે. બીજે દિવસે વહેલાસર દેવપૂજાના કપડાં પહેરી હાથમાં દીપ ધૂપ અને અન્ય પૂજાની સામગ્રી લઈ ફેઈ–ભત્રીજી બંને

Page #41

૩૨
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર નગર બહાર કામદેવના મંદિરે પૂજા કરવા નીકળ્યાં આગળ ફેઈ અને પાછળ ભત્રીજી ચૂપચાપ ચાલ્યા. નગરના દરવાજે ચકી કરી રહેલા શિશુપાલ રાજાના ચેકીદારોએ તેમને ક્યાં અને પૂછ્યું કે તમે કેણ છે? તેમજ કયાં જાઓ છે?
ફેઈએ જણાવ્યું કે હું ભીષ્મરાજાની બહેન અને આ તેમની પુત્રી રૂકિમણી છે. લગ્ન પહેલાં કામદેવની પૂજા, કરવાની હોય છે. અને તેમાં ભાવી પતિનું શુભ ઈચ્છતી ભાવના હોય છે અમારા કુટુંબમાં આ પ્રકારને રિવાજ છે. અનુચરોએ દેડતાં જઈને શિશુપાલ રાજાને આ તમામ વાત કરી. આ સાંભળી તેમને જવા દેવાની અનુમતી આપી. જેથી ફેઈ ભત્રીજી બંનેને દ્વારપાળે જવાની મંજુરી આપી. બંને ત્યાંથી રાજી થતાં થતાં નીકળીને ઉદ્યાનમાં આવેલા એક વિશાળ અશેકવૃક્ષની નીચે કામદેવના મંદિરમાં પહોંચ્યાં. ફિઈએ કહ્યું –હે પુત્રી ! તું મંદિરમાં જા અને પૂજા કર હું અહીં બહાર ઊભી રહી જતાં આવતા માણસનું અને શિશુપાલના ગુપ્તચરો કદાચ હોય તે તેમનું ધ્યાન રાખું છું એમ કહી તે મંદિરની બહાર ઊભી રહી.
અત્યારે રુકિમણી ખરેખર દેખાવમાં અત્યંત સુંદર– મેહક અને સાક્ષાત અધિષ્ઠાતા દેવી લાગતી હતી. તે મંદિરમાં ગઈ–દેવની સમક્ષ બે હાથ જોડી–બોલી. હે પ્રભુ ! મારા હૈયાના હાર! મારા જીવનના પ્રાણ ! હે કૃષ્ણજી, આપે આપેલા વચન પ્રમાણે જે આપ અહીં હાજર હો તે આ દાસીને દર્શન આપી પાવન કરશો. આવી મધુરવાણી સાંભળી

Page #42

૩. રૂકિમણી હરણ
૩૩
અશોકવૃક્ષની લતાકુંજમાં છુપાયેલા શ્રી કૃષ્ણદેવ તરતજ બહાર આવ્યા. પ્રેમપૂર્વક રૂકિમણીના એ હાથ પકડી લઈને ખોલ્યા. પ્રિયે, આપેલા વચન મુજબ હું હાજર છું. અને આ સામે ઊભેલા મારા પૂજ્ય મોટાભાઈ બળદેવજી છે. તેમને નમન કર. રૂકિમણીએ બળદેવજીને પગેપડી વદન કર્યાં. બળદેવજી એ આશીવૃંદ આપ્યાં. “સુખી ભવતુ’
શ્રી કૃષ્ણજીના રથ તે તૈયારજ હતા. તરતજ કૃષ્ણ કિમણીના હાથઝાલાને રથમાં બેસાડી-પાતે બેઠાં. ખળ દેવજી સારથી બન્યાં હતાં તેમણે રથ ચલાવવા શરૂ કર્યાં. રથમાં બેસી કૃષ્ણે શંખનાદ કર્યાં. શ`ખના ભય કર વિન સાંભળી રાજા ભીષ્મ અને શિશુપાલ બન્ને ગભરાઈ ગયાં. અને સમગ્ર સૈન્ય સાથે શ"ખના ધ્વનિની દિશામાં દોડયા— અહીં શ્રીકૃષ્ણે ખોલ્યા હે ભીષ્મ, હે રૂકિમ, હે શિશુપાલ તમે સર્વ સાંભળેા-હું દ્વારકાર્પત શ્રી કૃષ્ણ છું. તમારા સૌની નજર સામે હું ફકમણીને લઈ જાઉં છુ. જેનામાં તાકાત હોય તે મારી સામે આવા અને રૂકિમણીને લઇ જાય.
આ સાંભળી રાજા શિશુપાલ–રાજા ભીષ્મરાજ, કુમાર કિમ અને અન્ય સેનાપતિએ પોતાના સમગ્ર સૈન્ય સાથે હાજર થયાં અને કૃષ્ણદેવના રથને ચારે બાજુએથી ઘેરી લીધે. તેમજ બેફામ શબ્દો ખેલવા લાગ્યાં. તેમ છતાં કૃષ્ણ અને બળદેવજી સહેજે ગભરાટ વગર શાંતિપૂર્વક ઊભા હતાં. આ બધુ જોઈ કિમણી ધ્રૂજતી હતી. આટલા વિશાળ અને
પ્ર. ૩

Page #43

૩૪
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર બળવાન સશસ્ત્ર સૈન્ય સામે આ બે જણાનું શું થશે? નક્કી આ બંનેને મારી નાંખશે. આ જોઈને તેને શાંત્વન આપવા કૃષ્ણ સમજાવ્યું કે હે મૃગાક્ષી! તારે ચિંતા કરવાની કેઈ જરૂર નથી. જે..આમ કહી આંગળીએથી વિંટી ઉતારી તેમાંથી હીરે કાઢી ચપટીમાં ચૂર કરી નાખે.
અને પછી એકજ તીરથી એક સાથે સાત વૃક્ષે વિધી નાંખ્યા. અને સમજાવીને કહ્યું–કે હે માનુનિ ! તું અમારી ચિંતા કરીશ નહિં. તારા મુખ ઉપર હાસ્ય છવાયેલું જ રાખ. તું આ યુદ્ધ જે ઈશ ત્યારેજ શકિતની ખબર પડશે અને મારું કાર્ય સફળ થશે.
પિતાના પ્રિયજનની આવી શકિત જોઈને રુકિમણીની ચિંતા ચાલી ગઈ પરંતુ તરતજ બે હાથ જોડી વિનતિ કરી. હે નાથ! આપના બળની પ્રતીતિ મને થઈ ગઈ છે. પરંતુ મારી એક નમ્ર માંગણી છે એ આપ જરૂર સ્વીકારશે કે આ યુદ્ધમાં ગમે તે મરે યા છે પરંતુ આપ મારા પિતા અને ભાઈને મારશે નહિં. બસ આટલું વચન આપશે. પિતાના પિતૃપક્ષ પ્રત્યેની અપાર પ્રીતિ નિહાળી રુકિમણીની પ્રીતિ મેળવવા શ્રી કૃષ્ણ વચન આપ્યું કે આ યુદ્ધમાં રાજા ભીમ કે કુમાર રૂકિમને હું મારીશ નહિં. આ સાંભળી રાજકુમારી અત્યંત ખુશી થઈ ગઈ
ત્યારબાદ ભયંકર યુદ્ધ થયું. ગગનભેદી અવાજે અને હથિયારના ખણખણાટ થવા લાગ્યાં. ભીષ્મરાજા, રૂકિંમકુમાર અને શિશુપાલ જેમ ફાવે તેમ બોલતાં પરંતુ કૃષ્ણ-બળદેવ

Page #44

૩. રૂકિમણુ હરણ
ના ખળ પાસે સૌ નમી પડયાં. શિશુપાલ–ભીમરાજા અને સૈન્ય નાસી ગયું. રૂકિમ કુમારને બળદેવજીએ નાગપાશથી બાંધી દીધેલ તેથી તેને કૃષ્ણ પાસે રજૂ કર્યાં. સમગ્ર યુદ્ધમાં કૃષ્ણના વિજય થયા. રૂકિમણીએ વિનતિ કરી કે મારા ભાઈ ને તમે છેડી દો-ભાઈને દુઃખી હું જોઈ શકું નહિ. જેથી કિમને છેડી દીધા. નીચા મુખે કૃષ્ણ-ખળદેવને પ્રણામ કરી પોતાના નગરમાં ગયા. ત્યારખાદ કૃષ્ણે વિજય શખ વગાડયા અને રૂકિમણીને લઈને દ્વારિકા નગર તરફ રવાના થયાં.
૩૫
રથ પૂર ઝડપે ચાલી રહ્યો હતા. જમીન માગે અત્યંત ત્વરાથી દોડતા હતા. પરંતુ પવનની ઉલટી દિશા હાવાથી ઊડતી ૨૪ તેમને નડતી ન હતી. પેાતાના પ્રિયપાત્ર કૃષ્ણજી અને મેાટાભાઈ બળદેવજીનું અતુલ ખળ જોઈને કિમણી ખુશખુશાલ હતી. આનંદવિનાદ કરતાં ત્રણે જણા દ્વારિકાપુરી તરફ જઈ રહ્યાં હતાં. રસ્તામાં રૈવતાચલ પર્વત દેખાયા. કિમણીને કૃષ્ણે એ વીતરાગદેવની પૂણ્યભૂમિ સમા રૈવતગિરિના દર્શન કરાવ્યાં. તેમજ તીથંકર દેવના જિનાલયેાર્થી વિભૂષિત તીનું રસપાન કરાવ્યું. તેમજ મુક્તિ અપાવનાર એવા મહાન તીને પ્રણામ કરાવ્યાં. કિમણીએ ઉભા થઇ, ખેડાથ જોડી માથું નમાવીને ખૂબજ ભકિતભાવથી પ્રણામ કર્યાં. આગળ ચાલતાં ચાલતાં તેમને રથ દ્વારિકાની નજદીક આવ્યેા. દૂર દૂરથી ઝળહળતા મહાલા–સુવણ ગઢ અને ઝાકઝમાળ થતાં તેના કાંગરા સૂર્યના

Page #45

૩૬
પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
પ્રકાશમાં ખરેજ અલૌકિક લાગતાં હતાં. એ જોઈ ને રૂકિમણી એ બળદેવજીને પૂછ્યું કે આ અત્યંત સુંદર–ઝાકમઝોળ થતી નગરી એ કઈ નગરી છે? ત્યારે ખળદેવજીએ કહ્યુ “હે રૂકિમણી ! એજ આપણી દ્વારિકા છે. જ્યાં આપણે જવાનુ છે. શ્રી કૃષ્ણના પુણ્ય પ્રભાવ વડે ઈંદ્ર ભગવાનના આદેશથી શ્રી કુબેર ભડારીએ બનાવી આપેલી, સાંનાના ગઢ અને કાંગરે મણિ જડેલ છે. નગરમાં અસંખ્ય સેના હીરા-મેાતી અને મણિ જડેલાં મંદિરેથી ઝાકમઝાળ થતી સાનાની દ્વારિકા નગરી છે. આમ વાત કરતાં કરતાં સૌ દ્વારિકાનગરીની બહાર આવેલા ઉદ્યાનમાં પહોંચી ગયાં. રથ છાડી-હાથપગ માં ધાઈને સુખેથી ભોજન કરી આરામ કરવાં લાગ્યાં. લાંખે પથ કાપી સૌ થાકી ગયા હતા એટલે આ ઉદ્યાનમાં ત્રણે જણાને અહીં ખૂબજ શાંતિ મળી. આ ખબર વાયુવેગે નગરીમાં પહોંચી ગયાં.

Page #46

8િ8 SSSSSSSSSSSSB8B2D832GSSSSSSSSSSS
કૃષ્ણ રુકિમણીનું લગ્ન
D8B9%88%DS SSAAASSESSAGE 888
દ્વારિકામાં સૌને ખબર પડી કે કૃષ્ણજી અને બળદેવજી કુંડિનપુરના રાજા ભીષ્મની અત્યંત સ્વરૂપવાન કન્યા રુકિમણુંનું હરણ કરી લાવ્યા છે અને નગર બહારના ઉઘા નમાં આરામ કરી રહ્યાં છે. નગરના લેકે નવવધુને જેવા ઉમટી પડ્યાં. નગરના કેટલાંક વૃદ્ધજને–આગેવાને અને મંત્રીશ્વરો અભિનંદન આપવા આવી પહોંચ્યા. રુકિમણીને જોઈ સૌ પ્રશંસા કરવા લાગ્યાં.
નગરજને બોલવા લાગ્યાં કે ખરેખર આ બે ભાઈઓ નું પૂર્વજન્મનું પુણ્ય કોઈ અલૌકિક છે. તેમની સરખામણી કદી કેઈની સાથે થઈ શકે જ નહિં. તેમનું ભાગ્ય, તેમનું બળ અને તેમની લક્ષ્મી ! કેઈજ ગણતરી થઈ શકે નહિં. આવા મહા પૂણ્યશાળીએ આપણા નગરના મહાન રાજવી છે એનું અમને અભિમાન પણ છે! અને અત્યારે તે ઉત્તમ સ્ત્રી રતન લઈ આવ્યા છે જેનું કઈ વાતે ન ઓછું બેલી શકાય એવું અણમેલ રતન છે!
ત્યારબાદ કૃષ્ણ તિષીઓને બેલાવી લગ્નનું શુભ મુહૂર્ત જેવડાવી રુકિમણી સાથે વિધિપૂર્વક લગ્ન કર્યું.

Page #47

૩૮
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
લગ્ન પછી કેટલાક સમય નગર બહારના ઉદ્યાનમાં આનંદપૂર્વક રહેવા લાગ્યાં. અને આનંદ વિનોદ કરતાં સમય પસાર કરવા લાગ્યાં.
એક દિવસ કૃષ્ણ મહારાજ આનંદમાં બેઠાં હતાં. તેવે સમયે લાગ જોઈને રૂકિમણીએ કહ્યું. હે દેવ મારે આપને એક વાત કરવાની છે. જે આપ રજા આપે તે વાત કરું! કૃષ્ણમહારાજ બેલ્યા–અરે ! પ્રિયે ! તારે જે કહેવાનું હોય તે સુખથી કહે- હું શાંતિપૂર્વક સાંભળવા તૈયાર છું.
રૂકિમણું કહે-તમે મારા માતા-પિતા અને ભાઈ સાથે લડાઈ કરી, તેમને હરાવીને મને ઉપાડી લાવ્યા છે. તેથી હું અહીં એકલી છું. મારે માત્ર તમારે જ આધાર છે. અહીં મારું કેઈજ નથી. અહીં મારે મા નથી, બાપ નથી, ભાઈ નથી, બહેન નથી કે નથી કેઈ નેહી સ્વજન–મારે માટે તે જે ગણે તે માત્ર આપ એકજ છે. આપને સત્યભામા વગેરે અનેક રાણીઓ છે. તે સૌને રહેવાને આલિશાન મહેલ છે. નેકર ચાકર અને દાસ દાસીઓ છે. અઢળક ધનસંપત્તિજરઝવેરાત વિપુલ અને અલંકારે છે. વસ્ત્રાભૂષણના ભંડાર છે. જ્યારે મારી પાસે કાંઈજ નથી. આપને મારા પ્રત્યે ખૂબ જ રાગ છે, પ્રેમ છે. મારે મન આપજ સર્વસ્વ છે. છતાં સૌની સાથે રહેવા માટે સર્વથી અધિક કરો તે હું સૌની નજરમાં હલકી ન ગણાઉં. તેમની નિદાને પાત્ર બનું નહિં.
કૃષ્ણ કહ્યું–હે મિષ્ટભાષીની ! તે માટે તું સહેજ

Page #48

૪. કૃષ્ણ રૂકિમણનું લગ્ન
પણ ચિંતા કરીશ નહિ તમામ પ્રકારની વ્યવસ્થા થઈ જશે. તુ મને સૌથી વધારે પ્રિય છે એટલે મારે તારી વિશેષ કાળજી રાખવી જોઈ એ. મારી તમામ રાણીઓમાં તને અધિક કરીશ. આમ કહી રૂકિમણીને રાજી કરી.
૩૯
ઘેાડા દિવસે। પછી કૃષ્ણ મહારાજે અનેક જ્યાતિષીએ ને ખેલાવી નગર પ્રવેશને શુભ-દિવસ કાઢી આપવા જણાવ્યું. સૌએ શુભદિન કાઢી આપ્યા તેની જાણ સારાએ નગરમાં થઇ ગઈ. શુભદવસે-શુભગ્રહોમાં રથમાં બેસી કૃષ્ણ રૂકિમણીએ નગરમાં ઉત્સાહભેર પ્રવેશ કર્યાં, ચારે અને ચોટ, શેરીએ શેરીએ, ઝરૂખે અને અગાશીમાં લોકોના ટોળેટોળાં સ્વાગત માટે ઉભા હતાં સૌએ ફૂલાની વર્ષોં કરી–આનંદની હેલી વર્ષાવી. જયજયકાર કર્યાં.
કૃષ્ણ અને રુકિમણીની જોડી અત્યંત સુંદર લાગતી હતી. લેાકેા તેમના તેમના રૂપના તેમના ભાગ્યના વખાણુ કરતાં હતાં. કાઈ કહેતા કે કૃણુ ભાગ્યશાળી છે કે આવી સુંદર પત્નિ મલી, તે કોઈ કહેતું કે ખરેખર રુકિમણી ભાગ્યશાળી છે કે આવે! તિ મલ્યા. આમ લેાકેાની પરસ્પર પ્રશંસા પામતા પામતા તેમને રથ રાજભવને પહોંચ્યા. સત્યભામાના મહેલની ખાજુમાં જ તદ્ન નવા તૈયાર કરેલા રાજમહેલમાં તેઓ આવી પહાંચ્યા. રથમાંથી ઉતરીને મહેલમા ગયાં. અન્ય રાણીઓના મહેલ કરતાં અનેક રીતે ચઢિયાતા, આ મહેલ તેની વ્યવસ્થા તેના કિમતી સાધના સગવડા વગેરે જોઇ રૂકમણી આનંદ પામી. ત્યારબાદ
।

Page #49

४०
પુણયને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
કૃષ્ણ અત્યંત એક સરખા સ્વરૂપવાળી ઘણી સખીઓ અને દાસ દાસીઓ આપ્યાં. કિંમતી આભૂષણ અને વિપુલ અલંકારના ભંડાર સંપ્યા. આ જોઈ વિસ્મય પામેલી રુકિમણી ખૂબજ સંતોષ અનુભવી રહી.
અહીં આ મહેલમાં શ્રીકૃષ્ણ અને રુકિમણું આનંદ મસ્તીથી રહેવા લાગ્યાં. સંસારના સુખે ભેગવતાં દિવસે પસાર કરવા લાગ્યા. કૃષ્ણ તે રાત દિવસ રૂકિમણુને મહેલમાં પડ્યા રહેવા લાગ્યાં. અન્ય રાણીઓને તેની ઈર્ષા થતી. કેઈ કેઈ તે કહેતું કે આ નવી નારીએ તે કામણ કરી કૃષ્ણને બાંધી લીધા છે. જેથી તેમને રૂકિમણી સિવાય બીજું કશું દેખાતું જ નથી. જમવું–હરવું-ફરવું અને સુવું બધું જ તેના આવાસમાં થાય છે.
આમ કૃણ રુકિમણીના મહેલમાં જ રહેતા હોવાથી અન્ય રાણીઓને રૂકિમણીની ખૂબજ ઈર્ષા થતી અને તેમાંય સત્યભામાને સૌથી વિશેષ ઈષી થતી હતી. એવામાં એકદા ફરતાં ફરતાં નારદજી આવી ચડયા. શેયના દુઃખથી અત્યંત દુઃખી સ્થિતિમાં તેને બેઠેલી જોઈને મુનિરાજને આનંદ થયે. | મુનિરાજને આવકાર આપવાને બદલે મુઢ સ્થિતિમાં જ બેસી રહી આથી નારદજી બોલ્યાં–હે સત્યભામા ! આ પહેલાં હું આવે ત્યારે મને જોઈને વાંકુ મુખ કરીતિરસ્કાર કરી બીજી રૂમમાં ચાલી ગયેલી–તેના બદલામાં

Page #50

૪. કૃષ્ણ રુકિમણીનું લગ્ન
૪૧
શિષ્યનું સાલ મલ્યું. આ તારી સ્થિતિ મેં જ કરી છે. રુકિમણી મેંજ લાવી આપી છે. તેણીએ તારા રૂપના ગર્વનું ખંડન કરી તારા કરતાં અધિક પ્રેમ કૃષ્ણ પાસેથી મેળવી રહી છે હવે ફરીથી મારું અપમાન કરીશ તે જીવનભર સાંભળે તેવું ફળ તને બતાવી દઈશ કે સંતેના અપમાનનું ફળ કેવું મળે છે ? આમ કહીને મુનિરાજ ચાલતાં થયાં.
એક દિવસ કૃષ્ણને સત્યભામાની મશ્કરી કરવાનું મન થયું. કેસર કસ્તુરી અને બરાસ વગેરે સુગંધીત પદાર્થોવાળું પાન જે રુકિમણએ ચાવીને એકબાજુ નાંખી દીધેલું તે લઈ પોતાના ખેસના એક છેડે બાંધી દીધું અને પછી તેઓ સત્યભામાના મહેલમાં ગયા. ઘણા વખતથી કૃષ્ણ અહીં આવતા ન હતા–આજે આવેલા જોઈને સત્યભામા એકદમ (બનાવટી) ગુસ્સે થઈ ગઈ અને બેલી અરે ઓ કૃષ્ણજી આ તમારી રૂકમણને મહેલ નથી–ભૂલથી અહીં આવી ચડયા લાગે છે–મહેરબાની કરીને આવ્યા છે તેવાજ પાછા ચાલ્યા જાવ. દુનિયામાં નવી ચીજ પ્રત્યે દરેકને આકર્ષણ રહે. છે. નવી પત્નિ પ્રત્યે પ્રેમ હોય એટલે તમે ત્યાં જ જાવ. હું તે હવે જુની બની ગઈ છું. જેથી તમારી નજરમાંથી ઉતરી ગઈ છું. જુનું વસ્ત્ર કે જુનું મકાન કેઈને પસંદ પડતાં નથી. જુનું કે વાસી ભેજન પણ કોઈનેય ભાવતાં નથી-નવી પનિ જેવી આનંદજનક હું કયાંથી લાગું ? તમે ભૂલા પડયા છે તે સત્વરે પાછા ચાલ્યા જાવ.

Page #51

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
અહીં તમારું કોઈ કામ નથી. આમ હૈયાવરાળ ઠાલવી રહી.
૪૨
આટઆટલા કડવા વેણુ સાંભળીને કૃષ્ણ હસી પડયા, અને ખેલ્યા હૈ સત્યભામે! તું કહે છે તે વાત કંઇક ખરી છે. પણ મારી વાત સાંભળ ! સાકર ગમે તેટલી જુની થઈ ગઈ હૈાય તે પણ તેના સ્વાદમાં કદી કોઈજ ફેર પડતા નથી. ભ્રમર સદાય ફરતે રહે છે પણ આન ભાગ વવાની ઈચ્છા થાય ત્યારે સને છેડી માલતીમાં આવી જાય છે અને આનદ ભાગવે છે. આમ મીઠી વાણોથી સત્યભામાને મનાવી લીધી આથી સત્યભામાએ પ્રેમપૂર્વક આવકાર આપી બેસવા માટે આસન આપ્યું અને રુકિમણી વિષે જાતજાતની વાતેા પૂછવા લાગી-આથી કૃષ્ણે પહેલેથી છેલ્લે સુધીની તમામ વાત કરી. આમ વાત કરતાં કરતાં કૃષ્ણ બનાવટી ઝોકાં ખાવા લાગ્યા. એટલે સત્યભામા ખેલી ઉડી કે ઘણા દિવસેાના ઊજાગરાં હશે અને રુકિમણી તમને પરેશાન કરતી હશે એટલે ઊંઘવા માટે જ મારે મહેલે પધાર્યાં લાગે છે. સત્યભામા ગમે તેમ ખોલતી રહી અને કૃષ્ણ તો ખેસ આઢીને ઊંઘવાનો ડોળ કરવા લાગ્યા. ખેસના છેડે બાંધેલી ગાંઠ સત્યભામાની નજરે ચડી એટલે છાની માની એ ગુાંઠ છેડીને સુંગધી દ્રવ્ય લઇ લીધું શરીરે લેપ કરવાની અમુલ્ય ચીજ સમજીને તેણીએ પાણી સાથે ઘસીને શરીરે લેપ કર્યો અને મનમાં રાજી થવા લાગી. કૃષ્ણે સુતાં સુતાં આ બધુ જોઈ રહ્યા હતાં.

Page #52

૪. કૃષ્ણ રુકિમણી લગ્ન
સત્યભામા લેપ લગાવી રહી એટલે કૃષ્ણ તરતજ ઊભા થઈને બોલી ઉઠયા–અરે સત્યભામે? આ શું કર્યું શરીરે આ શું લગાવ્યું છે? આ કયાંથી લાવી? સત્ય ભામાં બોલી–હે કૃષ્ણ, શું એકલી રૂકિમણીને ઈજારે છે કે તે એકલી જ આવે સુગંધી લેપ કરી શકે ? અમે ન કરી શકીએ? તમે તમારી માનીતી માટે લાવેલા જે ખેસના છેડે બાંધી રાખેલ તે મેં લઈ લીધું છે અને શરીરે વિલેપન કરી આનંદ અનુભવી રહી છું. તેની શું તમને ઈર્ષા આવે છે? મારાથી છાની રાખેલી ચીજ મેં લઈ લીધી છે એટલે ગુસ્સે થાય છે?
કૃષ્ણ કહે અરે ! આ જે ચીજ તે શરીરે લગાવી છે તે રૂકિમણીએ ચાવીને નાખી દીધેલું તાંબુલ છે. હું તારા મહેલે આવતો હતો ત્યારે ગમ્મત કરવા ખાતર એ તાંબુલ મારા ખેસને છેડે બાંધી રાખેલું. તું જાણ્યા વગર સુંગધી જોઈને શરીરે લેપ કરી બેડી–બેલ–મેં કેવી રીતે તને બુધ્ધ (મૂર્ખ) બનાવી ? રુકિમણીને એંઠવાડ તે શરીરે ચોપડે.
આ સાંભળતાજ સત્યભામા એકદમ ગુસ્સે થઈ ગઈ અને સ્નાનગૃહમાં જઈ સ્નાન કરી ચોખ્ખી થઈને આવી. અને કૃષ્ણને કહેવા લાગી કે–હે કૃષ્ણ, તે આખી જીંદગી કપટમય ગાળી છે. કદી સાચું બોલ્યા જ નથી. તે માયા રચીને જ સર્વસ્વ મેળવ્યું છે. બીજું શું તને આવડે ? કૃણે સત્યભામાની ક્ષમા માંગી શાંત પાડી. અને જાતજાત ની આનંદજનક વાતો કરી રાજી રાજી કરી દીધી.

Page #53

૪૪
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
સત્યભામાએ કહ્યું –હે કૃષ્ણ, તમારા પ્રેમને પાત્રઅત્યંત સ્વરૂપવાન એવી રૂકમણી અમને એકવાર તે બતાવે ! ખરેખર એ જાદુગરણી જેવી છે. જે તમને એવા બાંધી લીધા છે કે તેના સિવાય બીજું કશું જ તમને દેખાતું નથી.
કૃણે કહ્યું- હે પ્રિયે! કેઈ શુભ દિવસે હું તેને તારી પાસે લઈ આવીશ. અને તારા ચરણમાં પ્રણામ કરાવીશ. આમ રાજી કરીને કૃષ્ણ રુકિમણીના મહેલે ગયાં-સત્યભામાના મહેલે બનેલી તમામ હકીકત કહી હાથમાં તાળીઓ વગાડી આનંદ કરવા લાગ્યા. સત્યભામાની ફરીવાર ગમ્મત કરવી અને બનાવવી એવું મને મન નક્કી કરી એકવખત કૃષ્ણ રુકિમણીને કહ્યું કે હે દેવી આજે તમે સફેદ દૂધ જેવા સુંદર વસ્ત્રો પહેરીને અને અમુલ્ય અલંકારે પણ પહેરી લે–નગરબહાર રહેલા ઉદ્યાનમાંના મંદિરમાં જાઓ. હું તમારી પાછળ પાછળ જ આવું છું. એ પ્રમાણે કૃષ્ણ તેની પાછળ ગયા. મંદિરમાં લક્ષ્મીની પ્રતિમા હતી, કૃષ્ણ રુકિમણીને સમજાવ્યું કે આ મૂર્તિની આગળ તું પ્રતિમાકારે ઊભી રહેજે. બીલકુલ સ્થિર અને આંખની પાંપણ પણ હલાવીશ નહિ. હું સત્યભામાને બોલાવી લાવું છું. તે આવીને દર્શન કરે
સ્તુતિ કરે તે દરમ્યાન સહેજ પણ હાલીશ નહિં. તરતજ કૃષ્ણ સત્યભામાં પાસે ગયાં અને કહ્યું કે તારી નાની બેન રુકિમણીને જેવી હોય તે ચાલ બતાવું. સત્યભામાં વસ્ત્રાલંકાર પહેરી તૈયાર થઈ કૃષ્ણની સાથે નગરબહારના મંદિર

Page #54

૪. કૃષ્ણ રૂકિમણીનું લગ્ન
માં આવી પહાંચી. કૃષ્ણે કહ્યું કે તું અહી મંદિરમાં જઈ પૂજા કર-તે દરમ્યાન હું કિમણીને લઈ ને આવું છું' એમ કહી કૃષ્ણે ત્યાંથી ચાલ્યાં ગયા અને લતાકુંજમાં છુપાઇ રહ્યાં.
૪૫
આ બાજુ સત્યભામા રથમાંથી ઊતરી પેાતાની સખી એ સાથે દિરમાં ઉપસ્થિત થઇ ત્યારે સખીએએ કહ્યુ કે આ મુતિ' ખૂબજ પ્રભાવશાળી છે. સૌની ઈચ્છા પૂરી કરે છે એ વાત આખુયે દ્વારિકા જાણે છે માટે તમે પૂજાસેવા કરો અને ઇચ્છિત વરદાન યાચા તમારી ઈચ્છા જરૂર પૂરી કરશે. આ મૂર્તિની પૂજા કરવા રાજા-મહારાજાએ પણ આવે છે. માટે તમે। શ્રદ્ધાથી પૂજા કરો.
આ સાંભળી સત્યભામાએ પહેરેલાં કિંમતી આભૂષણા કાઢી નાંખીવાવના પાણીથી સ્નાન કરી સાદા અને ચાખ્ખા કપડાં પહેરી, કુલા વગેરે લઇ માતાજીની પુજા કરવા આવ્યાં. મંદિરમાં આવી મુર્તિને બે હાથ જોડી વંદન કર્યાં. અને ખેલી કે હે જગદંબા ! આપ સમગ્ર જગતની માતા છે. સૌને ઇચ્છિત ફળ આપે છે. મને પણ આપશે. મારા પતિદેવ રૂકિમણીની જેમ મને વશ થાય એવું કરી આપે. એમ કહીને લાંખી થઇને મુર્તિના પગમાં પડી.
હે જગદંબા ! મને રૂપ અને યૌવન આપે, મારા પતિ મારા સિવાય અન્ય પ્રત્યે પ્રેમ ન રાખે એટલુ જ માગુ છું. જો આપ એ મુજબ કરી આપશે તે હું આપના ઉપર વિશ્વાસ રાખી આપના દર્શન કર્યા પછી જ અન્ન પાણી લઈશ અને દરરાજ તમારી સેવા કરીશ. સત્યભામાના

Page #55

૪૬
પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
વિનતિ ભર્યાં શબ્દો સાંભળીને લતાકુ જમાંથી શ્રીકૃષ્ણ બહાર આવ્યા અને હસવા લાગ્યા. કૃષ્ણને આવેલાં જોઇ અને પેાતે કરેલી વિનતિ સાંભળી ગયા છે જાણી સત્યભામાનુ મુખ પડી ગયું.
કૃષ્ણ ખેલ્યા હૈ સત્યભામે ! આ મૂર્તિની પૂજા કરવી. એમની પાસે વરદાન માંગવા એ તારા માટે તદ્દન વ્યાજખી છે. કારણ કે આ પ્રતિમા એજ રૂકિમણી પાતે છે તારા કરતાં રૂપલાવણ્યમાં અનેકરીતે ચડિયાતી છે. એટલે તુ એની પૂજા તુ કરે તો કઈ ખાટું નથી. થાડીવાર પહેલાં તે આ પ્રતિમાને પ્રાથના કરી તેના પ્રભાવે હુ ખૂબખૂબ ખુશ થયા છું હુંવેથી તું એની પૂજા કરીને પછી જ પાણી પીજે.
આ સાંભળી સત્યભામા એકદમ ગુસ્સે થઇ ગઈ અને અને કૃષ્ણને જેમ તેમ ખેલવા લાગી. અરે આવા માટે દ્વારિકાનગરીના રાજા થયા છે છતાં નાના અણુસમજુ ખાળક જેવી બુદ્ધિ રહી. ગોવાળના બાળકોમાં બુદ્ધિ કયાંથી હોય ?
કૃષ્ણ કહે-હે પ્રિયે ! હું તારા ઘેર (મહેલે) આવ્યે હતો ત્યારે તે મને માયામય કહ્યો હતો. મેં આ નાટક કરી તે સાચું કરી આપ્યું છે, આમ કહી સૌ હસતાં હસતાં નગરમાં પેાતાના સ્થાને ગયા.
કિમણીને લક્ષ્મીદેવી માનીને સત્યભામાએ તેની પૂજા કરી ત્યારથી રૂકિમણીનું નામ લક્ષ્મીજી તરીકે સમગ્ર ભારતમાં પ્રસિધ્ધ થયું. જે કૃષ્ણને માન્ય હાય તેની પૂજા વિશ્વમાં થાય જ. [ મોટાએના કાર્યો મોટા હોય. ]

Page #56

*
-
-
ચરિત્ર નાયકનો જન્મ
-
*
*
*
સમય જતાં એક દિવસ એવું બન્યું કે અતિમુક્ત નામના એક ઋષિ ભિક્ષાર્થે રૂકિમણીના મંદિરીએ આવી ચડયા. આવા મહાન તપસ્વી ઋષિને જોઈ રુકિમણું તરત જ ઉભી થઈ હસતે મુખ આવકાર આપે. આ સન આપી બેસાડ્યાં તેમને ભાવપૂર્વક નમન કર્યા. અને ખૂબજ સ્વાદિષ્ટ લાડુએ પ્રેમથી વહેરાવ્યાં મુનિરાજ ખૂબજ પ્રસન્ન થયા, તે જોઈને રુકિમણીએ એ જ્ઞાની મહાત્માને નમ્રતા પૂર્વક પૂછયું કે-હે મહારાજ મારે આપને એક પ્રશ્ન પૂછવાની ઈચ્છા છે. આપ કહો તે પૂછું. મુનિરાજ બોલ્યા હે માનુની ! હું અત્યંત પ્રસન્ન થયે છું-તારે જે પૂછવું હેય તે પૂછી શકે છે.
રુકિમણુએ પૂછયું- હે દેવ! મારા નસીબમાં પુત્ર છે કે નહિં! અને તે ક્યારે અને કેટલા સમય પછી થશે? તે આપ વિચાર કરી જણાવવા કૃપા કરે.
આ વાતચીતની જાણ સત્યભામાને વિશ્વાસુ દાસીઓ દ્વારા થઈ એટલે તે પણ તરતજ ત્યાં આવી પહોંચી અને તેણીએ પણ તેવી જ વાત કરી મુનિશ્રી તે મૌન બેઠાં હતાં.

Page #57

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
ઘેાડીવાર વિચાર કરીને પોતાના જ્ઞાનના પ્રભાવે જાણીને કિમણીને ઉદ્દેશીને મુનિશ્રી ખોલ્યા-હે રૂકિમણી, તું ખરેખર મહાભાગ્યાશાળી છે. તારી ઉદારતા અને ભિકત ભાવથી હું અત્યંત પ્રસન્ન થયા છું. તારા પ્રશ્નને જવામ ઘેાડીવારમાં આપુ છુ.
૪૮
ઘેાડીવાર પછી સત્યભામાની હાજરીમાં જ મુનિશ્રી ખોલ્યાં તને થાડા સમયમાં જ પુત્ર પ્રાપ્ત થશે. તે પુત્ર મહાબળવાન પ્રતાપી અને બુદ્ધિશાળી હશે. તે તારા પુત્ર ભગવાન શ્રી નેમિનાથજી પાસે ચારિત્ર લઇ ને મેાથે જશે. આમ કહીને મુનિરાજ ઉભા થઇ ચાલી નીકળ્યાં.
મુનિના વચન સાંભળી કિમી અને સત્યભામા અન્ને રાજી રાજી થઈ ગયાં. બન્ને એમ સમજવા લાગ્યા કે મુનિએ મને પુત્ર જન્મશે એમ કહ્યું છે. પુત્ર પ્રાપ્તિની વાત કઈ સ્ત્રીને આનંદ ન આપે? બન્ને વચ્ચે થોડી ખોલાચાલી થઈ ગઈ કે મુનિએ મને કહ્યું છે એ વાત શિક મણીએ કહી અને સત્યભામા ખેાટી રીતે પાતાને કહી છે. એમ સમજે છે.
કૃષ્ણ સભામાં બેઠા હતા. આવેલ હતા. તે સમયે રૂકિમણી સભામાં આવી ચડયા. તે વખતે કહ્યું કે મારા પુત્ર તારા જમાઈ રૂકિમણી પણ એમ ખોલી કે મારે પરણશે. બન્નેની આવી વાત સાંભળીને ઈંધન મુ ંઝાયે
ધન કૃષ્ણને મળવા અને સત્યભામા ખન્ને સત્યભામાએ દૂર્ગંધનને થશે અને તેજ વખતે પુત્ર તારી પુત્રીને

Page #58

૫. ચિરત્ર નાયકના જન્મ
૪૯
કે મારે શું જવામ દેવા ? થાડીવાર પછી વિચાર કરીને ખોલ્યા કે મારી પુત્રી એ રાજકુમારા સાથે પરણી શકે નહિ એટલે તમારામાંથી જેને પ્રથમ પુત્ર જન્મશે તેની સાથે હું મારી પુત્રીને પ્રેમથી પરણાવીશ એ મારું વચન છે.
સત્યભામા ખૂબજ કોળુ હતી. રૂકિમણીની ખૂબજ ઇર્ષા કરતી આથી તે સભામાં જ ખોલી–જીએ અમારા બેમાંથી જેને પુત્ર પ્રથમ વિવાહ યાગ્ય થાય તેના વિવાહમાં બીજી સ્ત્રીએ એટલે હારેલી સ્ત્રીએ પોતાને માથે મુંડન કરાવી વાળ ઉતારી આપવા આ શરતમાં ખલદેવ કૃષ્ણ અનોઁધન પણ સાક્ષી રુપે છે આવી હાડની વાત ઉપર ખલદેવજી હસ્યા....આ લેકે કેવી શરત કરી બેઠા છે. ભેસ ભાગાળે ને છાશ છાગાળે સત્યભામાની ઇર્ષા ઉપર દરેકને હસવું આવ્યું. અને વચ્ચે ખૂબજ મેલાચાલી થઇ. અંતે થાકીને બંન્ને ઋણી પાત પેાતાના આવાસે ગઈ. ઈર્ષાની આગ વધારી વધે ઘટાડી ઘટે.’
સમય તે પાણીના રેલાની માફક સરકતા જ રહે છે. થે।ડા સમય પછી એક દિવસ રાત્રે રૂકિમણીએ ઊંઘમાં એક વનરાજ કેસરી સિંહને પેાતાના ખેાળામાં બેઠેલા જોયા. આર્થી તરતજ તે જાગી ગઇ અને વિચારવા લાગી કે આ સ્વપ્નનું ફળ શુ હશે ? પથારીમાંથી ઉભી થઈ ને કૃષ્ણના આવાસમાં ગઇ, પ્રેમભક્ત પૂર્વક તેમને જગાડયાં અને સ્વપ્નની વાત કરી. આ સાંભળી કૃષ્ણ ખૂબજ હર્ષ પામ્યા. અને જણાવ્યું કે—હૈ રૂકિમણી? સિંહ સમાન પરાક્રમી-મહા
પ્ર. ૪

Page #59

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
બળવાન સુંદર પુત્ર તારી કૂખે જન્મશે આ સાંભળી કિમણી ખૂબજ હર્ષ પામી અને સાડીના પાલવે ગાંઠ બાંધી શુકનગ્રંથી કરી. પેાતાના આવાસે આવીને પથારીમાં ન જતાં ઈશ્વરનું સ્મરણ કરતી જાગતી રહી. ધર્માંકથામાં સમય પસાર કર્યાં. સવાર પડતાંજ ગાયના કાનમાં કહી દેવદિરે ગઇ. પ્રભુને પ્રાર્થના કરી કે હે દેવાધિદેવ મને સ્વપ્નનું ફળ શીઘ્ર મળજો આનંદ હૈયે સમાતા નથી એવી કિમણી હરખાતી હરખાતી પેાતાના મહેલે આવી રૂકિમણી અતિમુક્તક ઋષિને યાદ કરતી તેમના આશીર્વાદ જરૂર ફળશેજ, કૃષ્ણ સાથે ભેાર્ગાવલાસ અને આનંદ પ્રમોદ કરતાં દિવસે પસાર થઈ રહ્યાં છે. એવામાં એક દિવસ મહાશુક્ર દેવલોકમાંથી મહુદ્ધિ કહેવ વીને અહીં રૂકિમણીના ગર્ભ માં આવ્યા અને કિમણી ગર્ભવતી બની એ વાત કૃષ્ણને જણાવી સર્વત્ર આનંદ છવાઈ રહ્યો. પેાતાના બાળકને સારા સંસ્કાર મળે એથી રૂકિમણી ધર્માંધ્યાન કરતી રહી, રૂકિમણીના મનમાં ઉત્તમ દાદ ઉત્પન્ન થવા માંડયા. તેથી પ્રસન્ન હૃદયવાળી તેણીએ ત્રિખંડના અધિપતિ કૃષ્ણ વાસુદેવને કહ્યું કે સ્વામીનાથ ! મારી થાડી ઇચ્છાઓ પૂરૌ કરશેને ? કૃષ્ણને અત્યંત પ્રેમ હોવાથી તુરતજ જણાવ્યું કે દેવી ગભરાયા વિના જરૂરથી તુરતજ જણાવે ! રૂકિમણી એ નમ્રવચનાથી કહ્યુ કે આપની આજ્ઞાનું પાલન જયાં વર્તાતુ હાય ત્યાં જીવદયાનું પ્રતિપાલન કરાવા, માંસાહાર ન થાય અઘ્યાન્ડિકા મહોત્સવા, દેવાધિદેવ પરમાત્માની ભક્તિમાં સૌને જોડી દે દીન દુ:ખૌંઆને સહાય કરો, સુપાત્ર દાન કરે,
૫૦

Page #60

૫. ચિરત્ર નાયકના જન્મ
૫૧
માનિતિ રાણીની સંપૂર્ણ ઈચ્છા શ્રી કૃષ્ણે પૂરી કરે છેઆ વાતની સત્યભામાને ખબર પડી તેથી તે ઈર્ષામાં બળવા લાગી. પેાતે રૂકિમણીથી ઉતરતી નથી એવું બતાવવા સત્યભામા કૃષ્ણ પાસે આવીને કહેવા લાગી—હે નાથ ! મને આજે અતિસુંદર સ્વપ્ન આવ્યું છે. તેની જાણ કરુ છું કે મેં સ્વપ્નમાં સફેદ હાથી જોયે–તેનું ફળ મને જણાવવા કૃપા કરો. કૃષ્ણજી સત્યભામાનુ આ ઈશ્વનું તાકાન જાણતા હતાં. તેને સારું લગાડવા ખાતર ખેલ્યા-હૈ પ્રિયે ! તને પણ મહાખળવાન અને પરાક્રમી પુત્રની પ્રાપ્તિ થશે. આ સાંભળી સ ંતેષ પામીને તે પોતાના આવાસે ગઇ કાગનું બેસવુ અને ડાળનું પડવુ' એવુ બન્યું. અને સત્યભામાને ગર્ભ રહ્યો. તેના હૈયે અપરંપાર આનંદ વર્તાતા. ગની વૃદ્ધિ સાથે સત્યભામાનું ઉદર વૃદ્ધિ પામતું રહ્યું. રૂકિમણીના પેટે મહાપુણ્યશાળી જીવ આવ્યા હાય તેથી તેણીનુ` ઉત્તર મધ્યમ સ્થિતિમાં રહ્યુ.. છુ-રૂકિમણી ખાટી બનાવટ કરે છે. ઇર્ષાળુ ખોલતી ત્યારે કૃષ્ણ કહેતા કે સત્ય છુપ રહી શકતું નથી-જે હશે તે સમય જતાં ખુલ્લુ પડવાનુ` જ છે. ખાટી ચિંતા શા માટે કરવી? કાગડા કાળા હોય છે અને કાયલ પણ કાળીજ ઢાય છે. ર`ગ ઉપરથી બે વચ્ચેના ભેદ જણાતા નથી. પરંતુ જયારે તે ખોલે છે ત્યારે તરતજ પરખાઈ જાય છે. કાગડ તે કાગડાજ રહે છે અને કાયલ તે કાયલ રહે છે. જે ભવતન્યતા છે તે એમજ ખનવાનું છે. માટે અત્યારથી એની ચિ'તા કરી દુબળા શા માટે થવું ?

Page #61

પર
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
આકાશમાંથી ચન્દ્ર બહાર નીકળતાં પૃથ્વી ઉપર પ્રકાશ પથરાય છે. તેમ આ પુત્રને જન્મ થતાં જાણે નીલમમણને ઢગલે ન હોય ! તેની માફક રૂકમણીના ઓરડામાં પ્રકાશપ્રકાશ પથરાઈ ગયા. કૃષ્ણજી તેવા સમયે પ્રકુલિત મનવાળા થઈ ધર્મની વાત કરી રહયા છે. તેવામાં નાચતી કૂદતી અને આનંદ પામતી એક દાસી એ આવી વધામણી આપી કે હે સ્વામી ! અમારા રાણી રૂકિમણીએ સૂર્ય સમાન તેજસ્વી પુત્રને જન્મ આપે છે. હજુ આ દાસી વાત પૂરી કરે ત્યાં તે બીજી, ત્રીજી અને ચેથી દાસી આવીને સૌએ વધામણી આપી કે રાણજીએ પુત્રને જન્મ આપ્યો છે કૃણે સૌને ખૂબ ખૂબ વસ્ત્ર અલંકાર ભેટ આપ્યાં,
ત્રણ ખંડના સવામી જેવા કૃણ રાજવીને ત્યાં-અનેવળી તેમની અત્યંત પ્રિય એવી માનીતિ રુકિમણીને ત્યાં-પુત્ર જન્મ થાય પછી શું બાકી રહે? આનંદની કઈ અવાધ રહે ખરી? દાન આપવામાં કઈ ખામી રહે નહિં.
આ બધું જોઈને સત્યભામાં ઈર્ષાની આગમાં વધુને વધુ જલવા લાગી. રૂકિમણની બેલબાલા તે સહન કરી શકી નહિ એટલે બબડતી બબડતી પિતાના આવાસે આવી. પિતાના ગર્વનું ખંડન થતું લાગ્યું-મનમાં મુંઝાવા લાગી અત્યારે રુકિમણું તેને દુશ્મન જેવી લાગવા માંડી. આમ ઈર્ષામાં સમય વહી રહ્યો.
થોડા દિવસમાં જ સત્યભામાને પણ મહાકષ્ટ ભોગવવા પૂર્વક પુત્ર જન્મ થયેલ જેથી રાણીજી બેહેશ થઈ ગયેલા.

Page #62

પ. ચરિત્ર નાયકને જન્મ
૫૩
તેમને કળ વળી પછી દાસીઓએ આ પુત્ર જન્મની વધામણે કૃષ્ણને આપી. આ વખતે પણ પુત્ર જન્મની ખુશાલીમાં દાસીઓને અલંકાર અને ઉત્તમ વસ્ત્રો આપી રાજી કરી. પિતાની બંને રાણીઓની કૂખે પુત્ર જન્મ્યા હોઈ આખા નગરમાં અને રાજ્યમાં આનંદૈત્સવ ઉજવવામાં આવ્યું. નગર રસ્તા–ચક શણગારવામાં આવ્યાં. દાનને પ્રવાહ વહેવડાવ્યું. સાધુ સંતોને જમાડયા- ગરીબોને પણ મિઠાઈ વહેંચવામાં આવી. શાળા-મહાશાળાના બાળકોને મિઠાઈ વહેંચી–મંદિરોમાં ઉત્સવે રચાયાં. રાજયભરમાં આંઠ દિવસ સુધી-હિંસાના કાર્યો બંધ રાખ્યા. ઘાણી, ગાડા જોડવા એવા કાર્યો પણ બંધ રાખવામાં આવ્યાં. કેદીઓને છેડો મૂકયા. સર્વત્ર આનંદ મંગલ વર્તાવા લાગ્યાં. આમ પુત્રોને જન્મોત્સવ ઉજવવામાં આવ્યું. અનેક પ્રકારના ધાર્મિક કાર્યો પણ કર્યા. રાજપુત્રની જન્મખુશાલી ઉજવવામાં આવી.
કૃષ્ણ પિતાના પુત્રને રમાડવા રુકિમણીના આવાસે ગયાં. રાણી એ ખૂબજ પ્રેમપૂર્વક બેસવાનું આસન આપ્યું સૂર્ય સમાન તેજસ્વી પુત્રને જોઈ બે હાથે પકડીને ખેળા માં લીધો અને બાળરાજાને રમાડવા લાગ્યા. મનમાં ખૂબજ આનંદ પામતાં તેઓ બેલ્યા–હે માનુની ! જ્યારથી આ બાળક તમારી કૂખે આવેલ છે ત્યારથી આ મહેલની સર્વ દિશાઓ પ્રકાશ પામી રહી છે તેથી આ બાળકનું નામ હું “પ્રા—” પાડું છું. રુકિમણીએ એ નામ વધાવી લીધું.
પ્રદ્યુમ્નકુમારને જય હે”

Page #63

BAGSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSzS
બાળરાજાનું અપહરણ
દેવલેકમાં અનેક પ્રકારના દેવ હોય છે. તેમાં અધમ પ્રકૃતિને ધૂમકેતુ નામને દેવ હતે. તે પૂર્વજન્મને આ બાળક પ્રદ્યુમ્નને દુશ્મન હતું. જગ્યાની છઠ્ઠીરાત્રીએ જુનું વૈર વાળવા અહીં કૃષ્ણ પાસે રૂકિમણના સ્વરૂપે આવ્યું. કૃoણે થોડીવાર પુત્રને રમાડીને રૂકમણી (ધૂમકેતુ)ને હાથમાં સંખે. અને એ બાળક લઈને કે પાયમાન તે દેવ તરત જ અંતર્ધાન થઈ ગયે. બાળકને મારી નાંખવાના ઈરાદે તેને લઈને વૈતાઢય પર્વતના ઉદ્યાનમાં ગયે. ત્યાં આકાશવાણી. થઈ કે આ બાળક ચરમ શરીરી જીવ છે. ગમે તેટલા પ્રયત્ન કરીશ પણ મૃત્યુ પામશે નહિ. પર્વત ઉપરથી નાંખીશ કે તલવારથી મારીશ તે પણ મરશે નહિ. કારણ કે નિકાચિત આયુષ્યને બંધ બાંધ્યો છે. પવિત્ર મેલગામી જીવ છે. ત્યાં જ દેવ અટક્યું પણ કોઈ ન અટકે તેથી તેને મારી નાંખવાને બદલે ભૂખ તરસથી રીબાવી રીબાવીને મારી નાંખુ એજ વધુ સારું છે. એમ વિચારી એક પત્થરની મોટી શિલા ઉપર તે બાળકને મુકીને ચાલતે થ.
“આયુષ્ય બળવાન છે” આ બાળક લઘુકમ હતુંઆ ભવમાંજ તે મોક્ષ પામશે.

Page #64

૬. બાળરાજાનું અપહરણ
૫૫ તેથી તેને મત્યુ શું કરી શકે ? ભાગ્યવંતને સહાય મલી જ રહે સર્વ કર્માધીન છે. તેથી હવે શું બને છે તે જોઈએ.
આ વૈતાઢય પર્વત ઉપર મેઘકુટ નામે નગર હતું. તેમાં સૌ વિદ્યાધરને રાજા કાલસંવર રહેતું હતું. આ કાલસ વર પિતાના દિવ્ય વિમાનમાં બેસી કીડા કરવા નીકળ્યો. તે વિમાન આ બાળકની ઉપરના ભાગમાં આવતા કુદરતી રીતે બંધ પડી ગયું. અનેક પ્રયત્ન કરવા છતાં તે વિમાન ચાલી શક્યું નહિ એટલે વિદ્યાધર વિચારમાં પડયે કે આમ કેમ બને છે? એવામાં એની નજર આ બાળક ઉપર પડવાથી વિમાનમાંથી ઉતરીને ત્યાં આવ્યા અને આ મહાતેજસ્વી બાળકને જોઈ અત્યંત હર્ષ થયે. જેને રામ રાખે તેને કોણ ચાખે
કાલસંવરે તરતજ તે
-
ક
diHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
લઈ લીધું. તેને લઈને વિમાનમાં બેઠો. વિમાન પણ તરત જ ચાલુ થયું. બાળકને લઈ પિતાના નગરે ગયો પોતાની પુત્ર વગરની એક રાણી
કનકમાલા હતી તેને V
છે આ પુત્ર સયે. ત્યારબાદ આ કાલસંવર રાજાએ નગરીમાં વાત વહેતી મૂકી કે કનકમાલા ગર્ભવતી છે અને નવમાસ પૂર્ણ થતાં ફરી વાત વહેતી મૂકી કે કનકમાલાને પુત્ર જન્મે છે. વળી કેને

Page #65

૫૬
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
સમજાવવા પુત્રને ધામધૂમથી જન્મોત્સવ પણ કરાવ્યો. અહીં પણ તે બાળકનું નામ પ્રદ્યુમ્ન રાખવામાં આવ્યું. આમ અહીં ખૂબજ લાડકેડમાં આ કુમારને ઉછેર થઈ રહ્યો છે. કેઈજ વાતની કમીના નથી. પુણ્યાત્માઓ ગમે ત્યાં જાય. સુખ તેમની પાછળ પાછળ જ ઘસડાય છે. પુણ્યશાળાને પગલે પગલે નિધાન હોય! હવે દ્વારકામાં શું બન્યું તે જોઈએ. કૃષ્ણને પુત્ર રમાડવા આપ્યા પછી થોડા સમય પછી રૂકમણુએ આવી પુત્ર પાછો માંગ્યો. બાળક ભૂખ્યું થયું હશે માટે સ્તનપાન કરાવવા પુત્ર લેવા ગઈ. ત્યારે કૃષ્ણ કહે છે કે... અરે રૂકિમણિ, તું શું મજાક કરે છે. મેં તે તને તારા હાથમાં પુત્ર આપ્યું છે અને ફરીવાર મજાક કરવા આવી કે શું ? તું તપાસ કર.
રુકિમણી કહે નાથ ! મશ્કરી તે તમે જ કરતા હો તેમ લાગે છે. હું તમારી પાસે પુત્ર લેવા આવી જ નથી અને તમે મને સેપેલ પણ નથી આવી ખોટી મશ્કરી શીદને કરે છે?
કૃષ્ણ કહે-રણુજી, જરા અંદર જઈને પારણામાં જઈ આવે. મેં હાથ પુત્ર તમને ઓંખે છે. મશ્કરી નથી કરતા. બન્ને અંદર ગયા. ચારે બાજુ જોયું–તપાસ કરી છતાં પુત્ર ન મલ્યું એટલે ખૂબજ કલ્પાંત કરવા લાગ્યા. રૂકમણી તે બેભાન થઈ ભૂમિ ઉપર ઢળી પડી. દાસદાસીઓની માવજતથી ભાનમાં આવી માટે સ્વરે વિલાપ કરવા લાગી.

Page #66

૬. બાળરાજાનું અપહરણ
પ૭
અને બોલવા લાગી અને મારે પુત્ર લાવી આપે. રાજમહેલની દાસ-દાસીઓ પણ રડવા લાગ્યા. સર્વત્ર શોકની ગહરી છાયા ફરી વળી. રુકિમણી કે કલ્પાંત કરે–છે કે પુત્ર દુઃખથી પીડાઈને ગયે હેત તે આવે શેક ન કરત, મારા પુત્રનું અપહરણ થાય જ કેમ! હું કોણ? ત્રણ ખંડના અધિપતિ કૃષ્ણમહારાજાની રાણી? કૃષ્ણ રુકિમણને હિંમત આપવા પૂર્વક કહે છે કે ગમે તેમ કરીને હું પ્રદ્યુમ્નકુમારને પત્તો મેળવીશ. પણ ઘણું ઘણી શોધ ચલાવતાં બધાં સુભટે નિરાશ થઈને પાછા આવ્યા. કયાંય પણ કુમારને પત્તો મળે નહિં તેથી કૃષ્ણ વાસુદેવના પગ ઢીલા પડ્યા. હવે મારે શું કરવું? મને એક બાજુ પુત્ર વિરહનું દુઃખ છે. બીજી બાજુ લોકો એમ કહેશે કે કૃષ્ણના પુત્રનું અપહરણ થયું. આવા મોટા કૃષ્ણ વાસુદેવ છે. ચાલતા ધરતી ધ્રુજાવે છે. ત્રણ ખંડના સ્વામી હોવા છતાં એના એક પુત્રને સાચવી ના શક્યા !
સંસારની આવી ઘટમાળ જોતાં યોગીજને વૈરાગ્ય ભાવના પામે છે કૃણુ મહારાજ પણ આકુળ-વ્યાકુળ થઈ ગયાં. અનેક અનુચ અને સિપાઈઓને ચારેબાજુ દોડાવ્યાં પરંતુ સર્વ વ્યર્થ ગયાં. બાળકને કઈ પત્તો લાગતો ન હતા જેથી સહુના મોં ઉપરથી તેજ હણુઈ ગયું હતું. આ આ સમયે એક સત્યભામા ખુબ ખુશ હતી. શોકયને પુત્ર 'ગે છે તેથી તેના હૈયે આનંદ હતો. જ્યારે રાજ્યભરમાં શેક પ્રવર્તતે હતે.

Page #67

૫૮
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર અત્યંત શેકાતુર અવસ્થામાં કૃષ્ણ-બળદેવ વગેરે ભેગાં મળીને બેઠાં હતા. બાળકને કેણ ઉઠાવી ગયું હશે તેની અનેક અટકળ કરતાં હતાં. બરાબર આવે ટાણેજ નારદમુનિ ફરતાં ફરતાં આવી ચડ્યાં અને સર્વને ઉદાસીન જોઈને બોલી ઉઠયા. અહીં રાજન્ તમારે ત્યાં પુત્ર જન્મને આનંદ હા જોઈએ. એ સાંભળીને હું અહીં આવ્યો છું
જ્યારે તમે સૌ શેકાતુર બનીને બેઠાં છે ! શું થયું છે તમને? આવા મંગળમય પ્રસંગે શેક શાનો?
કૃષ્ણ નારદજીને પહેલેથી છેલ્લે સુધી તમામ વાત કરી બાળકના ગૂમ થવાની વાતની જાણ કરી અને વિનંતિ કરી આપ મહામુનિ છે એટલે આ બાળકની સંપૂર્ણ ભાળ મેળવી આપવા કૃપા કરે. | મુનિરાજ બોલ્યા. ત્રણે કાળનું જ્ઞાન ધરાવતા હોય એવા એક અતિમુક્તક મુનિ હતાં પરંતુ હવે તે તેઓ કેવળજ્ઞાન મેળવીને મેક્ષે ગયાં છે. હાલમાં આ ભરતક્ષેત્રમાં એવું કેઈજ જ્ઞાની નથી. કે જેની પાસે જઈને પૂછી શકાય. હા, મહાવિદેહક્ષેત્રમાં સીમંધર સ્વામી છે. ત્યાં જઈને તેમને પૂછું તે આ ભેદને ઉકેલ જરૂર મળે. હે કૃoણ! આ રૂકિમણ મારી પ્રત્યે અનહદ ભક્તિભાવ રાખે છે અને એ રૂકિમણી મેં જાતેજ તને લાવી આપેલ છે એટલે એ મારી પુત્રી બરાબર જ ગણાય. એને દુઃખમાં મદદ કરવી મારી ફરજ છે એટલે તમે બધાં શાંતિ રાખે. હું ભગવાન સીમધર સ્વામી પાસે જાઉં છું. બાળકની શોધ કરીને બધાં જ

Page #68

૬. ખાળરાજાનું અપહરણ
સમાચાર લાવી આપું છું ત્યાંસુધી શાંતિ રાખજો. નારદજી રૂકિમણી પાસે આવી શાંત રાખી આશ્વાસન આપતાં કહેવા લાગ્યા કે....તું મારી દીકરી છે. તું ચિંતા ન કરીશ. તારૂં દુઃખ દૂર થઈ જશે. રૂકિમણી રડતાં રડતાં કહે....હું ઋષિરાજ જો મને મારા પુત્ર નહિં મળે તે પ્રાણ ત્યાગ કરીશ પુત્ર વિના જીવતર બ્ય છે. નારદજીએ પુનઃ કહ્યું કે કઈ દેવ-દાનવે તારા પુત્રનુ અપહરણ કર્યુ છે. પણ તારા પુત્ર ગમે ત્યાં હશે તે પણ મહાન સુખમાં હશે. તે જીવતા છે. તું રડીશ નહિ. થોડા સમયમાં તારા પુત્રને શેાધી આપીશ. તારા ઢીકરાના પત્તો ન મેળવી આપું તે મારું નામ નારદ નહિ. હું ત્રણ ખંડમાં ફરીશ. આકાશ-પાતાળ એક કરીશ. છતાં પરમ તારક તી કર ભગવંત જે હાલમાં મહાવિદેક્ષેત્રમાં વિચરે છે ત્યાં સીમધર સ્વામી પાસે જઇ તારા પુત્ર વિષે પૃચ્છા કરી સમાચાર લઈ ને જ આવીશ આકાશ ગમ ન કરનારે હું છું, જરૂર ત્યાં પહેાંચીશ.
R
વ
૫૯

Page #69

ZિBBSC BSEX SSSSSSSS SSSSSSSSSSS
X
—
——
માહિતિ તથા પૂર્વભવ
દ્વારિકાથી નારદજી વિદ્યાનાબળે આકાશમાગે નીકળી મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં ગયાં. શ્રી. સીમંધર સ્વામી પાસે પહોંચી ત્રણ પ્રદક્ષિણ દઈ, નીચાની અને બે હાથ જોડી વંદન કર્યા. તેમની દેશના સાંભળવા બેઠાં. પોતાની જાતને ખૂબ ભાગ્યશાળી માનવા લાગ્યા. સાક્ષાત તીર્થંકર પરમાત્માના દર્શન કરી હૈયું આનંદે ઉછળ્યું.....
દેશના પૂરી થતાં નારદજી સીમંધરસ્વામી પાસે ગયાં સ્તુતિ વંદન કરી પૂછયું–હે સ્વામીન ! હું ભરતક્ષેત્રથી આવું છું. દ્વારિકા નગરીના રાજા શ્રી કૃષ્ણની રાણી રૂષિમણીને પ્રશ્ન નામે પુત્ર હતે. હજુ તે તે એકમાસની ઉંમરને જે હતે. તેને કેઈજ પત્તો નથી. ખૂબખૂબ તપાસ કરવા છતાં મલતે નથી. આપ તે સર્વસ્વના જાણકાર છે તે તે બાળક હાલ ક્યાં છે તે મને જણાવવા કૃપા કરશે.
સીમંધર સ્વામી કહે-એ પુત્ર ચરમશરીરી મહાપુણ્ય શાળી છે. આ ભવમાં શ્રી નેમિનાથ પ્રભુ પાસે દિક્ષા લઈ કેવળજ્ઞાન મેળવી મોક્ષે જનાર છે. પરંતુ પૂર્વજન્મને કઈ વરી દેવ તેને મારી નાંખવાના ઈરાદે લઈ ગયે છે પરંતુ

Page #70

૭. માહિતિ તથા પૂર્વભવ
૬૧
જેનું પુણ્ય જોરદાર હોય તેને કઈ જ મારી શકતું નથી તે જ્યાં જ્યાં જાય છે ત્યાં ડગલે ને પગલે સુખ તેની પાછળ જ ભમતું રહે છે. તમારે એ બાળકની કઈ ચિંતા કરવાની જરૂરત નથી. હલકા પ્રકારના કામ કરનાર ધૂમકેતુ બાળકને ઉઠાવી જવા માટે રૂકિમણના વેશમાં આવી કૃષ્ણ ના હાથમાંથી તેને લઈ નાસી ગયે હતે. વૈતાઢય પર્વતની કઈ અજાણી જગાએ એક મોટા પથ્થર ઉપર તેને રખડતા મૂકીને ચાલ્યા ગયે. તેને ઇરાદો એ હતું કે ભૂખ અને તરસથી રિબાઈને એ મરી જશે. પરંતુ આ બાળકને આ છેલ્લે અવતાર છે. પૂર્વ જન્મના પુણ્ય બળવાન હેવાથી તેને મારવાની કેદની તાકાત ન હતી.
વિદ્યાધરોને રાજા કાલસંવર પ્રભાતકાલે ત્યાંથી નીકળ્યો. તે સ્થાને વિમાન અટકી ગયું. તપાસ કરતાં તેણે એ બાળકને જે એટલે તરતજ પિતાના મેઘકૂટનગરમાં લઈ ગયો. તેને કનકમાલા નામની રાણીને કેઈ સંતાન નહોતું પણ અન્ય રાણીઓને હતાં. તેથી કાલસંવરે એ બાળક એ કનકમાલાને સેપ્યું. પિતાના પુત્રની પેઠે જતન થાય છે. તે પુત્ર વિદ્યાઓ તથા સોળ લાભ પ્રાપ્ત કરીને સોળ વર્ષે માતા-પિતાને ભેટશે. ૧૬ વર્ષ પહેલા ગમે તેટલા પ્રયત્ન કરશે તે પણ પુત્ર નહિ મલે. હવે ધૂમકેતુને પ્રધુમ્ન સાથે પૂર્વજન્મનું વર કેમ હતું? તે અંગેની વિગત સાંભળે.
જંબુદ્વીપ વિષે આવેલા ભરત ક્ષેત્રમાં શાલિગ્રામ નામે

Page #71

પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
એક ગામ હતું. તે ગામની બહાર એક સુંદર ઉદ્યાન હતું. તે ઉદ્યાનને અધિષ્ઠાતા દેવ સુમનસ નામે યક્ષ હતું. આ યક્ષ સમ્યમ્ દષ્ટિ હવાથી ખૂબ ભલે અને સેવાભાવી હતે. સાધુસં તેની ભક્તિ કરતે. આ ગામમાં વેદવેદાંતમાં પારંગતા અને ક્રિયાકાંડી સમદેવ નામે એક બ્રાહ્મણ વસતે હતે. અનિલ નામે પત્નિસહિત અગ્નિભૂતિ તથા વાયુભૂતિ નામે બે પુત્રો હતાં. બંને પુત્રો વિદ્વાન હતા પરંતુ તેમને વિદ્યાનું ખૂબ અભિમાન હતું. યૌવન અને વિદ્યાના મદમાં છકી જઈ લેકેનું અપમાન કરતાં અને વારંવાર તિરસ્કાર કરતાં. પિતાની જાતને મહાન માનતા.
એક દિવસ નંદિવર્ધન નામના એક જૈન મુનિરાજ પિતાના શિષ્ય સમુદાય સાથે શાલિગ્રામ પધાર્યા અને આ મનોરમ નામના ઉદ્યાનમાં ઉતર્યા. આ વાતની જાણ ગામમાં થતાં અનેક કે ઉદ્યાનમાં આવી મુનિરાજને વંદન કરતાં અને ધર્મોપદેશ સાંભળી કૃતાર્થ થતાં. આખા ગામમાં સૌ કેઈ મુનિરાજના વખાણ કરતાં. આ સાંભળી પેલા બે બ્રાહ્મણ પુત્રોને ખૂબજ ઈર્ષા થઈ, ખૂબજ ગુસ્સે થઈને તેઓ આ મુનિરાજ પાસે આવ્યાં. તે સમયે મુનિરાજ દેશના આપી રહ્યા હતાં અને લેકે સૌ શાંતચિત્તે સાંભળતા હતાં. ત્યાં આવી આ યૌવન અને વિદ્યાના મદથી છકેલા બ્રાહ્મણ પુત્ર બોલ્યા-અરે એ સાધુ! તું શાસ્ત્રો કે ધર્મ જાણે છે ખરે? કે પછી ખોટી સાચી વાત કરી લેકને ભરમાવે

Page #72

૭. માહિતિ તથા પૂર્વ ભવ
૬૩
છે! જો શાસ્ત્રજ્ઞ હાય તા અમારા જેવા વિદ્વાનેા સાથે વાદવિવાદ કરી જીત મેળવ અને એટલી તાકાત ન હોય તે ચુપચાપ અહીં થી રવાના થઈ જા, ખાટું અભિમાન રાખી અમારા ગામના માણસોને અવળે માર્ગે ન ોરી જઈશ, આ ગામ ધર્મિષ્ઠ છે એટલે સૌ સાંભળવા આવે છે.
આચાર્ય શ્રી નદિવ ને જોયું તે આ બન્ને યુવાના મદથી છકી ગયેલા જણાયા. આવા મૂખ શરામણી જોડે ખાટી જીભાજોડી કરવી વ્યથ લાગી. તેમણે પેાતાના શિષ્યને કહ્યું કે આ બંને મૂર્ખાઓને સમજાવ અને તેને જવાબ આપી દૂર કર. ગુરૂની આજ્ઞા મળતાંજ શિષ્યે તે બ્રાહ્મણેાને પૂછ્યું-અરે ! બ્રાહ્મણા, આપ કયાંથી આવે છે ?
બ્રાહ્મણ પુત્રા મેલ્યાં-અમે શાલિગ્રામથી તમારા જ્ઞાનની પરીક્ષા કરવા આવ્યા છીયે.
સત્યમુનિએ પૂછ્યું –અરે ભાઈએ ! મારા સવાલ તમે ખરાખર સમજયાં નથી હું તમને એમ પૂછું છું કે કયા ભવમાંથી તમને આ પુરૂષત્વ સાંપડયુ છે. તે જાણતા હૈ। તે કહા-પૂર્વ જન્મનુ` કોઇજ જ્ઞાન ન હોવાથી આ બ્રાહ્મણ પૂત્ર જરા શરમાયા અને મૌન ઊભા રહ્યા.
સત્યમુનિ ખાલ્યા-મિથ્યાર્દષ્ટિ માણસાને પૂર્વજન્મનુ ભાન કયાંથી હાય ? તે હવે તમે શાંતિપૂર્વક સાંભળેા કે ગયા જન્મમાં તમે કયાં હતાં. અને કેવી રીતે રહેતા હતાં. હું બ્રાહ્મણપુત્રો-ગયા જન્મમાં તમે આ ગામનીજ સીમમાં

Page #73

૪
પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
શિયાળ પુત્રો હતા. એકજ માતાને પેટે જન્મેલા હતાં. માંસ ખાઈને જીવતાં હતાં. નજીકના ખેતરમાં કેઇએક ખેડૂતે પેાતાની ઝુંપડી પાસે ચ° -રજજુ મુકેલી. વરસાદને કારણે તે પડી પડી કાહવાઈ ગયેલી, ખૂબજ ભૂખ્યા થયેલાં એ શિયાળ ખાળેએ ત્યાં આવી આ ચ-રજજુ આરોગી ગયાં. અતિ આહાર કરવાથી તેઓ બંન્ને મૃત્યુ પામ્યા અને આજ નગરમાં તેમના બ્રાહ્મણને ત્યાં જન્મ થયેા. જે તમે બંન્ને અહીં ઊભા છે. પેલા ખેડૂત પાતાની ચ-રજજુ જોવાથી વિલાપ કરતાં કરતાં મૃત્યુ પામ્યા, અને પેાતાનાજ દીકરાને ઘેર જન્મ પામ્યા.
ન
સમય જતાં એ ખેડૂતને જાત સ્મરણ જ્ઞાન થયું. મનમાં વિચાર્યુ કે મારાજ પુત્ર મારા પિતા થયા અને મારી પુત્રવધુ મારી માતા થઇ છે. હવે તેમને મારે પિતા માતા કહેવા શી ૨.તે ? આથી તેણે જીવનભરનું મૌન ધારણ કર્યું.
મારી આ વાત વિષે જો શકા હાય તે! તે ખેડૂત હાલમાં હયાત છે તેને અહીં લઈ આવેા. મારા કહેવાથી તે પાતાનું મૌન છેડી સત્ય હૌકત કહેશે. આ સાંભળી બન્ને બ્રાહ્મણો અને શ્રોતાગણ સૌ વિસ્મય પામ્યા. લેકે ગામમાં જઈ ને પેલા મૂંગા ખેડૂતને લઈ આવી મુનિરાજ સમક્ષ રજુ કર્યાં-સત્યઋષિએ એ ખેડૂતને કહ્યું-હે ભાઈ. તું મૌનવ્રત છોડીને પૂજન્મનું તારુ' વૃત્તાંત સંભળાવ જેથી અહીં ભેગાં થયેલાં સા લેાકેાને વિશ્વાસ પડે. મુનિરાજ માલ્યા—

Page #74

૭. માહિતિ તથા પૂર્વભવ
૬૫
નસા જાઈ નસા જેણિ, નતંઠાણું નાં કુલં! ન મયા ન જયા જથ, સર્વે જીવા અણું તો
આ આત્માએ કઈ જાતિ નિ સ્થાન, કુલ બાકી નથી રાખ્યા કે જયાં અનંતીવાર જન્મમરણ ન થયાં હેય આ સંસારમાં ઘણીવાર પિતા-પુત્ર થાય છે અને પુત્ર પિતા પણ બને છે માતા-પુત્રી કે પુત્ર વધુ થાય છે અને પુત્રી પુત્ર વધુ માતા પણ થાય છે જેથી આ વ્યવહાર જઈ તેં મૌન ધારણ કર્યું છે તે છેડી સત્ય હકીક્ત પર પ્રકાશ પાડ. આ સાંભળી ખેડૂતે મૌન છોડી સત્ય હકીક્ત સૌની વચ્ચે જણાવી. આ જોઈ લેક સો આશ્ચર્ય પામ્યા, અને વિરાગી બની અનેક લોકોએ ખેડૂતની સાથે સંસાર ત્યાગી સંયમ માર્ગે વળ્યા. અનેક લોકેએ તે ગ્રહણ કર્યા. તેમ છતાં આ બંને અભિમાની બ્રાહ્મણપુત્ર મશ્કરી અને હાંસી ઉડાવતા પોતાના ઘેર તરફ ગયા.
બ્રાહ્મણપુત્ર ભરસભામાં હાર્યા, મુનિએ તેમને હલકો પાડયાં છે એમ સમજી તેમની પ્રત્યે દ્વેષભાવ થયે અને અને વૈર લેવા તૈયાર થયાં. હાથમાં હથિયાર લઈએ મુનિ રાજને મારી નાંખવા. છાનામાના ગુપ્ત રીતે ઉદ્યાનમાં આવ્યા. તે વખતે ઉદ્યાનના અધિષ્ઠાતા સુમનસ યક્ષે પિતાની વિદ્યાના બળે બંનેને પુતળાં બનાવી દીધાં. બીજે દિવસે સવારમાં લકોએ આ દષ્ય જોયું–તેમના માતા પિતાએ આ જોયું અને રડવા લાગ્યાં. તેઓએ સુમનસ યક્ષની પ્રાર્થના કરી પ્ર, ૫

Page #75

પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર અને રડતાં રડતાં વિનંતિ કરી કે અમારા આ બંને પુત્રને હતા તેવાજ બનાવીને છેડી દે. - યક્ષે સ્પષ્ટ જણાવ્યું કે-મુનિરાજને મારી નાંખવા આવનાર તમારા આ બન્ને પુત્રને હું શું જવા દઉં? આ દુષ્ટની તેથી જ મેં આ દશા કરી છે. હવે કઈપણ રીતે હું તેમને છોડીશ નહિ.
આ સાંભળી તે બ્રાહ્મણપુત્રોના માતાપિતા ફરી ફરીને કરગરવા લાગ્યા. તેથી યક્ષે કહ્યું–જે એ બંને પુત્રો સાધુ બને તેજ હું છોડી શકું તે સિવાય બની શકે તેમ નથી.
તેના માતાપિતા ફરીને કરગર્યા–હે યક્ષદેવ, અમારા માટે સાધુ ધર્મ પાળવે ખૂબજ કઠીન છે. જે અમારાથી થઈ શકે તેમ નથી પરંતુ શ્રાવક ધર્મ પાળવાની પ્રતિજ્ઞા કરાવી છેડી મૂકવા કૃપા કરે.
દયાળુ ય બંનેને શ્રાદ્ધ-ધર્મ અંગીકાર કરાવીને છેડી મૂક્યા. તે દિવસથી અગ્નિભૂતિ અને વાયુભૂતિએ રાત્રિભજન અને કંદમૂળ ખાવા તજી દીધાં. જૈન ધર્મ અંગીકાર કરી તેનું આરાધન કરતાં મૃત્યુ પામી દેવાનીમાં જન્મ પામ્યા. તેમનું ત્યાંનું આયુષ્ય પૂરૂ કરી ત્યાંથી ચ્યવી હસ્તિનાપુર નગરમાં અર્ધદ્વારા શ્રેષ્ઠિને ત્યાં પૂર્ણભદ્ર અને માણિભદ્ર નામે પુત્રો થયાં. જૈન ધર્મપરાયણ કુટુંબમાં જન્મી ધર્મપ્રેમી થયાં. શ્રાવકના એકવીસ ગુણે જીવનમાં ઉતારી શાસ્ત્રોના અભ્યાસી બન્યા. આ પ્રમાણે સીમંધરસ્વામી નારદને જણાવી રહ્યા છે. અને નારદજી સાંભળે છે.

Page #76

૭. માહિતિ તથા પૂર્વભવ
६७
એક દિવસ હસ્તિનાપુરના ઉદ્યાનમાં મહેન્દ્ર મુનિ પધાર્યા છે એમ જાણીને વંદન કરવા બંને ભાઈઓ ગયાં. રસ્તામાં એક ચાંડાલ અને કુતરીને જોઈ તેમના પ્રત્યે હૃદયમાં પ્રેમ થયો. મનમાં વિચારતાં મુનિશ્રી પાસે પહોંચ્યા. ભાવપૂર્વક વંદન કરી. મુનિશ્રીની વાણી સાંભળવા રાજા વિગેરે પ્રજાજને આવ્યા હતા. વ્યાખ્યાન પૂરું થતાં સૌ પિતાપિતાને રસ્તે પડ્યા ત્યારે અવસરચિત ભાઈએ પૂછયું કે હે મુનિરાજ ! અમે અહીં વંદન કરવા આવતા હતા ત્યારે માર્ગમાં એક ચાંડાલ અને કુતરી જોઈને તેમના પ્રત્યે અમારા હૃદયમાં પ્રેમભાવ જાગ્યા. આમ કેમ બન્યું? તેઓ તે હલકી કેટીમાં જન્મેલા અને અમે ઉચ્ચકોટિમાં જમ્યા છીએ. તે અમને આ અનુભવ કેમ થયે તે સમજાવે, મુનિશ્રી કહે ભાઈઓ-સાંભળે. આ જગતમાં એક બીજા પ્રત્યેનું જ્ઞાન પૂર્ણ નથી, પરંતુ આપણને આપણું જ્ઞાન મર્યાદિત હોવાથી વધુ જાણતા નથી એટલે સમજી શકતાં નથી. કાર્યમાત્ર પ્રતિ કારણું” ત્રીજા ભવમાં આ ચાંડાલ સેમદત્ત નામે બ્રાહ્મણ હતા અને કુતરી એ અનિલ નામે તેમની પનિ હતી. તે અનિલા બાણને વેદાંત ધમી તમે બે પુત્ર હતાં અને તમારા નામ અગ્નિભૂતિ અને વાયુભૂતિ હતાં. તેજ જન્મમાં તમે મુનિરાજના-સહચારર્થી શ્રાવક ધર્મ પામી સ્વર્ગે ગયા અને ત્યાંથી ચ્યવી અહીં જમ્યા છે. મિથ્યામતિવાળે સેમદેવ મૃત્યુ પામી શંખપુરના રાજાના ઘેર જિતશત્રુનામે પુત્ર બન્યું તે દુરાચારી–લંપટ અને

Page #77

પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
મહાપાપી હતે. અને અનિલા બાહ્મણે ત્યાંથી મૃત્યુ પામીને શંખપુરમાં સમભૂતિ નામના બ્રાહ્મણની રુકિમણી નામે સ્ત્રી થઈ. એક દિવસ જિતશત્રુએ આ રૂકિમણને જોઈ તેની પાછળ દિવાને બ. તેના સિવાય તેને ચેન પડતું નહિ એટલે સમભૂતિને કપટ કરી સમજાવી રૂકિમણને ઉઠાવીને લાવ્યું. વર્ષો સુધી તેને સેવી છતાં તેને સંતોષ થત જ નહિં. ભેગ ભેગવવાથી કદી સંતોષ થતેજ નથી પરંતુ વધુને વધુ તૃષ્ણ જાગે છે. જીવનભર અનાચાર અને વિષયવાસનામાં પડ્યા રહી મરણ પામ્યો અને તેને જીવ નરકે ગયે. અનેક દુઃખ સહન કરી ત્યાંથી વનમાં મૃગ તરીકે જમ્યો. કેઈ શિકારીના હાથે તેને મારી નાંખે. આમ અનેક ભવમાં અહીં ચાંડાલ તરીકે જન્મ પામે છે. અને રખડી રખડીને અનિલાનો જીવ અહીં કુતરી રૂપે જન્મે છે. પૂર્વજન્મના સંબંધને કારણે તેમને તેમની પ્રત્યે પ્રેમ થાય છે.
મહેન્દ્રમુનિની પાસેથી પૂર્વભવની વાત સાંભળી બંને ભાઈઓને જાતિ-સ્મરણ જ્ઞાન થયું. ધર્મનો મર્મ સમજનારા બંને ભાઈઓએ ચાંડાલને પ્રતિબોધે. અને શ્રાવક ધર્મ આ.એ ચાંડાલશ્રાવક બન્યા અને એક માસનું અનશન કરી મૃત્યુ પામી નંદીશ્વરમદેવ તરીકે જન્મ્યા. કુતરી પણ ઉત્તમ શ્રાવિકા ધર્મને આરાધી અનશન કરી મૃત્યુ પામી શંખપુરના રાજાને ત્યાં સુદર્શના નામે રાજકુમારી તરીકે જન્મ પામી.

Page #78

૭. માહિતિ તથા પૂર્વ ભવ
૬૯
પૂર્વ જન્મના પુણ્યનું ફળ ભાગવતાં આનંદમાં સમય પસાર કરે છે. ત્યારબાદ કેટલાક સમય પછી તેજ મહેન્દ્ર મુનિ કરતાં ફરતાં ગજપુરમાં પધાર્યાં. પેલા બન્ને ભાઇએ પૂર્ણ ભદ્ર અને માણીભદ્રને ખબર પડતાં તરતજ મુનિમહારાજને વંદન કરવા આવ્યાં. ત્યાં આવી મુનિને પોતાના માતા-પિતા વિષે મહિતી પૂછી. મુનિરાજે સવિસ્તર વાત કરી અને કહ્યું કે વ માનમાં તેઓ આ નગરીમાં જ છે. બન્ને ભાઇએ રાજકુમારી સુદના પાસે ગયાં. તેના ભવાની ઊંડી વાત સંભળાવી તેણીને ધ ના માગે' વાળી.
આમ રાજકુમારી સુદના પ્રતિધ પામી-ધમ ના માગે` દિક્ષા ગ્રહણ કરી–અનેક નિયમેા પાળી કાલધર્મ પામી સ્વગે ગઈ. તેને પ્રતિબેાધ કરનાર બન્ને ભાઈએ જૈનધમની આરાધના પૂર્વક મૃત્યુ પામી મહદ્ધિક સામાનિક દેવ થયાં. તે ભવમાં ઘણા તીર્થંકરોના પાંચે પાંચ કલ્યાણકાની ઉજવણી કરી ત્યાંથી ચવી હસ્તિનાપુર નગરના રાજા વિષ્વકસેનને ત્યાં રાજકુમાર તરીકે જન્મ્યા અને તેમના નામ અનુક્રમે મધુ અને કૈટભ રાખવામાં આવ્યો.
આ બાજુ પેલે ચાંડાલ દેવ તરીકે નંદીશ્ર્વરમાં જન્મ્યા હતા તે ત્યાં તે ત્યાંથી ચ્યવી વટપૂરમાં કનક પ્રભનરાજા, અને સુદના અનેક ભવમાં ફરીને ત્યાંથી ચ્યવી આ કનકપ્રભ નામના રાજાની ચંદ્રાભા નામે રાણી બની. વિકસેન રાજા ઉંમરલાયક થતાં તેમને સંસાર ઉપરથી

Page #79

૭૦
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
વૈરાગ્ય જન્મે. જેથી રાજયને ભાર મધુને સેંગે અને કૈટભને યુવરાજપદ આપી રાજા-રાણએ ચારિત્ર સ્વીકાર્યું. ઉત્તમ ચારિત્રની ખૂબ જ આરાધના કરી મૃત્યુ પામી દેવગતિ પામે. પહેલાં રાજાઓ મૃત્યુ પામતાં પહેલા દીક્ષા ગ્રહણ કરતા હતા.
મધુરાજા બાળરાજા હોવા છતાં ન્યાય-નીતિ પૂર્વકથી રાજ્ય કરે છે. પ્રજાજને બે મેઢે વખાણ કરે છે. દીકરે બાપ કરતાં સવા છે. રાજ્ય કરવાની કળા-કૌશલ્યપણું ઘણું અદ્ભુત છે. મધુ-કૈટભની જોડી એટલે જાણે રામલક્ષમણની જોડી.
બાલરાજા સભા મંડપમાં રાજ સિંહાસને બિરાજેલા છે. નગરમાં કેલાહલ ભયંકર થવા લાગ્યું. અવાજ–અવાજ બૂમરાણો સંભળાઈ. રાજા દ્વારપાલને બોલાવી પૂછે છે કે આ કેલાહલ શેને થાય છે. શું કાંઈ ઉપદ્રવ છે? સ્વામી ભીમનામને બળવાન રાજા અનેક નગરને લુંટતે લૂંટતે આપણું આ અધ્યાનગરી સુધી આવી પહોંચ્યું છે. પશુ એને તથા મનુષ્યને ખૂબજ પરેશાન કરે છે. તેથી નગરજને ભયભીત બનીને ગમે તેમ નાશ ભાગ કરે છે. તેથી કોલાહલ કરે છે. મધુરાજા આ સાંભળી ગુસ્સે થયા ... પ્રધાનજી આદિને કહ્યું કે મને કેમ વાત જણાવી નહિ.
પ્રધાનજી–આપ અમારા સ્વામી બાલરાજા છે પણ નાની ઉંમરના છે. અત્યારે અમારે તમારું રક્ષણ કરવું જોઈએ.

Page #80

૭. માહિતિ તથા પૂર્વભવ
રાજા....સાંભળેા...ભલે હું" ખાલ છું પણ પરાક્રમથી બાળક નથી. હુ સિંહુના જાયા છું. સિંહની ગર્જનાથી બધા પ્રાણી ભાગી જાય. તેમ આ ભીમરૂપી બધા હાથી ઘેાડા પલાયન થઇ જશે. તમે સેનાસજકરા. અયેાધ્યાનગરીમાં યુધ્ધની ભેરીએ વાગી, રણશી’ગા ફૂંકાવા લાગ્યા. તેના અવાજથી કાયરો ધ્રુજી ધ્રૂજી ભાગવા લાગ્યા. મોઢું સૈન્ય ચાલી રહ્યું છે. રસ્તામાં વટપુર રાજ્યના રાજા રોકવા માટે વિનતિ કરવા આબ્યા. દૂર દૂરથી દડમજલ કરતાં આવી રહ્યા હતા એટલે મધુરાજા ખૂબ થાકી ગયેલાં હતાં અને કનકપ્રભના ખૂબજ આગ્રડ હતા એટલે તેની ( કનકપ્રભની ) વિનતિને માન આપીને ત્યાં રોકાયા. મધુરાજાને ખુશ કરવા તેની પાસેથી કંઇક મેળવવાના આશયથી વિવિધ પ્રકારની ભાજન સામગ્રી પકવાન વગેરે તૈયાર કરાવ્યાં અને મધુરાજાને તથા સવ સૈન્યના માણસોને જમવા બેસાડયા.
૭૧
તે સમયે કનકપ્રભરાજાની રાણી ચંદ્દાભા શણગાર સજી ત્યાં આવી. રૂપમાં ચંદ્રને શરમાવે તેવું રૂપ હતું. કામણગારી કાયા હતી. માઇક યુવાનો હતી, હાથમાં વિઝણા લઈ મધુરાજાને પવન નાંખવા બેઠી. જમવા બેઠેલા મધુરાજાને ઉત્તમ જમણુ કે જાતજાતની વાનગીએ જમવામાં રસ ના રહ્યો. તે ચંદ્રાભાને જોઈ જ રહ્યા અને તેની ઉપર માહિત થઈ ગયા. જમીને ઉઠયા પછી ચંદ્રાભાને મેળવવાની વૃત્તિ થઇ આવી પરંતુ નીતિનિપૂણ મત્રીશ્વરાએ તેમ કરતાં

Page #81

૭૨
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
પાછી વાળ્યાં. ઘણા પ્રયાસોથી રાજાએ સૈન્ય સહિત આગે કૂચ કરાવી.
મધુરાજા ત્યાંથી નીકળી પલ્લીપ ભીમરાજાને હતરિવવા ગયે. મેટું ભયંકર યુદ્ધ થયું. પલ્લીપતિ ભીમરાજાના શરણે આવ્યો અને હવે પછીથી લેકેને રંજાડવાનું બંધ કરાવ્યું. આમ જીત મેળવી પાછા ફરતાં રૂપનારીમાં મુગ્ધ બનેલે ફરી વટપુર આવ્યું. કામણગારી, રૂપવંતી નારીના મુખને જોયા બાદ મધુરાજા કામથી વિદ્વલ બન્યા. દેવલેક ની અપસરા કરતાં અધિક રૂપવંતી નારીના દેહ જોઈને રાજા કિંકર્તવ્ય મૂઢ બની ગયા હતા. મંત્રી–પ્રધાને એ બાલરાજાને સમજાવ્યું પણ ખરું કે પરસ્ત્રી ગમન ભયંકર પાપ કહેવાય તથા પરસ્ત્રી માતા સમાન કહેવાય. આપ જેવા પવિત્ર રાજાને ઉચિત ન કહેવાય. આપશ્રીના પિતામાતા સંયમપંથે વર્યાવળી આપ કેમ પરનારીમાં મેહ પામે છે. પણ મંત્રીની વાત સાંભળે તેવી અવસ્થા રહી નથી. કામી માણસને ખાન-પાન-આરામ-સગવડતા વિગેરે હરામ લાગતા હોય છે. તેમ રાજાને ચંકાભા સિવાય બધું જ વ્યર્થ લાગે છે.
મંત્રીઓ પ્રધાનેએ રાજા ચંદ્રભાને ભૂલી જાય એ માટે અનેકવિધિ ઉપાયે કરવા છતાં ન ભૂલ્યા તે ન ભૂલ્યા. મંત્રી રાજને સ્પષ્ટ જણાવ્યું કે તેના વિના જીવી શકીશ નહિં. મારા પ્રત્યે સનેહ હોય તે મને મેળવી આપે.

Page #82

૭૩
૭. માહિતિ તથા પૂર્વભવ
કનકપ્રભરાજાએ જાતજાતની મિઠાઈઓ અને વિવિધ વાનગીઓ જમાડી ઘણા ઘણા અશ્વો વગેરે નજરાણું ધર્યું પરંતુ મધુરાજાને સંતેષ ન થયે. મધુરાજા ચંદ્રાભામાં અત્યંત મેહિત હેવાથી અન્ય ચીજો ન સ્વીકારતાં નિર્લ જજ બની ચંદ્રભાની માગણી કરી. કામાતુર માણસોને કદી ભય કે લજજા દેતા નથી.
કનકપ્રભ આ સાંભળી આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયે અને બે હાથ જોડી બે–હે રાજાધિરાજ, હું આપને ખંડીએ રાજા છું આપનો સેવક કહેવાઉં. સેવક પાસે આવી અગ્ય માંગણી કરવી આપને શોભતી નથી. મારી પાસે જે કાંઈ છે હાથી-ઘોડા ગામ ગરાસ તે બધું જ આપનું છે. પરંતુ પરણેતર સ્ત્રીની માગણી કરવી એ આપ જેવા રાજવી માટે તદ્દન અયોગ્ય અને અઘટિત કહેવાય.
તેમજ આવી હલકી માંગણી સેવકજનોએ પુરી કરવી એ પણ શોભાસ્પદ નથી. આપ બીજુ ગમે તે માંગે તે આપવા આ સેવક તૈયાર છે. અરે! માથું માગે તો પણ ઉતારી આપવા તૈયાર છું. આપ તે અમારા પિતા સમાન છે એટલે અયોગ્ય માંગણી ન શેભે. આટ આટલું સમજાવવા છતાં કામાસક્ત રાજા બલાત્કારે ચંદ્રાભાને ઉપાડીને પિતાના રાજ્યમાં ગયે. અને ચંદ્રાભા સાથે અનેકવિધિ ભેગ જોગવવા લાગે. ચંદ્રભાનાં રૂપમાં પાગલ બની તેના આવાસમાં જ પડી રહેતું. ભેગ ભેગવવાથી કદી તૃણું છીપતી નથી. અને માનવીને વિનાશ કરાવે છે. માનવી જાણવા

Page #83

७४
- પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર સમજવા છતાં દી લઈને કૂવામાં પડે છે.
કનકપ્રભરાજા મધુરાજાને કંઈ કરી શકે તેમ ન હતે. તેને નાનકડો ખંડીઓ રાજા હતું એટલે તેની સાથે લડાઈ કે યુદ્ધ કરવાને અસમર્થ હતે. પિતાની રાણું ચંદ્રભાને જોર જુલમથી મધુરાજા ઉપાડી ને તેને ભારે આઘાત લાગ્યા. પિતાના પ્રાણ કરતાં પ્યારી રાણીને જવાથી તે ગાંડા જે બની ગયે. તે ઠેર ઠેર, ગામે ગામે અને ગલી ગલીએ ભમવા લાગ્યા. પિતાના શરીરનું-વસ્ત્રનું ખાવાનું કે પીવાનું કઈ જ ભાન રહ્યું નથી. ચંદ્રભા ચંદ્રભા નામની બૂમ પાડતા ભટકે છે. બાળક અને અન્ય લેક તેને ગાંડા સમજી ચીડવે છે. પથ્થર મારે છે.
એક દિવસ મધુરાના દરબાર ભરીને બેઠાં હતાં. નાને ભાઈ કૈટભ અને અન્ય પ્રધાન મંડળ-મંત્રીઓ-દંડપાળ વગેરે હાજર હતાં એવામાં એક પ્રજાજને આવી રાજાને ફરિયાદ કરી. બાપુ તમારા રાજ્યમાં આવે જુલમ ! સ્ત્રીઓની કેઈ સલામતી જ નહિં ! મારી પત્નિ અત્યંત સ્વરૂપવાન હેઈને એક બલવાન પુરૂષે તેણીના ઉપર જોર જુલમથી બલાત્કાર કર્યો છે. એનું શિયળવ્રત ખંડીત કર્યું છે. મને ન્યાય મળે જોઈએ અને ગુનેગારને શિક્ષા થવી જ જોઈએ.
રાજાએ તરતજ એ પાપી પુરુષને પકડી સભા સમક્ષ રજૂ કર્યો અને તેને ન્યાય કરવામાં ખૂબ ખૂબ સમય ગયે છતાં હજુ ચોક્કસ કેઈ નિર્ણય લેવા ન હતા. તે દરમ્યાન

Page #84

૭. માહિતિ તથા પૂ ભવ
દાસી રાજાજીને જમવા પધારવાનું કહેવા એ ત્રણ વખત આવી ગઈ. ફરી આવીને ખોલી મહારાજ ! ભાજન ઠંડુ થાય છે. સમય થઈ ગયા છે. જલ્દીથી પધારો.
૭૫
રાજા જમવા પધાર્યા. ભેાજનીયા પીરસીને થાળ તૈયાર જ હતાં. હાથ પગ ધોઈ ને રાજા રાણી જમવા બેઠાં-જમતાં જમતાં રાણીએ પૂછ્યું કે આજે આટલું બધું મેડુ કેમ થયું ? એવુ અગત્યનું શું કામ હતું? જુઓને, આ જમવાનુ બધું ઠરી ગયુ` છે. ખાવાની મઝા જતી રહી. રાજા ખેલ્યું–આજે સભા સમક્ષ એક અગત્યના કેસ આવ્યે છે. તેને ન્યાય આપવાના છે. મન્ને પક્ષની દલીલો સાંભળવી જોઈ એને ! એટલે માડુ થઈ ગયું–હજુ ન્યાય આપવાના તા માકી છે.
રાણીએ પૂછ્યું-હે નાથ ! કેસની વિગત શું છે તે તા કહા ! રાજા કહે હે ચંદ્રાલા ! કોઇ એક સ્વરૂપવાન સ્ત્રી ઉપર પરપુરૂષે જોર જુલમથી બળાત્કાર કર્યો છે તેના ન્યાય આપવાના છે. ચદ્રાભા કહે-જોર જુલમથી પરસ્ત્રીંગમન કરનાર પાપીને તમે શું સજા કરશે ?
રાજા કહે–રાણીજી! પરસ્ત્રીગમન કરનારને માટેા દંડ કરીશ. તેમજ ફીવાર આવું કાન કરે તે માટે તેના માથે મુંડન કરાવી, ગધેડા ઉપર બેસાડી આખા નગરમાં ફેરવીશ. જેથી અન્ય લેાકેા પણ આવું કાય કદી કરે નહિ. રાજા આવા પાપીને શિક્ષા ન કરે તેા તે ઈશ્વરને ગુને

Page #85

७६
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
ગાર બને તેમજ રમતનું માન પણ ગુમાવે છે. જગતની મર્યાદા જાળવવા ગુનેગારોને શિક્ષા કરવી એ રાજાનું કર્તવ્ય છે.
આ સાંભળી ચંદ્રાભા ખડખડાટ હસી પડી. મધુરાજાએ પૂછયું કે રાણીજી ! કેમ હસે છો ? ત્યારે ચંદ્રભા વળી ખડખડાટ હસી પડી અને નમ્ર ભાવે બોલી–હે સ્વામીનાથ ! નીતિશાસ્ત્ર તે સારું જાણે છે. રાજા તરીકેની ફરજો પણ ઘણું સારી સમજે છે. પરસ્ત્રીગમન કરનારને અવશ્ય શિક્ષા થવી જ જોઈએ. એ વાત સાથે હું સંમત છું. પરંતુ પરસ્ત્રીગમન કરવામાં–બળાત્કાર અને જોરજુલમ કરવામાં આપ તે સૌથી વધારે ગુનેગાર છે તેની શિક્ષા શું? શું તમે રાજા થયા એટલે તમે મન ફાવે તેમ કરવાને પરવાને મળી ગયે છે? શું તમે એવું કાર્ય નથી કર્યું ? તમારા મનને પૂછો. મારા મત પ્રમાણે અન્ય કેઈ પરસ્ત્રીગમન કરનારને જે શિક્ષા કરવામાં આવે તેનાથી અનેકગણી શિક્ષા તમને મલવી જોઈએ. મારી વાત ઉપરજરા વિચાર કરશે તે તમને સમજાશે કે અન્ય પાપીઓ કરતાં આપ વધુ પાપી છે. ચંદ્રભાની આ વાત સાંભળી રાજા મધુને સમજાયું કે પોતે મહાપાપી છે.
ચંદ્રભાની વાત સાંભળી મધુરાજા પોતે કરેલા અન્યાયી કાર્ય માટે પસ્તા થવા માંડે. અને શરમથી નીચું જઈ ગયે. સંસાર ઉપરથી મેહ ઉડી ગયે અને દરબારમાં

Page #86

૭. માહિતિ તથા પૂર્વ ભવ
ચાલ્યા ગયા. મનમાં અશાંતિ અને ખેદ ભરેલેા છે. પરસ્ત્રીંગમનના કેસના ચૂકાદો મત્રીશ્વરને સેાંપી દઇને પોતે પેાતાના મહેલમાં ગયા.
७७
તે દરમ્યાનમાં એવું બન્યુ. કે-ચંદ્રાભા રાણી, રાજ મહેલના એક ઝરુખામાં બેઠી બેઠી નગરનું દૃશ્ય જોઈ રહી હતી-એવામાં એક મેલા ધેલા લુગડાંવાળા ગાંડા જેવા માણસ અમેા પાડી રહ્યો હતા. અને બાળક તેને ગાંડા સમજીને ચીડવતાં હતાં. તે રાજમહેલ તરફ આવી રહ્યો હતા અને સહુ બાળકો તેની પાછળ પથ્થર મારતાં હતાં. તેના મુખ માંથી ચાંદ્રાભા ! એ ચંદ્રાલા ! શબ્દે સાંભળતાજ ચંદ્રાભાને ખ્યાલ આવી ગયા કે આ ગાંડા નહું પણ કનકપ્રભ પોતે જ છે. મારી ગેરહાજરીમાં તેની કેવી સ્થિતિ થઈ ગઈ છે! ધિક્કાર છે મને ! કે હું તેમને ભૂલી ગઈ છું અને અહીં રગ-રાગ અને માજ-મજાતુ ઉડાવુ છું. મારા વિયેગને કારણે મારા પતિની આવી કરૂણાજનક હાલત થઈ છે, ખરેખર હું મહાપાપી સ્ત્રી છું. મારા પતિને બેવફા નીવડી છું, મેં તેમના પ્રેમના વિશ્વાસઘાત કર્યાં છે. આ મહાપાપનું ફળ મારે ભોગવવું જ પડશે. હે પ્રભુ ! મારું શું થશે ?
તરતજ દેડતી તે મધુરાજા પાસે ગઈ અને ખેલાવી લાવી અને પોતાના વિયેાગમાં કનકપ્રભની કેવી સ્થિતિ થઇ છે તે બતાવી. આ જોઈ મધુરાજાને પોતાની જાત પર ઉપર ધિક્કાર આવ્યેા. મનમાં વિચારે છે કે-અહા ! હું

Page #87

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
વિષયમાં આસક્ત પડી પરસ્ત્રીને બળાત્કારે ઉપાર્ટી લાગ્યે છું-મેં મહાપાપ કર્યુ છે! આ પાપનું કેટલું ભયંકર પિરણામ આવશે ! અને એ મારે ભેગવવુ પડશે જ. હું પ્રભુ ! મારી શી ગતિ થશે ? આમ ભયંકર પશ્ચાતાપ કરતાં કરતાં સંસાર ઉપરથી માહ ઊતરી ગયા અને વૈરાગ્ય પામ્યા. રાજપાટ છેડી દીધાં અને નાનાભાઈ કૈટભના પુત્રને રાજગાદી અપ ણ કરી. પોતે સાદું જીવન ગાળવા લાગ્યા એવામાં વિમલવાહન નામના મુનિશ્રી પધાર્યાં. તેમને વંદન કરવા ગયા. ખૂબજ ભક્તિભાવપૂર્વક વંદન કરી–તેમનુ વ્યાખ્યાન સાંભળવા બેઠા.
७८
વિમલવાહન મુનિ પાસે ધર્મ અને ધર્મનું ફળ સાંભ ળીને વૈરાગ્ય પામ્યા. આથી મધુરાજા અને કૈટભ ( નાને ભાઈ) અને દીક્ષા લીધી, ઘણા વર્ષો સુધી ઘાર તપ કર્યું”. દ્વાદશાંગીનું અધ્યયન કર્યું.... અને અંતે બન્ને ભાઈ અનશન કરી કાલધર્મ પામી મહાશુક્ર દેવલેાકમાં સામાનિક દેવ થયા. અને મધુરાજા ત્યાંથી ચ્યવી કૃષ્ણની પત્નિ રૂકિમણીને કૂખે પામ્યા. કેટલ ખારમા દેવલાકનુ આયુષ્ય ભોગવી ત્યાંથી ચ્યવી કૃષ્ણ વાસુદેવના રાણી જામુ વતીની કુખે શાંખકુમાર તરીકે ઉત્પન્ન થશે.એનું વર્ણન આગળ જણાવાશે.
જન્મ
આ માજુ અહીં રાજા કનકપ્રભ ગાંડાની માફક વર્ષો સુધી રખડી રખડીને મરણ પામ્યા. મરતી વખતે હૃદયમાં વૈરની જવાળા ભડભડતી હતી.તે મરીને વિભ ગજ્ઞાની જ્યેાતિષિ

Page #88

૭. માહિતિ તથા પૂર્વભવ
૭૯
દેવ થયા. ત્યાં આયુષ્ય પૂર્ણ કરી મનુષ્યભવમાં તાપસ થયા. અહી ખૂબ તપ કરી અલ્પ ઋધ્ધિવાળા વૈમાનિક દેવ થયા. તે સમય દરમ્યાન મધુરાજા પ્રત્યેનુ' વર વાળવાના કોઈ અવસર મળ્યે નહિ, ત્યાંથી રખડી અનેક ભવ કર્યાં. ત્યાંથી ધૂમકેતુ નામે જ્યાતિષ્ક બન્યા. તે દરમ્યાન જ મધુરાજા રૂકિમણીની કૂખે જન્મેલ તે ચરિત્રનાયક પ્રદ્યુમ્નકુમાર’
આ વાતની ધૂમકેતુને જાણ થઈ. વૈર વાળવાને અવસર પ્રાપ્ત થયા છે એમ જાણીને તે રૂકિમણીના જેવા કપડાં ધારણ કરી કૃષ્ણના મહેલમાં આવી કૃષ્ણના હાથમાંથી જ તે બાળકને મારી નાંખવાના ઇરાદે ઊઠાવી ગયા. તે પ્રદ્યુમ્ન,
મધુરાજાના જીવ એજ કુમારપ્રશ્નમ્ન હતો. પૂર્વજન્મના સયમથી ઉપાર્જન પુણ્યવડે આ જન્મમાં મેક્ષે જનાર જીવને કાણુ મારી શકે ? ધૂમકેતુ એ બાળકને મારી શકયા નહિ, તેથી એક પત્થરની શિલા ઉપર મૂકીને ચાલ્યા ગયા. કાલસાંવર નામે વિદ્યાધરાના રાજા ત્યાં થઈને વિમાનમાગે પસાર થઇ રહ્યો હતા. તેનુ વિમાન આ બાળક ઉપર જતાં અટકી પડ્યું. અનેક પ્રયત્ના છતાં તે ચાલી શકયું નહિં. એવામાં તેની નજર આ માસુમ બાળક ઉપર પડી. તરત જ તેણે તે બાળકને ગોદમાં લઇ લીધુ'. વિમાન પણ તરતજ ઊડી શકયું. કાલસ ંવર તે બાળકને લઇ પાતના મહેલે આવ્યે કાલસ વરને અનેક સ્ત્રીઓ હતી પણ કનકમાલા નામની સ્ત્રીને કાઈ બાળક ન હતું. તેથી આ ખાળક (પ્રદ્યુમ્નકુમાર) તેને સાંપેલ છે. પેાતાની કૂખે અવતરેલ ખાળક કરતાં વિશેષ

Page #89

૮૦
પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
સ્નેહ રાખે છે. અને લાલનપાલન કરી રહી છે. આથી એ એ બાળકની કોઇ ચિ'તા કરવાનુ` કારણ નથી.
સીમ'ધર સ્વામી હે નારદ ! પૂર્વ ભવના કર્મીના સંચાગે સેાળ વર્ષો પછી રૂકિમણીને તેના પુત્ર પ્રન્નુમ્નના અવશ્ય મેળાપ થશે. તેમાં કોઇજ ફેરફાર થઈ શકે તેમ નથી.
નારદજી પૂછે છે-હે પ્રભુ ! રૂકિમણીએ એવું તે કયું પાપ કર્યુ ́ હશે કે સૂ સમાન મહા તેજસ્વી પુત્રની પ્રાપ્તિ થવા છતાં સાળ સાળ વર્ષના વિચેગ થયે
શ્રી સીમ ́ધર સ્વામી ખેાલ્યા-હે નારદ ! આ સંસારમાં માનવીને સ`પત્તિ અને વિપત્તિ, સચેગ અને વિયેગ, ભેળ કે રાગ, આ બધુજ કમને આધિન છે. કરેલાં કર્મો સૌ કોઈ ને ભાગવવા જ પડે છે. કર્મો કરતી વખતે કેાઈ પ્રભુને યાદ કરતાં નથી અને ભાગવતી વખતે રાડો પાડે છે. પણ કોઇ ખચાવી શકતું જ નથી. અહી જે સેાળ વર્ષના અંતરાય થયા છે તે પણ કનું જ ફળ છે. તે હું સંભળાવું છું તે ધ્યાનથી સાંભળજો.
જ બુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં મગધ નામે દેશ છે તેમાં લક્ષ્મીથી અંકિત એક ગામ હતું. તેમાં સામદેવ નામે વિપ્ર રહેતા હતા. તેની સ્ત્રીનું નામ લૌવતી હતું. વર્ષાઋતુ હતી. આકાશમાં વરસાદ ચડયો હતો. વિજળીં લપકારા મારતી હતી બાગબગીચામાં મયૂરેશને કેકરાવ સંભળાત હતા. લક્ષ્મીવતી હાથમાં કકુ વગેરે પૂજાની થાળી લઈ મંદિરે જવા નીકળી. નજીકના ઉદ્યાનમાં મેરલાના મીઠાં

Page #90

૭. માહિતિ તથા પૂર્વભવ
અવાજ અને થન થન નાચતા મેરલાઓ જોઈ તેણે પણ આનંદમાં આવી ગઈ અને મયૂરનત્ય જેવા ઉધાનમાં ગઈ. ફરતા ફરતા મનહર આકૃતિવાળું મેરનું ઈંડુ નજરે પડ્યું. કંકુવાળા હાથે તે ઈંડાને અડી તેથી કંકુને રંગ ઈંડાના ઉપરના ભાગમાં ચેટ.
લક્ષ્મીવતી ત્યાંથી ચાલી ગઈ પરંતુ મેર-ઠેલ ત્યાં ઈડ પાસે આવ્યા. ઈંડાને બદલાયેલ રંગ જોઈ આ ઈંડુ મારું હાય નહીં. એમ સમજીને ઢેલડ ત્યાંથી ચાલી ગઈ. સેળ ઘડી પછી વરસાદ થયે અને ઈડ ઉપરને કંકુને રંગ ધોવાઈ ગયે ત્યારબાદ ઢેલડ ત્યાં આવી. અને સમજી કે આ ઈડુ મારું જ છે. ત્યારબાદ તેણે સેવ્યું. એટલે લગભગ સોળ ઘડી સુધી એ ઈડુ સેવ્યું નહિં. ટાઢ-તડકે અને વરસાદમાં પડી રહેલું એ ઈંડુ તેની માતાએ સેવ્યા પછી ઈડુ મટી મેર બન્યું.
[ પૂર્વે ચદ્રાબાને જીવ પાપનું પ્રાયશ્ચિત, પશ્ચાતાપ કરતે અનશન કરી મૃત્યુ પામેલે તે જ આ કનકમાલા, જેને પ્રદ્યુમ્ન ઉપર આગાધ રાગ થયે.]
લક્ષમીવતી બ્રાહ્મણી ફરી એકવાર આ ઉદ્યાનમાં આવી અને પેલું મેરનું નાનકડું બચ્ચું જોયું. તેને મારનું બચું બહુજ ગમતું તેથી તેને પકડીને ઘેર લઈ ગઈ. તેને
ખ્ય પાંજરું લાવી તેમાં પૂરી અનેક સારી સારી ચીજ પ્ર, ૬

Page #91

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
વસ્તુઓ ખાવા આપી. પાણી માટે પણ વિશેષ વ્યવસ્થા કરી. આ બચ્ચાંને કેળવવા માટે તે તાળીઓ પાડી નૃત્ય પણ કરતી આમ અનેરા આન આનંદ થતા. બચ્ચાંની માતા તેના આંગણામાં આવી ખૂબ કરૂણ સ્વરે રાડો પાડતી આ બ્રાહ્મણબાઇ તે મારલીને કાઢી મૂકતી છતાં ફ્રી ફ્રીને અહીં આવી ખૂબજ રાડો પાડતી.
૮૨
આ જોઈતેમની આજુબાજુમાં રહેતાં લોકોએ ભેગાં થઇ લક્ષ્મીવતીને સમજાવી-અરે આ શું કરી રહ્યા છે? અચ્ચાંના વિયાગ કઇ માતા જીરવી શકે ? આમ કરશે તે અચ્ચુ અને તેની માતા ઝૂરી ઝૂરીને મરી જશે એનું ભયં કર પાપ તમને લાગશે. કંઇક સમજ અને પાપને ડર રાખી ખચ્ચુ લાવી હાય ત્યાં પાછું મૂકી આવ. આ વાત તેને સમજાણી એટલે સાળ માસ પછી લેાકેાના સમજાવવાથી જ્યાંથી લાવી હતી ત્યાં મૂકી આવી. આ રીતે માતા પુત્રનું મિલન થતા આનંદ આનંદ થઈ રહ્યો.
હસતાં હસતાં જે કમ બંધાય છે તે રાતાં રાતાં લેગવવુ પડે છે. કમ કોઈને છેડતું નથી. કહેવત છે કે “જેવું વાવેા તેવુ' લગેા.” માટે ડાહ્યા માણસેાએ કમ આચરતા પૂર્વે ખૂબજ વિચારવુ જોઈ એ.
એક વખત એવું બન્યું કે આ લêવીને પેાતાના રૂપનું ખૂબજ અભિમાન હતું. યૌવન ભરેલી કાયાની માયામાં ગાંડી બની વારવાર અરિસામાં પોતાનુ દેહલાવણ્ય જોયા

Page #92

૭. માહિતિ તથા પૂર્વભવ
.
કરતી અને હરખાતી. મનમાં વિચારતી કે અહે! હું કેટલી સ્વરૂપવાન છું એવે વખતે સમાધિગુપ્ત નામના એક સન્યાસી તેમના દ્વારે આવી ચડયા. તે વખતે લક્ષમાવતી ને પતિ સોમદેવે એ સન્યાસીને લોટ આપવાના બદલે સન્યાસી પાસે માંગવા લાગ્યા કે– ભિક્ષા દેહી.” ભિક્ષા દેહી” સાધુ કાંઈ બોલે તે પહેલાં જ ત્યાંથી પસાર થતાં કે ઈ શ્રદ્ધાળુ માણસે પિતાને ઘેર આમંત્ર્યા. સંન્યાસી અહીંથી નીકળી તે ભક્તને ઘેર ગયે. લક્ષ્મીવતીએ એ જતાં સંન્યાસીને જયાં અને મનમાં બબડવા લાગી.
આવાને આવા જેગટાઓ હાલી જ નીકળે છે! ગંદુ શરીર છે મેલાઘેલા કપડાં છે અને પસીને કેટલે ગંધાય છે! અને મુનિની તરફ જોઈ શું શું કરવા લાગી તેમજ મનફાવે તેમ બોલવા લાગી. એ સન્યાસી ફરી પાછા આવશે તે? એ શકાથી પિતાના ઘરના બારણાં બંધ કરી તાળાં દીધાં.
સીમંઘર સ્વામી કહે- હે નારદ મુનિને તિરસ્કાર અને અપમાન કરવાથી જે કર્મ બાંધ્યું તે તરતજ કુટ નીકળ્યું. લક્ષ્મીવતીને શરીરે કેઢ નીન્યા. તેમાંથી પરૂ વહેવા લાગ્યું અને તેમાંથી ભયંકર બદબૂ નીકળવા લાગી કે તેનાથી દૂર રહેવા લાગ્યાં. આવું ભયંકર દુખ તે સહન કરી શકી નહિં જેથી અગ્નિપ્રવેશ કરી આત્મહત્યા કરી અને કુંભારને ઘેર ગધેડી તરીકે જન્મી. ત્યાંથી સુવરી તરીકે જન્મી, કંઈ પાપક્ષીણ થતાં તે જન્મમાં મનુષ્યનું

Page #93

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રધુમ્નકુમાર
આયુષ્ય આંધ્યુ. મરીને ભરૂચમાં એક માછીમારને ત્યાં પુત્રી તરીકે જન્મી-પૂર્વ જન્મના પાપેાના કારણે તેના શરી રની ચામડી કેાલસાની વણ જેવી અને અત્યંત દુધવાળી હાવાથી તેના માતપિતા નમદા નદીને કાંઠે સૂ કી આવ્યા.
૮૪
દૈવયેાગે કાઈ અન્ય માછીમારે તેને ખવડાવી-પીવડાવી મેાટી કરી. યુવાન થતાં પેાતાનું ગુજરાન ચલાવવા નાનકડી નાવડી ચલાવતી અને નર્મદા પાર કરાવવાનું કામ કરતી અને જે કાંઇ કમાતી તેનાથી ગુજરાન ચલાવતી.
એક વખત શિયાળાના દિવસેામાં સમાધિગુપ્ત નામના ઋષિ ત્યાં આવી નર્મદાના તટે કાઉસગ્ગ કરી ઉભા હતાં. આ માછીમારની પુત્રીએ જોયું કે આવા અતિશય ઠં'ડીના દિવસેામાં ઊભેલા મુનિશ્રી ઠઠંડીમાં પીડાતા હશે. એટલે તેમની ચારે બાજુ ઘાસના પૂળાએ મૂકી-ઋષિજીનું ઠં’ડીમાં રક્ષણ કર્યું. સવારે આવી પૂળા દૂર કર્યાં. આ બાળાએ પ્રેમ પૂર્ણાંક વંદન કર્યાં. મુનિશ્રીએ ધર્મ સમજાયે. તે દરમ્યાન તેણીને લાગ્યું કે આ મુનિને મેં અગાઉ કયાંક જોયા છે, એટલે મુનિને પૂછ્યું કે હું પ્રભુ ! મને લાગે છે કે મેં અગાઉ કયાંક આપના દર્શન કરેલાં છે પરંતુ યાદ આવતુ નથી. આપ મને યાદ કરાવશે?
મુનિશ્રીએ ઢીમરની પુત્રૌની ભાવના નમ્રતા જોઈ તેને પૂર્વભવ કહી સંભળાવ્યા અને કહ્યું કે—તપસ્વી સાધુ, એની નિંદા અને તિરસ્કાર કરવાથી આ જન્મે તને શરીર

Page #94

૭. માહિતિ તથા પૂર્વભવ
દુધીમય મળ્યુ છે. તને પૂજન્મમાં કરેલાં કનું જ ફળ મળ્યું છે. આ સાંભળી તેણીને જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થયું. અજ્ઞાન પણામાં કરેલી નિદ્વા—તિરસ્કાર બદલ મુનિરાજને ખમાવ્યાં. કંદમૂળ અને અભક્ષ્યને ત્યાગ કરી શ્રાવિકા ધર્માંની આરાધના કરવામાં સમય ગાળવા લાગી. વિતવ્યતા ના પ્રબળચે ગે થોડા સમયમાં ધ શ્રી નામે સાધ્વીજી મહારાજ પધાર્યા. સમાધિગુપ્ત મુનિએ આ શ્રાવિકા આત્મલક્ષી જીવન પામે એવી ભલામણ સાધ્વીજીને કરી પોતાના માર્ગે ગયા.
૮૫
સાધ્વીજી મહારાજે આ શ્રાવિકાને ઘણાં સમય સુધી પોતાની સાથે રાખી ધના અનેરા સંસ્કાર પૂર્યો, વિહાર કરતાં કરતાં કાઈ એક ગામમાં સૌ આવ્યા.
આ ગામમાં નાપિલ નામે એક શ્રાવક રહેતા હતા. સાધ્વીજીના કહેવાથી નાપિલે તે શ્રાવિકાને પોતાને ઘેર લઈ ગયા. જે કસ્મેશરા એ ધમ્મેશૂરા. પરમ શ્રાવિકાપદ પામેલી આ નારી પેાતાની કાયાથી-પાપ પખાળવા પ્રયત્ન કરવા લાગી, તપ જપ-આરાધના સેવા અર્ચના. જિન ભક્તિમાં એવી લીન બનો ગઈ જેથી કના ઘણા પડલા ખ'ખેરાઈ ગયા. તે ધર્મ પરાયણ જીવન ગાળતી અહીં ખાર વર્ષ રહી. અંતે અનશન કરી મૃત્યુપામી પંચાવન પલ્ચાપમ આયુષ્યને ભાગવનારી ખારમા અચ્યુતેન્દ્રની મુખ્ય ઈન્દ્રાણી થઈ. ત્યાં આયુષ્ય પૂર્ણ કરીને ભીમરાજાને ઘેર

Page #95

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
રૂકિમણી નામે અત્યંત સ્વરૂપવાન પુત્રી તરીકે જન્મી—જે હાલમાં દ્વારિકાના રાજા કૃષ્ણની પટ્ટરાણી બની છે.
૮૬
પૂર્વભવમાં કરેલાં કમેને કારણે રૂકિમણીને સોળ વર્ષ સુધીપુત્રના વિયાગ સહન કરવા પડશે. ત્યારબાદ અવશ્ય તેમના મેળાપ થશે જ આ અંગે શંકાને કેઇ સ્થાન નથી આમ તમામ શંકાનું સમાધન કરી–જે જે જાણવાનું હતું તે જાણીને નારદ મુનિ સીમ ઘર સ્વામીને વંદન કરી રજાની અનુમતી મેળવી ત્યાંથી નીકળી દ્વૈતાઢય પર્વત પર મેધકુટપુરમાં ત્યાંના રાજા કાલસ વરને ત્યાં રૂકિમણી પુત્ર પ્રશ્નસ્તને નજરે જોવા ગયાં—કાલસ વર રાજા નારદ મુનિને જોઈ પ્રેમપૂર્વક આવકાર આપી બેસવાને આસન આપી ભાવપૂર્વક વંદન કરી પૂંછ્યુ હે મુનિરાજ ! આપના દર્શનથી હું ખૂબજ રાજી થયા છું. ધન્યભાગ્ય અમારાં કે આપના જેવા મહર્ષિના દન પામ્યા. આપે આપના પુનિત પગલાં કરી અમારું આંગણું દિપાવ્યુ` એ બદલ આપના આભાર માનું છું નારદજીએ પણ રાજાને કુશળ અંતર પૂછ્યાં. અને આડી અવળી વાત કરતાં કરતાં પૂછ્યું—કે હે રાજન્ ! આપની પટ્ટરાણી કનકમાલાએ પુત્રને જન્મ આપ્યા છે એવું સાંભળ્યુ છે તા એ વાત સાચી કે મશ્કરી છે ?
કાલસ વર કહે હા. ઋષિજી કનકમાલાએ પુત્રના જન્મ આપ્યા છે તે વાત સાચી છે !

Page #96

૭. માહિતિ તથા પૂર્વ ભવ
મુનિશ્રી- અહા ! સદ્ભાગ્ય ! હુ જ સારું થયું. અરે ! મને એ બાળકના દન કરાવા. એ જોઈ ને હું પણ આનંદ પામું!
નારદજીના કહેવાથી તરતજ બાળકને ત્યાં લાવવામાં આવ્યો. બાળકને મુનિરાજના પગમાં નમાવ્યેા. બાળકના માથે હાથ મૂકીને મુનિરાજે આશીર્વાદ આપ્યાં. કે દીર્ધાયુ ભવ ! તારા માતા-પિતાને સમર્પિત થજે. ખાળકને જોઈ અત્યંત આનંă પામી નારદજી ત્યાંથી રજા લઇ દ્વારિકા આવવા નીકળ્યાં. નારદજી પાછા ફર્યો.

Page #97

x
८
防火烧ZZWWWBBVVBVR&B
X
નારદજી પાછા ફર્યા
防腐防爆防防及防水防火烧肉防务 અહી' દ્વારિકામા તે। કૃષ્ણે ખળદેવ તથા અન્ય યાદવા સૌ શાકાતુર દશામાં હતાં. દૂરથી નારદજીને આવતાં જોઇ સૌના મુખ ઉપર આનંદના વિજળી ચમકારો થયા. ઊભા થઇને નારદજીની સન્મુખ ગયા. પ્રેમભયો આવકાર આપ્યા
અને મુનિને સૌની વચ્ચે આસન આપી બેસાડયાં. નારદમુનિ પાસેથી ખાળરાજા પ્રશ્નમ્ન વિષે જાણવાની સૌને તાલાવેલી હતી એટલે સૌ શાંતિપૂર્વક નારદજીની સામે એકીટસે જોઈ રહ્યા હતાં.
સૌની વચમાં બેસીને કૃષ્ણને નારદજીએ પોતે શ્રી સીમધર સ્વામી પાસે ગયા ત્યાંથી પ્રશ્નમ્નને રમાડીને આવ્યા ત્યાંસુધીના ઇતિહાસ કહી સંભળાવ્યા.
નારદજી પ્રશ્નમ્નકુમારના સમાચાર લઇને આવ્યા છે એવા સમાચાર મળતાંજ રૂકિમણીએ દાસી દ્વારા મુનિશ્રીને પેાતાને મહેલે પધરામણી કરાવી. આથી નારદજી કિમણીના મહેલે પધારતા ખૂબજ સારા આવકાર આપી બેસવા આસન આપ્યુ. ભક્તિભાવે પ્રણામ કર્યાં અને મુનિશ્રીને વિનતિ કરી કે આપ મારા પુત્ર વિષે જે સમાચાર જાણી

Page #98

૮. નારદજી પાછા ફર્યા
લાવ્યા છે તે પહેલેથી છેલ્લે સુધી મને વિગતવાર કહેવા કૃપા કરો.
નારદજી શ્રી સીમંધર પ્રભુએ કહેલી તમામ વાત અથ થી ઇતિ સુધીની કહી. રૂકિમણુના અનેક ભવે કહી બતા
વ્યાં તેમજ પ્રમ્નને પણ અનેક ભ કહા, આ બધી વિગત જાણું તરતજ રુકિમણીએ ઊભા થઈ શ્રી સીમંધર સ્વામીને પ્રણામ કર્યા ત્રણ ખમાસમણ પૂર્વક વંદન કર્યા.
રુકિમણીએ જાણ્યું કે સેળ વર્ષ પછી પુત્રનું મિલન થશે તેમજ કાલસર્વર રાજાની રાણું કનકવતીના (કનકમાલાના) ખેળામાં રમતે મોટો થઈ રહ્યો છે તેમજ બાળકની ઘણુજ સારી માવજત થાય છે એ જાણ રૂકિમણીના હેયે હરખ છલકાવા લાગે. નારદજીએ કહ્યું કે-તમારા પુત્ર વિષે હવે તમે કઈ ચિંતા કરશે નહિ. યથા સમયે તમારું મિલન થશે. ત્યાં સુધી ધર્મ આરાધના કરે.
નારદમુનિ મારફતે શ્રી સીમંધર સ્વામી પાસેથી સંતેષ કારક સમાચાર સાંભળી રૂકિમણું અત્યંત હર્ષ પામી દરરોજ પરમ તારક શ્રી સીમંધર સ્વામીનું ધ્યાન ધરતી અને પુત્રના મિલનની ક્ષણે ગણતી ધર્મમાં આસ્થાવળી બની.
શ્રી સીમંધર સ્વામી પાસેથી પિતાના પૂર્વ ભવોનું વૃતાંત સાંભળી પોતે કરેલા કર્મોને પસ્તા કરતી હતી. કરેલા કર્મો કદી કઈને છેડતાં નથી. જન્માંતરે પણ ભેગવવા જ પડે છે પછી શું રાય કે શું રંક !
વિદ્યાધરોના અધિપતિ એવા કાલસંવર રાજાને ત્યાં

Page #99

૯૦
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
કુમાર પ્રદ્યુમ્નને અતિ ઉત્તમ રીતે ઉછેર થઈ રહ્યો હતે. દિન પ્રતિદિન તે મેટ થવા લાગે. રૂપ ગુણે સૌથી ચડીયાતે લાગતું હતું. આ કાલસંવર રાજાને એકથી એક ચડે એવી સૌંદર્ય સંપન્ન પાંચસે રાણીઓ હતી અને એ રાણમાંથી જન્મેલા અનેક ગુણવાન પુત્ર પણ હતાં. પ્રદ્યુમ્નકુમાર આઠ વર્ષને થતાં થતાં તમામ કળામાં પ્રવિણ બની ગયે. કાલસંવર રાજાને તેના પ્રત્યે અનહદ પ્રેમ થતાં ધીરે ધીરે વર્ષો જતાં તે કિશોર અવસ્થાએ આવી ઊભે.
કાલસંવર રાજાને અનેક પુત્રો હોવા છતાં પિતાની રાજગાદી તે પ્રદ્યુમ્નને આપવાની ભાવના હતી. જેની જાણ તેની અન્ય રાણીઓને અને પુત્રોને પણ થઈ નગરીમાં ચૌરે ને ચૌટે પ્રદ્યુમ્નના ગુણે ગવાતા હતા. પુણ્યના પ્રબળથી યશગાનમાં પ૦૦ રાજપુત્રો કરતાં પ્રદ્યુમ્ન અગ્રેસર બન્યા. તેથી સે કુમારો આ પ્રદ્યુમ્ન પ્રત્યે ઈર્ષા રાખતાં અને ગમે તે રીતે પ્રદ્યુમ્નને કપટ કરી પણ મારી નાંખવાના પ્રપંચ રચવા લાગ્યા.
અન્ય રાણીઓના અનેક પુત્રો હતાં–સામી છાતીએ લડવાની કે મારવાની કે ઈનામાં તાકાત નહત–સ પ્રદ્યુમ્નનું નામ પડતાં ડરતાં એટલે પ્રપંચ કરી મારવાની યુક્તિપ્રયુક્તિ કરવા લાગ્યાં, સિંહણના બચ્ચા સામે શું જાય ?
આમ બધાં બાળકે ભેગાં મળી પ્રદ્યુમ્નકુમારને જાનથી મારી નાંખવા સંપ કરી એક થયાં. વિષ ભેળવીને લાડુ ખવડાવ્યાં છતાં કશું જ ન થયું. તેની પથારીમાં

Page #100

૮. નારદજી પાછા ફર્યા
મેટા ઝેરી સર્પો ઠાલવ્યા. પરંતુ પ્રદ્યુમ્નને કાંઈજ થયું નહિ. કાલસંવરના બધાંજ પુત્રોમાં સૌથી મટે વજા મુખ નામે હતે. પ્રદ્યુમ્ન સિવાયના બીજા બધાં રાજકુમારોને સેનાપતિ જે હતું. તેણે પેટમાં કપટ રાખી પ્રદ્યુમ્ન સાથે દોસ્તી કરી. અને ગમે તે રીતે એને મેતના રસ્તાને ઘાટ ઉતારવાના કિમીયા કરવા લાગ્ય–તેઓ ભેગાં મળી એનું બુરૂ કરવા જાય અને કુદરતી રીતે તેને લાભજ થતાં ગયાં. બૂરૂ કરનારાનું સારું થતું નથી.
સિદ્ધિ - ૧ કાલસંવરના બધા જ પુત્રોએ ભેગા મળી પ્રદ્યુમ્નને લઈને-
વિજ્યાદ્વાગિરિની યાત્રા કરવા નીકળ્યાં. પર્વત ઉપર જિનાલયમાં જઈતીર્થકર દેવની પૂજા સેવા કરી બહારઆવી એક મેટી શિલા ઉપર બેઠા બેઠાં સૌની નજરે બાજુને બીજે ઉંચા પર્વત–તેના ઉપર એક સુંદર કિલ્લે નિરખી આનંદિત બનેલા કપટી વજા મુખે કહ્યું-ઘણું માણસ પાસેથી થી જાણ્યું છે કે સામેના કિલ્લામાં અઢળક ધન-સંપત્તિ પડેલાં છે. જે હિંમત કરીને જાય તેને જરૂર ધન ભંડાર મલી જાય. તમે બધાં અહીં–બેસે હું તે કિલ્લામાં જાઉં છું. જો કે એ તે ખાલી દેખાવજ કરતા હતા. ત્યાં જવાની તેમના કેઈનામાં હિંમત પણ ન હતી, ત્યારે પ્રધુને કહ્યું કે ભાઈ–તમે ન જશે-મને જવાદે, મને ભક્તિને લાભ આપે. વમુખને તે જોઈતું જ હતું એટલે બોલ્ય–ભલે

Page #101

પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
તું મારે ના ભાઈ છે, તું જઈશ તે પણ સરખું જ છે તું સુખી તે હું સુખી!
સૌની રજા લઈ પ્રદ્યુમ્નકુમાર એ કિલ્લામાં ગયેઅંદર પ્રવેશ કરતાજ સિંહગર્જના કરી તે કિલ્લાને આ ધિષ્ઠાતા દેવ ભુજગાસુર નામે હતે. તે સિંહનાદ સાંભળીને ખૂબજ ગુસ્સે થઈ ગયે, લાલચળ આંખો કરી બોલી ઉઠો કે ! અરે દુષ્ટ તું કેણ છે? કેમ અહીં મરવા માટે આવે છે ? તને ખબર નથી કે અહીં આવનાર માણસ કદી જીવતેજ નથી ? પ્રદ્યુમ્ન હસતાં હસતા બોલ્ય-મૂM! ખાલી પેટી ગર્જના શું કરે છે! તાકાત હોય તે આવલડી લઈએ.
આ સાંભળી તે દેવ એકદમ ગુસ્સે થઈને લડાઈ કરવા આ બંનેનું યુદ્ધ ચાલ્યું અને અંતે પ્રદ્યને તે દેવને હાર આપી એ અધિષ્ઠાતા દેવે બે હાથ જોડી માથું નમાવી વંદન કર્યા અને તેના સિંહાસન ઉપર બેસાડી હાથ જોડી ઊભે રહ્યો. પ્રદ્યુમ્ન કુમારે પૂછયું-આપ કેણ છે કહેશો? અને મને સિંહાસન ઉપર બેસાડી પ્રેમ દર્શાવવાનું શું કારણ છે ? ભુજગાસુર દેવ બોલ્યા–હે પ્રભુ ! હું મારી આખી વાત તમને કહું છું–તમે શાંતિથી સાંભ ળજે. આજ ગિરિ ઉપર લંકાપુર નામે ગામમાં કનકનાભ નામે રાજા હતા અને નિલા નામે તેમની રાણી હતીબંને સંપૂર્ણ સુખી હતાં.

Page #102

૮. નારદજી પાછા ફર્યા
સમય જતા કોઈ એક દેવ અવીને તેમને ત્યાં પુત્ર રૂપે જનમે, કનકપ્રભ રાજાએ તેનું નામ હિરણ્યનાભ પાડ્યું. ધીમે ધીમે મોટો થતાં તે યુવાન થયે. શાસ્ત્ર કળા અને શસ્ત્ર કળામાં પારંગત થઈ ગયે-અત્યંત સ્વરૂપવાન, હેવાથી અનેક યુવાન સ્ત્રીઓના હૃદયમાં તેનું સ્થાન રહેતું અનેક રાજકુંવરીઓ સાથે તેના લગ્ન કરવામાં આવ્યાં અને તે સિવાય અનેક રાજકુંવરીઓ સ્વયંવરપણે તેને વરી–પિતા કનકપ્રભને સંસાર પ્રત્યે નફરત થઈ-વૈરાગ્યની ભાવના. થઈ જેથી પુત્રને રાજ્યાભિષેક કરી રાજગાદી સોંપી.
એવામાં જ્ઞાની ગુરૂમહારાજ પધાર્યા. કનકપ્રભ તેમની પાસે ગયે-ભાવપૂર્વક વંદન કરી સંયમ ગ્રહણ કર્યું બુદ્ધિ શાળી કનકનાભ મુનિએ ગુરુદેવ પાસે દ્વાદશાંગીનું અધ્યયન કર્યું ઘણા વર્ષો સુધી તપ કરી કેવળજ્ઞાન પામ્યા. અજર અમરપદ પામ્યા. અનંત અવ્યાબાધ સુખ મેળવ્યું.
પિતાનું રાજ્ય મેળવ હિરણ્યનાભ સુંદર રીતે રાજ્ય ચલાવતે હતે–એક દિવસ હિરણ્યનાભે મહાન વિદ્યાના જાણ કાર દૈત્યરાજાને નિહાળી વિચાર્યું કે મારે પણ વિદ્યાઓ મેળવવી જોઇએ, આથી પિતે નાનાભાઈને રાજય સેપી જંગ લમાં ગયા. જોઈતી વિદ્યાઓ મેળર્વી-મંત્રો સિદ્ધ કર્યા–જંગ લમાંથી પાછા આવી રાજ્યવહીવટ સંભાળી લીધે. ઘણા વર્ષો સુધી રાજ્ય કર્યું, સમય જતાં ઉંમર થતાં થયે વૈરાગ્ય-તેથી તે ભગવાન શ્રી નેમિનાથ પાસે જઈ વંદન કરી તેમને બેધક ઉપદેશ સાંભળે વ્રતનિયમે લીધાં, ભગવાને સમજાવ્યું કે

Page #103

८४
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રધુમ્નકુમાર
ધર્મકાર્ય કરવામાં વિલંબ કદી કરે નહિં આથી હિરણ્ય નાભ દીક્ષા લેવા તૈયાર થયાં. કર્મથી મુક્ત થવા માટે સંસારને ત્યાગ અનિવાર્ય છે
તે સમયે વિવા-મંત્ર આપનાર દેવે કહ્યું–મહારાજ આપ તે મહા કલ્યાણકારી દિક્ષા ગ્રહણ કરે છે. રાજ્ય તમે તમારા પુત્રને સોંપી દીધું તેમ મને કેઈક એગ્ય વ્યક્તિ ને સેંપી પછી જ દીક્ષા ધર્મ આદરે.
આથી હિરણ્યનાભે શ્રી નમિનાથ ભગવાનને પૂછયું. –હે પ્રભુ ! મને વિદ્યા મંત્ર આ દેવે આપેલા છે. આજ સુધી હું તેને સ્વામી બન્યું. હવે હું દીક્ષા લઉ છું તેથી તે સ્વામી રહિત તેને સ્વામી કેણ થશે ? એ આપ જણાવે | શ્રી નેમિનાથ ભગવાન બેલ્યા હે હિરણ્યનાભ, આ ભરતક્ષેત્રમાં તેમના નામના બાવીશમાં તીર્થંકરના શાસનમાં વસુદેવને પુત્ર નામે કૃષ્ણ નવમા વાસુદેવ થશે. તેમનો પુત્ર પ્રદ્યુમ્ન નામે હશે તે આ કિલ્લામાં પ્રવેશી આ મંત્રવિદ્યા આપનાર દેવની સાથે યુદ્ધ કરીને હરાવશે અને તે કુમાર દેવનું આધિપત્ય ભેગવશે. નમિનાથની વાણું સાંભળી હિરશયનાભે તે દેવને સમજાવ્યું કે તું આ કિલ્લામાંજ રહેજે. તારે સ્વામી અહીં આવી તારી સાથે યુદ્ધ કરી તેને હરાવશે તેજ તારે સ્વામી બનશે તેમની આજ્ઞા મુજબ વર્તજે.
ત્યારબાદ રાજા હિરણ્યનાભે ભગવાન શ્રી નમિનાથ પાસે દીક્ષા લીધી. બાર અંગ-ઉપાંગનું જ્ઞાન મેળવ્યુ ઉગ્ર તપશ્ચર્યા કરી. કર્મોને ઘાત કરી એ પવિત્ર આત્મા નિર્વાણ

Page #104

૮. નારદજી પાછા ફર્યા
૯૫
પામી મેક્ષે ગયાં. ત્યારથી હું આપની ચાતક પક્ષીની જેમ રાહ જોઈ રહ્યો છું. આજે મારે મન સેનાને સૂરજ ઉગ્યે છે જેથી આપના દર્શન પામી પાવન થયો છું. હવે આપ મારી પાસેથી આ બધી મંત્ર-વિદ્યા વગેરે ગ્રહણ કરશે. આજથી આપ મારા સ્વામી છે અને હું આપને દાસ છું આમ કહી દેવે બે કુંડલ એક હાર અને અમુલ્ય વસ્ત્રો ભેટ આપ્યાં, સેવાને લાભ આપી સેવકને તારજે.
પ્રદ્યુમ્નકુમારે કહ્યું–આજથી તું મારો મિત્ર છે. મારી આજ્ઞા પ્રમાણે તું અહીં જ રહેજે અને જ્યારે હું તને બેલાવું કે તરત જ હાજર થજે. આમ કહી પ્રદ્યુમ્નકુમાર રજા લઈ હસતા મુખે કિલ્લાની બહાર નીકળે.
વજ મુખ અને બીજા કુમારે તે એમજ જાણતા હતા કે હવે તે પાછા આવવને જ નથી. ટાઢા પાણીએ ખસ ગઈ. સૌ આનંદમાં આવી ઘેર જતાં હતાં તેવામાં પ્રદ્યુમ્નને આવતે જોઈ નવાઈ પામ્યા. અને બનાવટી પ્રેમ દાખવી કહેવા લાગ્યા કે ભાઈ ! આટલી વેલા તું કયાં હતું? તું આવ્યું નહિ એટલે અમારે જીવ ઉડી ગયું હતું. હાશ, તું આવી ગયે છે એટલે અમને શાંતિ થઈ કિલ્લામાં શું બન્યું તે તે કહે? પ્રદ્યુમ્નકુમારે બનેલી બધી જ હકીકત કહી. વજમુખ વગેરે સૌ બળી રહ્યા પણ બનાવટી હાસ્ય કરી આનંદ વ્યક્ત કર્યો. આમ આ પહેલી સિદ્ધિ મેળવી ખૂબજ આનંદ પામે.

Page #105

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
સિદ્ધિ નં ૨
પ્રદ્યુમ્ન પ્રત્યે મનમાં ઈર્ષ્યાભાવ હોવા છતાં વમુખે હસતુ' માઢું રાખી પ્રેમભાવ બતાવતાં ફરીવાર બધાં જ કુમારોને લઈ જંગલમાં ફરવા નીકળ્યાં, ફરતાં કરતાં તે સૌ એક ગુફા પાસે આવી પહોંચ્યા. અને એટ્યા કે ભાઈએ ! આ ગુફા વિષે હું જાણું છું. જે માણસ મહાભાગ્યશાળી હાય તેજ આ ગુફામાં જઈ શકે અને જે જાય તે અત્યંત લાભ પામી શકે છે.
૬
વસુખ એલ્યેા-ભાઇએ, તમે સહુ અહીં બહાર બેસો હું” આ ગુફામાં જાઉં છું. મારું કાર્ય પતાવીને તરતજ પાઠે આવી જઇશ. પ્રદ્યુમ્ન ખાલ્યેા-ભાઈ, મને આજ્ઞા હોય તો હુ આ ગુફામાં જવા તૈયાર છું. તમે સૌ બહાર આન ંદ કલ્લાલ કરો. વજ્રમુખના મનમાં દ્વેષભાવ હોવા છતાં આખર બતાવતાં ખેલ્યું ભલે જેવી તારી ઇચ્છા ?તું પણ અમારા ભાઈજ છે ને! તને લાભ મલશે. તે અમને મલ્યા અસમર જ છે. એમ કહી રજા આપી. પ્રદ્યુમ્નકુમાર સહેજ પણ ગભરાયા વગરજ ગુફામાં ગયા. ગુઢ્ઢામાં દૂર એક ખાલી સિ ́હાસન જોયું. તે ત્યાં ગયા અને તે સિંહાસન ઉપર બેસી ભયંકર સિંહનાદ કર્યાં તેના પડઘાએથી આખી ગુફા ગાજી ઊઠી, થાડી જ વારમાં એ ગુફાના માલિક રાક્ષસ ગુસ્સે થઈને બૂમો પાડતા ત્યાં આવ્યા–મારી ગુફ્રામાં મને પુછ્યા વિના કયે। ભૂખ માણસ

Page #106

૮. નારદજી પાછા ફર્યાં
૯૭
મરવા માટે આવ્યે લાગે છે! પ્રદ્યુમ્નને સિંહાસન પર બેઠેલા જોઈ ને અત્યંત ક્રાધે ભરાઈ ખુલ્લી તલવારથી મારવા ધસી આવ્યા.
પ્રદ્યુમ્ન બિલકુલ સાવધ હતા. તેણે ગુસ્સો કરી સામને કર્યો અને તેના હાથમાંથી તલવાર પડાવી લીધી. પેાતાના કરતાં આ વ્યકિત મહામળવાન લાગે છે. શક્તિહીન બનેલે રાક્ષસ ઠંડા પડી ગયા. અને હાથ જોડીને ખેલ્યા-૩ ભાગ્યશાલી ! મને માફ કરો, હું આપને ઓળખી ના શકયા, આ સિહાસન આપતુ' જ છે. હું આપના દાસ છું. એમ કહી અમુલ્ય હીરા માણેકથી જડેલા હાર પ્રદ્યુમ્ન કુમારને પહેરાવ્યેા, છત્ર ચામર અને આભૂષણે ભેટ ધર્યો અને કદી ન કરમાય એવા કુલાના હાર આપ્યુંા; આજે મારા દિવસ સફલ છે કે ભાગ્યવ તા મારા સ્વામીને મને ભેટા થયા, રાક્ષસની ઘણી વિનતિને માન આપીને પ્રદ્યુમ્ન ખુશ થઈ ને તે રાક્ષસને કહ્યું-તું આજથી મારા સુભટ છે, આ ગુફામાં રહી ગુફાનો રક્ષા કરજે. મારે જ્યારે તારી જરુર પડશે ત્યારે તને ખેાલાવીશ. એમ કહી પ્રદ્યુમ્ન ગુફાન બહાર જવા નીકળ્યાં. રાક્ષસ ગુફાના દ્વાર સુધી વળાવવા ગયા. બહાર બધાં ભાઈએ બેઠાં હતાં તેને પાછે આવેલે જોઈ અંતરમાં સૌ જલી ગયાં–છતાં હસતાં હસતાં સૌએ અનેલી વાત પૂછતાં તેણે બનેલી તમામ હકીકત જણાવી. આમ આ બીજી સિદ્ધિ હાંસલ કરી.
પ્ર. ૭

Page #107

પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
સિદ્ધિ નં ૩ બીજી વખત પણ પિતાની મેલી મુરાદ બર આવી નહીં આથી ફરીવાર સૌને લઈને નાગદેવની ગુફા પાસે આવીને તે વજમુખ બેલ્થ-જુએ. ભાઈઓ ! આ એક એવી ગુફા છે કે જે માણસ આ ગુફામાં જાય છે તેની સવ મનેકામના પૂર્ણ થાય છે અને અનેક પ્રકારના લાભ મળે છે. આથી તમે બધાં અહીં બહાર બેસો. હું આ ગુફામાં જઈને પાછો આવું છું ત્યારે પ્રદ્યુમ્ન બોલ્યા હે ભાઈ? આપ તે ઉદાર દિલના છે. મહેરબાની કરીને આપ ન જતાં મને જવાની રજા આપે તે આભાર–આપની સંમત્તિની રાહ જોઈને ઉભે છું!
જેના હૃદયમાં દશે છે એવા જ મુખે આનાકાની કરીને પછી તેમાં જવાની પ્રદ્યુમ્નને રજા આપી. આથી પ્રદ્યુમ્ન રાજી થયો, પ્રધુમ્નકુમાર એક મહાન–મલ્લની અદાથી હાથ ઉપર હાથ પછાડી અવાજ કરતાં અંદર ગયે. ગુફાની અંદરના એક મેટા ખંડમાં આવી જેરથી હાથ પછાડી અવાજ કર્યો. તે અવાજથી એક મહાન નાગદેવ ઉંઘમાંથી જાગ્રત થઈને બોલ્યા–અરે! તું કેણ છે? અહીં કેમ આવ્યું છે? તારું મન ભમતું લાગે છે. હું નાગને અધિપતિ નાગરાજ છું, મારા નિવાસ સ્થાનમાં મારી રજા વિના આવનારનું મેત નિશ્ચય હોય છેતું મરવા માટે જ અહીં આવી ચડે છે કે કેઈ દુમનેએ તને અહીં

Page #108

૮. નારદજી પાછા ફર્યા
માકલ્યા છે ? ગમે તેમ પણ આજે તું જીવતાં પાછા જવાને નથી. તારૂ કાલચક્ર ભમે છે.
૯૯
પ્રદ્યુમ્ન ખેલ્યા—હે મહારાજ ! હું તે હજુ ખાળક છું. પણ તું તે વૃદ્ધ થયા છે. એટલે મરવાને તું લાયક છે. તને ખેલવાનું કાઈ ભાન નથી, આજ તે હું તને છોડીશ નહિ તને શિક્ષા કરી યમરાજને ત્યાં મોકલી આપુ છુ
કુમારની વાણી અને હિંમત જોઇ નાગરાજ મેલ્યા હૈ પુત્ર, તારી હિંમત અને વાણીથી હું પ્રભાવીત થયે। છું તેમજ તારા વંશ વિગેરે મેં જાણી લીધું–આટલી નાની ઉંમરમાં તારી મર્દાઇ–હિ ંમત અને ચતુરાઇ જોઇ હું અત્યંત ખુશ થયે। છું. આમ કહી નાગરાજે પ્રદ્યુમ્ન કુમારને એક શમ્યા આપી અને કહ્યું આના વડે તું તારી ઈચ્છામુજબ ઊંઘ લઈ શકીશ અને ઈચ્છામુજબ જાગી શકીશ, તેમજ એક એવી વિદ્યા આપી કે તું જયારે જ્યાં અને જે વખતે ઈચ્છીશ ત્યારે તારૂં નિવાસ-સ્થાન બનાવી શકીશ અને હાથ જોડી નાગરાજ એક્લ્યા-હે નાથ ! આજથી હું આપના સેવક છું- મારા લાયક કામસેવા મને ફરમાવી આભારી કરશે।. મારી ઉપર કૃપાદૃષ્ટિ રાખશે.
પ્રદ્યુમ્ન કુમાર મેલ્યા-હે નાગરાજ ! હું ખુબજ પ્રસન્ન થયા છું. આપ અહીં સુખેથી રહેા–જ્યારે આપની જરૂર પડશે ત્યારે હું આપને યાદ કૌશ. તે સમયે વિના વિલખે આવી સહાય કરજો. એમ કહીને પ્રદ્યુમ્નકુમાર તે

Page #109

૧૦૦
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
ગુફામાંથી બહાર આવ્યું. અન્ય કુમારોને મત્યે. ઈર્ષાથી ભરેલા અંતરવાળા તેના ભાઈએ કૂતુહલથી સવાલ પૂછવા લાગ્યા ત્યારે પ્રદ્યુમ્ન કુમારે આ ગુફામાં બનેલી તમામ હકીક્ત કહી સંભળાવી, સર્વે લેકે તેની સિદ્ધિથી બળીને ખાખ થઈ જતાં હતાં. પરંતુ મેંઢથી બેલવાની તાકાત ન હર્તા–એટલે સૌ રાજી થતાં હોય એવું બનાવટી ભાવ દર્શાવી પ્રદ્યુમ્નને રાજી રાખવા પ્રયત્ન કરતાં. આ પ્રમાણે ત્રીજી સિદ્ધિની પ્રાપ્તિ થઈ
સિદ્ધિ ૪ કાલસંવર રાજાને અનેક પુત્રો હતાંસામાં પ્રશ્ન કુમાર એકજ એ હતું કે અન્ય બાળકે તેની સામે લડવાની તાકાત ધરાવતાં ન હતાં. મનમાં તેના પ્રત્યે ખૂબજ દ્વેષભાવ હતો. મારી નાંખવાની અનેક યુક્તિ પ્રયુક્તિઓ કરવા છતાં પુણ્યના બળે પ્રધુમ્નને વાળ પણ વાંકી થઈ શકે તેમ ન હતે.
એક દિવસ આ સૌ બાળકે લેગાં મળી રમતાં રમતાં તેઓ એક વાવ પાસે આવી પહોંચ્યા. વન્દ્રમુખ જાતે હતું કે આ વાવને અધિપતિ દેવ બહુ દુષ્ટ છે અને તેમાં સ્નાન કરનારને મારી નાંખે છે. અહીં વજમુખ બોલ્યભાઈઓ, જે કઈ માણસ આ વાવના પાણીમાં સ્નાન કરે છે તેનું રૂપ એટલું સુંદર બની જાય છે કે સ્વર્ગની પરીઓ પણ તેની પાછળ ગાંડી થાય છે. ઈન્દ્રની અસરાએ

Page #110

૧૦૧
૮. નારદજી પાછા ફર્યો
પણ એ માણસની પાછળ દિવાની બની જાય છે. તેમજ આ વાવના પણીમાં સ્નાન કરનારને સસ ́પત્તિ મટે છે.
વજ્રમુખની વાત સાંભળતાજ પ્રદ્યુમ્નકુમારે તે વાવમાં સ્નાન કરવા પડતું મૂકયુ-આ જોઇ વાસુખ અને અન્ય કુમારે બહુ ખુશી થયાં. એ સૌ તે ઈચ્છતાં હતાં કે પ્રદ્યુમ્ન કુમાર મરે તો સારૂ. પ્રદ્યુમ્ન કુમાર તે વાવમાં પડી પાણીમાં તરતાં તરતાં ચારે બાજુએ ફરવા લાગ્યાવાવના અધિપતિદેવ એકદમ ગુસ્સે થઈ હાથમાં ખડગ લઈ આવી પહોંચ્યા અને ખેલવા લાગ્યા-અરે! આ કાણુ છે. જે સ્નાન કરી મારી વાવનું જળ અપવિત્ર કરી રહ્યો છે? તને ખખર નથી કે આ વાવમાં સ્નાન કરનાર અનેક પુરૂષોને મેં મારી નાંખ્યા છે ? નક્કી, આ મરવાના થયા લાગે છે એટલેજ અહીં આવ્યા હશે.
આ સાંભળી પ્રદ્યુમ્નકુમાર મેલ્યા-અરે મૂખ! જોઈ તારી હાંશિયારી, તાકાત હાય તે આવી જાને! ખબર પડી જાય કે મરદ માથાના મલ્યા હતા ! આથી તે દેવ અત્યંત ગુસ્સે થઇ લડવા આવ્યા પણ મહા બલવાન પ્રદ્યુમ્ને એકજ ક્ષણમાં તેનું ખડગ છીનવી લીધું.
પેાતાનું હથિયાર ચાલ્યું જતાં તે દેવ લાચાર બની શરણે આવ્યા. હાથ જોડીને ક્ષમા માંગી. અને ખેલ્યે હુ કુમાર ! આજ સુધીમાં મેં અનેક પુરૂષો જોયાં પણ તમારા જેવા નીડર અને પરાક્રમી પુરૂષ જોયા નથી. આજથી આપ

Page #111

૧૦૨
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
મારા સ્વામી નાથે અને હું તમારે દાસ છું. આમ કહી દેવે કુમારને મીન ધ્વજ ભેટમાં ધર્યો. હજારે કમલથી તેની પૂજા કરી. ચારે દિશાઓને સુગંધિત કરતે કુમાર મીનવજને લઈને વાવની બહાર આવી પહોંચ્યા. સર્વ કુમારે તેને પાછો આવતાં જોઈ ઈર્ષાથી બળી જતાં હતાં છતાં સૌએ ભેગા થઈ બનેલી હકિકત જણાવવા કહ્યું. પ્રદ્યુમ્ન બનેલી હકીકત કહી. અને મળેલ લાશની વાત જણાવી. આ સાંભળી વજી મુખ અને અન્ય કુમારને ખૂબજ ઝેર–ઈર્ષ્યા થતી પણ શું કરે ? સૌ રમતાં રમતાં છૂટા પડ્યાં. આમ પ્રદ્યુમ્નકુમાર ચોથી સિદ્ધિના શિખરે પહોંચ્યા.
સિધિ નં. ૫ થોડા દિવસ બાદ સૌ કુમારે ફરતાં ફરતાં ગામથી દૂર, વનવાટે પહોંચી ગયાં. નજીકમાં એક મોટો ભડભડ સળગતે અગ્નિકુંડ જોયો. ઈર્ષાની આગમાં જલી રહેલા વમુખ મનમાં તેજે ઠેષ રાખી બેલ્ય. ભાઈઓ, આપણું બાપદાદાઓ જણાવી ગયાં છે તે વાત સાંભળે-કે જે વ્યક્તિ સહેજપણ વિચાર કર્યા વિના આ અગ્નિકુંડમાં પ્રવેશે છે તે આ અગ્નિથી નિર્મળ બની જાય છે તેની કાયા સુવર્ણ સમાન બને છે. તે અત્યંત સ્વરૂપવાન બને છે અને તે દેશમાં અગ્નિ કરી પિડા કરતો નથી.
સાહસ અને સિદ્ધિ જેને હંમેશને માટે વરેલાં છે એવા પ્રદ્યુમ્નકુમારે વજમુખની કિંવદન્તી સાંભળતાં જ અગ્નિકુંડમાં

Page #112

૮. નારદજી પાછા ફર્યા
૧૦૩
પ્રવેશ કર્યો. બળવાની કે દાઝવાની સહેજપણ ચિંતા રાખ્યા સિવાય એ અગ્નિકુંડમાં મેજ કરવા લાગ્યા. આ જોઈને તે કુંડને અધિષ્ઠાયક દેવ ગુસ્સે ભરાયે અને બે-અરે એ નરાધમ, તું કેણ છે? મારા આ પવિત્ર અગ્નિકુંડમાં પ્રવેશી તેને અપવિત્ર કરી નાંખ્યો?
આ સાંભળી પ્રદ્યુમ્નકુમાર બે–અરે ભાઈ! મને નરાધમ કહેનાર ખરેખર તું જ નરાધમ લાગે છે. મને નરાધમ નહિં પણ નશ્રેષ્ઠ કહે-નત્તમ કહે. કારણ કે આવા કુંડમાં નરશ્રેષ્ઠ કે નરોત્તમ સિવાય અન્ય કઈ પ્રવેશવાની હિંમત જ ન કરી શકે. જરા વિચાર તે કર ! ખરેખર તે તારે મારી પૂજા કરવી જોઈએ.
આ સાંભળી હર્ષિત થયેલે દેવ બેન્ચે કે-હે કુમાર! નરશ્રેષ્ઠ ! આ અગ્નિકુંડમાં સ્નાન કરવાથી તમે નિર્મળ બન્યા છે. તમારી કાંતિ અદ્ભૂત થઈ જશે. આજથી તમે મારા નાથ છે અને હું આપને કિંકર છું. આમ કહી દેવે પ્રસન્ન થઈ બે સફેદ વસ્ત્રો ભેટ આપ્યાં. અને કુમારને હાથ ઝાલીને અગ્નિકુંડ થકી પૃથ્વીપટ પર સ્થાપન કર્યા.
અગ્નથી નિર્મળ થયેલી કુમારની કાયા ઝળહળતી હતી. કુમાર ભાઈઓ પાસે ગયાં. સૌ ભાઈઓના ઈર્ષાને કારણે મેં પડી ગયેલા હતાં છતાં હસતાં માં રાખી સૌએ પ્રદ્યુમ્નકુમારને અભિનંદન આપ્યા. કુમારે અગ્નિકુંડમાં પ્રવેશ કર્યો ત્યારથી બનેલી બધી જ વાત ભાઈઓને કહી સંભળાવી.

Page #113

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
આમ પ્રદ્યુમ્ન કુમાર સિધ્ધિની પાંચમી જિલે પહેાંચ્યા. સિધ્ધિ નં. ૬
એક પછી એક સિધ્ધિઓ મળવાથી પ્રદ્યુમ્નકુમારા ઉત્સાહ વધતા ગયા. સરળ હૃદયના પ્રદ્યુમ્નને વજ્રમુખની પ્રપંચ અને દગાથી ભરેલી વાતમાં શંકા પડતી જ ન હતી. પેાતે બધાને પેાતાના જેવા સીધા-સરળ સમજતા હતા.
૧૦૪
કેટલાંક દિવસે। પછી ફરીવાર સર્વ કુમારે ભેગાં મલી ફરવા નીકળ્યા. આગળ જતાં પર્વત પાસે પહોંચ્યા. એ પવ તને જોઈ ને વમુખ એલ્યેા-ભાઈએ, આ મેષાકાર પતના એ શિખરો છે. જે વ્યક્તિ એ એ શિખરના મધ્યભાગમાં જઇ શકે તેને ખુબજ લાભ થાય છે એવુ લેાકે કર્યું છે. ભૂતકાલની સાંભળેલી વાત યાદ આવી. વજ્રમુખ આલ્યા જો કે ત્યાં જવું એ સહેલુ નથી પરંતુ જે વ્યક્તિ લાભ લેવા ઈચ્છે તેણે થાડુ' જોખમ પણ કરવું જોઇ એને ? પ્રયત્ન વિના સિધ્ધિ થતી નથી.
ફરી બીજો લાભ મેળવવા પ્રદ્યુમ્ન તૈયારજ હતો વજ સુખની વાત સાંભળતાંજ પ્રદ્યુમ્નકુમાર પર્યંત ચડી ગયા. અને મેષાકાર પર્વતના બે શખરની વચ્ચેના પ્રદેશમાં પહાંચી ગયા. ત્યાં તે ચમત્કાર થતા લાગ્યા. મેષાકાર પર્વતના એ એ શિખરા ભેટવા માટે ભેગા થતાં જોઇ પ્રદ્યુમ્ન કુમાર સમજી ગયા કે નક્કી આ ઇન્દ્રજળ મારી કપરી પરીક્ષા કરે છે એટલે મહાબળવાન કુમારે એ કેાણીથી એ

Page #114

૮. નારદજી પાછા ફર્યા
૧૦૫
શિખરને દૂર કર્યા એટલામાં તે તે માયા કરનાર દેવ સાક્ષાત હાજર થઈ બેલવા લાગે !
અરે ! અહીં કોઈ માનવી જીવતે આવવા સમર્થ નથી અને તેને અહીં આવેલે જોઈ મને આશ્ચર્ય થાય છે. ભલે હું અત્યંત ભૂખે થયે છું એટલે તને ખાઈને મારું પેટ ભરી શાંતિ અનુભવીશ. ખરેખર હું નસીબદાર છું કે સામે પગલે આવીને તું મલ્ય
પ્રદ્યુમ્ન કહે હે દેવ! મને ખબર પડી કે તું અત્યંત ભૂખે થયે છે. ભૂખની વેદના તારાથી સહન થઈ શકતી નહિં હોય એટલે તારા ઉપર દયા લાવીને ભૂખના દુઃખ માંથી છોડાવવા માટે જ હું અહીં આવ્યું છું. ચાલ તૈયાર થઈ જા એમ કહી લડવાની તૈયારી કરી.
આથી પેલે દેવ ખુબજ ખીજાઈ ગયે. ગુસ્સે થઈ બિહામણું આંખે કરી તેની સામે આવી લડવા લાગે. મહાબલી પ્રદ્યુમ્ન ક્ષણવારમાં એ દેવને હરાવી દીધે. માનવીથી પરાજ્ય પામેલે દેવ બે હાથ જોડી કહેવા લાગે.
હે કુમાર ! હે મહાબલી ! હે ભાગ્યશાળી ! આજ સુધીમાં મને હરાવનાર કેઈજ મળ્યું નથી. માત્ર તમે એક જ એવા મલી ગયા કે મને હરાવી તમે જીત્યા છે. આજથી આપજ મારા સ્વામી છે. હું તમારે દાસ છું.
એમ વિંનવી દેવ પ્રદ્યુમ્નકુમારને બે અત્યંત કિંમતી કુંડલ અને અમુલ્ય હાર આપે. અને કહ્યું કે હે પ્રભુ!

Page #115

૧૦૬.
- પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
આપ જ્યારે મને યાદ કરશે ત્યારે તરતજ હું આપની. સેવામાં ઉપસ્થિત થઈશ. ત્યારબાદ કુમાર ત્યાંથી પાછા. ફરવા તૈયાર થયા કે દેવે પિતાની શક્તિથી એક ક્ષણમાં પર્વતની તળેટીમાં મૂકી દેવ અદશ્ય થઈ ગયે.
ગળામાં હાર અને કાનમાં કુંડલથી ભતે પ્રદ્યુમ્ન. ને સૌ ભાઈઓએ જે એટલે છોભીલા પડી ગયા. સૌને હતું કે આજ તે જીવતો પાછો નહિં આવી શકે–પરંતુ જીવતે તે આ ઉપરાંત કુંડલ અને હાર મેળવીને આ જોઈ પેટમાં બળતરા તે થતી પરંતુ કોઈનું કાંઈ ચાલે તેમ ન હતું
સૌએ બનેલી હકીક્ત વિષે જાણવાની ઈચ્છા કરી અને કેવી રીતે કુંડલ–અને હાર મેળવ્યા તેની સવિસ્તર વાત પ્રદ્યુમ્ન સૌને કરી. સૌએ બનાવટી આનંદ દર્શાવે આમ પ્રધુમને પુણ્ય ગિરિના શિખરની છઠ્ઠી સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી.
સિદ્ધિ નં. ૭ એક પછી એક સિદ્ધિઓ પ્રદ્યુમ્નકુમાર ને મલતી. હતી તેથી વજમુખ અને અન્ય કુમારના હૃદયમાં ઈર્ષાને અગ્નિ પ્રજવલી રહ્યો હતો. જેમ જેમ તેને મારી નાખવાના પ્રયત્ન કરવામાં આવતાં તેમ તેમ તેને જુદી જુદી સિદ્ધિ એજ મળતી જતી હતી. ભાગ્ય સહારે આપે જ જાય છે.
સાએ ભેગા મળી વિચાર્યું કે રેગ અને દુશ્મનને ઉગતા જ ડામી દેવા જોઈએ. જે તેમાં ગાફેલ રહીએ તે.

Page #116

૮. નારદજી પાછા ફર્યો
૧૦૭
તે શકિતશાળી બની જતાં આપણને હવામાં વાર નહિ લાગે. આ રીતે કુમારને ગમે તે રીતે મારી નાંખવા જ જોઇએ. અત્યારે નહિ મારી શકીએ તે પછીથી તે કદી મારી શકવાનાજ નથી. આ પ્રમાણે સૌ બાળકે મનમાં ઉદ્વેગ ચિંતા કરી રહ્યા હતાં.
આ સાંભળી તેઓમાં જે સૌથી માટા હતા તે વા મુખ સૌને હિ ંમત આપવા તેમજ તેમનામાં ઉત્સાહ પૂરવા એલ્યે મારા વહાલા ભાઈએ ! તમે કેાઈ સહેજ પણ ચિંતા ન કરશે. તેને મારવાના મારી પાસે અનેક તરીકા છે. હું... કોઈપણ રીતે એને જીવતા છેાડવાના નથી. મારી બુદ્ધિના બળે એને ગમે ત્યાં સપડાવીને મારીશ. તમે સૌ શાંતિથી આનન્દ્વ કરો. ચિ'તા કરવાની કઈ જરૂર નથી. આમ સૌ સલાહ સંપ કરી કુમારનેા ઘાટ ઘડવાને પેંતરા કરવા લાગ્યા
એક વાર બધાં ભેગાંમલી પ્રદ્યુમ્નકુમારને સાથે લઇને ફરવા નીકળ્યાં. ફરતાં ફરતાં સૌ વિજયાદ્ધગિરિ પાસે આવ્યાં. ગિરિરાજની કુદરતી શેાભા નિહાળતાં નિહાળતાં સૌ એક વિશાળ આંખાના વૃક્ષ પાસે આવી પહોંચ્યા. અનેક શાખાએથી શોભી રહેલ-અનેક ફળેાથી લચી પડતુ. તે વૃક્ષ અદ્ભુત શોભતું હતુ. આ ઝાડ દેવાધિષ્ઠિત હાવાથી ચમત્કારિક હતુ.
આ આંબાનુ ઝાડ જોઇને વમુખ ખેલ્યા-ભાઇએ,

Page #117

૧૦૮
પુણયને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
શાંતિથી સાંભળે– પૂર્વે થઈ ગયેલા મહાત્માઓ-વિદ્વાને અને વડીલે કહી ગયાં છે કે જે કઈ માણસ આ વૃક્ષના ફળે. આગે છે તે કદી વૃદ્ધ થતાં જ નથી–અતિ પાકેલા ફળે ખાનાર નિત્ય-યૌવનાવસ્થા પામે છે | આટલું સાંભળતાંજ પ્રદ્યુમ્નકુમાર તે સડસડાટ એ આંબાની ઉપર છલંગ લગાવી. અનેક ડાળ ઉપર ફરી ફરીને એક ઊંચી ડાળે જઈ પાકું ફળ તેડી–ત્યાં બેસીને આરામથી ખાવા લાગ્યું. મહાબલી પ્રદ્યુમ્ન સહેજ પણ ડર રાખ્યા સિવાય એ ઝાડની તમામ ડાળોએ ફરી વળ્યું અને પાકાં ફળે તેડી ખાઈ ગયે.
આ જોઈ તે વૃક્ષને અધિષ્ઠાયક દેવ ખુબજ ગુસ્સે થયે અને વાંદરાનું સ્વરૂપ ધારણ કરી પ્રદ્યુમ્ન પાસે આવી ને બોલ્યા-અરે પાપી! તું કેણું છે? મારી રજા સિવાય મારા આ આંબાના વૃક્ષ ઉપર કેમ ચડે છે? કેની રજાથી ફળે તેડે છે અને કેની રજાથી તું ખાઈ રહ્યો છે? ઉભે રહે, તને તારા એ કાર્યોનું ફળ આપું છું જેથી ફરીથી કદી આવું અવિચારી કાર્ય ન કરે!
પ્રદ્યુમ્ન –અરે કપિરાજ ! શું તને ખબર નથી કે વૃક્ષે તે પરમ પડકારી હોય છે? અન્યને સુખ આ પવાની વૃત્તિથી તે એ શોભે છે! એ ફળ લેવા ખાવામાં વિઘ્ન ઊભું કરનાર તું કોણ છે? તું કેઈ દેવ નહિં પણ પણ અધમ દેખાય છે. તારે શું હક્ક છે?

Page #118

૮. નારદજી પાછા ફર્યા
૧૦૯
આ સાંભળી ઉશ્કેરાયેલા દેવે કુમાર સાથે યુદ્ધ કર્યું. મહાબલી કુમારે તે કપિરાજને હરાવ્યો. દેવે વાનરનું સ્વરૂપ તજી દેવનું અસલ સ્વરૂપે પ્રગટ કર્યું અને બે હાથ જોડી ક્ષમા યાચના કરવા લાગ્યું.
હે મહાનુભાવ! હે મહાબલી! મારાથી જાણતા અજાણતાં અવિનય-અપરાધ થઈ ગયું છે તે બદલ હું તમારી પાસે ક્ષમા માગું છું. એમ કહી એક અમુલ્ય મુગટ તથા આકાશમાર્ગે ઊડી શકાય એવી પાવડીની જોડ આપી.
હે પ્રભુ! આપ મારા સ્વામી છે મારી જયારે જરૂર પડે ત્યારે મને યાદ કરશો. આપને હુકમ એજ મારુ કાર્ય થઈ રહેશે. આમ કહી કુમારને આંબાના વૃક્ષની નીચે મૂકી દેવ સ્વસ્થાને ગયે.
પુષ્પમાળા અને અમૂલ્ય અલંકારોથી વિભૂષિત પ્રદ્યુમ્નકુમારને જોઈ જ મુખ તથા અન્ય કુમારના હૈયામાં વેર અને ઈર્ષાને અગ્નિ ભડભડ બળી રહ્યો. તેને મળતી સિદ્ધિઓની અદેખાઈ થતી પણ કાંઈ કરી શકવાની તાકાત ન હોવાથી સમસમી રહેતા
સૌને બનેલી હકીક્ત જણાવી–આ રીતે અહીં સાતમી સિદ્ધિ મેળવવા ભાગ્યશાળી બન્યા.
સિદ્ધિ નં. ૮ પ્રદ્યુમ્ન સાથે સર્વ ભાઈઓ આનંદ કરતાં આગળ

Page #119

૧૧૦
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
રસ્તામાં કપિત્થ નામે મોટું જંગલ આવ્યું. આ જંગલમાં અનેક કેડના ઝાડ હતાં. તે ઝાડ ઉપર અમૃત સમાન મીઠા કેઠાના ફળ હતાં. આ જોઈને જ મુખે સૌ સાથીઓને કહ્યું-ભાઈએ, આ વનના અધિષ્ઠાતા દેવ આ વનમાં પ્રવેશ કરનારને શબ્દોમાં વર્ણવી ન શકાય તેવી અભૂત નિર્મળ કાંતિ પમાડે છે.
આ સાંભળી પ્રદ્યુમ્ન બોલી ઊઠયે કે એમ હશે તો તે હું એકલેજ આ વનમાં જઈશ એમ કહી તરતજ કપિત્થ વનમાં પ્રવેશે છે. વનમાં એક મોટા ઘટાદાર કઠાના વૃક્ષને દેખી તેને ઉપર ચડી ગયે અને પાકા કોઠાના ફળ તેડી અંદરને મીઠે પદાર્થ ખાઈને છેતરાં નીચે ફેંકવા લાગ્ય, આમ અતિશય આનંદ કરતે એક ઝાડેથી બીજે ઝાડે અને એક ડાળેથી બીજી ડાળે કૂદાકૂદ કરતે મજા લૂંટતે હતે. આનંદ કરતે હતે.
એવામાં એ જંગલના અધિષ્ઠાતા દેવ– એક મદમસ્ત હાથીનું રૂપ ધારણ કરી ત્યાં આવ્યાં. તે અત્યંત ગુસ્સે થયેલ હતાં. લાંબા દંતશૂળ અને સુંઢને વારંવાર ઉછાળી–અવાજ કરી ડરાવતા હતા. કુમારને પકડવાની શરૂ આત કરે છે ત્યાં બાહોશ અને ચતુર પ્રદ્યુમ્નકુમારે સ્વશક્તિના બળે તે હાથીને વશ કરી તેના લાંબા દાંત ઉપર પગ મૂકતાં જ તે મદમસ્ત હાથી ઉપર ચડી બેઠે, તેના ગંડસ્થળ ઉપર વારંવાર તાડન-કરીને મદ રહિત કર્યો.

Page #120

૮. નારદજી પાછા ફર્યા
૧૧૧
વશ થયેલ ગજરાજ ખોલ્યા-૩ કુમાર ! હું આપને દાસાનુદાસ છું અને આપ મારા અધિપતિ છે. સેવક આપની સેવામાં હાજરાહજુર છે. એમ કહી કિમતી મેાટા મેટાં મેાતીના હાર ભેટ ધર્યાં. ત્યારબાદ તે કાઠાના ઝાડ ઉપરથી પેાતાની પીઠ પર બેસાર્ટી જંગલની બહાર– મિત્રો અને ભાઈઓ પાસે મૂકી પેાતાના રસ્તે ગયા.
અમુલ્ય મેાતીઓના હારથી પૂજાયેલ પ્રદ્યુમ્નને જોઈ સવ" આળકાના હૈયામાં ફાળ પડી-અરેરે ! હજુ તે આ જીવતા છે અને એક પછી એક વિજય મેળવી અમૂલ્ય ભેટા મેળવતા જ રહે છે. આપણે તે માત્ર તેની સુખા કૃતિ જોઈ ખળતાં રહેવાનુ છે. આને કેમ કરી દૂર કરવા ? તેની ચિંતામાં સૌ ખાળકે ઉદાસીન થયા.
આમ પ્રદ્યુમ્ન કુમારે આઠમી સિધ્ધિ મેળવી સિદ્ધિ નં. ૯
સૌ કુમારે એકદા એક શ્રુંગ નામે પવ ત પાસે આવી પહેાંચ્યા. દ્વેષભાવે વમુખે કહ્યું-જુએ ભાઈ આ, અનેક વૃદ્ધ પુરૂષોએ આ શ્રૃંગ વિષે કહેવું છે તે મેં સાંભળેલ છે કે આ શ્રુંગ ઉપર જનાર માણસને ભૌતિક સિદ્ધિએ તથા સપત્તિ મળે છે. તેમજ મહાસુખ પામે છે. એ વાત અત્યારે આ શ્રૃંગને જોવાથી જ મને યાદ આવી. છે. આ સાંભળી પ્રદ્યુમ્ન વજ્રમુખને કહેવા લાગ્યા કે હે ભાઇ ! તમારી રજા મેળવી જે કા` કરૂ છું તે ફળ દાયક નિવડે છે. માટે જો તમે મને રજા આપે તે હું જાઉં.

Page #121

પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રધુમ્નકુમાર
વજામુખ કહે ભલે, તારી ઈચ્છા હોય તો મારી ના નથી, સિંહની ગર્જનાઓથી ભયંકર જણાતા એ શ્રંગ ઉપર તે ગયા. તેના શિખર ઉપર જઈને કેસરાંસ હના જેવા ભયકર સિંહનાદ–ગજનાદ અને હર્ષનાદ વારંવાર કરવા લાગ્યા. પ્રદ્યુમ્નની ભયંકર ગ ના નિદ્રા દેવીને આધીન અનેલા ભુજગેશ્વર નામના નાગરાજ પોતાની ફણાએ ઊંચી કરી જાગી ઉઠયા અને કુફાડા મારતા આવી પહોંચ્યા અને કુમાર સાથે યુદ્ધ શરૂ કર્યુ.
૧૧૨
ભયંકર યુદ્ધ જામ્યું. લડતાં લડતાં કુમારે નાગરાજનું મુખ પકડી લીધું. પરાજય પામેલા નાગે પેાતાનુ સ્વરૂપ ધારણ કરી દેવ સ્વરુપે હાજર થયા. લડાઈમાં હારી જવાથી કુમારને શરણે આવ્યેા, અને ખોલી ઊઠયે હૈ મહાબલી ? શિશમણી ! તમારી ર્હિંમત અને પરાક્રમથી હું' પ્રસન્ન થયા છુ. આમ કહી તે ધ્રુવે કુમારને એક અશ્વ, હીરાની વીટી અને હીરા જડીત એક છરી ભેટ ધરી અને વિનતિ કરી કે હે નાથ ! હું તમારા સેવક છું. આ સેવકની જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે અવશ્ય ખોલાવો. હું તરત જ હાજર થઈ આપની આજ્ઞા પ્રમાણે કાર્ય કરી આપીશ, તેમજ અહીં ફરીવાર જરૂર આવી અમારૂં આંગણું પાવન કરો.
આમ કહીં તે દેવે કુમારને પવતની તળેટીમાં મૂકી સ્વસ્થાને ગયા. ત્યાંથી કુમાર અશ્વ ઉપર બેસી અન્ય કુમારો હતાં ત્યાં આવી પહેાંચ્યા. તેને સહીસલામત પાછે

Page #122

૮. નારદજી પાછા ફર્યા
૧૧૩
આવેલે જોઈ સર્વેની આંખમાં ઝેર પડયું. છતાં તેની સન્મુખ અત્યંત પ્રેમ દર્શાવી બનેલી સર્વ વાત પૂછી. કુમારે સવિસ્તર વાત હર્ષથી જણવી, આમ કુમારે નવમી સિદ્ધિનું દાન મેળવ્યું.
સિદ્ધિ નં. ૧૦ કેટલાક દિવસ પછી કપટ પૂર્વક સ્નેહ દાખવનારા ભાઈઓ સાથે આનંદ વિનેદ અને રમત કરતાં સૌ રાવણ નામના ગિરિ પાસે આવી પહોંચ્યા, સૌ ભાઈઓમાં માટે કઠોર મન વાળે અને મહા કપટી વમુખ બોલ્ય-આ રાવણ ગિરિને વડીલેએ મહાપ્રતાપી પર્વત કહ્યો છે. તેમજ આ ગિરિ ઉપર ચડે તેને સિદ્ધિઓ સાથે અઢળક ધન સંપતિ મળે છે. આ સાંભળી પ્રદ્યુમ્નકુમાર ઝડપથી તે પર્વત ઉપર પહોંચે છે, કોઈ માનવીને અવાજ સાંભળીને તે ગિરિને અધિષ્ઠાયક દેવ ગુસ્સે ભરાઈ-લાલચળ આંખે કરી કુમાર પાસે આવ્યું, અને કહેવા લાગ્ય-કે તું કેણ છે? અહીં કેમ આવે છે? નકકી કઈ તારા વૈરીઓએ તને અહીં મેક લાગે છે! નકકી તારે કાળ જ ભમે છે! તને જે તારે જીવ વહાલે હોય તે જે આવ્યું છે તે જ પાછો ચાલ્યો જા ! નહિંતર તારે જીવ ગુમાવીશ.
પ્રદ્યુમ્નકુમાર બોલ્ય-રે મૂખ! હું તારી બીકથી ડરવાને નથી, મને કાઢતાં પહેલાં તારે ન નીકળવું પડે પ્ર. ૮

Page #123

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
તે ધ્યાન રાખજે અહીંથી તને કાઢી અહી' રહેવા માટે જ આવ્યે છુ. તારે જો જીવતા રહેવુ' હાય તે તું અહી'થી ખીજે ચાલ્યા જા, મને સુખેથી રહેવા દે. આ સાંભળી તે દેવ વિચાર કરે છે કે ખરેખર આ માનવી મારા કરતાં વધુ અળવાન જણાય છે, આવા માણસ સાથે યુદ્ધ કરવાં કરતાં મિત્રતા કરવી વધુ સારી છે, લડીશને હારીશ તા મા સ હક ચાલ્યા જશે. આથી તે ખોલ્યા-હે મહાનુભાવ હું આપને વશ છું આપના સેવક છું,
૧૧૪
આમ કહીં તે દેવે કંઠમાં શોભે તેવુ કિંમત આભૂ ષષ્ણુ-બે અહેરખાં કડાં એ એક કઢોરો ભેટ આપ્યા અને વિનતિ કરી કે જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે મને યાદ કરજો હું આપની સેવા કરવા હંમેશા તત્પર છુ
ત્યારબાદ દેવે આપેલા અલંકારો રિધાન કરી કુમાર પતની નીચે આવી પહોંચ્યા. વજ્રમુખ વગેરે ભાઈ કપટ પૂર્ણાંકના સ્નેહ ખતાવી તેના વખાણ કરવા લાગ્યા. તેમજ પર્યંત ઉપર અનેલી હકીકત સ્પષ્ટ પણે કુમારે જણાવી સિદ્ધિનું દસમું' સાપાન શર કર્યું.
સિદ્ધિ નં. ૧૧
એક વખત ખધાં ભાઈએ ફરતાં ફરતાં વરાહવદન નામના પર્યંતની તળેટીમાં આવી પહાચ્યાં, ત્યાં વમુખે સૌને કહ્યુ-ભાઈ આ, જે માણસ સ્વય' સ્વશકિતથી આ

Page #124

૮. નારદજી પાછા ફર્યા
૧૧૫
પર્વત ચડી જાય તેની આ પર્વતના અધિષ્ઠાતા દેવ પૂજા કરે છે. જો કે આ પર્વત ચડે અત્યંત કઠીન છે.
આ સાંભળી પ્રદ્યુમ્નકુમાર સાવચેતી પૂર્વક? ધીરે ધીરે સાચવી સંભાળીને પગ મૂકતાં તે પર્વત ઊપર પહોંચે કોઈ ભયને ખાઈ જવાની દષ્ટિએ પર્વતને રહેવાસી દેવ મુખ ઉપાડું રાખી બેઠો હતે. તેવામાં તેને વિકસળ મુખમાં પ્રદ્યુમ્નને પ્રવેશ થઈ ગયે કે તરત જ તેને કચડી નાંખવાની ઈચ્છાથી પિતાનું મોઢું બંધ કર્યું.
પ્રદ્યુમ્ન તરતજ સમજી ગયે અને ચેતી ગયો પિતાની આગવી શક્તિથી તેના બધાજ દાંત તોડી નાંખ્યાં અને સાચવીને તેના મુખમાંથી બહાર આવ્યું. કુમારનાં આવા અનુપમ બળ–સામર્થ્ય અને સાહસથી તે દેવ પ્રસન્ન થયે અને કુમાર પાસે આવી વંદન કરી બોલ્યા, હે નાથ ! હું તમારે સેવક છું. એમ કહી તેણે એક શંખ અને કુલેનું બનાવેલ ધનુષ્ય અર્પણ કરી કહ્યું કે હે પ્રભુ? આપ જ્યારે અને જ્યાં મને યાદ કરશે તે જ ક્ષણે હું હાજર થઈશ; એમ જણાવી કુમારની પૂજા કરી ભક્તિ કરી.
પદ્યુમ્ન કાર્ય પતાવી પર્વતની નીચે આવ્યું. ઈર્ષા અને ઝેરથી ભરેલાં સૌ બાળકો તેને પાછો આવેલો જોઈ દંગ થઈ ગયાં, પર્વત ઉપર બનેલી સર્વ હકીક્ત સૌને કહી સંભળાવી, સમય જતાં ઘણું સિદ્ધિઓ પ્રાપ્ત થવાથી અન્ય કુમારના હૃદયમાં ઈર્ષાની આગ જલી રહી હતી.

Page #125

૧૧૬
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
સિદ્ધિઓના શિખર પૈકી ૧૧ મું શિખર સર કર્યું.
સિદ્ધિને ૧૨ બધાં કુમારે એ ભેગા મળી વિચાર કર્યો કે આપણે પ્રદ્યુમ્નને કેઈપણ રીતે મારી શકવાના નથી તેમજ એ મહા બળવાન હાઈ આપણે ફાર્વીએ તેમ નથી તે હવે વાતજ છોડી દઈએ. વજ મુખ બે-ભાઈઓ, તમે સૌ નાશી પાસ ન થાવ. મારી પાસે હજૂ તે કેટલીયે વસ્તુ છે. ગમે તે રીતે હું એને મારીને જ જંપીશ. તમે કઈ ચિંતા કરશે નહિ. દુષ્ટને દુષ્ટ જ વિચાર આવે ને!
એક દિવસ સર્વ કુમારે ભેગાં મળી ફરવા નીકળ્યા. ફરતાં ફરતા ઘણે દૂર નીકળી ગયા. આગળ જતાં પદ્યુમ્ન નામે મોટું જંગલ આવ્યું. ત્યાં વમુખ બેલ્થ જુઓ, ભાઈઓ, આ જંગલમાં સહેજ પણ ભય રાખ્યા સિવાય જે માણસ જાય છે તેને અખૂટ લક્ષ્મી પ્રાપ્ત થાય છે. આ સાંભળી પ્રદ્યુને કહ્યું કે હે ભાઈ! આ વનમાં જવાની મારી ઈચ્છા છે તે મને રજા આપે.
વજમુખને તે વાત ગમતી જ હતી. એટલે રજા આપીને કહ્યું જેવી તારી ઈચ્છા ! જો કે આ વનમાં જવાની મારી ઈચ્છા હતી પરંતુ તે માને છે એટલે મારે તને જવા દે એ મારી ફરજ છે. જા–ઘણું ખુશીથી જા.
કુમારને એ વનમાં પ્રવેશ થતાં જ કેઈને રડવાને

Page #126

૮. નારદજી પાછા ફર્યા
૧૧૭
અવાજ આવ્યો તેથી તે દિશામાં ગયે. એક મોટા ઝાડ સાથે એક વિદ્યાઘરને બાંધવામાં આવ્યું હતું અને તે જોર જોરથી રડતે હતે. દયાળુ કુમારે તેનું બંધન કાપી નાંખી છૂટો કર્યો.
પ્રદ્યુમ્નકુમારે પૂછ્યું કે હે ભાઈ! તું કેણ છે ? શા કારણથી તારી આવી દશા થવા પામી ? હું તારે મિત્ર છું એમ સમજીને જરા પણ ગભરાયા વગર સત્ય હકીકત કહે. વિદ્યાઘર કહેહે ભાગ્યવાન ! મારા કેઈ પુણ્યને ઉદય હશે કે આપ અહીં આવ્યાં અને મને છૂટે કર્યો હું મને જવ નામે વિદ્યાઘર છું. આ પવનમાં એક ક્રૂર વસંતક વિદ્યાઘર રહે છે. ને મારા પૂર્વભવને દુશ્મન છે. જેથી કપટ કરી મને બાંધી ઘણેજ ત્રાસ આપે છે. તે દયાળુ ! અત્યારે તમે મારા સગાં ભાઈથી પણ વિશેષ છે. તમારા સિવાય બીજા કેઈને આશરે નથી, ગમે તે રીતે આપ મને બચાવે, હું આપને ઉપકાર કદી નહિ ભૂલું. આ સાંભળી કુમારે તેને હિંમત આપી.
આ વિધાધરને છૂટા કરતા પહેલાં કુમારે કઈ જ વિચાર ન કર્યો કે આ માણસ મને દગો કરી મુશ્કેલીમાં મૂકી દેશે તે ? ઉપકારી જને ઉપકાર કરતી વખતે સજજન કે દુર્જન લેતા નથી. પરંતુ પિતાનું સત્ કાર્ય કરે છે. કુમારે મને જવ વિદ્યાધરને છોડ્યો કે તરતજ દેડતે જઈ પિતાના દુશ્મન વિદ્યાધર વસંતકને વાળ પકડી ઢસડીને કુમાર પાસે લાવ્યો. તેમજ કુમારને કહેવા લાગ્યું કે મિત્ર

Page #127

૧૧૮
પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રધુમ્નકુમાર
તમે મારા પ્રાણદાતા છે. તમને જે કાંઈ આપું તે આધુ છે. એમ કહી એ વિદ્યામાીના હાર તથા ઇન્દ્રજાલની વિદ્યા આપવા લાગ્યા.
કુમારે કહ્યું– ભાઈ! મારે અટલ નિય છે કે જ્યાં સુધી આ તારા બંધનમાં રહેલાને છેડીશ નહીં ત્યાંસુધી મારે ફ્રાઈ ચીજ ન ખપે. આથી મનેાજવે-વસંતકને છૂટો મૂકયો.
પ્રદ્યુમ્નકુમારે બંન્નેને ઉપદેશ આપી બન્નેને વર છેડી દઈ મિત્રતા કરવા સમજાવ્યુ. બન્નેએ તેમનું કહ્યુ માનીને પરસ્પર આલિંગન આપી મિત્ર બન્યા અને ત્યારબાદ મનેાજવે આપેલી વસ્તુએ કુમારે સ્વીકારી,
વિદ્યાધર વસંતકે વિચાયુ કે આ કુમાર મારી પુત્રીને ચેાગ્ય છે તેથી પેાતાની પુત્રી તિલકસુ દરીને પરણાવી. પ્રદ્યુમ્નકુમાર તેણીની સાથે ઘણા સમય ક્રિડા કરતા ત્યાં થેાડો સમય પસાર કર્યાં. આ ખાજુ વજ્રમુખ અને અન્ય કુમારે પ્રદ્યુમ્ન પાછા નહિ આવવાથી રાજી રાજી થઈ ગયાં. તેમની જે ભાવના હતી તે આજે ફળી છે તેવું લાગ્યું. અને હમાં મીઠાઈ લાવી સૌ આનંદ લુટવા લાગ્યા. અને આનંદના સમય પસાર કરવા લાગ્યા. થાડા વખત પછી વિમાનમાં બેસી પ્રદ્યુમ્નકુમાર, તેની પત્નિ તિલકમ જરી અન્ય ગાંધર્વી અને લગ્નની સામગ્રી લઇ ને પાછે ફર્યાં. તેમનું વિમાન નિહાળી વજ્રમુખ અને ખીજા કુમારા વિચારમાં પડયા. કે આવા ઉત્તમ વિમાનનુ` માલિક કાણું હશે ? વિમાનના પ્રકાશથી સૌ

Page #128

૮. નારદજી પાછા ફર્યા
૧૧૯ અંજાઈ ગયાં તેવામાં તે એની નજીક વિમાન ઉતર્યું તેથી કુમાર એકદમ બહાર આવી ભાઈઓને મલ્ય.
સૌને કુમારની આ વાત જાણવાની આતુરતા હતી તેથી કુમારે બનેલી સર્વ હકીક્ત કહી. કુમાર પાસેથી સાંભળી અગ્નિમાં અગ્નિ વધવાની જેમ ઈષ વધી. સિદ્ધિઓમાં ઉમેરે થતાં બારમી સિદ્ધિ પ્રાપ્ત થઈ.
સિધિધ નં. ૧૩ એક દિવસ આ સર્વે બાળકે પ્રદ્યુમ્ન સહિત વૈતાઢય ગિરિ ઉપર ગમ્મત કરતાં હતા ફરતાં ફરતાં તેઓ સૌ કાળવન નામના વન પાસે ગયા. તે વન પાસે આવી વામુખે કપટથી કહ્યું –જે આ વનમાં જાય તેને અનેક વિદ્યાઓ પ્રાપ્ત થાય છે. એ સાંભળીને કુમાર તરતજ તે વનમાં પ્રવેશ્યો. તે વનમાં ઘાડી અને શિતળ છાયાવાળા મનેહર પ્રદેશમાં આવી કીડા કરવા લાગ્યો. મન્મત્તની માફક કૂદવા લાગ્યો અને ખડખડાટ હસવા લાગ્યો.
આ સાંભળી જંગલને અધિષ્ઠાયક દેવ ગુસ્સે થઈ બૂમો પાડતે આવી પહોંચ્યો. અને કુમાર સાથે યુદ્ધ કરવા લાગ્યો. થોડો સમય બંને વચ્ચે યુદ્ધ ચાલ્યું. અંતે તે દેવને જમીન ઉપર પટકી તેની છાતી ઉપર આરૂઢ થયો. અને પ્રહાર કરવા હાથ ઊપાડે છે ત્યાં તે દેવ કરગરી પડ્યો. હે પરમકૃપાળુ, આપ મારા સ્વામી છેહું આપને દાસ છું. મને મારશે નહિં. આથી કુમારે તેને છોડી દીધું.

Page #129

२०
પુણયને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
દેવે કુમારના સાહસ-બળ-હિંમત ઉપર પ્રસન્ન થઈ એક ધનુષ્ય અને વિદ્યાસિદ્ધ પાંચ બાણ આપ્યાં અને કહ્યું હે નાથ ! જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે મને યાદ કરશે.
કુમાર ત્યાંથી નીકળી પાછો આવ્યો. પ્રસન્ન મુખે પ્રદ્યુમ્નકુમારને વનની બહાર સુખરૂપ પાછો આવેલે જોઈ સૌ ચિંતાતુર થયાં. કુમારની સાથે કપટથી વાત કરી. કુમારે બનેલી તમામ હકીક્ત ભાઈઓને જણાવી. સિદ્ધિનું તેરમું સોપાન પ્રાપ્ત કર્યું.
સિધિ નં. ૧૪ એક દિવસ આ બધા કુમારે પ્રદ્યુમ્નને લઈને ફરવા નીકળ્યાં. ફરતા ફરતા સે એક ગુફા પાસે આવી પહોંચ્યા.
વજ મુખે કહ્યું–આ ગુફાને ભીમગુફા કહે છે. જે માણસ આ ગુફામાં જાય છે તેને ચમત્કારીક પદાર્થો મલે છે. આ સાંભળી પ્રદ્યુમ્નકુમાર તરત જ એ ગુફામાં પ્રવેશ્યો એ ગુફાના અધિષ્ઠાયક દેવે તેને આવતે જે એટલે તેણે એક મહાનાગનું સ્વરૂપ કરી મટી ફણાઓ દ્વારા કુંફાડા મારવા લાગ્યો, ધરતી ધ્રુજાવા લાગ્યો, બીહામણા સ્વરૂપ કરવા લાગે.
અત્યંત ક્રોધમાં આવી જઈ તે નાગ કુમાર ઉપર કુંફાડા મારી ઝેર વરસાવવા લાગ્યો. કુમાર સજાગ હતો તેણે તે સમયે બરાબર લાગ જોઈને નાગનું મુખ પકડી લીધું. અને ચારે બાજુએ ફેરવીને દૂર ફેંકી દીધે આવું ત્રણ વખત કર્યું જેથી નાગ લગભગ મરેલાં જે થઈ ગયો. કુમાર

Page #130

૮. નારદજી પાછા ફર્યા
૧૨૧
હજી પણ મને ત્રાસ આપશે. તે ડરથી નાગે પિતાનું અસલ સ્વરૂપ કરી દેવ શરીર ધારણ કરી પગે લાગે અને બેલ્ય! હે પ્રતાપી કુમાર, આજથી હું આપને દાસ છું. મારા પ્રત્યે દયા રાખજે એમ કહી એક પુપમય છત્રબે સફેદ ચામર અને એક પુષમય શય્યા ભેટ ધરી તે સ્વીકારી કુમાર ગુફામાંથી બહાર આવ્યું.
દેવ કુમારને ગુફાના દ્વાર સુધી વળાવવા આવ્યું હતું. કુમારની અનુમતિ મેળવી તે પિતાના સ્થાને ગયે. દેવે આપેલી સર્વ ચીજો લઈને આવેલ કુમારને જોઈ તેના ભાઈએ ઈર્ષાથી સળગી જતાં હતાં ગુફામાં બનેલી તમામ હકીકત સૌને જણાવી. આ રીતે પ્રદ્યુમ્ન કુમારને ચૌદમી સિદ્ધિ મલી.
સિદ્ધિ- ૧૫ પ્રદ્યુમ્નને મારવાના આટઆટલા પ્રયાસ કરવા છતાં બધા જ પ્રયત્ન નિષ્ફળ જવાથી–ફૂડ-કપટ પાપી વિચાર વાળા અને દ્વેષભાવથી ભરેલા બધાં કુમારે વજમુખને લઈને એક સ્થળે ભેગાં મળ્યાં. અને કહેવા લાગ્યા–હે વડીલ ભાઈ વજમુખી પ્રદ્યુમ્નકુમારને મારવા આટઆટલા પ્રયત્ન કર્યા છતાં તે મરવાને બદલે અનેક ફાયદા અને લાભ મેળવતે જ રહે છે. આપણે કરેલા તમામ પ્રયત્ન નિષ્ફળ ગયાં છે. તેને લાભદાયક થયા છે.
આથી અમે સૌએ એવું નક્કી કર્યું છે કે આવતી

Page #131

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
વિજયાદસમીને દહાડે સૌએ ભેગાં મળી એકી સાથે તેના ઉપર પ્રહારો કરીને ખતમ કરી નાંખવા. એજ અતિમશ્રેષ્ઠ ઉપાય છે.
૧૨૨
આ સાંભળી વજ્રમુખ એલ્યેા-તમે શાંતિ રાખાઆકળા ઉતાવળા થવાથી તા આપણને નુકશાનજ થવાનુ છે. તમે સૌ ભેગાં મળી એના ઉપર તૂટી પડશો પણ તમને ખબર નથી કે તે કુમાર મહાબળવાન-શક્તિમાન અને વિદ્યાવાન છે. વાજેવું એનુ શરીર છે, સેકડો હથીઆરે ભેગાં કરવાં છતાં તેને મારી શકાય તેમ નથી–અરે ? એમ કરતાં એ મરે નહિ તે તેની સાથે અને પિતાજીની સાથે દુશ્મનાવટ થાય. તમારા વિચાર તદ્દન ગેરવ્યાજબી છે.
પિતાને કે પ્રદ્યુમ્નને અંધારામાં રાખી દગા પ્રપંચ થી મારવા જોઈએ-એ માટે મેં એ ઉપાય શોધી રાખ્યા છે છતાં તેનું રક્ષણ થાય તે સમજવું કે દુનિયાની કોઈ તાકાત તેને મારી શકે તેમ નથી. હું મારાથી બનતાં બધા પ્રયત્ન કરું છું. તમે સૌ ધીરજ રાખેા.
કેટલાક દિવસ પછી બધાં કુમારી પ્રદ્યુમ્નકુમારને લઈ ને વિપુલ નામે વનમાં રમત રમવા ગયા. વનની પાસે રહીને વજ્રમુખે સૌને કહ્યુ કે જે કાઈ ધૈ વાન માણસ આ વિપુલ વનના આગળના ભાગમાં જાય તેને ઉત્તમ પ્રકારના લાભ અવશ્ય થાય છે.
―
આ સાંભળી પ્રદ્યુમ્નકુમારે વજ્રમુખને કહ્યું હું

Page #132

૮. નારદજી પાછા ફર્યા
૧૨૩
ભાઈ ! આ વનમાં મને જતાં રોકશો નહિં. જે નર જાય એ નર ઉત્તમ લાભ પામે છે એમ તમે બેલ્યા છે તે મને સાર્થક કરવા દે. અને કુમાર વનમાં ગયે.
કેટલેક ભાગ વટાવીને વનની મધ્યમાં પહોંચે. ત્યાં થઈને એક નદી પસાર થતી હતી. તેમાં અનેક પક્ષીઓ અને હંસની હારમાળા વિહરતી હતી સેંકડો વૃક્ષો તેની બંને બાજુએ સુંદરતામાં વધારો કરી રહ્યા હતાં અને નદીના આગળના ભાગમાં કાળા રંગની શિલાઓ શોભતી હતી. એવી એક શિલાની ટોચ ઉપર પદ્માસન વાળીને પૂર્વ દિશામાં મુખ રાખી હાથમાં રૂદ્રાક્ષની માળાથી જાપ કરતી એક સ્ત્રી બેઠી હતી સફેદવસ્ત્રમાં અત્યંત સુંદર દેખાતી સોળ વર્ષની બાળા નજરે પડી, રંગે રૂપે ઈદ્રાણું સમી ભાસતી હતી. એ જોઈ પ્રદ્યુમ્નકુમાર વિચારમાં પડે કે આ કઈ માનવી હશે કે દેવકન્યા હશે! બારીકાઈથી નીરિક્ષણ કરતાં ખ્યાલ આવ્યો કે આ ખરેખર માનવી જ છે તેનું ૨૫ લાવણ્ય અને અંગોપાંગ જોઈ કુમાર મોહિત થયે. તેથી ત્યાં આજુ બાજુ ફરતે હતે.
એવામાં વસંત નામે વિદ્યાધર ત્યાં આવ્ય-કુમારને નમસ્કાર કરી સન્મુખ ઉભે.
કુમારે પૂછ્યું- વિદ્યાધર! આ તપ કરી રહી છે તે બાળ કેણ છે? તેના પિતા કેણ છે? શા કારણથી આવું

Page #133

૧૨૪
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર ઉગ્ર તપ કરી રહી છે તું મારે મિત્ર હેવાથી તેને પૂછું છું. તું સત્ય હકીક્ત કહી મારી શંકાનું નિવારણ કર. | વિઘાઘર –હે ભાગ્યશાલી ! વિદ્યાઘર પુરને અધિપતિ વાયુવેગ નામે ખેચર છે. તેને વાણ નામની પત્નિ છે તેમની આ પુત્રી છે. જન્મથી તેણી પ્રાણીમાત્ર પ્રત્યે અનહદ પ્રેમ રાખતી આથી તેના માત પિતાએ તેનું નામ રતિ રાખ્યું છે આ ઉપવનમાં રમતાં ધીરે ધીરે યૌવન અવસ્થાને વરી છે.
એક દિવસની વાત છે. વાયુવેગ વિદ્યાઘરને ત્યાં એક મુનિરાજ પધારેલાં. વિદ્યાધરે મુનિશ્રીની ખૂબજ આગ તાસ્વાગતા કરેલી, ભાવભક્તિ પૂર્વક સત્કાર કર્યો હતે. તે મુનિને તે વિદ્યાઘરે પૂછેલું કે હે સ્વામીનું ? આપ કૃપા કરીને મને જણાવશો કે મારી પુત્રીને પતિ કોણ થશે?
મહાજ્ઞાની મુનિરાજે જણાવેલું કે-હે વાયુવેગ ! સૌરાષ્ટ્રના કિનારે આવેલ દ્વારિકા નગરીના ત્રણ ખંડના માલિક રાજવી કૃષ્ણજીના મહા ભાગ્યવંતે મહા બળવતે અને મહા બુદ્ધિવંતે પ્રદ્યુમ્ન નામને પુત્ર ફરતાં ફરતાં અહીં આવી ચડશે. તે સમયે તું તારી પુત્રી તેમને વરાવજેતેની સાથે મિલન થશે અને તારી પુત્રી પણ આનંદ પામશે. આમ કહીને મુનિશ્રી વહેતાં પાણી નિર્મળા એ ન્યાયે ચાલતાં થયા.
તે વિદ્યાધરની પુત્રીને આ વાતની જાણ થતાં તેણી તે પતિ મેળવવા તેમના નામનું ધ્યાન કરતી તપ કરે છે.

Page #134

૮. નારદજી પાછા ફર્યા
૧૨૫
વળી મુનિશ્રીના કહેવા મુજબના તમામ ગુણે મને આપનામાં દેખાય છે. મારી માન્યતા પ્રમાણે આપજ એ નરરત્ન છે. તમારા બન્નેનું મિલન એગ્ય છે.
પઘુને વસંત વિદ્યાઘારને વિદિત કર્યું કે આપની વાત સત્ય હેવા છતાં તેના પિતા વાયુવેગની હાજરી જરૂરી છે. કુમારની વાત સાંભળી વાયુવેગ પાસે તેગ.
વસંત વિદ્યાઘરે વાયુવેગની પાસે જઈને તમામ વાત કહી તેથી તરતજ તેઓ બંને ત્યાં ગયા અને પ્રદ્યુમ્ન–રતિના વિવાહ કર્યા. પિતાની પુત્રી સાથે અમૂલ્યરત્ન પૂર્વક બીજા અનેક કીમતી ચીજો પણ ભેટ કરી. પ્રદ્યુમ્ન લગ્ન કરી રતિની સાથે ભોગ-વિલાસ ભેગવતે ત્યાં રહ્યો. આમ ઘણા દિવસો રહીને પોતાના સસરાની સંમતિ મેળવી? રતિને સાથે લઈ રથમાં બેસી પિતાના પિતાને ત્યાં જવા નીકળે.
પ્રદ્યુમ્નકુમાર પાછો આવ્યા ન હોવાથી વજમુખવિગેરે ભાઈઓ ખુશી થતાં હતા. અને પિતાની કપટ વિઘાથી ફાવ્યા છે એમ સમજી આનંદ કરતાં હતાં પરંતુ પ્રદ્યુમ્ન રથમાં બેસી પત્નિને લઈને આવ્યું તે જાણું સૌ કુમારનાં હૃદયમાં ઈર્ષા વધતી ગઈ. કુમારે સૌ મિત્ર-કુમારને બધી જ વાત કહી. પુણ્યના પ્રબળ પ્રભાવે પ્રદ્યુમ્નકુમારે પંદરમી સિદ્ધિ હાંસલ કરી
સિદ્ધિ નં-૧૬ પ્રદ્યુમ્નકુમાર સામે ચાલ્યા આવતા જોઈને શકટ

Page #135

૧૨૬
પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
નામથી પ્રસિદ્ધ એક વિદ્યાઘરને સૂર્ય સમાન તેજસ્વી કુમાર પ્રત્યે પ્રેમ-લાગણી જન્મી ઊઠી,
તે પ્રદ્યુમ્ન કુમાર પાસે આવ્યે તેની પાસે આવીને માથું નમાવી વંદન કર્યા, તેણે કુમારને કામધેનુ અને પુષ્પક નામના રથ કુમારને સમર્પિત કર્યાં; વિદ્યાધર પ્રદ્યુમ્નની રજા લઈ વિદાય થયા, લક્ષ્મી સામેથી ઢાડીને આવી.
આમ વગર મહેનતે કુમારને સેાળમી સિદ્ધિ મલી. વજ્રમુખ અને અન્ય કુમારેાના તમામ પ્રપંચેા નકામા ઠર્યાં. પેાતાના તમામ પાસાએ ઉલટાં પડવાથી તે ખાળકે સૌ ખિન્ન થયાં. પ્રદ્યુમ્ન કુમાર મહા પુરુશાળી આત્મા હોવાથી વિધીઓના તમામ કાવાદાવા કુડ કપટ નિષ્ફળ ગયાં. પુણ્યશાર્થીને પ્રતિકુળ પણ અનુકુળ રૂપે થાય.

Page #136

ጸ
X
REGRE3XWWW 32
૯
x
X
阴防防防火防
સ્ત્રી ચરિત્ર
限的限阻限
પ્રદ્યુમ્નકુમાર રતિ નામની પત્નિને સાથે લઈને
નગરમાં આવી રહ્યા હતાં તેમને જોવા ઠેર ઠેર લાકોના ટોળા
રાજાની સભામાં
ઊભાં હતાં. ગોખે અને ઝરૂખે ઊભેલી સ્ત્રીએમાં કાઈ ઈન્દ્રાણી જેવી રૂપવંત્તી નારી જેવી, મનેાહર ચન્દ્રના મુખ જેવી કમલાક્ષી–મૃગાક્ષી જેવી આ અપ્સરાથી પણ અધિક શોભ તી એવી રતિના વખાણુ કરતાં તે કોઈ કુમારના વખાણુ કરતાં તો કેાઈ તેમની જોડી અત્યંત દીપી રહી છે એમ કહેતાં. આમ નગરવાસીએની વાણી સાંભળીને અત્યંત ખુશ થયેલ પ્રદ્યુમ્નકુમાર કાલસંવર આવ્યેા. દરથી પિતાજીને નમસ્કાર કરતા કરતા તેમની નજદૌક આવીને પગમાં શિર ઝૂકાવીને વંદન કર્યાં. પિતાએ પુત્રની પીઠ પર હાથ મૂકીને શાખાશી આપતાં પ્રેમથી પાસે એસાયે તેણે મેળવેલી સેાળ સિદ્ધિઓ વિષે પૂછતાં પુત્રે તમામ હકીક્ત શાંતિપૂર્વક સમજાવી. અને મેળવેલી તમામ વસ્તુ દેખાડી હાથ જોડીને ખોલ્યુંા-હે પિતાજી, મેં જે કાંઇ મેળવ્યું છે તે આપનૌજ કૃપા છે, મારામાં કાંઈ શકિત નથી. કૃપાવિના ક'ઈસિદ્ધ થતું નથી, પછી પિતાની પાસેથી પેાતાન

Page #137

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રધુમ્નકુમાર
માતા પાસે ગયા અને સઘળી વાત જણાવી. તેની માતા કનકમાલા બહુ રાજી થઈ ગઇ. માદક દ્રવ્યે નાંખી ૫'ચગ ધથી બનાવેલ તાંબુલ ખવડાવ્યું અને સુગંધિ દ્રવ્યેથી બનાવેલ લેપ શરીરે વિલેપન કર્યાં, તે કનકમાલાની ભક્તિમાં શંકા છે.
૧૨૮
આમ માથે મણી જડેલા મુગટ–કાને હીરાજડીત કુંડલ, વિશાળ કપાલ, કિંમતિ આભુષણા, નમણે દેહ વગે રેથી પ્રદ્યુમ્નકુમાર અત્યંત શોભતા હતા. કુમારને જોઇને કનકમાલાના હૃદયમાં વિકાર પેદા થયા- કુમારની સાથે ભાગ ભાગવવાની તૃષ્ણા જાગી, તેનું યૌવન ઉછાળા મારતું હતું. મનમાં વિચારતીકે કુમાર મારા યૌવનને ન ભોગવે તા મારુ જીવન નકામુ' કહેવાય, વળી વિચારતી કે કુમાર કયાં મારે પેાતાનો પુત્ર છે ? ગમે તેમ થાય પણ હું તેને મેળવને જ જંપીશ
થેડીવાર બેસીને કુમાર તેના આવાસે ગયા. કુમાર ગયા કે તરતજ કનકમાલા બેભાન થઈ ને ઢળી પડી. દાસીએએ ઢોડા ઢાડ કરી અને રાણીજીને ઉપચાર કરવાથી રોગનુ કોઇ મૂળ ન જડયું. પર’તુ મહાચતુર વૈદ્યોને જણાયુ કે આ શ્રી વિરહની વ્યથાથી જ પીડાય છે બાકી બીજો કોઇ રોગ નથી. પરંતુ બૈદ્ય શાણા હાય છે તે મૌન રાખે છે. છેવટે કહે છે કેઆ રોગનું ખરાખર નિદાન થઈ શકતું નથી. છતાં દવાઓ ચાલુ. છે. રોગ વધવા લાગ્યા.
બીજે દિવસે સવારમાં કાલસ'વર રાજા દરબારમાં

Page #138

૯. સ્ત્રી ચરિત્ર
૧૨૯
બેઠા છે. પુત્ર પદ્યુમ્ન પ્રાતઃકાળનું વંદન કરવા આવ્યા ત્યારે પિતાએ પુત્રને જણાવ્યું કે પ્રદ્યુમ્ન! તું તે હરવા ફરવામાં, મેજ શેખમાં હાલછે, પણ તારી માતા કનકમાલાની ઘણી ગંભીર તબીયત છે માટે તેમની ખબર કાઢ છે. તેમજ તારૂં મે જોઈને પણ આનંદીત થઈ શકે.
પિતાજીની વાત સાંભળી પ્રદ્યુમ્ન બેલ્ય-મારી માતા બિમાર છે એની મને કેઈજ માહિતિ નથી. અત્યારે તમારી પાસેથી જ મેં જાણ્યું-હું અત્યારે જ તેમની પાસે જાઉં છુંતેમને જલદીથી સારું થાય એવું કરૂં છું.
પ્રદ્યુમ્ન માતાના મહેલમાં ગયે. પ્રણામ કરી ખબર અંતર પૂછયાં. તદુપરાંત કહ્યું કે મને તે અત્યારેજ મારા પિતાજીએ તમારા સમાચાર આપ્યાં એટલે તરતજ આવ્યો છું પણ તમે મને કેમ સમાચાર ન મોકલ્યા? મને કેમ બેલા
વ્યો નહિં? મારી સાથે ભેદભાવ કેમ રાખે છે? પ્લાન મુખવાળી કનકમાલાએ તેને પોતાની પાસે બેસાડે. દાસી એ અને અન્ય નેકરોને રવાના કર્યા. તેમના બે સિવાય ત્યાં બીજું કંઈ જ ન હતું. કનકમાલાએ એક દ્રષ્ટાંત આપ્યું અને કહ્યું પ્રિય પ્રદ્યુન સાંભળ અને સમજ.
કેઈ એક પુરૂષ હતું. તેણે એક આંબે વાગ્યે જ તેની માવજત કરતે–પાણું પાતે અને ઉછેર કરતે. કૅમસર ચેમાસું-શિયાળે અને ઉનાળે પસાર થતાં ગયા અને ધીરે ધીરે તે વૃક્ષ સારૂં વધતું ગયું. પેલે માણસ તે નિરંતર પ્ર, ૯

Page #139

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
તેના ઉછેરનુ ધ્યાન રાખે છે. સમય જતાં તે ઝાડને ફૂલ આવ્યા અને ત્યારબાદ ફળે આવ્યા. પેલા માણુસે અનેક સંકટા વેઠી ઉછેર્યુ છે તે પુરૂષ એ ઝાડના ફળા ખાઇ શકયા નહિ. અન્ય માણસા આનદથી તેને ઉપભોગ કરતાં.
૧૩૦
પ્રદ્યુમ્ન ! તું મહાબુદ્ધિશાળી છે–તુ વિચારી જો કે તે પુરૂષને કેટલું દુઃખ થતું હશે.”
પ્રદ્યુમ્ને કહ્યું-માતાજી, આમાં વળી શું પૂછ્યું ? આખી દુનિયા જાણે છે કે તે પુરૂષને અત્યંત દુઃખ થાય. પણ આપ શું પૂછવા માંગે છે? આપના કથનનેા ભાવા હુ સમજી શકતા નથી. તમે સ્પષ્ટ ભાષામાં કહા તો સમજ પડે.
કનકમાલાએ ઊડા નિસાસા નાંખ્યા. અને બેલી-ડે પ્રદ્યુમ્ન, હું તને તારી પાતાનીજ વાત કરું છું. તું સાંભળ. જો–તું મારા પુત્ર નથી. અને નથી હું તારી માતા! નથી કાલસંવર તારા પિતા નથી અને તું તેમને પુત્ર!
પ્રદ્યુમ્ન કહે—તો હું અહી આવ્યા કેવી રીતે ? કન કમાલા કહે–એક દિવસ કાલસ ́વર ફરવા નીકળેલ ત્યારે રસ્તામાં એક શિલા ઉપર તને પડેલા જોયા-તે તને અહી લાવી મને આપ્યા છે. મે તારૂ પાલન-પોષણ કરી મોટો કર્યાં છે. હવે તું યૌવાન પામ્યા .. તારુ યૌવન રૂપ સુંદરીઓને ડાલાવી નાંખે તેવુ છે. નિજજ બની કામાતુર થયેલી. તે કહેવા લાગી કે-હૈ મદન ! મારો રોગ મટાડનાર તું જ છે. હવે તું મારા નાથ ખનીજા, મને જીવાડવી

Page #140

૯. સ્ત્રી ચરિત્ર
૧૩૧
કે મારવી તે તારા હાથની બાજી છે.
આમ્રફળની ઉપમા મુજબ-હું તે કદી પામી શકું નહિં અને અન્ય પ્રમદાએ તારા ભેગને માણે એ જોઈને શું મને કાંઈજ ન થાય ? મારે તને એટલું જ કહેવાનું છે કે જે આપણા બન્નેનું સારું ઈચ્છતે હે તે મારી સાથે ભેગ ભેગવ અને લાંબા સમયની મારી તૃષા છીપાવ. આ સિવાય બીજી પણ એક વાત કરવાની છે તે સાંભળઆ મહી નદીના કિનારે અનલપુર નામે ગામ છે તેમાં નિષધ નામે રાજા છે. તે રાજાની હું માનીતી પુત્રી છું. મારા પિતાજીએ ગૌરી નામની મહા વિઘા મને આપેલી છે. ત્યારબાદ કાલસંવર રાજા સાથે મારે વિવાહ થયે તેજ દિવસે તેમણે પણ મને ખુશ થઈને પ્રજ્ઞપ્તિકા નામની વિદ્યા આપી છે, તે બે વિદ્યાના બળે ખેચને રાજા કાલ સંવર પણ મારા સિવાય બીજી સ્ત્રી ઈછો નથી. તું તારા પિતાને (પાલક) કે ભ્રાતૃવર્ગને કોઈ ભય રાખીશ નહિં, આથી હવે હું તને વિનંતિ કરું છું કે જો તું મને સંતોષ આપીશ તે મારી પાસેથી બે વિદ્યાઓ તને મલસે. તેને કારણે સર્વ લેકમાં તારે વિજય થશે. વિશ્વમાં ક્યાંય કદી તારે પરાજય થશે નહિં, તું તારી જાતને મહાભાગ્યશાળી માની લે. હું કદ કેઈનય નહિં ચાહનારી એવી આજે હું પિતે તને ખરા દીલથી ચાહું છું. સર્વ શંકાએ છોડી મારી સાથે પ્રેમ કર, આપણે પ્રેમ સદા

Page #141

૧૩૨
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
કાળ જીવંત રહેશે અને તેમાં તારું હિત પણ છે. હવે વિલંબ કરે તને શોભતું નથી.
કદ નહીં સાંભળેલા શબ્દો સાંભળીને પ્રદ્યુમ્ન કુમાર ગુસ્સે થઈને કહે....મા બનીને તારા દીકરાને ધણી કહેતાં, બનાવતાં શરમ કે લાજ આવતી નથી. તારું મુખ શોભતું નથી. સ્ત્રી જાતિ આમ લટકેલા દોરડાથી ડરે પણ કામાતુર નારી સર્પથી પણ ડરે. | હે મદન ! તું મારે પૂર્વભવને પતિ જણાય છે. મને તારા પ્રત્યે ગાઢ પ્રેમ ઉત્પન્ન થયે છે. માટે તું માની જા, અન્યથા જીવી શકીશ નહિં–સ્ત્રી હત્યાનું મહત પાપ તને લાગશે.
પ્રદ્યુમ્ન–હે માતા, તું આવી ખરાબ વાત ફરી બેલતી નહિં, તું મારી જનેતા ન હોય તે પણ પાલક માતા તે છે જને? હિંસક લકે) માંસ ખાય પણ હાડકાં તે ન ખાય, તારા પગમાં નમસ્કાર કરીને જણાવું છું કે તારી મનવૃત્તિ બદલ, લેક મર્યાદાને સાચવવા માટે ઘણું ઘણું સમજાવવા છતાં ન માની ત્યારે થડે વિચાર કરીને બે. મને યોગ્ય લાગશે તેમ કરીશ પરંતુ હાલ તમે મને બંને વિદ્યાઓનું પ્રદાન કરો. હું તેને અનુભવ તે કરી જોઉં.
પ્રદ્યુમ્નના શબ્દો સાંભળી કનકમાલાને લાગ્યું કે આજે નહિં તે કાલે પણ મારી મનોકામના જરૂર સફલ થશે. એ લાલચમાં બે વિદ્યાએ પ્રદ્યુમ્નને આપી. કુમારે

Page #142

૯. સ્ત્રી ચરિત્ર
૧૩૩
તે બંને વિદ્યાઓ ગ્રહણ કરી લીધી. અને કનકમાલાને ખુશ કરવા બે કે બંને વિદ્યાઓ સિદ્ધ થયા પછી મને જેમ યોગ્ય લાગશે તેમ કરી વચન પાળીશ. એ માટે લેશ માત્ર સંશય રાખશો નહિં મારી પણ તમારા જેવી ભાવના છે, આવા મીઠાં વચન કહી કનકમાલાને શાંત પાડી. ક્ષણવારમાં જ પ્રદ્યુમ્ન બન્ને વિદ્યાઓ સિદ્ધ કરી લીધી. જેથી કનકમાલા બોલી કે હવે તમે તમારું વચન પાળી બતાવે.
પ્રદ્યુમ્ન બોલ્ય-માતાજી, ખરી વાત કહું તે તમે મારી માતા છે. પૂજય છે. મારે જન્મ ભલે તમે નથી આવે પરંતુ પાલન પિષણ કરીને માટે તે તમેજ કરેલ છે. એ વાત સારી આલમ જાણે છે. હું મારી માતાને પતિ હરઝીઝ બનીશ નહિં. તદુપરાંત હમણાંજ તમેએ મને વિદ્યાનું દાન આપ્યું, એ રીતે તમે મારા ગુરૂ પણ થાઓ છો આથી કરીને હું આપની માગણી સ્વીકારવા અસમર્થ છું. આપ તે ઉત્તમ કુળમાં જન્મેલાં છે એટલે ફરીવાર આવી કેઈ અજુગતિ માગણી નહિં જ કરે. આપ જાણે છે કે આવું હલકું કૃત્ય નરકે લઈ જનાર છે. જેથી હું કઈપણ રીતે એવું કૃત્ય કરીશ નહિં માતા તરીકે મને જે કાર્ય બતાવશે તે હું જરૂર કરીશ. વિદ્યા ગ્રહણ કરતી વેળા મેં કહેલું કે-જે મને જેમ એગ્ય લાગશે તેમ કરીશ.” એટલે હું કેઈપણ રીતે વચન ભંગ કરતે નથી, કનકમાલને લાગ્યું કે કુમારે કપટ કરી મારી પાસેથી

Page #143

૧૩૪
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર બે વિદ્યા લીધી છે. એ નીચ મને બનાવી ગયા. પણ હવે શું? પ્રદ્યુમ્ન ઉભું થઈ જાય છે તેવામાં વાઘણની જેમ વિફરી કુમારને હાથ પકડે! પાપી તું મારું માન નથી. કુમારે તે હાથને ઝાટકે લગાવી તરત રવાના થઈ ગયે. ડીવાર પછી કનકમાલા બબડી-કાંઈ વાંધો નહિં એ નીચને હું જીવતે નહિં છોડું. હવે હું એવી ચાલ રમીશ કે એ બદમાશ જીવતે જ ન રહે.
અલપ બુદ્ધિની કનકમાલાએ પિતાના નખ વડે છાતી ના ભાગમાં ઉઝરડા કરી લેહી કહી-કપડાં ફાડી નાંખી સ્ત્રી ચરિત્ર ભજવતી મોટેથી બુમ પાડવા લાગી. આ પ્રદ્યુમ્ન મારા યૌવાન ઉપર જુલમ કરવા આવે પણ એ પાપીની માગણ મેં સ્વીકારી નહિં તેથી મારા આવા હાલ કરી નાસી ગયે. જુઓ આ લેહી વહી રહ્યું છે તેજ તેને પુરાવે છે. દેડ-દેડ-પકડો?
કપટી કનકમાલા–પિતાના પતિ કાલ સંવર પાસે જઈ પ્રદ્યુમ્નની બેટી ચાલની વાત કરી, પુત્ર સમાન ગણ લાડલડાવ્યા, પાલન પિષન કર્યું એ નીચ કરો મારા ઉપર કુષ્ટ કરવા ઉઠ.સર્પને દૂધ પીવડાવવા જેવું થયું.
સ્વામી...મારા દેહની પરિસ્થિતિ જોઈ નિર્ણય કરી શકે છે. પણ આપની કૃપાથી શિયળ અખંડિત રહ્યું છે.....પણ હે સ્વામી ! લેહીંથી નીતરતું તેનું માથું કપાયેલું જોઈશ નહિ ત્યાં સુધી મને શાંતિ થશે નહિં.રાજનને સાચી વાતની માહિતિ નથી માટે કનકમાલાને સતી શિરોમણ માને

Page #144

૯. સ્ત્રી ચરિત્ર
૧૩૫
છે. રાણી છેવટે ચિંતામાં પડતું મૂકીને મરશે તેથી પ્રાણ થી પ્યારા એવા પ્રદ્યુમ્ન ઉપર અતિ ક્રોધ આવ્યે તુરતજ વજ મુખ આદિ પુત્રોને બોલાવ્યા.
વજમુખ અને અન્ય કુમારે ભેગા થઈ ગયા. તેમણે આ વાત સાંભળીને ઠાર મારવાને અત્યારે અવસર છે આથી પ્રદ્યુમ્નને ઠાર મારવા સૌ કુમારે હથિયાર લઈને મારવા ગયાં. પ્રદ્યુમ્ન જાણે કાંઈજ બન્યું હોય એ રીતે હસતે હતે.
પુણ્યશાળીએ ઘણી વિદ્યાઓ પ્રાપ્ત કરી છે. નગર જને પણ સારી રીતે પ્રશંસે છે. સિંહને પકડે કઠિન તેમ પ્રદ્યુમ્નને પકડી માટે અતિ કઠિન છે એમ જાણવા છતાં વજમુખ વગેરે કુમારે પ્રદ્યુમ્નને કહેવા લાગ્યા-અરે નીચ ! પાપી ! હલકટ! માતાની સાથે આવું તે નીચ વર્તન કર્યું? તને શરમ નથી આવતી કે હસી રહ્યો છે? આમ કહી બધાં કુમારે ભેગાં મળી શસ્ત્રપ્રહાર કરવા લાગ્યાં. પરંતુ બધાના શો નિષ્ફળ ગયાં. અને આથી ગુસ્સે થઈને એકલે હાથે અનેક કુમારોને મારી નાંખ્યા. આ સાંભળી અત્યંત ગુસ્સો થયેલા રાજા કાલસંવર તેની સામે લડવા આવ્યા. કુમારે તાજીજ મેળવેલી બે વિદ્યાના બળે ક્ષણવારમાં જ કાલસંવરને હરાવ્યું. ઉપકારી પિતાના ચરણેમાં નમસ્કાર કર્યા. કુમારનું આવું અદ્દભૂત પરાક્રમ જેઈ કાલસંવર વિચારમાં પડે. ખરેખર કુમાર હલકી મને વૃત્તિવાળ હોઈ શકે જ નહિં. વિષયવાસનામાં લંપટ

Page #145

૧૩૬
પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
પાસે કોઈ વિદ્યાએ ટકી શકે જ નહુ કાલસ વરને વિચારમાં પડેલા જોઇ કુમાર એ હાથ જોડીને ખેલ્યા હે પરમ પૂજ્ય પિતાશ્રી-તમારા જેવા ઉત્તમ કૂળમાં જન્મેલ પુત્ર કદી આવું નીચ કૃત્ય કરેજ નહિ. એટલુ તા તમારે સમજવું જોઇએ. ગમે તેના કહેવાથી વગર વિચાર્યે આપ મારી સાથે યુદ્ધ કરી છે એમાં આપણી શૈાભા નથી.
હે પિતાજી ! કાઈ પણ હકીકત નજરે ન જુએ અને કાઈનું કહેવું માની લઇ યુદ્ધ કરવું એ ઉચિત નથી. કોઇપણ પગલું ભરતાં પહેલાં પૂરા વિચાર કરવા જોઇએ. આપ મારી વાત સાંભળે-વિચારે અને પછી આપને ચેન્ય લાગે તેમ કરજો.
પ્રદ્યુમ્નની વાત સાંભળી કાલસંવર રાજા કંઈક શાંત થયા. પછી પૂછ્યું–કે હે પુત્ર! જે કાંઈ હકીકત બની હાય તે સાચી વાત કર–જેથી મારે શું કરવું તેના નિણૅય કરી શકું. આથી કુમારે અનેલી તમામ હકીકત કાલસ વરરાજાને કહી સંભળવી, હૈ પિતાજી ! આટલી વાત કરવા પછી પણ જો આપને મારા ઉપર વિશ્વાસ ન આવતો હોય તે આપ જાતે જઈ ને તપાસ કરી કે કાના નખના એ ઉઝરડા છે. મારી માતા કનકમાલાએ હાથે કરેલાં ઉઝરડાં છે મને ગુનામાં સડાવવાનું' કાવત્રુ છે. આ શ્રી ચરિત્ર કહેવાય.
કુમારના કહેવાથી કાલસંવર રાજાએ જાતે જઈને એ ઉઝરડાં જેયાં-ખરાખર વિચારતાં કુમારની વાત સાચી લાગી. કનકમાલાએ જાતે જ ઉઝરડાં કરેલાં પૂરવાર થયા. આથી

Page #146

૯. શ્રી ચરિત્ર
સાખિત થઈ છે સાથે જ રહે. કુમાર મારા માટે કઠીન
જ
રાજાને પસ્તાવા થયા. રાજાએ કુમારની માર્ટી માંગી અને ખેલ્યા-હે પુત્ર ! કનકમાલા વ્યભિચારીણી હવે તું બધુ ભૂલી જઈ શાંતિથી મારી વિચારવા લાગ્યા કે આ ઘરમાં રહેવું છે. માતા વેરણ બની છે–પિતાજી પત્નિને આધીન રહે છે. એટલે મુશ્કેલી કયારે આવીને ઉભી રહે એ ચાકકસ કહી શકાય નહિ. હવે મારે શું કરવું ? એજ વિચાર કરતાં તે સમયે નારદઋષિના દર્શીન થયા. મુનિને દૂરથી જોઈ કુમાર તેમની સામે ગયા. આવકાર આપ્યા અને ભક્તિભાવે વિનયપૂર્ણાંક વંદન કર્યાં.
૧૩૭
નારદજીએ આશીર્વાદ આપ્યાં છે કે-હે વત્સ ! તને તારા માપિતાના સત્વરે દર્શન થાએ. મુનિનું આવું વચન સાંભળી પ્રદ્યુમ્ને નારદજીને પૂછ્યું–હે મુનિરાજ! હું તે મારા માતાપિતાની સાથે જ રહું છુ અને તમે શા માટે આવે આશીર્વાદ આપે છે ? તેની મને કાંઈ સમજ પડતી નથી. નારદજી એલ્યા-હે પુત્ર ! આ કાલસ વર અને કનકમાલા તારા સાચા પિતા-માતા નથી પરંતુ દ્વારિકાના રાજા કૃષ્ણ અને રૂકિમણી તારા સાચા પિતા અને માતા છે. તે અંગે શ્રી સીમ`ધર સ્વામીએ જણાવેલી માહિતીથી સમજાવ્યે. આ સાંભળી કનકમલાએ કરેલી વાત બરાબર સમજાણી. મુનિએ કહ્યુ-હે પુત્ર, હું જે વાત કહુ છું તે તુ ખરાખર ધ્યાન દઈને સાંભળઃ તારા વિયેાગે તારા માતાપિતા ઝૂરે છે. ખરા અવસરે માણસ જો કામમાં ન આવે તો તેની કેાઈ

Page #147

૧૩૮
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
કિંમત નથી. ઉનાળામાં પડતા વરસાદની કિંમત કંઈ નહિં પણ ચોમાસામાં પડતા વરસાદની ખરી કિંમત છે. હે પ્રદ્યુમ્ન અત્યારે તારા માતાજી ખૂબ રડી રહ્યા છે. પિતા કૃષ્ણ" ખૂબજ ઉદાસ છે. તું ત્યાં જલ્દીથી મારી સાથે ચાલ અને શાંતિ પમાડ....એક ખાસ મહત્વની વાત પણ સાંભળ ! તારા પિતા કૃણને રુકિમણીની જેમ સત્યભામા રાણી છે. રૂપનું તેને બહુ ગર્વ હોઈ એકદા તેણીએ મારું અપમાન કરેલું. તેનાં ગર્વનું ખંડન કરવા ભીમરાજાની અત્યંત સ્વરૂપવાન પુત્રી એટલે કે તારી માતા કૃષ્ણ સાથે પરણે એવી યુકિત મેં કરી અને તેણીએ કૃષ્ણ સાથે લગ્ન કર્યા. જેથી સત્યભામાને ગર્વ ગળી ગયે. છતાં અન્ય હરિ ફાઈ કરવી એ સ્ત્રીઓને સ્વભાવ જ છે.
એક દિવસ દુર્યોધન-કૃષ્ણ અને બળદેવજી વાતે કરતાં બેઠા હતા તેવા વખતે સત્યભામા અને રુકિમણી ત્યાં આવી પોંચી. ત્યારે સત્યભામા બેલી હે દુર્યોધન–મારા પુત્રને તારે તારે જમાઈ બનાવવાનું છે. અને રુકિમણી બેલી કે-મારો પુત્ર તારી પુત્રીને સ્વામી બનશે ત્યારે દુર્યોધન અકળાઈને બેન્કે એમ નહીં પરંતુ જેને પ્રથમ પુત્ર જન્મશે તેને હું મારી પુત્રી પરણાવીશ. વળી ઈર્ષાળુ સત્યભામા બોલી–કે અમારા બેમાંથી જેને પુત્ર તારી પુત્રીને પરણે-તે સમયે–અમારા બેમાંની બીજી વ્યક્તિએ પોતાના માથાના વાળ ઉતારી આપવા. આ અમારી બે વચ્ચેની શરત છે અને તેમાં કૃષ્ણ બળદેવ અને દુર્યોધન

Page #148

૯. સ્ત્રી ચરિત્ર
૧૩૯
સાક્ષીમાં રાખે છે. આમ લડતી ઝગડતી અને વાદવિવાદ કરતી પિતપતાને સ્થાને ગઈ.
સત્યભામાને પુત્રભાનુ ઉંમર લાયક થઈ ગયેલ છે અને ટુંક સમયમાં જ તેના વિવાહ થવાના છે. હવે ભાનુ દુર્યોધનની પુત્રીને પરણીને પ્રભુતામાં પગલાં પાડશે તેજ સમયે શરતમાં હારેલી રૂકિમણી–તારી માતાએ માથાના વાળ ઉતારી આપવા પડશે. આ ચિંતામાં તારી માતા દિવસે દિવસે સુકાઈ રહી છે. તારી માતા રુકિમણુને મેં મારી પુત્રી ગણી છે. મેં તેના લગ્ન કૃષ્ણ સાથે કરાવેલા છે. આથી તેના દુઃખમાં ભાગ લેવા હું આવી પહોંચે. તારી માતાની કાકલુદી ભરી વિનંતિ હતી કે મને મારે પુત્ર લાવી આપો. તેને દુઃખનું વર્ણન વર્ણવી શકાય તેમ નથી. મને તારી માતા પ્રત્યે લાગણી. ભક્તિ હોવાથી હું તને તેડવા માટે આવ્યો છું, ચાલ, તૈયાર થઈ જા, તારી સાર્ચ જનેતાનું દુઃખ દૂર કરવા મારી સાથે ચાલ. હવે વિલંબ કરીશ નહિં. મુનિના વચને સાંભળી પ્રદ્યુમ્ન પિતાની માતાને મલવા અધિરે બને.
t

Page #149

કુમારના કૌતુક
GSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSB
કાલસંવર રાજા પાસે જઈને કુમારે મુનિએ કહેલી તમામ હકીક્ત જણાવી. આ સાંભળી તે અત્યંત ખુશ થયે અને કુમારને જવાની રજા આપી, અને કહ્યું–માતાનું દુઃખ દૂર કરવું એ ડાહ્યા પુત્રોની ફરજ છે, કુમાર તું ખુશીથી જઈ શકે છે પણ કેઈકવાર જરૂર અહીં પાછો આવજે આ રાજ્યની રિદ્ધિસિદ્ધિ સાયબી બધું તારું જ છે,
પિતાને દોષ ન હોવા છતાં પ્રધુને પિતાને દેપ માનીને માતાપિતા પાસે ક્ષમા યાચી. રાજારાણી બને લજજા પામ્યા. મનમાં ઘણું દુઃખ થયું ઉત્તમ પુત્રની કદર ન કરતાં અંતે કદર્શન કરી તે બદલ ક્ષમા માંગી. કુમારને બાથમાં લઈ ભેટીને રડતી રડતી રાણી કહે છે કે આ પાપિણી માનું શું થશે ! પુત્ર ઉપર ભયંકર આપ આપે. પુત્ર તથા વિદ્યા ગુમાવી, લેકમાં નિંદિતબની તેથી પ્રસકે ધ્રુસકે રડતી કનકમાલાને કુમારે શાંતિ આપી...સોળ વર્ષને સમય પુરો થતાં માતપિતાની રજા મેળવી.
કાલસંવર બોલે-હે કુમાર ! અજ્ઞાનતાને કારણે જે કાંઈ બની ગયું છે તે ભૂલી જજે. અમે તને સાચા પુત્ર તરીકે પાળી જે પ્રેમ આપે છે તે તું યાદ કરજે.

Page #150

૧૦. કુમારાના કૌતુકો
૧૪૧
કુમારે નારદજીની મીઠી મશ્કરી કરતાં કહ્યું કે દ્વારિકા જવા માટે વિમાન તે બનાવા... ઋષિએ વિમાન અનાવ્યું ત્યારે કુમાર ખોલ્યું....આ વિમાન શુ ઈષ્ટ સ્થળે પહોંચાડશે . નારદજી....હું કુમાર ! જરુર પહાંચાડશે.... નારદજીને પરેશાન કરવા માટે કુમારે વિમાનમાં જ્યાં પગ સૂકા ત્યાં તડ તડ–કડકડ વિમાન તૂટવા માંડ્યું,
નારદજી કહે....હું તેા ઘરડા થયા. મારાથી તારા જેવુ વિમાન બનાવી શકાશે નહિ માટે તું સુંદર-અદભૂતરમણીય વિમાન બનાવ ! નારદજીની અનુજ્ઞા પામેલા કુવરે પ્રજ્ઞા વિદ્યાના સહારાથી વિશિષ્ટ વિમાન બનાવ્યું
અરે એ કુંવર ! હું તારા મા ખાપ અનેક રાજા એથી સેવાતા, તેમ મારી અત્યંત ભક્તિ અનેક લેાકેા કરે છે, તુ તેા મારી મશ્કરી કેમ કરે છે? નારદજી મનમાં તા આનંદ પામે છે કે રૂકિમણીને નંદ કેવા સરસ હોંશિયાર છે. કુંવર વિમાનને ઘડીકમાં ધીમુ ઘડીકમાં ખુબજ ઝડપથી ચલાવે છે, નારદજીને ડરાવે છે.
---
કાલસ વરની રજા લઈ પ્રધુમ્નકુમાર-નારદજીની સાથે તે દિવ્ય વિમાનમાં એસી દ્વારિકા નગરીએ જવા વિદાય થયા. ત્યારે રાજા રાણીને ઘણા આઘાત લાગ્યુંા. માર્ગોમાં અનેક શુભ શુકન થયાં. તેમનું વિમાન સમુદ્ર, નદી, શહેરો પર્યંત વટાવતાં જઈ રહ્યું હતું. રસ્તામાં પવિત્ર ગિરિરાજ દેખવામાં આવ્યા. જેના ઉપર અનેક જિનાલયે દેખાતાં હતાં તે જોઇ પ્રદ્યુમ્ને પૂછ્યું કે આ પર્યંતનું નામ

Page #151

૧૪૨
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
શું છે? નારદજીએ કહ્યું પુત્ર! આ ગિરિરાજનું નામ શત્રુંજ્ય છે. તેના ઉપર શ્રી આદીશ્વર વગેરે તીર્થકરેના જિના લયે છે. મહા પ્રભાવશાળી આ ગિરિ છે, એ ગિરિના. દર્શન માત્ર કરવાથી તે જ ક્ષણે સર્વ પાપને ક્ષય થાય છે. આ ગિરિરાજ ઉપર અનંત મુનિજને સિદ્ધ થયાં છે અને ભવિષ્યમાં પણ અનંતા સિદ્ધ થશે. અત્યારે પણ સેંકડો મુનિજને સિદ્ધ થાય છે. તેથી આ ગિરિરાજને સિદ્ધાચલ સિદ્ધક્ષેત્ર કહેવામાં આવે છે. અત્યારે આપણે દ્વારિકા પહોંચવાની ઊતાવળમાં છીએ. એટલે અહીં બેઠાં બેઠાં એ મહાપવિત્ર સિદ્ધગિરિને ભાવપૂર્વક વંદન કરી જીવન ધન્ય બનાવ, અને ભવિષ્યમાં તું જ્યારે સમય મળે ત્યારે આ સિદ્ધગિરિની અવશ્ય યાત્રા કરજે, જેથી જન્મ પવિત્ર થાય. વિમાનમાં બેઠાં બેઠાં પ્રદ્યુમ્ન સિદ્ધગિરિ ક્ષેત્રને ઘણું ભક્તિભાવ પૂર્વક વંદન કર્યા. અને વિમાન આગળ ચાલ્યું આગળ જતાં મેઘસમાન શ્યામ અને નિર્મળ પર્વત જોવામાં આવ્યું. તે જોઈ નારદજીએ કહ્યું હે પુત્ર! આ રૈવતક નામને ગિરિરાજ છે, આ ગિરિ ઉપર તીર્થકર ભગવાનના અનેક જિનાલયે છે, આ ગિરિનું દર્શન સ્પાર્શન અને પૂજન મહા મંગલકારી ગણાય છે, આ ચૈત્યમાં સોનાની અને રત્નની જિનેશ્વર દેવની વિપુલ પ્રણાણમાં પ્રતિમાઓ છે. આ ગિરિને અનેક શિખરે છે.
હે પ્રદ્યુમ્ન ! તારા કાકા નેમિનાથના પાંચ પૈકી ત્રણકલ્યાણકે થનાર હોવાથી ગિરિરાજ કલ્યાણક ભૂમિવાળે કહેવાય છે.

Page #152

૧૦. કુમારના કૌતુક
૧૪૩
શ્રી નેમિનાથજીના કહેવાથી હું તે જાણી શક છું. સેંકડે જિનપ્રતિમાઓ આ પર્વત ઉપર છે તેથી આ ગિરિરાજ વંદનીય સ્તવનીય છે. જેથી પાપને નાશ થાય છે. પ્રદ્યુમ્ન કુમારે મને મન એ ગિરિને અને શ્રી નેમિનાથને ભાવથી વંદન કર્યા.
આગળ જતાં સેંકડો હાથી ઘોડા અને રથ સહિત સૈન્ય દેખવામાં આવ્યું તે જોઈને કુમારે પૂછયું આ કેણ જાય છે? નારદજી બોલ્યા–મહાઅહંકારી રાજા દુર્યોધનની પુત્રીને ભાનુકુમાર સાથે પરણાવવા જાય છે તેને પડાવ છે. તેની પુત્રી ઉદધી નામે છે. ખરેખર તું ભાનુકુમાર કરતા મેટો હોવાથી તે પુત્રી તને આપવાની ઈચ્છા હતી. પણ ધૂમકેતુ નામે દેવ તારું હરણ કરી ગયું હોવાથી પિતાની પુત્રી ભાનુકુમારને આપી છે. ગમ્મત કરવાના ઈરાદાથી વિમાન ઊભું રાખી નારદજીની રજા લઈ પ્રદ્યુમ્ન સૈન્ય જોવા માટે ગયે. નારદજીએ જલદી આવી જવા ભલામણ કરી. નીચે ઉતરી કુમારે કદરૂપા ભયંકર દેખાવવાળા ભિલનું સ્વરૂપ કરી દુર્યોધનના કાફલામાં ગયે અને પૂછપરછ કરવા લાગે કે દુર્યોધન મહારાજાને મઠ કયાં છે? તેને દેખાવ જોઈ સૌ હસવા લાગ્યા. પરંતુ કુમાર દુર્યોધન મહારાજા પાસે પહોચી ગયા અને કહેવા લાગ્યા...હે મહારાજા ! હું કૃષ્ણ રાજાને સેવક છું. તેથી કૃષ્ણ મહારાજના હુકમથી હું અહીંથી પસાર થતા વટે માર્ગ પાસેથી દાકુ(કર) લેવા અહીં રહે છું. મને દાણ ચૂકવ્યા વિના અહીંથી પસાર થઈ શકશે નહિં એટલું યાદ રાખજે.

Page #153

૧૪૪
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
આ સાંભળી દુર્યોધન ખટખડાટ હસી પડે અને પૂછયું કે તું શું લઈશ? હાથી, ઘેડા, રથ વગેરે અનેક ચીજે મારી પાસે છે. ભીલ કહે હે રાજા ! તમારી પાસે જે અતિ ઉમદા ચીજ હોય તે મને દાણમાં આપે. દુર્યોધનને મજાક કરવાનું મન થયું એટલે બેલ્યો કે અમારી પાસે અતિ શ્રેષ્ઠતર વસ્તુ તે અમારી ઉદધિ નામે રાજકુ વરી છે ભીલ કહે-તે એ કન્યાનું દાન આપે. હું તેની સાથે લગ્ન કરીશ. મારા ઉપકારી પિતાશ્રી કૃષ્ણ મહારાજ તે જાણી અત્યંત રાજી થશે. હું તમારી પુત્રી સાથે ભૌતિક સુખને આનંદ મેળવીશ. આ સાંભળી સૌ લકે હસવા લાગ્યા. આથી ભલે સ્પષ્ટ સંભળાવી દીધું કે ભલે તમે બધાં મારી મશ્કરી કરો અને હસો પરંતુ યાદ રાખજો કે એ કન્યા મને આપ્યા સિવાય અહીંથી જઈ શકશે નહિ.
આ સાંભળી દુર્યોધન ગુસ્સો થઈ ગયે અને પિતાના સુભટને આજ્ઞા કરી કે આ જંગલીને પકડીને લઈ જાઓ અને દૂર મૂકી આવે. રાજાને હુકમ સાંભળી સિનિકે તેને પકડવા જાય છે. ભીલ બેલે આ આવે મારી સાથે લડવાની કેની ઈચ્છા છે? યુદ્ધ માટે મારું એલાન છે. હાંસી કરનાર અને હસનારાઓને ખબર પાડી દઉં ! અને દુર્યોધનના અનેક યુધ્ધાઓને માર મારીને સાંધા ઢીલા કરી નાંખ્યા અને સર્વની હાજરીમાં તેમની કન્યા ઉદધિને ઉપાડીને વિમાનમાં લઈ ચાલતો થયો.
કન્યા તે ભીલને જોઈને વાઘથી ગાય ડરે તેમ ડરવા

Page #154

૧૦. કુમારના કૌતુક
૧૪૫
લાગી. થરથર ધ્રુજવા લાગી. અરે રે...આ કાળા ભીલડા સાથે કેમ રહી શકાશે? ખૂબ કલ્પાંત કરવા લાગી. મારા કયા ભવના પાપ ઉદયમાં આવ્યા કે જેથી આ ભીલ મને ઉપાડી લાવ્યું. ગભરાએલી ઉદધિને નારદમુનિએ તેણીને શાંત્વન આપ્યું અને કહ્યું- બેટી ગભરાઈશ નહિ. આ તને ઉપાડી લાવનાર ભીલ નથી પણ કૃષ્ણ મહારાજને મહાનતેજસ્વી પ્રદ્યુમ્નકુમાર છે. તારા પિતાને પ્રથમથી જ તને આ કુમારને આપવાની ઈચ્છા હતી. પરંતુ દૈવયોગે આ રૂકિમણ પુત્રનું ધૂમકેતુ નામના દેવે હરણ કરેલ જેને પત્તો આજ દીન સુધી કેઈ ને મલ્યું ન હતું તેથી જ તારા પિતાએ તને ભાનુકુમારને આપી છે. હવે તું સહેજ પણ ચિંતા કરીશ નહિં. પ્રદ્યુમ્નકુમારે ભીલનું સ્વરૂપ તજી દઈને મૂળભૂત અસલ સ્વરૂપમાં આવી વિમાન પૂર ઝડપે આગળ ચલાવ્યું. આગળ જતાં દૂરથી એક વિશાળ નગરી દેખાવા લાગી તેમાં ઉંચા ઊંચા ગગનચુંબી અનેક મહેલો દેખાતા હતાં. મોટા મોટા વિશાળ મંદિરના સુવર્ણ કળશ ઝળહળી રહ્યાં હતાં. આ જોઈને કુમારે નારદજીને પૂછયું–હે મુનિરાજ ! આ દેખાય છે તે નગરીનું નામ શું છે !
નારદજી કહે બેટા ! એ તારા પિતા શ્રી કૃષ્ણ મહામહારાજ જે નગરમાં રહે છે. તે દ્વારિકા નગરી છે. જે ઈન્દ્રમહારાજના હુકમથી કુબેરે બનાવેલી છે. તેને કિલ્લે સોનાને છે અને તેમાં રત્ન જડેલા છે.

Page #155

પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
વિમાનમાંથી નારદજીએ કૃષ્ણને મહેલ-બળદેવજીને મહેલ-વસુદેવજીને મહેલ-ઉગ્રસેનને મહેલ–સમુદ્રવિજયને મહેલ અને રૂકિમણિના મહેલ ઓળખાવ્યા. આદિનાથ ભગવાન–શાંતિનાથ અને નમિનાથના જિનાલયે ઓળખાવ્યાં.
કુમારે મુનિને કહ્યું-મુનિરાજ, આપ આ કન્યાની સાથે અહીં થંડી વાર બેસો. હું નગરીમાં જઈને ચમત્કાર બતાવી તરતજ પાછો આવું છું. | મુનિ કહે- બેટા ! હવે સહેજ પણ વિલંબ કરો યોગ્ય નથી. તારી માતાને તારા મિલનની એક ક્ષણ એક વર્ષ સમાન લાગે છે સત્યભામા સાથેની શરતને કારણે તારી માતા અત્યારે અત્યંત દુઃખમાં ડૂબી ગઈ છે તેને શાંતિ આપવા આપણે જેમ બને તેમ જલદી જવું જોઈએ.
કુમારે કહ્યું- મારી માતાએ સોળ વર્ષ સુધી મારે વિયોગ સહન કર્યો તે છેડે વધુ સહન કરશે. માતાના વાળ ન ઉતરે તેવું કાર્ય થઈ ગયું છે. હું મારું પરાક્રમ બતાવ્યા સિવાય કે જાણ કર્યા સિવાય મારા પિતા પાસે જવા માંગતા નથી. તેઓ મારું પરાક્રમ જોઈનેજ ઓળખી લેશે કે સિંહમાં રહેલું સિંહત્વ તેને બળથી જ સમજાય છે માટે કૃપા કરીને મને જવાની રજા આપે કે જેથી મારા માતા-પિતાને ખ્યાલ આવે કે મારે પુત્ર સિંહ જેવે છે. | મુનિએ કુમારની વાત એગ્ય જ છે એમ સમજીને જવાની સંમતિ આપી. મુનિ વિચારે છે કે પુત્ર પિતા કરતાં સવા છે પ્રદ્યુમ્ન કુમાર નારદજીની રજા લઈ તેમને

Page #156

૧૪૭
૧૦. કુમારના કૌતુકે
ઉદધિને સોંપીને વિમાનમાંથી ઉતરીને દ્વારિકા નગરી તરફ ગયે. નગરીની બહાર પૂર્વ દિશામાં એક મનહર ઉધાન પાસે આ ઉપાર્જિત વિદ્યાના બળે એક વાનર બનાવ્યું. જે લેઢાની સાંકળથી બાંધી બાંધેલ હતું. તે વાનરને લઈ કુમાર ઉદ્યાનમાં આવી વનરક્ષકને પૂછ્યું કે આવું ભવ્ય અને અતિસુંદર-મનહર ઉદ્યાન કેવું છે?
વનપાલકેએ કહ્યું- ભાઈ ! મહારાજા શ્રી કૃષ્ણની રાણી સત્યભામાજ આ ઉદ્યાનની માલિકી છે. સત્યભામાના લાડીલા ભાનુકુમારના વિવાહ માટે આ ઉદ્યાનનું રક્ષણ કરીએ છીએ. બીજાને અંદર આવવાની સખ્ત મનાઈ છે તેમજ આ બાગમાંથી એક પણ ફળ કે ફૂલ તોડવાની પણ મનાઈ છે તું અંદર કેમ આવે છે ? મહેરબાની કરીને બહાર નીકળ, સત્વરે ચાલ્યા જા
કુમાર કહે–ભાઈઓ, આપ મારી વાત સાંભળે મારી પાસે આ એક વાનર છે એ બિચારો બહુ ભૂખે થયે છે એ માટે જ હું અહીં આવ્યું છું. આપ કહે તેટલા પિસા હું આપું પણ આ વાનરને તેની ભૂખ દૂર કરવા દે તો આભાર. તમારી મહેરબાની ગણાશે.
કહેવત છે ને કે–દામ કરે કામ ! વનરક્ષકોને પૈસા મલ્યા એટલે કુમારને બાગમાં પ્રવેશ મળે. થેડીવારમાં તે તે વાનરે અંદર જઈને બાગમાંના વૃક્ષના તમામ ફળે તેડીને ખાઈ ગયે. તરતજ કુમાર તેને લઈને બહાર આવી આગળ ગયે.

Page #157

૧૪૮
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
વિદ્યાના બળે અશ્વ લઈને દ્વારિકામાં ઘાસથી ભરેલી વખારે હતી ત્યાં ગયે. કુમારે વખારના રક્ષકને વિનંતિ કરી કે મારે અશ્વ બહુ ભૂખે થયે છે. તમે માંગે તેટલું ધન આપીશ પરંતુ અશ્વને ખાવા દે. ધનના લાલચ રક્ષકએ રજા આપી. કુમાર અને અશ્વ અંદર ગયા. ક્ષણવારમાં તે તમામ ઘાસ સાફ કરી કુમાર અશ્વને લઈ પાણીની પરબે ગયે. ધનના લેભે પરબવાળાને સમજાવી પાણી પીવાની રજા મેળવી અંદર ગયો ત્યાં પણ ડીજ વારમાં બધું જ પાણી સાફ કરી સમગ્ર જગા રણ જેવી કરી મૂકી. ત્યાંથી નીકળી કુમાર પોતાના અશ્વને લઈને જાય છે તેવામાં ભાનુકુમારે જે. અશ્વના શોખીન ભાનુ કુમારે અશ્વની ઉત્તમ જાત જોઈ કુમારને પૂછયું કે ભાઈ? આ છેડે વેચવાને છે? કુમાર કહે-પૂરી કિંમત મલે તે જરૂર વેચવાની ઈચ્છા છે, કુમાર મેં માગ્યા દાન આપવા તૈયાર થયે.
પ્રદ્યુમ્નકુમાર કહે-કે હે રાજકુમાર! આ અશ્વ ઉત્તમ જાતવાન એલાદ છે, આપ પહેલાં તેની પરીક્ષા કરી જુઓ અને મારી વાત સાચી લાગે તે દામ ચુકવજો. તમને સંપૂર્ણ સંતેષ થાય તે જ હું તેની કિંમત લઈશ. તમને એમ ન લાગે કે મને છેતરી ગયે!
આ સાંભળી ભાન કુમારે ધેડાની લગામ હાથમાં લઈ ઝડપથી તેના ઉપર સવારી કરી આમતેમ ફેરવવા લાગે. ઘેડાએ સવારને પારખી તેફાન કર્યું અને ભાનુ કુમારને પછાડી દીધે જેથી તેના મુખમાંથી લેહી વહેવા લાગ્યું. દાંત

Page #158

૧૦. કુમારના કૌતુકે
૧૪૯
પણ પડી ગયા. સૌની વચ્ચે શરમિંદ ખની નીચું માં
રાખી ઉભા રહો.
ખેલ્યો. હું
આથી પ્રદ્યુમ્નકુમાર થાડા કડવા વેણુ કુમાર ! અશ્વ વિદ્યાની કોઈ જાણકારી ન ડાવા છતાં ખાટા ડોળ કરવાથી આ પરિણામ આવ્યુ છે! ખાટુ ખાલી કુળની આબરૂ ગુમાવી ! મા-બાપનું નાક કાપ્યું,
•
આ સાંભળી ભાનુ કુમાર એકદમ ગુસ્સે થઈ મેલ્યા અરે પરદેશી ! શું તને એકલાનેજ અશ્વવિદ્યા આવડે છે કેમ ? ત્યારે કુમાર કહે હા ભાઈ, આ અશ્વને ખેલવતાં તે માત્ર મને જ આવડે છે અન્ય કોઈનુ કામ નRsિ જો કે હું વૃદ્ધ છુ.-આ અશ્વ ઉપર ચડવાની પણ શક્તિ નથી છતાં જો તમે ચાર છ માણસો ભેગાં થઇ ને અશ્વ ઉપર બેસાડો તો બતાવી આપું કે અશ્વવિદ્યાનું કેટલું અને કેવું જ્ઞાન હું ધરાવું છું ?
આથી ભાનુકુમારે પોતાના અનુચરાને આજ્ઞા કરી કે આ મુરખ અને અભિમાની માણસને અશ્વ ઉપર બેસાડા એટલે ખખર તે પડે કે તે કેટલે હાંશિયાર અને જાણકાર છે! અનુચરા કુમારને ઉંચકી શકયા નહિ એટલે ભાનુ કુમારને મદદ કરવા વિન ંતિ કરી આથી ભાનુકુમાર તેને ઉચી અશ્વ ઉપર બેસાડવા મદદ કરવા આબ્યા કે તરતજ પ્રદ્યુમ્નકુમાર ભાનુકુમારની ઉપર પડયે ભાનુકુમારને ઘાયલ કરી કુમાર અને અશ્વ એક ક્ષણમાં વિદ્યાના બળે અદૃષ્ય થઈ ગયાં. ભાનુકુમારને ઇજા થવાથી રડતા-કકળતા પેાતાની

Page #159

૧૫૦
પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
માતા પાસે ગયા.
આ બાજુ કુંવરે નગરોના ઔજા દરવાજામાં પ્રવેશ કર્યાં. ત્યાં એક સોનાના રથ દેખ્યા. રથમાં કેટલીક સ્ત્રીએ મોંગલગીત ગાતી હતી. રથ ઉપર ધ્વજા ફરકતી હતી– વિદ્યાના મળે કુંવરે જાણ્યું કે સત્યભામાના પુત્ર ભાનુકુમાર નાં લગ્ન હાવાથી કુંભારને ઘેર કુંભ વધાવવા જાય છે તેથી કુંવરના મનમાં થયું કે લાવ ત્યારે કંઈક વિઘ્ન કરીને
રાજી થઉં.
કુંવરે બેડોળ રૂપ ધારણ કર્યું. એક માયાવી રથ મનાવી એક બાજુ ઉંટ અને ખીજી બાજુ ગધેડા જોડયે અને તે રથ હાંકવા લાગ્યા. લાકો મશ્કરીથી ખોલવા લાગ્યા કે આ કઈ જાતિના રથ છે? તેના હાંકનારા બુદ્ધિશાળી દેખાતા નથી. મ'ગલગીતવાળા રથની સામે રથ લઈને જાય છે ત્યારે રાજાના માણસો કહે તારો રથ ખાજુ પર ઉભા રાખ–સત્યભામાના રથને મા` આપ,
સત્યભામા કોણ ?....કૃષ્ણની પટરાણી તરીકે તમે કહેા છે તે સમજી લેજે ટુ' પણ કૃષ્ણના દીકરા છું. ત હું શા માટે રથ ચલાવી ન શકું ? બધા તેને ધમકાવવા લાગ્યા. કૃષ્ણને દીકરી આવ્યા હાય ? તેવામાં કુમારે તે રથની સાથે રથ જોરથી અકાળ્યા, તેથી કાઈના દાંતપડી ગયા, કોઈના હાડે લાહી નીકળ્યું, કપડાં કંઈકના ફાટી ગયાં, સ્ત્રી રુદન કરવા લાગી. ત્યાં તે બધી માયા સ`કેલી લીધી....બધા વિચારમાં પડી ગયા. આ શું? જરૂર કંઇક માયા જાળ છે!

Page #160

૧૦. કુમારના કૌતુક
૧૫૧
ત્યાંથી આગળ જઈ પ્રદ્યુમ્ન કુમારે એક બ્રાહ્મણનું સ્વરૂપ ધારણ કર્યું અને નગરના જાહેર રેડ બેસી મંત્રચ્ચાર કરતે બેઠો. ત્યાં આગળ સુગંધિત પુષ્પને ઢગલે તે જે. વિદ્યાના પ્રાબલ્યથી જાણ્યું કે આ ઢગલે તે ભાનુ કુમારના લગ્ન માટે માળીએ લાવ્યા છે. તેમાં હાર ગજરા, છડીએ, વિગેરે છે, પ્રદ્યુમ્ન કુમાર કહે મને આ માંથી છેડે કુલે, હાર આપો
તમને આપવા લાવ્યા નથી. માટે ચાલ્યા જાઓ. આ તે ભાનુકુમારના લગ્ન માટે ગૂંથાય છે, માળીએ ફૂલ ન જ આપ્યા તેથી ફૂલને હાથ અડાડે તેથી ફૂલ આકડાના થઇ ગયાં. લગ્નમાં કંઈ આકડાના હાર શોભે? માળીઓ મૂંઝાયા. કુમાર સાહેબ તે આગળ ગયા.અત્તરવાળાની દુકાને ગયા. દુકાનદારોએ અત્તર ન જ આપ્યું. છેવટે બાટલીઓને હાથ અડાડે કે જેથી સુગંધમય અત્તર દુર્ગંધમય બની ગયું, વેપારીઓ નાક આડા કપડાં બાંધી દીધા. અનેક વેપારી ઓને મુશ્કેલીમાં મૂકી દીધા. હાથીવાળા હાથી ન આપે તેથી હાથીઓને પાડા બનાવી દીધા, અનેક વેપારીઓ ત્રાસી ગયા. છેવટે સૌએ કૃષ્ણ મહારાજ પાસે ફરીયાદ કરી કે કઈ જાદુગર આવ્યું છે. નગરીમાં હાહાકાર મચાવ્યો છે. ફરતાં ફરતાં નગરના મુખ્ય સ્થાને કુષ્નિકા નામની સત્યભામાની દાસી ત્યાંથી નીકળી અને બ્રાહ્મણ પાસે ઉભી રહી.
બ્રાહ્મણે પૂછયું કે-હે બાઈ! તમે કેણ છે? તમારું નામ શું છે? દાસી-અહે! તમે નથી જાણતા કે સત્યભા

Page #161

૧૫૨
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
માની અત્યંત વહાલી દાસી છું મારું નામ કુકિ છે. પણ તમે કેણ છે?
બ્રાહ્મણ કહે-હું બ્રાહ્મણ છું અનેક વિદ્યાઓને જાણ કાર છું તું કહે તે તારૂં કુબડાપણું મટાડી દઈ અત્યંત સ્વરૂપવાન સ્ત્રી બનાવી દઉં. આ સાંભળી દાસી અત્યંત રાજી થઈ અને વિનંતિ કરવા લાગી કે હે મહારાજ? આપ કૃપા કરીને મારૂં કુબડાપણું દૂર કરી અત્યંત સ્વરૂપવાન સ્ત્રી બનાવી દો. તમારે ઉપકાર જીવનભર હુ નહિ ભૂલું. આથી કુમારે વિદ્યાના બળે દાસીને અત્યંત સૌંદર્યવાન બનાવી દીધી. દાસીએ પ્રેમથી પૂછયું હે મહારાજ? આપનું શુભ નામ શું છે? અને આપ અહીં દ્વારિકામાં કોના મહેમાન બન્યા છે? બ્રાહ્મણ કહે-બાઈ ! જેને ત્યાં માનપૂર્વક ઉત્તમ પ્રકારના લાડુ મલે અગર તે જેને ઘેર સુગંધીદાર વડામળે તેને જ મહેમાન બનું છું.
દાસી બોલી–અમારા રાણશ્રી સત્યભામાને ત્યાં તેમના પુત્રના લગ્ન છે તે અંગે ઘણું મેદક અને સ્વાદિષ્ટ વડાં તૈયાર કરેલાં જ છે. આપ મારી સાથે ચાલે અને પેટ ભરીને જમે. આથી તે દાસીની સાથે સત્યભામાને ઘેર ગયે. બ્રાહ્મણને ઉભે રાખીને દાસી સત્યભામાં પાસે ગઈ
અત્યંત સૌંદર્યવાન સ્ત્રીને જોઈ સત્યભામા બોલી અરે? તું કોણ છે અને કેની રજાથી અંદર આવી છે?
દાસી-બેલી રાણમા, કુર્જિક છું. મને ન ઓળખી? અને કેટલીક ગુપ્ત નિશાનીઓ સહિત ખાનગી

Page #162

૧૦. કુમારના કૌતુકા .
૧૫૩
વાત જણાવી એટલે ઓળખી પરંતુ આટલું અપસરા જેવું રૂપ કેવી રીતે મેળવ્યુ' તે અંગેપૂછવા લાગી ત્યારે તેણે પેલા બાહ્યણે કરેલ ઉપકારની વાત કરી.
સત્યભામા કહે અરે એ દાસી ! એ બ્રાહ્મણને અત્યાર ને અત્યારે અહીં ખેલાવી લાવ. દાસીએ દોડતા જઈ ને બહાર ઊભેલા બ્રાહ્મણને ખેલાવી રાણીમા સમક્ષ હાજર કર્યાં. બ્રાહ્મણને જોઇ સત્યભામાએ હાથ જોડી પ્રણામ કર્યા અને બ્રાહ્મણે આશીર્વાદ આપ્યો- અત્યંત સૌંદય વતી થા” કૃષ્ણજીને ખુશ કરનારી થા અને ફરી નવયૌવનાવસ્થા પામ જેથી રાજાની માનીતી બની સુખી થા.
સત્યભામા—હૈ મહારાજ! આપના દયાભાવ હશે તે તમે કહ્યુ' એ મુજબ જ થશે. તેમાં મને સહેજે શ ંકા નથી. અને બ્રાહ્મણને બેસવા આસન આપી બેસાડયા.
હે મહારાજ ! આપે જે આશીર્વાદ આપ્યા તે મુજબ અને એવુ કરી જેથી કૃષ્ણ મહારાજ મારા બનીને રહે. મારા રૂપમાં પાગલ બની મારી પાછળ જ ફે. મારો મહેલ છેડી બહાર જાય જ નહિ,
બ્રાહ્મણ કહે-હે રાણી, તું જેવું ઈચ્છીશ એવુ જ થશે, પરતુ એ માટે મંત્રોથી વિધિ કરવા પડે, એ મંત્રના અળે સવ` મનેાકામના પૂર્ણ થાય છે, આથી સત્યભામાએ એ મંત્ર અને વિધિ જણાવવા બ્રાહ્મણને વિનંતીકરો
બ્રાહ્મણ કહે-આ મંત્ર અને તેના કઠીન છે જે તમારાથી કદાચ ન પણ
થઇ
વિવિધ અત્યંત
શકે. પરંતુ

Page #163

૧૫૪
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
કાર્ય સિદ્ધિ માટે તેને અમલ કરવો પડે તેમ કરે તે જ મંત્ર ફળે. તમારું કહ્યું ના ચાલે !
સૌ પ્રથમમાથે મુંડન કરાવવું-શરીરે મેશ ચોપડવી અને જનું સાંધેલુ કપડું પહેરવું પડશે. અતિ સ્વરૂપવાન બનવાની ઈચ્છાવાળી સત્યભામાએ બ્રાહ્મણના કહેવા મુજબ કર્યું એટલે બ્રાહ્મણે મંત્ર શીખવ્યું અને તે મંત્ર સિદ્ધ કરવાને વિધિ સમજાવ્યું. અને કહ્યું કે તમારા કુળદેવી પાસે બેસીને મૌન રહી આ મંત્રનો જાપ કરે તે દરમ્યાન હું ભેજન કરી લઉં. દાસી લાડુ આપતી ગઈ અને બ્રાહ્મણ ખાતે ગયે. વિદ્યાના બળે તમામ લાડવા અને રસોઈ તે ખાઈ ગયે. છતાં માંગતે જ ગયે. આથી દાસી ખૂબજ ગુસ્સે થઈને બેલી–અરે ! તું કેણ છે? તારે તે પેટ છે કે પટારો? જેટલું હતું તે બધું જ ખાઈ ગયે છતાં હજુ ધરાયે નથી? હવે બીજું કાંઈ ખાવાનું નથી–ઊઠ, ઊભું થઈ જા હવે તું જા !
આથી બ્રાહ્મણ બે તારી નજર ભારે લાગે લાગે છે. મેં જે આરાખ્યું તે મને પચવાનું નથી પણ ખાધેલું એકાવી નાખે એવી તારી નજર છે આથી તારું ખાધેલું તારે ઘેર પાછું એમ કહી ખાધેલું બધું જ વમન કરી નાંખ્યું. એની દુર્ગધ આ બદબુ ચારે તરફ ફેલાઈ ગઈ. આથી દાસીએ તિરસ્કાર પૂર્વક કાઢી મૂક્યો. તેથી તે બ્રાહ્મણ ત્યાંથી ઊઠી. ચાલતે થ.
અહીંથી બહાર નીકળી બાળમુનિનું સ્વરૂપ ધારણ કરી રૂકિમણીના મહેલે ગયે. દૂરથી બાળમુનિને આવતા

Page #164

૧૦. કુમારના કૌતુકે
૧૫૫
જોઈને રુકિમણી અંદર આસન લેવા ગઈ દરમ્યાન તે બાળમુનિ અંદર આવી કૃષ્ણના સિંહાસન ઉપર બેસી ગયા. આસન લઈને રૂકિમણી આવી અને બાલમુનિને સિંહાસન પર બેઠેલા જોયા.
રૂકિમણી બોલી-હે બાલમુનિ, આપ આ આસન ઉપર બેસો આ સિંહાસનના અધિકારી તે માત્ર કૃષ્ણમહારાજ કે તેમને પુત્ર જ છે. તે સિવાય બેસનારને આ સિંહાસનના અધિષ્ઠાતા દેવ હેરાન હેરાન કરી મૂકે છે. માટે મહેરબાની કરી ત્યાંથી ઊભા થઈ આ આસન ઉપર બેસે અને આપ શા કારણથી અહીં પધાર્યા છે તે મને કહેવા કૃપા કરે.
બાલમુનિ હે માતાજી! હું જન્મથી જ તપસ્વી છું. એટલે મને હરાવવા કેઈપણ દેવ સમર્થ નથી. હું ઘણે દૂર દૂરથી આવું છું માટે મહેરબાની કરીને મને અહીંથી ઉભા થવાનું કહેશે નહિં.
આ સાંભળી રૂકિમણી બોલી હે બાળમુનિ! આપે કેટલું મોટું તપ કરેલું છે કે આટલી શક્તિ મલી છે?
બાલમુનિ–હે ભાગ્યશાલીની ! નાની વયથી સંસાર છોડી તપ કરું છું અને મહાપંડિત બન્યો છું જન્મથી માતાનું ધાવણ મેં ચાખ્યું નથી એ વાતને આજે સોળ વર્ષ પૂરા થયા. તે તપ આજે પૂરો થાય છે. રુકિમણી કહે-હે બાલમુનિ! જૈન શાસ્ત્રમાં ઉપવાસ છઠ્ઠ. અઠ્ઠમ અઠ્ઠાઈ વગેરે તપ વિષે હું જાણું છું વર્ષીતપ જેવું અતિ ઉત્તમ તપ વિષે પણ જાણું છું, પરંતુ સોળ વર્ષનું તપ મેં કયાંય

Page #165

૧૫૬
- પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
જોયું કે સાંભળ્યું નથી. આ૫ અસત્ય શા માટે બેલે છે?
આ સાંભળી બાલમુનિ કૃત્રિમ ગુસ્સ કરી બેલ્યાસત્યાસત્યની ચર્ચા કરી મને શા માટે ગુરુ કરાવે છે? ભિક્ષા આપવાની ઈચ્છા હોય તે જલદી આપ-નહીંતર ઊભું થઈને બીજી જગ્યાએ જઉં. રુકિમણું ઊંડે નિસાસ નાંખતા બેલી–મહારાજ ! મારા હૈયામાં આજે શેક ભરેલ હોઇ મેં આજે કાંઈ રાંધ્યું નથી અને મેં ખાધું પણ નથી. તમને શું આપું?
બાલમુનિ અરે, તું તે ત્રણ ખંડના અધિપતિ કૃણ મહારાજની મુખ્ય માનીતી પટ્ટરાણું છે અને તારે વળી શેક કે ? તારા શોકનું કારણ શું? તારી વાત મારા માન વામાં કે સમજવામાં આવતી નથી.
રૂક્મિણી કહે–હે બાલમુનિ ! મને મારા પુત્રને સળ વર્ષથી વિગ છે એ મારા દુઃખનું મુખ્ય કારણ છે.
પુત્ર મિલન માટે મેં મારા કુળદેવતાની વિધિપૂર્વક તપ જપ કર્યા. પણ સફલ ન થતાં પ્રાણત્યાગ કરવાને મક્કમ નિર્ણય કરી બેઠી ત્યારે દેવતાએ પ્રસન્ન થઈ કહ્યું કે તારા આંગ ણામાં જે આંબે છે તેને કમોસમે મંજરીઓ આવે ત્યારે તને તારો પુત્ર મલી જશે. તે દિવસથી હું તેની રાહ જોઈ રહી છું. આજે આ આંબે મંજરીઓ આવી છે પણ હજુ મને મારે પુત્ર મલ્યા નથી. માટે હે મહારાજ ! આપ આપના જ્ઞાનના બળે મને કહી શકશે કે મને મારે પુત્ર કયારે મલશે ? બાલમુનિએ કહ્યું- હે માતાજી તારે

Page #166

૧૦. કુમારના કૌતુકા
પુત્ર આવી ગયા છે એમજ તું સમજી લેજે. મારા મારા વચન ઉપર વિશ્વાસ રાખજે. અમે મુનિજના કદી અસત્ય ખેલતા નથી. તું હ પામી શાંતિથી આરોગો.
૧૫૭
આ સાંભળી કિમણી રાજી રાજી થઈ ગઈ અને મુનિને કહે છે, હે મુનિરાજ ! આપને જોઇ ને મને મારા પેાતાના પુત્ર જેટલે પ્રેમ થાય છે માટે આપ જે જોઈએ તે માંગે. જરાપણ શરમાશેા નહિ.. આપની ઈચ્છા હોય તે જણાવેા. આપની ભક્તિના મને લાભ આપો.
ખાલમુનિ કહે-હે માતાજી ! મારે સેળ સોળ વર્ષોંથી તપશ્ચર્યા ચાલુ છે જેથી હું નબળા પડી ગયા ગયા છું. મને સરસ રાખ પીવડાવા જેથી મને શાંતિ મળે. આથી રૂાંકમણીએ કેસર-કસ્તુરી વગેરે અમુલ્ય ચીજો સારાપદાર્થા નાંખી બનાવેલ લાડુ લાવી તેને ભાંગી ભુક્કો કરી રાખ બનાવવા લાગી. ચુલા સળગાવવાના અનેક પ્રયત્ન કર્યાં છતાં મુર્ખાનની ગુપ્ત શક્તિના પ્રભાવે ચુલા સળગતા નથી. રૂકિમણી થાકીને લોથપોથ થઈ ગઈ. આ બાજુ માલમુનિ રાડો પાડવા લાગ્યા. હું બાઈ ! મને બહુજ ભૂખ લાગી છે. મારાથી રહેવાતુ નથી. ચુલા ન સળગે તા કાંઈ નહિ. મને લાડુજ આપી દેભૂખનું દુઃખ મારાથી સહન થતું નથી.
રૂકિમણીએ કહ્યુ` કહે–હે ખાલમુનિ ! આ લાડુમાં કેસર કસ્તુરીઅને બીજા અનેક કિ ંમતી પદાર્થો નાંખેલા છે અને તે પણ મારા સ્વામી શ્રીકૃષ્ણ માટે જ મનાવ્યા છે. એ લાડુ પચાવવા ખૂબ કઠીન છે—આ લાડુ અન્ય કાઇ વ્યક્તિ ખાય

Page #167

૧૫૮
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
તે કદાચ મૃત્યુ પણ પામે આથી આ લાડુ આપને આપતાં હું અચકાઉં છું. મને ગભરાટ થાય છે.
બાલમુનિ કહે-એ લાડુ પચાવવાની શક્તિમારામાં છે મને જલદીથી આપી દે. મને કંઈ નહિ થાય. માટે મારી ચિંતા કરીશ નહિ. ગભરાતાં ગભરાતાં રૂકિમણીએ ફક્ત એક જ લાડુ મુનિને આપે. મુનિ કહે છે કે–બાઈ ! ખરેખર તું બહુ કંજૂસ લાગે છે. કૃષ્ણ મહારાજ માટે બનાવેલાં એટલે મને આપવાની આનાકાની કરતી હોય તેમ લાગે છે. એટલું બોલતાં બેલતા મુનિ ખાઈ ગયાં. રૂકિમણીએ બીજું-ત્રીજે ચોથે લાડુ આપે તે તરતજ ખાઈ ગયાં. રુકિમણ આપતી ગઈ અને મુનિ ખાતાં ગયાં. - રુકિમણી વિચાર કરે છે કે આ ઉત્કૃષ્ટ લાડુ કૃષ્ણ મહારાજ પણ એકથી વધારે ખાવા સમર્થ નથી અને આ તે નાનું છોકરું છતાં ઘણા ખાવા છતાં ધરાતું નથી. કેણ હશે આ બાળમુનિ ! એટલામાં જ બાળમુનિ જમી રહ્યા અને હાથ ધેયાં. ખરેખર પ્રદ્યુમ્નકુમાર હસતી રડતી સૌનેમાના પાત્ર રૂપ બની ગયા.
આ બાજુ સત્યભામાની શું સ્થિતિ થઈ તે જોઈએ. પેલા બ્રાહ્મણના સમજાવ્યા મુજબ એક ઓરડામાં શાંતચિત્તે કુળદેવી સમક્ષ બેસીને જાપ કરતી હતી તેવામાં બાગના રક્ષક, વખારના ચેકીયા, જળશાળાના માણસ વગેરે આવીને બૂમ પાડતાં હતાં.
હે રાણજી ! કેઈ એક અજાણ્યા માણસે આવીને

Page #168

૧૦. કુમારના કૌતુકા
આખુ’ ઉદ્યાન ફળકુલ વગરનું અનાર્થીને નાસી ગયા છે— વખારના ચાકીયાતા કહે-હે દેવી ! અહી. પણ એક અજા ણ્યા માણસ આવીને બધુજ ઘાસ-પૂળા સાફ કરી વખારો ખાલીખમ કરી નાંખી છે તે જળશાળાના માણસો કહે હું માતાજી ! અહીં પણ એક અજાણ્યા માણસ આવેલ અને તમામ પાણી પી ગયે અને અમારી પાસે પાણી તુ એક બિ ંદુ પણ રહેવા દીધુ નથી. એવામાં કેટલાંક અનુચરા દોડતાં આવીને ખેલ્યા-હે રાણીમા, કોઈ અજાણ્યા માણસે આવીને ભાનુકુમારને અન્ધ ઉપરથી પછાડયા છે અને તેમને બહુ વાગ્યું છે. દાસીએ આવીને કહ્યું-હે રાણીજી ! અમારા રસાડાની તમામ રસાઈ કોઈ અજાણ્ય માનવી આવીને ખાઇ ગયા છે.
૧૫૯
આ બધી જાતજાતની ફરિયાદ અને નુકશાનની વાત સાંભળીને સત્યભામા એરાડાની બહાર આવી અને સૌનો ફરિયાદ સાચી હતી તે જાતે જોઈ ને મુંઝાઈ ગઈ.
સત્યભામાને હવે લાગ્યુ કે ખરેખર કાઇ દુષ્ટ પાપી માણસે મને પણ બનાવી છે. ફાટેલા કપડાં પહેરાવી કાયા કાળી મેશ ખનાવી મુંડન કરાવી મને બદસુરત અનાવી દીધી છે, હાય ! હાય! હવે હું શું કરૂ? પાપ છૂપાવવા પ્રયત્ન કરવાં છતાં ન છૂપાયું, માથું મૂંડાયેલું દેખાણું આરીસામાં જોઈ જોઈને રડે છે. હવે જો રૂકિમણીને ખબર પડશે તે તો રાજી થશે હા પણ તેને આ બધી વાતની ખબર પડે તે પહેલાં હું તેને મુંડન કરાવી તેના વાળ મગાવી લઉં જેથી તે મારી હાંસી તે ન કરે !

Page #169

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
તરતજ દાૌંઆને મેકલી કહેવડાવ્યુ` કેડ઼ે આપણી શરતમાં તું હારી છે. અને હું જીતી છું. મારા પુત્રના લગ્ન છે એટલે તું તારા વાળ ઉતારીને મને માકલી આપ.’ સત્યભામાનીદાસીએ વાજતી, ગાતી, હતી, હસતી ઢોલનગારાં વગાડતી નીકળી. લાકાએ પૂછ્યું' કે શું છે? ત્યારે કહે કે અમે રૂકિમણીનું માથુ મૂંડવા જઇએ છીએ. આથી લોક પણ રડી પડયા. વિના પ્રયાજને રૂકિમણીનું માથું મૂડાશે ! દૂરથી દાસીઓના ટોળાને આવતું જોઇને રૂકિમણી ચોધાર આંસુ પાડતી કરુણ રુદન કરવા લાગી. અરે એ દીકરા, તું કયાં ગયા. ૧૬ વર્ષ થઇ ગયા હવે તે તુ આવે તે શું–ન આવે તે પણ શું? રૂદન પાકારતી હતી—ખાલ મુનિએ સ’પૂર્ણ હકીક્ત સાંભળી રૂકિમણીને કહ્યું કે માતા,
તમે કેઈ પણ પ્રકારે ચિંતા કરશો નહિં... તમેા અંદરના રૂમમાં શાંતિથી એસેા, તમારાવાળ જશે નાંહે. તેમ તમારા પુત્ર પણ તમાને મલશે—
૧૬૦
માતાને અંદર બેસાડી પ્રદ્યુમ્નકુમારે પેાતાનુ રૂપ ખદી સ્વયં રૂકિમણી સદશ ખનૌ દાસીએને કહ્યું કે તમે આવા-મારા વાળ ઉતારા, અને હું અરિસામાં જો કે જેથી મારૂ' વચન પાળ્યાના મને સંતોષ થાય
દાસીએ વિચારે કે કેવી ભદ્રિક સરળ અને ક્ષમા શીલ છે, ત્યારે સત્યભામા તા ઘમંડી, ક્રોધી અને ઇર્ષ્યાળુ છે. એકબાજુ રૂકિમણીના માથાના વાળ દાસીઓ ઉતારે છે ખીજી ખાજુ કુમારે વિદ્યાના બળે દાસીઓના નાક, કાન,

Page #170

૧૦. કુમારના કૌતુકા
વાળ ઉતારી લીધા પણ ખબર પડી નહિ...—અસલ રૂકિમ ણીને અંશમાત્ર તકલીફ પડવા દીધી નહિં —દાસીએ હરખાતી અને રૂકિમણીના જ ગુણેાની પ્રશસા સત્યભામા પાસે કરવા લાર્ગી—ત્યારે ઈર્ષાળુ સત્યભામા બોલી.
હું દાસીએ—એ કિમણીના વાળ ખતાવા, જ્યાં વાળ ખતાવવા માટે થાળી ઉપરના રૂમાલ ખસેડયા તે વાળ ન દેખાયા પણ દાસીઓના નાક, કાન, વાળ, આંગળીએ દેખાઈ, દાસીઓને કહ્યુ કે તમેાએ શું કર્યું; ! તમારા નાક, કાન, વાળ. કપાઈ ગયા. એક બીજાની સામું જોવે છે. ત્યારે મખર પડી—
૧૬૧
સત્યભામા વિચારે છે કે જરૂર રૂકિમણી મંત્ર-તંત્ર યંત્ર કરાવતી લાગે છે. તેથી ક્રોધાયમાન બનેલી સત્યભામાએ અન્ય અનુચરાને મેાકલ્યાં અને કહ્યું કે ગમે તે રીતે ખળજબરીથી પણ ફિકમણીના વાળ ઊતારીને લઇ આવેા ! બાળમુનિએ તેમને સૌને પણ હેરાન હેરાન કરી નાંખ્યા. તેમના બધાંના વાળ ઉપરાંત શરીરના અમુક ભાગની ચામડી પણ ઉખેડી નાંખી. સૌ રડતાં રડતાં પાછાં આવ્યાં.
આથી આ કુ ંઆ થતી સત્યભામા કૃષ્ણ મહારાજ પાસે જઈને ફરિયાદ કરી અને કહ્યું અમારી શરતમાં કિમી હારેલ છે. તેમાં તમે બળદેવજી અને દુર્ગંધનજી સાક્ષી હતાં. માટે હવે તમે જાતે જઈને રૂકિમણીના વાળ ઊતરાવી મને આપે.
પ્ર ૧૧

Page #171

૧૬૨
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
આથી કૃષ્ણ મહારાજે બળદેવજીને કહ્યું ભાઈ ! તમે જાતે રુકિમણીના મહેલે જાવ અને તેને કહે કે તું શરતમાં હારી ગઈ છે. અમે ત્રણે સાક્ષી છીએ એટલે હઠ ન કરતાં વાળ ઉતરાવીને આપી દે.
બાલમુનિને ખબર પડી કે બળદેવજી આવે એટલે પિતે વિદ્યાના બળે કૃષ્ણ મહારાજનું રૂપ કર્યું. બળદેવજી રુકિમણના મહેલે આવ્યા અને જોયું તે સિંહાસન ઉપર કૃણ બેઠાં હતાં અને રુકિમણી પાન બનાવી રહી હતી. પિતે કૃણથી મોટાં હેવાથી શરમાઈને પાછાં ચાલ્યાં ગયા. ત્યાં પણ કૃષ્ણને બેઠેલા જોયાં આથી એકદમ ગુસ્સે થઈને બોલ્યાં અને કૃષ્ણ! તને હાંસી મજાક કરવાની ટેવ છે એ હું જાણું છું. પરંતુ મોટાભાઈની પણ આવી મશ્કરી કરર્વી એ એગ્ય નથી. એક બાજુથી મને રૂકિમણીને સમ જાવા મોકલે છે ત્યાં જઈને જોઉં છું તે તું ત્યાં સિંહા સન ઉપર બેઠાં બેઠાં રૂકિમણી સાથે વાત કરે છે. એ જોઈને હું શરમાઈને પાછો આવે. આ બધું ઉચીત નથી. આમ ગુસ્સાથી લાલચળ આંખે કરી જેમતેમ ઠપ આપે છે.
કૃષ્ણ કહે હે મોટાભાઈ! તમારી સાથે કદી પણ હું આવું ન કરું. હું ત્યાં ગયે જ નથી. તમારી કાંઈ ભૂલ થતી હશે. વસુદેવજીના સોગંદ ખાઈને કહું છું કે હું કાંઈજ જાણ નથી, આમ કહી તે બળદેવજીને ઠંડા પાડયા. કૃષ્ણજીએ સત્યભામાને સમજાવી શાંત રાખી. હમણાંજ હું જાઉં છું અને રુકિમણના વાળ લાવી આપું છું. પરંતુ

Page #172

૧૦. કુમારના કૌતુકે
૧૬૩
અત્યંત ગુસ્સે ભરાયેલી સત્યભામા માની નહીં અને પગ પછાતી પછાડતી પોતાના મહેલે ગઈ
બળદેવજીએ સુભટને અહીં મહેલ લૂટવા મોકલ્યા છે. કારણ કે દાસીઓના વાળ, નાક, કાન મેં કાપી નાંખ્યા છે તે ફરીયાદના ફળ સ્વરૂપે ભલે આવે છે પણ મા તું ચિંતા કરીશ નહિં. કુમારે વૃદ્ધ બ્રાહ્મણનું રૂપ કર્યું સુભટની સામે જોઈને કહ્યું કે ઉભા રહે, લાકડીઓ ઉગામવા બધા ગયા તેવામાં એક સુભટ સિવાય બધા સ્થિર થઈ ગયાં. કુમારે સ્થંભન વિદ્યાને પ્રયાગ સફળ કર્યો, એક સુભટ બળદેવજી પાસે દેડીને જઈ હકીક્તનું નિવેદન કર્યું. બળદેવજી ઝડપથી આવ્યા જેઉતે ખરે કે મને કે સ્થભિત કરે છે. કુમારે બ્રાહ્મણનું રૂપ કરી મોટું પેટ બનાવી બારણું વચ્ચે સૂતા. બળદેવ કહે દૂર ખસે. અરે ભાઈ મારા જેવા ભારે શરીરવાળાને ખસેડયા વગર બીજા બારણેથી જાઓ, બ્રાહ્મણ (કુમાર) કહે....તમે મારી દશા તે જુઓ. સત્યભામાને ઘેર જમવા ગયે...બેટો આગ્રહ કરી મીઠાઈઓ ફરસાણ બહુ ખવડાવ્યું છે. મારાથી ઉભું થવાય તેમ નથી. બળદેવ કહે ઉઠે છે કે નહિં પગ પકડીને ઉઠાડે પડશે. કુમાર કહે તમારાથી થાય તે કરે મારાથી ઉઠી શકાય તેમ નથી. બળદેવ ગુસ્સે થઈને તેને ઉંચકીને દૂર ફેંયે પણ પાછે હવે ત્યાંને ત્યાં જ દેખાય બ્રાહાણ મટી સિંહ બને, અનેક રૂપે કર્યા, બળદેવજીને પરેશાન કર્યા છેવટે બળદેવજી કંટાળ્યા.

Page #173

22888238DRESEDIHK030808898138833883
પિતા-પુત્ર મિલન
રુકિમણુંને મહેલે રૂકિમણી બાળમુનિ સાથે વાત કરી રહી હતી તેવામાં નારદજી આવી પહોંચ્યા. રૂકમણીએ નારદજીને પ્રણામ કર્યા અને પૂછ્યું હે મુનિરાજ, આજ સોળ વર્ષ પૂરા થયાં હજુ મને મારો પુત્ર મળી શકે નથી. આપ મને કહે કે મારે પુત્ર મને ક્યારે અને કયાં મળશે ? અધિરાઇની પણ હદ હોય. હવે હું રાહ જોઈ શકું તેમ નથી.
નારદજી હસતાં હસતાં બોલ્યાં હે રુકિમણી ! આ તારી સામે કૃષ્ણ મહારાજના સિંહાસને બેઠે છે તેજ તારે પુત્ર પ્રદ્યુમ્ન છે. તેને જોઈને ખુશી થા! હાલને વરસાદ વરસાવી દે આથી પ્રદ્યુમ્નકુમારે અસલ સ્વરૂપ કરી માતા અને નારદમુનિને પ્રણામ કર્યા. માતાપુત્ર મયાં માતાના મનમાં રહેલા બાળપણના કેડ પણ કુમારે પૂરા કર્યા. કુમારે બાલ શરીર બનાવી બાલ ચેષ્ટા પણ કરી બતાવી. આનંદ મંગળ વર્તાઈ રહ્યાં. રુકિમણ કહે બેટા! આજે મને શાંતિ થઈ. હવે તું તારા પિતા અને કાકાને ભેગે થા. જેથી સૌને આનંદ થાય.

Page #174

૧૧. પિતા-પુત્ર મિલન
૧૬૫
પ્રદ્યુમ્ન કહે હે માતાજી હું આવ્યો છું અને તેને મલ્ય છું એ વાત કૃષ્ણજીને કે કેઈને કહેશે નહિં. હું મારા પિતાજીને એટલું બતાવવા માંગુ છું કે બાપ કરતાં બે સવા છે. મારા બળની ખાતરી કરાવીને પછીથી જ મળીશ હું જે કરું તે તમે મૌન રહીને જોયા કરજે.
પ્રદ્યુમ્ન માયાથી રથ બનાવી તેમાં રૂકમણીને સમજાવીને બેસાડયાં. અને નગર વચ્ચેથી નીકળે. અને જોરદાર શંખ પણ વગાડે. અને કહ્યું-કે રૂકિમણીને લઈ જાઉં છું. જેનામાં તાકાત હોય તે આવીને પાછી લઈ જાય. હું યુદ્ધ કરવા તૈયાર છું મને હરાવીને રૂકિમણીને પાછી લઈ જઈ શકે છે. હિંમત હોય તે સામે આવીને લડે નહિંતર ઘરમાં જઈને બંગડી પહેરી બેસી રહો.
આ સાંભળીને અનેક શૂરવીર રાજાઓના લેહી ઉકળી ઊઠયાં. અને પ્રદ્યુમ્ન સાથે યુદ્ધ કરવા લાગ્યાં. પરંતુ પ્રદ્યુમ્ન સૌને હરાવ્યાં. નીચી મુંછોકરી સૌ ચાલ્યાં ગયા આ વાતની જાણ કૃષ્ણને થતાં તેઓ બળદેવજી અને સૈન્ય લઈને આવી પહોંચ્યાં.
કૃષ્ણને આવેલાં જેઈન બેલવાના અનેક અપમાન જનક શબ્દો બોલી કૃષ્ણને ગુસ્સે કર્યો. કૃષ્ણ અને પ્રદ્યુમ્ન મેદાને પડયાં ઘણી વખત સુધી લડયા પરંતુ કેઈની હાર-જીત થતી નહતી. છેવટે પ્રદ્યુમ્ન વિદ્યાના બળથી કૃષ્ણને બાંધી લીધા.

Page #175

૧૬૬
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રધુમ્નકુમાર
પ્રદ્યુમ્નકુમાર માતા રુકિમણને જ્યાં નારદજી ઉદધિકુમારી છે ત્યાં મૂકી લડવા માટે ગયે. નારદજીએ સાસુની ઓળખાણ વહુને જણાવી પગે લગાડી. કૃષ્ણજીનું સૈન્ય મોટું હેવા છતાં કુમારે વિદ્યાના બળથી વિપુલ સૌન્ય ઉપસ્થિત કર્યું. ભયંકર તુમુલ યુદ્ધ થયું. કઈ કઈને મચક આપતું નથી.
પિતાપુત્ર યુદ્ધ ખેલી રહ્યા છે આ યુદ્ધ જેવા દેવતાએ આકાશમાં ઉતર્યા છે. ઘણા યાદવને સંહાર થઈ ગયે. કુષ્ણુજી વિચારે છે કે મારી પત્નિનું અપહરણ કરી લાખ સૈન્યને કચ્ચર ઘાણ કાઢયે છતાં મને તેના પ્રત્યે કેમ સ્નેહ થાય છે મારી આંખ કેમ ફરકે છે. વિચારમાં પડી ગયા ત્યાં તે કુમારે અવાજ કર્યો. કેમ થાકી ગયા? કૃષ્ણજી કોધથી ધમધમી ઉઠયા.
રૂકિમણી નારદજીને કહે હે પરમ ઉપકારી તમે જલ્દી જઈને યુદ્ધ બંધ કરાવે. નારદજી વિનંતિને માન આપી કૃષ્ણને પાસે આવીને કહે તમે તેની સાથે યુદ્ધ કરે છે. અરે અરે કૃષ્ણ! તમારે દુશમન નથી પણ અનેક વિદ્યાઓ સિદ્ધ કરીને તમારા ચરણેમાં નમસ્કાર કરવા આવેલે તમારે પુત્ર જ છે. આ શબ્દો સાંભળતાં કૃષ્ણજી અત્યંત હર્ષિત થયાં. કુમારને ભેટવા માટે જ્યાં શસ્ત્ર મુક્યા તેટલામાં કુમાર દેડતે આવી પિતાજીના ચરણમાં મૂકી પડે. કૃષ્ણજીની આંખમાં શ્રાવણ-ભાદર વરસવા માંડે. કેવું પિતા-પુત્રનું મિલન !

Page #176

૧૧. પિતા-પુત્રમિલન
૧૬૭
પ્રદ્યુમ્ન પિતાના ચરણામાં નમી પડયા. બળદેવજીને અને વસુદેવજીને પગમાં પડી વંદન કર્યાં. સૌએ અત્યંત હ પૂર્ણાંક બાથમાં લીધો. પુત્રના પરાક્રમની વાહવાહ કરી. વાતાવરણમાં સર્વત્ર આનંદની મહેક ફાલી રહી.
ખૂબજ ધામધુમથી નગરપ્રવેશ કરાવ્ચે. નગરમાં ઘેર ઘેર કુમારની બહાદુરીની વાતો થવા લાગી. આખા રાજ્યમાં સત્ર આનંદ મંગળ વર્તાઈ રહ્યાં. કુમાર રૂકિમણી માતાને મહેલે આવ્યેા. ઘેર ઘેર કુમારની પ્રશ'સા થતી હતી.
પુત્રઃમિલનની ખુશાલીમાં રાજ્યભરમાં એક અનેરી ઉત્સવ રાજ્યભરમાં અને રાજસભામાં આઠ દિવસથી ઉજ વાઈ રહ્યો છે. જ્યાં જુએ ત્યાં માનવ મહેરામણ ઉમટી પડચા છે. ઠેરઠેર મંડપ–કમાના અને રોશનીના ઝળહળાટ ઝગમગી રહ્યો છે.
એક દિવસ કૃષ્ણ મહારાજ સભા ભરીને બેઠાં હતાં તેવામાં બહારથી બૂમો પાડતા દૂર્ગંધન સભામાં આવીને કૃષ્ણને કહે છે હે પ્રભુ, હું મારી પુત્રીને ભાનુકુમાર સાથે પરણાવવા અનેક સગાં-વ્હાલાઓ અને અનુચરો સાથે અહી આવી રહ્યો હતો. દ્વારિકાનગરીની બહાર થાડે દૂર અમે મુકામ કરેલા. અનેક કિંમતિ અલકારે અને આણુષણા પહેરીને બેઠેલી મારી પુત્રીને કોઇ અજાણ્યા માણસ અલાત્કારથી લઈ ગયા છે. અમે તેની પાછળ પડયાં પરંતુ તે કયાં અદૃશ્ય થઈ ગયા તેની કોઈને ખબર પણ ન પડી માટે આપ તેની તપાસ કરાવી મારી પુત્રી પાછી મેળવી આપે.

Page #177

૧૬૮
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
કૃષ્ણ કહે-તે દૂર્યોધન, તમે શાંતિ રાખે. હું તપાસ કરાવું છું. જ્યાં હશે ત્યાંથી લઈ આવીશું.
પ્રદ્યુમ્ન કહે–તમારે કેઈએ તપાસ કરાવવાની જરૂર નથી. હું મારી વિદ્યાના બળે તમારી પુત્રી લાવી આપીશ. તમે સૌ બેફીકર રહે અને થોડી વારમાં એક અનુચરને મકલી નારદજી પાસેથી તે કન્યાને મંગાવી સૌની હાજરીમાં જ તેને દુર્યોધનને સોંપી.
કૃષ્ણને લાગ્યું કે પ્રદ્યુમ્ન મહાબળવાન અને મંત્રવિદ્યાનો પણ જાણકાર છે. તેમજ ભાનુકુમાર કરતાં મોટો અને વધુ વેગ્યતાવાળે છે. તો ખરેખર આ કન્યા પ્રદ્યમનને આપવી જોઈએ. અને કૃષ્ણ પ્રદ્યુમ્નને સમજાવ્યું કે આ કન્યા ઉપર તારે હક્ક પહેલે માટે તું ગ્રહણ કર.
પ્રદ્યુમ્ન સ્પષ્ટ ના પાડી અને કહ્યું- એક વખત તમે એ કન્યા મારા ભાઈ ભાનુકુમારને આપી છે એટલે એ મારી ભાભી થાય. એ કારણે એ કન્યા મને ન ખપે. આ સાંભળી સર્વે ખુશ થયાં અને માટે લગ્ન મહોત્સવ કરી ધામધુમથી તે કન્યા ભાનુકુમાર સાથે પરણાવી. સત્યભામાં પણ રાજી રાજી થઈ ગઈ
ત્યારબાદ વિદ્યાધરના રાજા અને પિતાના પાલક પિતાને ત્યાંથી પિતાની પત્નિ “રતિ અલંકારે આભુષણે વગેરે તમામ ચીજો મંગાવી દ્વારિકામાં પિતાને અલાયદે મહેલ બનાવી તેમાં રહેવા લાગે. કૃષ્ણ મહારાજે આ પ્રદ્યુમ્નને મહાબલી અને વિદ્યાબ જાણું અનેક રાજપુત્રીઓ

Page #178

૧૧. પિતા-પુત્ર મિલન
૧૬૯
સાથે પરણાવ્યું. સર્વત્ર ભાટ-ચારણે પણ કુમારના ચરિત્રે ગાઈને વાહ વાહ કરી રહ્યાં.
[એક વખત કૃષ્ણ વાસુદેવને વિચાર છે કે મને બધા ખમ્મા ખમ્મા કરે છે. હું બધાને વહાલે છું તે હું મારી રાણીઓ સહિત બધાની પરીક્ષા કરું કે લોકે મને કેટલા સમર્પિત છે. એક દિવસ માથું દબાવીને કૃષ્ણજી પલંગમાં સૂઈ ગયા. આ વખતે નારદજી ફરતાં ફરતાં કૃષ્ણના મહેલે પહોંચ્યા, કૃષ્ણને ગમગીન બનીને પલંગ પિઢેલા જોઈ પૂછયું કે આજે હે ગોપાલ તું નરમ કેમ છે?
ત્યારે કૃષ્ણ જણાવ્યું કે મારું માથું દુખે છે. હેકટરે, વૈદ્યો, હકીમની કઈ દવા લાગુ પડતી નથી. પણ ત્રષિરાજ એક ઉપાય છે કે કઈ પિતાના પગની રજ આપે તે મારું માથું મટે પણ ચરણરજ આપનાર નરકે જાય !
નારદજી ત્યાંથી રૂકિમણીના મહેલે આવ્યા. આગતા સ્વાગતા કરી પુછયું. આપને કંઈ કાર્ય હોય તે જણાવે,
નારદ કહે હે રૂકિમણી કૃષ્ણજીને માથું દુખે છે. ઘણા ઉપચાર કર્યા છતાં મટતું નથી. શું વાત કરે છે ? મારા સ્વામિને ભયંકર તકલીફ છતાં મને ખબર નથી ? એ બોલતી રૂકમણ રડી પડી. નારદજીએ માથું દુખતુ મટી જાય તે ઉપાય બતાવ્યું. ત્યારે રુકિમણું બોલી ! | હે મુનિવર્ય મારા નિમિત્તે મારા સ્વામિનાથનું દુઃખ દૂર થતું હોય તે મારે નરકે જવું પડે તે પણ હું તૈયાર છું ! તેમના પગની હું મેજડી કહેવાઉં. બધી દાસીઓએ

Page #179

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
રાણીઓએ, નગરજનાએ રજ આપવાની ના પાડી, ફક્ત ફિકમણીએ તિસેવા માટે પ્રાણ આપવા સુધી તૈયારી બતાવી.
૧૭૦
નારદજી કૃષ્ણ પાસે જઇ વાત કરી ત્યારે કૃષ્ણ કહે હે મુનિરાજ ! મને માથું દુઃખતું નથી. કે કોઇ નરકે જવાનું નથી. ભક્તોની પરીક્ષા કરવી હતી. આનુ નામ સાચી ભક્તિ]

Page #180

૧૨
શાંબ–પ્રદ્યુમ્ન
Ej88 MB] 38 SESSIGGSSSSSSSSSS
ઈર્ષાની આગમાં જલી રહેલી સત્યભામાથી પ્રદ્યુમ્નના તથા રૂકિમણીના વખાણ સહન ન થઈ શક્યાં છતાં મનમાં સમસમીને રહેવું પડતું. તેનું કાંઈ ચાલી શકે તેમ ન હતું એટલે નિરૂપાય હતી. સત્યભામા વિચારે છે કે દુનિયામાં માતા પિતાના પુત્રને કારણે જગતભરમાં વિખ્યાત થાય છે. મારે ભાનુકુમાર તે જીવતાં મરેલે છે એટલે કેઈ એના વખાણ ન કરે. અને મને પણ કેણ યાદ કરે? પ્રદ્યુમ્નને કારણે રૂકિમણને સૌ ઓળખતું થયું. આમ બેઠાં બેઠાં ઊંડા નિસાસા નાખે છે. ઉદાસ ચિત્તે તેનું મોં પડી ગયું હતું.
એવે વખતે કૃષ્ણ તેના આવાસમાં આવી ચડયા અને સત્યભામાની ઉદાસીનતા જોઈને પૂછયું- હે દેવી ! તને શું થયું છે ? આમ ઉદાસ કેમ છે? કેઈએ તારું અપમાન કર્યું ? જે હોય તે મને કહે. તે તમામ હતાશા દૂર કરવાવાળે હું અહીં હાજર જ છું.
આ સાંભળી સત્યભામાં ખૂબજ ગળગળા સ્વરે રડતાં રડતાં બોલી હે સ્વામીનાથ ! આપના પ્રભાવે મારે કઈ કમી નથી. આપ તે કલ્પવૃક્ષ સમાન છે જેથી મારે કઈ

Page #181

૧૭૨
- પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
રીતે ચિંતા નથી પરંતુ એક વાત જે મારા દિલમાં શાળીની જેમ ખુંચે છે તે કહું. હે સ્વામી! જેને પુત્ર મહાપરાકમી કે વિદ્વાન હોય તેની માતા જગતમાં ખ્યાતિ મેળવે છે. આથી હું આપને નમ્ર વિનંતિ કરું છું કે મને પ્રદ્યુમ્ન જે મહાપરાક્રમી પુત્ર જોઈએ.
કૃષ્ણ કહે-અહો ! આટલી જ વાત છે? મુંઝાવાની કે મુરઝાવાની કઈ જરૂર નથી. તારી ઈચ્છા પૂર્ણ કરવાને હું મારાથી બનતું બધું જ કરીશ. એ માટે તું બેફિકર થઈ જા. ત્યાંથી કૃષ્ણ પિતાના આવાસે આવીને વિચારવા લાગ્યા કે સત્યભામાને જઈએ એ પુત્ર મલે એ માટે શું કરવું ? ત્યારબાદ બીજા દિવસે બ્રહ્મચર્યવ્રતનું પાલન કરતાં કરતાં અઠ્ઠમ તપની આરાધના શરૂ કરી. ખૂબ જ ભક્તિભાવ પૂર્વક તેમણે હરિણમેષી નામની દેવીની આરાધના કરવા લાગ્યા. જે તપની સિધ્ધિ અચિંત્ય છે તેવા તપના પ્રભાવથી ત્રીજા ઉપવાસના અંતે તે દેવી સાક્ષાત પ્રગટ થયા અને પૂછયું કે હે રાજા ! શા માટે મને યાદ કરે છે? કૃoણે દેવીને બે હાથ જોડીને કહે છે કે હે દેવી ! મારી સત્યભામા નામની પટ્ટરાણને પ્રદ્યુમ્ન જે પુત્ર જોઈએ તેથી મેં આપને યાદ કર્યા.
પ્રસન્ન થયેલાં દેવીએ એક અમુલ્ય મોતીને હાર આપે અને કહ્યું જે સ્ત્રીમાં પ્રદ્યુમ્ન સમાન પુત્ર મેળવવાની ઈચ્છા હોય તેને આ મતીનો હાર પહેરાવજે અને ભગવજે જેથી તેની અભિલાષા તૃપ્ત થશે. એ હાર લઈ

Page #182

૧૨. શાંબ–પ્રદ્યુમ્ન
૧૭૩
કૃષ્ણ પિતાના સ્થાનકે ગયાં. અત્યંત આનંદપૂર્વક પારણું ક્યું.
પિતાની વિદ્યાની સહાયથી પ્રદ્યુમને એ હાર વિષેની માહિતી જાણી લીધી અને રુકિમણી પાસે જઈને એ હાર વિષેની વાત કહી હે માતા ! તમે એ હાર મેળવી લે તે આપને મહાપરાક્રમી બીજે પુત્ર જન્મશે અને મને પણ પડખે ઊભે રહેનાર ભાઈ મલશે.
રૂકિમણ કહે હે પુત્ર! મને તારાથી ખૂબખૂબ સંતોષ છે. સિંહ સમાન એક પુત્ર બસ છે.” એકે હજાર અને લાખે બિચાર.” એકથી વિશેષ પુત્રે ભેગાં થતાં લડે ઝગડે અને પરિણામે શાંતિ મળતી નથી માટે મારે હવે બીજા પુત્રની ઈચ્છા નથી.
પ્રદ્યુમ્ન કહે હે માતા ! કૃષ્ણ મહારાજની અન્ય પત્નિ એમાંથી સૌથી વિશેષ પ્રેમ તમને કેના પ્રત્યે છે? તે કહે એટલે હું તેમને મારા જેવા પુત્ર મળે એ વાત સમજાવું.
રુકિમણી કહે હે પુત્ર? તારા વિરહકાળ દરમ્યાન સત્યભામાએ મને ખૂબ દુઃખ આપ્યાં છે તે સમયે મને સહકાર અને શાંતિ આપનાર માત્ર જાંબુવતી હતી. તે તું તેને મળ અને જે કંઈ વાત સમજાવવાની હેય તે સમજાવ.
પ્રદ્યુમ્ન જાંબુવતી પાસે જઈ પ્રણામ કરી સર્વ હકીક્ત કહી સંભળાવી અને શું કરવું તે પણ સમજાવ્યું. પિતાની વિદ્યાના બળે જાંબુવતીને સત્યભામા જેવું રૂપ બનાવી દીધું અને મેગ્ય સમય જોઈને અનેક અલંકાર પહેરાવી કૃષ્ણના શયનગૃહમાં મોક્લી.

Page #183

૧૭૪
પુણયને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
આ કરામતની કૃષ્ણને કાંઈ ખબર પડી નહિં. જાબુ વતીને સત્યભામા સમજીને દેવે આપેલે હાર જાંબુવતીના ગળામાં પહેરાવી દીધું અને બેગ ભેગવી રહ્યાં. તે સમયે મહાશુક નામના દેવેલેકમાંથી કેટભ નામને દેવ અવીને જાંબુવતીની કુખે આવ્યા. ત્યારબાદ જાંબુવતી તે હાર લઈને પિતાના મહેલે ગઈ. તેના હૈયામાં આનંદ છવાયેલું હતું.
ત્યારબાદ સત્યભામાં અત્યંત આકર્ષક શૃંગાર સજીને ઠાઠમાઠ કરીને મલપતી મલપતી કૃષ્ણ પાસે આવી. તેને જોઈને કૃષ્ણ વિચારમાં પડે કે હજુ ડીવાર પહેલાં તે સંસાર સુખ ભેળવીને ગઈ છે અને ફરી વાર કેમ આવી હશે? સ્ત્રીએ કદી સંતુષ્ટ થતી હોતી નથી. ફરી ભેગની ઈચ્છા હશે. ભલે ભલે આવી કૃeણે તેને આવકારી અને આનંદ પૂર્વક ભાગ ભેગવવા લાગ્યાં. આમ સત્યભામાને સંતોષ આપવા ખાતરજ કૃષ્ણ ભેગ ભેગવી રહ્યાં.
આ વાતની પ્રદ્યુમ્નને ખબર પડી એટલે જે વગાડવાથી જેના અવાજથી હૈયામાં ડર લાગે એ જોર જોરથી દુંદુભી વગાડવા લાગે. એને અવાજ સાંભળી સત્યભામાના હૈયા માં ભય પેદા થયેલ. તરતજ કૃષ્ણ બહાર આવી પૂછવા લાગ્યા કે આ દુંદુભિ કેણુ વગાડે છે? અનુચરે કહે છે સ્વા મીન! પ્રદ્યુમ્નકુમાર વગાડે છે. કૃષ્ણ વિચારે છે કે આ બહુજ છેટું થયું. ભયના વાતાવરણમાં સત્યભામાં સગર્ભા બની છે અને તેનું બાળક ખૂબજ ડરપોક અને બીકણ જન્મશે.

Page #184

૧૨. શાંબ–પ્રદ્યુમ્ન
૧૭૫ સવારે ત્યાંથી કૃષ્ણ રુકિમણીના મહેલે ગયાં. ત્યાં જાંબુવતીને પેલા દેવે આપેલ હાર સાથે જોઈ તેથી કૃષ્ણ પૂછયું કે અરે ! આ હાર તારા ગળામાં કયાંથી? જાંબુવતી કહે હે નાથ?તમે તમારા હાથે જ રાત્રે મને પહેરા વેલ છે. અને વ્યવહાર પણ કરેલ છે તે જરા શાંત ચિત્તે યાદ કરે. કૃષ્ણને કરામતની વાત સમજાઈ ગઈ.
જાંબુવતી બેલી હે સ્વામી ! ગઈ રે મને એક સ્વપ્ન આવ્યું હતું તેમાં એક કેસરી સિંહે મારા ઉદરમાં પ્રવેશ કર્યો છે તેનું ફળ કહેશે?
કૃષ્ણ કહે – હે જાંબુમતી ! તારી કૂખે મહાપ્રતાપી બળવાન પુત્ર જન્મશે. જે સૂર્ય સમાન તેજસ્વી અને મનેહર કાંતિવાળે હશે. અને પોતાને આનંદ વ્યક્ત કર્યો.
કૃષ્ણ મનમાં બધું જ સમજી ગયા કે પ્રદ્યુમ્નનું આ કામ છે પરંતુ વાત મનમાં રાખી સત્યભામાને કાંઈકહ્યું નહિ, સમય સમયનું કામ કરે છે. વાતવાતમાં દસ મહિના થઈ ગયા. જાંબુવતીએ મહા તેજસ્વી અત્યંત સ્વરૂપવાન પુત્રને જન્મ આપે. કૃણે તે બાળકનું નામ શાંબ રાખ્યું. તેજ દિવસે કૃષ્ણના સારથિને ત્યાં બે પુત્રો જન્મ્યા. તેમના નામ દારૂક અને જ્યસેન હતાં. મંત્રીને ત્યાં પણ પુત્ર જન્મે તેનું નામ સુબુદ્ધિ હતું અને સત્યભામાને પણ તેજ સમયે પુત્ર જન્મે જે જન્મથી જ બીકણ હતું તેથી તેનું નામ ભીરૂ રાખ્યું હતું. તદુપરાંત કૃષ્ણની અન્ય સ્ત્રીઓને પણ પુત્ર રને જન્મ્યા હતાં સૌ બાળક સાથે

Page #185

૧૭૬
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રકુમાર
રમતાં રમતાં મેટા થવા લાગ્યાં. આમ આઠ વર્ષ વીતી ગયાં. શાંબ આઠ વર્ષને થતે સમગ્ર વિદ્યાઓ શીખી ગયે. મહાબુદ્ધિશાળી અને ભાગ્ય શાલી બાળક હતે. કેઈ પણ જાતના શ્રમ વિના સરળતાથી વિદ્યા ગ્રહણ કરી લીધી.
રૂકિમણીના ભાઈરુકિમને ત્યાં પુત્રી જન્મી હતી તે રૂપમાં અને ગુણમાં ઈન્દ્રાણીને પણ હરાવે તેવી હતી તેથી તે વિચારવા લાગી કે ભાઈની પુત્રી વૈદભ બધી રીતે કુમાર પ્રદ્યુમ્નને ગ્ય છે આથી અત્યંત નમ્ર અને મધુર ભાષામાં પિતાના ભાઈને વિવાહ સંબંધીત વાતને પત્ર લખી દૂત સાથે મેકલ્ય. દૂતે જઈને રૂકિમ રાજાના દરબા રમાં હાથે હાથ તે પત્ર આપે. રૂકિમ પિતાની બહેનના પત્રમાં લખેલી હકીકત વાંચી ખૂબજ ગુસ્સે થયો. અને બોલે કપટથી છેતરીને મારી બહેનને લઈ જનારના પુત્રને હું મારી પુત્રી કદાપિ આપીશ નહિં. એ તે મારા દુશ્મન છે એટલે દુશ્મનને પુત્રી આપીશ નહિં આમ દૂતને અન્ય અપમાન જનક શબ્દો કહી જમાડ્યા સિવાય તરતજ રવાના કરી દીધે. દૂતે પાછા આવી પિતાનું તથા રાણીજીના અપ માન વિષે થોડી વધારીને વાત કરી. આંથી રુકિમણી બહુ નિરાશ થયા.
બીજે દિવસે સવારમાં પ્રદ્યુમ્ન માતાના દર્શને આવ્યા ત્યારે પડી ગયેલું અને ઉદાસીન મેં જોઈ બોલે હે માતા! તમે આજે ઉદાસ કેમ છે ? કૃણ મહારાજ જેવા તમારા પતિ છે અને મારા જે પુત્ર છે પછી તમારા મેં પર

Page #186

૧૨ શાંબ–પ્રદ્યુમ્ન
૧૭૭
ઉદાસીનતા કેમ જણાય છે? જે હોય તે સ્પષ્ટ કહે જેથી તેને ઉપાય કરવાની ખબર પડે,તમારું દુઃખમારાથી જોઈ શકાતું નથી. રૂકિમણએ બનેલી હકીક્ત કહી સંભળાવી, રૂકમએ મને ચાંડાલ કહ્યો છે વાંધો નહિં હું ચાંડાલ બનીને તેને જમાઈ થાઉં ત્યારેજ પ્રદ્યુમ્ન ખરે હે માતાજી! હવે તમારે ચિંતા કરવાની નથી. એ વૈદને પરણીને અહીં લાવી આપની છત્રછાયામાં હાજર કરીશ આમ બોલી ગુસ્સામાં ને ગુસ્સામાં પ્રદ્યુમ્નરૂકિમણીના મહેલમાંથી બહાર નીકળી શાબ પાસે આવી બધી વાત કહી સંભળાવી બંને ભેગા મલી યુક્તિ રચી બંને ભાઈઓ વિમાનમાં બેસી રુકિમ રાજાની નગરીમાં આવ્યા. ચાંડાલ બની હાથમાં ચાંડાલી ગ્રહણ કરી નગરના ચોટામાં ઊભા રહી અત્યંત મધુર સ્વરે ગાવા લાગ્યાં. અત્યંત મધુર અવાજ અને ગીત સાંભળી નગરના લોકો ભેગાં થવા લાગ્યાં કિમ રાજાને ખબર પડતાં તેઓ બંને ને સભામાં બોલાવ્યાં અને ગીત ગાવા કહ્યું અત્યંત મધુર અને મને રંજક ગીત સાંભળી રૂકિમ ખુશખુશાલ થયે. પિતાની પુત્રીને ત્યાં બેસાડી આગંતુક પાસે ગવડાવવા લાગ્યું. તેમને પૂછયું કે હે મિત્રો ! તમે ક્યાંથી આવે છે? બન્ને બંધુઓએ કહયું. હે રાજન ! ઈન્દ્રની આજ્ઞાથી કુબેરે કૃષ્ણ મહારાજા માટે બનાવેલી દ્વારિકા નગરી જેવા માટે અમે સ્વર્ગમાંથી આવેલાં છીએ. ફરતાં ફરતાં તમારી નગરીના વખાણ સાંભળ્યા તેથી અમે અહીં આવ્યા. ખરે પ્ર.૧૨

Page #187

૧૭૮
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
ખર તે પૃથ્વી ઉપરની નવીન ચીજ જેવાના આશયથીજ અમે સ્વર્ગમાંથી નીચે ઉતર્યા છીએ.
રૂકિમની પુત્રી વિદર્ભ તેઓને પૂછે છે કે–તમે બન્ને દ્વારિકા નગરી જેઈને આવે છે તે ત્યાં કૃષ્ણની માનિતિ રૂકમણના પતા પુત્ર પ્રદ્યુમ્નકુમારને જે છે?
આ સાંભળી બને ભાઈઓ પૈકી શકુમાર બોલ્યા હ, પ્રદ્યુમ્નકુમારને દ્વારિકામાં સૌ કોઈ જાણે છે. મહાપરા કમી છે. અત્યંત સ્વરૂપવાન છે. બુદ્ધિમાન છે. એને જોતાં જ સ્ત્રીઓ શાન ભાન ભૂલી જાય છે. સાક્ષાત કામદેવને અવતાર છે ! જે સ્ત્રીએ પુષ્કળ તપ જપ કર્યા હશે તે સ્ત્રી આવે પતિ પામે, બાકી તે સ્વપ્ન પણ તેની કલ્પના કરવી નિરર્થક છે. આમ તેમણે કુમારના ખૂબખૂબ વખાણ કર્યા. આ સાંભળી વૈદર્ભો કે જે પ્રદ્યુમ્ન કુમારને મળવા અત્યંત આતુર હતી. તેણએ દ્રઢ પ્રતિજ્ઞા કરી કે વરવું તે માત્ર પ્રદ્યુમ્નકુમારને જ નહિંતર આજીવન અપરિણિત રહેવું.
આ દરમ્યાન એવું બન્યું કે રૂકિમ રાજાને મદેન્મત્ત હાથી જેને બબ્બે સાંકળથી બાંધેલ હતું તે સાંકળે તેડી ભાગે. રસ્તામાં આવતા નગરજનેને ભય પમાડતે અનેક વૃક્ષો અને મકાનો તોડતે નગરમાં દોડી રહયે હતે. લેકમાં ભય પેસી જવાથી ભાગંભાગ કરતાં હતાં. ચારે બાજુએથી ભયંકર કીકીઆરી અને કેલાહલ સંભળાતે હતે સાક્ષાત યમ જે દેડતે આવતે હાથીને જોઈ ગભરાઈ ગયાં આ વાત

Page #188

૧૨. શાંખ-પ્રદ્યુમ્ન
રાજદરબારમાં પહોંચી રાજાએ સાદ પડાવ્યા કે જે કોઇ આ હાથીને પકડી બાંધી આપે તેને માં માંગ્યુ ઈનામ આપશે.
૧૭૯
ચાંડાલ બનીને આવેલાં મંન્ને કુમારે ગીત અને સંગીતની મદદથી હાથીને મહાત કરી તેની ઉપર બેસી ગયાં અને ગજશાળામાં લાૌને હતા ત્યાંજ ખીલે બાંધી લેખડની બે સાંકળેાથી પણ બાંધી દીધા.
કિમ રાજાએ આ હુકીક્ત જાણી ત્યારે ખૂબ ખૂશ થયા અને અનુચરો મારફતે અન્નને માન પૂર્વક સભામાં એલાવ્યા અને કહ્યું કે હે મહાબળવાન પુરૂષા તમારા કાર્યાંથી હું ઘણુંાજ ખુશ થયા છુ. તમે જે જોઈ એ તે માંગી લે. હું તે આપવા તૈયાર છું.
બન્ને કુમારા મેલ્યાં−હે રાજા ! ખરેખર જો આપ અમારા ઉપર ખુશ થયા હૈ। અને મનફાવે તે માંગવાનુ કહા છે એ મુજબ આપવાની ઈચ્છા હોય તો અમનેતમારી ગૂંદી નામની પુત્રીનુ... અમેાને દાન કરા.
આ સાંભળીને રૂકિમ રાજા એકદમ ગુસ્સે થઇ ગયે અને નોકરો મારફતે તે અન્નને રાજમહેલમાંથી ધકકા મારી મારીને નગરની બહાર કાઢયા. શાંબ કહે છે કે હુ ભાઇ! આપણે જે કારણસર આવ્યા છીએ તે સત્વરે પતાવવુ' જરૂરી છે. હવે વિલંબ કરવા પાલવે તેમ નથી. માતાજી પણ નથી. માતાજી પણ રાહ જોઈ રહ્યાં હશે. માટે તમે વિદ્યાના બળે પણ કઈક કરો.

Page #189

પુણ્યનો પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
રાત્રીના સમયે શાંખને નિશ્ચિત સ્થળે મૂકીને પ્રદ્યુમ્ન વિદ્યાના બળે બૈદીના મહેલમાં વિરહમાં ઝૂરી રહેલી જમીન પર આળાટતી તેણી ત્યાં પડી હતી. પ્રદ્યુમ્નકુમારે પગ અડાડીને જાગે છે કે ઊધે છે તેની ખાતરી કરી. રાજકુમારી ગભરાતી એલી આટલી મેડીરાત્રે અહી' આવવાનું કારણ શું ? આગન્તુક ખેલ્યા હૈ કુમારી ! મારા તરફથી સહેજે ભય રાખીશ નહિ. તને જાણીને અત્યંત આનદ થશે. કે હું' કૃષ્ણ ત્યા રૂકિમણીના પુત્ર પ્રદ્યુમ્ન છું. મારી માતા રૂકિમણીના અત્યંત આગ્રહને કારણે તમારી સાથે લગ્ન કરવા અહી આવ્યો છું. કદાચ તને મારા કહેવા ઉપર વિશ્વાસ ન પણ આવે તે લે આ પત્ર તારી સગી ફાઇએ તારા ઉપર લખીને આપેલ છે, જો કે આ પત્ર બનાવટીઃ હતા પરંતુ માત્ર વિશ્વાસ ઉત્પન્ન કરવા માટેજ હતા. ત્યારબાદ કુમારે તેના દિલની વાત પૂછી-વૈકીનુ માં લજ્જા અને શરમથી ઝૂકી ગયુ' એટલે કે મૌન સાંત આપી દીધી. કુમારે વિદ્યાના બળથી લગ્નની તમામ સામગ્રી અગ્નિ વિ. ની સામગ્રી સહિત આભૂષા, વસ્ત્રો હાજર કરી અગ્નિની સાક્ષીએ લગ્ન કર્યા. ત્યારબાદ તે બન્ને તે મહેલમાં એકલાં હાવાથી રતિક્રીડામાં રચ્યા પચ્યા રહી રાત પસાર કરી. વહેલી સવારે પ્રદ્યુમ્ને વૈદીને કહ્યું કે હવે હું મારા નાનાભાઈ શાંખને મળીશ. સવારે તને તારા માતપિતા-કે-દાસદાસીએ કાંઇ પણ પૂછે તે ઉત્તર આપીશ નહિં, મૌન જ ધારણ કરજે. મારી વિદ્યાના બળથી હુ
૧૮૦

Page #190

૧૨. શાંબ-પ્રદ્યુમ્ન
૧૮૧
તારું રક્ષણ કરીશ-કોઈ કાંઈ જ કરી શકાશે નહિં.
પ્રદ્યુમ્નકુમાર શાંબ પાસે આવ્યું અને જણાવ્યું કે માતાજીની ઈચ્છા મુજબ મેં વૈદભી સાથે લગ્ન કરી નાંખ્યા છે-એ જાણી શાબ બહુ રાજી થયે. રાતને ઉજાગર અને થાક હોવાથી કુમારના ગયા પછી વૈદર્ભ તે ઘસઘસાટ ઊંઘી ગઈ. પોતાની મને ભાવના પૂર્ણ થઈ હોવાથી તેના ચહેરા ઉપર આનંદની લહેરે રમી રહી હતી. સૂર્યોદય થયાં છતાં વિદભી ઊંઘતી હતી તેથી નાભાગા નામની દાસી કુમારીને ઉઠાડવા આવી. તેના પલંગની આસપાસ અને નજીકમાં વૈિવાહિક ચિન્હ-કંકણ વિગેરે અનેક વસ્તુઓ જેવામાં આવી તેથી તે દોડતી તેની માતા પાસે પહોંચી ગઈ અને બધી હકીકત કહી–તેની માતા પણ આ જાણ ગભરાઈ ઉઠી અને રૂકિમ રાજા પાસે ગઈ અને બધી વાત કરી.
રાજા અને રાણી તરતજ કુંવરીના મહેલમાં આવ્યાં. અને દાસીની વાત સાચી જણાઈ. વિદભી હજુ ઘસઘસાટ ઊંઘતી હતી. તેને મહાપરાણે જાગ્રત કરી બધી વિગત વિષે પૂછયું પરંતુ કુમારી કાંઈ જ બોલી નહિં. તેણીના માતા પિતાએ ખૂબખૂબ સમજાવીને વાત મેળવવાના પ્રયત્ન કર્યા પરંતુ વૈદર્ભોનું મૌન એટલે મૌન આથી રૂકિમરાજા ખૂબજ ગુસ્સે થઈ ગયે– મનમાં વિચારે છે કે આ મારી પુત્રી યુવાન છે. મેં તેને કેઈની સાથે પરણાવી નથી છતાં કઈ પુરૂષ ચેરી છુપીથી તેણીને ભોગવી ગયું છે. છતાં મારી પુત્રી મૌન રહે છે. આથી મારી આ પુત્રીજ કુળ કલંકીની

Page #191

૧૮૨
- પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
છે એને શિક્ષા થવી જ જોઈએ. ગઈકાલે પેલા ચાંડાલેએ. માંગેલી-તેમને જ આપી દેવી ગ્ય છે. તરતજ પેલા બે ચાંડાલેને બેલાવડાવી–પિતાની પુત્રી સંપી દીધી અને કહ્યું જાઓ-મારી નજરથી દૂર થઈ જાવ. ફરી કદાપિ તમે મારી નજર સામે આવશે નહિં.
ચાંડાલે રાજપુત્રીને કહે-હે રાજકુમારી, અમારે ત્યાં રાજમહેલ કે સુખ સાહ્યબી નથી. અમે જે કામ કરીએ તે તમામ કામ તારે કરવાં પડશે. અમે મજુરીનું કામ કરીએ છીએ જે તને કબુલ મંજુર હોય તે ભલે? નહિંતર અમારે તારી કઈ જરૂર નથી.
રાજકુમારી કહે જન્માંતરે કરેલાં કર્મો જેમ કરાવશે તેમ કરીશ. ભગવ્યા વગર કર્મથી છુટકારો થતું નથી. માટે મને તમારી સાથે લઈને ચાલે. જેથી વૈદર્ભોને લઈને બંને કુમારે અન્ય સ્થળે ચાલ્યા ગયાં.
પિતાની પુત્રી વંદભી ચાલી ગયા પછી રૂઝિમરાજાને બહુ પસ્તા થવા લાગે. અરે ! મેં આ શું કર્યું? વળી પાછો બબડે છે હે પુત્રી! તેં અવિચારી કૃત્ય કરી પાપ આચર્યું જેથી મારે આવું પગલું ભરવું પડ્યું. મારા મનમાં કેટકેટલી ભાવના હતી? અઢળક ધન વાપરી તારો સ્વયંવર રચવાને હતે. પરંતુ તે અમારા મનના કે મને પૂર્ણ થવા દીધા નહિં.
અહ, કર્મની ગતિ ન્યારી છે. કર્મની આગળ માનવી

Page #192

૧૨. શબ–પ્રદ્યુમ્ન
૧૮૩
પામર બને છે. હવે આ જન્મમાં આપણે ફરી મળવાની કઈ આશા જ નથી. પુત્રીના ગયા પછી રૂકમરાજાને ખૂબ ખૂબ પસ્તા થવા લાગે અને પુત્રીને યાદ કરી કરીને રડવા લાગે. અને બોલતે અરેરે હે પુત્રી ! આ તે શું કર્યું? તું ડાહી અને સમજુ હતી છતાં આવુ અવિચારી પગલું કેમ ભરી બેઠી ? મારી તે જે ભાવના હતી તે તમામ મનમાં જ રહી ગઈ.
હે વૈદભી! હું પણ કે મૂર્ખ છું ? મારી બહેનની માગણી માન્ય ન કરી પણ તેમનું અપમાન કરી તેમની માગણી ઠુકરાવી અંતે નીચ ચાંડાલને સુપ્રત કરી. ગુસ્સો અને આવેશમાં આવી જઈ ન કરવાનું કરી બેઠો હવે શું થાય? | વિચારોની પરંપરામાં રૂકિમને ઊંઘ પણ આવતી નથી. હૈયું વલેવાઈ જાય છે. આખું નગર સેડ તાણીને સૂઈ ગયું છે. રાત્રિને અંધકાર નગર ઉપર ફરી વળે છે. રૂકમરાજાના હૈયામાં પણ ભંયકર અંધકાર છવા છો એવે સમયે દૂર દૂરથી કેઈને ત્યાં ઉત્સવ હોય તેમ વાજિંત્રના અવાજ આવી રહ્યા છે. રાજા વિચારે છે કે અત્યારે હું ખૂબ ઊંડા દુઃખમાં રડી રહ્યો છું ત્યારે આ મહોત્સવ અને વાજિંત્રે કયાં વાગી રહ્યા હશે. સિપાઈઓને તપાસ કરવા હુકમ કર્યો.
રાજાના સિપાઈઓ અવાજની દિશામાં તપાસ કરવા જાય છે. ઘણે દૂર એક વિશાળ મહેલ જેવામાં આવ્યું તેને

Page #193

પુણ્યનો પ્રભાવ યાને પદ્યુમ્નકુમાર
ફરતાં સાત ગઢ છે દરેક સ્થળે ચાકીદ્વારા બેઠાં છે તેમાંથી સુરાવલીના સુ ંદર નાદ આવી રહ્યો છે. સિપાઇઓએ ચેકીદારાને પૂછ્યું કે આ કાના મહેલ છે? અને કાર્યાનાંમો મહાત્સવ ચાલી રહ્યા છે?
૧૮૪
દ્વારપાલેા કહે અરે ! તમને ખબર નથી ? અહી તે દ્વારિકા નગરીના મહારાજા શ્રી કૃષ્ણના અને રૂકિમણીજીના પુત્ર પ્રદ્યુમ્ન કુમારના લગ્ન રૂકિમ રાજાની રાજકુંવરી વૈદી સાથે થયાં તેની ઉજવણી થઇ રહી છે. જે કિમના સિપાઇ
આ સાંભળી ખૂબજ રાજી રાજી થઇ ગયાં અને તરતજ રૂ.કમ રાજા પાસે થઇને તમામ માહિતિથી વાકેફ કર્યાં જેથી કિમ રાજા રાજી થયા.
તરતજ કિમએ પેાતાના અમાન્યમત્રીએ અને અધિકારીઓને આમંત્રણ આપ્યા. ભાટચારણાને પણ ઓલાવ્યા અને પોતાના સકળ પરિવારને લઈ વાજતે ગાજતે ત્યાં ગયા. પ્રદ્યુમ્ન–શાંબ અને વૈદી ને જોઇને તેની આંખમાં હુ ના આંસુએ આવી ગયા. સકળ પરિવાર સહિત રૂકિમએ પ્રદ્યુમ્નકુમારના જય જયકાર કર્યો રૂકમ રાજા પુત્રીને કહે છે—હે ભાગ્યશાળી પુત્રી-ખરેખર તું નશીબદાર છે. આવા મહાપરાક્રમી અને વિદ્યા જેને વરી છે તેવા પતિ મળ્યે છે એને અમને સૌને સાષ છે. રૂકિમએ પુત્રીને અનેક કિંમતી ચીજો-અલંકાર અને આભુષણો ભેટ આપ્યાં. પ્રદ્યુમ્નને પણ હાથી–ધોડા અને રથ ભેટ આપ્યાં અને હસતે મુખે સૌને વિદાય આપી.

Page #194

૧૨. શબ--પ્રદ્યુમ્ન
૧૮૫
પિતાનું કાર્ય ખૂબ જ સારી રીતે અને શાંતિ પૂર્વક પતી જવાથી પ્રદ્યુમ્ન અને શાંબ રથમાં બેસી દ્વારિકા જવા નીકળ્યા. ટુંક સમયમાં સૌ દ્વારિકાના દ્વારે આવી શુભઘડીએ વૈદર્ભોને નગર પ્રવેશ કરાવી માતા રૂકમણીના સાનિધ્યમાં પહોંચી ગયા. બંને ભાઈએ અને વૈદર્ભીએ પગમાં પડી પ્રણામ કર્યા. રુકિમણ વૈદભને જોઈ આનંદ પામી. અને સૌ પોતપોતાના મહેલમાં ગયાં. અત્યંત સ્વરૂપવાન અને નવ યૌવના વૈદભ સાથે પ્રદ્યુમ્ન આનંદ વિનોદ અને મજ મજાહ કરતાં પણ દિવસે પસાર કરી રહ્યો. તે દરમ્યાન શાંબ પણ હેમાંગદ રાજાની પુત્રી સુહારિણીનું હરણ કરી લાવી લગ્ન કર્યા અને આનંદમાં દિવસો પસાર કરવા લાગ્યા.
શાબ મહાબળવાન હતા અને સત્યભામાને પુત્ર ભરૂ નિર્બળ ડરપોક અને બીકણ હતું. બંને સરખી ઉંમરના હતા એટલે સાથે હરતાં ફરતાં અને રમતાં હતા. શાબ ભીરૂને અવાર નવાર હેરાન કરતે અને રડાવતે.
એકવાર શાંબ અને ભીરૂ જુગાર રમવા બેઠા. રમતમાં ભીરૂ જીતી ગયે પરંતુ જીતેલી ચીજ વસ્તુઓ મારીને પાછી પડાવી લીધી. તદુપરાંત મીરૂની કિંમતી વીંટી પણ પડાવી લીધી.
ભીરૂ તે નિર્બળ હતું એટલે સત્યભામા પાસે જઈને બનેલી હકીકત જણાવી. આથી સત્યભામાં ગુસ્સે થઈને કૃણ પાસે જઈ ફરિયાદ કરી કે શાંબ અવારનવાર મારા પુત્ર ભીરૂને હેરાન કરે છે. કૃષ્ણ જાંબુવતીને લાવીને આ

Page #195

૧૮૬
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
બધી વાત જણાવી. ફરીથી ભૂલ ન થાય તે માટે જણાવ્યું.
જાંબુવતી તે છંછેડાઈ પડી અને બોલી કે સત્યભામા, તે જુઠ્ઠી અને ઈર્ષાળું છે. મારા પિતાના અનુભવથી કહું છું કે શબને જુએ છે કે બળી જાય છે એટલે ખોટી વાત કરે છે. બાકી મારે શાબ તે અત્યંત શાણે અને સમજુ છે. તે કદી કેઈની સાથે લડે ઝગડે જ નહિં. ખરી વાત તે એમ છે કે હું રૂકિમણી સાથે મૈત્રી રાખું છું તેથી તેને ઈર્ષા થાય છે અને અમને હેરાન કરવા ખાતર જ આવા ખોટા ઝગડા કરે છે.
કૃણ કહે–અરે જાંબુવતી ! શાબને હું બહુ સારી રીતે જાણું છું. રોજ તેની ફરિયાદ મારી પાસે આવે છે તને તારા પુત્રને વાંક કે અવગુણ લક્ષમાં નહિં આવે પરંતુ હું તને તેની ખાતરી કરાવી આપીશ. પછી કહેજે કે તમારી વાત સાચી છે. કેટલાક દિવસ પછી કૃષ્ણ અને જાંબુવતીએ ભરવાડ અને ભરવાડણને અસલ વેશ લઈ દ્વારિકા નગરીના બહારના દરવાજેથી આવ્યા. ભરવાડણને માથે દૂધની તાંબડીઓ છે અલમસ્ત નવયૌવના અને અત્યંત સ્વરૂપવાન ભરવાડણ દૂધ વેચવા ચાલી ગલીએ ગલીએ અને શેરીએ શેરીએ ફરતી દૂધ ભે દૂધ ની બૂમ પાડતી જાય છે.
રસ્તામાં કેટલાંક બાળક સાથે ફાન મસ્તી કરતો કરતો શાંબ ઊભે હતે. શાબે આ મદમસ્ત યૌવના ભર વાડણને જઈ તેની દાનત બગડી. તેણે આ ભરવાડણને બોલાવી અરે એ બાઈ! અહીં આવ મારી સાથે ચાલ.

Page #196

૧૨. લાંબ–પ્રદ્યુમ્ન
૧૮૭
અમારે દૂધ લેવાનું છે. જે ભાવ હશે તે મુજબ પૈસા આપીશું. અને શાંબ આગળ ચાલે છે. પેલબાઈ તેની પાછળ પાછળ જાય છે. છેડે દૂર ગયા પછી એક જિર્ણ અને એકાંતવાળા મકાનમાં જઈને બાઈને અંદર બોલાવી. ભરવાડણ એવા એકાંતવાળા નિર્જન મકાનમાં ગઈ નહિં પરંતુ બહાર ઊભી રહી.
શાબે ફરીવાર અંદર આવવા કહ્યું–છતાં ભરવાડણે સ્પષ્ટ ના કહી એટલે બળજબરીથી બાઈને અંદર લઈ જવા બાઈનું કાંડુ પકડયું ત્યારે બાઈ ધ્રુજી ગઈ અને બોલી કે હું અંદર નહિં આવું—દૂધ લેવું હોય તે અહીં આવીને લઈ જાવ. ખોટી રીતે મારા ઉપર જોર જુલમ કરીશ નહિં. નગરીના રાજા કૃષ્ણને ખ્યાલ આવશે તે તને શિક્ષા થશે. મહેરબાની કરીને મને છોડ. મારે હાથ કેમ પકડી રાખ્યો છે?
શાંબ કહે–અરે ! જે તારો કૃષ્ણ રાજા, એ શું કરી લેવાનું હતું? મેં તે આવા કેટલાંય કામ કર્યા. કઈ મને કશું જ કરતું નથી. તારે ફરિયાદ કરવી હોય તે જા ફરિયાદ કર. થાય તે કરીલે–પણ આજે તે તને હું છેડીશ નહિ આમ કહી ભરવાડણના કપડાં ખેંચવા લાગ્યા. આ જોઈ ભરવાડ બે-અલ્યા કૃણ જેવા રાજાના રાજ્યમાં આ અત્યાચાર કરનાર તું કેણ છે ? આથી શાંબ મટી મેટી ડાંગ લઈને ભરવાડને મારવા જાય છે.
કૃણે વિચાર્યું કે શાંબ નક્કી મને મારશેજ, મારાથી

Page #197

પુણ્યનો પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
મારા પુત્રને શું મરાય ? તેથી તરતજ કૃષ્ણ અને જાંબુવતીએ પોતાનું અસલ સ્વરૂપ પ્રગટ કર્યું-આ જોઇ શાંબ તે શરમાઇ ગયા અને ત્યાંથી ભાગીને પોતાના મહેલમાં જઈને પલગમાં પોઢી ગયા.
૧૮૮
કૃષ્ણે જા ભુવતીને કહ્યુ' જોયા તારા પુત્ર ! તું માનતી હતી કે શાંખ બહુ ભલા. શાંત અને સીંધે છે. મારી પાસે તેની અનેક ફરિયાદો આવતી હતી. હુ તેના પરાક્રમ બધાંજ જાણું છુ.વિશેષ કહેવાના કોઈ અર્થ નથી. તું એને ઠપક દેજે અને સુધારજે. તારો પુત્ર છે એટલે શિક્ષા શી રીતે કરુ? અન્ય કોઇ હોત તે જરૂર શિક્ષા કરત.
જાંબુવતી પણ પુત્રના પરાક્રમ જોઈ ઝંખવાણી પડી ગઈ. પ્રત્યક્ષ અનુભવ થયા પછી પુત્રના પક્ષ શી રીતે લઇ શકે ? ચુપચાપ પોતપેાતાને મહેલે ગયાં. બીજે દિવસે સવારે હુંમેશના નિયમ મુજબ બધાંજ કુમારે કૃષ્ણને પ્રણામ કરવા આવ્યા પરંતુ એક શાંખ આવ્યે નહિં આથી કૃષ્ણે પેાતાના નાકરો મારફતે શાંખને તેડાવ્યેા.
શાંખ હાથમાં લોખડના મોટા ખીલા લઈને કૃષ્ણ પાસે આવ્યે અને નીચું માઢું રાખી કૃષ્ણ પાસે ઉભા રહ્યો. કૃષ્ણે પૂછ્યું કે તારા હાથમાં શું છે? ત્યારે શાંખે જવાબ આપ્યા કે ગઇકાલે ખનેલી હકીક્ત વિષે જે કાઈ પુરૂષ ખેલશે તેનુ માં આ ખીલેા નાંખી બંધ કરીશ એ માટે આ ખીલે રાખ્યા છે.

Page #198

૧૨. શાંબ-પ્રદ્યુમ્ન
૧૮૯
આ સાંભળી કૃષ્ણ ખૂબજ ગુસ્સે થઈ ગયે. મારે પુત્ર મારી હાજરીમાં આવું બેલે છે ! આ બેશરમ છકેલે. પુત્ર હોય કે ન હોય તો શું ! તરતજ બોલ્યા અરે દુષ્ટ, પાપી નીચ તે આખા નગરમાં કાળો કેર વર્તાવ્યું છે તેની મને શરમ આવે છે. અત્યારે ને અબઘડી મારી નગરી છોડીને ચાલ્યો જા, હવે ફરી કદાપિ તારું માં મને દેખાડીશ નહિં. તારા દુષ્કૃત્યોથી હું કંટાળી ગયે છું.
તરતજ તે માતા પાસે જઈ પિતાની આજ્ઞા સંભલાવી પ્રદ્યુમ્નને તે મળીને નગરની બહાર ચાલ્યા જાય છે. પ્રદ્યુમ્નને તેના પ્રત્યે પ્રેમભાવ હોવાથી પ્રજ્ઞપ્તિનામની વિદ્યા વિધિપૂર્વક આપી અને કહેવા લાયક વાત કરી છૂટા પડયા.
પ્રદ્યુમ્ન પણ ભીરૂને હેરાન કર્યા કરતે અને વારંવાર મારતે ઝડતે તેથી ભરૂ સત્યભામાને ફરિયાદ કરતે. સત્ય ભામાં પ્રદ્યુમ્ન પાસે આવી ન બોલવાનું બેલતી અરે ! નીચ મારા પુત્રને મારતે હેરાન કરતો. શાબ ગયો અને હવે તું આવ્યું કેમ? તારું અમારે કઈ કામ નથી. અહીંથી દૂર જાને? અમારા જીવને શાંતિ મળે.
પ્રદ્યુમ્ન કહે હે માતાજી! હું કયાં જાઉં?
સત્યભામા બેલી જ્યાં શાંબ ગમે છે ત્યાં મશાનમાં તું જા એટલે અહીં સર્વેને શાંતિ રહે.
પ્રદ્યુમ્ન કહે છે માતાજી! આપની આજ્ઞા મુજબ જવા હું તે તૈયારજ છું. પરંતુ કયારે આવું તે પહેલાં નક્કી

Page #199

૧૯૦
પુણ્યનો પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
કરીને મને જણાવે.
સત્યભામા કહે હું પ્રદ્યુમ્ન ! જ્યારે શાંખને મહેાત્સવ પૂર્વીક નગરીમાં લઈ આવું ત્યારે સાથે તું પણ આવજે જા ! (મનમાં સત્યભામા ખોલે છે કે જે કદી થવાનુ જ નથી) પ્રદ્યુમ્ન કહે બહુ સારુ માતાજી! આપની આજ્ઞા શિરામાન્ય છે અને તરતજ કુમાર નગરની બહાર નીકળી ગયા શાંખને મલ્યા. અને બનેલી હકીકત જણાવી.
ત્યાર પછી બન્ને ભાઇએ નગરની બહાર સ્મશાનમાં રહેવા લાગ્યાં જાતજાતની ક્રિડાએ કરી આનદ વિનાદમાં સમય પસાર કરવા લાગ્યાં.
ભીને હેરાન કરનારા બન્ને ભાઈઓ જવાથી તેને શાંતિ થઇ તેમજ સત્યભામાને વિઘ્ન કરનાર કાઇ રહ્યું નહિ. તેથી તે પણ આનંદથી કૃષ્ણ સાથે ક્રિડા કરતી. અને ખૂબજ આનંદમાં રહેતી. પોતાના પુત્ર ભાનુકુમાર માટે રૂપ ગુણુ અને યૌવન વાળી, એથી એક ચડે એવી નવાણુ કન્યાએ પ્રાપ્ત કરી અને હવે એક કન્યા મલી જાય તો સે કન્યા સાથે ભાનુકુમારને પરણાવવાની ભાવના સેવવા લાગી. એટલે સેામી કન્યા માટે ઠેર ઠેર તપાસ કરાવવા લાગી.
નગરની બહાર રહેતા પ્રદ્યુમ્નકુમારને પ્રજ્ઞપ્તિ વિદ્યાના અળે સત્યભામાની તમામ હકીકતની જાણ થઈ ગઈ. આથી સત્યભામાને બનાવી વેર વાળવાની વૃત્તિથી પ્રદ્યુમ્નકુમારે એક અનેાખી યાજના કરી. પેાતાની વિદ્યાના મળે એક

Page #200

૧૨. શાંબ–પ્રદ્યુમ્ન
૧૯૧
મે સંન્ય હાથી ઘોડા રથ વગેરે ઉત્પન્ન કર્યા અને દ્વારિકા નગરીની બહાર મેટાં મોટાં તંબુ નાંખ્યા. પ્રદ્યુમ્ન તેઓને જિતશત્રુનામે રાજા બન્યા અને શાબને અત્યંત સ્વરૂપવાન ગુણવાન અને મસ્ત યૌવનવાળી કન્યા બનાવી અને તેની સમાનવયની સખીઓ સાથે હરતી ફરતી.
એક દિવસ સત્યભામાની દાસીએ આ શબકુમારીને જોઈ તરતજ સત્યભામા પાસે આવી બોલી ઊઠી-હ રાણું સાહેબા, ભાનુકુમાર માટે સમી કન્યા હું શુધી લાવું છું અત્યંત સુંદર–નાજુક-નમણી અને યૌવનવંતી છે. મારી જંદગીમાં મેં આવી કન્યા જોઈ નથી. આપણું નગરની બહાર તંબુઓ નાંખેલા છે. કેઈ રાજાનું મેટું સન્ય લાગે છે. તેમાં આ કન્યાને મેં જોઈ છે.
આથી સત્યભામાએ કેટલાંક પિતાના ખાસ માણસને ત્યાં તપાસ કરવા મોકલ્યાં. જિતશત્રુ રાજા પાસે આવી પ્રણામ કરી વાત કરી–હે રાજન્ ! આ દ્વારિકા નગરીના રાજા કૃષ્ણની પટ્ટરાણી સત્યભામાએ અમને મેકલ્યાં છે. તેમના પુત્ર ભાનુકુમાર માટે અમે આપની કન્યાની માગણસ્વીકારશે તે કૃષ્ણ મહારાજ અને પટ્ટરાણી સત્યભામા પ્રસન્ન થશે.
જિતશત્રુ રાજા કહે-ભાઈઓ, અમે આપની માંગણી મંજૂર રાખીએ પરંતુ અમારી શરત તમે મંજુર રાખે એ અમારો આગ્રહ છે. શરતમાં ખાસ નથી પણ તમારી પટ્ટરાણું પિતે અમારી કન્યાને હાથ પકડીને નગરજને અને

Page #201

૧૯૨
પુણ્યનો પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
અન્ય લોકોના દેખતાં દ્વારિકામાં પ્રવેશ કરાવે અને હસ્ત મિલાપ વખતે અમારી કન્યાને હાથે નીચે નહિં પણ ઉપર રહે એટલું જે કબુલ હોય તે તમારી માંગણી હું સ્વીકારું છું.
સત્યભામાએ જિતશત્રુની વાત માન્ય રાખી. ત્યાર પછી ઉત્તમ મુહૂતે રથમાં બેસી સકળ પરિવાર સહિત વાજતે ગાજતે ધામધુમથી કન્યાને તેડવા ગઈ અને શરત મુજબ કન્યાને હાથ પકડી સૌને દેખતાં નગર પ્રવેશ કરા
. પ્રદ્યુમ્નની વિદ્યાને પ્રભાવે રાજકુટુંબ અને પરિવારને શાંબ કન્યારૂપે દેખાય છે જ્યારે અન્ય નગરજને અને અન્ય લેકોને તે શબકુમારજ દેખાય છે. સત્યભામા હાથ પકડીને વાજતે ગાજતે મહેલે આવે છે.
આમ સત્યભામા શબકુમારીને લગ્ન મંડપમાં લાવી. અહીં કન્યાદાન વખતે પિતાના ડાબા હાથ વતી ભાનુને જમણો હાથ પકડ અને જમણા હાથ વતી નવાણું કન્યાઓને હાથ પકડી ફેરા ફર્યો અને અગ્નિની સાક્ષીએ લગ્નવિધિ કરી. અહીં પેલી નવ્વાણું કન્યાને શાંબ દેખાય તેથી તેઓ સૌ આ મહાબલવાન કામદેવ સમાન પતિ મેળવવા બદલ આનંદ પામી.
લગ્નવિધિ પતી ગયા પછી શાબને અનુસરતી નવાણું કન્યા તેના શયનખંડમાં ગઈ. ભાનુ અને સત્યભામા સમજે છે કે એ કન્યાઓ અંદર ગઈ છે. તેથી ભાનુકુમાર અંદર જાય છે અને જુએ છે તે શાંબ અંદર બેઠેલે અને સર્વ

Page #202

૧૨, શાંબ–પ્રદ્યુમ્ન
૧૯૩
સ્ત્રીઓ તેની આજુબાજુ બેઠી હતી. શાંબે આંખે કાઢી બીવડાવી ભાનુને બહાર તગડી મૂક્યું. દેડતે દેડતે સત્યભામાં પાસે આવીને કહે છે કે માતાજી મારા શયનખંડમાં તે શાંબ બેઠે છે અને બધી સ્ત્રીઓ સાથે ગમ્મત કરે છે મને ડરાવીને કાઢી મૂકો.
સત્યભામા દેડતી ત્યાં આવી. જોયું તે શાંબ હતે. શાંબ ઊભે થઈને સત્યભામાના પગમાં પડે. પરંતુ સત્યભામાં અત્યંત ગુસ્સે થઈને જેમ તેમ બોલવા લાગી. શાલા નીચ, તને અહીં કેણે બોલાવ્યું હતું ?
શાબ ખૂબજ નમ્રતાથી કહે-હે માતાજી ! આપ જ હાથ ઝાલીને મને લાવ્યા છે. તે સિવાય હું નથી આવ્યા. હું બેટું બોલતા હૈઉતે આખા નગરમાં લોકોને પૂછી જુઓ.
સત્યભામાએ સૌ નગરના લેકને પૂછયું તે સી હસતાં હસતાં બોલ્યા કે આપ શાંબ કુમારને હાથ પકડીને નગરમાં લાવ્યા છે. કેઈ કુમારી કે કન્યાને તે અમે તમારી સાથે જોઈ પણ નથી. તેમજ તમે તમારા હાથે શાબને નવાણું કન્યાએ પરણાવી છે. હવે નાહક તેના ઉપર કોધ કરે છે. અને લેકેની મશ્કરીનું કારણ તમે બને છે.
લેકેના આવા ઠપકાપાત્ર શબ્દો સાંભળી સત્યભામાં ખૂબજ ઈ છેડાઈ અને દગ-માયા અને અન્યાયની બૂમ પાડતી કૃષ્ણ પાસે આવી. કૃષ્ણ-બળદેવ-સમુદ્રવિજય વગેરે બધાં બેઠાં હતાં ત્યાં બનેલી સર્વ બીના કહી સંભળાવી. પ્ર. ૧૩

Page #203

પુણ્યનો પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
પોતે છેતરાઇ છે અને શાંખે તેની છેતરપી’ડી કરી છે પરંતુ કૃષ્ણે સવ કન્યાએ શાંમને સોંપી. જેથી જા’જીવતી ખૂબજ આનન્દ્વ પામી તેએનું સ્વાગત કર્યુ.. કહેવત છે કે ખાઢે ઉદર અને ભાગવે ભારી'ગ એવુ થયુ. તમામ પુત્રવધુએ ખૂબજ હુ પામી જાંબુવતીને પગે લાગી. જા ભુવતીએ આશીર્વાદ અર્ષ્યા કે ટુક સમયમાં જ પુત્રવતી થજો. સૌભાગ્યવતી રહેજો. સદા સુખી રહેજો.
૧૯૪
આ સત્યભામા અત્યંત ગુસ્સે થઇ હતી. પેાતાની તમામ મહેનતનું ફળ શાખને મલ્યુ એટલે રાષમાં ખખડતી પેાતાના મહેલે ગઇ. કૃષ્ણને પણ અન્યાયી કહે છે.
પ્રદ્યુમ્નકુમાર પણ પાતાની પ્રતિજ્ઞા પૂરી થવાથી હાજર થઈ ગયા અને પોતાની સ્ત્રીએ સાથે આનંદપૂર્વક ક્રિડા કરતા સમય વહી રહ્યો. વળતા દિવસની પ્રભાતે શાંમ વસુદેવને વંદન કરવા ગયા ત્યારે તેમણે પૂછ્યું' કે—અરે શાંખ ! તે માયા રચીને સત્યભામાને શા માટે છેતરી ?
અભિમાનથી છકેલા શાંખ જેમ તેમ ખોલ્યા તેથી વસુદેવજીએ ખૂબ કડક શબ્દોમાં ઠપકો આપ્યા, શાંમને પોતાની ભૂલ સમજાઈ તરતજ તેમના પગે પડચા અને માફી માંગી આથી વસુદેવજી શાંત થયા. ત્યારબાદ શાંખ અને પ્રધુમ્નકુમાર નિત નવીન ગમ્મત કરતાં આંનદ વિનેાદ કરતાં દિવસો પસાર કરતાં હતાં.

Page #204

强防风防烧BVBWVWBWR防防防务网
૧૩
*
કૃષ્ણે જરાસંધ
保健健防爆皮BDFBBBBBBBD
એક વખત એવુ' બન્યું કે યવન નામના દ્વિપમાંથી કેટલાંક વેપારીઓ કેટલીક અમુલ્ય ચીજો વેચવા દ્વારિકામાં આવી ચડયાં. પોતાની ચીજ વસ્તુઓનુ વેચાણ કરી ખૂબ કમાયા. કેટલીક રત્નક ખલેા લઇ વિશેષ કમાણી કરવાના
ઈરાદેતે વેપારીએ રાજગૃહપુર તરફ ગયા. અહી. જરાસ ઘ નામે રાજા રાજ્ય કરતા હતા.
કિંમતી રત્નક ખલા લઈ પરદેશી વેપારીએ નગરીમાં આવ્યા છે તેવા સમાચાર જાણી જરાસંઘની પુત્રી જીવયશાએ એ વેપારીઓને મહેલે ખોલાવ્યાં. એક એકથી ચડિયાતી રત્નક ખલે જોઇ જીવયશા રાજી થઈ ગઈ. વેપા રીઓએ એક નવીન રત્નક ખલ બતાવીને સમજાવ્યુ કે આ રત્નક ખલ ઉનાળામાં આઢવાથી ઠંડક આપે છે અને શિયાળા માં એઢવામાં ગરમાવે। આપે છે. આવી અનેક રત્નક ખલે અતલાવી પણ તેની કિંમત સાંભળી જીવયશા કાંઈ ખેલી નહિ.
માગ્યા મૂલ મળ્યા નહિ અને રત્નક ખલે વેચાઈ નહિ એટલે વેપારીએ પસ્તાવા કરતાં ખેલ્યાં દ્વારિકા છેાડીને

Page #205

૧૯૬
પુણ્યનો પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
આટલે સુધી લાંબા થયા પણ કેઈ ફાયદો થયે નહિં. અમારી રત્નકંબલે અહીં લેનાર કેઈ જ નથી.
આ સાંભળી છવયશાએ વેપારીઓને પૂછયું કે જે દ્વારિકાના તમે વખાણ કરે છે તે નગરી ક્યાં આવી? તેને રાજા કેણ છે? તે કહે.
વેપારીઓ કહે-અરે ! પ્રસિધ્ધ એવી દ્વારિકાપુરીને શું તમે જાણતા નથી ? સોરઠ દેશની મહાનગરી છે. ઈન્દ્ર મહારાજના હુકમથી કુબેરદેવે તે નગરી બનાવેલી છે. તેને સોનાને તે ગઢ છે અને કાંગરે હીરા-માણેક અને મોતી જડેલાં છે. તેના મહાપ્રતાપી રાજવી-ચાદવેના અધિપતિ અને કંસ રાજાને મારનાર શ્રી કૃષ્ણ મહારાજ રાજ્ય કરે છે અત્યંત ધનાઢય નગરી છે. લક્ષ્મીની રેલમછેલ છે ! શું તમે એ કૃષ્ણ મહારાજનું નામ પણ સાંભળ્યું નથી?
આ સાંભળીને જીવયશાને ભયંકર આંચકો લાગે. એકાએક બેભાન થઈ પડી ગઈ. થોડીવારે ઊભી થઈ ગઈ
પેલા વેપારીઓને વિદાય કર્યા. મનમાં વિચારવા લાગી કે મારા પતિને મારનાર હજુ શું જીવે છે ? આવું મહાન રાજ્ય શું ભેગવે છે? જીવયશા રડતી રડતી પિતા જરાસંઘ પાસે જઈ સર્વ વાત જણાવી. મારે દુશ્મન સોરઠમાં આવેલી દ્વારિકાનગરીને મેટે રાજા બન્યું છે. આ સાંભળ્યા પછી મને જીવવું ખારું ઝેર થઈ પડયું છે. હું હવે જીવવાની ઈચ્છા રાખતી નથી. આપ મને રજા આપો તે

Page #206

૧૩. કૃષ્ણ જરાસંઘ
૧૯૭
હું બળીને મરી જાઉં. મારા પતિને મારનાર સુખેથી જીવે છે તે મારે જીવવાની શી જરૂર?
પુત્રીના વચને સાંભળીને જરાસંઘે શાંત્વન આપ્યું અને સમજાવી. બેટા તું રડીશ નહિં કે કલ્પાંત કરીશ નહિં. મારા જમાઈને મારનારને હું જીવતે નહિં એકેએક યાદવને રડાવીશ. પરંતુ આ કાર્ય કરતાં પહેલાં મારે પૂરી તૈયારી કરવી પડે. તું ઉતાવળી ન થા શાંતિ રાખ. સૌ સારા વાના થશે. એ કૃષ્ણ અને બળદેવને ચપટીમાં રોળી નાંખીશ.
જરાસંઘે રાજ્યભરમાં ઢેલ પીટાવી ચુધની તૈયારી કરવાનો આદેશ દીધે. ખંડીયા રાજા તથા મિત્ર રાજાઓને સર્વેને પિતાના પક્ષે તૈયારી કરી હાજર થવા જણાવ્યું. પિતાના બહાદુર પુત્રોથી શોભતે જરાસંઘ અશ્વ ઉપર બેસી લડવા નીકળે. અનેક અપશુકન થયાં તેને પિતાના બળનાં અભિમાનમાં નહિં ગણતાં આગળ પ્રયાણ કર્યું. અગણિત સન્ય સંખ્યા અને બળ જોતાં જરાસંઘમાં મ આવી ગયું. સૈન્ય ઝડપથી દડમજલ કરતું આંધીની માફક ઉપડયું. માર્ગમાં વિસામો કરવાં પણ વિશેષ સમય રોકાયા વગર દેડવા લાગ્યું. અનેક રાજા-મહારાજાઓની મદદ હતી એટલે હવે તે પિતાના જમાઈને મારનારને જેમ બને તેમ જલદી મારે.
નારદજીને આ વાતની ખબર પડી. તરતજ તેઓ દ્વારિકામાં જઈ કૃષ્ણ મહારાજને સાવધ કર્યા. મેજ શોખ

Page #207

૧૯૮
' પુણ્યનો પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર,
અને એશ-આરામ છોડી જાગે ઊઠો મહાબળવાન જરાસંઘ જબર જસ્ત સૈન્ય લઈ આંધીની જેમ તમને બે ભાઈઓને મારવા આવી રહ્યો છે. જલદી જલદી તૈયારીઓ કરે અને શત્રુઓને સામને કરવા સામે જાવ. આમ સૌને જગાડી નારદજી ત્યાંથી ચાલતાં થયાં.
નારદજી પાસે આ વાત સાંભળી કૃષ્ણ-બળદેવ ગુસ્સા થી લાલચેળ બની ગયાં. તરતજ ધનુષ્ય ટંકાર કરી ઢેલ પીટાવી નગરમાં અને રાજ્યમાં સૌને જાણ કરી. સૌ તૈયાર થઈ જાવ. ખંડીયા રાજા-મિત્રરાજા અને અન્ય રાજાઓને લડાઈમાં તમામ તાકાત સાથે હાજર થવાની આજ્ઞા આપી. લડવા માટે થનગની રહેલા સૌ યાદ હાજર થઈ ગયા. દેવકીજી અને રોહિણીએ શુકન તિલક કર્યા અને ઉત્તમ દિવસે સામે લડવા નીકળ્યાં. અનેક શુભ શકુને થયાં.
-
1
કે.
L
Sાક
*/art -
नानु
-

Page #208

૧૩. કૃષ્ણ જરાસંઘ
૧૯૯
આમ આગળ જતાં બંનેના લશ્કરે સામસામાં આવી ગયાં. ભયંકર યુદ્ધ થયું. અનેક મહારથીઓ મૃત્યુ પામ્યા. બન્ને પક્ષે મેટી ખુવારી પણ થઈ. અનેક હાથીઅશ્વો મરાયા. હજારે રથ અને હથિયારોને ખુરદો થઈ ગયે. સામ સામે બાણેની વર્ષોથી સુરજદેવ પણ ઢંકાઈ જતાં ઘણા દિવસ સુધી યુદ્ધ ચાલ્યું.
શાસ્ત્રીય નિયમ છે કે પ્રતિવાસુદેવનું મૃત્યુ વસુદેવના હાથે જ થાય–ત્રણ ખંડનું સામ્રાજ્ય મેળવવા માટે ઘણું પાપે પિકારે છતાં તે સામ્રાજ્યને માલિક વાસુદેવ બને.
કુણે શિશુપાલ આદિ રાજાઓને સામને કર્યો–કંઈક શત્રુપક્ષના ખંડીયા રાજાઓને મૃત દશાને પમાડયા. કૃષ્ણ ની સામે બકવાદ કરતે જરાસંઘ દેડી આવ્યા. ત્યારે જરા સંઘના ૨૮ પુત્ર બલદેવ સન્મુખ, કૃષ્ણની સન્મુખ ૬૯ પુત્ર કોપાયમાન બનીને આવ્યાં. અંતે તે પુત્રોને પરાજય આપવા પૂર્વક પરલેક પહોંચાડી દીધા. જરાસંઘે ગદાને ઘા બલદેવ ઉપર કર્યો–બેભાન થઈ પડી ગયા. અને બીજા ઘાથી બચાવી લીધા. તેવામાં ક્રોધાયમાન બનેલા કૃષ્ણજી જરાસંઘ સાથે મેદાને ઉતર્યા, સામસામી બકવાદના અંતે તુમુલ યુદ્ધ બે વચ્ચે થયું. જે યુદ્ધ જેવા ખેચ-દેવતાએ આકાશમાં આવી પહોંચ્યા.-પ્રતિવાસુદેવે છેલ્લામાં છેલ્લા શાસ્ત્રને ઉપગ કરવા ચકનું સ્મરણ કર્યું. તે ચક હજારે દેવતાઓથી અધિષ્ઠિત હતું. ભયંકર

Page #209

૨૦૦
- પુણયનો પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
ભમાવીને તે ચક્ર કૃષ્ણવાસુદેવ ઉપર છેડયું પણ અનાદિના નિયમ પ્રમાણે તે ચક વાસુદેવે ગ્રહણ કર્યું. દેવતાઓએ આકાશમાંથી પુષ્પ વૃષ્ટિ કરી અને ઉદ્દઘોષણા કરી. ભરતક્ષેત્રના ત્રણ ખંડને ભેગવનાર નવમા વાસુદેવ આ કૃષ્ણ છે. નિશ્ચયથી તેમના હાથે પ્રતિવાસુદેવનું મૃત્યુ જ થશે. ચકલમવીને જવા દીધું અંતે પ્રતિવાસુદેવની છાતીને ચીરી નાખી. મૃત્યુ પામીને તે ચેથી નરકે ગયા. દુશ્મન સૈન્યના ખેચરે ભેગાં મળી કૃષ્ણને પગમાં પડી નમી પડ્યાં. અનેક વિદ્યાધરો પણ આવીને વંદન કરી કૃષ્ણના આક્ષયભૂત બન્યા.
આ યુદ્ધમાં મરણ પામેલાં પિતાના સ્વજનેની ઉત્તર કિયા કરી. સામે પક્ષે જરાસંઘની પણ ઉત્તર કિયા કરવામાં આવી. જરાસંઘની પુત્રી જીવ શાને લાગ્યું કે પિતાના મૃત્યુનું કારણ પિતે બની છે તેથી તે બળીને મરી ગઈ.
અનેક વિદ્યાધરે અને દેવેની સહાયથી કૃષ્ણ અધુ ભરત જીતી લીધુ તેના આનંદમાં આનંદપુર નામનું નગર વસાવ્યું. ત્યારબાદ પિતાની મેટી સેના સાથે કૃષ્ણ મગધ દેશમાં આવ્યા ત્યાં આવેલી એક જન ઊંચી અને એક
જન વિસ્તારવાળી દેવતાઓથી અધિષ્ઠિત એવી કેટી શિલા પિતાની ચાર આંગળીએથી ઊંચી કરી બતાવી.
એ શિલાને અગાઉ થઈ ગયેલા આઠ વાસુદેવ એક યા બીજી રીતે ઉપાડી હતી. અને આ નવમા વાસુદેવ કૃણે માત્ર ચાર આંગળીઓથી ઊંચી ઉપાડી અને ત્યાર બાદ દ્વારિકામાં પાછા ફર્યા. અહીં અનેક નાના મોટા રાજા

Page #210

૧૩, કૃષ્ણ જરાસંઘ
આએ ભેગાંમળી મહાત્સવ કર્યાં અને ખૂબજ ધામધુમથી કૃષ્ણના રાજ્યાભિષેક કર્યાં-પરમે પકારી પિતાશ્રી વાસુદેવજીને તથા વડીલ ભ્રાતાશ્રી નેમિનાથને ભાવથી વંદન કર્યા.
૨૦૧
નવમા વાસુદેવ બન્યા પછી કૃષ્ણે પેાતાના પક્ષે લડનાર અને મદદકરનાર વિદ્યાધરાને-પાંડવાને અને અન્ય રાજાઓને તેમની કદર કરી મેટાં મોટાં ઈનામા અને અલં કાશ ભેટ આપ્યાં. અન્ય ભાગના રાજાઓએ આવી કૃષ્ણને રત્ના અને બે કન્યાઓ આપી. કૃષ્ણે બળદેવજીને અને પેાતાના પુત્રાને અનેક કન્યાઓ સાથે પરણાવ્યાં.
રાજમહેલમાં-દ્વારિકા નગરીમાં અને આખી સારઠમાં સર્વત્ર આનંદની હેલી આવી ગઇ હતી. જયાં જુએ ત્યાં ભવ્ય મહાત્સવા-મેળાવડા અને મીજબાનીની મહેફીલા ઊડી રહી હતી. આ દ્વારિકાનગરીમાં ધનસેન નામના એક પ્રતિષ્ઠિત યાદવ રહેતા હતા. તેને કમલામેલા નામે અત્યંત રૂપવતી પુત્રી હતી. ઉગ્રસેનના પુત્ર નભોન વેરે તેણે પોતાની પુત્રી આપી હતી.
આ નભસેનને ત્યાં એકવાર નારદ મુનિ ફરતાં ફરતાં આવી ચડયા, અન્ય અગત્યના કામમાં રેાકાએલ નભસેને નારદમુનિને જોયાં છતાં પ્રણામ કર્યા નહિ...−તેમનું સ્વાગત કે પૂજા પણ કરી નહિ. આર્થી નારદજી ગુસ્સે થઈ પાછાં ચાલ્યા ગયાં અને નભઃ સેનને શિક્ષા કરવાની ઈચ્છા થઈ.

Page #211

૨૦૨
પુણ્યનો પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
ફરતાં ફરતાં નારદમુનિ બલભદ્રના પુત્ર નિષધને ત્યાં ગયા. નિષધને પુત્ર સાગરચંદ્ર હાજર હતા. તેણે પ્રેમપૂર્વક મુનિનું સ્વાગત કર્યું. આસન આપ્યું અને પૂજા કરી આથી મુનિશ્રી ખુશખુશ થઈ ગયાં
સાગરચંદ્ર મુનિશ્રીને પૂછયું–હે મહાત્મા! આપ તે પૃથ્વી ઉપર બધેજ ભ્રમણ કરે છે કંઈ નવિન જોયું હેય તે કહે તરતજ નારદજી બેલ્યા–અરે બેટા સાગર! તારી આ નગરીમાંજ નવિન જોયું છે. ધનસેન નામના યાદવને ઘેર કમલામેલા નામની અત્યંત લાવણ્યવતી તેની પુત્રી છે. શું ખબર કે વિધિએ તે તેના માટે નિર્માણ કરી હશે! પરંતુ મને લાગે છે કે કદાચ એ કન્યા તારા માટેજ નિર્માણ થઈ હશે !
આ કન્યાના પિતા ધનસેન યાદવે પિતાની પુત્રી ઉગ્રસેનના પુત્ર નભસેનને આપેલી છે પરંતુ તું કઈ ઉપાય કરે એ કન્યા તને મળી જશે–મારા આશીર્વાદ છે. આમ કહી નાદજી ત્યાંથી ચાલતા થયાં અને કમલામેલાને ઘેર ગયાં તે બાળાએ નારદજીનું સ્વાગત કરી નમન કર્યું. નારદજી પ્રસન્ન થયાં. નારદજી બોલ્યા- બાળા ! આ નગરમાં મેં બે પુરૂષે જેમાં એક અત્યંત કદરૂપ નભસેન છે અને બીજો અત્યંત સ્વરૂપવાન સાગરચંદ્ર છે. સાગરચંદ્રની ઓળખાણ આપી નારદજીથી પોતાના સ્થાનકે ગયાં.
નારદજીની વાણી સાંભળી એ બાળા નભસેનને ભૂલી જઈ સાગરચંદ્ર પ્રત્યે પ્રેમ કરવા લાગી. આમ નારદજીએ

Page #212

૨૦૩
૧૩. કૃષ્ણ જરાસંધ
પેાતાના અપમાનનું ફળ અપાવ્યું. સાગરચંદ્રે તા કમલા મેલાના પ્રેમમાં પડેલા જ હતા. સાગરના કુટુંબીજના વિચાર કરવા લાગ્યા કે આ સાગરની ઈચ્છા કેવી રીતે પૂર્ણ કરવી ?
શાંબ આ સાગરને પાક્કો દ્વાસ્ત હતા એટલે તેની ખરેખર શુ· ઇચ્છા છે તે જાણવા તેની પાસે આણ્યે. છાનામાના આવી એ આંખા દાખી દીધી. ત્યારે સાગર બોલ્યા-ડે કમલામેલા ? શું તું અહીં ભૂલી પડી છે ?
શાંખ કહે-અરે એ તે હું શાંખ છું-તારે અને કમલામેલાને મેળાપ કરાવી આપનાર છું એટલે સાગરચંદ્ર ખોલ્યે–ડે મિત્ર, હુ તારીજ પ્રતીક્ષા કરતા હતા. મને ખાતરી છે કે તું તેણીના મેળાપ કરાવી આપીશ. ભાઈ, ગમે તે થાય આ કામમાં તો તારે મને મદદ કરવી જ પડશે.
શાંખ કહે–તુ. જે કામ હાથમાં લઉં છું તે અવશ્ય પાર ઉતારુ· જ છું હવે ચિંતા છેડી દે. તારા કાની સિદ્ધિ થઈ જશે. થાડા દિવસમાં નભોન અને કમલાગેલાના લગ્ન દિવસ આવી ગયા. તે દિવસે શાંખ પેાતાના મિત્રમ'ડળને લઇને એક ઉદ્યાનમાં આવ્ય. ત્યાંથી કમલાગેલાના મકાન સુધી સુરંગ બનાવી. સુરંગ માગે કન્યાને ઉદ્યાનમાં લઈ આવ્યા. અહીં સાગરચંદ્ર સાથે વિધિપૂર્વક લગ્ન કરાવ્યાં. દ્વારિકામાંથી કન્યા ગુમ થવાથી બન્ને પક્ષના લેાકાએ શેાધા શોધ કરી મૂકી. ચારેબાજુ ઢોડધામ કરી. શેાધતાં

Page #213

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
શોધતાં સૌ આ ઉદ્યાનમાં આવ્યા તે કમલામેલા અહીં સૌના જોવામાં આવી, શાંખે વિદ્યાના બળથી પોતાનુ રૂપ બદલી નાંખ્યું. ત્યાંથી સૌ દાડતા કૃષ્ણ પાસે ગયાં અને ફરીયાદ કરી આથી કૃષ્ણ ગુસ્સે થઈ ને તેમને મારવા ઉદ્યાનમાં આવ્યા. કૃષ્ણના ગુસ્સાથી શાંખે અસલ સ્વરૂપ પ્રગટ કર્યું.
૨૦૪
શાંકે કમલામેલાને સાગરચદ્રના હાથ પકડાવી છેડાછેડી આંધી અને ત્યાંથી આવી કૃષ્ણમહારાજના પગમાં પડયા. કૃષ્ણે પૂછ્યું કે—અરે ! શાંખ. આ તેં શું કર્યું તેનું તને ભાન છે? શાંબ કહે–મેં જે કર્યુ છે તે ચેાગ્યજ કર્યુ છે અને આ કાર્યની શક્તિ મારા પરમ પૂજ્ય પિતાશ્રીના આશીર્વાદથી જ મલી છે. તેમના આશિર્વાદ સિવાય કેાની તાકાત છે કે આ કાર્ય સિદ્ધ કરી શકે ? પુત્રના આવા પ્રેમ અને ભક્તિ ભર્યા શબ્દો સાંભળી કૃષ્ણ મહારાજ ખૂબજ ખુશ થઈ ગયાં એટલે કૃષ્ણે નભસેનને કહ્યું-આ કન્યાના વિધિપૂર્વક લગ્ન થઈ ગયાં છે તેમજ આ કન્યાને તારા પ્રત્યે સહેજે રાગ નથી. પોતાની રાજીખુશીથી સાગરચંદ્ર સાથે પરણી છે એટલે મારાથી કંઇજ થઇ શકે નહિ. તું તને ગમે તેવી ખીજી કન્યા શોધી કાઢ અને લગ્ન કરી સુખી થા.
સમય જતાં પ્રદ્યુમ્નને વૈદીથી એક પુત્ર થયા. તે તેની માતાની જેમ અત્યંત સ્વરૂપવાન હતા. અને પિતાના જેવા બહાદુર થયા. આ બાળક ઉપર કૃષ્ણને પહેલેથી અત્યંત પ્રેમ હતો. કૃષ્ણે તેનું નામ અનિરૂદ્ પાડેલું. નાની ઉમરમાંજ સવ શસ્ત્રોમાં પારંગત થઈ ગયા. સમય

Page #214

૧૩. કૃષ્ણ જરાસંઘ
૨૦૫
જતાં કિશોર મટી કુમાર થયે. શાસ્ત્રોમાં પણ નિપૂણ થઈ ગયે.
એ જમાનામાં શુભનિવાસ નામનું એક નગર હતું તેમાં બાણાસુર નામે પરાક્રમી, વિદ્યાધરને રાજા રાજ કરતે. તેને એક અત્યંત સ્વરૂપવાન-અને શાણું પુત્રી હતી તેનું નામ ઉષા હતું તે બાળા મનમાં વિચારતી હતી કે પિતા મને જેની સાથે પરણાવશે ત્યાં મને કે કમને મારે પરણવું જ પડશે. તેમની ઈચ્છા વિરૂદ્ધ હું કરી શકીશ નહિં જેથી મનગમતે વર મેળવવા તે ગૌરીદેવીનું વ્રત અને પૂજન કરતી. એક દિવસ ગૌરીદેવી સમક્ષ બેસીને અખંડ જાપ કરવા લાગી.
ગૌરીમાતા પ્રસન્ન થઈ, બોલ્યાં હે પુત્રી ! તારી પૂજાથી હું બહું રાજી થઈ છું દ્વારિકાના રાજા કૃષ્ણજી ના પુત્ર પ્રદ્યુમ્નને પુત્ર અનિરૂદ્ધ જે અત્યંત સ્વરૂપવાન બળવાન અને મહા પરાક્રમી છે તેની સાથે તારા લગ્ન થાઓ એવા મારા આશીર્વાદ છે. બીજી બાજુ એવું બન્યું કે આ વિદ્યાધર બાણે શંકરની આરાધના શરૂ કરી. ઘેર તપ કર્યું. પૂજા કરી નૈવેધ ધર્યા. શંકર પ્રસન્ન થયાં. શંકરે વરદાન આપ્યું કે લડાઈના મેદાનમાં તને કે મારી શકશે નહિં. ત્યારે પાર્વતીજીએ શંકરને પૂછયું કે તમે એ બાણને આવું વરદાન કેમ આપ્યું ? મેં તેની પુત્રી ઉષાને એવું વરદાન આપ્યું છે કે કૃષ્ણને પૌત્ર અનિરૂદ્ધ તેને પતિ બને. એટલે બાણને હરાવ્યા સિવાય ઉષાની પ્રાપ્તિ તેના માટે

Page #215

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
અશક્ય છે આમ તમારું વરદાન-મારા વરદાનથી વિરૂદ્ધ છે તે તેમાંથી કાંઈક માગ કાઢો.
૨૦૬
ગૌરીની વાત સાંભળી શકરે ખાણને કહ્યું હું ભક્ત મેં તને જે વરદાન આપ્યું છે તે ખરાખર સમજી લેજે કે રણભૂમિમાં તું પરાજય પામીશ નહી પરંતુ સ્ત્રી અ ંગેની લડાઇમાં આ વરદાન નિષ્ફળ જશે. ખાણે તે વાત માન્ય રાખી.
અણુપુત્રી ઉષા ધીરે ધીરે યૌવન પામી. તેનું સ્વરૂપ સોળે કળાએ ખીલી ઉઠયું. જ્યાં ત્યાં તેના વખાણુ થવા લાગ્યા. આથી અનેક ભૂચરા-ખેચરો અને વિદ્યાધરાના માંગા આવવા લાગ્યા. પરંતુ તેના પિતા ખાણ કેઈને મચક આપતા ન હતા. તેને તે ઉત્તમાત્તમ જમાઈ જોઈતા હતા. ગૌરી દેવીના આશીવચનાથી ઉષા તો અનિરૂદ્ધ પ્રત્યે આસક્ત પ્રેમવાળી થઈ ગઈ હતી. અન્ય કાઈ તેની નજરને ગમતાં જ નહિ, મનમાં અનિરૂધ્ધને પતિ માની લઈ ને તેને મેળવવા માટે શું કરવું તે વિચારોમાં અને કા માં પડી હતી.
ખાણુ-પુત્રી ઉષાને એક ખાસ ચિત્રલેખા નામે વિશ્વાસુ સખી હતી. આથી ઉષાએ પોતાના હૈયાની તમામ વાત કહી અને વિનંતિ કરી કે હું બહેન ! હું અનિરૂધ્ધના પ્રેમમાં મળી રહી છું. તું ગમે તે ઉપાય કર પણ મને તેમનુ મિલન કરાવી આપ. ચિત્રલેખા બહુ ચતુર અને ઢાંશિયાર હતી. તે દ્વારિકા ગઈ – અનિરૂધ્ધને મળીને તેણીના

Page #216

૧૩. કૃણે જરાસંઘ
૨૦૭
રૂપ–ગુણ અને યૌવનના ખૂબ ખૂબ વખાણ કરી અનિરૂધને ઉષા પ્રત્યે રાગી બનાવ્યું. પ્રેમમાં પડેલે અનિરૂધને ચિત્રલેખાના સથવરે ઉષાને મળે. અને ગાંધર્વ વિધિથી લગ્ન કર્યા. આખી રાત વિલાસ પૂર્વક ઉષાના મહેલમાં રહ્યો.
વહેલી સવારે ઉષાને લઈને અનિરૂધ્ધ નીકળે. મહેલની બહાર આવીને ભયંકર ગર્જના કરી દે નગરજને ! હું અનિરૂધ, પ્રદ્યુમ્નને પુત્ર અને કૃણ વાસુદેવને પૌત્ર, તમારી પુત્રી ઉષાને હરીને લઈ જાઉં છું. હું ચુરી છુપીથી લઈ જતું નથી. પરંતુ સૌના દેખતાં જ લઈ જઉં છું. જેનામાં રોકવાની તાકાત હોય તે સામે આવે અને મારું બળ માપી જુઓ. આમ કહી અનિરૂદ્ધ ઉષાને હાથ પકડી ચાલવા લાગ્યા
આ હકીકત રાજા બાણે સાંભળી એટલે અત્યંત ગુસ્સે થઈ તેમની પાછળ પડયે. અનિરૂધને રેકી યુધ્ધ કરવા લાગે અને પિતાના બળનું અભિમાન કરનાર અનિ. રૂધ્ધને નાગપાશથી બાંધી લઈ ખડખડાટ હસવા લાગ્યા.
આ હકીક્ત પ્રજ્ઞપ્તિ વિદ્યાએ આવી કૃષ્ણ વાસુદેવને કરી. તરતજ કૃષ્ણ બળદેવજી અને પ્રદ્યુમ્નને લઈ ત્યાં આવી પહોચ્યા. કૃષ્ણમહારાજના રથ ઉપર ગરૂડ ચિન્હવાળે ધ્વજ જોતાંજ નાગપાશ છૂટી ગયે. અને અનિરૂધ મુક્ત થ. કૃષ્ણ મહારાજને આવી પહોંચેલા જોઈ બાણ તેમની સાથે યુદ્ધ કરવા લાગે.

Page #217

૨૦૮
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
બાણ કહે અરે માયાવી કૃષ્ણ! તેં માયાથી રૂકમણીનું હરણ કર્યું. તારા પુત્રે માયાથી વૈદર્ભીનું હરણ કર્યું અને તારે પત્ર મારી ઉષાનું હરણ કરવા ધારે છે. જે અશકય છે. તમારા કુળમાં માયાથી હરણ કરી લગ્ન કરવાની પ્રથા થઈ પડી છે. હવે તે તમને ત્રણે ને મારી ને તમારી માયાવી પ્રથા બંધ કરી દેવી છે. મને અહીં યુદધનાં મેદાનમાં મારે તમારા માટે અશક્ય છે.
કૃણ વાસુદેવ કહે અરે મૂર્ખ શું બકબક કરે છે? તને ખબર નથી કે પૃથ્વી અને કન્યા બળવાનના હાથમાં જ જાય છે. વળી કન્યા એ પારકી જ હોય છે એટલે તેને હરી લાવવામાં કોઈ જ દોષ નથી. મેદાનમાં મહાભયં. કર યુદ્ધ થયું. કૃણે જુદી જુદી ચાલ રમી બાણરાજાને થકવી દીધું. છેલ્લે નિશસ્ત્ર કરી મલ્લયુદ્ધ પણ કર્યું અને બાણને મોતને ઘાટ કર્યો કૃષ્ણ-બળદલ-પ્રદ્યુમ્ન–અનિરૂધ અને ઉષા સૌ આનંદ પૂર્વક દ્વારિકા નગરીમાં આવ્યા.
''

Page #218

SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSB3%E3%8
કૃષ્ણ શ્રી નેમિનાથ
SSSSB SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
કૃષ્ણ વાસુદેવ હતાં તેમના શસ્ત્રો અત્યંત પ્રભાવશાળી અને અલૌકિક હતાં તે સાચવવા માટે એક શસ્ત્રશાળા રાખવામાં આવેલી તેમાં આ બધાં શસ્ત્રો સાચવવામાં આવતાં તેમજ તેને એક રક્ષક પણ રાખવામાં આવતું
એક વખત એવું બન્યું કે રૂપ રૂપના અંબાર સમા શ્રી નેમિનાથ ભગવાન રમતાં રમતાં મિત્રો સાથે અહીં શસ્ત્રશાળામાં આવી ચડયા. અહીં કૃષ્ણના જુદાં જુદાં શસ્ત્રો જેવા લાગ્યા. સુદર્શન ચક, ગાંડિવ ધનુષ્ય, કૌમુદી ગદા, નંદક ખડક અને પંચજન્ય શંખ જોયા. નેમિનાથે તે શસ્ત્રો હાથમાં લેવાની ઈચ્છા કરી ત્યાંના રક્ષકે બે હાથ જોડી પગે લાગી છે હે મહારાજા, શસ કૃષ્ણ વાસુદેવનાં છે. વાસુદેવ સિવાય બીજા કે તે ગ્રહણ કરવાની શક્તિ ધરાવતાં નથી. કૃષ્ણ મહા બળવાન છે. શસ્ત્રો પણ તેમના જેવાં જ તેજસ્વી છે. તેમના સિવાય અન્યનું કામ નહિં, કદાચ એ હથિયાર તમને કંઈક નુકશાન કરે તે મને નોકરીમાંથી રજા મલી જાય. માટે તમે અહીંથી દૂર જઈને મન ફાવે તેવી રીતે
પ્ર૧૪,

Page #219

પુયને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
5)
રમે. સેવકની વિનંતિથી નેમિનાથ શસ્ત્રોથી દૂર ગયાં
કોમ
- IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII li[li[l[
jilliai[311tillu|IIIIIIIIIIIIIIIIIIII பாபாபாபாப்பப்பயபபாயாம் uuUILTEJuluIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
જિક છે
૨૧૦
જદ
नानु सिरे

Page #220

૧૪. કૃષ્ણ શ્રીનેમિનાથ
શંખ તા હાથયાર નથી એમ કહી તે પંચજન્ય શંખ ઉપાડયા અને બાળકની જેમ જોરથી વગાડયા. તે શ'ખના અવાજથી ત્રણે લેાકમાં ધ્રુજારી વ્યાપી ગઈ. હાથી-ઘેાડા વગેરે પશુએ બ ધન તેડીને ભાગવા લાગ્યા. દ્વારિકાના મહેલા અને કિલ્લાઆધણધણી ઊઠયા. લોકો એ નાસભાગ કરવા માંડી. કૃષ્ણ અને બળદેવ પણ આ અવાજથી વિચારમાં પડી ગયા. અને હથિયાર ધારણ કરી લડવા સજ્જ થઈ ગયાં. કૃષ્ણે પુછ્યુ કે આટલા મહાબળવાન માણુસ કેણુ છે ? જે મારે શંખ સરળતાથી વગાડે છે? શું કાઈ ખીજે ચક્રવતી ઉત્પન્ન થયા છે ? મારાથી વધારે બળવાન માણસ લાગે છે, શું મારી સાથે યુદ્ધ કરવા આવ્યા હશે ?
એટલામાં શસ્ત્રશાળાના રક્ષક દોડતા આવ્યે . અને કૃષ્ણ મહારાજને કહ્યું-હે સ્વામી ! શંખ વગાડનાર અન્ય કાઈ નહિ. પણ આપના નાનાભાઈ જે નેમિનાથ છે. મે તેમને ખૂબ સમજાવ્યાં પરંતુ ના માન્યા અને શંખ વગાડ્યા આમ છતાં રક્ષકની વાત કૃષ્ણના માનવામાં આવી નહિ ! નેમિનાથમાં આટલું બળ હાય તે અશકય છે. એટલામાં નેમિનાથને આવતાં જોઇ કૃષ્ણ સામે જઇને પ્રેમથી બાથમાં લઈને વહાલ દર્શાવ્યું. પેાતાની જોડે બેસાડયાં અને વાત વાતમાં ધીરેથી પૂછ્યું હું બધુ ! એવા તે જોરથી શખ વગાડયેા કે દારચે। માઝા મૂકીને ડોલવા લાગ્યા. સમગ્ર પૃથ્વી ધણધણી ઊઠી મને તો આશ્ચય થયું.
નેમિનાથ કહે- મોટાભાઈ! હું રમતા રમતા શત્રુ
૨૧૧

Page #221

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રધુમ્નકુમાર
શાળામાં ગયેલા. અને માત્ર ગમ્મતમાં જ શંખ વગાડયા હતા. બીજા શસ્રો જોવાની ઈચ્છા હતી પરંતુ ત્યાંના રક્ષકે મને અટકાવ્યા જેથી મેં તે લીધા ન હતા.
૨૧૨
કૃષ્ણે તેમનાથી તાકાતનું માપ કાઢવા વિચાર્યું' અને કહ્યું હે ભાઈ! તારી જો ઈચ્છા હોય તે આપણે બન્ને ખાટુ યુદ્ધ કરીએ એવી મારી ઈચ્છા છે.
નેમિનાથ મનમાં વિચારે છે કે આ મારા મોટાભાઇ છે. છતાં મારા બળની તેમને ખબર નથી. મારી પાસે તેઓ હારી જવાના જ છે. એટલે લડવું ચેાગ્ય નથી પરંતું તેમની જે અભિલાષા છે તે ત્તા મારે પૂર્ણ કરવીજ જોઇએ. તેથી મિનાથ ખોલ્યા-કે પહેલાં આપણે બાહુ યુદ્ધ કરીએ ત્યારબાદ બીજું વિચારીશું',
કૃષ્ણ કહે—ભલે, એમ કહીને પાતાના હાથ લાંખો કર્યા અને કહેવા લાગ્યા કે મારો હાથ બળપૂર્વક વાળીદે. નેમિનાથે ક્ષણમાત્રમાં તેમ કરી ખતાવ્યું-કૃષ્ણ તા જોઈ જ રહ્યા. પછી નેમિનાથે હાથ લાંખા કર્યાં અને કૃષ્ણને તે હાથ વાળવા કહ્યું કૃષ્ણ આ રમત સમજતાં હતાં પરંતુ પેાતાનું બધુજ ખળ ભેગુ કરી જોર કર્યુ. પરતુ તેમ ના થઇ શકયું એટલે કૃષ્ણ તે હાથ ઉપર લટકી ગયાં પરંતુ મ નાથના હાથ સહેજ પણ હલાવી શકયા નહિ. આથી કૃષ્ણનું માં પડી ગયું. નેમિનાથે ધીરેથી કૃષ્ણને જમીન ઉપર મૂકયા. કૃષ્ણને પાતાના મળને ગવ ઉતરી ગયે.

Page #222

૧૪. કૃષ્ણ શ્રીનેમિનાથ
૨૧૩
-
WW.
I
પસ્તા પણ થવા લાગ્યું કે મેં બહુ છેટું કર્યું–નેમિનાથના બળની પરીક્ષા કરવા જતાં મારા બળનું માપ ખુલ્લું પડી ગયું આમ કરવા જતાં હું પોતેજ ઉઘાડા પડી ગયે.
નેમિનાથની આવી તાકાત જોઈ કૃષ્ણ બેલ્યા–હે નેમિનાથ ! તમારા જેવા મહાબલીથી યાદવ કુળ પવિત્ર બની ગયું છે. તમારી સહાયથી હું જરાસંઘને જીતી શક્યો છું. તમારી શક્તિ પાસે હું કાંઈજ નથી. પિતાના વખાણ નહિ ગમવાથી શ્રી નેમિનાથ ચાલ્યા ગયા.
નેમિનાથની ગેરહાજરીમાં કૃષ્ણ બળદેવજીને પૂછે છે–ભાઈ ! આ નેમિનાથ આવા બળવાન હોઈ મારૂં આ

Page #223

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
રાજ્ય તેા પડાવી નહિ લે ને ? આખું ભરત જીતી લઈ મહાન ચક્રવતી પદ તો નહિ મેળવી લે ને ?
૨૧૪
બળદેવ કહે-અરે કૃષ્ણ ! આ નેમિનાથને તું ખરાખર એળખતા લાગતા નથી. એ જેવા બળવાન છે તેથી વિશેષ ક્ષમાવાન છે. તેમને કોઈ તૃષ્ણા નથી. ભાગ-વિલા સની કોઈ ભાવના પણ નથી. જોજે, હજુ સુધી તેણે લગ્ન પણ કયાં કર્યાં છે ? પછી રાજ્યની ઇચ્છા કયાંથી હાય?
ખળદેવે કહ્યું પરંતુ કૃષ્ણના હૈયામાં ડર રહેતા એટલે દેવતાઓએ આવીને સમજાવ્યું–કે હે કૃષ્ણ વાસુદેવ ! તમે ખોટી ચિંતા કરે છે. શ્રી નમિનાથ તીથંકરનુ વચન સાંભળે કે શ્રી તેમનાથ કુમાર અવસ્થામાંજ રાજપાટ અને સર્વસ્વ છેડી દીક્ષા લેશે. તીથ કરની વાણી કદી ખેાટી પડેજ નહિ. માટે તમે ખેાટી ચિંતા કરશે નહિ.
આ સાંભળી કૃષ્ણને હૈયામાં શાંતિ થઇ. અને શંકા ટળી ગઈ. ત્યારખાદ તે રાણીવાસમાં ગયાં. અ’તઃપુરમાં સોને આજ્ઞા કરવામાં આવી કે નેમિનાથ ગમે ત્યારે અહી આવે તે કાઈ એ તેમને રોકવા નહિ'. સૌ રાણીઓને પણ છુટ આપવામાં આવી કે મિનાથ સાથે છુટથી તફાન— મસ્તી ગમ્મત કરવાં–તેમાં કેઇ પણ રીતે શરમ રાખવી નહિ.
સૌને જોઇતું હતું અને બૈદ્ય બતાવ્યું એવું થયું.... ત્યારબાદ શ્રીનેમિનાથ અવાર નવર કૃષ્ણની પત્નિએ સાથે તે કેાઈવાર બળદેવજીની પત્નિએ સાથે ખૂબજ આનંદ વિદ અને ગમ્મત કરતાં. રાકટેક ત હતી જ નહિં તેમછતાં

Page #224

૧૪. કૃષ્ણ શ્રી નેમિનાથ
૨૧૫
કેઈપણ સંજોગોમાં તેમની નજરમાં કે હૈયામાં કામ કરી પ્રવેશી શકતો નહિં. શ્રી નેમિકુમાર લગ્નની સંમતિ દર્શાવે તે માટે બધી ભાભીઓએ અનેકવિધ પ્રયત્ન કર્યો. અંતે નિર્વિકારી ભગવંતે સૌના મનને આનંદ આપવા ખાતર જ હા પાડી....સર્વે આનંદ પામી ઉગ્રસેન રાજાની રામતીની સાથે લગ્નવિવાહ ગોઠ ...જેના ભેગાવલી કર્મને ઉદય નથી તેના લગ્ન કેવી રીતે થઈ શકે, કદાચ વરઘોડે ચઢયે હોય તે પણ માંડવેથી પાછા કરી દીક્ષાના પંથે જાય... એજ પ્રમાણે શ્રી નેમિકુમાર હતા.(આ પ્રસંગે શ્રી કલ્પસૂત્રમાં તથા શ્રી નેમિનાથ ચરિત્રથી વિસ્તૃત જાણ.) સંસારથી વિરક્ત એવા નેમકુમાર લગ્નના માંડવેથી પાછા ફર્યા. અને દીક્ષા ગ્રહણ કરી.
શ્રી નેમિકુમાર જેમ હિંસાના નિમિત્તથી લગ્નના માંડવેથી પાછા ફર્યા તે છેવટે આજે જે લગ્નના પ્રસંગે જાય છે તેઓએ રાત્રિભોજન, અભક્ષ્ય, અનંતકાય, બરફ આદિ ન વપરાવવા જોઈએ.

Page #225

૧૫ |
રાજીમતીની શુભ પ્રેરણા
શ્રીનેમિનાથે જન્મથી ત્રણ વર્ષ પછી શ્રાવણ સુદી છઠ્ઠને દિવસે છઠ્ઠનું તપ કરી વિધિ પ્રમાણે લેચ કર્યો. ઈન્દ્રાદિ દેવેએ પંચમુષ્ટિ લચ ગ્રહણ કરી ક્ષીર સમુદ્રમાં પધરાવ્યું. ત્યારબાદ મનપર્યવ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું. તે વખતે નેમિનાથની સાથે અન્ય એક હજાર રાજાઓએ દીક્ષા લીધી અને શ્રીનેમિનાથના શિષ્ય બની તેમની સાથે વિહાર કરવા લાગ્યા. કૃષ્ણ-બળદેવ તેમને વંદન કરી દ્વારિકા ગયાં.
શ્રી નેમિનાથજીને રહનેમિ નામે નાનો ભાઈ હતે. જયારથી તેણે રાજમાતને યૌવનમાં મદમાતી જોઈ ત્યારથી તે તેનામાં અત્યંત આસક્ત બની ગયું હતું. અને કઈ પણ રીતે તેને મેળવવાના વ્યર્થ ફાંફા મારતો હતો.નેમિનાથે દીક્ષા લીધા પછી તે વારંવાર રામતીને મળવા જતે અને નવી નવી ચીજ વસ્તુઓ લાવીને તેણને ખુશ કરવાના પ્રયત્ન કરતે. રાજીમતી ભેળાભાવે પિતાના દિયરને નારાજ ન કરવાના હેતુથી તે સ્વીકારતી.
એક વખત એકાંત જોઈને અત્યંત કામાતુર થયેલ તે રામતીને ઘેર આવ્યું. રામતીને એકલી જોઈને તે

Page #226

૧૫, રાજીમતીની શુભ પ્રેરણા
ખેલ્યા—અરે રૂપસુંદરી! તું ખરેખર ગાંડીજ છે. શ્રી નેમિનાથજી તે તને ઘેાડીને ચાલ્યા ગયાં તેમની પાછળ આવું યૌવન વૃથા વેડફી રહી છે. અત્યારેજ ખરો સમય છે. રંગરાગ અને ભાગ લાગવી યૌવનની મેાજ માણવાના! જો તારી ઈચ્છા હોય તો હું લગ્ન કરવા તૈયાર છું. આવી કંચન વરણી કાયા અને આવી માદક નવપલ્લવીત યુવાની માણી જીવન સફળ કર.
૨૧૭
અત્યારે ભાગ ભોગવી-જુવાની માણી લઈએ પછીથી આપણે બન્ને શ્રીનેમિનાથ પાસે નિળ વ્રત ગ્રહણ કરીશુ’ યૌવન વયમાં જે વ્રત લઇએ તે તે પાળવું અત્યંત કઠીન છે. રૂપવતી સ્ત્રીને જોઈ પુરૂષનુ અને સ્વરૂપવાન પુરૂષને જોઇ સ્રીએનું મન તેમના પ્રત્યે આકર્ષાય છે. જેથી પાપમાં પડવાને વખત આવે છે. આ બાબતમાં માત્ર અરિહંત ભગવ’તાજ નિસ્પૃહી રહી શકે છે.
હે રાજીમતિ ! મને તારા પ્રત્યે અત્યંત પ્રેમ થયે છે. તું મારુ કહેવુ માનીજા. આપણે બન્ને સાથે મળીને સંસારના સુખ ભોગવી જીવનને ધન્ય બનાવીએ. જયારથી તને જોઈ છે ત્યારથી હું તારી પાછળ પાગલ બન્યો છું.
રાજીમતી કહે હે રહનેમિ, તમે મારા દિયરજી છે એટલેજ મે” તમારી સાથે વાતચીત કરતી હતી. પર ંતુ આવું બેલવાનું તમને શોભે નહું. મેં તમને આવા હલકા વિચારવાળા ધાર્યાં નહેાતા. હવે હું તમારી સાથે વાતચીત

Page #227

૨૧૮
- પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
કરવા પણ ચાહતી નથી.
માનતી હતી કે તમે શ્રી નેમિનાથના ભાઈ છે એટલે તમારા વિચારે-તમારા આદર્શો તેમના કરતાં પણ ચડિયાતા હશે મારે એ ભ્રમ ભાંગીને ભુકકો થઈ ગયે. કાચ અને મણિને ભેદ આજેજ મને સમજાઈ ગયે. સેનાની કસોટી અગ્નિમાં નાંખે ત્યારે જ થાય છે,
જો તમારે આપણે દિયર-ભેજાઈને સંબંધ ટકાવી રાખવે હોય તે મહેરબાની કરી ફરીને આવી હલકી વાત કદી કરશે નહિં. આવી વાત કરવી તે પણ પાપ છે અને દુર્ગતિમાં લઈ જાય છે. તમે જિનધર્મ મેળવ્યું છે. છતાં બેલે છે? વિકાર છેડે, ધર્મ સમજે. તમારા ભાઈના જીવનમાંથી કાંઈક શીખે. રાજમતિએ ખૂબ ખૂબ બોધ આપે. ધર્મ સમજાવ્યું ફરી આવું કદી નહિં બલવાની સલાહ આપી પણ પત્થર ઉપર પાણી, રહનેમિ ગુસ્સે થઈને ચાલે ગયે. મનમાં વિચારે છે કે ગમે તે રીતે આ રાજીમતીને હું સમજાવી લઈશ. અત્યારે મૌન રહેવામાં સાર છે.
રાજીમતીની પાછળ રહનેમિ અનેક પ્રયત્ન કરે છે પરંતુ દ્રઢ મનની તે સ્ત્રી પોતાના ધયેયબિંદુમાંથી લેશ માત્ર ચલિત થતી નથી. આમને આમ ઘણા દિવસો નીકળી ગયાં. રાજીમતીએ જોયું કે રહનેમિની વાસનાભરી નજરમાં કઈ સુધારો થયે નથી તેથી તેને બંધ આપવાને વિચાર કર્યો.
એક દિવસે રાજીમતીએ પિતાના દિયરજીને પિતાને

Page #228

૧પ. રાજીમતીની શુભ પ્રેરણા
ઘેર બાલાવ્યાં રહનેમિ તો રાજી રાજી થઈ–સુંદર વસ્ત્રો વગેરે પહેરીને આવ્યાં રાજીમતીએ હુ થી આવકાર આપી બેસાડયાં. અંદરના એરડામાં જઈ ને ગાયનું દૂધ એક ઘડો ભરીને પી ગઇ અને તેની ઉપર મીંઢળનું ફળ ખાધુ અને રહમની પાસે આવી ને બેઠી. તાત્કાલીક સોનાના થાળ મગાવી તેમાં ઉલટી કરી–પીધેલું બધું દૂધ બહાર કાઢી નાંખ્યું અને પછી એ થાળ ખતાને રાજીમતીએ રહનેમિને કહ્યું-કે હું દિયરજી, આ દૂધ પી જાએ. આ સાંભળી રહનેમિ એકદમ ગુસ્સે થઇ ખેલ્યા-શું હું કૂતરો છું? કે કેાઈનું વમન કરેલ પી જાઉ* ?
૨૧૯
રાજીમતી કહે કે-હૈ દિયરજી, મારી નજરમાં તમા રામાં કે કૂતરામાં કોઇફેર નથી. તમે કોઇનું વમન કરેલુ ખાવાની ઈચ્છાવાળા તો અવશ્ય છે જ, તમારા ભાઈ શ્રી નેમિનાથે મને છેડી દીધી તેવી મને ભાગવવાની ઈચ્છા કરો જ છે ને? પેાતાની અભિલાષા ઉપર પાણી ફરી વળવાથી નારાજ થઇને રહનેમિ ત્યાંથી ઊભા થઈને પોતાના ઘેર ગયાં–હજુ તેના મનમાંથી રાજીમંત મૂસાઈ નથી. વિષય રસના જીવડાંને ધર્મ પ્રત્યે કો ભાવના થતી જ નથી.
રાજીમતિ નિરતર શ્રી નેમિનાથના ધ્યાનમાંજ મસ્ત અની સમય પસાર કરતી હતી. વ્રત ધારણ કર્યાં પછી ખરાખર ચાપનમા દિવસો શ્રીનેમિપ્રભુ રૈવતગિરિ ઉપર સહસ્રા વનમાં એક જાબુના ઝાડ નીચે અઠ્ઠમ તપ આદર્યું. ત્યારે શુકલધ્યાનમાં લીન ખનીને ઘાતી કર્મોના નાશ કરી ખરાખર

Page #229

પુણ્યના પ્રભાવ ચાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
ભાદરવા વદી અમાસના ચિત્રા નક્ષત્રમાં પ્રભુએ કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યુ.. આકાશમાં દેવ દુંદુભિ વાગ્યા અને પુષ્પ વૃષ્ટિ થઈ. શીધ્રપણે ભક્તિથી દેવેાએ આવી ત્રણ કિલ્લાએવાળું અત્યંત મનોહર સમવસરણની રચના કરી. તેની ચારે દિશાએ અલૌકિક દ્વારા હતાં. શ્રીનેમિનાથ પ્રભુએ પૂના દ્વારેથી પ્રવેશ કરી નમા તિત્થસ્સ કહીને સિંહાસન પર બેઠાં. તરતજ વ્યંતર દેવતાઓએ પ્રભુના પ્રતિબિંબે રત્નના સિંહાસના ઉપર ત્રણે દિશાઓમાં વિકુર્યાં.
૨૨૦
ખારે વદા પ્રભુની દેશના સાંભળવા એકઠી થઈ અને સમવસરણમાં આવી ચેાગ્ય સ્થાને બેસી ગઇ. રૈવતગિરિના પાલકે પ્રભુને કેવળજ્ઞાન થયાના સમાચાર આપવા કૃષ્ણ-બળદેવ પાસે ઢાડી ગયાં. આ સાંભળી કૃષ્ણ વાસુદેવ હુ પામી સમાચાર આપવા આવનારને પેાતાના પહેરેલાં તમામ અલંકારા અને અઢળક ધન ભેટ આપી રાજી કર્યા.
કૃષ્ણ વાસુદેવ પેાતાના તમામ પરિવાર સાથે હાથી ઉપર બેસીને સૈન્ય-અધિકારીઓ-નગરજના વગેરેને લઈ ને વાજતે ગાજતે વગિરિ આવી પહેાંચ્યા. રાજીમતિએ જ્યારે આ સમાચાર સાંભળ્યા ત્યારે તેનુંયુ હી નાચી ઊઠયું. તે પણ સકળસંઘની સાથે અહીં આવી હતી. દૂરથી હાથી રથ વગેરે સવારીએથી ઊતરી. રાજચિન્હ વગેરે તમામ ચીજો બહાર મૂકી ઉઘાડા પગે ઉત્તરના દ્વારેથી સૌએ પ્રવેશ કર્યાં, શ્રીનેમિનાથ પ્રભુને ત્રણ પ્રદક્ષિણા

Page #230

૧૫. રાજીમતીની શુભ પ્રેરણા
કરી. એ હાથ જોડી વંદન કરી સૌ ચેાગ્ય સ્થાને બેઠાં. અન્ય હજારા રાજાઓ પણ આવીને વંદન કરીને પેાતાની જગાએ બેઠાં. ચાસડ ઇન્દ્રો અને અનેક દેવતાઓ પણ આવી ઇન્દ્રાણી વિ. સૌ પ્રભુને વંદન કરી ચાગ્ય સ્થાને બેઠાં. ત્યાર બાદ ત્રિભુવનના સ્વામી નેમિનાથ ભગવાને પેાતાની ચેાજનગામી વાણી વડે ધદેશના આપીઃ
હે ભવ્ય જીવા! આ મનુષ્યભવ મહામૂલા છે. તેની કિંમત સમજો. પ્રમાદ છેડી-ધર્મ આચરા-રાગદ્વેષ છોડો, વિરાગી બનવા ઉદ્યમશીલ થાએ. ચાર પ્રકારની ગતિ હોય છે. પરંતુ દેવા વિષયભોગી હોય છે તેથી છે તેમનામાં ધર્મ બહુ થોડા હાય છે. નારકીના જીવા એવા ભયંકર દુઃખામાં ડૂબેલા હોય છે કે તેમને ધર્મોની કરણી યાદ આવી શકતી નથી. તિય ચ જીવામાં વિવેકબુદ્ધિ હતી નથી એટલે તે પણ પ્રાયઃ ધર્મ આચરી શકતાં નથી. માત્ર મનુષ્યભવ એ એક જ એવા છે કે જેમાં ધમ કરી પ્રધાનપણે આદરી શકાય છે. ધમ આચરવા માટેની તમામ સામગ્રી હાથમાં હાવા છતાં જો માણસ પ્રમાદ સેવે તે પતન નિશ્ચિત છે.
૨૨૧
આયુષ્ય યૌવન અને ધન કદી સ્થિર નથી. આ ત્રણે મળતાં છકી ન જતાં ધર્મની આરાધના કરતાં રહા, સંસારરૂપી સાગરને તરવાની ઈચ્છાવાળાઓએ દાન, શીલ, તપ અને ભાવ રૂપી ધમ આચરતાંજ રહેવુ' જોકે વિરતિ લક્ષણાળે ધમ આચરવા કઠીન છે. કમ નિજ રાથે ધમ ક્રિયા

Page #231

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
કરવી જોઈએ. કર્મોની નિર્જરા થવાથી માનવી મેાક્ષ મેળવે છે. માટે હું મહાનુભાવા! ધમની ભાવના કેળવવે.
આ મહામુલા માનવભવ મળ્યે છે. જિનેશ્વર જેવા દેવ મળ્યાં છે. જૈન ધર્મ મલ્યા છે અને ભરત ક્ષેત્ર જેવા દેશ મલ્યા છે આવું ફરી ફીને વારંવાર મળતુ નથી. તે હવે સો જાગા સમજો અને ધર્મોને માગે ચાલવા લાગે. એજ સાચા માર્ગ છે. ધર્મજ તમારું રક્ષણ કરશે અને ધર્મજ તમને તારશે, મેડ માયા મિથ્યા છે. તેના ક્દામાં કદી ફસાતા નહિ, નહિંતર પતન સામે ઊભું જ છે, ચેતી જાવ, હજુ સમય છે.
સકળ બારે પદા પ્રભુની અમૃતમય વાણી સાંભળી પાવન થઈ. પ્રભુની વાણી સાંભળી વરદત્ત રાજાને વૈરાગ્ય થયા. સમવસરણમાં પ્રભુની દેશના પૂરી થતાં કૃષ્ણવાસુદેવે એ હાથ જોડી, વંદન કરી પ્રભુને પૂછ્યુ... હે ભગવંત, તમે રાજીતિના ત્યાંથી માંડવેથી પાછા ફી દીક્ષા લીધી. તમે રાજીમતિ તે તરછોડીને ચાલ્યાં ગયાં તેમ છતાં તે રાજીતિ આપના પ્રત્યે અપાર પ્રેમ ધરાવતી હજુ ખેડી છે. હજુ તમારામાં તેને અત્યંત પ્રેમ છે તેનું કારણ શું ? ખરેખર તેા રાજીમતિ ને તમારા પ્રત્યે ધિક્કાર કે નફરત થવી જોઇએ.
૨૨૨
શ્રીનેમિનાથ ભગવાને ધનમતીનાભવથી માંડીને નવભવ સુધીની રાજીમતિનાં બધાં ભવનીસવિસ્તર વાત કહી સભળાવી એ સાંભળીને સૌ રાજી થયાં આ વખતે પદામાં રાજીમતી પણ હાજર હતી. કૃષ્ણ અને તેના પરિવાર રાજીમતિ

Page #232

૧૫, રાજીમતીની શુભ પ્રેરણા
વગેરે સૌ રાજી થયાં.
એવામાં વરદત્તરાજા આવીને ખેલ્યા હૈ પ્રભુ ! આ સંસાર રૂપી સાગર તરવા માટે અત્યંત ઉપયેગી સાધન છે એવી દીક્ષા મને આપે. આ વરદત્તની સાથે બીજા એ હજાર ક્ષત્રિયોએ પણ દીક્ષા ગ્રહણ કરી. અનેક જીવા વૈરાગ્ય પામી ગયા. વિમલબેાધ મત્રીને રાજીમંતિના પૂર્વ જન્મની હકીકત સાંભળી જાતિ સ્મરણ જ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું તેણે પણ પ્રભુની પાસે વતા ગ્રહણ કર્યાં. વરદત્ત વગેરે અગિયાર ગણધરોને વિધિથી ત્રિપદીનું અપૂર્વ દાન આપી ગણધરપદે સ્થાપિત કર્યા અને આ ગણધરોએ ત્રિપદીને અનુસારે દ્વાદશાંગી રચી. તે વખતે ક્ષણી અને રાજપુત્રીને બૈરાગ થતાં ખીજી અનેક રાજપુત્રી સાથે દીક્ષા ગ્રહણ કરી તે પ્રભુની ચાલીસ હજાર સાધ્વીએમાં મુખ્ય થઇ.
S
૨૨૩
કૃષ્ણ તથા તેના પિવારના સૌ સભ્ય અને ખીજા અનેક યાદવેાએ શ્રાવક ધર્મ અંગીકાર કર્યાં. આ થયે પ્રભુના શ્રી ચતુર્વિધ સંઘ. ત્યારબાદ શ્રીનેમિનાથ પ્રભુએ સૌને પતિતપાવન કરનારુ' પોતાનુ તીર્થ સ્થાપન કર્યું અને ધમ દેશના દેતાં દેતાં વિહાર કરવા લાગ્યા.

Page #233

અપમાનનું પરિણામ
80% EB O OK*108798082330888822000
હસ્તિનાપુર નગરમાં પાંચ પાંડવે સુખેથી રાજ્ય ચલાવતાં હતાં. ઠેકઠેકાણે જિનમંદિરે કરાવતાં અને ધર્મકાર્ય કરતાં સમય પસાર કરી રહ્યાં હતાં એક વખત દ્રૌપદી ને ત્યાં નારદમુનિ ફરતાં ફરતાં આવી ચડયાં “આ મિથ્યા દ્રષ્ટિ છે એમ માનીને દ્રૌપદીએ મુનિનું સ્વાગત કર્યું નહિ આથી મુનિ ગુસ્સે થઈ ચાલ્યા ગયાં. મુનિ મનમાં વિચારે છે કે પાંડ જેવાં પતિ મેળવીને દ્રૌપદીને અભિમાન આવી ગયું લાગે છે. મને આવેલે જે છતાં મારું કઈ સન્માન કર્યું નહી ! મારુ અપમાન કરનારને કેવું ફલ મળે છે એ હું બતાવી દઈશ.
આથી નારદમુનિ ઘાતકીખંડમાં અમરકંકા નગરે ગયાં ત્યાં કંપીલ વાસુદેવને સેવક પદ્મનાભ હતે. તે અત્યંત સ્ત્રી લંપટ અને પાપી હતે. અને અમરકંકા નામે નગરીમાં રહેતું હતું. તેની પાસે નારદજી આવ્યાં. નારદજીને જોઈ તેમનું ખૂબ સ્વાગત કર્યું.
પદ્યરાજા નારદજીને હાથ ઝાલીને પિતાના જનાન

Page #234

૧૬. અપમાનનું પરિણામ
ખાનામાં લઈ ગયા અને એક એકથી ચડે તેવી અત્યંત નાજુક સ્વરૂપવાન ચૌવનવાળી સ્ત્રીએ ખતાવી અને પૂછ્યુ કે હે મુનિ ! તમે તે અધેજ કરી છે. મેલેા, આવી સ્ત્રી તે આ અને આટલી સ્ત્રી છે કેાઈના જનાન ખાનામાં ?
૨૫
આ સાંભળી નારદજી ખેલ્યા હે પદ્મનાભ! ખાટા અહંકાર કરે છે. તારી સ્ત્રીઓને જોઈને તુ નકામા ગવ કરે છે. જ બુદ્વીપમાં હસ્તિનાપુર નગરમાં પાંડવાની પત્નિ દ્રૌપદી છે તેને તે જોઇ નથી ત્યાંસુધી તે કશું જ જોયું ના કહેવાય. તેના નિત્ય યૌવના છે. તેના રૂપ પાસે તારા જનાન ખાનાની કોઇ વિશાત નથી. તું નકામેા ગવ કરે છે! આમ કહી તેને દ્રૌપદીમાં રાગ કરાવી નારદજી ચાલતાં થયાં.
હવે પદ્મનાભ દ્રૌપદીના વચારામાં જ પડી રહી માનસિક પીડા અનુભવવા લગ્યે, અને પોતે આરાધેલ દેવને ખેલાવ્યે અને કહ્યુ કે મારે દ્રૌપદી જોઇએ. તેને અહીં લાવી હાજર કરો. દેવવિનયપૂર્ણાંક ખલ્યા હે પદ્મનાભ ! દ્રૌપદી સ્રી રત્ન અવસ્ય છે પરંતુ તે સાથે સાથે મહાન સતી સ્ત્રી છે. તેને છંછેડવામાં કોઇ માનથી માટે મહેરબાની કરીને એ વાત જતી કરા.
દ્રૌપદીમાં આશક્ત બનેલા પદ્મનાભે ગુસ્સો કરી દેવી કહ્યું તારે મારી આજ્ઞા પ્રમાણે વવાનુ છે. મને સલાહ આપવાની જરૂર નથી આથી ધ્રુવે હસ્તિનાપુર જઈ ઘેાડીજ વારમાં દ્રૌપદીને લાવી તેની સમક્ષ હાજર કરી. એકાએકદ્રૌપદી
પ્ર. ૧૫

Page #235

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
પદ્મનાભને ત્યાં લાને મૂકી કે તે જાગી ગઈ તે વિચારવા લાગી કે હું કયાં છું? અહીં કેવી રીતે આવી ગઇ? શું આ કઈ દેવની માયા જાળ છે કે શું ? મને કંઈ સમજાતું નથી. પદ્મનાભ તેની પાસે આવીને બેલ્યેા હૈ સુંદરી! સાંભળ. આ ઘાતકીખંડ છે. તેના સ્વામી કપલ વાસુદેવ છે. તેના સેવક છું. મારું નામ પદ્મનાભ છે. આ અમરકંકા નામની મારી નગરી છે. તારામાં હું અત્યંત આશક્ત થયે। હાવાથી મારા આધીન દેવ વડે તને અહીં લાવવામાં આવી છે.
૨૨૬
તું જૈનધર્માંને અનુસરનારી છે. અહીં મારી સાથે રહી ક્રીડા કર અને ધમ પણ આચરી શકીશ. દેવાને દુર્લભ એવું તારુ રૂપ છે એવું સાંભળી તને અહીં લાવવામાં આવી છે મારું તું માની જા, હું અને મારે સમગ્ર રાણીવાસ તારા અની તારી આજ્ઞાનું પાલન કરશે. જબુદ્વીપ ખૂબજ દૂર છે. અહીં તને છોડાવવા કેાઈ આવી શકવાનું નથી.
આ સાંભળી દ્રૌપદી ખૂબજ દુ:ખી થઈ મનમાં વિચારવા લાગી-મારાપૂર્વ જન્મનાં કોઈ પાપને કારણે આજે મારી આવી દશા ઉત્પન્ન થઇ છે. ગઈકાલ સુધી કેવી શાંતિ હતી! અને આજે એકાએક પરિવર્તન ! ક રાજાની સત્તા કેટલી પ્રખળ છે. ખેર! કાંઈ નહિ. જે બનવાનુ હશે તે બનશે પરંતુ આવા સમયે ગમે તે રીતે સમય પસાર કરવા એજ ઉત્તમ છે. સમજુ માણસનું કામ છે.
એમ વિચારી દ્રૌપદી બોલી હૈ રાજન મને એક માસ સુધી શાંતિ પૂર્વક વિચારવા દો. ત્યારબાદ તમે કહેશે

Page #236

૧૬. અપમાનનું પરિણામ
રર૭
તેમ કરીશ. બળાત્કાર કરશે તે હું આત્મ હત્યા કરીશ.
આ સાંભળી પદ્મનાભ બહુરાજી થયો. વાત વાતમાં મહિને તે પસાર થઈ જશે. બળાત્કાર કરીને સ્ત્રીને વશ કરાતી નથી. પ્રેમથી જ થઈ શકે છે. વળી આટલે દૂર લવણ સમુદ્ર ઓળંગીને તેને પાછી લઈ જવા કોણ આવવાનું હતું? એટલે હસતાં હસતાં દ્રૌપદીને જણાવ્યું કે હે રૂપસુંદરી ! તારી માંગણું મને કબુલ મંજુર છે.
દ્રૌપદીએ મક્કમ નિર્ધાર કર્યો કે એક માસ દરમ્યાન મારી શોધ કરવા કેઈન આવે ત્યાંસુધી હંમેશા આયંબિલ કરીશ. અને એ રીતે વ્રતનું પાલન કરતી રહી.
આ બાજુ હસ્તિનાપુરમાં બીજે દિવસે સવારમાં દ્રૌપદીને ન જેવાથી સૌ ચિંતામાં પડી શોધાશોધ કરવા લાગ્યા. પણ કયાંય પત્તો મત્યે નહિં. તેથી કુંતા માતાને ખબર મેકલ્યાં.
કુંતામાતા કૃષ્ણ પાસે આવ્યાં અને કહ્યું- હે કૃષ્ણ, તારા જે ત્રણ ખંડના અધિપતિ વાસુદેવ બેઠે હોય અને મારી પુત્રવધૂ દ્રૌપદીને કેઈ ઉપાડી જાય એ કેમ બને ? અને તું કેમ સાંખી લે?
કૃષ્ણ કહે-હે ફેઈબ ! તમે જરા પણ ચિંતા કરશો નહિં. આપની પુત્રવધૂ દ્રૌપદીને હું ગમે ત્યાંથી શેધી લાવું છું. અને તમને સેંપું છું. દ્રૌપદીને કેઈ હાથ અડાડી શકે તેમ નથી. એ સ્ત્રી રત્ન જેવું તેવું નથી માટે તમે શાંતિ રાખે.
એવામાં નારદમુનિ આવી ચડ્યા. કૃoણે તેમને આદર

Page #237

૨૨૮
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
સત્કાર કરી દ્રૌપદી વિષે વાત પૂછી. ત્યારે નારદજીએ મુખ મલકાવતા કહ્યું હે કૃષ્ણ, લવણ સમુદ્રને પેલે પાર ઘાતકીખંડ છે તેમાં અમરકંકા નામની નગરીને કંપિલ વાસુદેવના સેવક પદ્મનાભના ઉદ્યાનમાં દ્રૌપદી જેવી કેઈક સ્ત્રી અત્યંત શકાતુર બનીને બેઠેલી જોવામાં આવી હતી. એ દ્રૌપદી હવાને સંભવ નથી. કારણ કે એટલે દૂર તેને કણ લઈ જાય? છતા એકસાઈ પૂર્વક તપાસ કરવામાં શું નુકશાન છે? એમ કહી નારદજી ચાલતાં થયાં.
શ્રી કૃષ્ણને લાગ્યું કે દ્રૌપદી ચોક્કસ ઘાતકીખંડમાં અમરકંકામાં પદ્મનાભ રાજાને ત્યાંજ હેવી જોઈએ અને આ કામ પણ નારદજીનું જ હોવું જોઈએ. એ સિવાય આમ ન બની શકે. આ સમાચાર કૃષ્ણ કુંતાજી મારફતે પાંચ પાંડવોને મોકલ્યા અને તૈયાર થવા પણ જણાવ્યું. અને કૃષ્ણ પાંડવોને લઈને સૈન્ય સાથે સમુદ્રને કાંઠે આવ્યાં. - કૃષ્ણ પાંડેને કહ્યું કે તમારા જેવા બળવાનથી પણ આ લવણ સમુદ્ર ઉતરી શકાય તેમ નથી માટે હું પાછો આવું ત્યાં સુધી તમે સૌ અહીં રહે. એમ કહી કૃષ્ણ વાસુદેવે એ સમુદ્રના અધિષ્ઠાતા દેવને પ્રસન્ન કરવા અઠ્ઠમ તપની આરાધના કરી બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરી એ દેવને પ્રસન્ન કર્યા.
દેવે પૂછયું કે– કૃષ્ણ! મને કેમ યાદ કર્યો ?
કૃષ્ણ કહે- પદ્મનાભ ! દ્રૌપદીને હરી ગયો છે તેને પાછી લેવા આવ્યા છીએ.

Page #238

૧૬. અપમાનનું પરિણામ
૨૨૯
સુતિ દેવ કહે–અહે! એમાં શું ! હમણાંજ દ્રૌપદીને લઈ આવું છું.
કૃષ્ણ કહે- ના, તમારે ત્યાં જવાની જરૂર નથી. એ અમે લડીને જીતીને દ્રૌપદી પાછી લાવશું. અમારા છ જણના છ રથ સમુદ્રમાં થઈને જઈ શકે એ રીતે માગ કરી આપે. દેવે તે મુજબ રસ્તે કરી આપે જેથી તે છએ જણ લવણસમુદ્ર પાર કરી ઘાતકીખંડના અમરકંકા નગરીના દ્વારે આવી ગયાં. કૃષ્ણ દૂત મારફતે પદ્મનાભને કહેડાવ્યું હે પાપી, દુરાત્મા પાંડવોની પત્નિ સતી દ્રૌપદીને તું અહીં લાવ્યા છે. તેને પાછી લેવા પાંડ અને કૃષ્ણ વાસુદેવ આવ્યા છે સમજીને માનપૂર્વક દ્રૌપદી પાછી સેંપી જાવ અથવા લડવા તૈયાર થઈ જા.
આ સાંભળી પદ્મનાભ ગુસ્સે થયે. પિતે મહાબળવાન હતું. એટલે ગવિષ્ટ પણ હતું. તે બેભે પાંડવો કે કૃષ્ણની શું તાકાત છે કે મારી સામે લડી શકે ? જાવલડવા તૈયાર થાવ એમ કડી લડવા મેદાનમાં આવ્યું.
કૃષ્ણ પાંડવોને કહ્યું-દ્રૌપદી તમારી પત્નિ છે માટે તમે લડે–પદ્મનાભને હરાવીને દ્રૌપદીને પાછી મેળવે. બેલે કેવી રીતે લડશે?
પાંડ કહે–સારું અમે બળવાન છીએ. એમ જ લડીશું. કાંતે પદ્મનાભને હરાવીને દ્રૌપદીને પાછી લઈ આવીશું. પદ્મનાભ સાથે પાંડે ગર્વથી લડવા લાગ્યા બહુ લાંબા સમય સુધી તેમનું યુદ્ધ ચાલ્યું. અંતે મહાબલી

Page #239

૨૩૦
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
પદ્મનાભ સામે લડતાં પાંડવ હારીને કૃષ્ણને શરણે આવ્યાં.
કૃષ્ણ કહે હે પાંડે, હું તે પહેલેથી જ જાણતે હતું કે તમારું અભિમાન તમને હરાવશે. બોલતાં પહેલાં વિચાર કરવું જોઈએ. હવે તમે બધાં અહીં ઊભા રહી મારું યુદ્ધ જુઓ. એમ કહી કૃષ્ણ લડાઈ મેદાનમાં ઊતર્યા. પદ્મનાભના રથ સામે આવી પંચજન્ય શંખ વગાડે. એના નાદથી વનાભનું ત્રીજા ભાગનું સૈન્ય ભયભીત થઈ નાસી ગયું પછી કૃષ્ણના સારંગ ધનુષ્યને પણછ પર ચડાવીને ટંકાર કર્યો જેથી બધી દિશાઓ બહેરી બની ગઈ અને યુદ્ધના મેદાનમાંથી બીજી ત્રીજા ભાગની સંખ્યા ઓછી થઈ ગઈ
કૃષ્ણનું તેજ પદ્મનાભ જીરવી શક્યો નહિં એટલે યુદ્ધનું મેદાન છોડીને સૈન્ય સાથે નગરમાં પેસી ગયે. નગરના દરવાજા બંધ કરાવ્યાં. આથી ગુસ્સે થઈને કૃષ્ણ રથમાંથી ઉતરી પગપાળા તેની પાછળ દેડયા તેમણે નરસિંહનું રૂપ ધારણ કર્યું. અને સિંહનાદ કર્યો. કિલ્લાના કિારો તેડી અંદર પેઠાં. તેના મહેલમાં તેની પાછળ દોડ્યા.
પદ્મનાભ ગભરાઈ ગયે. બચવાને કોઈ ઉપાય ન જડવાથી તે દ્રૌપદી પાસે આવી તેમનું શરણ સ્વીકારી કરગરી પડયે. મને બચાવે મને બચાવની બૂમે પાડવા લાગ્યો.
દ્રૌપદી કહે–અરે નાલાયક! આ કૃષ્ણ એ ભરતખંડના વાસુદેવ છે. મહા બળવાન છે. તેમના પરાક્રમ તું

Page #240

૧૬. અપમાનનું પરિણામ
૨૩૧ જાણતું નથી. તેમના હાથમાંથી બચવું મુશ્કેલ છે. છતાં એ મહાપુરૂષ ઉદારદિલના છે. હું કહું તેમ કર તે જ તને મુક્તિ મળે. તું સ્ત્રીને વેશ પહેરી લે. ગળામાં ખાસડા ને હાર પહેર અને મેંમાં તરણું લે. મને આગળ કરી મારી પાછળ આવી કૃષ્ણના પગમાં પડી ક્ષમા માંગી લે. અને મને પાછી સેંપી દે તે તું બચી શકીશ. પનાભે તે પ્રમાણે કર્યું. કૃષ્ણ તેને માફ કર્યો અને તેનું રાજ્ય પાછું આપ્યું. છંદગીમાં ફરી આવી મૂર્ખાઈ કદી ન કરવા સમજાવ્યું. ત્યારબાદ કૃષ્ણ અને પાંડવે દ્રૌપદીને લઈને ઘાતકીખંડથી લવણસમુદ્રમાં દેવે કરી આપેલા માર્ગે પાછા આવ્યાં.
આ બાજુ ચંપાપુરીના ઉદ્યાનમાં શ્રીમુનિસુવ્રત સ્વામી સમેસર્યા હતા અને કંપીલ વાસુદેવ તેમને વંદન કરી પર્ષદામાં બેઠાં બેઠાં દેશનારૂપી અમૃતના ઘુંટડા પી રહ્યો હતું. તે સમયે કૃષ્ણના પંચજન્ય શંખને અવાજ સાંભળી તે આકુળ વ્યાકુળ થઈ ગયે હતું તેથી તેણે પ્રભુને પૂછયું કે હે પ્રભુ ! આ શંખને ધ્વનિ સંભળાય છે તે કેણુ વગાડે છે.
શ્રીમુનિસુવ્રતસ્વામીએ કંપીલને–પાંડે-કૃષ્ણ-દ્રૌપદી અને પદ્મનાભની બનેલી તમામ હકીકત સવિસ્તર કહી સંભળાવી. કૃષ્ણ વાસુદેવ છે એટલે પંચજન્ય શંખ તેમણે વગાડેલ છે.
કંપીલ કહે- હે પ્રભુ ! અનાયાસે મારે ત્યાં આવી ચડેલા એ કૃષ્ણવાસુદેવની હું પૂજા કરી શકું ?
ભગવાન કહે કેઈકવાર કારણે સર વાસુદેવ મટા કાર્ય માટે આવી ચડે ખરા પરંતુ બે વાસુદેવે પરસ્પર

Page #241

૨૩૨
પુણ્યનો પ્રભાવ યાને પ્રધુમ્નકુમાર
કદી મલે નહિં એ નિયમ છે. તેમ છતાં કંપીલ દેડતે સમુદ્ર કિનારે આવ્યું. જોયું તે દરિયાની વચ્ચે થઈને ર અતિ સુંદર ધજાઓવાળા જતા હતાં અને તેજથી ઝગારા મારતા જઈ રહ્યાં હતાં. અહીં ઊભા રહી કપલે શંખ વગાડી કહ્યું કે- પૂજ્ય આપ અમને મલીને જાવ હું મહેમાનની તે પૂજા કરું માટે જલદી પાછા વળે.”
કૃણ પંચજન્ય શંખના નાદથી જવાબ આપે કે ઘેર જવાની ઉતાવળ છે. અમે સમુદ્રની મધ્યમાં છીએ અને પાછા વળી શકીએ તેમ નથી. તમારા વચન ભાવથી અમને સંતોષ થયો છે એમ કહી ચાલ્યા ગયા. અને ભરતખંડના કિનારે ઊતર્યા ત્યાર બાદ આગળ જતા ગંગા નદી આવી. કૃષ્ણ પાડેને કહ્યું કે હું પેલા સુસ્થિત દેવની રજા લઈને આવું છું. ત્યાં સુધીમાં તમે સૌ ગંગાનદી ઉતરીને સામે કાંઠે જાઓ કૃષ્ણ ગયા પછી પાંડ હેડી દ્વારા સામે કાંઠે પહોંચી ગયા. કંઈક કૂતુહલ હાંસીથી પ્રેરાઈને હડી કૃષ્ણ માટે પાછી મેકલવી નહિં અને પાંડે હોડી છુપાવી–સૌ પાંડવે મોટા વૃક્ષની પાછળ સંતાઈને જોવા લાગ્યાં.
થોડીવારમાં કૃષ્ણ પાછા આવ્યા. નદી પાર કરવા માટે કઈ વહાણ કે હેડી જોવામાં આવી નહિં એટલે કૃષ્ણ એક હાથમાં અશ્વસહિતનો રથ પકડી બીજા હાથે તરતાં તરતાં નદી પસાર કરવા લાગ્યા. અડધા પટે આવ્યાં અને કૃણમહારાજ થાકી ગયાં. તેમને વિસામો લેવા ગંગાજીએ

Page #242

૧૫. અપમાનનું પરિણામ
૨૩૩ તળીયું આપ્યું અને કૃષ્ણ ત્યાં જ્યાં. મનમાં વિચાર કરે છે કે શું પાંડ મારા કરતાં વધુ બળવાન હશે કે વહાણ વગર તેઓ નદીને પાર ઊતરી ગયાં! ત્યાર બાદ કૃણ એક હાથે રથ પકડી બીજા હાથે તરતાં તરતાં સામે કાંઠે પહોંચી ગયાં. આવી કૃષ્ણની શક્તિ જોઈ પાંડે હસતાં હસતાં સામાં આવ્યાં. તરત જ કૃણે પૂછયું કે તમે કે કેવી રીતે ગંગા પાર આવી ગયાં ? પાંડે કહે-પ્રભુ! નાવની મદદથી અમે તે અહીં ઊતર્યા છીએ. કૃષ્ણ કહે મારા માટે નાવ કેમ પાછું ના મોકલ્યું ? પાંડ કહે- અમે તમારું બળ જેવા ઈચ્છતાં હતાં આ સાંભળી કૃણ ખૂબ જ ગુસ્સે થયાં
આંખ ફેરવીને કૃષ્ણ બેલ્યાં. આ પદ્મનાભને મેં જીત્યાં. તમે સૌ તે હારીને શરણે આવ્યાં હતાં તે ભૂલી ગયાં? તમે મારા બલની પરીક્ષા કરતાં શરમાતા નથી ? અને ગુસ્સામાં કૃષ્ણ પાંચે પાંડવોના રથ ભાંગીને ભુકકે કરી નાંખી દ્વારિકા ચાલ્યા ગયાં. અને કહેતાં ગયાં કે તમારે મારી ભૂમિ ઉપર રહેવું નહિં. જે જગાએ પ્રભુએ આ રથ ભાંગી નાંખેલા ત્યાં રથમઈન નામનું નગર વસાવ્યું. પાંડે પોતાની ભૂલને પસ્તા કરતાં કરતાં હસ્તિનાપુર નગરે આવ્યાં. માતા કુંતી પાસે જઈ બનેલી તમામ હકીક્ત કહી સંભળાવી તેમજ કરેલી ભૂલને પસ્તાવો કરવા લાગ્યાં.
કુંતાજી કહે- પુત્રો. તમે જે કાર્ય કર્યું છે તે ખરેખર શરમજનક કહેવાય. કૃણ તમારા દરેક કાર્યમાં

Page #243

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
આવીને મદદ રૂપ બન્યા છે તે તેમના ઉપકાર ભૂલી જઈ તમે જે કાર્ય કર્યુ તે બદલ ક્ષમા માંગવી જોઇએ.
.
૨૩૪
તરત જ કુંતામાતા રથમાં બેસીને દ્વારિકા આવ્યાં. કૃષ્ણે પ્રેમપૂર્વક આવકાર આપ્યા. સારી મહેમાનગતિ કરી. પછી શાંતિથી કુન્તામાતાએ પૂછ્યું કે- હૈ ભાઈ કૃષ્ણ ! તમે તે ત્રણ ખંડના માલિક છે. મારા પુત્રોને તમારા રાજ્યની હદ બહાર કાઢી મૂકયા તા હવે કયાં જઈને રહે? અ ભરત તે તમારી આણુ નીચે છે. તારા આવા હુકમથી તારી બહેનને પણ કેટલું દુઃખ થશે ? મને કહે કે અમે સૌ કયાં જઇને રહીએ ?
કૃષ્ણ કહે- તમે સૌ પૂર્વીસમુદ્રને કાંઠે જઈને મથુરા નામે નગરી વસાવી ત્યાં રહેજો. એ પ્રમાણે પાંડવે ત્યાં જઈને નગરી વસાવીને રહ્યાં (કૃષ્ણે હસ્તિનાપુરનું રાજ્ય વીર અભિમન્યુને આપ્યુ.)
R
c

Page #244

વિરતિનારાગી કૃષ્ણજી
કૃષ્ણજી દેવકી માતાને આનંદ આપતાં તથા દુઃખદૂર કરતા હતા. છ એ પુત્રો દીક્ષાને માગે ગયા હોવાથી માતા દેવકી પુત્ર પાલન, બાલરમત વિગેરે કંઈ અનુભવીન શક્યા તેથી તેમને એક પુત્રની અભિલાષા હતી. તે વાત કૃષ્ણને કરી જેથી કૃષ્ણ અઠ્ઠમપૂર્વક દેવની આરાધના કરવા પૂર્વક દેવના આશીર્વાદથી પુત્ર પ્રાપિત થશે સાથે એમ પણ દેવકીને કહ્યું કે છ એ પુત્રોઓ જેમ દીક્ષા લીધી તેમ સાતમો પુત્ર પણ ઉંમર લાયક થતાં સંયમ માર્ગે જશે.
શ્રી દેવકીના છએ પુત્રએ સંયમ માર્ગ સ્વીકાર્યો. આત્મિક કલ્યાણ સાધ્યું સમય વ્યતિત થતાં દેવકીજીની કુક્ષિએ દેવલોકમાંથી ઉત્તમ છવચ્ચવીને આવ્યો. ઉત્તમ ગુણવાન પુત્રની પ્રાપ્તિ થતાં આનંદ આનંદ વર્તાયે. જાણે કૃણ જ ના હોય ! સમય જતાં તે બાળક યુવાન થયે.
તે બાળકનું નામ ગજસુકુમાર રાખવામાં આવ્યું. સોમશર્મા નામે બ્રાહ્મણની પુત્રી સોમા નામની પુત્રી સાથે વિપુલ રિદ્ધિ સિદ્ધિ સહિત પરણાવ્યું,
એક વખત શ્રીમનાથ પ્રભુ સહસ્ત્રાપ્ર વનમાં પધાર્યા.

Page #245

પુણ્યના પ્રભાવ ચાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
દેવતાઓએ મોટા ઉત્સવ કર્યો. કૃષ્ણે પણ નાનાભાઈ ગજસુકુમાર સાથે આવી પ્રદક્ષિણા ઈ-વંદન કરીને તેમની દેશના સાંભળવા બેઠાં. પ્રભુની અમૃતમય વાણી સાંભળી ગજસુકુમારનું હૈયું ડોલવા લાગ્યું. સ`સારની માયા ઉપરથી મન ઉઠી ગયું. હૈયામાં વૈરાગ્ય છવાઈ ગયા. તરત જ ઘેર જઈ માતા-પિતા-ભાઈ વગેરેની રજા લઈ દીક્ષા લીધી.
૨૩૬
સંધ્યાકાલે પ્રભુની આજ્ઞા લઈ સ્મશાનમાં જઈ ને કાઉસગ્ગ રહ્યાં. એવામાં પેલા સામનાથ સાસરા (સોમશર્મા) નામના બ્રાહ્મણ ઈંઘન લેવા ત્યાં આવી ચડયા. ગજસુકુમારને ત્યાં ઊભેલાં જોઈ તેના હૈયામાં ક્રોધાગ્નિ ફાટી નીકળ્યા. અને ગમે તેવા શબ્દો ખેલવા લાગ્યો. અરે નીચ, પાપી, અધમ જો તારે સાધુ થવાની ઈચ્છા હતી તે મારી પુત્રી સાથે લગ્ન કેમ કર્યા ? તારા પાપનું ફળ હું હમણાં જ તને ચખાડુ છું એ ભેગવીને નારકીમાં જજે એમ કહી તેની આજુબાજુ ખેરના લાકડા સળગાવી ધીંગધીંગતા અંગારા બનાવ્યા. મુનિવરના માથે માટીની પાળ બનાવી તેમાં અંગારા સ્થાપન કર્યાં. ખૈર અંગારે ભરી સગડી, મૂકી નિજશિરપરે' ધન્ય હૈ। ગજસુકુમાલ મુનિ, ચીકણાં કર્યાં હ] આ બાજુ મુનિ ગજસુકુમાર શુકલ ધ્યાનમાં ખૂબ જ ઊંડા ઊતરી ગયા હતાં જેથી અગ્નિ તેમને કાઈ રીતે ચલાયમાન કરી શક્યા નહિ. એ ચિતાની સાથે સાથે તેમના સઘળાં કર્મો ખળીને ભસ્મ થઈ ગયાં અને મુનિશ્રી. કેવળી થઈ મેાક્ષમાં ગયાં.

Page #246

૧૬. વિરતના રાગી કૃષ્ણ
૨૩૭
આ વખતે કૃષ્ણ વાસુદેવ પિતાના પરિવાર સાથે અહીં સહસ્ત્રાગ્ર વનમાં શ્રી નેમિનાથ પ્રભુને વંદન કરવા આવ્યા. સૌએ ભક્તિ ભાવ પૂર્વક વંદન કર્યા. પિતાના નાનાભાઈ ગજસુકુમારને ન જેવાથી કૃષ્ણ નેમજીને પૂછયું કે-હે પ્રભુ! મારા નાનાભાઈ ગજસુકુમાર કયાં ગયા છે? પ્રભુ કહે છે કૃષ્ણ! તમારાભાઈ લીવ ઉપસર્ગો સહન કરીને મેક્ષમાં ગયાં છે.
આ સાંભળીને કૃણને મુછ આવી ગઈ. થોડીવારે ભાનમાં આવ્યા પછી પોક મૂકીને રડવા લાગ્યા. “આ છે મેહની માયા.” ત્યારબાદ શ્રી નેમિનાથ પ્રભુએ સમજાવ્યું કે હે કૃષ્ણ! તમારા ભાઈને મારનારને તમે મારશે નહિં પરંતુ તેને ઉપકાર માનજો કે તે તમારા ભાઈને મોક્ષ મેળવવામાં મદદગાર થયે છે. કૃષ્ણ પૂછ્યું કે હે પ્રભુ ! મારા ભાઈને મારનારને કેવી રીતે ઓળખવે ? ભગવાન કહે-તમને નગરીમાં પ્રવેશતા જોઈને અત્યંત ગભરાટ અનુભવે અને એકાએક મૃત્યુ પામે-તે તમારા ભાઈને મોક્ષ મેળવવામાં મદદગાર માનવી સમજવો. ત્યારબાદ ગજસુકુમારના દેહનો અગ્નિ સંસ્કાર કર્યો અને નગરમાં ગયાં. પ્રભુના કહેવા મુજબ એક બ્રાહ્મણ તેમને જોઈ ગભરાટમાં પડી ગયે અને તરત જ મૃત્યુ પામ્યું. તેના ગુનાની શિક્ષા કુદરતે કરી દીધી. રાજકુટુંબમાં અને યાદવકુળમાં સર્વત્ર શેક છવાઈ ગયે. અને ઘણને વૈરાગ થઈ આવ્યું. અનેક યાદ, શિવાદેવી, રાજીમતિ કૃષ્ણના પુત્ર અને અનેક યાદવ સ્ત્રીઓએ પ્રભુ પાસે દીક્ષા ગ્રહણ કરી.

Page #247

૨૩૮
- પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
એકવાર ઈન્દ્ર મહારાજા સભા ભરીને બેઠાં હતાં. તેવે વખતે ઈન્દ્ર કૃષ્ણ વિષે વાત કાઢી અને તેના ખૂબ ખૂબ વખાણ કર્યા. કૃષ્ણ તમામ દેથી રહીત અને ગુણ ગ્રહણ કરનારા છે. તેમજ નીચ સાથે યુદ્ધ પણ કરતાં નથી. આ સાંભળી કેઈ એક દેવ ગુસ્સે થયે. અરે મૃત્યુ લેકના માનવીના ઈંદ્ર મહારાજા ખોટા વખાણ કરે છે. તેથી ઇન્દ્ર મહારાજાની વાત ખોટી છે એવું સાબિત કરી બતાવવા તે દેવ દ્વારિકામાં આવ્યું.
કૃણ અધ ક્રીડા કરવા માટે નગરની બહાર જઈ રહ્યાં હતાં તે સમયે પેલા દેવે અત્યંત દુર્ગધ મારતા કાળા કુતરાનું મૃતદેહ સજી રસ્તા ઉપર બદબુ ફેલાવતું કર્યું. કૃષ્ણ તે શબ સામે જોઈને બોલ્યા. અરે આ કુતરાના દાંત કેવા સુંદર અને સફેદ ચકચકતા છે? પછી તરત જ દેવે તારાનું રૂ૫ તજી દીધું. માનવી સ્વરૂપે દેવે કૃષ્ણને અશ્વ પડાવી લીધું અને બોલ્યાં કે હું આ અશ્વ હરી જાઉં છું જેનામાં બળ હોય તે મારી સાથે લડે-મને હરાવીને અશ્વ પાછો લઈ જઈ શકે છે. કૃષ્ણના પુત્રો તેની સાથે લડ્યા પણ હાર્યા એટલે વીલા મઢે પાછા ફર્યા. આથી કૃષ્ણ બીજો અધ લઈ તેની પાછળ પડયા અને કહ્યું-અરે દુષ્ટ, મારા અને તું કેમ લઈ જાય છે ? ઊભું રહે. આપણે યુદ્ધ કરીએ. દેવ ઊભે રહ્યો અને બે હે કૃષ્ણ, આવ આપણે લડીયે. તું મને જીતી લે અને અશ્વ પાછો લઈ જા તને ખબર નથી કે આ ઉત્તમ અશ્વ બળવાનને

Page #248

૧૬. વિરતિનારાગી કૃષ્ણજી
૨૩૯
જ શેભે આમ કહીને તે લડવા તૈયાર થયે.
કૃષ્ણ કહે હું ધનુષ્ય અને હથિયારો સાથે સજજ છું. તે તું પણ ધનુષ્ય વગેરે હથિયારે લે અને લડવા તૈયાર થા. દેવ કહે-મારે રથ-ધનુષ્ય કે હથિયારનું કઈ કામ નથી મને એ ફાવતું પણ નથી. હું તે એમજ લડીશ. પહેલાં આપણે પૃષ્ટ યુદ્ધ કરીએ. (વાંસા સાથે વાસ અથ ડાવ.] કૃષ્ણ કહે–અરે ! આવું નીચ યુદ્ધ મેં કદી કર્યું નથી અને કરીશ પણ નહિં. આ રીતે મારે મારે અશ્વ જોઈતો નથી મારું રાજ્ય-મારી લક્ષ્મી કે મારા હજારે હાથી કે અશ્વો જાય તે પણ હું આવું હલકા પ્રકારનું યુદ્ધ કદી કરીશ નહિં, મહેરબાની કરીને તું અહીંથી ચાલ્યા જા અને આ અશ્વ તને ભેટ ગણને લઈ જા. મને વાંધો નથી.
આ સાંભળી દેવ સંતુષ્ટ થયે-હે કૃષ્ણ ઈન્દ્ર મહા રાજાના દરબારમાં તમારા વખાણ થતાં હતાં તેથી હું તમારી પરીક્ષા કરવા આવ્યું હતું. તમે મારી આ પરીક્ષામાં ઉત્તીર્ણ થયા છે, માટે કઈ વરદાન માંગી લે કૃણુ કહે હે દેવ ! છેલ્લાં કેટલાંક સમયથી મારી આ દ્વારિકા નગરીમાં રેગને ઉપદ્રવ ખૂબજ વધી ગયેલ છે તેનું નિવારણ કરે તે આભાર. - દેવે પ્રસન્ન થઈને એક રોગનિવારક ભરી આપી અને કહ્યું કે આ ભેરી નગરમાં જઈને વગડાવવી તેના પ્રલાપથી તમામ પ્રકારના રોગ ઉપદ્રવો ચાલ્યા જશે અને દેવ અંતધ્યાન થઈ ગયાં.

Page #249

૨૪૦
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
કૃષ્ણ તે ભરી લઈને નગરમાં આવ્યાં. કેઈ મહાબલી પાસે ભેરી વગડાવી તેના નાદથી નગરના તમામ રોગ નાશ પામ્યા. જેથી આ ભેરીની ખ્યાતિ સર્વત્ર ફેલાઈ. આ વાત સાંભળી એક માણસ કે જે ભયંકર દાહજવરથી તથા અનેક ભયંકર રોગથી પીડાતું હતું તે બીજા દેશમાંથી દ્વારિકામાં આવે. ભેરી પાલક પાસે આવી તે કહેવા લાગ્યો કે ભાઈ, હું ભયંકર દાહવરથી પીડાઈ રહ્યો છું. મને એ ભેરીને એક કકડે આપ બદલામાં તું માંગે તેટલું દ્રવ્ય હું તને આપીશ. દ્રવ્યના લેભી એ ભેરી પાલકે લાખ સેનમહોર લઈ ભેરીને એક કકડે કાપીને તે પરદેશીને આપી ખૂબ દ્રવ્ય મેળવ્યું અને તે ભેરીમાં ચંદનને કકડે મૂકીને વ્યવસ્થિત કરી લીધું. પરંતુ તેને નાદ તદ્દન બદલાઈ ગયે.
એક વખતે કૃષ્ણ ના નાશ કરનારી એ ભેરી વગડાવી પરંતુ અસલ જે નાદ નીકળે નહિ. આથી કૃણે ગુસ્સે થઈ એ ભેરીના પાલકને પૂછયું કે આમ કેમ થાય છે? પરંતુ તે પાલક મૌન રહ્યો. પિતાની સભામાં પકડીને અનુચરો તથા સિપાઈઓ દ્વારા મારઝુડ કરવાથી તે ભેરી–વાદક સત્ય બેલી ગયે. જેથી તેને શિક્ષા કરવામાં આવી. - કૃણે પેલા દેવની આરાધના કરવા અઠ્ઠમ તપ કર્યો અને તપથી સંતુષ્ટ થયેલાં દેવે નગરીમાંથી તમામ રેગને નાશ કર્યો અને બીજી ભૂરી આપી.
દ્વારિકા નગરીમાં બે મોટા વિદ્યા હતાં. એકનું નામ

Page #250

૧૬. વિરતિનારાગી કૃષ્ણજી
ધન્વન્તરિ અને ખીજાનું નામ વતરણ, બન્ને પાતપોતાની રીતે વૈદકના ધંધા કરતાં હતાં. જે ધન્વન્તરિ હતા તે નિય હતા અને લેાકેાને માંસ મદિરા લેવાની સલાહ આપતા. જ્યારે વૈતરણિ બહુજ સાદો અને ભલા હતા. તે દેશી વનસ્પતિની દવાઓ આપતા હતા.
૨૪૧
એકવાર કૃષ્ણ શ્રી નેમનાથ પ્રભુ પાસે બેઠાં હતાં. ત્યારે તેમણે પૂછ્યું કે હે પ્રભુ ! આ એ વૈદ્યની શું તિ થશે ? પ્રભુ કહે આ ધન્વન્તરિ સાતમી નરકે જશે અને વૈતણિ વિધ્યાચળ પર્વતના વનમાં વાનર થશે. તેમજ વાનરોના ટોળાના યુથપતિ થશે.
એક સાધુ–સંતના સંઘ તે વનમાં થઈ ને પસાર થતા હશે તેવે વખતે એક મુનિને પગમાં ઊંડો કાંટા વાગવાથી ભય કર વેદના થશે અને ચાલી શકશે નહિ. આથી એ મુનિ અન્યમુનિને અને સાથને સમજાવશે કે ભાઈ, તમે સૌ તમારા કાર્ય પ્રમાણે ચાલતા થાઓ. હું તમારી સાથે ચાલવાને અશક્તિમાન છુ' મને અહી' રહેવા ઢો. મારી ચિંતા કરશો નહિ. આથી અન્ય મુનિએ અને સાથે આગળ ચાલતા થશે. ત્યારબાદ આ મુનિને લંગડાતા ચાલતા જોઇ પેલા વાનર અને તેનું ટોળું વિ’ટળાઈ જશે. મુનિને જોઈ તે વાનરને પેાતાના પૂર્વ જન્મ યાદ આવશે. એટલે કે જાતિસ્મરણુજ્ઞાન ઉત્પન્ન થશે. અને ખ્યાલ આવશે કે હું દ્વારિકા નગરીમાં ઐતરણ નામના વૈદ્ય હતા. તે વૈદ્ય દવા કરી કાંટા કાઢી ઉપકાર કરશે.
પ્ર.૧૬

Page #251

૨૪૨
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
. તે વાનર મુનિ પાસેથી ધર્મ સાંભળી અનશન કરી દેવલેકમાં જશે. અને તે દેવ અવધિજ્ઞાનના બળે પરમ ઉપકારી મુનિને યાદ કરી તેમની પાસે આવી વંદન કરશે. અને ધર્મનું ફળ જે મલ્યું છે તે સંભળાવશે અને પિતાની વિદ્યાના બળે તે મુનિને અન્ય મુનિજને અને સાર્થની સાથે મૂકી દેશે. આ સાંભળી કૃષ્ણ રાજી થયાં. વંદન કરી નગરીમાં પાછા આવ્યા અને શ્રી નેમિનાથ પ્રભુ વિહાર કરીને અન્ય સ્થળે વિહરી ગયાં.
ઘણુ વખત પછી શ્રી નેમિનાથ પ્રભુ દ્વારિકાનગરીની બહાર ઉદ્યાનમાં ચાતુર્માસ નિમિત્તે પધાર્યા. સકળ નગરજને કૃષ્ણ અને તેમને પરિવાર પ્રભુની દેશના સાંભળવા આવે છે.
એક વખતે કૃષણે પૂછ્યું કે હે પ્રભુ! સામુનિએ ચાતુર્માસમાં વિહાર કેમ નથી કરતાં ? પ્રભુ કહે કૃષ્ણ, વર્ષા કાળમાં ઘણું અયતના [જયણને અભાવ) થાય છે તેથી સામુનિઓએ વિહાર કરવો ન જોઈએ. એવી શાસ્ત્રોની પણ આજ્ઞા છે. કૃષ્ણ કહે-હે પ્રભુ, તે હવેથી હું પણ વર્ષાઋતુમાં ઘરની બહાર નહિં નીકળું. આ અભિગ્રહ કરી કૃણ ઘેર ગયાં અને દ્વારપાલ વિગેરેને સૂચના આપી કે વર્ષાઋતુ દરમ્યાન કેઈ પણ પ્રસંગ આવે તે મારે બહાર જવાનું નથી. માટે તમે બધા મારું ધ્યાન રાખશે.
દ્વારિકા નગરીમાં વિરક નામને એક સાળવી કૃષ્ણને ભક્ત હતે. કૃષ્ણના દર્શન કર્યા વગર તે જમતે નહિં. જેથી

Page #252

૧૬. વિરતિનારાગી કૃષ્ણજી
૨૪૩
આ વર્ષાકાળ દરમ્યાન તે કૃષ્ણના દર્શન પામી શકે નહિં જેથી તે અત્યંત દુર્બળ થઈ ગયું હતું. વર્ષાકાળ પૂરે થતાં તે કુણુના દર્શન કરી શકે. કૃષ્ણ પૂછયું કે તું આટલે બધે બળ અને અશક્ત કેમ થઈ ગયે છે ? ત્યારે તેણે કૃષ્ણને બધી વાત કહી કૃષ્ણ તેના ઉપર ખૂબજ પ્રસન્ન થયાં અને દ્વારપાળને સૂચના આપી કે આ વિરકને મારા મહેલમાં આવતાં કેઈએ રોકી નહિં. છૂટથી આવવા દે. વિરક સાળવી બહુ ખુશ થયે અને કૃષ્ણને વંદન કરી પિતાના ઘેર ગયે.
કૃષ્ણ પિતાના સકળ પરિવાર સહિત અને સમૃદ્ધિસહિત શ્રીનેમિનાથ પ્રભુને વંદન કરવા ગયાં. પ્રભુની પાંત્રીસ ગુણથી યુક્ત વાણી અને ઉપદેશ સાંભળીને બેલ્યા–હે પ્રભુ, કઈ કર્મના યોગથી હું ચારિત્ર ગ્રહણ કરી શક્તા નથી પરંતુ મારા પુત્ર-પુત્રીઓ કે કુટુંબીજને દીક્ષા લેતા હશે તે હું કોઈપણ રીતે કેઈને પણ અંતરાય કરીશ નહિં. તેમજ જે કેઈચારિત્ર લેતા હશે તેમને ખૂબજ ધામધૂમ પૂર્વક સંયમ ગ્રહણ કરવામાં મદદ કરીશ અને તેમને ગમે એવા ઉત્સ કરાવીશ, આ અભિગ્રહ કરી કૃષ્ણ મહારાજ દ્વારિકામાં આવ્યા.
એક વખત વિવાહને ગ્ય ઉંમરવાળી કેટલીક કન્યાએ કૃષ્ણ પાસે આવી ત્યારે કૃણે પૂછ્યું હે બાળાઓ ! તમારે શેઠાણી બનવું છે કે દાસી? સૌ કન્યાઓ બેલી અમારે તે શેઠાણું થયું છે. આથી સૌ કન્યાઓને ખૂબજ

Page #253

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
ધામધૂમ અને ઉત્સવપૂર્વક શ્રી નેમિનાથ પ્રભુ પાસે દીક્ષા અપાળુ. કૃષ્ણજી શ્રીનેમિનાથની વાણી સાંભળી સયમ વિરતિ માના ગાઢ રાગી બન્યા હતા. વિરતિધરાની ભૂરિભૂમિનુ મેાદના કરતા હતા. કારણકે ક્ષાયિક સમક્તિના તેઓ માલિક હતા. અંતર આત્માના સમ્યક્ દનને શ્રેષ્ઠ ગુણ પ્રાપ્ત કર્યાં હતા. આ બધી કન્યાએમાં એક કન્યા ખાકી રહી ગઈ હતી અને તેની માતાએ ખાનગીમાં સમજાવી રાખ્યુ હતુ કે તારા પિતા શ્રી કૃષ્ણ પૂછે કે તારે શેઠાણી થવું છે કે દાસી ? તે કહેજે કે મારે દાસી થવુ' છે શેઠાણી નિહ. કૃષ્ણે જ્યારે તેને પૂછ્યું તારે તેની માતાએ શિખવેલ હતુ તે મુજબ જવાખ આપ્યા કે મારે તે દાસી થવું છે.
૨૪૪
કૃષ્ણના જાણવામાં આવ્યું કે માતાની શિખમેળવી લાગે છે! આ કન્યા આમ ખેલે છે ભવિષ્યમાં બીજી કન્યાએ આ રીતે ખેલે નહિં એવુ મારે કરવુ જોઇએ. મારી કન્યાએ પરણીને સ’સારરૂપી મહાસાગરમાં ડૂબી જન્મ મરણના ફેરા ચાલુ રાખે એ મને ગમશે નહિ. કારણ કે કૃષ્ણના હૈયામાં શ્રી જૈનશાસન વસી ગયું હતું.
કૃષ્ણે પેલા વિરક સાળવીને ખેલાવી પેલી દાસી થવા ઈચ્છતી કન્યાને તેની સાથે પરણાવી. વિરક આ કેતુમ ંજરી નામની કૃષ્ણની કન્યાને પરણવા ઈચ્છતા ન હતા પરંતુ કૃષ્ણની બીકથી તેને સ્વીકારી પાતાને ઘેર લઈ ગયા. આ કૃષ્ણની પુત્રી છે એમ હાવાથી વિરક તેની સાથે માનથી

Page #254

૧૬. વિરતિનારા” કૃષ્ણજી
વ્યવહાર કરવા લાગ્યા. સારી રીતે રાખતા હતા. એક દિવસ વરકને ખેલાવીને કૃષ્ણે પૂછ્યું' વિરક તું મારી પુત્રી સાથે કેવી રીતે વર્તે છે ?
૨૪૫
વિરક કહે—હૈ સ્વામી, કેતુમ જરીને આપની પુત્રી સમજી હું સારી રીતે રાખું છુ. કામ કરાવતું નથી તેમ જ ખૂબજ માનપૂર્વક રાખુ છુ.
આ સાંભળી કૃષ્ણ કહે અરે મૂર્ખ મેં મારી પુત્રી તને પૂજા કરવા નથી આપી. તારી પત્નિ બની એટલે તારું ઘરકામ તેા તેની પાસે કરાવવુ જ જોઇએ ને ! હવેથી તેની પાસે તમામ કામ કરાવજે નહિંતર હું તને શિક્ષા કરીશ. આ સાંભળી વિરક ઘેર ગયા અને ઘરનાં તમામ કામ કરવાની આજ્ઞા કરી. આથી કેતૂમજરી ખોલી હું કૃષ્ણની પુત્રી થઈ ને તારે ત્યાં કામ કરુ? મારાથી નહિં અને આથી વિરક તેને લાકડીથી મારમારવા લાગ્યા અને અપમાન જનકશબ્દખોલવા લાગ્યા. આ દુઃખ સડન નહિ થવાથી કેતુમ'જરી કૃષ્ણપાસે આવી રડવા લાગી. તેથી કૃષ્ણ કહે-બેટા, તે તારી જાતે દાસીપણું માંગીને લીધું છે પછી ફરિયાદ કેમ કરે છે? કેતુમંજરી કહે હું પિતાજી, મારે દાસી બનવું નથી. મારે અન્ય બહેનની માફક શેઠાણી થવુ' છે. આથી કૃષ્ણે શ્રીનેમ નાથ પ્રભુ પાસે કેતુ મંજરીને દીક્ષા અપાવી. વિરતિના રાગી વિતન સ્વીકારી શકયા પણ અનેકને વિરતિના પંથે મોકલતા જ રહ્યા. મોક્ષ પંથના અનુયાયી બન્યા.

Page #255

૨૪૬
*
*
' 'કોક*
.
જ
'
''
22
બકા
ઉ
RA
un
14 કપ
@
G
RfFL)
2
કપ
જd.
WWWww , thrillllll{lid
અને જો
કરી છે !
એક વખત કૃણ અનેક રાજાઓ સાથે પ્રભુનેભાવ
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
NewsNNN
ril
S
LAB नानु सिरे
શ્રી કૃષ્ણજી અનેક રાજાઓ સહિત શ્રી નેમિનાથજીને વંદન કરવા જાય છે

Page #256

૧૬. વિરતિનારાગી કૃષ્ણજી
પૂર્ણાંક વંદન કર્યાં બાદ અઢાર હજાર સાધુઓને દ્વાદશાવત્ત વંદન કર્યાં. બધાંજ રાજાઓએ પણ તે મુજબ વંદન કરતા સૌ થાકી ગયાં પછી કૃષ્ણે નેમનાથ પ્રભુને કહ્યું હે સ્વામી! હે પ્રભુ ! મેં જીંદગીમાં અનેક લડાઈ એ કરી છે પણ કૌ આાટલા થાક જણાયા નથી. આજે આપના પરિવારના અઢાર હજાર મુનિજનેાને વંદન કરતાં કરતાં ખૂબજ થાકી ગયા છે.
૨૪૭
શ્રીનેમનાથજી કહે હું કૃષ્ણુ, આજે વંદન કરતાં કરતાં તમે જે શુભ ભાવમાં આવીને ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્ત કરવા પૂર્ણાંક સાત પૈકી ચાર નારકી તેાડી ત્રીજી નરક સુધીનું કર્મો બાકી રાખ્યું. તમે પણ આવતી ચેવિસમાં બારમા અમમ નામે તીથકર થશે.
આ સાંભળી કૃષ્ણ અત્યંત પ્રસન્નતા પૂર્વક એલ્યા હે પ્રભુ, હવે હું ફરીવાર ભાવપૂર્વક વંદના કરું જેથી ત્રીજી નારકીનું આયુષ્ય એન્ડ્રુ થઇ જાય. નરકે નહિં જવા માટે ઘણી ઘણી વિનંતિ કરે છે. પ્રભુજી કહે અરે કૃષ્ણ ! એમ કદાપિ બની શકે નહિ. છેવટે એલ ભેા પણ આપે છે કે હે...પ્રભુ...છપ્પનકરોડ યાદવેાને સ્વામી, કૃષ્ણ જો નરકે જશે. શ્રી નેમિજિનેશ્વર કેરારે બાંધવ, જગમાં અપજશ થાશે. પહેલીવાર વંદન કરતાં તમારા હૈયામાં જે ભાવ ઉત્પન્ન થયેલાં તેવાં ભાવ ફ્રી વાર કદી આવી શકતાં નથી. હવે તમે ત્રીજીનરકને ચેાગ્ય આયુષ્ય બાંધી દીધું. ત્યારખાદ ભાવિની દૃષ્ટિએ હરખાતાં તથા નરકની દૃષ્ટિએ ખેદપૂર્ણાંક

Page #257

૨૪૮
પુણયને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
કૃણ પિતાના નગરમાં ગયા.
કૃષ્ણને ઢંઢણ રાણે નામે એક રાણી હતી. તેને એક પુત્ર જન્મ્ય હતું તેનું નામ પણ ઢંઢણ રાખવામાં આવેલું. તે મોટે થઈને અનેક સ્ત્રીઓ પરણે સંસારસુખ ભોગવી રહ્યો. એક વખત તેને ભગવાન શ્રી નેમિનાથજીની વાણી સાંભળી વૈરાગ્ય આવ્યું. તરતજ બધી સ્ત્રીઓને ત્યાગ કરી પ્રભુ પાસે દીક્ષા લીધી. ખૂબ ખૂબ તપસ્યા કરતાં પ્રભુની સાથે વિહાર કરતાં હતાં. એકવાર શ્રી નેમિનાથ પ્રભુ કે મોટા નગરમાં આવી સમેસર્યા. ઢઢણ મુનિને અંતરાય કર્મ ઉદયમાં આવ્યું. મુનિ ગોચરી માટે નગરમાં ખૂબ ખૂબ ફર્યા પરંતુ ક્યાં નિર્દોષ ગેચરી મલી નહિં. બીજા કેટલાંક સાધુઓ પણ તેમની સાથે ફરતાં હતાં. તેમને પણ ગોચરી મલી નહિં. જે સાધુઓ એકલાં ગયેલાં તે સૌને ગોચરી મલી શકી હતી. અન્ય સાધુઓએ આવી પ્રભુને પૂછયું કે હે પ્રભુ ! આ ઢંઢણ મુનિએ પૂર્વજન્મમાં એવું તે શું કર્મ કર્યું હશે કે જ્યાં જાય છે ત્યાંથી ખાલી હાથે પાછા ફરવું પડે છે !
પ્રભુ કહે છે શિ, મગધનામે દેશમાં ધાન્યપુર નામે એક નગર હતું. તે ગામમાં પરાશર નામે એક બ્રાહ્મણ હતું. તે રાજાને ખાસ પુરેહિત હતા. તેથી ગરીબ કણબીખેડૂત અને મજૂરે પાસે કામ સખત લેતે પરંતુ તેમને ખાવા પીવા માટે છેડો નહિં. તેમજ ભૂખ અને તરસથી પીડાતા બળદ પાસે પણ સખત કામ લેતે. નજર સમક્ષ તેમને

Page #258

૧૬. વિરતિનારાગી કૃષ્ણજી
૨૪૯
ભેજન હોવા છતાં તેમને ખાવામાં અંતરાય કરો.
આ રીતે અંતરાય કર્મ અને પાપકર્મ બાંધી તે પરાશરને જીવ ઘણા ભવમાં ભટકીને અહીં ઢંઢણ થયેલ છે. પૂર્વજન્મના અશુભ કર્મો ઉદયમાં આવતાં આવી મોટી સમૃદ્ધ નગરીમાં પણ ભિક્ષા મેળવી શકતું નથી. પ્રભુના મુખેથી આ વાત સાંભળી ઢંઢણ મુનિ પ્રભુ પાસે આવી નમ્રતા પૂર્વક બોલ્યા, હે પ્રભુ? અન્ય મુનિઓની લાવેલી (મેળવેલ) ભિક્ષા મને ન જોઈએ. હું મારી જાતે મેળવેલી ભિક્ષા ગ્રહણ કરીશ. મારા અંતરાય કમને નાશ કરી હું ભિક્ષા મેળવીશ. અને આ રીતે ઢંઢણમુનિ ભિક્ષાર્થે ઠેરઠેર ભમતા રહ્યાં.
એક વખત કૃષ્ણ ભગવાનશ્રી નેમિનાથને પૂછ્યું કે હે પ્રભુ ! આપના આ સાધુ સમુદાયમાં સૌથી દુષ્કર કામ કર નારા કેણ છે? પ્રભુ કહે બધાંજ સાધુએ દુષ્કર કાર્ય કરનારા છે પણ ઢઢણમુનિ અતિ દુષ્કર કાર્ય કરનાર છે. કારણ કે તેમણે ભિક્ષાને અલાભ પરિષહ સહન કર્યો છે. ત્યારબાદ ત્યાંથી નગરમાં જતાં ઢંઢણમુનિ જેવામાં આવ્યા એટલે કૃષ્ણ હાથી ઉપરથી નીચે ઊતરીને મુનિને વંદન કરવા લાગ્યાં. અને મુનિની ચરણરજ શિરે ચડાવી. આ બનાવ નગરના કેઈ શ્રાવકના જોવામાં આવ્યું.
તે શ્રાવકે વિચાર્યું કે કૃષ્ણરાજા જેવા મહાપુરૂષ રસ્તા વચ્ચે હાથી ઉપરથી ઊતરીને મુનિને વંદન કરી

Page #259

૨૫૦
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
ચરણ રજ લે છે તે આ મુનિ કેઈ ઉત્તમ કેટિના હશે. તેથી તે શ્રાવકે પણ મુનિને વંદન કર્યા અને વહે રવા પિતાને ઘેર લઈ જઈ અત્યંત ભક્તિભાવ પૂર્વક સિંહ કેસરીયા લાડુ વહેરાવ્યાં. લાડુ વહેરી મુનિ પાછા ફરે છે. મનમાં હર્ષ પામે છે કે હવે મારા અંતરાય કમેને અંત આવી ગય લાગે છે જેથી મને આવી સારી ભિક્ષામલી.
પ્રભુ પાસે આવી–વંદન કરી-ભિક્ષા બતાવી ત્યારે શ્રીનેમિનાથ પ્રભુ બેલ્યા-હે ઢંઢણમુનિ-આ ભિક્ષા તારા પુણ્યની નથી પણ કૃષ્ણ વાસુદેવના પુણ્યની છે. હજુ તારું કર્મ ક્ષીણ થયું નથી. રસ્તામાં કૃoણને વંદન કરતાં જોઈએ શ્રાવકે તને ઉત્તમ સંત માની સિંહ કેસરીયા લાડુ વહેરાવ્યા છે. માટે આ લાડુના કકડા કરી જમીનમાં પરઠવી દે.
ઢંઢણ મુનિએ પ્રભુની આજ્ઞા પ્રમાણે કર્યું તે વખતે સરળ હદયથી પિતાના કર્મની નિંદા કરવા લાગ્યા. અને નિંદા કરતાં કરતાં ક્ષપકશ્રેણિ પર ચડી ગયા. થેડી ક્ષણમાં કેવળજ્ઞાન થયું. દેવેએ આવી મોટો મહિમા કર્યો. ઢઢણ મુનિને વંદન કરી કેવળીએની પર્ષદામાં બેઠાં.
એક વખત ભગવાન શ્રી નેમિનાથ ભગવાન કેટલાક લાભ જાણી વિહાર કરતાં કરતાં દ્વારિકા નગરીમાં ચાતુર્માસ સમેસર્યા. દરરોજ તેમની વાણી નગરજનોને અને કૃષ્ણના પરિવારને સાંભળવા મળતી, શિષ્યસમુદાય આહાર પાણી માટે અવાર નવાર દ્વારિકા નગરીમાં જતાં આવતા હતા.

Page #260

૧૬. વિરતિનારાગી કૃષ્ણજી
૨૫૧
એક દિવસ ભગવાનના નાનાભાઈ રહનેમિ મુનિ દ્વારિકામાંથી ગોચરી વહોરીને પ્રભુ પાસે આવી રહ્યાં હતાં એવામાં એકાએક વાદળ ચડી આવ્યાં ઘનધોર અંધારૂ થયું. વિજળી લબકારા લેવા લાગી અને મુશળધાર વરસાદ તુટી પડયે, આથી રહનેમિ ગભરાઈને નજીકની એક ગુફામાં આશ્રય લેવા પસી ગયાં. હાથમાંના પાતરા એક બાજૂએ મૂકી ઊભા રહી આકાશ સામે જોઈ રહ્યાં. જોગાનુજોગ એવું બન્યું કે રાજીમાતિ ઘણુ સાધ્વીઓ સાથે પ્રભુને વંદન કરીને પિતાના ઉપાશ્રયે પાછી વળી રહી હતી અને એવામાં જ આ વરસાદ-નું તેફાન તૂટી પડયું. અપકાયના જીવની વિરાધનાના ડરે સૌ સાધ્વીઓ જેને જેમ ફાવ્યું તેમ આશ્રય માટે દેડીને ભરાઈ ગઈ. અને રાજુમતિ અહીં આજ ગુફામાં બીજે દ્વારેથી ભરાઈ ગઈ.
ગુફામાં કેઈની અવર જવર નહતી. કેઈ પશુપક્ષી કે માનવી દેખાતું નહોતું. સામાન્ય અંધકાર હતે. પિતા ના ભીંજાયેલા વસ્ત્રો અંગ ઉપરથી ઉતારીને સુકવવા લાગી. દૂર પેલાં છેડે ઊભેલા રહનેમિએ રાજીમતિને નગ્નાવસ્થામાં જોઈ તેનું જાજ્વલ્યમાન રૂપ અને યૌવન જોઈ રહનેમના હૃદયમાંવિકાર જનમ્યો. હૈયામાં ભેગવિલાસની ભાવના જન્મી.
રહનેમિ રાજમતિની પાસે આવ્યો અને બે અરે એ રૂપસુંદરી ! શું તારૂં રૂપ છે ! શું તારી જુવાની છે! અકાળે આ કાયા શા માટે કરમાવી રહી છે ! જે ઉપ

Page #261

૨૫૨
પુણ્યનો પ્રભાવ યાને પ્રધુમ્નકુમાર
ભંગ માટે જ છે તેને ભોગ શા માટે ન કરેઅને અત્યારે આવી સ્થિતિમાં ઈશ્વરેજ આપણને ભેગાં કયાં કર્યા છે! આપણે અનાયાસે ભેગાં થયા છીએ તે ચાલ ભેગાં લેગ સુખ ભેગર્વ લઈએ.
સંયમ લીધા પહેલાં પણ મેં તને એકવાર વિનંતિ કરી હતી પરંતુ તે મારી વાત કદી માની નહતી. આજે કુદરતેજ આપણને મેળવી આપ્યાં છે. મારી વાત માની જા ફરી ફરીને આ મોકો નહિં મળે. આવું લાવણ્ય નીતરતુ રૂપ અને યૌવન એકવાર માણી લઈએ. પછીથી તેના પ્રાય શ્ચિત રૂપે દીક્ષા લઈને તપ કરીશું.
રહનેમિને અવાજ રાજમતિ તરતજ ઓળખી ગઈ હતી. અંધારી ગુફા-એકાંત અને રહનેમિને જોઈ રાજમતિ થરથર ધ્રુજી રહી હતી. પિતાના અંગ ગોપવી તરતજ એક વસ્ત્ર (ભીનું) લઈ અંગ ઢાંકી દીધું અને રહનેમિને કહી દીધું કે દર ઊભા રહેજે.
સાધ્વીજી હિંમતપૂર્વક બોલ્યા હે મુનિરાજ, આ શું બોલી રહ્યા છે તે તે વિચારો. ઉત્તમ કૂળમાં જન્મ પામ્યા છે. વળી સમુદ્રવિજ્ય રાજાના પુત્ર છે. ભગવાન નેમિનાથના ભાઈ અને શિષ્ય થઈ તમે આવું બોલતાં શરમાતાં નથી ? કાંઈક સમજે. ક્યા કુળમાં જન્મ્યા છે? તેને કલંકીત કરવાની વૃત્તિ છેડી દે. સર્વજ્ઞના શિષ્ય થયા છે તે શું ભૂલી જાવ છો? કેઈનું વમન કરેલું નીચમાણસ પણ ગ્રહણ કરવાની ઈચ્છા કદી કરતા નથી.

Page #262

૧૬. વિરતિનારાગી કૃષ્ણજી
ર૫૩
આવી હલકી ભાવના હૈયામાં હતી તે આ વેશ પહેરવાની શું જરૂર હતી? આ વેશને લજ નહિં. બળતા અગ્નિમાં પ્રવેશ કરે સારે પણ ગ્રહણ કરેલા વતને ભંગ કરે નહિં. આવી વાત કરી ઘોર પાપમાં પડે છે. આમ ખૂબ ખૂબ ઠપકે દીધે. હું કે તમે આવું કૃત્ય કરવાથી ઘર નરકને પામીશું માટે હવે ફરી આ હલકો વિચાર કદી કરશે નહિ, શું સમજ્યા ? બરાબર વિચારજે !
રાજીમતિના કઠેર શબ્દોની રહનેમિ ઉપર ઘણી જ અસર થઈ પિતે ખેટા રસ્તે ચડી ગયું છે એવું લાગ્યું અને પ્રાયશ્ચિત કરવા લાગ્યો. પિતાની નિંદા કરતો કરતે તે ગુફામાંથી નીકળી પ્રભુની પાસે આવ્યા. પિતે કરેલા વ્રતભંગની વાત કરી અને તેની આલોચના પણ લીધી પ્રભુની આજ્ઞા મુજબ તપશ્ચર્યા કરી અને તેમની સાથેજ વિહાર કર્યો. એક વર્ષ સુધી છવસ્થ અવસ્થામાં રહી કેવળજ્ઞાનના અધિકારી બન્યા. આત્મિક લક્ષ્મી મેળવી.

Page #263

_ નગરીનું દહન અને | 19 |
કૃણનો અગ્નિદાહ
- ભગવાન શ્રી નેમિનાથ વિહાર કરી નજીકના ઉદ્યાનમાં સમવસર્યા.પ્રભુને આંગણે આવેલા જોઈ કૃષ્ણ વાસુદેવે પિતાના પુત્ર શાંબ વગેરેને બોલાવ્યા અને કહ્યું–જુઓ આ અશ્વ અતિ ઉત્તમ જાતિને છે. જે પ્રભુને પ્રથમ વંદન કરશે તેને આ ભેટ મલશે.
કૃણુના આવા વચને સાંભળી પાલક નામને તેમને પુત્ર જે ભવ્યપણાથી રહિત હતો તે અશ્વ ઉપર બેસીને આખી રાત ફર્યો અને પ્રભુ પાસે આવીને વંદન કરી પ્રભુને કહ્યું કે-“તમારે કૃષ્ણ મહારાજને જણાવવાનું છે કે પાલકે સૌ પ્રથમ આવી મને વંદન કર્યું છે.”
વહેલી સવારે શાંબ પથારીમાંથી ઊઠી ભક્તિભાવ પૂર્વક શ્રી નેમિનાથ ભગવાન પાસે ગયા. તેમની સન્મુખ જઈ પ્રભુની પ્રદક્ષિણા કરી ખમાસમણ દઈ વંદન કર્યા અને ભક્તિપૂર્વક સ્તવને પણ લલકાર્યા. તે દરમ્યાન પાલક કૃષ્ણ પાસે આવ્યું અને દર્પણ અશ્વની માગણી કરી. તેણે કહ્યું કે પ્રભુને હું સૌથી પ્રથમ વંદન કરી આવ્યું છું,
કૃષ્ણ કહે-હે પુત્ર! હું શ્રી નેમિનામ ભગવાનને વંદન કરવા જાઉં છું. તેમને પૂછીને પછી તને અશ્વ

Page #264

૧૭. નગરીનું દહન અને કૃષ્ણને અગ્નિદાહ
૨૫૫
૨૫૫
આપીશ. આમ કહી કુણ-પ્રદ્યુમ્ન–શાંબ વગેરે પુત્રોને લઈને પ્રભુને વંદન કરવા સમવસરણમાં આવ્યાં.
કૃણે શ્રીનેમિનાથજીને પૂછયું–હે પ્રભુ! આ શાંબ અને પાલક એ બેમાંથી આપને વંદન કરવા પ્રથમ કેણ આવ્યું હતું? જેથી હું તેને મારે દર્પણ અશ્વ ભેટ આપી દઉં.
પ્રભુએ કહ્યું- હે કૃણે, તારા પાલક નામે પુત્રે મને દ્રવ્યથી વંદન કર્યું છે પરંતુ તારા શાંબ નામના પુત્રે મને અત્યંત ભક્તિભાવ પૂર્વક વંદન કર્યું છે. એટલે કે તારે પુત્ર પાલક ભવ્ય નથી તેથી ભાવથી વંદન નથી કર્યું દ્રવ્યથી જ કર્યું છે અને તારો બીજો પુત્ર શાંબ ભવ્ય છે આ જ ભવમાં મેક્ષે જનાર છે તેથી તેણે ભાવપૂર્વક વંદન કર્યા છે. અને એ ભાવ વંદન મેક્ષ માર્ગના રથ સમાન છે. આ સાંભળી કૃષ્ણ તે દર્પણ અશ્વ શાંબને આપે અને તેને માન આપી મહામંડલેશ્વર બનાવ્યું જ્યારે પાલક ઉપર ગુસ્સે થઈને કાઢી મૂકયે.
કેટલાક સમય પછી કૃષ્ણ પિતાના સકળ પરિવાર સાથે પ્રભુને વંદન કરી દેશના સાંભળવા બેઠાં હતાં. દેશના પૂરી થયા પછી કુણે બે હાથ જોડી વિનય પૂર્વક પ્રભુને પૂછયું- હે પ્રભુઆ સેનાના કિલ્લાવાળી અને રત્ન વગેરે મણિએ કાંગરે ઝળહળે છે તેવી મારી આ દ્વારિકા નગરીને કેઈવાર નાશ થાય તેમ લાગે છે કે નહિં ? મને તે લાગે છે કે મેરૂપર્વતની જેમ અને ધ્રુવના તારાની જેમ આ નગરી જેમ છે તેમજ રહેશે ! તેમજ જગતમાં

Page #265

૨૫૬
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
બધેજ વિજય મેળવનાર એ હું અમર રહીશ કે મરીશ! જે મરવાનું હોય તે કયારે અને કોના હાથે મરીશ તે કૃપા કરી મને જણ.
શ્રીનેમનાથજી કહે અરે ! કૃષ્ણ, તારા જે ડાહ્યો અને સમજુ માણસ આવું પૂછે છે? આ જગતમાં નામ તેને નાશ થવાનું જ છે. જન્મ તેનું મૃત્યુ નિશ્ચિત જ હોય છે. ઉદય તેને અસ્ત થાય છે. તારે અને તારી આ સુવર્ણની દ્વારિકાને એક દિવસ નાશ થવાને જ છે.
શ્રી નેમિનાથજી કહે આ અંગેની વાત સાંભળ
શૌર્યપુર નામે નગર છે. તે નગરની બહાર એક નાને આશ્રમ બનાવી પરાશર નામને તાપસ રહે છે. ત્યાંના બધાંજ તાપસે સારી રીતે ઓળખે છે. નીચકુળમાં જન્મેલી કોઈ કન્યાને જોઈ તેના હૃદયમાં વિકાર ઉત્પન્ન થશે. તેથી તે કન્યાને લઈ પરાશર તાપસ યમુન દ્વીપમાં જઈ તેણીની સાથે ક્રિડા કશે. વિષયમાં અંધ બનેલ પરાશર તેની સાથે વ્યભિચારી જીવન ગાળશે. તેનાથી તેને એક પુત્ર થશે તેનું નામ કૈપાયન છે. તે દ્વૈપાયન બાલ તપસ્વી છે અને હાલમાં તે ગિરનાર પર્વત ઉપર આવેલ છે.
ચેડા વખતમાં તારા પુત્ર શાંબ વગેરે ત્યાં જશે. મદ્યપાન કરી તેમાં ઉન્મત્ત બની તે પાયનને મારી નાંખશે. તે બાળ તપસ્વી નિયાણું કરી દેવતાની નીમાં જન્મશે. અને પૂર્વ જન્મનું દ્વિર વાળવા તારી આ સુવર્ણ નગરીને બાળીને ભસ્મ કરી નાંખશે બીજું તારી માતાની કૂખે જન્મેલ

Page #266

૨પ૭
૧૭. નગરીનું દહન અને કૃષ્ણને અગ્નિદાહ
તારે સગે ભાઈ જરાકુમારના હાથે જ તારું મૃત્યુ થશે. સંસારની સ્થિતિ આવી જ હેય. શોક કરે નકામે છે.
પ્રભુએ આ વાત કહી ત્યારે જરાકુમાર ત્યાં હાજર હતું. તેના મનમાં થયું કે મારા હાથે આવું ભયંકર પાપ થશે તે હું નરકમાં જ જઈશ. માટે આજે જ અને અત્યારે જ હું અહીંથી દૂર દૂર ચાલ્યા જાઉં જેથી મારે અને કૃષ્ણને ભેટે કદી થાય જ નહિં. અને મારા હાથે ભાઈનું મૃત્યુ થતું અટકી જાય. આમ વિચાર કરી જરાકુમારા પિતાના ધનુષ્ય બાણ લઈ વનમાં ચાલ્યા ગયે.
બીજી બાજુ દ્રૌપાયન પણ પાપના ભયથી ગભરાયે અને વનમાં રહી રહી વિચારવા લાગ્યું કે મારા હાથે યાદ કે દ્વારિકાને નાશ ન થાય તે સારું
શ્રી નેમિનાથ પ્રભુના વચન સાંભળી કૃષ્ણ એકદમ ઢીલા પડી ગયાં અને પ્રભુને વંદન કરી દ્વારિકામાં ગયા. કુણે પિતાના પુત્રો-પૌત્રો વગેરેને બેલાવી પ્રભુએ કહેલ હકીક્ત કહી સંભળાવી. અને ઉપદેશ આપવા લાગ્યા કેહે યાદવો હે નગરજને આપણી આ નગરી દ્વારિકાનું પતન મદિરા છે. મદિરાથી જ સર્વસ્વનો નાશ થવાનો છે માટે ત્યાગ કરે. આજથી સૌ નકકી કરે કે કેઈએ મદિરાનું પાન કરવું નહિં. તેમજ રાજ્ય તરફથી પણ મદિરા–બંધી કરાવડાવી. બળદેવજી વગેરે સૌ ધર્મ પ્રત્યે શ્રધ્ધવાળા થયા. ૧૭

Page #267

૨૫૮
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર બળદેવને ભાઈ સિધ્ધાર્થ નામે સારથિ હતું. તેણે પણ પ્રભુની વાણીનું પાન તે કર્યું જ હતું તેથી તે વૈરાગ્ય પામ્યું હતું. તે બળદેવજી પાસે હાથ જોડીને બે હે સ્વામી. મને મારે કાળ નજીક દેખાય છે. તે મને રજા આપ. હું નેમિનાથ પ્રભુ પાસે જઈ દીક્ષા લઈ જીવન ધન્ય બનાવું. આળસ કે પ્રમાદ અત્યારે કરવા જેવું નથી.
બળદેવજી કહે-ભલે, ઘણુ ખુશીથી ગ્રહણ કરે પરંતુ એક વાત સાંભળો. તમે તપ કરી સિદ્ધિ મેળવજે. મેક્ષ મેળવો પણ મારા જેવા પ્રત્યે દયાભાવ રાખજે અને ખોટા રસ્તે જતાં અટકાવો. ત્યારબાદ સિદ્ધાર્થ પ્રભુ પાસે જઈ દીક્ષા ગ્રહણ કરી મેટી તપસ્યા આચરતાં આચરતાં છ માસ મહાવ્રત પાળી સ્વર્ગે ગયાં. ભવાંતરે મોક્ષે પણ જશે.
દ્વારિકામાં કૃષ્ણ બધી જગાએથી મધ એકઠું કર્યું અને પર્વત પરના એક પત્થરના કુંડમાં નાંખ્યું. એ કુંડની ચારે બાજુએ વૃક્ષો-વેલા-લતાઓ અને સુગંધીત પુપિ હતાં તેની અસરથી કુંડનું મધ અત્યંત ખુદાર બની ગયું ' હવે દેવગે એવું બન્યું કે વૈશાખ માસના ગર મીના દિવસે હતાં. શાબને કેઈ સેવક એ કુંડની બાજુમાં થઈને પસાર થઈ રહ્યો હતે. અત્યંત થાક અને તરસ લાગવાથી તે કુંડનું મઘ તેણે પીધું. અત્યંત સ્વાદિષ્ટ અને ખુદાર લાગવાથી ખૂબ પીધું અને પોતાની પાસે હતી તે ચામડાની મશક ભરીને લઈ પણ લીધું. શાંબ પાસે આવીને તે મદ્ય ભેટ તરીકે આપ્યું.

Page #268

૧૭. નગરીનું દહન અને કૃષ્ણને અગ્નિદાહ
૨૫૯
ઘણા દિવસે આવું અત્યંત ખુદાર મઘ મલ્યું. શાંબ તે તે ગટગટાવી ગયે અને પૂછયું કે ભાઈ, આવું ઉત્તમ મધ કયાંથી લાવે ? આથી સેવકે બધી જ વાત કહી સંભળાવી. શાંબ અત્યંત આનંદ પામે. બીજે દિવસે પિતાની ટોળકી ભેગી કરી સૌની સાથે તે પર્વત પરના કુંડ પાસે ગયે. શાંબ અને તેના બધાંજ મિત્ર મદ્યનું પાન કરવા લાગ્યા. ફરી ફરીને પીવા લાગ્યા ઉન્મત્ત આખલા જેવા સૌ મિત્રો ભાન ભૂલી નાચવા ગાવા અને તોફાને કરવા લાગ્યા. અને પર્વત ઉપર ફરવા લાગ્યા.
હવે બન્યું એવું કે પેલે બાલ-તપસ્વી હૈપાયન એક બાજુ બેઠા બેઠા તપ કરતે હતા તેમને આ નફફટ ટેળકીએ જયાં. સૌ તેની પાસે જઈને જેમ તેમ બોલવા લાગ્યા કેઈ કહે આ પાપી છે. મારે એટલે સૌ મિત્ર તેના ઉપર તૂટી પડયા. સખત માર માર્યો અને દ્વેપાયનને લગભગ અધમૂ કરી નાંખ્યું અને આનંદ વિનોદ કરતાં કરતાં સૌ દ્વારિકામાં આવ્યા. આ હકીકતની જાણ કૃષ્ણને થઈ તે બોલ્યાં કે બહુ ખોટું થયું. આ મૂર્ખઓમાં બુદ્ધિ જ નથી. જુવાનીના મદમાં છકી ગયેલા આ બાળકોને શીખબર કે તે શું કરી બેઠાં છે! અને આને અંજામ શું આવશે !
તરતજ બળભદ્રને લઈને કૃષ્ણ ગિરનાર ઉપર ગયાં. ત્યાં અત્યંત ગુસ્સાવાળા દ્વૈપાયનને જોયાં. તેમની પાસે જઈને તેમને શાંત થવા વિનંતિ કરવા લાગ્યાં. હે મહર્ષિ આપ તે તપસ્વી છે. શાંતિ રાખે. ગુસ્સો બહુ બુરે છે. કોઇ

Page #269

२१०
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર.
ભવાંતરમાં દુઃખ દાયક બને છે અને પાછળથી પસ્તા કરે પડે છે તમે જ્ઞાન છે અને જ્ઞાની થઈને ગુસ્સો ન શોભે.
આ છાકટા બનેલા કુમારે આપને ખૂબજ હેરાન કર્યા છે. તેમની ભયંકર ભૂલ થઈ ગઈ છે. તેઓ બુધિ વગરના બાળકે કહેવાય. તેમનો વતી હું ક્ષમા માંગુ છું હે દયાળુ અમને ક્ષમા કરે. શાંત થાઓ.
કૈપાયન કહે હે કૃષ્ણ બસ, બહુ થયું તારી શિખામણ સાંભળી. હવે તારા ડહાપણની કઈ જરૂર નથી. તારા કુમારોએ મને નિર્દય રીતે માર મારીને અધમુ કરી નાંખે તે જ સમયે મેં નિયાણું બાંધી વાળેલ છે. હું આખી દ્વારિકા નગરી તમામ લોકો અને રિધિ-સિદ્ધ સહિત ભસ્મ કરી દેવા માંગુ છું. તમે બે દ્વારિકાની બહાર છે માટે તમને જતા કર્યા છે. હવે તેમાં કેઈજ રીતે હું ફેરફાર કરીશ નહિ.
ફરીથી કૃષ્ણ આજીજી કરવા જતાં હતાં ત્યારે બળદેવજી એ તેમ કરતાં રેકીને કહ્યું કોપાયમાન થયેલા આવા માણસો કરગરવા છતાં કદી નરમ પડતાં નથી અને કદી સમજતાં નથી. આથી આવા તાપસ માટે કરગરવું નકામું છે. ત્યાંથી કૃષ્ણ-બળદેવ પાછા દ્વારિકામાં આવી લેકેને તાપસના નિયાણાની જાણ કરી અને તે વખતે જ શ્રીનેમિનાથ ભગવંત તેમના પરિવાર સાથે ત્યાં સુમેસર્યા. તેમની અમૃત ઝરતી મીઠી અને બેધક વાણી સાંભળવા

Page #270

‘૧૭. નગરીનું દહન અને કૃષ્ણને અગ્નિદાહ
૨૬૧
કૃષ્ણ તેમના પરિવાર અને નગરજને આવી બેઠાં.
હે ભવ્યજને, રાગ અને દ્વેષ વડે સંસારરૂપી વૃક્ષ ફુલ્ય ફાલ્યું રહે છે. માનવી સમકિત પામે છે ક્યારે ? ધર્મ પ્રત્યે શ્રધ્ધા ઉપજે ત્યારે, તેને સંસાર અસાર લાગે છે. સંસાર તારનારે જણાતું નથી. ત્યારે જ એને લાગે છે કે રાગ અને દ્વેષને દેશવટો આપવો જોઈએ. સુખના સાધને સંસારમાં ડૂબનારા છે માટે તેને ત્યાગે.
હે જીવ! ક્રોધ-માન-માયા અને લેભના ભયંકર વાવાઝોડામાં તારી જીવન નૌકા હાલંમડલમાં થઈ રહી છે. હવે તું સાવધાન થઈ જા. જીંદગીની એક એક પળ અમુત્ય છે તેને વૃથા જવા ન દઈશ. પ્રમાદ છેડે. હજી બાજી તારા હાથમાં છે તમે જેમાં સુખ માને છે તે પદાથે બધાં પાણીના પરપોટા જેવા છે કે મેઘધનુષ્યના રંગ જેવા છે. ક્ષણવારમાં જ નાશ પામે તેવા ક્ષણભંગુર છે.
સંસારની સર્વ ચીને ઉપરથી મમત્વ છેડી દે. કઈ કેઈનું કંઈ નથી. આ જીવ ખાલી આથે આવ્યું છે અને તેવીજ રીતે ખાલી હાથે જવાનું છે. બંગલા–મિલક્ત-સ્ત્રી કે પરિવાર કઈ સાથે આવવાનું નથી. આવશે માત્ર પુણ્ય અને પાપ. હવે તમારે વિચારવાનું છે કે તમારે કયા માર્ગે જવું !
ચરિત્રનાયક ચારિત્રપથે પ્રભુની અમીઝરતી વાણી સાંભળીને પ્રધુમ્નકુમારને

Page #271

૨૬૨
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
વૈરાગ્ય ભાવના ઉત્પન્ન થઈ. તરતજ પિતા શ્રી કૃષ્ણ પાસે આવીને બેભે–હે પિતાજી! પ્રભુની આવી પરોપકારી વાણું સાંભળીને મને સંસારમાંથી રસ ઉઠી ગયેલ છે. આ સંસાર અસાર છે. નાશવંત છે. ક્ષણભંગુર છે. અનંત ભ સુધી અજ્ઞાનમાં પડી ભેગ-ગવ્યા, છતાં જીવને કદી તૃપ્તિ થતી જ નથી, અને અધોગતિમાં ઘસડી જાય છે.
પ્રભુની આવી ભાવભરી વાણી સાંભળી મારો અંતરાત્મા જાગી ઊઠે છે. હવે ના આ જોઈએ કારમે સંસાર! મને આજ્ઞા આપ. પ્રભુ પાસે દીક્ષા લેવાની ભાવના રાખું છું.
કૃષ્ણ કહે હે પુત્ર! ધન્ય છે તને ! તું હજુ તે નાને છે. બાળક છે છતાં તું સંસાર ત્યાગ કરવા માટે સમર્થ થયે છું. મને તે પૂર્વજન્મના પાપના ઉદયે કદી આવી ઈચ્છા પણ થતી નથી. હું જાણું છું સમજું છું કે હું આવી પાપમય જીંદગીના પરિણામે નરકગામી થવાને છું અનંતુ દુઃખ વેઠવું પડશે. તેમ છતાં મને નથી સમજાતું કે મારા હૃદયમાં તારા જેવી ઉન્નત ભાવના કેમ થતી નથી? હે પુત્ર! હું તે દીક્ષા લઈ શકતું નથી અને તારા જેવા ઉચ્ચ કેટીના વિચાર સરણી ધરાવતા પુત્રને રેકીને પાપમાં પડવા માંગતે નથી. તું સુખેથી તારી ઈચ્છામુજબ દીક્ષા લઈ શકે છે. તેમાં હું કેઈ મના કરતા નથી. આવા ઉત્તમ કાર્યોને ઉદય આવ્યું છે. તે તારું મહાભાગ્ય કહેવાય. તે પુણ્યોદય સફળ કરજે.

Page #272

૧૭. નગરીનું દહન અને કૃષ્ણનો અગ્નિદાહ
કૃષ્ણે હસતાં માંઢે પ્રદ્યુમ્નને રજા આપી ત્યારબાદ શાંખ અને અન્ય પુત્રો તથા ખળદેવજીના પુત્રોએ પણ તેમની પાસે આવી પ્રણામ કરી દીક્ષા માટે સમતિ માંગી, કૃષ્ણે સૌને આજ્ઞા આપી. તરત જ પ્રદ્યુમ્નની સાથે સૌએ દીક્ષા અને પંચમહાવ્રત ગ્રહણ કર્યાં.
૨૬૩
એજ વખતે પેાતાના પુત્રોને સ'સાર છેડી જતા જોઇ રૂકિમણી-જા જીવતી વગેરે કૃષ્ણની અને બળદેવની પત્નિઓને પણ સંસાર પ્રત્યેની માયા ઊઠી ગઇ. અને સૌએ દીક્ષા ગ્રહણ કરી, આમ દીક્ષા લેતાં જોઇ કૃષ્ણની આંખમાં આંસુ આવી ગયાં. અને વિચારવા લાગ્યા છે કે આ સૌ દીક્ષા લેનારને ધન્ય છે. વિષયવાસનામાં ડૂબી ગયેલાં એવા મને ધિક્કાર છે. સૌ પ્રતિભેાધ પામ્યા. માત્ર હું એકજ પાપી એવા રહ્યો કે હું પ્રતિધ પામી શકયા નહિ. આમ કૃષ્ણના અંતરમાં ખૂબ વ્યથા છે.
શ્રી નેમનાથ પ્રભુએ એ જાણીને ખેલ્યા હે કૃષ્ણ આ સૌ તારા પરિવારના લોકો દીક્ષા ગ્રહણ કરે છે, તમે સૌથી અલગ પડવાથી તમે સહેજે ખેદ પામશે નšિં, જે થવાનું છે તેમાં મિથ્યા કરનાર કાઈ જ નથી તમે ત્રજી નરકમાં જશે. તે પણ તમારા આત્મા માટે તે સ્થાન ચૈાગ્ય જ કહેવાશે કારણ કે તે સ્થાનમાં કર્મોની નિરા જ તમે કરવાના છે, કખ ધન કરતાં કની નિરા થાય તે સ્થાન આપણા માટે સારૂં. ત્યાંના દુઃખા વેઠી

Page #273

૨૬૪
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
કર્મોની હારમાળા પૂરી કરી આ ભરતખંડને વિષે જન્મ પામશે. તેમજ તમારા ભાઈ બળદેવજી બ્રહ્મકમાં દેવ થશે ત્યાંથી ચ્યવી ભરતખંડમાં જન્મ લેશે. ત્યારબાદ તીર્થકર પદ પામેલા એવા તમારી પાસે દીક્ષા લઈને રહેશે. અને મોક્ષ મેળવશે. આ તમારે ઉત્તમ ભાવિકાલ છે.
કૃષ્ણના પુત્રો દીક્ષા લઈ ઉત્તમ વ્રતે ગ્રહણ કરી ઘેર તપશ્ચર્યા કરવા લાગ્યા. શ્રીમનાથજી ત્યાંથી વિહાર કરતાં કરતાં બીજા ક્ષેત્રમાં ગયા. કૃષ્ણ વાસુદેવ દ્વારિકામાં પાછા આવી નગરમાં ઘેષણ કરાવી. લેકેને ધર્મ પ્રત્યે જાગૃત કર્યા. પૂજા-સેવા અને વ્રત નિયમમાં સાવધાન કર્યા. આથી નગ રના તથા યાદવ કુળના લેકે જપ-તપ અને જિનેશ્વર દેવના વચનમાં શ્રદ્ધા ધરાવતાં થયા. નિયમિત નવકારમંત્રની આરાધના પૂર્વક ધર્મમય જીવન પસાર કરવા લાગ્યા. અને પાપ-પાપવૃત્તિથી રહિત થવા લાગ્યાં.
દ્વૈપાયન તાપસ મૃત્યુ પામીને અગ્નિકુમાર દેવ થયે. મરતી વખતે કરેલું નિયાણું યાદ આવવાથી, તે દ્વારિકા નગરીએ આવ્યું. નગરના લેકે સૌ ધર્મ-ધ્યાન-નવકાર મંત્રના જાપ, આયંબિલને અખંડ તપ-પૂજા સેવા અને પૌષધ કરતાં જોયા. જ્યાં ત્યાં ધર્મમય વાતાવરણ હેવાથી તે કાંઈ કરી શકે નહિં. આમ અગિયાર અગિયાર વર્ષ વીતી ગયાં. લેકે હવે દ્વૈપાયનનું નિયાણું ભૂલી ગયાં. લેકે

Page #274

૨૬૫
૧૭. નગરીનું દહન અને કૃષ્ણને અગ્નિદાહ
હવે સુખ શાંતિ પૂર્વક પાછા મદ્યપાન કરી ભોગવિલાસ આચરતા થઈ ગયા.
આ વખતે ભયંકર ઉલ્કાપાત અને ધરતીકંપ થવા લાગે. પત્થરની પ્રતિમાઓ હસવા અને માટે અવાજે રડવા લાગી. સૂર્યમાંથી અગ્નિ વરસવા લાગે. વિજળી અને મેઘગર્જ ના થવા લાગી. ચક–રને આપોઆપ નાશ પામવા લાગ્યા.
જી
0', 1
--
#r,
" :
"
-
: -
:
.
Ses'
JK J
આ સમયને લાભ લઈ પેલા દ્વૈપાયને અગ્નિ ઉત્પન્ન કરી આખા નગરમાં તેનું ભીષણ તાંડવ ફેલાવ્યું. સર્વ જગાએ આગની જવાળાઓ ફરી વળી. લેકેની નાસભાગ થઈ રહી ચારે બાજુથી બચાવે બચાવોની બૂમ સંભળાવા લાગી. દ્વૈપાયન કેઈને પણ છોડતું નથી. નાસતા માણસને પકડીને અગ્નિમાં નાખી દેતે. આ જોઈ કૃષ્ણ-બળદેવને

Page #275

૨૬૬
પુણ્યનો પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
અત્યંત દુઃખ થવા લાગ્યું. પણ કરે શું ? કોને કે નગરને બચાવવાની કેઈજ શક્તિ તેમનામાં નહતી.
બન્ને ભાઈઓએ એક રથ તૈયાર કરાવી. દેવકીવસુદેવ-રહિણને બેસાડી નગર બહાર ભાગી જવા તૈયાર થયાં. રથ ચલાવવાને બળદે શક્તિમાન થયા નહિં. તેથી બળદને સ્થાને બન્ને ભાઈઓ જોડાયા પણ રથના પિડાં તૂટી ગયાં. તેમ છતાં અત્યંત બળ કરી નગરીના દ્વારે પહોંચ્યા તે દ્વારા બંધ થઈ ગયેલા દીઠાં. બને ભાઈએ મલીને દરવાજા તેડી નાંખ્યા અને બહાર જતાં હતાં ત્યાં પેલે દ્વૈપાયન આવીને બે-કૃષ્ણ! આ શું કરે છે? જે નિયાણું કર્યું છે કે તમારા બે ભાઈઓ સિવાય હું કેઈને પણ છેડવાને નથી. તમે બીજાનું રક્ષણ ન કરે.
આ સાંભળી વસુદેવ-દેવકી વગેરે કહેવા લાગ્યા કે હે ભાઈ! તમે અમને મૂકીને ચાલ્યા જાવ. અમારું આવી રીતે જ મરવાનું નિમિત્ત હશે. પ્રદ્યુમ્ન–શાંબ વગેરે અનેક ડાહ્યા લેકે એ સમજીને જ દીક્ષા લીધી. અમે જાણતા છતાં પ્રમાદમાં પડી રહ્યા. પંચ પરમેષ્ટિ નવકારમંત્ર અને નેમિનાથ પ્રભુને રસવા લાગ્યા અને સર્વ જીવે તે ખાવા લાગ્યા. આ રીતે તેઓ મરીને દેવલોકમાં ગયાં.

Page #276

૧૭. નગરીનું દહન અને કૃષ્ણના અગ્નિદાહ
૨૬૭
કૃષ્ણ અને મળદેવ ખળીને ભસ્મીભૂત થઈ રહેલી દ્વારિકા નગરીને
જોઈ જોઈ ને અત્યંત
દુ:ખી થતાં નગરની
બહાર નીકળી ગયાં. સાનાને કિલ્લા અને મણિમય કાંગરીની
નાશ પામી. મેાટા ગગન ચુંબી પ્રાસાદ્દો પડી
ગયાં. ચંદનના હજારો
સ્તંભા ભસ્મીભૂત થઇ
ગયાં. ચારે બાજુ વાળાએ અને ધુમાડા સિવાય કશું દેખાતું જ ન હતું
કૃષ્ણ પૂછે છે કે-હે બળદેવ ! હવે આપણે કયાં જઈને રહીશું ?
બળદેવજી કહે–ભાઈ! પાંડવા આપણા મિત્રા છે. સગાં છે તેમને ત્યાં તેમની નવી નગરીમાં જઈએ-ત્યારબાદ શું કરવું તે વિચારીશું.
કૃષ્ણ કહે-અરે ભાઈ ! મે પાંડવાને દેશનિકાલ કરેલાં છે હવે કયા મેઢ એમને ત્યાં જઈશુ ?
બળદેવ કહે–ભાઈ! પાંડવા ઉદાર દીલના છે. આપણે

Page #277

२६८
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
એમને દેશનિકાલ કર્યા છે એ વાત તેઓ અત્યારે નહિં યાદ કરે પરંતુ આપણે કરેલાં હજારો ઉપકાર યાદ કરીને આપણને આવકાર આપશે.
કૃષ્ણ કહે–તે બરાબર તેમને ત્યાં જવું જ શ્રેષ્ઠ છે. તેમનું ઘર આપણા પિતાના ઘર જેવું જ લાગે-તેમને ત્યાં જવામાં કઈ સંકેચ કે શરમ રાખવી જોઈએ નહિં. આમ વિચારી બંને ભાઈઓ હસ્તિનાપુર તરફ ચાલવા લાગ્યા. જતાં જતાં પાછું વાળીને બળતી દ્વારિકા નગરી જોઈને આંખમાં આંસુ આવી ગયા.
આ વખતે કૃષ્ણના મહેલમાં બલભદ્રને એક બાલક કુન્જ નામે હતું. તેણે માથે લેચ કરી વ્રતના ઉચ્ચાર કરતાં કરતાં દીક્ષા ગ્રહણ કરી–અગાશીમાં આવી હાથ ઊંચો કરી બોલ્યા- હે દેવતાઓ, હું સાધુનો વેશધારી થઈને શ્રી નેમિનાથને શિષ્ય થયે છું. પ્રભુના કહેવાથી આ ભવે જ મેક્ષ પામવાને છું. આ સાંભળી ભક દેએ આવી ક્ષણ વારમાં તેને શ્રી નેમિનાથ પ્રભુ પાસે મૂકી દીધે. અને તેણે પ્રભુ પાસે દીક્ષા લીધી.
ત્યારબાદ છ માસ સુધી દ્વારિકા નગરી બળતીજ રહી. છેલ્લે દેવતાઓ સમુદ્રને અર્પણ કરીને ચાલ્યા ગયા. સમુદ્ર તેને સ્વીકારી. દરિયાના પાણી આખી દ્રારકા નગરી (બળેલી) પર ફરી વળ્યાં. દ્વારિકાનું કે ઈનામનિશાન રહ્યું નહીં. આ બાજુ કૃણ-બળદેવ ત્યાંથી નીકળી પડવાના

Page #278

૧૭. નગરીનું દહન અને કૃષ્ણને અગ્નિદાહ
નગર તરફ જઈ રહ્યાં હતાં. રસ્તામાં કૃષ્ણે બળદેવજીને કહ્યુ–હે ભાઈ! મને બહુજ ભૂખ લાગી છે. અત્યાર સુધી શરમથી હું ખેલ્યા નિહ'. પરંતુ હવે ભૂખ સહેવાય તેમ ન હાવાથી આપને જણાવવું પડ્યું–આપ નજીકના કોઈ નગરમાં જઈ – ખાવાનું જે મળે તે લઈ આવે—ત્યાં સુધી હું અહી બેઠા બેઠા આરામ કરુ છુ
૨૬૯
બળદેવજી કહે-મહુસારુ –પરંતુ સાવધાન રહેજો. આ અજાણી ભૂમિ છે, હું નગરમાં જઈ-ખાવાનું' લઈ તરતજ પાછે। આવું છું-નગરમાં જતાં મને જો કાંઈ મુશ્કેલી કે અડચણ ઊભી થશે તે હું સિંહનાદ કરીશ તે સાંભળી તરતજ તમે મારી મદદમાં આવી જજો. આમ કહી બળદેવ નગરીમાં ગયા. દેવ જેવું બળદેવજીનુ રૂપ જોઇ લેાકેા વિચારવા લાગ્યા કે આ કાણુ હશે? બળદેવજી કઢાઈની દુકાને પહેાંચ્યા. આંગળીએથી અંગૂઠી કાઢી તેના બદલામાં જાત જાતની મીઠાઇ અને ખાજા ખરીદ્યા. કડાના બદલામાં મદિરા લીધી તે બધું લઈ ખળદેવજી કૃષ્ણ પાસે પાછાં આવી રહ્યાં હતાં. એવામાં કોઇ નગરજને તેમને ઓળખી લીધાં અને તરતજ રાજાને જઈ ને ખબર આપી કે ખળદેવ, કૃષ્ણના ભાઈ આપણા નગરમાં આવ્યા છે. અને નગરની બહાર જઇ રહ્યાં છે.
આ નગરમાં ધૃતરાષ્ટ્રના પુત્ર અચ્છરદન રાજ્ય કરતા હતા. અગાઉનુ વૈર યાદ આવી જતાં તેને મારવા માટે

Page #279

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
મલવાહન વગેરેને લઈને દોડયા. નગરના દરવાજા બંધ કરી દીધા, મહાબળવાન અને શક્તિશાળી હોવા છતાં ખળદેવજી નગરની મહાર જઈ શકયા નહિ
૨૭૦
અચ્છરદન વિગેરે મારવા આવતાં જોઈ ને ખળદેવજી એ ભાજન વિગેરે લઈને ખાજુએ મૂક્યું અને હાથીના ખીલે ઉપાડી હાથમાં લઈ સામે યુદ્ધ કરવા લાગ્યા. તે વખતે ખળદેવે સિંહનાદ કર્યાં. આ અવાજ સાંભળી કૃષ્ણ ઢાડતા આવી નગરીના દ્વારા તાડી નાંખી નગરમાં પેઠા. હાથમાં પરિઘ લઈ યુદ્ધ કરવા માંડ્યું. અચ્છરદાનને હરાવી-વાળ પકડી ઊભા રાખ્યા, અને કહ્યુ -અરે નીચ ! આવું કરતાં તને ક'ઈ વિચાર ન આવ્યે ? તુ' એમ સમજતા હશે કે અમારું' બધુ' જ ગયું છે-પરંતુ અમારુ બાહુખળ ગયુ` નથી. અચ્છરદાને માફી માંગી એટલે કૃષ્ણે તેને છેડી દીધા. અને બન્ને ભાઈ એ ત્યાંથી નગર બહાર ઉદ્યાનમાં જઈને શાંતિપૂર્વક ભાજન કર્યું. આવી રીતે જમતાં તેમને બહુજ દુ:ખ થયું. જમીને આગળ ચાલવા લાગ્યા. વધુ પડતા આહાર કરવાથી કૃષ્ણને તરસ લાગ્યું
કૃષ્ણે બળદેવજીને કહ્યું “હે ભાઇ ! મને અત્યંત તૃષા લાગી છે, હવે હુ એક પગલું પણ ચાલી શકવાને શક્તિ માન પણ ની-માટે ગમે ત્યાંથી મને પાણી લાવી આપે.
બળદેવજી કહે હે કૃષ્ણે અહીં નજીકમાં પાણી મળે તેમ જણાતું નથી. આ વિશાળ વૃક્ષના શિતળ છાંયડામાં

Page #280

૧૭. નગરીનું દહન અને કૃષ્ણને અગ્નિદાહ
૨૭૧
બેસે. આ કૌશાંબ નામે ભયંકર વન છે. અહીં અનેક શિકારીઓ પણ શિકાર કરવા આવતા હોય છે. તમે સાચવી–સંભાળીને બેસજો, જરા પણ ગાફેલ રહેશે નહિં. નહિંતર મુશ્કેલી ઊભી થઈ જશે, આમ કહી બળદેવજી પાણીની શોધમાં નીકળ્યાં બળદેવજીના ગયા પછી કૃષ્ણ એ ઝાડની શીતળ છાયામાં એક પગ બીજા પગની જાંગ ઉપર મૂકી–પીળા વસ્ત્રથી મે ઢાંકીને સૂઈ ગયાં, થાકને કારણે તરતજ ઊંઘ આવી ગઈ. એજ સમયે નજીકમાં થઈને એક શિકારી પસાર થઈ રહ્યો હતે સૂતેલા કૃષ્ણને હરણ સમજીને તીરે માથું
તે બાણ કૃષ્ણને પગમાં વાગ્યું. તરતજ કૃષ્ણ બેઠાં થઈ ગયાં. અને બેલી તા ઊઠયા. અરે ! હું અહીં શાંતિથી સૂતે હતે અને ક્યા પાપીએ મને તીર માયું ? જે હોય તે મારી સામે આવે.
પારધીને ખ્યાલ આવ્યું કે મેં તીર માયું છે તે મૃગનહિં પણમાનવી છે. અત્યંત પતાવે કરતે તે
*
* *
છેક
દિ

Page #281

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રધ્યુમ્નકુમાર
કૃષ્ણ પાસે આવ્યા. અને ખેલ્યા હું વસુદેવના પુત્ર છું. અને કૃષ્ણ બલરામના લઘુ બધુ જરાકુમાર છું મારા હાથે કૃષ્ણનું મૃત્યુ થવાનું જાણીને હું નગરી છેાડીને બાર વ અહીં જંગલમાં રહું છું. આ જંગલમાં મેં કઢી કાઈજ માનવીને જોયો નથી. તમને મૃગ ધારીને મે' તીર મારેલુ છે. મારી મહાભયંકર ભૂલ થઈ ગઈ છે. મને ક્ષમા કરો અને આપનું નામ ઓળખ જણાવે.
૨૭૨
કૃષ્ણ ખેલ્યા-અરે ભાઈ જરાકુમાર ! મારી પાસે આવ. હું તારા ભાઈ કૃષ્ણ છું. જેના માટે તે વનવાસ સ્વીકાર્યા પરંતુ જે થવાનું હોય તે થઈનેજ રહે છે. મેરૂ ચલે, પૂના સૂર્ય પશ્ચિમમાં ઊગે પરંતુ તીથંકરની વાણી કદી ખાટી પડતી જ નથી.
જરાકુમાર રડી પડયા અને ખેલ્યા-અરે ! આ શું થયું ? મે... પાપીએ ભયંકર પાપ કર્યુ ' છે. અને ચાધાર આંસુએ રડતાં રડતાં કૃષ્ણના પગમાં પડચેા.
કૃષ્ણે તેના હાથ પકડી લઈ સાંત્ત્વન આપ્યુ છતાં જરાકુમાર ખેલે છે—અરે ! મારા હાથે ભાઈને વધ થતાં પહેલાં હું મરી કેમ ન ગા ? હે પૃથ્વી માતા, મને તમારા પેટાળમાં સમાવી લે. હુ જીવવાને લાયક નથી. આવું પાપ કરી મારી શી ગતિ થશે ? આમ વિચારી આત્મહત્યા કરવાના પ્રયાસ કરવા જતાં કૃષ્ણે તેના હાથ ઝાલીને રોકયા. ખૂબ સમજાવ્યેા. જે થવાનું લખેલુ છે તે

Page #282

૧૭. નગરીનું દહન અને કૃષ્ણના અગ્નિદાહ
મિથ્યા કરવા કોઈ સમર્થ નથી. અને કહ્યું-હે ભાઈ ! શાક છેડી દે. મારી વાત સાંભળ. આ મારો કૌસ્તુભ ર્માણ લે અને આ બનેલી તમામ હકીકત પાંડવા પાસે જઈ ને જણાવજે. તારી વાત કદાચ તે સાચી ન માને તે આ કૌસ્તુભ મણિ બતાવજે. હવે વિલંબ કર્યા વગર જલદી ચાલતા થા. હમણાંજ બળદેવજી આવી પહાંચશે. તેમને મારા ઉપર અગાથ પ્રેમ છે તે મને તીર માર્યું છે જાણી ક્રોધાયમાન થઇને તને મારી નાંખશે. માટે જલદીથી ચાલ્યા જા. તેમજ રસ્તા બદલીને જવાની સલાહ આપી. કદાચ ખળદેવજીને ભેટો થઈ જાય તે ન બનવાનું મની ન જાય !
૨૭૩
આથી જરાકુમાર કૃષ્ણને વંદન કરી રડતા રડતા ચાલ્યા ગયા. રસ્તામાં બળદેવજીને ન મળાય તેવી રીતે લપાતા છુપાતા ચાલી નીકળ્યા. તેના ગયા પછી કુષ્ણુજીને પગમાં સખત વેદના થવા લાગી. આંખમાંથી અશ્રુધારા વહી રહી છે. તે વખતે શ્રીનેમનાથ પ્રભુને યાદ કરી પંચ પરમેષ્ઠિ ને નમસ્કાર કરે છે. અને મનમાં ચિંતવે છે.
યદુવંશના આભૂષણ રૂપ હૈ નેમનાથ પ્રભુ ! તમને મારા લાખ લાખ નમસ્કાર થાએ. આપના મુખેથી મારુ આ રીતે મૃત્યુ છે. તે જાણવા છતાં હું વૈરાગ્ય પામ્યા નહિં ધિક્કાર છે મારી જાત ને ! ત્યારબાદ શ્રીનેમિનાથ પ્રભુની દિશામાં મુખ રાખીને ભક્તિભાવ પૂર્વક ચૈત્યવંદન કર્યુ.
પ્ર. ૧૮

Page #283

૨૭૪
- પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
શુદ્ધ ભાવથી કરેલાં કર્મોની આલેચના કરી. હું એક છું હું કઈને નથી અને મારું કેઈજ નથી” એમ ચિંતવ પ્રભુની અને ધર્મની આરાધના કરવા લાગ્યાં.
ભૂખ અને તરસથી પીડાતા કૃષ્ણને આરાધના કરતાં કરતાં ક્ષણવાર માટે મન ચલિત થઈ ગયું. ગતિ તેવી મતિ તદનુસાર વિચારવા લાગ્યા કે મારી દ્વારિકા નગરીને ભસ્મીભૂત બનાવનાર કૈપાયન જે મારા હાથમાં આવે તે રોળી નાખું મારી નાંખુ એમ વૈરનું ચિત્વન કરતાં કરતાં મૃત્યુ પામી ત્રીજી નારકીએ ગયાં. કૃષ્ણ એક હજાર વર્ષનું આયુષ્ય ભેગવી મૃત્યુ પામ્યા. શ્રીને મનાથ પ્રભુની વાણી સાચી ઠરી તે દરમ્યાન પાણી લેવા ગયેલા બળદેવજી પડીઆમાં પાણી લઈને કૃષ્ણ પાસે આવી પહોંચ્યા. મુસાફરીના થાકથી કૃષ્ણ ઊંઘી ગયા લાગે છે એમ સમજી બળદેવજી કૃષ્ણની પાસે જઈને બેઠાં. થોડીવાર પછી કૃષ્ણને કહેવા લાગ્યા છે ભાઈ! કૃષ્ણ! જાગે. હું કમલના પડીઓમાં ચેખું મીઠું મધ જેવું પાણી લાવ્યો છું તેનું પાન કરી સ્વસ્થ થાઓ પરંતુ કૃષ્ણ કંઈજ બેલ્યા નહિં આમ બે ત્રણ વખત જગાડવા પ્રયત્ન કર્યો છતાં કૃષ્ણ સહેજ પણ સળવળ્યા નહિં.
એટલે બળદેવજીએ તેમના શરીર ઉપર ઓઢેલું વસ્ત્ર દૂર કર્યું તે પગમાંથી લેહી નીકળતું હતું. બાજુમાં તીર પડેલું હતું અને કૃષ્ણ બિલકુલ નિચેતન પડેલા જોયાં. આ

Page #284

૧૭. નગરીનું દહન અને કૃષ્ણના અગ્નિદાહ
જોઈ ભાઈ પ્રત્યે અનહદ મમતાવાળા મળદેવને મૂર્છા આવી ગઇ. થોડીવારે ઠંડા પવનના સ્પર્શે બળદેવને ભાનમાં લાવી મૂકયા. બળદેવજી ભાઈના મૃત્યુને કારણે ખૂબજ વિલાપ કરી જોર જોરથી રડવા લાગ્યા, ભાઈના ગુણા અને પરાક્રમે યાદ કરતાં જાય અને રડતાં જાય. મનમાં ચિંતવે છે કે પ્રભુ ! મારા ભાઈના પહેલાં મને કેમ મૃત્યુ ન આવ્યું? ભાઈ વગર હું એકલા કેવી રીતે જીવી શકીશ ? અને એમ વિચાર કરતાં ઘણા સમય સુધી ત્યાં મૂઢની જેમ બેસી રહ્યા. ત્યાર બાદ જરા ફળ વળી એટલે બળદેવજી ખેલ્યાં મારા ભાઈ નિદ્રા અવસ્થામાં હતા તે સ્થિતિમાં જેણે માર્યાં છે તે જો મારી સામે આવે તે ખબર પાડી દઉં.... માઁ માનવી સ્ક્રી આળક, ગાંડા અને સૂતેલાને કદી હણતા નથી. આ નીતિ છેડી વનાર કેાઈ પાપીએ મારા ભાઈના જીવ લીધા છે. એ નિય હત્યારો કાં નાસી ગયા ? આમ ખેલતાં ખળદેવજી વારવાંર મૂર્છા પામતાં અને ભાનમાં આવી ક્રૌથી કલ્પાંત કરતાં.
૨૭૫
બળદેવજીને કૃષ્ણ પ્રત્યે અપાર પ્રેમ અને મમતા હતાં એ વિચારે છે કે કદાચ કૃષ્ણ ભૈયા રીસાયા હશે એટલે મૌન રહી મને ઠપકો આપતાં હશે! મેં મૂર્ખાએ પાણી લાવવામાં કેટલા વિલંબ કર્યો ? મારી ભૂલ થઈ ગઈ છે આમ વિચારીને કૃષ્ણને કહે છે હૈ બંધુ, પાણી લાવવામાં વિલંબ થયેલ છે. મારી ભૂલની હું માફી માંગુ છું. હવે તે રીસ છેાડી મારી સાથે પ્રેમથી મેલા ! ફ્રી બળદેવજી

Page #285

૨૭૬
પુણ્યનો પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
કૃષ્ણના પગમાં પડી વિનંતિ કરવા લાગ્યા. હે કષ્ણ, હવે બેઠા થાવ. વારંવાર કૃષ્ણના અંગને પંપાળે છે. તેમના મેંમા પડીયાનું પાણી રેડે છે આમ અનેક રીતે કૃષ્ણને જગાડવાના પ્રયત્ન કરતાં કરતાં આખી રાત કાઢી.
સવારે ઊઠી કૃષ્ણનું મેટું ઠંડા પાણીથી ધોઈ કપડેથી સાફ કરી અને વિનંતિ કરવા લાગ્યા. હે ભાઈ, હવે તે મારી સાથે બોલે. આમ છતાં કૃષ્ણને કંઈજ અસર થતી નથી. મડદા તે કદી બેલતા હશે ? ત્યારબાદ બળદેવજી કૃણને ખભે લઈને રડતાં રડતાં ફરવા લાગ્યા અને કેને પણ આ હકીકતની જાણ કરી રડાવતાં હતાં દરરોજ કૃષ્ણના મૃતદેહને નવડાવી–દેવડાવી શણગારતા અને ખભે લઈને ઠેર ઠેર ભટકવા લાગ્યા. આમને આમ છ મહિના નીકળી ગયાં. અને ચેમસું આવી ગયું.
દેવકમાં ગયેલા સિધ્ધાર્થે પિતાના જ્ઞાનના બળે જોયું તે બળદેવજીની સ્થિતિ અત્યંત દયાજનક થઈ ગઈ હતી. તે મનમાં વિચારે કે સંસારમાં માનવીને કેટલે મેહ હોય છે? મેહ અને લાગણીના વમળમાં પડેલ માનવી બચી શકતું નથી. મારે જઈને બળદેવજીને સાચે રાહ દેખાડે જોઈએ તેમજ અત્યારે તેની જ જરૂરત છે. તરતજ તે દેવે એક પત્થરને રથ ઉત્પન્ન કર્યો. તેમાં બેસી તે બળદેવજી પાસે ઊભે રહો. તે રથની પાસે એક મોટો પર્વત ઊભું કરી દીધો અને એ પર્વત સાથે અથડાતાં એ

Page #286

૧૭. નગરીનું દહન અને કૃષ્ણને અગ્નિદાહ
ર૭૭
રથના હજારે અને સેંકડો કકડા કરી નાખ્યા. ત્યારબાદ તે દેવ એ રથના ટુકડા ભેગા કરી સાંધવા બેઠો. ઈરાદાપૂર્વક જ તે આ કામ બળદેવજીને સમજાવવા માટે જ કરી રહ્યો હતો.
આ જોઈ બળદેવજી બોલ્યા. અરે મૂર્ણ–તને એટલી એ સમજ નથી પડતી તે ભાગેલા પથરને રથ સાજે કદી થાય નહિ? આમ ખાલી બેટી મહેનત કરી રહ્યો છે. તૂટેલા પત્થર કદી સાંધી શકાય ખરાં?
દેવ કહે–હે ભાઈ આ તમારે ભાઈ કે શત્રુના બાણથી હણાયે છે તે જે જીવતે થઈ શકે તે માટે રથ કેમ ન સાંધી શકાય? આ સાંભળી બળદેવજી તે દેવને મારવા દોડ્યા અને બોલ્યા–અરે દુષ્ટ! મારા ભાઈને મરેલો કેમ કહે છે? ત્યારબાદ દેવે અદ્રશ્ય થઈ ગયા. આગળ જતાં તે દેવે બીજી રીતે સમજાવવા પ્રયત્ન કર્યો. કાળા પત્થરની શિલામાં તે કમળ વાવીને જળનું સિંચન કરવા લાગે.
આ જોઈને બળદેવજી કહેઅરે મૂર્ખ ! ખોટી મહેનત કરીને શા માટે તૂટી જાય છે? પત્થર ઉપર કમલ રોપાય ખરાં? અને તેને પાણી પીવડાવવાથી તે કમલના છોડ શું ઉગે ?
દેવ કહે-આ તમારેભાઈ, જે ઘણા સમયથી મૃત્યુ પામેલ છે તે જીવતે થશે તો અહીં કમલનું મોટું વન ખીલી ઊઠશેજ. તેમાં કેઈ શંકા નથી.
આ સાંભળી બળદેવજી કહે અરે ગાંડા! જે ભાઈ મને પૂછયા વિના પાણી ન પીએ તે ભાઈ મને પૂછયા

Page #287

ર૭૮
- પુણ્યનો પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
વિના મૃત્યુ પામે ખરે? મહેરબાની કરીને મને ગુસ્સે કર્યા સિવાય અહીંથી રસ્તે પડ. વળી આગળ જતાં તે દેવે એક બળી ગયેલા ઝાડ ને કયારે બનાવી જલસિંચન કરવા લાગ્યું. અને એ ઝાડ ઊગાડી તેના ફળ મેળવવાની. પ્રવૃત્તિ કરવા લાગ્યું.
બળદેવજી કહે અરે ગમાર! શું તને એટલી ખબર નથી પડતી કે બળી ગયેલું વૃક્ષ કદી ફરી નવપલ્લવીત થતું નથી અને તેને ફળ કદી આવી શકતાં નથી. દેવકહે ભાઈ જે તમારો મહેલ ભાઈને જીવિત થશે તે આ વૃક્ષ પણ ખીલી નીકળશે.
બળદેવજી કહે-હે ભાઈ! ખોટું બોલી મને પજવીશ નહિં. શું મેટાભાઈના જીવતાં કદી નાભાઈ મૃત્યુ પામે ખરે? મહેરબાની કરીને ચૂપચાપ અહીંથી ચાલ્યો જા– નહિંતર મને ગુસ્સે કરીશ તે પરિણામ સારું નહિ આવે. દેવતાએ તેમને સમજાવવા આટ આટલા પ્રયત્ન કર્યા છતાં કેઈ કામ આવ્યા નહિં, છેવટે દેવે ગાયના મુડદાં ઉત્પન્ન
ક્ય અને બળદેવજીના દેખતાં તેના મુખમાં લીલું તાજુ ઘાસ ખવડાવવા લાગે તે જોઈને બળદેવજી કહે છે અરે ગધેડા, મરેલી ગાય કદી આવું લીલું ઘાસ ખાય ખરી?
દેવ કહે અરે મિત્ર, તમે જેમ તમારા મૃત્યુ પામેલા ભાઈને જલપાન કરાવે છે તેમ હું આ ગાયને ઘાસ

Page #288

૧૭. નગરીનું દહન અને કૃષ્ણને અગ્નિદાહ
ર૭૯
ખવડાવું છું. તમે પોતે જ જે કામ કરે છે અને તે કામ ન કરવાને મને ઉપદેશ આપે છે. એ કેમ બને? દુનિયામાં લેકેને ઉપદેશ આપે જ ગમે છે–આચરે ગમતું નથી.
દેવની આવી વાણું સંભળી બળદેવજી બે ઘડી તે વિચારમાં પડી ગયાં. શું મારે ભાઈ કૃષ્ણ મૃત્યુ પામ્યું હશે ? આટલા બધાં લેકે કહે છે તે કદાચ સાચું પણ હય, એટલે બળદેવજીના મનમાં શંકા ઉત્પન્ન થઈ
તે જ સમયે પેલા દેવે સિદ્ધાર્થ સારથીનું રૂપ ધર્યું, બળદેવજીને વંદન કરી બોલ્ય–હે સ્વામી, મને ઓળખે? હું આપને સારથી સિદ્ધાર્થ છું. તમારી રજા લઈ શ્રી નેમિનાથ પ્રભુ પાસે દીક્ષા લઈ મૃત્યુ પામીને દેવ તરીકે જન્મ પામ્યો છું. તમારા પ્રત્યે મને ખૂબજ ભાવ હોવાથી તમને ઉપદેશ આપવા માટે જ અહીં આવ્યો છું
બળદેવજી વિચારવા લાગે કે દેવતાઓ કદી જવું બેલે નહિં. તેમજ અત્યારે મને યાદ આવે છે કે શ્રી નેમિનાથજીએ કહેલું કે કૃષ્ણનું મૃત્યુ તેના ભાઈ જરાકુમારના હાથ, પગમાં તીર વાગવાથી થવાનું છે. કદાચ એ વાત સાચી લાગે છે. તીર્થકરની વાણી કઈ કાળે બેટી પડે જ નહિં. પછી દેવે બળદેવજીને વિગતવાર સમજાવ્યું કે તમે જળ લેવા ગયાં ત્યારબાદ કૃoણુને નિદ્રા આવવાથી પીળું વસ્ત્ર ઓઢી ઘસઘસાટ ઊંઘી ગયા. તે સમયે જરાકુમાર ત્યાંથી પસાર થતું હતું તેણે મૃગ ધારીને તીર માર્યું જે

Page #289

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
તેમના પગમાં વાગ્યું અને મૃત્યુ પામ્યા છે. જરાકુમારને સાચી વસ્તુની ખબર પડી તે ચેાધાર આંસુડે રડયા માફી માંગી. કૃષ્ણે તેને કૌસ્તુભ રત્ન આપી જલદીથી ચાલ્યા જવાની આજ્ઞા કરી અને પાંડવા પાસે જઈને ખબર કરવા જણાવ્યું ૮ તેમજ તમારા આવવાના ડરે ભગાડી મૂકયા.
6
૨૮૦
બળદેવજી કહે હું સિદ્ધાર્થ ! તમે બહુજ ઉત્તમ કા કરી મને સાચા માગે લઈ ગયા છે. મેહમાં હુ અંધ બની સત્યાસત્યનુ ભાન ભૂલી બેઠા હતા. તમે સાચા રાહ દેખાડયા. તે બદલ ખૂબ ખૂબ આભાર ! આથી વિશેષ કાંઈ કહેવાનુ હાય તે પ્રેમી કહેા. તમે મારા રથના સારથી હતાં અને અત્યારે સારથી પણ થયાં છે. હે બળદેવ ! મારે જે સમજાવવાનું હતું તે સમજાવી દીધું છે. બીજું તા હવે જીવનમાં તમે સમજીને અસાર સંસાર તજીને દીક્ષા ગ્રહણ કરેા એવી મારી ઇચ્છા છે અને એજ એક ભવને ભય મટાડનાર છે એમ કહી દેવ અંતર્ધ્યાન થઈ ગયાં.
શ્રી. નેમિનાથજી ભગવાનના જાણવામાં આવ્યું કે કૃષ્ણ મૃત્યુ પામ્યા છે. ખળદેવજી તેમની પાછળ મેહુદશા માં પડી બાંધવપ્રેમને કારણે કૃષ્ણની મુડદું લઇને ફરતાં હતાં. તેમને ધ્રુવે પ્રતિખેાધ્યા છે. જેથી સંસાર પ્રત્યે બૈરાગ્ય કેળવી તપ: મય જીંદગી ગાળી રહ્યાં છે આથી પરમ દયાળુ પ્રભુએ એક વિદ્યાધર મુનિને તેમની પાસે મોકલ્યાં. સંસારથી વિરકત થયેલા બળદેવજીએ તે વિદ્યાધર મુનિની પાસે વ્રત

Page #290

૧૭. નગરીનું દહન અને કૃષ્ણને અગ્નિદાહ - ૨૮૧ નિયમ પૂર્વક દીક્ષા ગ્રહણ કરી અને કર્મની નિર્જર કરવા માટે તીવ્ર તપસ્યા કરવા લાગ્યાં ત્યાર બાદ તુગકા શિખર ઉપર ઉપર જઈને મા સર્ક્ષમણ કરતાંકરતાં કાઉસગ્ગ રહ્યાં એક માસ ક્ષમણનું પારણું કરવાં ગોચરી લેવા તે નગરીમાં ગયા. બળદેવજીનું રૂપ જોઈ નગરીની સ્ત્રીઓ તેમની પાછળ ઘેલી થવા લાગી. આવું કામદેવને પણ શરમાવે તેવું રૂપ જોઈ સ્ત્રીઓ તેમની સામે જોઈ જ રહેતી. કેઈ કેઈકામમાં વિહવળ બની ભોગ વિલાસના વિચારોમાં ડૂબી જતી.
આ જોઈ બળદેવજી પિતાના મનેહર રૂપને ધિકકારે છે. મને જોઈ જોઈને યુવતિઓને વિષય કામના ઉલ્લાસનું કારણ બને છે અહી તે ઠીક પરંતુ કેઈ ધનપતિની પુત્રીએને આવું થશે કે કેઈ રાજપુત્રીને આવું થશે. તે ફરી પાછા મારે પતનની ઊંડી ખાઈમાં પછડાટ ખાવી પડશે, તેના કારણરૂપતો મારું મનહર રૂપજ થશે ને?
આથી તેમણે અભિગ્રહ કર્યો કે આજથી મારે કદી કેઈપણ નગરીમાં કે ગામમાં પ્રવેશ કરે નહિ. આહાર મલે તે ઠીક છે નહિંતર લાકડા કાપી વેચનાર આ કઠીયારા લેકે ભાવથી જે આપશે તેનાથીજ જીવનનિર્વાહ કરીશ. તે આહાર વડેજ પારણું કરીશ. અને કદાચ જે તેમની પાસેથી આહાર નહિં મલે તે બીજું માસ ક્ષમણ કરીશ. આમ વિચારી તેઓ તંગિકા પર્વત ઉપર આવ્યાં.
અહી કઠીયારા ભક્તિ ભાવથી જે વહરાવે તેના વડે

Page #291

પુણ્યના પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
જ પારણું કરતાં. એક વખત એવું બન્યું કે કોઇ ભદ્રિક લેાકેાએ જઈને રાજાને ખબર આપી કે કેાઈ અત્યંત સ્વરૂપવાન મુનિ તમારા પર્યંત ઉપર આવી ઘાર તપશ્ચર્યા કરી રહ્યાં છે. આ સાંભળી રાજાને થયું કે આ મહાતપસ્વી મુનિ રખે મારું રાજય લઈ લેશે તે ? તે ખીકે મુનિને મારી નાંખવા ત્યાં આવ્યા. તે સમયે પેલા સિધ્ધાર્થ સારથી ધ્રુવે ત્યાં અસંખ્ય સિંહૈ। ઉત્પન્ન કરી મૂકી દીધા. આ જોઇ રાજા ગભરાયા. અને પેાતાની સવ સેના સાથે આવી મુનિના પગમાં નમી પડયા. સિદ્ધાર્થ રાજાને ખળદેવજી વિષે બધીજ વાત કહી. આધ પામી રાજા નગરમાં પાછ ગયા. ત્યારથી ખળદેવજી મુનિ- નરસિંહ મુનિના નામથી લોકોમાં જાણીતા થયા.
૨૮૨.
ત્યારબાદ આ મૂળભદ્ર મુનિ તુગિકા પર્વત ઉપર આવી ઘાર તપશ્ચર્યાં શરૂ કરી. તેમની અમૃત જેવી નિર્માંળ વાણીથી પર્યંત અને જંગલના Rsિહંસક પશુ-પક્ષીએ વગેરે પણ ધર્મ પામવા લાગ્યા. તિય ચ હાવા છતાં મુનિની વાણી સાંભળી ધર્મ આચરતા થયાં. તેઓમાં એક મૃગ હતા. જે પૂજન્મમાં ખળભદ્ર મુનિને કાઇ સ’ખ ંધથી પરિચિત હાઈ તેમનેા શિષ્ય અની તેમની પાસે રહેવા લાગ્યા. મૃગને તિસ્મરણ જ્ઞાન થયું. તે મુનિનીસેવા કરવા તત્પર રહેતા. મુનિને પારણાના દિવસે મૃગ ગમેત્યાંથી હાજર થઈ જતા તેમને મુનિને કયાં ગેાચરી મળે

Page #292

૧૭. નગરીનું દહન અને કૃષ્ણને અગ્નિદાહ ૨૮૩ તેમ છે તેની તપાસ કરી રાખ. મુનિને પિતાની સાથે લઈ જઈને ગેચરી મેળવી આપી ભક્તિ બજાવતે.
એક વખત કેટલેક રથકારલકે ઉત્તમ પ્રકારનું લાકડું લેવા તે પર્વત ઉપર આવી ચડ્યા અને લાકડાં કાપવા લાગ્યાં. તેમની સાથે અનેક માણસો હતા સૌની રસોઈ એક જ સ્થળે ભેગી બનાવાતી હતી–તે પેલા મૃગને ખબર પડી તેથી તે મૃગ મુનિની પાસે આવી પુંછડી હલાવી સંજ્ઞા કરી. મુનિ ધ્યાનમુક્ત થઈ તેની સાથે રથકારને રડે પહોંચ્યા. અત્યારે ભેજનની વેળા છે. ભેજન તૈયાર છે અને બરાબર તે જ સમયે મુનિશ્રી પધાર્યા. રથકા કારને અધિપતિ ખુબજ રાજી થઈ ગયું અને ભ્રક્તિભાવ પૂર્વક મુનિને વહેરાવ્યું. આ સમયે રથકાર-મૃગ અને મુનિ ઊભા હતાં ત્યાં જ એક મોટું વૃક્ષ તેમના ઉપર પડયું ત્રણે મૃત્યુ પામી દેવકમાં ગયા.
મરતી વખતે મૃગનેં ઉચ્ચ ભાવના હતી કે હું તે તિર્યંચ છું આ અવસર ક્યારે મળે કે હું આવા તપસ્વી મુનિને પારણું કરાવી શકું–રથકાર પણ અત્યંત ભાવપૂર્વક મુનિને વહેરાવી પિતાની જાતને ધન્ય માનતે હતે. અમારા એવા પુણ્ય હશે કે આવા જંગલમાં પણ આવા મહાન તપસ્વી મુનિ અમારે આંગણે પધાર્યા છે અને અમને લાભ આપી કૃતાર્થ બનાવ્યા છે. બળભદ્રમુનિ પણ એક વર્ષ નિર્મળ મુનિવ્રત અને તપશ્ચર્યા કરી દેવામાં ગયા.

Page #293

૨૮૪
પુણ્યનો પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
દેવલોકમાં જઈને અવધિજ્ઞાનથી પિતાનાભાઈ કૃષ્ણ કયાં છે તે જોયું તે નારકીમાં ભયંકર યાતનાઓ વેઠી દુઃખી થતાં જોયાં. વૈકિય શરીર વડે તેઓ કૃષ્ણ પાસે આવ્યાં, પિતાની ઓળખાણ આપી–પિત દેવ લેકમાં જમ્યા છે તે જણાવ્યું. કૃષ્ણને નારકીના દુઃખમાંથી બચાવવા અનેક પ્રયત્ન કરવા છતાં બળદેવજી કાંઈ જ કરી શક્યા નહિં
કૃષ્ણ કહે-ભાઈ! શ્રી નેમિનાથ ભગવાને ભાખેલું છે તે કદી બેટું હોઈ શકે જ નહિં, મારા કર્મો મને ભગવા વાદે તમે ખુશીથી જઈ શકે છે.
બીજીબાજુ પેલે જરાકુમાર વનમાંથી નીકળી પાંડની નગરીમાં જઈ પહે. યુધિષ્ઠિર મહારાજના દરબારમાં જઈ રડવા લાગે અને શેક કરવા લાગ્યું. તેને રડતે જોઈએ સૌ સભાજને અને યુધિષ્ઠિર વિચાર કરવા લાગ્યા કે આ જરાકુમાર કેમ રડતું હશે ?
યુધિષ્ઠિરે પૂછ્યું–કે ભાઈ! તને શું દુઃખ છે. તું કેમ રડે છે. તને શું થયું છે. તું કાંઈક વાત કરે તે સમજ પડે. આથી જરાકુમારે સ્વસ્થ થઈ બનેલી બધી જ વાત કહી સંભળાવી. અને કૃષ્ણ આપેલ કોસ્તુભ રત્ન યુધિષ્ઠિરને આપ્યું આ સાંભળી પાંડે સૌ પિક મૂકીને રડવા લાગ્યા. અને મૂછ પામ્યા ડીવારે ભાનમાં આવી ફરીથી રડવા લાગ્યા. આ સંસારની સ્થિતિ એવીજ છે–માટે જ્ઞાનીઓ

Page #294

૧૭. નગરીનું દહન અને કૃષ્ણના અગ્નિદાહ
સંસારને અસાર કહે કહે છે ત્યાખાદ કૃષ્ણની ઉત્તર ક્રિયા કરી ત્યારબાદ મોટા ઉત્સવ કરી જરાકુમારને રાજગાદીએ એસાયેા. પાંડવાના હૃદયમાં ધર્મની ભાવના જાગૃત થઇ. આ સમયે કરૂણાસાગર ભગવાન શ્રી નૈમિકુમારને જ્ઞાનથી જાણ થઈ કે પાંડવા વૈરાગ્ય પથે વળવા ઉત્સુક છે તેથી ધમ ઘાષ નામના મુનિને ત્યાં માકલ્યા.
૨૮૫
ધ ઘોષ મુનિના દન કરી પાંડવા બહુ ખુશ થયા અને મોટા ઉત્સવ રચાવી પાંચે પાંડવાએ ધ ઘાષ મુનિ પાસે દીક્ષા અંગીકાર કરી. તેમની સાથે દ્રૌપદીએ પણ દીક્ષા લીધી ત્યારબાદ વિવિધ વ્રત-નિયમે લઈ ધમ માં સ્થિર થયાં. ગુરૂપાસે અભ્યાસ કરી દ્વાદશાંગી ધારણ કરનારા થયાં. તે પાંચ પાંડવો પૈકી ભીમ મુનિએ એવા અભિગ્રહ કરેલા કે જો કોઈ પુરૂષ ભાલાની અણુના ભાગથી આહાર વહેારાવે તે જ ખપે, નહિંતર ઉપવાસ કરવા આમ છ છ માસ સુધી ઉપવાસ કર્યાં-જ્યારે અભિગ્રહ પૂર્ણ થયા ત્યારેજ પારણાં કર્યાં. આ રીતે પાંડવા ધમ માં પણુ શૂરા હતા.
ભગવાન શ્રી નેમિનાથજી વિહાર કરતાં કરતાં અનેક દેશેમાં ફરી રહ્યાં હતાં. પેાતાના નિર્વાણુ કાળ નજીક આવતા જાણી–ભગવાન રૈવતક ગિરિ ઉપર આવી ગયાં. દેવાએ ખૂબ ભક્તિપૂર્વક છેલ્લું સમવસરણ રચ્યું –આ સમાચાર પાંડવાએ જાણ્યા એટલે શ્રીનેમનાથ પ્રભુને વંદન કરવા– માસક્ષમણુના પારણાં કરી- ગુરૂની રા લઈ

Page #295

૨૮૬
- પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
વંદન કરવા નીકળ્યાં.
ઘણા દેશ-નગર અને ગામે વટાવતાં તેઓ સૌ સૌરાષ્ટ્રમાં આવી પહોંચ્યા. સૌરાષ્ટ્રના હસ્તકલ્પનગરમાં આવ્યા. હવે અહીંથી રૈવતકગિરિ માત્ર બાર એજનજ બાકી રહ્યો હતે. અહીંથી શ્રી નેમિનાથ પ્રભુને વંદન કરી માસ ક્ષમણનું પારણું કરી રાત વાસે રહ્યા. બીજે દિવસે સવા૨માં વિહાર કરવા નીકળ્યાં-ત્યાં સમાચાર મલ્યા કે આ અષાઢ માસની શુકલ અષ્ટમીએ શ્રી નેમિનાથ પ્રભુ રૈવતા ચલ પર્વત ઉપર નિર્વાણ પામ્યા છે.” આ સાંભળી સૌ મુનિજનેને અત્યંત દુઃખ થયું. પ્રભુના દર્શન ન થઈ શક્યાં. એમની આશા અધૂરી રહી ગઈ ત્યાંથી તેઓ શ્રદ્ધા ચલ તીર્થે જઈ કષભદેવ પ્રભુને વંદન કરી અનશનવ્રત ગ્રહણ કર્યું. કેવળજ્ઞાન પામી–મેક્ષે ગયાં.
કેટલેક સમય જતાં કૃષ્ણની આઠ પટ્ટરાણીઓ નેમિનાથજીના ભાઈએ – રાજમતિ વગેરે પણ ઉત્તમ એવું કેવળજ્ઞાન પામ્યાં.
શિવાદેવી માતાના પુત્ર શ્રી નેમિનાથ ભગવાન મેક્ષે ગયાં પછી પ્રદ્યુમ્ન મુનિ, શાંબ વગેરે મુનિઓ સાથે રહેતાં હતાં. ક્ષમાવાળા પ્રદ્યુમ્ન મુનિ માસ ક્ષમણ વગેરે મોટી તપધર્મની આરાધના કરતાં હતાં. ઘણા વર્ષો સુધી તપ કરી ઘાતી કર્મને ક્ષય કરી કેવળજ્ઞાન પામ્યાં.

Page #296

૧૭. નગરીનું દહન અને કૃષ્ણનો અગ્નિદાહ
તપસ્યા વગર કદી કોઇ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થતું જ નથી. મોક્ષ માર્ગોના આ એક જ મુખ્ય ઘારી રસ્તો છે. તે શાંબ વગેરે મુનિઓએ પણ આ માર્ગે જઈ ને કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યુ.
૨૮૭
ચરિત્રનાયક પ્રદ્યુમ્નમુનિએ કેવળજ્ઞાન મેળવી પૃથ્વી ઉપર’ઠેર ઠેર વિહાર કરવા લાગ્યાં. અમૃત જેવી મીઠી વાણીથી ભવ્ય પ્રાણીઓને પ્રતિધવાં લાગ્યા. પૃથ્વી ઉપર જાણે જૈન ધર્મનું બીજ વાવવાની ઇચ્છા હાય તેમ આય – અના દેશમાં પરિભ્રમણ કરવા લાગ્યા. અને લેાકેાને ઉપદેશ આપતાં રહ્યાં.
પોતાના અંતકાળ નજીક છે એવુ' જાણી તીર્થોમાં ઉત્તમ તીથ' છે એવું સિદ્ધગિરિ-શત્રુ જયગિરીમાં આવ્યાં. ત્યાં આવી શુદ્ધ બુદ્ધિથી-મહાન સમાધિવાળા પ્રદ્યુમ્નમુનિએ અનેક સાધુએ સાથે અનશન કર્યુ. શુભ ધ્યાન ધ્યાવતાં કાંના નાશ કરીને મેાક્ષ પદને પામ્યા.
આવીજ રીતે શાંખ અને બીજા સાધુએ પણ ઉત્તમ આરાધના કરી મેક્ષે ગયાં. ધન્ય છે એ મહા પુરૂષોને !
ધન્ય છે શ્રી શ્રી નેમિનાથ પ્રભુને! ધન્ય છે પ્રદ્યુમ્નકુમારને
ધન્ય છે અનંતા માક્ષગામી મુનિવરોને .......

Page #297

૨૮૮
પુણ્યને પ્રભાવ યાને પ્રદ્યુમ્નકુમાર
આ રીતે ભગવાન શ્રી મહાવીર સ્વામીના મુખેથી પ્રદ્યુમ્ન કુમારનું ચરિત્ર સાંભળી મગધનરેશ શ્રી શ્રેણિક રાજા બહુ ખુશી થયાં. સત્કર્મમાં વિશેષ આદરવાળા થયાં.
અને ચરમ તીર્થકર શ્રી મહાવીર સ્વામીને વંદન કરીને પિતાની નગરીમાં ગયા.
શ્રી પ્રદ્યુમ્નકુમારને જય હે !
શ્રી પ્રદ્યુમ્ન મુનિને જય હે! કેવળી અને મેક્ષગામી મુનિજનોને જ્ય હે.
તા. ૪–૯–૮૨ના દિને
આ
': ' છે ના કે
એ
જ
કાય છે
વિદ્વાન-પ્રવચનકારક પૂ. મુનિશ્રી રત્નપ્રભવિજયજી મ. જીવનના ૩૮મા વર્ષમાં મંગલ પ્રવેશ કરે છે.
(પૂ. મુનિવર સદા અમર રહે)

Page #298
શ્રી પ્રદ્યુમ્નકુમાર ચરિત્ર પૃષ્ઠ પેજ પરિચય ( રૂકિમણીનું હરણ કરવા શ્રી બલદેવજી તથા કૃષ્ણજી કંડિનપુર નગરની બહાર ઉપસ્થિત થયા છે. રુકિમણી તેની વિધવા કેાઈ સાથે કામલત્તા દેવીની પૂજા કરવાના બાને નગરીમાંથી બહાર આવી શ્રી કૃષ્ણજીને મળે છે, તે વખતે ભીષ્મ, શિશુપાલ, રૂકિમ વિગેરે સાથે લડાઈ કરી જીત મેળવી કૃષ્ણજી રુકિમણીને મેળવી વડીલબંધુ બલદેવજી સાથે દ્વારિકા આવે છે. શુભ ભવતુ શ્રી સંઘસ્ય. –લિ. મુનિ ચન્દ્રગુપ્તવિજય આવરણ : દીપક પ્રિન્ટરી - અમદાવાદ-૩૮૦૦૦૧.