Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ premanuM maMdira jayabhikhkhu
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ premanuM maMdira premanuM maMdira (beka TAITala) premanuM maMdira navalakathA prathama matsya galagalane nAme pragaTa thaI hatI. moTuM mAchaluM nAnA mAchalAMne gaLI jAya e nyAye nabaLAM para sabaLAM adhikAra jamAve che. paraMtu matsya galAgala e dharatInuM Adi che, jagatanuM aMtima dhyeya to premanuM maMdira che. A Adi ane aMta vaccenA gajagrAhano vicAra hirozImA nAgAsAkI paranI eTama bomba paDavAnI ghaTanAne pariNAme jAgelA cittakSobhamAMthI thayo. daiSanA dAvAnaLane premanA maMdiramAM palaTAvavA mATe mAnavajAta sajja thAya evo A navalakathAno Azaya che. AmAM lekhakanI maMgala dRSTi samakSa maca galAgalano nyAya pravartatuM hoya evA saMsAramAM paNa AzAbharyA satyadIpako pragaTatAM ja rahe che. bhautika paribaLothI gherAyelo mAnavIne sAcuM sukha meLavavA mATe aMte satya, ahiMsA, anekAMta ane sarvadharma samanvayano Azaro laIne AdhyAtmika paMthe javuM paDaze. ema lekhake sUcavyuM che. saraLa, pravAhI ane arthavAhI bhASAzailIne kAraNe A navala kathAmAM vAcaka satata AgaLa dhapato jAya che ane kyAMka kyAMka to lekhakanuM ciMtana eka alAyadA nibaMdha tarIke ApaNane jovA maLe che. A rIte jUnI ghaTanAne potAnI AgavI rIte arthaghaTana karIne jayabhikhkhuM ane vartamAna samayamAM prastuta banAve che. jayabhikhkha - nika zrI jayabhikhkhuM sAhitya TrasTa 13)bI, caMdranagara sosAyaTI, jayabhikhkhuM mArga, pAlaDI, amadAvAda-380 007
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jaybhikhkhu Janmashatabdi Granthavali Prem Nu Mandir A Gujarati Historical Novel by Jaybhikhkhu Published by Shri Jaybhikhkhu Sahitya Trust, Ahmedabad-380007 0 sarva hakka prakAza kanA ISBN tRtIya ; jayabhikhanuM janmazatAbadI graMthAvali Disembara, 2014 * pR. 28 + 204 kiMmata : rU. 0 arpaNa prakAzake kumArapALa desAI (mAnad maMtrI) zrI jayabhikhu sAhitya TrasTa 13/bI, caMdranagara sosAyaTI, jayabhikhu mArga, pAlaDI, amadAvAda-380009 bhautika baLone badale AdhyAtmika mArganuM zaraNa hiMsAnA varcas sAme aDIkhama UbhI rahenArI ahiMsA tathA jIvanamAMgalyathI yukta sapuruSArthanI preraNA ApanArI A navalakathA yuvAna hRdayamAM parivartana jagAvanAra dharma, samAja ane rASTramAM krAMti sarjanAra parama pU. zrI namramunijI ma.sA.ne vaMdana sahita samarpaNa mukhya vijetA gurjara ejansIjha gujarAta vizvakoza TrasTa ratanapoLa no kA sAme, 51/2, ramezapArka sosAyaTI gAMdhI mArga, vizvakoza mArga, usmAnapurA, amadAvAda-380%1 amadAvAda-380013 phona : 22 14 9660 phona : 2755 1703 navarAcitra : mudraka :krinA grAphiksa, 966, nAraNapurA jUnA gAma, nAraNapurA, amadAvAda-380013
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayabhikhkhuM janmazatAbdI graMthAvali navalakathA 1. vikramAditya hemu 2. bhAgyanirmANa 3. dilhIzvara 4. kAmavijetA 5. premabhakta kavi jayadeva 9. bhagavAna RSabhadeva 7. cakravartI bharatadeva 8. bharata-bAhubalI 9. lokhaMDI khAkhanAM kula 1-2 10. premanuM maMdira 11. zatru ke ajAtazatru 1-2 12. saMsArasetu 13. premAvatAra- 1-2 14, bUro devaLa navalikAsaMgraha 1. phUlanI khuzabo 2. phUla navaraMga 3. vIra dharmanI vAto bhAga - 1 4. vIra dharmanI vAto bhAga - 2 5. mAdare vatana caritra 1. bhagavAna mahAvIra 2. jayasiMha siddharAja 3. mahAmaMtrI udayana 4. maMtrIzvara vimala kizora sAhitya 1. hiMmate mardA 2. yajJa ane iMdhaNa 3. mAIno lAla 4. jayabhikhkha vArtAsaurabha bALakizora sAhitya 1. bAra hAthanuM cIbhaDuM 2. tera hAthanuM bI 3. prANI mAro parama mitra-1-2 4. nItikathAo - 1-2 bALasAhitya 1. dIvA zreNI (5 pustikano seTa) 2, phUlaparI zreNI (5 pustikAno seTa) jaina bALagraMthAvali 1. jaina bALagraMthAvali bhAga - 1 (10 pustikAno seTa) 2. jaina bALagraMthAvali bhAga - 2 (10 pustikAno seTa) prakAzakIya jhi dAdilIne jIvana mANanAra ane mAnavatAno madhura saMdeza ApatuM sAhitya sarjanAra zrI jayabhikhkhanA janmazatAbdI varSe 'zrI jayabhikhkhuM janmazatAbdI graMthAvali'nA upakse A graMtha pragaTa karatAM ame AnaMda anubhavIe chIe. emanA jIvanakALamAM muMbaI ane kolakAtA jevAM zaheromAM emanI SaSTipUrti nimitte sanmAnanA kAryakramo yojAyA hatA, emaNe sanmAna svIkAryuM paNa ekaThI thayelI rakamanI thelIno asvIkAra karyo. Ayoja kone e 2kama savinaya parata karI. AthI sahu mitroe maLIne prajAne zAna sAthe sAhitya dvArA mAnavatAno saMdeza maLe te hetune lakSamAM rAkhIne "zrI jayabhikhkhuM sAhitya TrasTanI sthApanA karI. Ama emanA samayamAM sthapAyela jayabhikhkhuM sAhitya TrasTa satata sAhityika ane sAMskRtika pravRttio karatuM rahyuM che. A TrasTa dvArA samAja mAM mAnavatAnA ucca saMskAra prere tevAM ekaso jeTalAM pustakonuM prakAzana karavAmAM AvyuM che. jayabhikhkhanA avasAnanI prathama puNyatithie prAraMbhAyelI jayabhikhu smRti vyAkhyAnanI paraMparA amadAvAda uparAMta muMbaI ane bhAvanagaramAM cAlI rahI che. A zaheromAM sAhityakAra ane ciMtakoe jayabhikhkhanA sarjananuM smaraNa karavAnI sAthosAtha koI sAhityika viSaya para vaktavyo ApyAM che. mAnavatAnAM mUlyone jagADatI sAhityika kRtine ke mAnavakalyANanI pravRtti karanArane jayabhikhkhuM evorDa enAyata karavAmAM Ave che. caMdravadana mahetA jevA sAhityakAra, ke zrI araviMda maphatalAla jevA sevAparAyaNa vyaktine A evorDa arpaNa karavAmAM AvyA che. pUrvasnAtaka kakSA, anusnAtaka kakSA ane sAhityarasiko mATe prativarSa yojAtI nibaMdhaspardhAmAM sarerAza traNeka hajAra nibaMdho Ave che. tejasvI vidyArthIone jayabhikhkhuM smRti caMdraka ApavAmAM Ave che. gujarAta yunivarsiTImAM ane bhAvanagara yunivarsiTImAM ratnAtaka kakSAe gujarAtI viSayamAM prathama sthAna meLavanAra tathA uttara gujarAta hemacaMdrAcArya yunivarsiTImAM anuranAtaka kakSAe 'bhAratIya sAhitya' viSayamAM prathama AvanAra vidyArthIne jayabhikhkhuM caMdraka enAyata karavAmAM Ave che. vRddha, apaMga ane azakta lekhakane emanuM svamAna ane gaurava jALavIne Arthika sahayoga ApavAmAM Ave che. AvI rIte zrI jayabhikhu sAhitya TrasTa dvArA anekavidha pravRttio thAya che. 1991mAM A TrasTanA rajatajayaMti varSanI paNa moTe pAye ujavaNI karavAmAM AvI hatI ane atyAre jayabhikhkhuM janmazatAbdI varSa nimitte gujarAtI sAhitya pariSade zrI rAja sobhAga satsaMga maMDaLa, sAyalAmAM yojelA sAhitya-satra samaye e sthaLane 'jayabhikhkhuM nagara' nAma ApavAmAM AvyuM temaja jayabhikhunA jIvana ane kavanane anulakSIne eka beThakamAM judA judA vidvAnoe vaktavyo ApyAM hatAM. amadAvAdanA TAgora thiyeTaramAM, bhAvanagaranA zrI yazavaMtarAya
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ nATyagRhamAM tathA muMbaInA zrI biralA mAtuzrI sabhAgRhamAM jayabhikhkhuM janmazatAbdI utsavanuM Ayojana karavAmAM AvyuM. A prasaMge jayabhikhanunA pa7 graMthonuM prakAzana, jayabhikhkhanA sarjana vize vidvAnonAM vaktavyo temaja jayabhikhu likhita 'baMdhana ane mukti' nATaka prastuta karavAnuM Ayojana karavAmAM AvyuM. 'jayabhikhunI janmazatAbdI' nimitte 'jayabhikhu : vyaktitva ane vAya' aMgeno pri. naTubhAI Thakkare lakhelo graMtha uparAMta 'jIvanadharmI sAhityakAra jayabhikhu' e vize zrI praphulla rAvala likhita pustikA paNa prakAzita karavAmAM AvI. e pachI sAhitya akAdemI ane vaDodarAnI sAhitya saMsthA 'akSarA'nA saMyukta upakrame 2009nI 27mI jUne mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTInA phekalTI oNpha ArTsanA seminAra khaMDamAM jayabhikhunI janmazatAbdI nimite parisaMvAda yojavAmAM Avyo hato ane emAM prastuta thayelA vaktavyonuM zrI varSA aDAlajAe 'zIlabhadra sArasvata jayabhikhu' nAme kareluM saMpAdana sAhitya akAdamI dvArA 2012mAM pragaTa thayuM hatuM. janmazatAbdInA saMdarbhamAM 2014mAM punaH eka vizeSa Ayojana karavAmAM AvyuM. je mAM jayabhikhunI navala kathAo 'lokhaMDI khAkhanA phUla' (bhAga-1-2), 'premAvatAra' (bhA. 1-2), 'bUro devaLa', zatru ke ajAtazatru' (bhA. 1-2), 'premanuM maMdira ' ane 'saMsArasetu' ema kula cha navalakathAo punaH pragaTa thaI rahI che. jayabhikhunI prasiddha navala kathA 'premabhakta kavi jayadeva' parathI zrI dhanavaMta zAhe ' kRNabhakta kavi jayadeva' nAmanuM zrI dhanavaMta zAhe kareluM nATaTyarUpAMtara pragaTa karyuM ane amadAvAdamAM enAM keTalAMka nATyAMzo prastuta ryA. A saMdarbhamAM 23mI Disembare muMbaInA bhAratIya vidyAbhavanamAM zrI kumArapALa desAIe lakhelAM jayabhikhkhanA jIvanacaritranuM vimocana karavAmAM Avaze. jayabhikhu zatAbadI graMthAvali dvArA jayabhikhkhanI maulika sAhityasRSTi ane tejasvI kalamano AsvAda bhAvakone mANavA maLaze. Disembara, 2014 TrasTImaMDaLa zrI jayabhikhkhuM sAhitya TrasTa anadhikAra ceSTA | prAcIna bhAratIya kathAsAhitya meM sAMbhaLyuM che, paNa te icchuM teTalI ekAgratAthI ane vyApaka rIte nathI sAMbhaLyuM. te vakhate viSAyAntara vyAsaMgane lIdhe manamAM ema thatuM ke mAre A vize kyAM lakhavuM che ? jyAre lakhavuM haze tyAre sAMgopAMga vAMcIzuM ane vicArIzuM. paNa e avasara Avyo ja nahi ane dhAreluM rahI gayuM. navayugIna vArtAsAhitya vize paNa ema ja banyuM che. naoNvela, upanyAsa, kAdaMbarI ne galpa jevAM nAmothI prasiddha thatuM kathAvAya meM sAMbhaLyuM ja nathI, ema kahuM to jarAya atyukti nathI, videzI bhASAmAM prasiddha thatI uttamottama vArtAo vize paNa ema ja banyuM che tethI huM pote ja vArtA vize kAMI paNa lakhavAno mAro anadhikAra samajuM chuM. tema chatAM huM kAMIka lakhavA prerAyo chuM te anadhikAra ceSTA - to khulAso aMtamAM thaI jaze. manuSyajAtinAM vyAvartAka ke viziSTa lakSaNo aneka che, temAMthI eka saraLa ane dhyAna kheMce evuM lakSaNa te teno kathA-vArtAno vAraso che. nAnAmoTA mAnavasamAjanI vAto dUra rahI, paNa e ka kyAMka khUNe aTUluM paDela kuTuMba laI te vize vicAra karIe toya jaNAI Avaze, ke kuTuMbanAM bALako ane vaDIlo vaccenuM anusaMdhAnakArI tattva e vArtAo che. mAtA ke dAdI, bApa ke dAdo, nAnAM-moTAM potAnAM bALakone vAto na kahe, temanuM mana navAnavA viSayomAM na keLave, to e bALako bhASA vinAnAM ane vicAro vinAnAM pazu ja rahe. vaDIlone pote jANelI vAto ke hakIkato kahyA vinA cena nathI paDatuM ane UcharatAM bALakone e sAMbhaLyA vinA becenI rahe che. A parasparane AkarSanAra ane joDanAra jijJAsA-tattvane lIdhe ja mAnavajAtie jJAnavAraso meLavyo ane keLavyo che. IzvaranI vyApakatA samajavA mATe prabaLa zraddhA joIe; kathA ke vArtAnI vyApakatA svayaM siddha che. jJAnanI zAkhAo aparimita che. enA viSayo paNa teTalA ja che. jJAnavinimayanAM sAdhano paNa kAMI ochAM nathI ane te navAM navAM zodhatAM tema ja umeratAM jAya che, e badhAmAM sarala ane sarvagamya jJAnavinimayanuM sAdhana te vArtA che. lagabhaga aDhItraNa varSanuM bALaka thAya tyArathI mAMDI jIvananI chellI kSaNa sudhInI judI judI uMmara, samajaNa ane zaktinI pAyarIomAMthI ekasarakhI rIte upayogI thAya, keTALA vinA vadhAre ne vadhAre jijJAsA poSa jAya ane jJAna lenAra ne denAra baMnene zAMti ane svasthatAno anubhava karAve evuM sAdhana e kamAtra kathAvArtA che tethI ja duniyAnA AkhA paTamAM vistarelI badhI ja mAnavajAtiomAM evuM sAhitya eka athavA bIjI rIte kheDAyeluM maLI Ave che. je samAja jeTalo jUno
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane jeTalo vizALa teTaluM ja tenuM kathAsAhitya vividha ne vizALa. enI mAraphata bhASA, vicAra ane saMskAra ghaDAya che temaja vistare che. jema vAyu e sadAgati che tema vArtAsAhitya e sadAgati che. sAmAjika, Arthika, rAjakIya ke dhArmika - koI paNa banAva ke ghaTanA hoya to tenuM pratibiMba vArtA jhIle che. je ghaTanA jevI banI hoya tenuM tevuM citraNa e itihAsa che. paNa itihAsa sudhdhAM eka vArtA ja che. bhUtakALanA dUra dUranA saMbaMdho ane dUra dUra dezanA saMbaMdho vartamAna jIvanamAM kevI rIte kAma karI rahyA che, enA upara ApaNe vicAra karIe to spaSTa samajAze ke A bhUta ane vartamAnanI sAMkaLa moTe bhAge kathA-vArtAmAM ja che. tethI enI upekSA koIe karI nathI, koIthI thaI zakI paNa nathI. kathA-vArtA zrAvya to che ja, paNa enI lokapriyatAe ene aneka rIte dRzya paNa banAvI che. jyAre citrapaTa na hato, tyAre paNa 'muMbaI dekho, kAzI dekho mathurAkA ghATa' ema kahI mAthe phalakonI peTI laI ghera ghera pharanAra maMkhaliputrocitramadarzako hatA ja nATaka-bhavAI to hajI paNa cAle ja che. hajAro varSa pahelAMnAM zilpa-sthApatyamAM vArtAo utkIrNa maLI Ave che. e badhuM tenI lokapriyatA ja sUcave che. jyAM AvI lokapriyatA hoya, tyAM teno vAhaka eka viziSTa varga hovAno ja . vyAso mAtra kathA ja na karatAM, ke purANo ja na saMbhaLAvatA, paNa temAMthI keTalAka pratibhAzALI nava nava prakAre vArtAo racatA ane teno pracAra paNa karatA. cAraNa, gaDhavI ane bhATonI komanuM to e ja kAma ! bhoja ka, taragALAomAM paNa keTalAka e ja kAmane varelA. jeo agAra (ghara) choDI anagAra-bhikAjIvI thayelA tevA aneka prakAranA zramaNo paNa potAnI samagra pravRtti ane lokasaMgrahakArI vRtti kathAvArtA dvArA poSatA. temAMthI aneka pratibhAzALI navasarjana karatA, to bIjA kathaka ke kathika tarIke ja jIvanayApana karatA. tethI ja saMskRtinA caDhatA-UtaratA badhA ja starovALA samAjamAM ane judI judI bhASA bolanAra badhA ja vargomAM te te bhASAmAM kheDAyeluM ane sacavAyeluM kathAsAhitya maLI Ave che. ApaNe jyAre dhyAnapUrvaka A kathAsAhitya vAMcIe chIe tyAre ApaNI sAme jANe Akho bhUtakALa vartamAna thato hoya ema bhAse che. vArtAnA sarjana ane pracAra-pravAha to nadInA akhaMDa sotanI peThe vaheto ja Avyo che. koI asAdhAraNa pratibhAvALo vArtAkAra janme tyAre e bhUtakALanA pAyA upara navI navI ghaTanAo ane kalpanAone AdhAre navo AkarSaka vArtAmahela Ubho kare che. pachI lokaci kAMIya navI dizAe vaLe che. navI dizAe vaLelI lokaci navA vArtAkArone navI rIte lakhavA prere che. ema navasarjanathI lokaci ane lokarucithI punarnavasarjana ghaDAtAM cAlyAM AvyAM che. tethI ja ApaNe vArtA-sAhityanI judI judI kakSAo ane bhUmikAo jovA pAmIe chIe. Aje to vArtAkaLAnI eTalI badhI kadara thaI che, ane te eTalI badhI vikasI che, ke tenA jyorja barnArDa zo, parla barka, gAzavadha, AnAtola phrAnsa jevA sarjakone nobela prAijha sudhdhAM maLyAM che ane prAcIna kALamAM jema bANAvaLI tarapha sahunI najara jatI ane svayaMvaramaMDapamAM kanyA tene pasaMda karatI, tema Aje ApaNAM badhAMnI dRSTi evA kuzaLa vArtAkAra bhaNI jAya che, ane svayaMvara ApoApa ja sarjAya che. lagabhaga chellI zatAbdImAM baMgALI, hiMdI ane marAThI jevI prAntIya bhASAomAM pAzcAtya saMskAranuM pratibiMba jhIlatI ane AryasaMskRtino paDagho pADatI aneka nava-navalikAo astitvamAM AvI. gujarAte paNa e dizAmAM maMgaLa prayANa karyuM. navo yuga besI gayo ane pachI to aneka lekhako vArtAnI raMgabhUmi para upasthita thayA. mudraNa ane prakAzanayuge lakhanAra-vAMcanArane eTalI badhI sagavaDa karI ApI ke be varga vaccenuM deza ke kALanuM aMtara ja lupta thaI gayuM ane reDiyoe to kAna, baMdha karIne besIe toya, parANe tenAM dvAra kholavA mAMDyAM. Aje vartamAnapatromAM mAsikomAM ane pustakomAM jyAM dekho tyAM nAnI-moTI-vArtAnuM darzana thavAnuM. have vyAso ke cAraNa-bhATo koI koma pUratA na rahyA. jema bIjI bAbatomAM tema vArtAlekhana ane vArtA-pracAranI bAbatamAM paNa jAtibaMdhana lupta thayuM. e sUcave che, vArtAtattva mULe ja vyApaka che; e kRtrima baMdhanothI para che. bhAratane potAnuM kathA-sAhitya che ane te jevuM tevuM nahi paNa asAdhAraNa koTinuM che. kadAca prAcInatAnI dRSTie e badhAmAMya bujharga paNa hoya. bhArate eTalA badhA dAnavIro, raNavIro ane dharmavIro pedA karyA che, ke tenI AsapAsa gUMthAyeluM ane gUMthAtuM jatuM sAhitya eka ajaba khumArI pedA kare che. ema to bhAratIya sAhityanA kAMI cokA pADI na zakAya, bhASA ne saMskAranI dRSTie badhI paraMparAomAM ghaNuM sAmya che, chatAM kAMIka kAMIka judI paDatI mAnyatAo ane jIvanagata judAM judAM valaNone lIdhe bhAratIya kathA-sAhityane mukhyapaNe traNa pravAhamAM vaheMcI zakAya : 1, vaidika ane paurANika, 2. bauddha, 3. jaina. vaidika ane paurANika gaNAtA kathAsAhityamAM eka tarata najare caDhe evI kalpanA tene bIjA be pravAhothI juduM pADe che. e kalpanA te devAsura-saMgrAmanI. devo ane asuro mULe koNa hatA, temano saMgrAma kyAre ane kaye nimitte tema ja kyAM thayelo - e badhuM Aje taddana spaSTa nathI, paNa e saMgrAmanI kalpanA kyAreka vArtAmAM dAkhala thaI. pachI to e kalpanA vyAso ane paurANiko mATe kAmadudhA dhenu banI gaI. e kalpanAnI bhUmikA upara eTaluM badhuM vaidika ane paurANika sAhitya racAyuM che ke, te jotAM AzcaryamAM garaka thaI javAya che.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ aitareya ane zatapatha brAhmaNamAM devAsura-saMgrAmano saMketa eka rIte che, jyAre chAMdogya ane bRhadAraNyaka jevAM upaniSadomAM teno upayoga kathA rUpe tattvajJAnanA vikAsamAM thayo che. ane mahAbhArata jevAM mahAkAvyo ane purANomAM to e kalpanA vinA jANe vyAso AgaLa ja vadhI zakatA nathI. mahAdevane umA sAthe paraNAvavA hoya ke kaMsa jevAno vadha karAvavo hoya ke lekhake pote mAnI lIdhelA bauddha-jaina jevA nAstika asurone narake mokalI vaidika-Astika devonuM rAjya sthApavuM hoya ke bhArgava jevA vaMzane asura koTImAM mUkavo hoya to tene prAcIna kALathI cAlI AvatI devAsura-saMgrAmanI kalpanA bhAre madadagAra thAya che. eka mAtra devAsura-saMgrAmanI kalpanAno Azraya karI tene AdhAre nAnAM-moTAM keTalAMka vArtAo, AkhyAno ne AkhyAyikA racAyAM che. e jo koI savAMgINa zodhapUrvaka lakhe to khAtarIthI pIeca.DI.nI DigrI meLave. ane temAM rasa paNa jevo tevo nathI. devAsura-saMgrAmanI kalpanAnI sAthe ja avatAravAda saMkaLAyelo che. eTale vaidika ke paurANika kathAsAhityamAM te koI ne koI rUpe bhAga bhajavyA vinA raheto ja nathI. bauddha kathA-sAhitya enAM viziSTa lakSaNothI nokhuM tarI Ave che. emAM khAsa dhyAna kheMce evuM lakSaNa te bodhisattvanI pAramitAo che. buddhatvanI prApti mATe prayatna karanAra umedavAra te bodhisattva, bauddha paraMparA avatAravAda ke deva-asura varganA vigrahane AdhAre vicAra nathI karatI; paNa te sat-asat vRttinAM athavA daivI-AsurI vRttinAM hRddhane avalaMbI ja DatA, pramAda, krodha jevI AsurI vRttiono prajJA, puruSArtha ane kAmA jevI daivI vRttio dvArA parAbhava kathAomAM citrita kare che ane darzAve che, ke je vyakti daivI vRttionA vikAsanI parAkASThA-pAramitA sAdhe che te ja bodhisattva ane te ja krame buddhatva prApta kare che. anya paraMparAonI peThe bauddha paraMparA paNa punarjanmavAdano Azraya laI pAramitAnI siddhi janmajanmAMtaranA puruSArtha dvArA varNave che. A mATe bauddha paraMparAe tathAgata buddhanA pUrvajanmone lagatI pAramitAnI sAdhanA sUcavatI seMkaDo manoraMjaka kathAo racI che. je 'jAtakakathA' nAmathI vizvavikhyAta che. jAtaka kathAo sivAya paNa bauddha-pAli vAmayamAM kathAo Ave che, paNa vizeSa dhyAna to jAtakakathAo kheMce che. jaina paraMparAnuM kathA-vAmaya jeTaluM prAcIna che teTaluM ja vizALa paNa che. enI vizeSatA karmavAdanA khulAsAne kAraNe che. jIvanamAM je sukhadu:khanA taDakAchAyAnuM parivartanazIla cakra anubhavAya che, te nathI Izvara-nirmita ke nathI devaprerita; nathI svabhAvasiddha ke nathI niyatitaMtra; teno AdhAra jIvanI potAnI sada-asa vRttio ja che. jevI vRtti - eTale buddhi ane puruSArtha - tevI ja karmacetanA ane tevI ja phaLacetanA, mANasa pote jevo che te tenA pUrva - saMcita saMskAra ane vartamAna saMskAranuM pratibiMba che, te jevo thavA mAge tevA svapuruSArthathI banI zake. AkhuM bhAvi enA potAnA ja hAthamAM che. A rIte jIvanamAM cAritra ne puruSArthane pUrNa avakAza ApavAnI dRSTie ja jaina kathA-sAhitya mukhyapaNe lakhAyeluM che. lokone moDhe moDhe ane ghare ghare ramatuM lokakathAsAhitya ajJAta kALathI cAluM ja Ave che, ane temAM navA navA umerAo paNa thatA rahyA che. enI sadA vahetI gaMgAmAMthI upara darzAvelI traNe paraMparAoe, potapotAnI mAnyatAne poSavA ane saMpradAyane puSTa karavA, potapotAne phAve te te kathAone laI tene navA navA ghATo ne AkAro ApyA che. kathA mULa eka ja hoya paNa te vyAsonA hAthe eka rUpa pAmI, bauddha bhikSuko ane nigraMthone hAthe vaLI tethI judA AkAra pAmI. jeo ukta traNe paraMparAonA kathAsAhityanA tulanAtmaka abhyAsI che, tethI A vastu achAnI nathI. rAmarAvaNa, kaMsa-kRSNa ane kaurava-pAMDavanI loka kathA purANomAM eka rUpe hoya to jaina paraMparAmAM te saheja bIje rUpe hoya ane bauddha paraMparAmAM vaLI trIjI ja rIte hoya. koI eka ja paraMparAnA judA judA lekhako paNa ghaNI vAra eka ja kathAne judI judI rIte cItare che. purANamAM to nAbhimaru devInA naMdana RSabhadevanI vAta jaina paraMparAthI kAMIka judI hoya e samajI zakAya tevuM che, paNa jaina paraMparAnA digaMbarazvetAMbara jevA be kavilekhako paNa RSabhadevanI kathA vize sarvathA ekarUpa nathI rahI zakatA. mULe badhA kathA-vArtAnA lekhako ke pracArakonA udde za potapotAnI kathAne vadhAremAM vadhAre lokapriya banAvavAno hoya che. e uddeza temane tatkAlIna AkarSaka baLone kathAmAM samAvavA prere che. ne tethI ja mULa mAnyatA eka hoya toya kathAnA svarUpamAM thoDo ghaNo phera paDI jAya che. zibie bAjathI pArevAnuM rakSaNa karavA potAnuM zarIra arbAnI kathA mahAbhAratanA vanaparvamAM che. bodhisatve paNa prANIrakSaNa mATe hiMsaka pazune potAno deha aryo evI vAta vyAprajAtakamAM che. soLamA tIrthaMkara zAMtinAthe megharatha rAjAnA bhavamAM bAjanA paMjAmAMthI pArevAne bacAvavA potAno deha aryAnI vAta che. siMhanA paMjAmAMthI surabhInuM rakSaNa karavA dilIpanA dehArpaNanI vAta paNa kAvyamAM AvI che. A badhI vArtAomAM pAtro ane prasaMgo bhale judaM hoya, paNa temAM prANI-rakSaNanI dharmocita ke kSatriyocita javAbadArI adA karavAno prANa to eka ja dhabakI rahyo che. mahAbhAratamAM mithilinA anAsakta karmayogI videha janakanI vAta che. bauddha jAtakomAM "mahAjanaka' eka jAtaka che. temAM mithilA-nareza tarIke mahAjanaka nAmanuM bodhisatva pAtra Ave che. te paNa anAsaktapaNe tyAganI dizAmAM AgaLa vadhe che. jaina paraMparAmAM utarAdhyayanasUtramAM namirAja yIzvaranI kathA che. te paNa amuka o
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasaMge vairAgyavRttithI prerAI, potAnI nagarI mithilAnA dAha ane bIjA upadravonI kazI ja ciMtA sevyA vinA, AdhyAtmika sAdhanAnI dizAmAM AgaLa vadhe che, A judA judA dekhItA kathA-udgamAM mULamAM koI eka ja bIjAnA pariNAma che. agara to ekanAM bIjAM sudhArelAM anukaraNo che. - udayana vatsarAja jevI aitihAsika vyaktinuM Alekhana karatI kathAo paNa upara sucavela brAhmaNa-zramaNa paraMparAomAM kAMIka ne kAMIka judo judde AkAra dhAraNa kare che. ATalI carcA eTaluM jANavA pUratI karI che ke prAcInakALamAM ane madhya kALamAM paNa eka sAmAnya kathAnA khokhA parathI judA judA saMpradAyavALA ane judI judI zakti dharAvanArA lekhako kevI rIte bhinna bhinna Alekhana karatA. ApaNe upara joyuM tema, eka sarvasAmAnya kathAsAhityanA prabhavasthAnamAMthI udbhavelI saMpradAya-bhedanI chAyAvALI kathAtriveNI bhAratIya vAmanA paTa para to vahe ja che, paNa enA pracAranI bAbatamAM dhyAna ApavA lAyaka mahattvano bheda che. bauddha bhikSukone na naDatuM jAtibaMdhana ke na naDato vihArano sakhata pratibaMdha. tethI teo bhAratanI bhUmi oLaMgI te samayamAM jANItI evI samagra duniyAnA khUNekhUNe pahoMcavA mathyA. sAthe potAnuM aNamoluM kathAsAhitya paNa letA gayA ane pariNAme bauddha kathAsAhitya-khAsa karIne jAtakasAhitya - aneka bhASAomAM anuvAdita thayuM ane bhArata bahAranI janatAnuM dhyAna teNe buddhabhUmi pratye Akarmo. vaidika ane paurANika kathAsAhityane evI taka maLavA sAme muzkelI hatI. vyAso ne paurANiko vAkezura ne vAkapaTu kAMI ochA nahi. pracAra-utsAha paNa jevo tevo nahi, paNa temane naDatuM mukhyapaNe jAtinuM cokAbaMdhana, tethI bauddha kathAsAhitya jeTaluM paurANika kathAsAhitya te kALamAM bhArata bahAra pracAra na pAmyuM e kharuM; paNa bhAratamAM to e dareka rIte phUlyu-phAvyuM ane ghare ghare AvakAra pAmyuM. eka to brAhmaNavarga ja vizALa, bIjuM, te buddhipradhAna, ane mAtra buddhijIvI, trIjuM , e loka ane zAstramAM gurusthAne eTale paurANika kathAoe janatAmAM evA saMskAra sIMcyA, ke je vaidika ke paurANika paraMparAnA anuyAyI na hoya tenA kAna upara paNa paurANika kathAonA paDaghA paDatA ja rahyA che. | jaina kathA-sAhityano prazna sAva nirALo che. joke jaina bhikSukone yatheccha vihAramAM jAtibaMdhananuM DAmaNa naDe tema na hatuM, paNa temane jIvanacaryAnA ugra niyamo mukta vihAramAM ADe AvatA. tethI bhArata bahAra jaina kathA-sAhityanA pracArano saMbhava ja lagabhaga na hato. alabatta, bhAratamAM e pracAra mATe pUrNa avakAza hato; chatAM ema siddha na thavAnAM aneka kAraNo paikI mukhya kAraNa jaina bhikSukonI potAnA dharmasthAna pUratI maryAdA e ja hatuM. je jaino potAnA dharmasthAnamAM jatA rahe ane kathA-zravaNa kare te to chevatte aMze jaina kathAthI paricita rahetA, paNa jeo e rIte TevAyelA na hoya tevA jaino paNa jaina kathA vize bhAgye ja jANatA. tethI jaina kathAo jeTalA pramANamAM graMthomAM AlekhAyelI che ne saMgRhIta che teTalA pramANamAM tenuM pracArakSetra vadhyuM nathI, e nakkara hakIkata che. je vastu sArvajanika kSetramAM pracAramAM Ave che temAM haMmezAM lokaruci pramANe aneka AkarSaka sudhArA-vadhArA paNa thatA rahe che. jeno pracAra nahi athavA ocho temAM koI sAruM. tattva hoya toya te AMkhe vaLage ane kAnane pakaDe evI rIte uThAva pAmatuM nathI. ane koI tattva khaTake evuM hoya to te temAMthI dUra thavA pAmatuM paNa nathI. keTalIka jaina kathAonI bAbatamAM kAMIka AvuM ja banyuM hoya tema mane lAge che. jaina sAhityamAM keTalIka kathAo evI AkarSaka ane mAnavatAnA utkarSanI dRSTie upayogI tattva dharAvatI che ke jo te suyogya lekhakanI kaLAnA nava nava saMskAra pAmatI rahe to, kyAreya paNa vAsI na thAya ane sadAya prajAne dIpikAnI garaja sAratI rahe. kuzaLa lekhaka potAnA anubhavanAM nAnAvidha pAsAMone paurANika, aitihAsika ke kalpita-ekalpita mizra pAtronA Alekhana dvArA evI uThAvadAra kaLAthI temaja rasasaMtabhUta chaTAthI rajU kare che jethI vAMcanAra-sAMbhaLanAra varganI jijJAsA kuMThita thavAne badale uttarottara vadhatI cAle ane jenA rasAsvAda dvArA vAcaka ke zrotAne na thAya zramano anubhava ke na rahe samaya vItyAnuM bhAna ! vArtA-sAmAnyanuM mArI dRSTie A lakSaNa che, je nAnI ke moTI badhI navala ke navalikAone Avare che. huM pote to e lakSaNamAM eTaluM paNa garbhita rIte samAyeluM mAnI ja lauM chuM ke lekhakanI kaLA vAcaka ane zrotAmAM viveka temaja sAhasa pragaTAve tevI ja hoya , evI kaLA vinAnAM lakhANo chevaTe vAcaka ke zrotAne UrdhvagAmI na banAvatAM nIce ja pADe che, e kahevAnI bhAgye ja jarUra rahe che. gujarAtI bhASAmAM navala-navalikAonuM sAhitya ThIka ThIka pramANamAM racAyuM che ane hajI racAya jAya che. eNe vAcakono cAha paNa ThIka ThIka meLavyo che. kevaLa prAcIna sAhityanAM pAtronA AlaMbanavALuM je navala-navalikAsAhitya atyAra lagImAM prasiddha thayuM che, temAM jaina kathA-sAhityane AdhAre navala-navalikAonuM rucira sarjana karyuM hoya to te mArI jANa mujaba ekamAtra 'suzIle" karyuM che ane temanI te kRti te arpaNa" nAmaka navalikAono saMgraha. tyArabAda jaina kathA-sAhityanA vizALa khajAnAmAMthI jUnI, nAnI-moTI kathAono AdhAra laI, tenAM aitihAsika ke kalpita pAtronA avalaMbana dvArA navAyuganI rasavRtti ane AvazyakatAne saMtoSa evA saMskArovALuM kathAsaMvidhAna karanAra, huM jANuM chuM tyAM sudhI, 'jayabhikhkhuM' e eka ja che.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'jayabhikhkhuM' bhaNataranI cAlu DAkorI chApa pramANe to nathI bhaNyA ema ja eka rIte kahI zakAya. nathI emaNe skUlanuM bhaNatara pUruM karyuM ke nathI kaoNlejamAM paga mUkyo. zAstronI ke saMskRta-prAkRtanI jUnI paMDitAInA akhADAmAM paNa temaNe bahu kustI karI nathI ane chatAMya temaNe vividha prakAranuM jeTalA pramANamAM gujarAtI sAhitya racyuM che, te jotAM temanI zakti ane sAdhanA pratye guNAnurAgamUlaka sammAnavRtti koIne paNa thayA vinA na rahe, ema huM svAnubhavathI mAnuM chuM. temanAM lakhANonI yAdI to bahu moTI che, tema chatAM Dajhaneka jeTalI nAnI-moTI navalo ne ardha Dajhana jeTalA laghu vArtAsaMgraho eTaluM paNa emanI lekhanakalAnI hathoTI siddha karavA pUratuM ja che. emaNe lakhavAnI zarUAta to lagabhaga 15-17 varSa pahelAM (Azare I. sa. 1933mAM) karI. e zarUAta mULe to Arthika AvazyakatAmAMthI janmI. eNe e AvazyakatA ThIka ThIka saMtoSI paNa kharI ane pachI to emano e rasa-vyavasAya ja thaI gayo che. zarUAtamAM emaNe 'vighArthI vAcanamALA' jevI nAnI nAnI pustikAo lakhI, aneka patra-patrikAomAM paNa lakhatA rahyA. vAcana ane ciMtana lekhana-vyavasAya sAthe ja vadhatuM ane samRddha thatuM cAlyuM. tene pariNAme jema jema navI navI kRtio janmatI gaI. tema tema temAM vadhAre rasa ane vicAraprerakatAnAM tattvo paNa AvatAM gayAM. bhASA paNa vadhAre saraLa ane zrAvya ghaDAtI cAlI, enI pratIti kAmavijetA sthUlibhadra, maharSi metAraja , vikramAditya hemu, bhAgyanirmANa ane bhagavAna RSabhadeva jevI navalo jotAM thAya che, jayabhikhkhanI eka navala nAma 'premabhakta kavi, jayadeva,' uparathI kaLAkAra zrI kanu desAInI doravaNI pramANe 'gItagoviMda' nAme citrapaTa paNa taiyAra thayuM ane te ThIka ThIka pasaMdagI paNa pAmyuM. emanI bhagavAna RSabhadeva nAmanI navalakathAne anulakSI 2003nA prajAbaMdhunA dIpotsavI aMkamAM adhyApaka IzvaralAla davee atyAranA suprasiddha navalakAronI kaLAnuM bIjI dizAmAM dhyAna kheMcAvA lakheluM : | "ApaNe icchIe chIe ke ApaNA vArtAkAro solaMkIyugane namaskAra karI have senApati (AcArya) ane bhagavAna RSabhadeva (jayabhikhu)nI jema, vizeSa saphaLatAthI navA yugomAM vihAra kare." gujarAta sAhityasabhA taraphathI pragaTa thatI cAlIsanA graMthastha vADmayanI samIkSA karatAM, adhyApaka ravizaMkara ma. jozIe 'sthUlibhadra' vize je lakhyuM che te laMbANa-bhayano saMkoca TALIne huM pUrepUruM ahIM uddadhRta karavuM yogya samajuM chuM : jayabhikhkhata 'sthUlibhadra' navalakathAmAM aitihAsika dharmakathAne ucita kalAthI gUMthavAno saphaLa yatna thayo che. prema kathA, mutsaddIgIrI ke sAhasakathAonI punaruktithI akaLAtA lekhakone dharmakathAone rucira svarUpe gUMthavAnuM kSetra hajI aNakheDAyeluM ane bhAvi samRddhibharyuM jaNAze. sAMpradAyika tattvo A kathAmAM vizALa mAnavatattvomAM verAI gayAM che, ane sthUlabhadra, kozA, viSNugupta, vararuci vagere pAtro ane 'kozAno vilAsa', 'sthUlibhadrano saMnyAsa', 'ajaba anubhavo', 'kAmavijetA' vagere prakaraNo hRdayasparzI che. vastu sughaTita che. prasaMgomAM kalpanAprerita cetana mukAyuM che ane dhArmika tattvo vArtArasamAM sArI rIte gUMthAI AkhIye navalane suvAcya banAvI mUke che.* ekatALIsa-beMtALIsanA graMthastha vADmayanI samIkSA karatAM kavi zrI suMdarama 'maharSi metAraja' vize lakhatAM lekhakanI keTalIka maryAdAono taTastha nirdeza karIne chevaTe lakhyuM che ke : "A lekhake jaina dharmamAMthI viSayo laI te para navalakathA lakhavAno je zubha AraMbha karyo che, te kharekhara AdaraNIya che ane A kArya mATe temanI pAse pUratI sarjaka kalpanAzakti paNa che, e AnaMdadAyaka hakIkata che. pAtrasRSTimAM sauthI AkarSaka pAtro jJAtaputra mahAvIra ane pratinAyaka rohiNeyanAM che... gujarAtI sAhityamAM mahAvIranuM AvuM sajIva citra bIjuM bhAgya haze ... kathAno sauthI uttama kalAaMza emAM rahelA keTalAka kAvyarasita prasaMgo che, jemAM lekhaka uttama uttama UrmikavitAnI chaTAe pahoMcI zakyA che ane potAnA abhyAsano paripAka tathA kalpanAnI sauMdaryasarjaka zakti batAvI zakyA che." gujarAtanA vayovRddha sAkSara zrI kRSNalAla mo. jhaverIe jayabhikhkhanAM keTalAMka pustakono svIkAra karatAM javAbamAM je lakhyuM che, temAMthI eka kaMDikA atre udyuta karavAno lobha rokI zakAto nathI : saMskRtanuM AvuM ucca jJAna, sAthe bIjI bhASAonuM paNa ane kalpanAthI pUrasarjano Imagination in a large digree suplemented by creation faculty, e khAsa mane mahattvanAM lAgyAM. jDharRdaghaDa banAvone mUrta svarUpa ApavA jeTalI kalamanI zakti e paNa bIjo prazaMsAyukta guNa. (8-7-47)" lekhananA prAraMbhakALamAM prasiddha thayelI temanI kRti te zrI. cAritravijaya (I. sa. 1937). enI nirbhaya samAlocanA eka patramAM zrIyuta paramANaMda kuMvarajI kApaDiyAe karelI. temAM temaNe lekhakane ghaNI mArmika sUcanAo karI che; paNa temanI lekhanazakti vizeno abhiprAya TUMkamAM A che : AvI suMdara chaTAthI lakhAyeluM ane AvI AkarSaka rIte vividha prakAranAM rekhAcitro, chabIo vagerethI suzobhita banAveluM bIjuM koI jIvanacaritra gujarAtI bhASA-sAhityamAM haju sudhI mArA jovAmAM AvyuM nathI... lekhanazailI paNa eTalI badhI mohaka che, ke vAMcanAra pahelethI cheDe sudhI e kasarakhA rasathI khecAya jAya che. (3-7-37)" ka ;
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo ke jayabhikhkhuM jaina kathAsAhityano AdhAra laI navala-navalikA lakhanAra tarIke sAmAnya rIte jANItA che, paNa e apUrNa satya che. emaNe aneka nAnI-moTI navalo ane navalikAo jainetara paraMparAnA sAhityane AdhAre ane vyApaka lekhAtA itihAsane AdhAre paNa AlekhI che. dA.ta. hemu, bhAgyanirmANa, bhAgyavidhAtA e traNamAM muslimayuganuM aitihAsika pratibiMba che. e navalo jotAM ema lAge che ke temaNe e yugane sparzatuM hiMdu-muslima sAhitya ThIka ThIka pramANamAM vAMcyuM-vicAryuM hovuM joIe. 'jayadeva' e paNa aitihAsika ghaTanAnALI navala che. jyAM lagI vaiSNava sAhityano ThIka ThIka paricaya sAdhyo na hoya, ane te paraMparAnuM sAMpradAyika dRSTie parizIlana karyuM na hoya, tyAM lagI evI uThAvadAra navala kadI AlekhI na zakAya. eno vAMcanAra evI chApa avazya jhIlavAno ke A navalano lekhaka varNava hoya to nA nahi ! vaiSNava paraMparAnI prazaMsAyelI ke vagovAyelI zRMgArabhakti jANItI che. jyAre 'jayadeva'nA 'sauMdaryapUjA' prakaraNamAM vAcaka e zRMgAra-bhaktinA advaitane jue che tyAre to enI e chApa vadhAre dRDha bane che. paNa A viSayamAM huM mArA valaNano nirdeza karuM to te asthAne nahIM lekhAya. huM rAsapaMcAdhyAyImAMnA gopI-kAnA, kumArasaMbhavamAMnA umA-mahAdevanA, ane gItagoviMdamAMnA rAdhAkRSNanA game tevA kAvyamaya paNa nagna zRMgArane nathI mAnato bhaktinA sAdhaka ke nathI mAnato taruNone ucita evI zakti ane dIptinA poSaka. tethI saheje ja jayabhikhue lakhela 'jayadeva' navalamAMnA ukta prakaraNa pratye mAruM savizeSa dhyAna gayuM. meM lekhaka sAthe mukta mane carcA karI, temano dRSTikoNa jANI lIdho. meM mAro paNa dRSTikoNa temanI sAme mUkyo. jyAre meM ema jANyuM ke bIjI AvRttimAM jayabhikhkhuM e prakaraNa gALI nAkhavAnA che, ane e paNa jANyuM ke taruNa peDhInI vRttine paMpALe evAM zuMgArI lekhano vizeSa pralobhana ApI lakhAvanArane paNa temaNe nakAryA che, tyAre mArI daDha khAtarI thaI ke A lekhakanI zakti have navI peDhIne baLa ane samarpaNavardhaka kAMIka navuM ja Apaze. jaina kathA-sAhitya mATe aitihAsika kahI zakAya tevI ane paurANika lekhI zakAya tevI DhagalAbaMdha nAnI-moTI vArtAomAMthI jayabhikhkhae Adhunika rUcine poSe ane toye evuM navala-navalikA sAhitya sarjI bevaDo upakAra (jo ene upakAra kahevo hoya to) karyo che. jainetara jagatamAM aneka suprasiddha lekhako evA che ke je pote ja game tevA khUNekhAMcarethI yogya kathA-vastu meLavavAnI vRtti dharAvatA hoya che. temane sarvatra prasiddha ane suvidita evA vaidika-paurANika sAhitya ke bauddha sAhityamAMthI saheje joItI kathA-vastuo maLI jAya che, ne te upara teo potAnI hathoTI ajamAve che. pariNAme e jUnI kathA-vastuo nave rUpe pracAramAM Ave che. 6 AvA zodhaka lekhakone jaina kathA-sAhityamAMthI joItI vastu sAMpaDavAnI taka bahu ja ochI maLI che. enuM eka kAraNa e paNa che ke jena kathA-sAhitya eka rIte saMtaprAkRta bhASAnA AvaraNa tema ja bhaMDAra ane paMtha-dRSTinA baMdhiyArakhAnAmAM goMdhAyeluM rahyuM che. tethI karIne te sAhityamAMthI A yugamAM paNa sahune game ane mArgadarzaka bane evI kathAvastuo suyogya lekhakonA hAthamAM paDI nathI. bIjI bAjue je gaNyAgAMThacA jaina lekhako hoya ane kAMIka nava-dRSTine AdhAre kathAsarjana karavA icchatA hoya temanI sAme paMthanI saMkucita dRSTi ghUratI hoya che. jUnA vAghA badalyA vinA prAcIna kathA-vastuo bhAgye ja sArvatrika AvakAra pAme. ane e vAghAomAM saheja paNa laMbANa-TUMkANa ke saMskAra thayA tyAM to rUDhionI bhUtAvaLa jAgI UThe. pariNAme eNe game tevuM lakhyuM hoya toya jeno kharIdavA na lalacAya, ane jainetara jagatamAM eno praveza muzkela bane, eTale chevaTe lekhaka-prakAzakane bIjI dizA svIkAre ja chUTako. A ane AnA jevAM bIjAM kAraNothI jaina kathA-sAhitya navA svarUpamAM bahAra AvI zakatuM nathI. jayabhikhkhae potAnAM lakhANothI e baMne lakSya siddha karyo che. temaNe jainetara sulekhako sAme jaina kathA-sAhityamAMthI sArI sArI kathA-vastuo rajU karI temanuM dhyAna e kathA-sAhitya tarapha kheMcI temane navI dizAe kaLA ajamAvavA sUcavyuM che, ane jaina jagatane evuM bhAna karAvyuM che, ke tamane je rUDhibaMdhano naDe che te mAtra tamArA saMkucita dRSTibiMdune lIdhe. kharI rIte to koI paNa kathA ke vArtA traNe kALamAM ekarUpa hotI ke rahI zakatI ja nathI. khuda prAcIna jaina lekhako paNa te te deza-kALanA prabhAva taLe AvI kathAne navA navA opa ApatA ja rahyA che. jayabhikhkhae baMne lakSyo keTalA pramANamAM siddha karyA che enI sAbitI emanA sAhityano vAcakavarga ja pUrI pADe che. eka taraphathI jainetara jagatamAM emanAM lakhANo bahu ja chUTathI vaMcAya che, jyAre bIjI taraphathI jena paraMparAnA rUDhicusto paNa ene vadhAre ne vadhAre satkAravA lAgyA che, ne evA navA sarjananI mAga ryA je kare che. meM upara kahyuM ja che, ke jayabhikhu mukhyapaNe jaina kathAsAhityano Azraya laI ane sarjano karatA rahyA che. paNa A uparathI saheje ema lAgavAno saMbhava che, ke tyAre e to sAMpradAyika dRSTi agara paMthadRSTimAM baddha haze. mane paNa zarUAtamAM e ja kalpanA AvelI, paNa jyAre emanAM lakhANamAMnA keTalAka bhAgo sAMbhaLyA tyAre mAro e bhrama bhAMgyo. emaNe jaina paraMparAmAM prasiddha ane jaina samAjamAM rUDhamULa evI aneka bAbato potAnI vArtAomAM gUMthI che kharI. paNa e to prasaMgavarNananuM jamAvaTa pUratuM sthUla khokhuM che. jyAre te koI siddhAntanI ane mAnyatAnI
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ carcA kare che tyAre ja temanI paMthamukta dRSTi jovA pAmIe chIe. dA.ta. cAlI AvatI paraMparA pramANe sAdhuo ke jAtio rAjyAzraya dvArA dharmapracAramAM mAnatA, ane te mATe rAjAne ke bIjA koI sattAdhArIne rijhavavA brAhmaNo ane bauddha bhikSukonI peThe vividha prayatna karatA. jaina paraMparAmAM pesI gayela dharmapracAramUlaka AvI gulAmI ane AtmazraddhAnA meLApa sAme jayabhikhkhue 'bhAgyanirmANa'mAM ThIka ThIka Takora karI che. e aitihAsika satya che, ke vidvAno ane tyAgIo eka athavA bIjA bahAnA taLe, sattAdhArI ane dhanapationA gulAma banyA, ane jate divase temaNe potAnI vidyA ane potAnA dharmane zuddha rUpamAM rahevA na dIdhAM. deza-patananI sAthe mAnavatAnuM paNa patana thayuM ane dharmane nAme paMtho paraspara sAThamArImAM UtarI paDyA. paMthanA anuyAyIo paNa samagranuM hita visArI khaMDa khaMDa banI chAvaNImAM vaheMcAI gayA, ane pachI to koI eka ja paMthanA vADAomAM paNa kleza-dveSano dAvAnaLa pragaTyo. eTale sudhI ke tene lIdhe jJAtinuM baLa tUTyuM, mahAjanano mobho gayo, zeThAI mAtra vArasAgata rahI ane moTe bhAge te dalito, garIbo ne asahAyanI vahAre AvavAne badale temane ja vadhAre kacaravA lAgI ! e satyane jANe jayabhikhkhue pichAnyuM na hoya tema evA aniSTathI samAjane bacAvavA mATe temaNe hemune yuddhamAM jitAvavA mATe japa ane maMtrataMtramAM paDela tyAgavezadhArI jaina tinI ThIka ThIka samAlocanA karI che, ane sUcavyuM che, ke jo koI dharmamArga svIkAro to pachI ene ja raste cAlo, ane adharmanAM kAMTA-jhAMkharAMne dharmano AMkho samajavAnI bhUla na karo, na bIjAne bhUlamAM rAkho. mArI daSTie mAtra jaina paraMparAne ja nahi, paNa badhI ja dharmaparaMparAone emanI cetavaNI khAsa upayogI che. jayabhikhkhu aneka prasaMge vizleSaNa ThIka ThIka kare che. huM mAnuM chuM ke koI paNa prakAranuM sAhitya kema na hoya, tenA vAMcanAramAM sat-asat vaccenuM aMtara karavA ane pArakhavAnI vivekadRSTi vikasavI ja joIe. jo sAhitya e kAma na karI zake te game tevuM hoya chatAM buddhi mATe bojarUpa ja che. A kasoTIe paNa temanI nAnI-moTI vArtAo vAcakane upayogI thaze, ema mane lAge che. dA.ta. prastuta 'matsya-galAgala' navalanuM prakaraNa 'marIne mALavo levAnI rIta' juo. emAM gAMdhIjInA hRdayaparivartanano athavA ema kaho ke prAcIna 'avereNa ya verANi'no siddhAMta vyakta karavA kareluM nirUpaNa vAMcanAramAM vivekabuddhi jAgrata kare che. e nirUpaNa udayana, vAsavadattA vagere, dila sApha karI, nirbhayapaNe, potAne haDAhaDa virodhI mAnatA caMDaprakRtinA pradyota sAme jyAre jAya che tyAre barAbara uparyukta sthAne Ave che. jayabhikhkhunI vArtAomAM aneka vAra dIrghatapasvI mahAvIranuM pAtra Ave che. jene mAtra paMthadRSTie vicAravAnI Teva paDI hoya te saheje ema mAnavA lalacAya 18 ke jayabhikhkhunI dRSTi mAtra mahAvIramAM baddha che. paNa mane emanA sAhityano paricaya ema kahevA lalacAve che ke temaNe janmasaMskAra-paricita nigraMthanAtha mahAvIrane to mAtra ahiMsA ane kSamAnA pratIka rUpe ullekhyA che. e dvArA te badhA ja ahiMsA ane kSamAnA ananya upAsaka dharmavIrono Adarza rajU kare che. ApaNe vAcako ane samArlocakoe lekhakanA mananI vAta jANIne ja tenA vize abhiprAya bAMdhavo joIe, nahi ke nAma ane paraMparAne AdhAre. koI kRSNa ke rAmanI vAta kare eTalA mAtrathI ema mAnI na zakAya ke te rAma ke kRSNa jeTalo bIjA koIne Adara karato nathI. AvI kalpanA paMthaSTinI sUcaka che. vArtA nAnI hoya ke moTI, lekhaka enI jamAvaTa amuka rIte amuka prasaMga laI kare che. paNa enI saphaLatAnI cAvI enA mULa vaktavyanI vyaMjanAnI siddhimAM che. jo mULa vaktavya vAcakanA hRdaya upara vyakta thAya to enI siddhi kahevAya, A dRSTie paNa jayabhikhkhunI vArtAo saphaLa che. dA.ta. eka vAra dRDhapaNe karelo zuddha saMkalpa hajAra pralobhano sAme kevI rIte aDaga rahe che, e vyakta karavA sthUlibhadranI vArtA lakhAI che, ane te mULa vaktavyane barAbara sphuTa kare che. jAtivAdanA uccanIcapaNAnuM saMkucita bhUta mAtra brAhmaNa vargane ja nahi paNa enA cepathI badhA ja vargone vaLagyuM che. je je e bhUta sAme thayA tenA vAraso ja pAchA enA paMjAmAM sapaDAyA. jaina jevI ucca-nIcapaNAnA bhUtanI bhAvanA sAme baLavo karanAra paraMparA paNa e bhUtanI dAsa banI. jayabhikhkhue 'maharSi' metArajamAM jainone mULa bhAvanAnI yAda ApavA ane dharmasmRtinuM bhAna karAvavA metAraja-pAtranI AsapAsa kathAgUMphana karyuM che, temaNe potAnuM mULa vaktavya eTalI sArI rIte ane uThAvadAra chaTAthI vyakta karyuM che, ke ane prazaMsatA rUDhinA gulAma jainone paNa joyA che. kharI rIte mArI dRSTie ucca nIca bhAvamAM mAnanAra badhA vargone ekasarakho bodha ApavA mATe A vArtA lakhAyelI che. pAtra kevaLa jaina kathAsAhityamAMthI lIdhuM che eTaluM ja. lobhI ane kaMgALa vRttino mANasa paNa koIno udAtta ane sAttvika tyAga joI kSaNa mAtramAM kevI rIte badalAI jAya che. dIna-hIna maTI kevI rIte tejasvI bane che, e vastu spaSTa karavA temaNe 'deva'nI nAnI vArtA lakhI che. vAMcavA ke sAMbhaLavA mAMDyA pachI te pUrI karIne ja UThavAnuM mana thAya che, ane aMte vyaMgya samajAI jAya che. have bahu laMbAvyA sivAya prastuta 'matsya-galAgala' navalakathA vize ja kAMIka kahevuM prApta thAya che, satya be che; laukika athavA mAyika satya, ane lokottara athavA pAramArthika satya, sAmAnya jagata pahelA ja satyano Adara karI temAM rasa le che. tene 19
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ lIdhe jyAre te viDaMbanAmAM saMDovAya che tyAre temAMthI tene mukta karavA-aMdhakAramAMthI prakAzapatha darzAvavA koI ne koI maMgaLamUrti lokottara satya, vicAra ne vartanathI, upasthita kare che. e prakAzamArgamAMthI ghaNA AzvAsana meLave che ne vaLI pAchuM sAmAnya jagata to purANA cAlela cIle aMdhakAranI dizAmAM-ja gati kare che. Ama laukika ne lokottara baMne satyanuM cakra vArApharatI potAnuM kAma karyuM jAya che. sattAnI lAlaca, jAtIya AkarSaNa, saMpattino moha ane mithyA abhimAna jevAM dustattvothI prerAyela koI sabaLa haMmezAM potAnAthI nirbaLa sAme ja baLano paMjo ajamAve che, ane potAthI vadhAre samartha ke baLazALI sAme pAcho dInatA dAkhave che. A laukika satya che. je vibhUtine lokottara satya sAkSAta thAya che, temanAM vicAro ane vartana taddana judAM tarI Ave che. te kadI sabaLa sAme Arogya rIte namatuM nathI Apato ane nirbaLane mAtra enI nabaLAIne kAraNe dabAvato ke satAvato paNa nathI. UlaTuM te potAnA samagra baLano upayoga nirbaLane dInatAmukta karI sabaLa banAvavAmAM ane sabaLane mithyAbhimAnanI dizAmAMthI vALI tenA baLano vidhivat viniyoga karavAmAM kare che. samaye samaye AvI lokottara vibhUtione itihAse joI che. e vize koIne saMdeha hoya to. jANe te saMdeha nivAravA ja A yuge gAMdhIjIne janma na Apyo hoya ! - tevI mULagata dhAraNAthI ja prastuta navala AlekhAyelI hoya ema lAge che. tethI ja to lekhake A navala pUjya gAMdhIjIne caraNe arpI che. masya-galAgalano artha mAssI nyAya zabdathI pragaTa thato Avyo che. A nyAya bahu jUnA vakhatathI jANIto che, kema ke nirbaLanI satAmaNInuM astitva paNa eTaluM ja jUnuM che. lekhake mAnyI nyAya darzAvavA itihAsaprasiddha pAtro ane kathAnakono Azraya lIdho che. e pAtro ane kathAnako mAtra jaina sAhityamAM ja maLe che, ema nathI, paNa te rUpAMtare ane ochevatte aMze bauddha temaja brAhmaNa sAhityamAM paNa maLI Ave che. nigraMthanAtha mahAvIra to aitihAsika che ja, paNa emanA mAmA ceTaka-joke e nAmathI anya sAhityamAM suvidita nathI, chatAM te jaina sAhityamAM to ati prasiddha che. ceTakanI sAta putrIo paikI pAMca putrIo jyAM jyAM paraNI hatI tyAMnAM rAjyo sattAdhArI hatAM ane vizeSa sattA mATe mathatAM. ceTakanA e pAMce jamAIomAM mAssI nyAya kevI rIte pravaryo ane teo kaurava-pAMDavonI peThe potAnI khAnadAnI temaja aMdaroaMdaranuM sagapaNa visArI kSatritvane bhAvi patananI dizAmAM teoe kevI rIte unmukta karyuM, te lekhakane darzAvavuM che. ane chevaTe lokottara satya upasthita thaI kevI rIte kAryasAdhaka bane che, e paNa darzAvavuM che. A badhuM vaktavya navalakathAnI suMdara ane rasamaya gUMthaNI dvArA spaSTa thAya che ane vAMcanArane ema lAge che, ke joke sarvatra mAsyI nyAya pravarte che, chatAM vacce AzAspada lokottara satyanA dIvaDAo paNa pragaTatA rahe che. AthI vAMcanAra mAssI nyAyanAM baLo joI nirAza na thatAM UlaTo AzIvAna bane che, ane puruSArtha karavAnI preraNA pAme che. mArI dRSTie AvI preraNA janmAvavI ane parokSapaNe gAMdhIjInA ja udAharaNathI puSTa karavI, e ja prastuta navalanI mukhya vizeSatA che. jayabhikhkhanI bhASA keTalI sahelI, prasanna ane arthavAhI che te enA vAcakavargathI ajANyuM nathI. paNa emanI A sthaLe eka jANavA jevI vizeSatA mane e paNa lAge che, ke teo praNAlikAbaddha , chatAM tarka ane buddhithI grAhya na bane evI keTalIka kalpanAone buddhigrAhya thaI zake temaja jIvanamAM upayogI thaI zake te rIte rajU kare che. dA.ta. bhagavAna mahAvIre lAMbA upavAsone pAraNe eka duSkara abhigrahasaMkalpa karyAnI vAta jaina sAhityamAM prasiddha che. e abhigraha ke saMkalpanuM svarUpa tyAM evI rIte varNavavAmAM AvyuM che, ke jANe e abhigraha ja asvAbhAvika lAge. pagamAM beDI paherela, mAthuM muMDAvela, eka paga uMbarAmAM ne eka paga bahAra mUkela , AMkhamAM AMsu sArela ityAdi lakSaNavALI koI strI bhikSA Ape to ja pAraNuM karavuM evo abhigraha kathAmAM varNavAyo che. Adhunika vAcakane saheje prazna thAya ke beDI, mastakamuMDana, amuka prakAranI dehasthiti, AMsu vagereno bhikSA devA ke levA sAthe zo saMbaMdha che ? bhikSA denAra bhaktipUrNa hoya, bhikSA nirdoSa hoya, ane lenAra sAttvika hoya - eTaluM ja bhikSA levA-devA vacce apekSita che, to AvI abhigrahanI kaDhaMgI kalpanA kathAmAM kema AvI ? A praznano jayabhikhkhae buddhigamya khulAso karyo che, ane te bhagavAna mahAvIranA sAttvika jIvana temaja jaina siddhAMtanI sAthe sumeLa dharAve che, ane tatkAlIna aitihAsika paristhitine paNa nyAya Ape che. te vakhate dAsa-dAsI ane gulAmanI prathA keTalI rUDha temaja pratiSThita hatI, e bInA aitihAsikone suvidita che. bhagavAna mahAvIra makkamapaNe AtmaupajyanA siddhAMtamAM mAnatA. ane tadanusAra ja jIvana jIvavA saMpUrNapaNe mathatA. jAtigata uccanIca bhAva ke garIba-tavaMgarI kRta dAsa-svAmIbhAva e AtmaupajyanA siddhAMtanuM moTuM AvaraNa che. e AvaraNa nivAravuM te ja bhagavAnane abhipreta hatuM. tethI temano abhigraha A ke te cihna dharAvanAra strInA haste bhikSA levAnA sthUla rUpamAM baddha na hato, paNa temano abhigraha lokomAM tuccha manAtAM ne avagaNanA pAmatAM dAsa-dAsIone paNa ucca lekhAtA nAgariko jevA ja mAnI temane hAthe sudhdhAM bhikSA laI temane mAnavatAnuM bhAna karAvavuM, e sUkSma rUpamAM samAto hato. jayabhikhkhae bhagavAna mahAvIranA abhigrahanuM A sUma rUpa vyakta karI enA sthUla rUpamAM dekhAtA kaDhaMgApaNAne vadhAre buddhigrAhya karyuM che. 20
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'masya-galAgala * zabda ghaNAne aparicita jevo lAgavAno saMbhava che. paNa vastutaH e bahu prAcIna che. pANini jevA hajAro varSa pahelAM thayelA vaiyAkaraNoe e zabdane mULa saMskRta rUpamAM laI tenI vyutpatti darzAvI che. A uparathI be bAbato spaSTa sUcita thAya che : eka to e, ke sabaLo nabaLAne grase, e vastu te kALe paNa keTalI sarvavidita hatI ! ane bIjI e ke e vastune sUcavavA te vakhatanA janasamAje kevo arthavAhI ane najaronajara dekhAtI yathArtha ghaTanAne sUcavato sarala zabda vyavahAramAM ANelo. vyAkaraNa zAstramAM mizina, mAtra ane matsyakistAna jevAM udAharaNo TAMkyAM che. timi e nAnAmAM nAnuM mAchaluM. tene jarAka moTuM mAchaluM gaLI jAya e matyane vaLI enAthI moTuM mAchaluM gaLe, ne ene paNa enAthI moTuM gaLe. A bInA ukta udAharaNomAM sucavAI che. e prasiddha saMskRta zabdanuM ja Adhunika gujarAtImAM rUpAMtara 'masya-galAgala' che. eTale jayabhikhkhae navalanuM nAma yojyuM che te nAma jeTaluM prAcIna che teTaluM ja arthavAhI paNa che. lekhake eka sthaLe citArAnuM jaLAzayadarzana ane ciMtana ALekhatAM e bhAva hubahu spaSTa karyo che. (prakaraNa 10muM 'sabaLa nirbaLane khAya'), - prastuta kathAnuM guMphana karavAno vicAra ke prasaMge udbhavyo ane teNe mUrta rUpa kevI rIte dhAraNa karyuM, e hakIkata lekhake potAnA nivedanamAM bahu sacoTapaNe ane yathArtha rIte rajU karI che. te uparathI vAcake samajI zakaze ke prastuta kathAnuM nAma keTaluM sArthaka che. zarUAtamAM Apela pravacana pramANe potAno anAdhikAra jANavA chatAM, atre lakhANanI pravRtti karavAnI lAlaca kema thaI AvI eno khulAso mAre karavo rahe che. khulAsAmAM mukhya tattva to lekhaka pratye bahu moDuM thayeluM mAruM AkarSaNa che. enAM be kAraNo : eka to lekhakanI meM jANelI nirbhaya vRtti ane bIjuM emanI satata sAhitya-vyAsaMgavRtti. A TUMka nirdezanuM spaSTIkaraNa karavuM jarUrI che. ema to amadAvAdamAM soLasattara varSa thayA, ane te paNa bahu najIka najIka ame rahetA. paNa kahI zakAya evo paricaya to traNeka varSa pahelAM thayo, ane cittane vizeSa AkarSanArI hakIkata to thoDA vakhata pahelAM ja jANavA pAmyo. naitika baLane AdhAre, kazA paNa jokhamono ke agavaDano vicAra karyA sivAya potAnA AzrayadAtA ane zraddheya lekhAtA saMsthAnA adhiSThAdAyaka guruvarga sAme baLavo karavAnI vRtti, e mane AkarSanAruM jayabhikhkhanA jIvananuM prathama tattva. lagabhaga beMtALIsa varSa pahelAM kAzImAM mArA mitro sAthe mAre je sthitino sAmano karavo paDelo, lagabhaga tevI ja sthitino ane te ja varga sAme sAmano potAnA mitro sAthe jayabhikhkhane karavo paDyo, e amArI samazIlatA, paNa * navA pheraphAra vakhate 'masya-galAgalanuM nAma badalIne 'premanuM maMdira ' rAkhyuM che. ethIye vadhAre AkarSaNa to temanAmAM AvirbhAva pAmela vaMzaparaMparAgata saMskArane jANIne thayeluM che. hakIkata e che, ke jayabhikhkha urphe bAlAbhAI desAInA ja eka nikaTanA pitrAI nAme zivalAla ThAkarazI desAI kAzImAM mArI sAthe hatA. mArAye pahelAM temaNe potAne Azraya ApanAra ane pote jene zraddheya mAnela tevA adhiSThAyaka gurujana sAme naitika baLanI bhUmikA para ja baLavo karelo, ane pUrepUrI agavaDamAM mukAvA chatAM jarAya namatuM nahi toLeluM. e dRzya Aje paNa mArI sAme nAcatuM hoya tevuM tAjuM che ane mane paNa e ja bhAInA sAhasathI kAMIka ajJAta rIte sAhasa kheDavAnI preraNA maLelI. jyAre mane mAluma paDyuM ke bAlAbhAI e to uparyukta zivalAla ThAkarazInA pitrAI, ane vadhArAmAM e mAluma paDyuM ke temaNe paNa emanA ja jevI ane e ja bhUmikA upara ane e ja varga sAme baLavo karyo, tyAre eka bAjuthI vaMzaparaMparAgata saMskAra UtarI AvavAnuM Azcarya thayuM ane bIjI bAjuthI jayabhikhu pratye AkarSaNa vadhyuM. navAInI vAta to e che, ke zivalAla ThAkarazI desAInA baLavA vakhate jayabhikhuno janma paNa na hato. AkarSanArI bIjI bAbata e jayabhikhkhanI sAhitya-parizIlanavRtti che. je vRtti sAthe mAruM jIvana pahelethI ja eka athavA bIje kAraNe joDAyeluM che, te ja vRtti sAthe temanuM AkhuM jIvana baLa ane AtmavizvAse bIjA keTalAka evA saMkalpo karelA che ke je puruSArthI ane svAvalaMbI jIvananA ja AdhAra gaNAya. mukhya A be bAbatonA AkarSaNe mane anadhikAranA vicAranI upekSA karAvI ane e ja sthaLe lakhavAno mAro -jo adhikAra kahI zakAya to) mukhya adhikAra che. saritAkuMja, elisabrija , amadAvAda-9, tA. 19-2-1950 - sukhalAla tRtIya AvRtti samaye jayabhikhu janmazatAbdI nimitte A navalakathAno punaH avatAra thAya che teno AnaMda anubhavIe chIe. e samaye hirozImA-nAgAsAkI para paDelA bombanI ghaTanAne kAraNe lekhakane thayelo cittakSobha sAMprata samayamAM Thera Thera cAlatAM yuddho ane AtaMkane pariNAme Ajano bhAvake paNa anubhave che. e dRSTie A navalakathA rasaprada banI raheze. amadAvAda-7. TrasTImaMDaLa jayabhikhkhuM, sAhitya TrasTa 22
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ savAI sAhityakAra jayabhikhkha keTalAka lekhako evA hoya che jemanAM lakhANomAMthI jIvananAM mUlyo ApoApa UpasI Ave che. keTalAka lekhako evA paNa hoya che je potAnA vaktavyamAMthI jIvananAM mUlyo upasAvI Ape che ane bIjA keTalAka evA paNa hoya che jemanI kRti pote ja mUlyarUpa hoya che. 'jayabhikhkhuM" prathama prakAranA lekhaka hatA. te jIvanadharmI sAhityakAra hatA. teo gaLathuthImAM dharma ane tenAM mUlyo laIne AvyA hatA paNa temanI dharmanI vyAkhyA vizALa hatI. jIvanane TakAvI rAkhanAra baLa tarIke temaNe dharmane joyo hato ane tethI emanI vArtAo, navalakathAo ane anya sAhityano viSaya dharma ke dharmakathA rahela che. tAttvika rIte joIe to koI dharma mAnavatAthI vimukha hoto nathI. mANasa teno upayoga ke arthaghaTana potAnI anukULatA mujaba mAnavaghAtaka siddhAMta tarIke karIne kleza vahore che. 'jayabhikhkhajaina dharmanA lekhaka che ane nathI. che eTalA mATe ke zramaNa bhagavAna mahAvIranA upadezane ahiMsAnI vyApaka bhUmikA upara samajAve che ane teo jaina dharmanA lekhaka nathI tenuM kAraNa e ke jaina kathAvastumAMthI sAMpradAyika tattva gALI nAkhIne teo mAnavatAnI sarvamAnya bhUmikA upara tene mUkI Ape che. dA.ta., 'bhagavAna RSabhadeva'mAM mAnavadharmanuM Alekhana samAjane zreyaskara mArge dore tevuM che ane 'kAmavijetA sthUlibhadramAM jaina dharmanuM svArasya pragaTa karI batAvyuM che. te ja rIte 'vimAditya hemu'mAM islAma ane 'premabhakta kavi jayadeva'mAM vaiSNava dharmanuM hArda samajAvyuM che. A prakArano abhigama gujarAtI lekhakomAM 'jayabhikhkhae darzAvyo che te AjanA binasAMpradAyika mAholamAM khAsa noMdhapAtra che. 'jayabhikhkhanI vArtAonAM zIrSaka vAMcIne koIne ema lAge ke te dharma-upadezaka che; paraMtu temanI kalamamAM joza che eTalI ja citrAtmakatA che. AthI temanI vArtAo bALako, kizoro ane prauDhone paNa game che. sarasa ane sacoTa kathanazailI bhAvakone suMdara rasabharyuM sAhitya vAMcyAno AnaMda Ape che. temaNe lakhelI 'vikmAditya hemu', 'bhAgyanirmANa', 'dilhIzvara' vagere aitihAsika navalomAM vakhaNAyelI 'premabhakta kavi jayadeva" che. vaiSNava saMpradAyane bAdhaka na nIvaDe ane premalakSaNA bhaktine pUro nyAya maLe e dRSTie emaNe kavi jayadevanuM pAtrAlekhana karyuM che. jayadeva ane padmAnA premanuM temAM kareluM nirUpaNa temanI sarjanazaktinA viziSTa unmeSarUpa che. temaNe kizorone mata jIvanarasa pAya evI 'javAMmarda' zreNInI sAhasakathAo ApI che, je ApaNA kizorasAhityamAM kImatI umerArUpa che. temanA saMkhyAbaMdha vArtAsaMgrahomAM 'mAdare vatana', "kaMcana ane kAminI', 'yAdavAsthaLI', pArakA gharanI lakSmI', 'premapaMtha pAvakanI jvAlA', 'zUlI para seja hamArI' vagere saMgraho dhyAnapAtra che. jemAMnI utkRSTa vArtAono saMcaya have prasiddha thaI rahyo che. temanI TUMkI vArtA lakhavAnI paddhati sIdhI, sacoTa ane kathanapradhAna hoya che. vArtAkAra tarIkenI temanI bIjI viziSTatA jUnI paMcataMtra zailImAM temaNe lakhelI jaina, bauddha ane hiMdu dharmanI prANIkathAomAM pratIta thAya che. dIpakazreNI ane ratnazreNI paNa lokapriya thayelI che. jaththo ane guNavattA baMnemAM 'jayabhikhkhanuM bALasAhityakSetre pradAna mAtabara che. sacoTa saMvAdo, suMdara takhtAlAyakI ane ucca bhAvanAdarzanane kAraNe emaNe lakhelAM nATako reDiyo ane raMgabhUmi upara saphaLa prayoga pAmela che. temaNe zramaNa bhagavAna mahAvIranuM 'nigraMtha bhagavAna mahAvIra' nAmanuM caritra ApeluM che. zailInI saraLatA, vigatonI pramANabhUtatA ane vastunI bhavyodAtta prerakatAne kAraNe e kRti uccakoTinI sAhityika pratiSThA pAmelI che. jayabhikhkhanA vipula sAhityasarjanamAMthI cayana karIne emanuM utkRSTa sAhitya navA rUpe prakAzita thAya che, teno AnaMda che. dharma jIvanavyApI havA che. tene kalAnI moralImAMthI phUMkavAnI phAvaTa bahu thoDA lekhakomAM hoya che. "jayabhikhkhuM" e kArya prazasya rIte bajAvI zakyA hatA. aneka sAMpradAyika saMketone temaNe potAnI sUjhathI buddhigamya banAvI ApyA che. dharmakathAnA khokhAmAMthI lekhakanI dIptimaMta sauSThavabharI kalpanA vRttionA saMgharSathI bharapUra prANavaMtI vArtA sarje che ane vividharaMgI pAtrasRSTi UbhI kare che. ApaNuM dharmakathAsAhitya preraka ane rasika navalakathA mATe keTalA moTA pramANamAM kAco mAla ApI zake tema che tenuM nidarzana munazInI navalakathAonI mAphaka jayabhikhunI paurANika navalakathAo paNa karI rahI che. | 'jayabhikhunuM vyaktitva lohacuMbaka jevuM ane svabhAva TekIlo hatAM. te narmadanI paraMparAnA lekhaka hatA. vArasAmAM maLatI paitRka saMpatti na levI, nokarI na karavI ane lekhanakAryamAMthI je maLe temAMthI gujarAna calAvavuM e nirNayo temaNe e jamAnAmAM jyAre lekhakanAM lekha ke vArtAne puraskAra ApavAnI prathA baMdhAI na hatI tyAre karyA hatA. sAhasa, jhiMdAdilI, nekI ane vaphAdArInI vAto emanI pAsethI kadI khUTe nahi. temanA vyaktitvamAM paNa e guNo hovAthI temanuM snehI vartuLa moTuM hatuM. temano svabhAva paragaju hato. dukhiyAMnAM AMsu lUchavAmAM temane AnaMda Avato. mAnavatAnA hAmI jayabhikhkhuM samartha sAhityakAra hatA paNa vyakti tarIke savAI sAhityakAra hatA. 2008 - dhIrubhAI ThAkara
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ premanuM maMdira 10. anukramaNikA vilocana zreSThI dhanAvaha 3. mUlA zeThANI. dRSTi tevI sRSTi citAro rAja zekhara abhigraha 7. mahAyogI potAnA ja paDaghA koNa kono nyAya kare ? sabaLa nirbaLane khAya 11. avaMtIpati pradyota 12. raja mAMthI gaja 13, hAthanAM karyA haiye 14. satI rANI 15. vatsarAja udayana baLa ane buddhino jhaghaDo premanuM maMdira : mahAvIra 18. sArAmANasAInuM du:kha 19. premamaMdiranI pratimA vatsarAja ne vanarAja vAsavadattA 22. kuMvarI kANI ne rAjA koDhiyo 23. ghI ane agni 24. AtamarAma akele avadhUta pahelo Adarza 26. duvidhAmeM donoM gaI 27. vaheze ahIM samarpaNanI dhArA 28. marIne mALavo levAnI rIta 29. premanuM maMdira 16, 20. 21. 139 143 155 164 171 176 181 187 191 198 rapa.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ vilocanA zarada RtunI suMdara savAra hajI hamaNAM ja UgI hatI. vatsadezanI rAjanagarI kauzAMbInAM bajAromAM vahelI savArathI ja bhAre bhIDa macI hatI. kauzAMbIpati mahArAjA zatAnika gaIkAle aMgadezanI pATanagarI caMpA para vijaya meLavIne pAchA pharyA hatA. emaNe caMpAmAMthI ANela mAla-milakata ne dAsadAsIo sainikomAM ne sAmaMtomAM udAra hAthe vaheMcI ApyAM hatAM. enI Apale mATe bajAramAM bhAre bhIDa jAmI hatI. bajAramAM kyAMka ratnajaDita mugaTa vecAya che. kyAMka navalakhA hAra vecAya che. are, paNe hIrAjaDita kAMsakIo pANInA mUle jAya che. sonAnA bAjaTha ne rUpAnA palaMgo maphatanA bhAve maLe che. hIracIra ne hAthI-ghoDAM to Dhole TiMbAya che. rUpALAM dAsa-dAsIono paNa kaMI meLo jAmyo che ! dezadezathI grAhako doDyA Ave che ! kauzAMbInAM A bajAromAM vilocana nAmIco vepArI hato. hajI gaI kAlanI ja vAta che. vatsadezanA adhipatie ene rIya dhvaja ApIne ardhakoTidhvaja banAvyo hato. paNa e pachI to, eNe jotajotAmAM eTalo napho karyo, ke mahArAja vatsarAjano bIjo darabAra bharAya eTalI ja vAra, eNe suvarNa dhvaja meLavI koTidhvaja jAhera thavAnI hatI. vilocananI zAkha prAmANika vepArI tarIkenI hatI. enI AMTa jabarI hatI. ene tyAMthI vahorelA mAla mATe kadI dAda-phariyAda na AvatI. e hato paNa AkhAbolo. grAhakanA moDhA para ja e potAnA mAlanI khoDakhAMpaNa kahI deto ane chevaTe kaheto : zrImAna, pazu ane strInAM rUparaMga jovA karatAM enI jAta-jAta jotAM
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIkho. jo Dhora ane strI sArAM lakSaNanAM hoya to nihAla karI de. emAM be-cAra bhASA suvarNano lobha sAro nahi. tame mAnazo nahi, zrImAna ! paNa lakSaNazAstra mAre moDhe che. rekhAzAstramAM to koI paMDita sAthe vAdamAM na hAruM. are, lAMbI-TUMkI vAta zuM kAma karavI ? ApaNA senApati zulapANijI be varSa pahelAM eka dAsI kharIdavA AvelA; kahe, vilocana ! tuM ja joI-tapAsIne dAsI Apa; tArA para bharsa che ! ne zrImAna, peTachUTI vAta kahuM chuM, vepAramAM to vizvAsune ja ThagAya ! paNa huM evo vepArI nathI. meM eka evI sulakSaNI dAsI ApI, ke senApati zUlapANijI cAra varSamAM to sAta bhavanuM dhana kamAyA ane mahArAja zatAnika Aja emanI AMkhe ja dekhe che ane pelI traNa TakAnI dAsI rANI banI beThI, ne eya e rAja mahelamAM amanacamana uDAve.' vilocana bhAre vAcALa ! jo tame jarA mana batAvo, to sAMja sudhI potAnuM purANa hAMkyA ja kare; bole kadI na thAke. ane potAnA mAlanI ATaATalI prazasti karyA pachI bhalA kyo pASANa na pIgaLe ? paNa Aja to bajAramAM enuM bolyuM na saMbhaLAya eTalI bhIDa hatI. grAhako kIDiyArAnI jema UbharANA hatA ne bhAre bUmAbUma karatA hatA. vilocana teone ghAMTA pADIne eka ja vAta karato : 'utAvaLA koI thazo mA ! huM jUno jogI che. dareka laDAI pachI A rIte bajAromAM paDApaDI thAya che. vepArI ane gharAkane sahune thAya che, ke ApaNe rahI gayA; AvI taka pharI hAtha Avaze nahi ! ane tenA lIdhe kyAMka kathIranA bhAve kuMdana vecAya che; to vaLI koI ThekANe kuMdanane bhAve kathIra jAya che. paNa huM evo takavAdI nathI; Taca mAlano vecanAro chuM. amArI sAta peDhIthI ame e nIti rAkhI che. sahu sahuno mAla hAjara karo : padminI, hastinI, citriNI, zaMkhaNI - mane parakha karatAM vAra nahi lAge." are e vilocana ! konI vAta kare kare che ? jarA moM saMbhALIne vAta kara !" eka sainika jevA mANase jarA dama chAMTyo. "dhaMdho karavo che ke bhIkha mAgavI che ? padminI, padminI zuM kare che ? bhalA mANasa, padminI to vatsadezamAM zuM, AkhI bhAratabhUmi para eka mAtra mahArANI mRgAvatI ja che. rAjadarabAramAM khabara paDI to avaLI ghANIe ghAlI tela kADhaze. rAjAjIne jANe che ? mahArANI tarapha AMgaLI cIMdhanArano hAtha vADhe, najara karanAranAM neNa kADhe, nAma lenAranI jIbha kApe !" sainike bhAre rUAba chAMTyo. eNe potAnI pAchaLa dorIthI bAMdhIne eka rUpALI chokarI UbhI rAkhI hatI. cAMdA jevuM enuM moM hatuM ne haraNAM jevI enI AMkho hatI. are ho ! sainikavara zrImAna vikramAvatArajI ! namaste, namaste ! zrImAnuM, 2 1 premanuM maMdira AyuSyamAna, gusso ema garIba para na hoya, amAre evA bola zA ne vAta zI ! amAre to amAro vepAra bhalo ne ame bhalA ! duniyA duniyAnuM phoDI le. bApajI ! ame to ApanI rAMka prajA chIe. vAMka Ave to to vaDho, emAM navAI zI ? balka vagara vAMke paNa amane mAravA ke jivADavA e Apa zrImAnanI marajInI vAta che ! padhAro ne, mAruM lakSa bIje hatuM. A bhIDa juo cho ne ?" ustAda vilocane sainikane mIThI jabAnathI AmaMtraNa ApyuM ne potAnI pAse bolAvyo ane hasato hasato e ene kahevA lAgyo : "zrImAna, loko to bhAre gAMDA che. ane eka rIte pUcho to emano paNa doSa nathI; garaju haMmezAM gAMDA ja hoya che. A badhA ema mAne che, ke caMpAnagarInI phatehamAMthI ANelI badhI strIo mAtra padminI ke citriNI ja hoya che." vaLI pAchuM padminInuM nAma lIdhuM ? are mUrkha, e nAma bolavuM baMdha kara ! padminI strInA paganI pAnI paNa te joI nathI !" vikramAvatArajIe pharI dama chAMTyo. are hAM, bhUlyo sAheba ! padhAro padhAro ! bolo, kaMI khapa ? mArA joguM kaMI kAma ? zrImAnuM, eka vAra to mArI sAthe kAma pADI juo, jIvanabhara yAda karazo, hoM !" vilocane vAta badalI nAkhI. vilocana, Aje to tArA jozuM ja kAma laIne Avyo chuM; tAro ja khapa paDyo che." sainike kahyuM. are zrImAna, to bolatA kAM nathI ? kaho te mAla hAjara. ApanI kRpAthI mArA khajAnAmAM koI khoTa nathI. aMganAM phUdAM, baMganA gulAba, kAzInI kamalinI, kozalanI ketakI, magadhanI mohinI, rorUnI raMbhA, kAmarunI kAminI : mAgo te maLaze. Apa jANo cho, ke huM koIne chetarato nathI, ane temAM paNa Apane..." "mAre mAla levo nathI, vecavo che." sainike ema kahetAM potAnI pAchaLa rAkhelI chokarIne dorIthI AgaLa kheMcI. jo, kevI surekha ne namaNI chokarI che !" ema ? tyAre to Aje Apa vepArI thaIne AvyA cho, ne huM Apano garIba grAhaka chuM ! vAru, vAru, e to maherabAna, ema ja cAle. 'kabhI nAva gADemeM, to kabhI gADA nAvameM ! ciMtA nahi." jarA laheko karato vilocana AgaLa Avyo, ane eka AMkha jhINI karI chokarIne joI rahyo." kasAI gheTuM kharIdatA pahelAM, kAchiyo zAkano sodo karatAM pahelAM mAlanI jAta, eno kasa vagere je bArIkAIthI nihALe; e rIte vilocana e chokarIne nihALI rahyo. vilocana D 3
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ chokarInuM ekeeka aMga e bArIka dRSTithI vilokI rahyo ane jANe pote pUrI parIkSA karI cUkyo hoya tema thoDI vAre bolyo : "sainikajI, chokarInAM hAtha, kAna, AMkha, hoTha joyAM, chokarI sulakSaNI che. rAkhI mUko ne ! vAraMvAra Avo Tacano mAla bajAramAM Avato nathI." nA bhAI, nA. caMpAnI laDAImAMthI eka A chokarI ane eka enI mA ema bene upADI lAvyo hato. enI mA upara mAruM mana TharyuM hatuM, paNa e to satInI pUMchaDI nIkaLI ! huM jarA aDavA gayo tyAM jIbha karaDIne bhoMya para paDI. bhale gulAma tarIke pakaDAyelI, paNa game tema toya strI kharI ne ! mAruM mana jarA pApabhIru che. manane lAgyA kare che ke arere, mane strIhatyA lAgI ! tyArathI mana bhAre bhAre rahe che ane enI mAnA caherA-mahorAne maLatI A chokarI mane to dIThI gamatI nathI !" "Apa bhAre dharmaparAyaNa jIva cho ! sAkSAt dharmAvatAra cho. bAkI to, rasazAstra ne kAmazAstranI najare jarA juo ne, kevI tAraliyA jevI AMkho che ! are, enI AMkhomAM ramato AsamAnI raMga to jANe joyA ja karIe ! A keza, atyArathI ja nAgapAza jevA che. kauzAMbInA koI zuMgAragRhamAM jarA saMskArita karAvI keza gUMthAo to enI pAse devAMganA paNa jhAMkhI paDe." "kavi banI gayo lAge che." "nA re zrImAna, amArA dhaMdhAmAM vaLI kavitva kevuM ? asthi, mAMsa, majjAnA A vepAramAM to bhAre vairAgya Ave che ! jojo sAheba, koI dahADo huM saMnyAsI na banI jAuM to kahejo ! A to bALabaccAM mATe be TakAno saMgharo thaI jAya eTalI vAra che !" have ADI vAto mUkI de. A sodo pAra pADI de." pharI eka vAra kahuM chuM, rAkhI mUko ! zrImAna, mArI so TacanI salAha mAno." "nA, nA, A veTha huM kyAM veMDhAruM ! are, jo mUlya ApavAnI ja zakti che, to jyAre joIze tyAre manapasaMda mAla maLI zakaze - be TakA AghApAchA. kauzAMbIno dAsabajAra kyAM ujjaDa thaI gayo che ? ane mahArAjA zatAnike kyAM zastratyAga karyo caMDikA jevuM hatuM ! kALA mukhamAM moTA lAla hoTha, emAM lAlaghUma jIbha, lAMbI bhujAomAM raheluM aNIdAra trizuLa ! trizuLano cheDo naThora gulAmonA lohIthI raMgAyelo hato. game tevI abhimAnI strI yakSikA pAse DhIlIDhasa thaI jatI. yakSikA ghaDIbhara A navI gulAmaDI tarapha nIrakhI rahI ! chokarI sUnamUna UbhI hatI. enI AMkhomAM nirAdhAratA bharI hatI. jALamAM phasAyelI mRgalInI jema e paravaza hoya evo enA mukha para bhAva hato.. caMdananI DALa jevI chokarI che !" gulAmomAM jAlIma gaNAtI yakSikAne paNa paLavAra chokarI upara vahAla AvyuM. yakSikA !" TharAvelI kiMmatanuM suvarNa gajavAmAM mUkatAM sainika yakSikAnI pAse Avyo, eNe jarA naramAzathI kahyuM : "yakSikA, koI sArA grAhakane vecaje , hoM ! chokarI sArI che." zrImAna, vaLI pAchI enI e vAto. juo, eka niyama kahuM : strI, dAsa ane zudra tarapha kadI mAyA-mamatA dekhADavI nahi. e to cAbukanA camakArake sIdhAM dora ! amAre vaLI zuM sAro grAhaka ne zuM khoTo grAhaka ! amAre to ochuM ke vadhatuM suvarNa vicAravAnuM vadhu Ape e sAro grAhaka !" "nA, nA, jo ne chokarInI AMkhomAM kevo bhAva che !" tame puruSo bhAre vicitra che hoM ! ghaDImAM mAyAbhAva evo dekhADo ke jANe hamaNAM gaLagaLA thaI jazo, ne ghaDIkamAM krodhabhAva evo dekhADo ke jANe dehanAM cirADiyAM karI aMgeaMgamAM maracuM bharazo ! mana na mAnatuM hoya to hajIya taka che, laI jAo ghera pAchI !" nA, e to je eka vAra nakkI thayuM e thayuM. ahIM 'be bolanI vAta ja nahi !" e to huM jANuM chuM. gharavALIe ghasIne rAkhavAnI nA pADI haze. have to badhI gRhiNIo dAsI tarIke kadarUpI ane kALI dAsIone ja pasaMda kare che ! mane mApha karajo zrImAna, tamArA moTAnA gharamAM uMdara-bilADInA khela cAlatA hoya che ! enA karatAM ame sArAM !" yakSikA bolatAM bolatAM maryAdA vaTAvatI jatI hatI. vilocane aDadhethI vAta kApI nAkhatAM kahyuM : "vAru sAheba ! have kaI navI laDAI khelavA javAnA che, e to kaho ! kAmaru dezamAM jAo to jarUra cAra-cha letA Avajo. tyAMnI ghanakuyumAM ne sutanuja ghanAnI mAMga vadhAre che." vAru, vAru, ane sainika chellI eka najara pelI chokarI tarapha nAkhIne cAlato thayo. vAru sAheba, to kaho teTaluM suvarNa ApuM !" vilocana ane sainika A pachI khAnagImAM bAMdhachoDa karavA lAgyA. je kiMmata sainika mAgato hato e vilocanane bhAre paDatI hatI, paNa Akhare samAdhAna thayuM. sainike chokarIne vilocana pAse kheMcI ne rassI choDI lIdhI. vilocane bUma mArIne aMdaranI vakhAramAMthI eka strIne bolAvI. enuM nAma yakSikA hatuM; gulAma strIonI e rakSikA hatI. enuM svarUpa pracaMDa, kadAvara ne sAkSAt 4 premanuM maMdira vilocana 5
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ zreSThI dhanAvaha vilocane yakSikA tarapha joIne kahyuM : "yakSikA, otarAdI vakhAramAM jyAM ApaNe ucca kuLanI dAsIo rAkhIe chIe tyAM ene rAkhaje . koI dAsa enA tarapha najara paNa na nAkhe, e dhyAna rAkhaje ! ApaNe paNa gulAmone zIla pALatAM zIkhavavuM joIe, kAraNa ke bajAramAM tevAno bhAva moM mAgyo maLe che." - "vAru !" pracaMDakAya yakSikA navI dAsIno hAtha pakaDIne cAlI gaI savAranA pahoramAM ja eka khoTI lapa vaLagI ! Ajano dahADo bagaDyo ! he bhagavAna !" vilocana AvIne eka UMcA Asana upara beTho. vepAramAM e vahema ane jyotiSane bahu mAnato. e kaheto ke zukana to dIvo che. Aja zarUAtamAM ja khoTa beThI. eNe navo mAla levA-devAnI sahune Aja pUratI nA saMbhaLAvI dIdhI. enI ciMtA svAbhAvika hatI, kAraNa, enI vakhAromAM hamaNAM hamaNAM ghaNAM dAsa-dAsI bharAI gayAM hatAM. bhAratavarSanA rAjAo hamaNAM digvijayanA zokhamAM paDyA hatA. roja chAzavAre laDAIo thatI. laDAImAM je rAjAnI jIta thatI, e hArelA rAjyanI mAla-milakata sAthe juvAna strI-puruSone paNa baMdIvAna banAvIne laI AvatA, evI strIo ne evA puruSo gulAma kahevAtAM. A gulAmo rAjamAnya dAsa-bajAramAM vecAtAM. vaLI pratyeka laDAInuM pariNAma svabhAvika rIte anAjanI taMgImAM AvatuM. khetaro roLAtAM, bhaMDAro lUMTAtA ne duSkALa DokAto. AmAM paNa peTanI Aga ThAravA bALako vecAtAM. duSkALa pachI anivArya evo rogacALo phATato. keTalAMya bALako anAtha banatAM, strIo vidhavA thatI ane e badhAM nirAdhArano AdhAra vilocana jevA dAsabajAranA vepArIo hatA ane A badhAM kAraNothI hamaNAM vilocananI vakhAromAM khUba mAla bharAI gayo hato. enI icchA bhAraNa ochuM karavAnI hatI, kAraNa ke eTalA moTA gulAma-samudAyane saMbhALatAM, sAcavatAM ne yogya rIte zaNagArIne rAkhatAM bhAre kharca thato ! rAjamAnya dAsa-bajAramAMthI kharIdela dAsadAsIo kharIda karanAranI milakata lekhAtAM, AvAM gulAmone koI rAjakIya ke mAnavIya hakka na maLatA. kharIdanAra sarvasattAdhIza ! gulAma para ene sarva prakAranA vadha, baMdha ne ucchedanA adhikAra ! vilocana evo rAjamAnya khAnadAna vepArI hato. vilocana jevo pAvaradho hato, evo ja vahemanuM ghoyuM paNa hato. pelI caMdananI DALa jevI nAjuka chokarI kharIdyA pachI enAmAM bhAre parivartana AvatuM jatuM hatuM. jalanidhinA atAga UMDANa jevI pelI chokarInI AMkho enA smaraNapaTa para kaMI kaMI bhAve aMkita karI rahI hatI. te peTanI dIkarI sunayanAne joto ne vicAramAM paDI jato : are pelI caMdanA ne A sunayanA, e bemAM phera zo ? rUperaMge, guNe kaI rIte UtaratI che ? zA mATe eka gulAma ? zA mATe eka pratiSThita ? gulAmane zuM jIva nahIM hoya ? peTanAM jaNyAM ne pArakA jaNyAmAM keTaluM aMtara ! joke AvA vicAro vilocananA vepAra mATe AtmaghAtaka hatA ane A pahelAM kadI e evo vevalo banyo paNa nahoto. paNa nAnIzI chokarInI zAntaglAna mukhamudrA eNe joI tyArathI ene kaMInuM kaMI thaI gayuM hatuM. ene lAgatuM ke saMsAranI karuNatA-kSaNabhaMguratA jANe tyAM AvIne thIjI gaI hatI. kisalaya samA enA o joine ene thatuM ke are, raDI paDIe ! e divasathI eNe cAbuka mUkI dIdho. nAnI chokarIone to e mArato sAva baMdha thayo. keTalIka vAra yakSikAne bolAvI e kaheto : "he yakSikA, te to keTalIya gulAmaDIo ane gulAmonA vAMsA phADI nAkhyA che, paNa tane ema nathI lAgatuM ke gulAma kaMI badhA sarakhA nathI hotA, kharAba hoya tema sArA paNa hoya ?" evI vAta huM na jANuM. huM to eTaluM jANuM ke ApaNA kahyAmAM rahe te sAro, kahyAmAM na rahe e kharAba, tADanano adhikArI. gaIkAlanI ja vAta che. eka DosAne gulAmaDI joItI hatI. e kRpaNa AtmAM khUba suvarNa laIne Avyo hato. eNe eka nAnI chokarI kharIda karI - jUInA jevI komaLa, keLanA jevI snigdha. ene joIne viSayI bUDhAnA moMmAMthI lALa paDavA mAMDI. meM kahyuM : DosajI, cetatA rahejo; nahi to marI jaze to pApa lAgaze.' buDho dAMta kaTakaTAvI kahevA lAgyo ke 'gulAmane hAthe 6 | premanuM maMdira
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ karIne kyAM mArI nAkhIe chIe ? bAkI enI meLe marI jAya emAM te pApa ke puNya ? are, ema paNa e jIvane mukti maLe che ne ! nahi to bicArAM A bhave kaMI gulAmImAMthI thoDAM chUTavAnAM hatAM ?' pelI chokarI bicArI ene joI DarI gaI hatI. pahelAM to eNe pAchAM pagalAM bharyAM, paNa A trizuLa jarA pIThamAM bharAvyuM ke jAya bhAgI !" yakSikA alhAsya karI UThI. yakSikAnI vAta sAMbhaLI haMmezAM bhayaMkara ahAsya karanAro vilocana jANe Aje thAkI gayo. e nIce besI gayo ane kahevA lAgyo : "yakSikA, ApaNe eTaluM na karIe ke dAsIo-chokarIono vepAra baMdha karIe, mAtra dAsI ja vecIe ? laDadhAro tarapha mane jarAya dayA nathI jAgatI." "koI zramaNa bheTI gayo lAge che ! bhagataDo thayo che ke zuM ?" yakSikA moTI moTI AMkho nacAvatI bolI. nA, nA, bhagata to zuM ? sAta peDhIno A dhaMdho che, paNa A chokarI bhAre vicitra che. ene joyA pachI ghaNA vicAra Ave che. Avo nabaLo huM kadI nahoto paDyo." "are, tArA vicAravAyunuM mULa e chokarI ja che. kAle savAre je pahelo Avaze, tene vecI daIza. e ja apazukaniyALa lAge che ! aThavADiyAthI dhaMdho ja cAlato nathI !' nA, nA, evuM na karIza, yaNikA !" "tArI eka paNa nahi sAMbhaLuM. kAmaru dezanI kAminI athavA rorUnI rebhA jenuM mana caLAvI na zakI, enuM mana eka chokarI caLAvI jAya, e to na banavAnuM bane che. A lAgaNIveDA bhUMDA che. A to vepAra che. vepAramAM to vepAranI rIte badhuM cAle, e chokarIne to je maLe te laIne vecI nAkhe ja chUTako. e jaze to tAruM mana thALe paDaze. puruSonAM citta bhAre caMcaLa ghaDyAM che ghaDanAre !" yakSikAne vilocana jevA pratiSThita vepArIne paNa lADamAM tuMkAre bolAvavAno khAnagI adhikAra hato. - "utAvaLa na karatI. huM gharAka lAvI daIza," eTaluM kahIne vilocana bahAra nIkaLI gayo. e ghaNe ThekANe pharI Avyo, paNa mana zAnta na thayuM. atala UMDANavALI pelI chokarInI AsamAnI AMkho ene yAda AvyA karatI hatI. keTalAMka ma evAM hoya che, je mRtyunI chellI paLa sudhI vIsarAtAM nathI. emAM bhAre asara bharI hoya che. e bhajanamaMDaLImAM gayo. moDI rAta sudhI bhajana gAyAM, paNa citta ThekANe na AvyuM. gurudevanA caraNa dAbI dharmI vilocana bheTa dharI Avyo, topaNa zAnti na maLI. iSTadevano jApa karyo, chatAM cena na paDyuM. are, chokarIne joIne kAma jAgavAne badale zamI gayo che, chatAM A azAnti zI ? moDI rAte e pathArImAM paDyo. AkhI rAta svapnAmAM pelAM nayanatAraka dekhAtAM rahyAM. savAre vilocana vahelo UThI gayo. rastA upara jaIne e Ubho rahyo. sUryano suvarNaraMgI prakAza cAretarapha patharAI gayo hato. gulAmAM vahelI savArathI kAme lAgyA hatA. gulAmaDIo potAnI mAlikaNa mATe zuMgAranAM sAdhano ekatra karI rahI hatI. koI vAra naThora Dhora ke 8 premanuM maMdira reDhiyALa gulAma upara vIMjhAtA cAbukanA sapATA ThaMDI havAmAM gAjatA. koI vAra bUmo kAne paDatI : "beTAone kAma karatAM TADha vAya che ! karama buMdiyALAnAM ne ropha rAjAno !" ne thoDI vAramAM ja koI gharanA daravAjAmAMthI AgaLa doDato ardhanagna gulAma ne pAchaLa pAmInAnI zAla oDhI hAthamAM cAbuka laI doDato gharabhaNI dekhAto. kevI ramUja ! ghara gharanA daravAjAmAM prajAjanano A tamAzo jovA AvIne khaDA thayA hatA. khUba majA jAmI. vAha bhAI, vAha ! khUba karI ! e pakaDI pADyo gulAmane ne bharabajAre badhAnI sAme mAMDavo phaTakAravA ! AvI TADhamAM bhAre kAzamIrI zAlamAMthI hAtha bahAra kADhIne jorathI cAbuka vIMjhavo e kaMI ochI mahenatanuM kAma hatuM ! gulAmanA moMmAMthI lohI jatuM hatuM, e hAtha joDato hato, paNa pelo bamaNA AvezathI phaTakArato hato. loko hasatAM hatAM. bhAre ramUja ! savAranA pahoramAM zuM suMdara ramUja mANavA maLI ! paNa vilocananuM dila atyAre ramUja mATe taiyAra nahotuM. eNe e dRzya taraphathI moM pheravI lIdhuM ne dUra dUra kSitija sudhI najara nAkhI. paroDhanAM paMkheru cAro cUgavA ahIMthI tahIM gAtAM gAtAM ghUmI rahyAM hatAM. vilocananI vyagra dRSTine e jovAmAM kaMIka AsAyeza maLI. tyAM to e dhorI mArga para eka rAja hAthI ghaMTA vagADato Avato dekhAyo. sonethI raselI aMbADI tejano aMbAra choDatI hatI. emAM devakumAra jevo koI puruSa beThelo hato. vilocane utkaMThAthI be-cAra jaNAne pUchavuM. koI zreSThI, koI mahAjana, koI vyavahArIo gulAmonI kharIdIe to Avato nathI ne ? are cAlo, Aja bhAre taDAko paDaze. chokarIo badhI vecI nAkhuM. pachI dekhavuM nahi ne dAjhavuM nahi ! kauzAMbInA dAsabajAramAM mArA jeTalo mAla paNa konI pAse che ? vilocananI AMkhamAM avanavuM teja bhabhUkI UThayuM. paNa thoDI vAramAM e nirAza thaI gayo. ene khabara paDI ke A to rAja atithi che. mahArAjA zatAnika raMgazALA nirmANa karI rahyA che, emAM mUkavA mATe mahArANI mRgAvatInI chabI citarAvavAnI che. e mATe bhAratavarSamAM suvikhyAta yakSamaMdiranA citArA rAja zekharane teDyo che. e labdhivaMta che, mANasanuM mAtra eka avayava joIne sAMgopAMga ane Abehuba chabI dorI zake che ! vilocananI utsuka AMkho nirAza thaI pAchI pharI. e kaMI atyAre chabI citarAvavA nahoto nIkaLyo, "are vilocana !' yakiAkA ene zodhatI zodhatI tyAM AvI pahoMcI. vilocane enI sAme mAtra eka lukhkhI najara nAkhI, paNa kaMI javAba na Apyo, zuM kare che ?" chabI gherAvuM chuM, pathikA ! jo, pelo yAmaMdirano citAro rAja zekhara Ave. cAla, ene tArI chabI doravA kahuM !" ne vilocane yalikAnA pracaMDa deha para najara nAkhI. suMdara zurpaNakhA ! itihAsanI zurpaNakhA kadAca kurUpI hatI; A yakSikA evI nahotI ! enI dukAnanI e vizvAsu vANotara hatI, sAthe sAthe e enI vahAlasoyI zreSThI dhanAvaha D 9
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ patnI paNa hatI, lADa laDAvanArI mAtA paNa hatI, bhAvabharI bhaginI paNa hatI : yalikA anekarU pA hatI. "e dahADA gayA, gAMDA !" yakSikAe potAnA deha para eka snigdha najara nAkhI. "vilocana, rAja zekhara to 48 prakAranA nAyako ne 384 prakAranI nAyikAonI chabI cItaranAro che. rAjA-mahArAjA sivAya bIjAnuM gajuM nahi ne padminI sivAya bIjInuM kAma nahi. huM kaMI padminI thoDI chuM ?" | "nA, nA, yakSikA ! kauzAMbImAM padminI mAtra mahArANI mRgAvatI. bAkI to yalikA, premanA niyama kaMI ajaba che : emAM to jo zaMkhaNIthI mana lAgI jAya to padminI enI pAse pANI bhare ! bAkI, pelI chokarI caMdananI DALa jevI caMdanA moTI thatAM, huM khAtarIthI kahuM chuM ke, jarUra padminI thavAnI." joI na hoya to tArI padminI ! are, nAma mUka e rAMDa padminIonuM ! padminI to AkhA vaMzanuM nakhkhoda kADhe, tamAma dezanuM dhanota-panota vALe, ema gharaDA loko kahetA. atyAre to vAyaro vAyo che. bAkI padminI e to jIvatI jAgatI panotI ! enA kAraNe bhayaMkara laDAIo thAya !" "cUpa mara ! vaLI sipAI-saparuM sAMbhaLI jaze to tane ne mane baMnene ghANIe ghAlI tela kADhaze. A rAjAone to mAkhI mAravI ne mANasa mAravuM sarakhuM ! jaya ho padminI rANI mRgAvatIno !" vilocana pAchaLanuM vAkya jarA jorathI bolyo. rAja hAthI pAse AvatAM yakSikA utAvaLI utAvaLI bAjumAM sarI gaI. vilocana A pachI ghaNI vAra tyAM Ubho rahyo. sUraja tapavA lAgyo, paNa manamAnyo grAhaka na maLyo. eTalAmAM dUrathI dhanAvaha zeThane AvatA bhALyA. vilocana e bhadrika zreSThIne AvatA joI khuza thaI gayo, dhanAvaha zeTha bhAre dayALu - dayAdharmamAM mAnanArA hatA. be hiraNyakoTI nidhAnamAM, eka vepAramAM ne aDadhI vyAjamAM rAkhatA hatA. emane mUlA nAmanI patnI hatI. baMne svarganuM sukha bhogavatAM hatAM. kaMI saMsAra mAMDyAne ghaNo vakhata vItyo, chatAM kaMI saMtAna nahotuM thayuM : mAtra eTaluM duHkha hatuM. saMtAnanI achata zeThanA manane mUMjhavatI, vAMjhiyAnuM mukha lo ko na jue, evI mAnyatA hovA chatAM savAranA pahoramAM dhanAvaha zeThanuM nAma hoMzathI levAtuM. moM jonAra mAnatuM ke dahADo saphaLa thayo. e vilocananA jUnA grAhaka hatA. vepAradhaMdhA mATe tema ja gharakAma mATe mANasanI jarUra paDatI tyAre vilocanane tyAM AvatA. - jUnA vakhatamAM e motIno vepAra karatA. dariyAmAMthI motI kADhavA juvAna ne majabUta gulAmonI jarUra rahetI, paNa motI kADhavAnuM kAma evuM bhAre hatuM ke e gulAmo traNa-cAra varSamAM akALa mRtyune bheTatA. eka vAra koI munie kahyuM : "zeTha, gulAmone mANasa bhale na gaNo, paNa emanAmAMya jIva to hoya che ne ! emane satAvavA e bhAre pApa, hoM ! ane e pApe tamane saMtAna thatAM nathI." zeThe motIno dhaMdho choDyo, paNa saMtAna to na thayAM te na ja thayAM. " kema vilocana, atyAramAM kaMI phurasadamAM ?" ApanA mATe ja Avyo hato. eka suMdara dAsI ApanA mATe rAkhI lIdhI che. 10 B premanuM maMdira mAre emAM kaMI napho khAvo nathI, zeThajI !'' "vepArI napho nahi khAya to zuM vairAgI khAze ? paNa alyA, harIpharIne ame huto ne hutI; be mANasamAM te keTalAM dAsa-dAsI rAkhavAM ?" "are zrImAna, laI javA jevI che. Avo mAla vAraMvAra Avato nathI. peTanI dIkarI jevI lAgaze. sunAM ghara vasAve evI che. cAlo padhAro, batAvuM. mana mAne to laI jajo ne, nahi to mAro mAla mArI pAse. - vilocana dhanAvaha-zeThane atyaMta Agraha karIne vakhAre laI gayo. eka kASThasiMhAsana para zeThane besADI caMdanAne hAkala karI. caMdanA taiyAra ja hatI. Aje ene vecI nAkhavAnI hovAthI, savArathI ja eno zaNagAra thaI rahyo hato. gulAmo mATe khAsa banAvavAmAM AvatAM tAMbAnAM, abarakhanAM ne mINanAM ghareNAM ene paherAvyAM hatAM. eno lAMbo kezakalApa gUMcyo hato ne hAthamAM rAtuM kamaLa ApyuM hatuM. koI paNa grAhaka sAme hasatA mukhe UbhA rahevAnI ane hAthanuM lAla kamaLa ramADatAM rahevAnI AjJA hatI. caMdanA -- lAvaNyabharI caMdanA - hasatI to nahotI, paNa zAnta-gaMbhIra UbhI hatI. "caMdanA, zeThanA paga pakhALa !" yakSikAe hukama karyo, ane trizULa hAthamAM Amatema pheravyuM. caMdanAe zeThanA paga pakhALyA, "caMdanA, eka gIta gA to !" "caMdanAe eka nAnuM gIta gAyuM. e raDatI hatI ke hasatI hatI, e kaMI na samajAyuM; paNa enA nirdoSa svare zeThanuM haiyuM halamalAvI mUkyuM, enI kAmaNabharI kIkIoe zeThanA manane palALyuM. zuM mUlya che ?" zeThe pUchyuM. Apo te, tamane ja ApavI che." vilocane kahyuM. "hA, hA, A to maganA bhAve marI vecAya che; je Apo te laIne Aje ja nikAla karavo che," yakSikAe kahyuM. - "mAgo te ApuM." zeTha paNa udAra banI gayA. traNe jIva dareka vAte taiyAra hatA. e rIte eka enAtha jIvanuM bhAvi bahu jaladI nakkI thayuM. sodo saraLa rIte patI gayo, yakSikAe caMdanAne dorI dIdhI. vilocana-vAgha jevo vilocana-oziyALo banIne ene jatI joI rahyo. ene lAgyuM ke enA jIvanamAMthI jANe cetana cAlyuM jAya che. zeThanI pAchaLa caMdanA cAlI nIkaLI-navA AvAsamAM, navA parivAramAM, potAnuM navuM bhAgya ghaDavA ! zreSThI dhanAvaha li
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlA zeThANI UMDaNa carakalI jevI caMdanA, ame kahIzuM ke, kharekhara bhAgyazALI hatI, e AvI tyArathI dhanAvaha zeThanA gharamAMthI amAvAsyAno aMdhakAra sarI gayo che ne pUnamanI cAMdanIno zItaLa chaMTakAva sarvatra vyApyo che. zeTha-zeThANInA hRdayamAM hajI sudhI bharI paDelI saMtAnanI mAyA caMdanA para ThalavAI rahI che. lIlA vananI popaTaDI jevI caMdanA kaLA karatI, ne jaMgalanI mRgalI jema jema Akho divasa kUdyA karatI, bhAtabhAtanA zaNagAra ane raMgaraMganAM vastro ene mATe maMgAvAtAM ane khUbI to e hatI ke game tevAM vastra ke alaMkAra caMdanAne aDIne arathI UThatAM ! alaMkArathI caMdanA zobhe che ke caMdanAthI alaMkAra dIpe che - rasazAstrIo mATe e bhAre mUMjhavaNano prazna raheto. caMdanAno paDyo bola zeThazeThANI jhIlatAM. caMdanA bhUtakALane bhUlIne vartamAnanI sukhada kuMjomAM kekA karI rahI. Aje potAno nAzapAza samo kezakalApa bAMdhI e rAsa ramavA jatI, to kAle vaLI pAye suvarNanUpura bAMdhI nRtya karavA lAgatI. vaMsatotsava ke kaumudI-utsavomAM caMdanA sahuthI agresara rahetI. caMdanA paNa naguNI nahotI. e jANatI hatI ke A saMsAramAM gulAmanuM sthAna gamANanA Dhora karatAM paNa hINuM hatuM, A mATe eNe gharanI vyavasthAnuM tamAma kAma upADI lIdhuM hatuM. azana, pAna, khAdima ne svAdima e pote ja taiyAra karatI, vastra, kaMbala, pratigraha, pAdaproMchana e pote ja vyavasthita rAkhatI. pIThaphalaka, zayyA, sastAra ke yathAyogya sthAne e ja rakhAvatI. osaDavesaDanI upAdhi e ja rAkhatI. gharanAM anya dAsadAsIone paNa e ja saMbhALatI. ene joIne gharanAM dAsa-dAsIone vicAra Avato : 'are, A chokarI te gulAma che ke mAlika ? ApaNI sAthe jANe ApaNI zeThANI hoya ema varte che : kadIka maherabAnI dAkhave che, kadIka Thapako paNa Ape che. gulAma kadI gulAmanuM zAsana sahana karI na ja zake; tyAM enuM svAbhimAna saheje ghavAya. bhairavI nAmanI phUTaDI navajuvAna dAsIne caMdanAnuM A jAtanuM Adhipatya sahuthI vizeSa khaTakatuM. e ghaNI vAra mUMgo virodha darzAvatI, koI vAra khullekhullo baLavo pokAratI ane kahetI : 'zeThanAM ApaNe sADI sAta vAra gulAma ! bAkI ApaNe A gulAmanAM gulAma banavuM nathI.' eka rIte bhairavI ane caMdanA baMne ekabIjAnAM harIpha paNa hatAM. bhairavInuM paNa UgatuM yauvana hatuM, ne caMdanA paNa navayauvanA banI rahI hatI. baMne jIvananI navavasaMta satkArI rahI hatI. dAsatvanA kaTu ne apamAnita jIvanamAM bhairavI eka vAtano nizcaya karI cUkI hatI, ke kAmadeva vaya ke avasthA kaMI joto nathI. game tyAre, game tene, game te vaye e pIDe che. bhairavInI mana-sAdhanA dhanAvaha zeThamAM chUpI kAmapIDA pedA karavAnI hatI. svastha, zAMta ne cAturyAmanA pAlaka dhanAvaha zeTha bheravIne putrInI najare nIrakhatA, enI darakAra rAkhatA, koI vAra enI sukhapRcchA paNa karatA, paNa bhairavI potAnAM aMgone bedarakAra rIte ughADAM rahevA daI, ratipIDA vyakta karatAM bezarama gIto gAI, koI ne koI bahAne zeThanI najara sAme vAraMvAra AvIne, hasIne, vyaMga karIne potAnA mArge kadama kadama Age baDhI rahI hatI. temAM aDadhe raste caMdanA AvI maLI, ane badho khela bagaDI gayo, emAMya zeTha-zeThANI to caMdanA pAchaLa ghelA banyAM. eno paDyo bola jhilAvA lAgyo. bhairavI A sahI na zakI. eNe zarUAtamAM dhImo virodha karyo, badhAM dAsa-dAsIne enI sAme uzkeryo paNa kharAM, paNa caMdanAe eka vacanamAM temane sahune ThaMDAM karI dIdhAM : ApaNe badhAM dAsa chIe. ApaNe eka ja jJAtinAM kahevAIe, eTale ApaNI vacce to aikya ja zobhe. laDazuM-jhaghaDazuM to ApaNA hAthe ApaNuM jIvana bagADazuM." A javAbathI bIjAM badhAM to samajyAM, paNa bhairavI na samajI , ene thayuM : gaI kAle AvelI doDha TakAnI gulAmaDI amArA para rAja karaze ? are, gulAmanI gulAma thaIne jIvavuM enA karatAM to koI nIcanA ghera dAsatva karavuM zuM bhUMDuM ?" bhairavI caMdanAnuM mULa ukheDI nAkhavA sajja thaI potAnI rUpajyotamAM jalI maranAra koI pataMgiyuM na maLyuM, eTale e dizAno prayatna eNe baMdha karyo. bIjAM dAsa-dAsI paNa caMdanAne vadhu prema karavA lAgyAM, eTale e taraphano yatna paNa eNe mUlA zeThANI 13
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha karyo ane chevaTe eka aMdhArI rAte, dveSa-dAvAnalamAM ja lI rahelI e tuccha dAsIe maMtharA ne ke kerInuM nATaka bhajavavAno nirdhAra karyo ! bhalA ne harakhaghelAM mUlA zeThANI saMsAranA dAvapecathI ajANa hatAM. saMtAna nahotuM, eTale e tarapha svAbhAvika AkarSaNa rahetuM, chatAM caMdanA gharamAM AvyA pachI mane kaMIka zAnta thayuM hatuM. eka dahADAnI vAta che : acAnaka snAnagRhamAMthI snAna karIne AvatI caMdanA lIsI bhUmi para lapasI paDI. eNe zarIre eka ja uttarIya vItyuM hatuM ne enAM suMdara gAtro taratanA snAnanI snigdhatAthI camakI rahyAM hatAM. lAMbo chUTo kezakalApa paganI pAnI sudhI AvI vIkharAyelo paDyo hato. eka cIsa nAkhIne caMdanA behoza banI gaI. enA mAthAmAMthI lohI phUTIne enA kezane bhIMjavI rahyuM. Aju bAju koI nahotuM. eka mAtra bharavI thoDe dUra kAma karatI hatI. eNe caMdanAne paDatI joI, paNa tarata ja jANe kaMI na jANatI hoya tema ADuM joIne kAma karavA lAgI : "rAMDa, e ja lAganI che, marI jAya to mArI AMkhanuM kaNuM jAya !" e manamAM babaDI. dhanAvaha zeTha bahAra gayA hatA, ne mUlA zeThANI pADozaNane tyAM besI vAte caDyAM hatAM. paDozaNo mazkarImAM kahetI hatI : "zeThANI, tame to vagara suvAvaDevagara sUMTha khAdhe-dIkarI jaNI ne teya apsarA jevI ! zAstrIjI kahetA hatA ke svargamAM deva-devIne kaMI mAtAnA udaramAM garbhamAM rahevuM paDatuM nathI. jevo koI puNyazALI jIva ahIMthI svargamAM gayo ke tyAMnA devI palaMgamAMthI ja ALasa maraDIne sIdho Ubho thAya. na emane bAlyAvasthA naDe, na vRddhAvasthA dame ! janme tyAre juvAna, ane mare tyAre paNa navajuvAna !'' "mArI caMdanA paNa pRthvI para bhUlI paDelI apsarA ja che ne ?" mUlA zeThANI bolyAM. joI tArI caMdanA !" eka vRddha DozImA tADUkI UThyAM, nIca jAtane mAthe caDhAvavI sArI nahi. gulAma e Akhare gulAma ! enAmAM khAnadAnI hoya kyAMthI ?" mArI caMdanAne juo to tame khAnadAnI ne UMcanIcanI vAta bhUlI jAo bena, gulAma zuM ne zeTha zuM ? mANasa to na UMca che, ne nIca che. e to sthiti saMjoga pramANe sAro-naraso thAya che.'' - "are e vAtoDiyaNa ! tArI vAto pUrI thaze ke nahi ?" tAjA ja gharamAM AvelA dhanAvaha zeThe caMdanAne bebhAna paDelI joIne bUma pADI. mUlA zeThANIe sAda to sAMbhaLyo, paNa zeThanI rojanI Adata samajI e besI rahyAM. "tamAre to bAI, gharaDe ghaDapaNe juvAnI AvI che !" paDozaNe mIThI mazkarI 14 D premanuM maMdira karI, "gharamAM AvyA ke zeThathI zeThANIne joyA vinA ghaDIbhara ekalA rahevAtuM nathI !!" e to evA ja che ! gharamAM mane na jue ke bUmAbUma karI mUke - jANe kAle ja paraNI na UtaryA hoIe ! bena, koI vAra zaramAvA jevuM kare che e." zeThANIe manamAM harakhAvA chatAM zaramAtAM hoya tevA DoLa karatAM kahyuM. zeThANI svAdhInapatikA che. AvuM sukha to deva-devI paNa..." sAmethI ekadama bhairavI doDatI AvI: "bA, zeTha khUba nAkhuza thayA che; jaladI cAlo." e to nAnA chokarA jevA che. ghaDImAM rAjI, ghaDImAM karAjI !" nA, nA, bA ! A to caMdanA snAnagRhamAMthI AvatI hatI te lapasIne paDI gaI che. koNa jANe ene zuM thayuM che ke bolyA-cAlyA vagara paDI rahI che. zeThajIe pote upADIne ene pathArImAM suvADI che ne tamane bolAve che." "zuM caMdanA bebhAna paDI che ? hAya bApa ! le, A AvI." mUlA zeThANI UThIne utAvaLAM ghara tarapha dhasyAM. caMdanAnuM nAma AvyuM ke zeThANI gAMDAM !'' paDozaNe Takora karI. e chokarIe to bhUrakI nAkhI lAge che. nakhodanuM ghara che !" bhairavI kapALe hAtha pachADI pAchaLa cAlI. caMdanA dhIre dhIre zuddhimAM AvI rahI hatI. zeThe pote enA mAthe pATo bAMdhyo hato ne pAse besIne paMkho nAkhI rahyA hatA. yauvana avasthAnuM Agamana sUcavatAM enAM ardhakhullAM aMgo bhalabhalAnI najarane bAMdhI le tevAM hatAM. zeThANIne jotAM ja zeTha tADUkyA : "tamane bairAMne to dilamAM dayA ja nahi ! A chokarI maravA paDI che ne pote..." - "khoTA ciDAzo mA ! kone khabara paDI ke chokarIne Ama thayuM che ! mUA nokaracAkara paNa snAnagRha sAphasUpha nathI rAkhatAM ne ! lIla-zevALa kevI thaI jAya che ! hAya re mArI lADalI beTI !'' 'bA, e lADalIne meM ghaNI vAra kahyuM ke nIcuM joIne cAlaje , paNa mAne to ne !" bhairavIe caMdanAnI bezuddhino lAbha laI kahyuM, "bhAre ropha ! bA, AMkho jANe oNDe AvI ! huM pUchuM chuM ke zuM juvAnI ene ekalIne ja AvI haze ?" bhairavInI vAtomAM chUpo vyaMga hato, paNa e koIne khUMcyo nahi. mUlA zeThANI caMdanAnI sevAmAM lAgI gayAM, chatAM zeTha to enI pathArI pAsethI khasyA ja nahi ! mUlA zeThANI caMdanAnI khUba sAravAra karatAM, paNa A vakhate caMdanAnI badhI suzruSA zeThe pote upADI lIdhI. mUlA zeThANI 15
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ bairaka jAti parano avizvAsa zeTha vAre vAre vyakta karatA : "bairAnI jAta bhAre bedarakAra ! ene potAnAM peTanAM jaNyAM ne potAno 'paraNya' - e be sivAya koInI paDI hotI nathI." ane teo zeThANInA hAthamAMthI osaDanI pyAlI laIne pote ja vyavasthita karatA, mAthAnA ghAmAM ne kamaranA duHkhAvAmAM osaDa paNa pote ja lagAvatA. dAsa-bajArano nAmIco vepArI vilocana paNa chAnomAno eka vAra khabara levA AvI gayo. ene koIe khabara ApelI ke caMdanAne khUba vAgyuM che, mAthuM phUTI gayuM che ne maraNa-pathArIe che. vilocana jANato hato ke gharanA gulAmone sAdhAraNa vAMkamAM paNa bhayaMkara zikSAo thAya che, eNe potAnA manamAM vicAryuM : caMdanAno vAMka Avyo haze ne mAra mAratAM zeThane dhyAna rahyuM nahi hoya ! lAva khabara kADhato AvuM ne jo zeTha pAchI Ape to sAthe leto AvuM ! vilocana sAthe suvarNa laIne Avyo hato. paNa ahIMnI sthiti joIne e zuM bole ? zeTha to gAMDAghelA thaI gayelA. zeThe rojanI Adata mujaba zeThANIno vAMka kADhatAM, ne AkhI strIvarga tarapha nirdayatAno kaTAkSa karatAM karatAM badhI vAta ethathI iti sudhI kahI dIdhI. bhairavI pAse ja UbhI hatI. eNe zeThANIno pakSa letAM kahyuM : "zeThajI, mArA zeThANIno vAMka na kADhazo. sagI mA paNa ATaluM heta na rAkhe. A doDha TakAnI gulAmaDIne khAtara roja vAtavAtamAM tame zeThANIbAne halakAM pADo cho, e amane jarAya gamatuM nathI. e to sAkSAta mA jevAM che !" - "doDha TakAnI gulAmaDI ! re, mArI caMdanAnuM apamAna ?" ane dhanAvaha zeThe bhairavIne UdhaDI lIdhI. bhairavI roI paDI ne raDatI raDatI aMdara cAlI gaI. mUlA zeThANI osaDa banAvI rahyAM hatAM. bhairavIne raDatI joIne emaNe ene pAse bolAvIne badhI hakIkata pUchI. bhairavIe mIThuM-maracuM bhabharAvIne badhI vAta karI ne chelle chelle kahyuM : "bA, tame to satajuganAM satI cho, eTale tamane zuM samajaNa paDe ? bAkI pelI manoramA dAsInI vAta to jANo cho ne ? rAMDa zeTha sAthe ja premamAM paDI ne zeThe potAnAM zeThANIne tagaDI mUkyAM. A rAMDo to mAre tyAre AkhuM ghara mAre che ! mane to A caMdanAnAM lakSaNa kaMI sArAM nathI lAgatAM ! koNa jANe zAM caritara karatI haze !" A tuM zuM kahe che, bhairavI ?" mUlA zeThANI bhairavIe phelAvelI bhramajALamAM AbAda sapaDAI gayAM. "sAcuM kahuM chuM zeThANI bA ! mane mArIne kaTakA karazo toya huM to sAcuM ja kahevAnI. sAcuM kahevAmAM zeThe mane dhamadhamAvI; have tame mane zULIe caDAvo, paNa bA, khoTuM to mArAthI nahi bolAya." satya asatyanI jabAnamAM bhAre jAdu hoya che. bhairavIe AgaLa calAvyuM : e rAMDa caMdanA zeThane joIne vALa vikherI nAkhe che, kapaDAM ADAMavaLAM kare che, are, kaMI kaMI cALA kare che ! bA, jo zeTha ene Ama ne Ama paMpALatA rahyA to daza varSeya sAjI thAya to mane kahejo ! ane bA, huM maruM, mane rAMDane kyAMthI A sata pragaTyuM ke sAcuM kahevA mAMDI." bhairavI jarA pAse sarIne zeThANInA kAnamAM kahevA lAgI : "bA, kahezo to huM sAMje cAlI jaIza, paNa koI vAra mArI vAta saMbhArajo ! A tamArI mAnItI caMdanA eka dahADo tamArI zokya na thAya to mane kahejo ! puruSa to Akhara puruSa che. bhamarAnI jAtano badhI vAtano vizvAsa thaI zake, paNa kayA phUlanI suvAsa levA kyAre doDaze, e kaMI na kahevAya. basa bA, have mAravI hoya to mArI nAkho. sAcuM hatuM te kahI dIdhuM." mAyA-prapaMcabharyA jagataNAM mUlA zeThANI mUMjhAI gayAM. are, zuM caMdanA mArI zokya ? nA, nA, mArA pati evA nathI. paNa A bhairavI kahe che ke puruSa to bhramara che; eno kAMI bharoso nahi ! mUlA zeThANI kaMI nirNaya karI na zakyAM. saMsAranA A polA goLAmAM asatuM zabdanA paDaghA bhAre pracaMDa hoya che. 16 D premanuM maMdira mUlA zeThANI 17
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ daSTi tevI sRSTi bisa vItI gayA ne caMdanA to pAchI hatI tevI thaI gaI. e ja kAmakAja , e ja nRtya-gAna, e ja AnaMda-ullAsa, paNa vacce vacce caMdanA kadI gaMbhIra banI jAya che, ane mAtA tulya mUlA zeThANInA premapuSyamAM koIka jhINo keTaka khUMcyA kare che. paNa mastIbharI caMdanA bIjI paLe, bhAvinA khoLe badhuM mUkI, AnaMdamAM DolavA lAge che. dhanAvaha zeTha to enA jIvanadAtA che. caMdanA emanA mATe jIva ApIne paNa kaMI sevA thaI zakatI hoya to sevA ApavA taiyAra che. are, rAjavaMzanI keTalIya rUpALI chokarIo gulAmaDI tarIke pakaDAyA pachI kevI durdazA pAmI hatI ! ane pote ? Aje enA tarapha koI UMcI AMkhe joI zake tema paNa nahotuM. paNa je dizAmAMthI roja mIThA sUro AvatA, tyAMthI Aja agninI jhALo AvatI hatI. vAtAvaraNa bhArekhama hatuM. Aja savArathI zeThANI ne bheravI gharamAM nahotAM. zeTha bahAra kAme gayA hatA. vaizAkhano mahino AMtarabAhya tapato hato. caMdananAM kacoLAM ne zItaLa peya vagara rahevAya ema nahotuM. suMdara vIMjhaNA ne dahIM-zIkhaMDanAM bhANAM pAse taiyAra hatAM. mUlA zeThANI nahotAM eTale caMdanAe zeThanA svAgatano bhAra svayaM upADI lIdho hato. eNe pAdaprakSAlanathI mAMDIne TheTha ArAma mATenI seja sudhInI badhI vyavasthA karI hatI. caMdanAnA hAthamAM camatkAra hato, eno hAtha je cIja para pharato te jANe palaTAI jatI. bArIomAM kevaDAnA sugaMdhI gucchA laTakAvyA hatA ne palaMga para baTa-mogarAnI jhINI cAdara gUMthIne bichAvI hatI. potAnA jIvanadAtA mATe to caMdanA potAnuM komaLa haiyuM paNa bichAvavA taiyAra hatI. zeThanA AvavAno samaya thato jAya che, paNa zeThANI na jANe hajI kema na AvyAM ? are, vasaMtanA divaso che. zeTha bahAranA tApathI AkuLa ne aMdaranI yudhAthI vyAkuLa Avaze. emanA paga dhovAnuM, jamavA besADavAnuM ne chevaTe vIMjhaNo DhoLI thoDI vAra ArAma ApavAnuM kAma zeThANI vinA bIjuM koNa karaze ? thoDI vAra vicAra karIne zeThANInI gerahAjarImAM caMdanA pote te sevAkArya bajAvavA sajaja thaI. eka dAsIe kahyuM : "mUlA zeThANI Aje potAne piyara javAnAM hatAM; kadAca sAMje paNa na Ave !" caMdanA kahe : "vAru, emane kahejo ke zeThanI ciMtA na kare. huM badhuM saMbhALI laIza." bhoLI caMdanA taiyArI karatAM karatAM harSAvezamAM AvI gaI. eNe ghaNA divasathI saMgrahI rAkheluM lAla kasuMbala oDhaNuM kADhavuM, nAnAM nAnAM AbhalAMthI ja DeluM cuMkIpaTa kADhavuM, ne pAnI sudhI DhaLatA keza sugaMdhI tela nAkhIne haLave hAthe bAMdhI lIdhA. haryAbharyA vananI popaTaDI jevI caMdanAe badhI taiyArIo karI lIdhI. eka bAjaTha para besIne e dhanAvaha zeThanI rAha jovA lAgI, are, potAnA pitAnuMpotAnA jIvanadAtAnuM-svAgata potAnA hAthe karavAnI amUlya taka Aje maLI hatI ! caMdanA Aja joyA jevI banI hatI : chalakatuM rUpa koI kavinuM jIvaMta kAvya banI beThuM hatuM. jANe devI vAsaMtikA navavasaMtanA svAgate sajja beThI hatI. je rUpamAM saMsAra sadA vikAra jovA TevAyo che, emAM vizuddhinAM darzana karatAM zIkhe to mAnavadehanI niMdA karanArA kavio jarUra lAjI mare ! dhanAvaha zeTha haMmezathI kaMIka moDA ghera AvyA. caMdanA svAgata mATe doDIne dvAra sudhI pahoMcI gaI. eNe zeThanA hAthamAMthI lAkaDI laI lIdhI. lAkaDIne hAthamAM ramADatI caMdanA zeThane sukhaDanA bAjaTha sudhI dorI gaI. pachI zeThane bAjaTha para besADI, pote temanA mATe taiyAra karela khATA AmraphaLanuM pANI laI AvI. unALAmAM tApamAM garama lU lAgI, hoya to A pANIthI dUra thAya, e caMdanA jANatI hatI. are caMdanA, A cIkaNuM cIkaNuM ja chaLa zAnuM che ?" e Avu jaLa che. lU lAgI hoya to ethI naSTa thaI jAya. juo ne, tApa keTalo sakhata paDe che !'' - "are caMdanA, tuM keTaluM vahAla batAve che ! mArA jevo bhAgyazALI zeTha AkhI kauzAMbImAM bIjo nahi hoya. manamAM evuM thAya che ke tArA jevI para to peTanAM sAta sAta dIkarAdIkarI oLaghoLa karuM ! "khoTI mazkarI karI koIne zaramAvo nahi, zeThajI ! tamArA mATe to mArA dRSTi tevI sRSTi 19
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAmanA joDA..." ne caMdanA paganAM taLiyAM para jarA bhArathI peluM khATuM jaLa ghasI rahI. paganI pAnI para thatA komaLa sparzathI mIThAM galagaliyAM mANI rahelA zeTha mukta hAsya karI rahyA; eka nehabharI najara yauvananA saurabha bAga jevI caMdanAnA deha para nAkhI rahyA. e najaramAM rUpayauvanabharI putrIne nIrakhanAra pitAnuM ciraMtana vAtsalya jharatuM hatuM. Aje caMdanAno harSa enA nAnA haiyAmAM to zuM, AkhA vizvanA vizada pAtramAM paNa samAto nahoto. paganI pAnIone khATA jaLathI ghasyA pachI e svaccha jaLano kuMbha laI AvI. kuMbha laIne AvatI, kasUMbala sADI paridhAna karelI madabhara caMdanAne jovI e paNa A carmacakSuonI sArthakatA hatI. sAcA guNIjanonAM darzana jema saMsAramAM durlabha hoya che, ema sAttvika sauMdaryabharI dehalatAnAM darzana paNa mahAdurlabha hoya che. zeTha bAjaTha para zAntithI beThA hatA. emano tamAma thAka jANe UtarI gayo hato. utAvaLa to Aje ghaNI hatI; jaladI jaladI jamIne pAchA rAjadarabAramAM javuM hatuM; paNa e badhuMya A mIThI paLe bhUlI javAyuM. pUnamanA cAMdA jevuM moM nIcuM DhALIne paga dhoI rahelI caMdanAno DhIlo kezakalApa chUTo thaI gayo, ne AkhI pITha para kALA vAsuki nAganI jema jhUmI rahyo. e kezakalApanI ekAda be laTa havAnI sAthe UMDI zeThanA paga para jaI paDI; ane paganA dhovANanA pANImAM malina thavA lAgI. are, potAnI putrIno kezakalApa Ama dhULamAM ragadoLAya ? zreSThIe hetathI havAmAM UDI rahelI alakalaTa UMcakI lIdhI ne chUTA paDelA kezakalApamAM dhIrethI bAMdhI dIdhI. paga pakhALIne zeTha bhANe beThA. AjanI rasavatI (rasoI) adbhuta hatI. khUba hoMzathI bApa-beTIe peTa bharIne vAto karI, ne ema karatAM karatAM peTa bamaNuM bharAI gayuM, eno khyAla zeThane moDo moDo Avyo. Ajano divasa mahAharSano hato. "caMdanA, mANasa mANasamAM paNa keTalo phera che ! eka hoya to jala-thala palaTAvI nAkhe, bIjuM hoya to divALInI hoLI karI nAkhe ! Aja jANe AkhuM jIvana koI azrAvya gItathI madhura banI rahyuM che. vilocana kaheto hato ke caMdanA padminI strI che." "mAre padminI nathI thavuM. kauzAMbInAM mahArANI mRgAvatI bhale ekalAM ja padminI rahyAM. tame puruSoe paNa bicArI strIne zAM zAM upanAma ApI, enI na jANe kevI kevI kakSA pADI, na jANe mUrkhatAnI parisImA jevAM enAM kaMI kaMI vakhANa ne niMdA karI e bicArI-bApaDInI kevI ThekaDI karI che !" 20 D premanuM maMdira "zuM padminI thavuM khoTuM che, caMdanA ?" "hA, koI kahetuM hatuM ke enuM rUpa Aga jevuM hoya che; emAM e pote baLe ne bIjAneya bALe." "sAcI vAta che. rANI mRgAvatI padminI tarIke paMkAya che. rAjA zatAnika enI pAchaLa gAMDA che; chabIo citarAvatAM thAkatA ja nathI. pelo yajJamaMdiravALo citAro rAjazekhara divasothI ahIM paDyo che. eNe aneka chabIo cItarI, paNa rAjAjInuM mana dharAtuM nathI. rANIne AMtaratoSa thato nathI. e to kahe che ke hajI mana DolI UThe evI chabI cItarI ja nathI. emane to sAkSAt mRgAvatI joIe." caMdanAe kahyuM. "loka ghelAM thayAM che. rUpa, yauvana, sattA ke dhana maLyuM eTale mAnavI viveka ja chAMDI de che. A kAyAmAM cItaravA jevuM che zuM ? ane kAyA game tevI suMdara hoya, ethI zuM chabImAM suMdaratA AvI jaze ? asalI hIrA sAthe nakalI hIro hoDa bakI zakaze kharo ?" "caMdanA, tArI vAto ajaba hoya che !" zeTha jamI rahyA hatA. vakhata ghaNo vItI gayo hato. rAjadarabAramAM tAkIde pahoMcavAnuM hatuM. teo javAnI taiyArI karavA lAgyA. "madhya khaMDamAM seja bichAvI che, jarA ArAma karatA jAo to sAruM." caMdanAe vinaMtI karatAM kahyuM. "tArI pAtharelI seja para ArAma karavAnuM kone dila na thAya ?" zeTha ArAma karavA mATe vicAra karI rahyA, eTalAmAM to rAjadarabAramAMthI teDAgara AvIne Ubho. eNe praNAma karIne kahyuM : "rAjAjI ApanI rAha joIne beThA che. kahevarAvyuM che ke ame jamIne AvI gayA chIe, chatAM zreSThIvarya hajI jamI paravAryA nathI ? bhAre ALapaMpALa lAge che !" "are, mArA sukhane bicAro rAjA zuM jANe ?" zeThe dhIrethI kahyuM, ne pachI moTethI kahyuM : "cAlo, A Avyo ?" zeTha tarata ravAnA thayA. jatAM jatAM emanI najara caMdanAnI najara sAthe maLI. jANe vAtsalyanAM be teja bheTI paDyAM. dvAra sudhI AvIne caMdanA zeThane jatA joI rahI : potAnA vAtsalyano jharo, potAno jIvanadAtA o jAya ! 4 caMdanA be kSaNa sukhanidrAmAM magna thaI rahI. eNe AMkho mIMcI jANe sukhanA ghUMTaDA pIvA mAMDyA. acAnaka AkAzamAMthI vajrapAta thAya tema koIe ene dhakko mAryo ane jorathI eno kezakalApa kheMcyo. eNe vedanAmAM cIsa nAkhI, ne AMkha dRSTi tevI sRSTi - 21
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ ughADIne joyuM : - joyuM to krodhathI dhamadhamatAM mUlA zeThANI UbhAM hatAM, ne bhairavI eno coTalo jorathI kheMcI rahI hatI. yamadUta jevA be kadAvara gulAmo hAthamAM daMDa laIne tyAM kheDA hatA. zeThANIno avAja gAjyo : "pakaDo e rAMDane ! ghasaDIne nAkho cokamAM, ne hajAmane bolAvIne A ghaDIe ja enuM mAthuM muMDAvI nAkho !" mAtA, mAtA, A zuM ?" koNa tArI mAtA ?" zeThANIne badale bhairavIe javAba Apyo, "rAMDa, jenuM khAya che tenuM khodavA beThI che " tamAruM kahevuM huM kaMI nathI samajatI." tuM kema samaje ? ame amArI sagI AMkhe badhuM nATaka nihALyuM. Aja tArAM caritara jovA ame savAranAM gharamAM ja chupAI beThAM hatAM." zeThANIe kahyuM. huM koI kAma chUpuM karatI nathI; chUpuM kAma karavAmAM huM pApa samajuM chuM." - "jo paMDitANI ! eTale ja rAMDe Aja lAla kasuMbala vastra paheryuM che (lAla vastra anurAganuM cihna che), ne chUTA keza rAkhI zeTha jevA puNyAtmA pAse kezapAza baMdhAvyo che. are, puruSa to bhramara che. emAM tuM maLI, pachI pUchavuM zuM ? kAmakrIDAnI jANanArI tArA jevI ja A nATaka bhajavI zake ! "are mAtAjI ! huM sAva nirdoSa chuM, A to tame zItaLa jaLane mAthe jANe evo Aropa mUko cho ke te Aga lagADI ! jenI mAtAe zIlane mATe potAnA prANe dIdhA, enI huM putrI chuM." sonAnI charI bheTe khosAya, kaMI peTamAM na marAya. huM vadhu kazuM sAMbhaLavA taiyAra nathI. hajI to seja para sUvuM hatuM mArI zokyane !" zeThANIe garjanA karI. - caMdanA spaSTa karavA mathI, paNa gerasamaja eTalI moTI hatI ke dalIlanAM vacana vyartha hatAM. bhISaNa AgamAM chaMTAtuM pANI paNa telanI garaja sAre che. o prabhu ! A zabdo saMbhaLAvavA karatAM mArA kAnamAM khIlA ThokyA hota to sAruM." caMdanA 2DI paDI. ene potAnI behAlI karatAM zeThanI badanAmI vadhu sAlI rahI hatI. e paNa thaze. gulAmanuM mota ne zerInA kUtarAnuM mota sarakhuM hoya che !" motano to mane Dara nathI, paNa..." eTalI vAramAM dAsa hajAmane bolAvI lAvyo. ene jotAM ja zeThANIe bUma pADIne kahyuM : "mUDI nAkha e kALamukhI 22 D premanuM maMdira caMdramukhInA keza ! na rahegA bAMsa, na baje gI bAMsurI ! joIe, pachI kevAMka nakharAM kare che !" be gulAmoe caMdanAne muzkeTATa pakaDI rAkhI, ane eno suMdara kezakalApa kSaNavAramAM - AtmA vinAno deha jevo - dUra jaIne paDyo. keTalo suMdara, chatAM sthAnabhraSTa thavAthI keTalo asuMdara ! bhairavI, mArA gharanI A navI rANI joI ? mArI zokya ! mArI sejanI bhAgIdAra ! Apa e rAMDane kALI koTaDI ! nAkha ene page beDI ane jaDI de enA hAthe jaMjIra !" zeThANI, gulAma te Akhare gulAma ! nasIbamAM zeThANI thavAnuM lakhyuM hota to koI zeThANI ke rAjarANInA peTe janma na leta !" bhairavIe caMdanAne hAthe-page beDI nAkhIne aMdhArI koTaDI tarapha ghasaDI jatAM kahyuM. Akhare niSphaLa gayelI bhairavI saphaLa thaI. ro-kakaLa karatI caMdanA potAnuM ATaluM bhayaMkara apamAna joIne nizcaSTa-zAMta banI gaI hatI. have puruSArtha enI sImA oLaMgI cUkyo hato; ane prArabdhanI bheTa premathI svIkAravAnI hatI. enAM ApyAM sukha-du:kha to zAMtithI sahevAM ghaTe. enA mukha parathI kSaNavAra mATe sarI gayeluM gaurava pAchuM pharIne AvIne tyAM besI gayuM. "koIe zeThane caMdanAno patto dIdho che, to khaba2dAra cho, jIvatAM ghAMcInI ghAlIe ghAlIne tela kADhIza ! huM mAre piyara jAuM chuM ." mUlA zeThANIe gharanAM dAsadAsIne kaDaka pharamAna karyuM. ne krodhathI dhamadhamatAM e, bhairavIne ghara bhaLAvIne, potAne piyara cAlyAM gayAM. dRSTi tevI sRSTi g 23
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ citAro rAjazekhara re ! kauzAMbInI rUmajhUmatI havA hamaNAM bhAre kAM lAge ! zvAsozvAsa letAMya thAke kAM caDhe ! are, vagara viSAde manamAM rovuM rovuM kAM thayA kare ! vagara kAraNe potAnA para ane pArakA para khIja kAM caDhavA kare ? gavaiyAo sitAra para karuNAnAM gIta kAM bajAve ? badhA hase che, paNa 2DavA karatAM hasavuM kharAba lAge che. UjaLAM moM koInAM nathI. koI bhAre sAmUhika pApa sahune AvarIne to beDuM nathI ne ? yakSamaMdirano citAro rAja zekhara paNa koI bhAre paLayogamAM Avyo che. kauzAMbInAM mahArANI mRgAvatInA rUpanI ghaNI prazaMsA eNe sAMbhaLI hatI. mahArANIne najare nIrakhIne e dIvAno banI gayo. rUpanuM pracaMDa jharaNuM tyAM potAnA puradamAmathI khaLakhaLa nAde vahetuM hatuM. zuM sukumAratA ! zI surekhatA ! zI suDoLatA ! zuM lAvaNya ! eka eka avayava kavinI kalpanAne behoza banAve evuM hatuM. uSAnI lAlAza e deha para ramatI hatI. caMdranI saumyatA ane puSpanI khuzabo tyAM birAjatI hatI. gAle galaphUla paDyAM hatAM ne lajjAnAM Dolara tyAM sadA khIlelAM rahetAM. devIe jhINuM pAradarzaka haMsalakSaNa vastra paridhAna karyuM hatuM, je zvAsa mAtrathI paNa UDI jAya evuM hatuM. cInAMzukanI gulAbI kaMcukI bAMdhI hatI ne mAthe kamaLanI veNI gUMthI hatI. suMvALA mRgacarmano gaLapaTo gaLe vIMTyo hato. vatsadezanI mahArANIne nIrakhIne citArAtI pIMchI stabdha banI gaI. citAro sAvadha bane, enA raMga jamAve, tyAM to mahArANI mRgAvatI beThAM na beThAM ne cAlyAM gayAM. dAsI kaMI samAcAra lAvI hatI. e sAMbhaLI, unALe jANe vAdaLa vIjaLI jhabUkIne adRzya thaI jAya tema, te cAlyAM gayAM ane jatAM jatAM e kahetAM gayAM : "re, na jANe kema, Aje mana bhAre che. nathI utarAvavI chabI ! mane joIne mAtra moha pAmanArA ke mugdha banI janArA mane zuM nyAya Apaze ? Aja sudhI to mArA rUpayauvanabharyA dehane koI citAro enA citraphalaka para saMpUrNatAthI cItarI zakyo nathI, to A bicAro zuM..." mahArANIe potAnA bhuvanamohana sauMdarya vizenuM abhimAna pragaTa karyuM ne sAthe sAthe svamAnI citArAnA ahaMkAra para ghA karyo. ghAyala thayelo bAja jema bevaDI jhapaTa kare , ema yatha maMdirano citAro rAja zekhara abhimAnathI bolI UThyo : "mArI kaLAne lAMchana na dezo, rANIjI ! sAMbhaLI lo, chello ne pahelo bola : vidyA ne vadhu baMne hoDamAM mUkuM chuM. vasunI to tamAja nathI ! mahArANI mRgAvatInI chabI dorAze-mAtra chabI nahi, sAMgopAMga dehayaSTi ! raMga ane rekhAmAM A citraphalaka para TUMka samayamAM e aMkita thaze. mArI jIvanabharanI sAdhanA Aja hoDamAM mUkI dauM chuM. have ahIM na padhAro to bhale, paNa ApanI pUrNa chabI yogya samaye AvIne joI jazo.* rANIjI garvamAM ne garvamAM nUpurano jhaMkAra karI cAlyAM gayAM ne citAro potAnI sAdhanAmAM paDI gayo. eNe potAnA tamAma taiyAra raMgo DhoLI nAkhyAM, tamAma purANI pIMchIo kAtarI nAkhI. navA raMga, navI pIMchI, navuM citraphalaka ! eNe rAjAjIne kahyuM : "rANIjI pharI ahIM na padhAre topaNa ApanA zRMgArabhavananuM nirmANa acUka thaze, ne emAM mahArANI mRgAvatInuM sAMgopAMga citra haze - saMsAre koI vakhata nahi nihALyuM hoya evuM Abehuba !" rAjA zatAnika prasanna thayA. emaNe aMtaHpuramAM jaI rANIjInI mazkarI karatAM kahyuM : "tame nahi beso topaNa chabI to jarUra dorAze. padminIno kaMI toTo che vatsadezamAM ?" bIjI koI padminI batAvo to kharA !" rUpagarvitA rANI mRgAvatI Aja rave caDhayAM hatAM, saMsAra je rUpane sadA vakhANatuM hatuM, e rUpane pote ja prazaMsavA beThAM hatAM - jANe gAya pote potAnA dUdhane garvathI pIvA lAgI ! ane bIjI maLe to e paTarANI bane, ema kabUla che ne ?" rAjA zatAnike marmabhedI ghA karyo. "sukhe ene paTarANI banAvajo. tamAre rAjAne zuM ? pAMjarAnuM paMkhI ne aMtaHpuranI rANI-beya sarakhAM ! jUnAne uDADI mUko, navAne pIMjaramAM pUro !" "chatAM rANIjI, huM sAro chuM. bIjA rAjAone to juo, ghoDAsaramAM jeTalA ghoDA, kacerImAM jeTalA karmacArIo aMtaHveramAM eTalI rANIo ! jeTalI vadhu citAro rAjazekhara D 25
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ rANIo eTalI vadhu zobhA. loka paNa evAnI ja vAha vAha kare ." "are, hajArano khaMga vALI dauM evI huM eka nathI ?" rANI mRgAvatIe suMdara aMgabhaMga racatAM dhImethI kahyuM. paNa rANI mRgAvatIne nyAya ApavA khAtara eTaluM kahevuM joIe, ke vatsadezamAM to zuM, AkhA bhAratavarSamAM enA jevI bIjI padminI strI kyAMya nahotI. enA parasevAmAM kasturInI maheka hatI, ne zvAsamAM kesaranI suvAsa hatI. enAM rojanAM vastro rAja-dhobI rAte dhovA jato. divase sugaMdhI parasevAthI maghamaghatAM vastrone phUla samajI bhamarAonAM ToLAM dhasI AvatAM ane dhovuM vadhu muzkela banI jatuM. citArA rAja zekhare garva karatAM to karyo, paNa have ene lAgyuM ke vAta sahelI nahotI. eNe potAnAM citro badhAM tapAsI joyAM, paNa emAM koI e mApa-ghATanI strI nahotI. e zaheranI galIe galIe pharI vaLyo, paNa kyAMya bIjI mRgAvatI na lAdhI. ene yAda hatI mAtra rANIjInA caherAnI ane rANInA caherAnA UpasatA bhAga para rahelA mAtra eka talanI. citArAnuM aMgazAstra kahetuM hatuM ke amuka ThekANe jene tala hoya, ene pagamAM lAkhuM hoya, jaMghA para ene be nAnA tala hoya, vakSapradeza para eka paNa e vAta atyAre nakAmI hatI. pahelAM to dehanuM pramANa jANavAnI jarUra hatI. hajI caherA para pUrI dRSTi maMDAI nahotI, tyAM to rANIjI garva karIne cAlyAM gayAM hatAM ! pharI vAra citArAe ADakatarI rIte rANIjIne jovA ghaNo yatna karyo, paNa paganI pAnI sudhdhAM ene jovA na maLI. mukhamudrA parathI e mAnavadeha, enI puSTatA, pUlatA, sUmato, UMcAI, pahoLAI cItaravI e zakya nahotuM. mUMjhavaNa haMmezAM mArgadarzaka hoya che. evI mUMjhavaNamAM paDelA citArAne acAnaka eka mArga sUjhI Avyo : gadheDA para vastronI gAMsaDI lAdIne jatI rAjadhobaNane eNe cItarI nAkhI. are, rAja mAnya citAro eka AvI strInA citraNa pAchaLa potAnI kalama uThAve kharo ? ane kalama uThAvI to uThAvI, paNa khuda pote citra laIne dhobaNane maLavA cAlyo ! dhobaNa paNa navayauvanA hatI. enuM nAma mAlinI hatuM. vana-upavananI velane to eka ja RtumAM mahora Avato, paNa mAlinInA rUpane to bAre mAsa mahora rahetI, jyAre e gardabha upara besatI tyAre enA ThassA pAse hAthI para ArUDha thayelI rAjAnI rANI paNa tuccha lAgatI ! AThe pahora enA moMmAM sugaMdhI tAMbUla rahetuM. e jyAM picakArI mAratI, e sthaLa zaheranA IzakI naro mATe balivedI samuM banI jatuM. yakSa maMdirano citAro rAja zekhara sAme pagale eka mudrAtizudra dhobaNane ghera pahoMcyo. dhobaNa to ghelI ghelI thaI gaI. eNe dhobIne bUma mArI : "e mATIDA, tArAM bhAgya jAgyAM, cAra patimAM to koInI sAthe besIne chabI na dorAvI, paNa hAlya, tArI sAthe to besuM. ApaNI AkhI dhobInI nAtamAM iMdara-iMdarANI jevAM zobhazuM !" "rahevA do e zrema ! A buDathala iMdara karatAM, to rasa-raMgabharI iMdrANI ja mArI pIMchIne yogya pAtra che. lyo, A mArI bheTa !" citArAe kahyuM, ne chabI bheTa dharI. dhobaNe doDIne chabI upADI lIdhI. thoDI vAra e ekITase joI rahI. pachI potAnA mukha para pote ja cUmI bharI lIdhI : "mArI ja chabI ane baLyuM mane ja hata Ave che ! jANe eka dehanAM be rUpa ja joI lyo ! mahAmAnya citArAjI, kaho ApanAM zAM zAM sanmAna karyuM ?' eka khAsa kAma aMge Avyo chuM." "eka zuM, aneka kAma kaho ne. are, huM maruM. mArA lAla ! zuM chabI banAvI che ! mArI mA bicArI joIne gAMDI gAMDI thaI ja ze. kaho citArAjI, zuM kAma paDayuM che ?" kAma jarA khAnagI che." vAru !!* dhobaNe cAre tarapha najara pheravI ane izArAthI sahune bahAra cAlyA javA sUcavyuM. AvI jAjaramAna strInI icchAnI avahelanA karanAruM puruSAtana tyAM nahotuM. badhAM dhIre dhIre bahAra cAlI gayAM. | citArAe potAnI tamAma vAta samajAvIne kahyuM : "A bAbatamAM mane koI paNa madada karI zake tema hoya to te mAtra tame ja cho. rANI mRgAvatInAM eka joDa kapaDAM khape-basa ATaluM ja kAma !" are, rAjAjI jANe to mAthuM ja kApI nAkhe ? evAM vastra paheranArI AkhA malakamAM paNa bIje kyAM che ! Apa zuM rANIjInA rUpa para...." "nA, nA. mAre rUpanI jarUra nathI, vastranI jarUra che." e vastra laIne zuM karazo ?" "enAthI rANInI dehayaSTinuM mApa kADhIza; e vastro jene anurUpa thaze ene citAro rAja zekhara D 27 raheto. Adi saMsAramAM strI zAsaka hatI, puraSa prajA hatI. e Adi saMsArano rivAja hajI A zramajIvI kuLomAM pravartato hato. dhobaNano A pAMcamo pati hato. cAra cAra pati enA gAIthyane nibhAvI na zakyA, ne jIvanA gayA. A rAja-dhobI eno pAMcamo pati hato. pati melIghelo bhale rahe, dhobaNa to sadA ThAThamAThathI 26 premanuM maMdira
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ paherAvIza; enA parathI mahArANInAM tamAma avayavo sarjIza." "evo kamanIya ghATa dharAvanArAM gAtrovALI strI AkhI kauzAMbImAM bIjI nahi jaDe !' "to sonAnI mUrti banAvIza. paNa vAru, UMcAI mATe zuM karIzuM ?" citArAe mUMjhavI rahelo chello prazna pUchyo. thoDI vAramAM baMne jANe ciraparicita banI gayAM hatAM. dhobaNa atyaMta prasannacitta hatI. eNe kahyuM : "rAjanI mAlaNane teDAvuM chuM. e roja pArijAtakanAM puSpano dehapramANa pozAka gUMthI mahArANIne paherAvavA jAya che. enI laMbAI-pahoLAI e jANe che. cAlo, tamAruM kAma patAvI dauM." citArAnI yukti saphaLa thaI. ene potAno vijaya hAthaveMtamAM lAgyo. potAne AvAse AvIne eNe pALelI khisakolIone ramADavA mAMDI. sonerI, rUperI ne kAbaracitarA varNavALI khisakolIo enA deha para kUdakA mAravA lAgI. citrakAre eka nAnI kAtara lIdhI ne mRdutAthI khisakolIonI pUMchaDIo kAtaravA mAMDI. e pUMchaDIonA mulAyama bAlane rezamI dorImAM gUMthI kuzaLa sonIe suvarNa pIMchI banAvI dIdhI. thoDI vAramAM aneka pIMchIo banI gaI. jhINAmAM jhINA raMgakAma mATe e khisakolInI pUMchaDIo vaparAtI. enI banelI pIMchIo mAnavadeha paranA jhINAmAM jhINAM rUMvADAMne cItarI zakatI. potAnI pUMchaDI kapAvIne pratyeka khisakolI eka eka akharoTa laIne nAcatI nAcatI cAlI jatI hatI. saMsAramAM gumAvyAnI gaNatarI nathI, chatAMya maLyAno AnaMda jarUra che. citArA rAjazekharanI sAdhanA apUrva hatI. AvI sAdhanAne siddhi hAthaveMtamAM hoya che. 28 - premanuM maMdira 6 abhigraha re, te divase pelI dAsIe AvIne mahArANI mRgAvatInA kAnamAM evuM te zuM kahyuM, ke chabI utarAvavA mATe AvelAM rANIjI pAchAM pharI gayAM ? zA kAraNe emaNe citArA rAjazekharane nirarthaka UMDA pANImAM utAryo ? zA mATe patnIghelA rAjA zatAnike nirmANa karavA mAMDelA zRMgArabhavanamAM vikSepa nAkhyo ? alaukika sauMdaryanA svAmitvanA rAjAnA garvarAzine emaNe Ama aDadhe kAM thaMbhAvyo ? mahAna jIvana jema saMsAranI milakata che, ema mahAsauMdaryo para saMsArano hakka che. to pachI saMsAranI ekamAtra sauMdaryarAzi samI padminInA citrane rANIjIe Ama aDadhe kAM thaMbhAvyuM ? kayA adhikArabaLe ? vAta sAmAnya hatI; eka rIte e asAmAnya paNa hatI : poSa mAsanA pahelA pakSamAM, udyAnamAM eka taruNa tapasvI padhAryA hatA. bharapUra yuvAnI hatI. hastInA mastaka jevuM prazasta ne vistIrNa saMsthAna hatuM. nizcala zrIvatsathI zobhatuM hRdaya hatuM. gaMdhahastI jevI cAlathI e sahunuM mana mohatA hatA. emanA mukha para siMha jevI durjeyatA ne meru jevI niSkapatA hatI. joIe ne mana mohI jAya evA e sohAmaNA hatA. vagara vAta kare mananA baMdha chUTI jAya evA pratibhAzALI hatA e mahAtapasvI. poSa mahinAnA ajavALiyA pakSamAM e yogI bhikSA levA nagaramAM na AvatA, paNa aMdhAriyo pakSa besatAM e jarUra AvatA. bhikSAnanI-azana-pAnanIAkAMkSA paNa moM para dekhAtI; chatAM na jANe sahunA dvAra sudhI jaIne, bhikSAnta ane bhikSA ApanAra baMne para eka mIThI najara nAkhI, e bhikSA lIdhA vinA khAlI hAthe pAchA pharI jatA. are, e mahAyogIne zuM khapatuM haze ? je na samajAya enI mUMjhavaNa ghaNI hoya
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. nita nita navanavAM bhojano banavA lAgyAM. prajAjano, sAmaMto, zreSThIja no doDI doDIne emane potAne tyAM notarI lAvavA lAgyA; paNa yogIno saMkocAyelo hAtha bhikSA mATe lAMbo na thayo te na thayo. abhuta tuM re yogI ! eja ba lAge che tArI vAMchanA ! vakhata jhaDapathI pasAra thavA lAgyo. zizira ane pAnakhara pasAra thaI gaI. vasaMta AvI; e paNa gaI ane jagatane akaLAvatI grISma paNa AvI. Amataruo para kerIo pAkI gala thaI gaI, ne nagaravAsIo pRthvI paranA e amRtane ArogavA lAgyAM. zrIkhaMDa ne zItaLa peyo ghara gharamAM taiyAra rahevA lAgyAM. paNa A bhUkhyA mahAyogInI eka divasa nahi, be divasa nahi, eka aThavADiyuM nahi, be aThavADiyAM nahi, pAMca pAMca mAsa lagI bhikSA pUrI na thaI ! - kauzAMbInA vikhyAta mahAamAtya suguptanA gharamAM naMdAdevI nAme sulakSaNI patnI che. mahAyogInI e parama-pUjAriNI che. sahunAM dekhatAM eNe bIDuM jhaDapyuM ke AvatI kAle e mahAyogIne avazya bhikSA Apaze. ajaba hatI enI taiyArIo. pAna ane piMDanI sAta prakAranI eSaNAo (pavitratA) vicArIne eNe badhI sajAvaTa karI hatI. bIje divase mahAyogI padhAryA. naMdAdevIe vinayathI AmaMtraNa ApyuM. yogIrAja eka najara bhikSAna tarapha nAkhIne tarata pAchA vaLI gayA. naMdAdevInuM abhimAna cUrNacUrNa thaI gayuM. e khAdhA-pIdhA vagara palaMga para jaIne paDI. sAMja paDI toya eNe na keza samAryA, na snAna karyuM. patine AvavAnI veLA thaI toya na eNe veNImAM phUla nAkhyAM. pRthvI para aMdhArAM vIMTAyAM toya na eNe dIpaka jalAvyA. sAMje amAtya sugupta ghera AvyA, tyAre emaNe kahyuM, "re mAnunI ! Aje tuM mAnabhaMga kAM thaI ?" mAnunIe kahyuM, "dhikkAra che AvA amAtyapadathI ke jenA annano eka kaNa paNa mahAyogI svIkAratA nathI ! ane zarama che ApanA cAturyane ke e mahAyogIne zuM khape che, enI khAtarI paNa karI zakatA nathI ! mane to AmAM vatsa dezanuM bhAvi amaMgaLa bhAse che." - "sAdhAraNa ghaTanAomAM paNa maMgala ke amaMgalanuM nirmANa bhALanArI tamane strIone hajAra vAra namaskAra che !" mahAamAtya vAta uDADI devA mAgatA hatA. "A sAmAnya ghaTanA ? eka pavitra atithi AMgaNethI bhUkhyo jAya, ene tame sAdhAraNa ghaTanA mAno cho ? je gharano eka kaNa paNa yogI-atithinA pAtramAM na paDe e ghara te ghara ke smazAna ? tamArI badhAnI mati pharI gaI che ! tamArA rAjAne AvI veLAe zuMgArabhavana nirmANa karavAnuM sUjhayuM che. tamArI rANIne chabI 30 D premanuM maMdira paDAvavAnI AkAMkSA jAgI che. rUpa ane yauvana to emane tyAM ja AvyAM haze, kAM ? dareka vastune maryAdA hoya. je vastune tame vadhu mAyAthI vaLagazo, e tamane vadhu saMtApa Apaze. je cIjo mAyika che, e game tevI sArI hoya to paNa temAM vadhu Asakti sArI nahi." naMdAdevI thoDIvAra thobhyAM ne vaLI bolyAM : "tamArAM rAjA-rANI ghelAM nathI to zuM che ? are, tame caMpAno vijaya karI AvyA, tyAMnA rAjA dadhivAhanane mAryo, lUMTa ne julama karyA, emAM rANI mRgAvatInI sagI bahena rANI dhAriNI zIla bacAvavA ApaghAta karIne marI ane enI kuMvarI vasumatI dAsa-bajAramAM vecAI ! A jANyuM tyArathI mane to bhIti lAge che; bhAra bhAra lAge che. utkaTa pApanAM phaLa sadya hoya che. A dAsa-dAsIo ! tamArA pazubaLa nIce pAyamAla thayelA gulAmo ! A tamArA anyanA saMtApathI saMgrahAyelI saMpattio ! mane to jyAM jouM chuM tyAM anyAya ne adharma lAge che ! mahAyogI AvuM anna kema Aroge ? nAtha, mane to A tamArA koTakAMgarA tamArA ja vaibhavanA bhArathI Dagumagu thaI gayA lAge che !" "naMdA, tame strIo rajanuM gaja karavAmAM catura ho cho. e to sahunAM karamanI vAto. lekhamAM mekha koNa mArI zake ? sahunAM sukhaduHkha sahu sahunAM karamanA kAraNe. le jo, A mahArANI mRgAvatInI pratihArI vijayA tane rAjamahAlayamAM teDavA AvI che. rAjAjI zRMgArabhavana nirmANa karI rahyA che. zeSa kAryamAM phakta mahArANIjInI sarvAga chabI bAkI hatI. Aje ja rANIjI haMsalakSaNa vastra paherI citArAnI sAme besavAnAM che. tamane bolAvyAM che." "vijayA, Ava bahena !" naMdAe vijayAne potAnI pAse bolAvI. vijayA aMtaHpuranI mukhya pratihArI hatI. e vivekI, vinayI, dharmazIla ne rUpavatI hatI. aMtaHpuranI A dAsIo kadI lagna na karatI veLA-kaveLAe jAgelI rAjAonI kAmalipsA tRpta karavA sivAya, saMsAramAM e sadA zIlavaMtI rahetI. rajAo paNa AvI dAsIo dvArA thayelA dAsIputrone rAjaputronI jema jALavatA. eTale vijayA dAsI hovA chatAM rANI jeTalA mAnanI adhikAriNI hatI. naMdAe enuM bahumAna karatAM kahyuM : "vijayA, pelA mahAyogInI vAta to tuM jANe che ne ? Aja mahinAothI e bhUkhyA che. AMgaNe Avelo Avo atithi ApaNA annano eka kaNa paNa na le, eno artha tuM samaje che ? huM to emAM rAjA ane prajA mATe amaMgaLa eMdhANa jouM chuM. rANIjIne kaheje ke rU5 to pataMga jevuM che; A deha para bahu garva karavo yogya nathI; koI vAra ApaNuM rUpa ApaNane ja khAI jaze. vikAronuM poSaNa vivekano nAza kare che. mATe rANIjI cetI jAya. A pRthvI jeonAM sukatathI TakI rahI che, e yogIonAM sanmAna mATe sajja thAo ! abhigraha 1 31
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRthvI Takaze to evA dharmadhuraMdharothI. nahi to ApaNAM pApa ochAM nathI. e pApathI to A pRthvI rasAtALamAM caMpAI jAya." naMdAdevInI A vAte dAsI vijayAne vicAra mAM nAkhI dIdhI. e jaladI jaladI tyAMthI cAlI nIkaLI. ne rANIjI chabI utarAvavA beThAM hatAM tyAM AvIne badhI vAta kahIne chelle eNe kahyuM : "rUpa, yauvana ne dhananAM A badhAM nakharAM chAMDo. e eka dahADo ApaNane bharakhI jaze. kaMIka upAya karo atithine anna-prAzana karAvavAno; nahi to vRthA che A rAjapada, A rANIpada ne A samrAjJIpada !!? dAsI vijayAnI vAtoe rANI mRgAvatInA marmabhAga para prahAra karyo. pAradarzaka vastro paherIne, aMgopAMgane gopavyAnA bahAnA nIce pratyakSa karAya te rIte alaMkAra sajIne, phUlanA gucchA ne suvarNanI ghUgharIo phaNIdhara jevA aMboDAmAM gUMthIne beThelAM rANIjIne potAne potAnA rUpa para gusso Upajyo. caMpA kaLI jevo dehano raMga joIne, majIThanA raMgathI paNa adhika paganI pAnInI lAlAza joIne ane kamaLanA phUlanI ratAzane zaramAve tevo gAlano raMga joIne citAro to divAsvapnamAM paDI gayo hato. enI kalpanAdevI paNa ATalI mohaka nahotI; ane kadAca mohaka hoya topaNa ATalI suMdara ne suraMga to nahotI ja ! paNa acAnaka rANIjI to UbhAM thaIne cAlyAM gayAM ! citArAnA raMgamAM bhaMga paDyo. rANIjI jaIne rAjA zatAnikanI pAse pahoMcyAM, ne bhUkhyA yogInI vAta karI. chelle chelle kahyuM : "zarama che A vaibhavane, A sattAne, A rAjapadane ! zuM ApaNe evAM sattvahIna chIe, zuM ApaNI rAjalakSamI evI zApita che ke ATaATalI sAhyabI chatAM ApaNe eka bhUkhyA atithine paNa saMtoSI na zakIe ?" krodhamAM vizeSa sauMdaryavaMtAM lagatAM rANIjIne sAMtvana ApatAM rAjAjI bolyA : rANIjI, abaghaDI prabaMdha karuM chuM. vatsadezanA rAjabhaMDAromAM kaI vAtanI kamInA che ? ATaATalA rAja bhaMDAro, ATaATalAM rasoDAM ne AvaDA moTA pathabhaMDAro bharyA che. yogInI icchAne tRpta karavI e ramatavAta che. emanuM pAzeranuM peTa pUravuM emAM te zI visAta ?" "paNa yogI to abhigrahavALA che. e peTamAM anyAyasaMpanna dravyano eka dANo paNa nahi jAya. yogInA abhigraho vicitra hoya che. ApaNI paMgatamAM to hAtha dhoIne Avelo khUnI paNa jamI jAya, paNa e dayAvatAra to ApaNA mananI vAta ne saMsAranAM pApa paNa jANatA hoya che. pApano paDachAyo hoya tyAM to e UbhA paNa na rahe." "enI ciMtA na karazo. sabhApaMDita tathyavAdI abhigrahanA viSayamAM niSNAta che. abhigrahonA prakAro jANI laIe. hajAra prakAra haze to hajAra rItanI taiyArIo thaze." 32 premanuM maMdira rAja AjJA chUTI. thoDI vAramAM sabhApaMDita AvIne hAjara thayA. rAjAjIe AjJA karI ke, "yogIonA abhigrahanI khAsa khAsa vAto amane saMbhaLAvo.* paMDito zAstra kADhI e vize kahevA mAMDyuM. tyAM dAsI vijayAe vinamra vadane AvIne kaMIka kahevAnI rajA mAgI. "vivekI dAsI, tAre je kahevuM hoya te sukhethI kahe." "mahArAja, mArI e ka nAnIzI araja che. abhigrahanI vAto sarva prajAjanone paNa saMbhaLAvo. kAraNa ke A mahAyogIne mana rAya ne raMka samAna che; ucca-nIcanA koI bheda ene nathI. hajI gayA varSanI vAta che ; vaizAlImAM cAra cAra mAsanA upavAsonuM pAraNuM karAvavA tyAMnA nagarazeTha bhAre kALajI rAkhI rahyA hatA; paNa e mahAyogIe to eka dahADo vaizAlInA pUraNIyA nAmanA sAmAnya gRhasyane tyAM lUkhuM-sUkuM je maLyuM tenAthI pAraNuM karI lIdhuM." dhanya che vijayA tane, teM amane yogya sUcanA karI, are jAo, purajanone rAjapariSadAmAM AmaMtro !" thoDI vAramAM rAjapariSadA purajanothI bharAI gaI. paMDita tathyavAdIe dravya, kSetra, kALa ne bhAva viSayaka abhigrahonuM varNana karyuM. yogIonA anna-pAnanI maryAdA vize savistara vyAkhyAna ApyuM. sAta prakAranI piDeSaNA ane pAneSaNA (khAna-pAnanI zuddhi , ene banAvavAnI, enA banAvanAranI, pAtra, sthaLa vagerenI zuddhi) kahI batAvI. rANI mRgAvatInI vatI dAsI vijayAe kahyuM : "A yogI rANIjInA phuInA dIkarA thAya che. rANIjInAM bahena emanA moTA bhAI naMdivardhananAM patnI thAya. vaizAlInA gaNanAyaka rAjA ceTakanA e bhANeja thAya. paNa e vizvapremI yogIe badhuM karyuM che, ne saMsAra mATe sAcA sukhanI zodhamAM nIkaLyA che. saMsAranA saMbaMdho emane mATe vAdaLanA raMga jevA che. e divasothI mauna che, divaso bAda jame che. teo mAne che, ke sukhabuddhithI saMsAra je viSayo seve che, te ja temanA duHkha-saMtApanuM nimitta ane anya jIvonI hiMsAnuM paNa kAraNa bane che. e to kahe che ke ahiMsaka bano, namra bano, udAra bano, saMyamI bano, satyapriya bano ! ATaluM karazo to je sAcA sukhane tame zodhavA jAo cho, te tamAre bAraNe AvIne khaDuM raheze ! mATe bujajhaha ! bujajhaha ! jAgo jAgo ! A nAda emaNe zUlapANi nAmanA tAlabhairavane saMbhaLAvyo ne enA krodhane sAdhya karyo. acchedaka nAmanA tAMtrikane enA chala-prapaMcanA mArgethI vALI satya, ahiMsA ne brahmacaryanA tejane samajato karyo. are, zvetAMbI pAsenA kanakhala AzramamAM kauzika nAmano nAga raheto hato. te evo krodhI hato ke ene sahu caMDa-kauzika kahetA. abhigraha 33
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ ene paNa bUjhavyo, vaLI saMbala ne kaMbala jevA nAgakumArone paNa gaMgA nadInA taTa para tAryA. potAnI sahanazaktinI ne ahiMsAnI kasoTI karavA pote anArya dezamAM saMcaryA. e du:khone ApaNe zuM jANIe ? kUtarAM paganI mAMsapezIo kApI nAkhatA, anArya loko emane mAra mAratA, emanA zarIramAMthI mAMsa kADhI jatA, chatAM na koI para krodha ke na koI para verabhAva ! avera ane ahiMsAnI sAkSAta mUrti ! "are, anAryadezamAM ja zA mATe, Arya gaNAtA dezamAM paNa e mahApuruSane mAraNa; tADana; chedana ghaNAM thayAM. paNa e hRdayadrAvaka duHkho chatAM e samabuddhi, tapasvI, dayAvatAra mahAtmAnAM ahiMsA, brahmacarya ane satya akuNa rahyAM. camatkAro to keTalA emanA che, paNa camatkAro karavAmAM e mAnatA nathI. saMsArane bALIne bhasma karavAnI tejolezyA ne saLagatA agnine zAMta karanArI zItaleyA emanI pAse hAjarAhajUra che." dAsI vijayAe potAnuM kathana pUruM karyuM. - "suvarNasiddhi ke pAradasiddhi jevuM e jANatA haze kharA, vijayAdevI ?" eka sAmaMte jijJAsAthI pUchyuM. AvA mahAtmAo pAse AvI gupta vidyAo hoya che; paNa e koIne batAvatA nathI. e to AkAzagAminI vidyA paNa jANatA haze !" bIjA sAmaMte Teko Apyo. tamAruM mana hajI saMsArane duHkhI karanAra sonAmAM ne rUpAmAM 2me che ! tamArI bhakti svArthI che, e mahAyogI suvarNasiddhi ke pAradasiddhine vIsarIne Atmasiddhi ne paramAtmasiddhimAM rame che. e divasothI ApaNI zerIomAM bhUkhyA-tarasyA phare che e jANo cho ?' "vijayAdevI ! vaizAlInA kSatriyo vicitra che. e deza paNa vicitra. emane eka nahi, paNa aneka rAjA. badhA maLI rAja calAve. AmrapAlI tyAMnI bhAre phUTaDI naTaDI !" AmrapAlInuM nAma bolatAM e vRddha sAmaMtanuM moM pahoLuM thaI gayuM, ane tAMbUlano 2sa deha para prasarI rahyo. naTaDI nahIM, nartakI !" eka juvAne kahyuM ne vadhumAM umeryuM, "are e to magadhanA rAjAnI rAkhelI !'' "rAjA mANasonI vAta ora che ! alyA, evAM sukho rAjA nahi bhogave to zuM hAlImavAlI bhogavaze ?" rAjA zatAnika potAnA bhujabaLa samA A parAkramI sAmaMtonAM ToLaTappAM mUchamAM malakAtA sAMbhaLI rahyA hatA, - dAsI vijayA A vArtAlApathI ciDAIne bolI : " kevI vicitra che tamArI vAto ! are, je vAtano vicAra karavA atre ekatra maLyAM chIe eno vicAra karo ne !" 34 premanuM maMdira barAbara che." rAjA zatAnike samarthana ApyuM. vatsadeza para Aphata toLAI rahI che," vijayAe kahyuM, zAnI Aphata, vijayAdevI ? e Aphata-bAphatanI vAtamAM kaMI mAla nathI. hajI to amArI tAtI talavAro kamara para ja che. caMpAnA rAjA dadhivAhanane ame dadhipAtranI jema ragadoLI nAkhyo, e to tame jANo cho ne ?" be-cAra sAmaMtoe bhujA ThokIne, mUche tAva daIne kahyuM. "to tamane sUjhe tema karo ! tamAruM sarvasva talavAra ja che !" vijayA nArAja thaI pAchI pharavA lAgI. "nA, nA, vijayA, A to be ghaDInI majAka che, paMDita tathyavAdI, A bAbatamAM tamAro mata darzAvo." rAjA zatAnike potAnI mAnItI dAsIne sAMtvana ApatAM kahyuM. sabhApaMDita tathyavAdIe moM gaMbhIra karI kahyuM : "mahArAja , mAruM saMkSepamAM kahevuM e ja che, ke chelle chelle emaNe kahyuM ke A prakAranA yogIo AvA abhigraha dvArA ApaNI bhUlo batAvavA, ApaNAM pApa pakhALavA ke ApaNI bhaktinI kasoTI karavA Ave che, teo parama jJAnanI khoja mAM che eTale mauna che. bAhya rIte sukhI dekhAtA paNa vAstavamAM duHkhathI bharyA ApaNA jIvananA uddhAra mATe teo mathe che. teo bolatA nathI, paNa potAnA maunakAryathI satya mArga dAkhave che. ApaNe Atmika AlocanA karatA rahIe, pApakarmathI dUra rahIe. na jANe e mahAyogI A abhigraha dvArA ApaNo kayo doSa dUra karavA mAgatA haze ? teonA abhigraha saMdarbhe ja hoya che, mATe sahue sAvadhAnI ne bhaktithI vartavuM." bharI pariSadA jyAre vIkharAI tyAre sahu eka vAta mATe kRtanizcaya hatA ne te AvatI kAle e mahAyogIno mahAabhigraha saMpUrNa karavAnI bAbatamAM. abhigraha 35
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAyogI. havelInA bhUgarbhamAM Avela bhoMyarAmAM caMdanarasa jevI komaLa ne caMdana kASTha jevI kaThora caMdanA bhUkhI ne tarasI baMdIvAna dezamAM beThI hatI. raDavAnuM to eNe kyAranuM choDI dIdhuM hatuM. kaThora rIte ja DAyelI beDIo enAM komaLa aMgone kaThI rahI hatI; utAvaLe mUDa banAveluM mastaka kALI baLatarA nAkhatuM hatuM. ne sahuthI vadhu to potAnuM svamAna haNAyuM - potAne zire halakaTa Aropa mukAyo - enI sahastra vIMchInA DaMkha jevI vedanA enA aMtarane vyAkuLa banAvI rahI hatI. pRthvIne svarga samI mAnI beThelI caMdanA Aja pRthvI para narakanI gaMdhano anubhava karI rahI hatI. zrudhApUrtinI koI sagavaDa tyAM nahotI, tRSAtRptinuM koI sAdhana tyAM nahotuM, paNa re ! e khuda pote ja UMgha, ArAma, sudhA ke tRSA bhUlI cUkI hatI. enA hRdayamAM koI satInI bhaDabhaDatI citA jevI aMtastApanI sahasa citAno jalI rahI hatI, are , satInI citA to sArI, eka vAra jalIne khAkha thaye eno chUTako thaI jAya; A to citA jevuM haiyuM avirata bhaDake baLI rahyuM hatuM, emAMthI mukti kyAre ? ati du:kha mananAM biDAyelAM dvAra kholI nAkhe che. vipatti virAganA daravAjA ughADI Ape che. kaSTa sahana karatAM AvaDe to mANasa kuMdana banI jAya che. jotajotAmAM dInahIna banelI, kacaDAyelI caMdanA svastha banI gaI. puruSArthathI palaTI na zakAya evI paLone 'prArabdhanI bheTa' samajI eNe vadhAvI lIdhI. e manomana vicArI rahI : "pRthvIne niSkaTa ke na mAnavI. pRthvI kAMTAthI bharelI che. kAMTA to sadA raheze. emAMthI phUla vINavAnI kaLA zIkhavI joIze. saMsAramAMthI aniSTane koI dUra karI zakyuM nathI; aniSTano iSTamAM upayoga karatAM jANavuM e ja nirvANano sAco mArga che. duHkha to che ja. eno sukhanI jema upayoga karatAM zIkho eTale basa." caMdanAnI vicArazreNI uttarottara vizuddha thatI cAlI. divasonI tapazcaryA ne mahinAono jJAnAbhyAsa tene je virAga na ApI zakata, e traNa divasanI kALI koTaDIe ene Apyo. eNe saMsAranuM svarUpa pratyakSa karI ApyuM, karmanAM rahasyo tAdRza karI dIdhAM, puruSArthano preraka saMdeza saMbhaLAvyo ! divasa ane rAta vItatAM cAlyAM, paNa koInuM moM na dekhAyuM. caMdanAnI vicArazreNI uttarottara vizuddha banatI cAlI, mahAna du:khamAMthI Ubho thayelo mAnavI kAMto saMta bane che, kAM zetAna; kAM zraddhAno sAgara bane che, kAM azraddhAnuM AgAra bane che ! caMdanA saMsAranuM anityapaNuM, asthirapaNuM, azucipaNuM bhAvI rahI. are, mANasa paNa prArabdhanuM ramakaDuM che. duHkha paDe koIne zApa Apavo, ne sukha paDe koIne AziSa ApavI, e to kevaLa caMcaLa mananuM ja pariNAma che. caMdanA manomana kahevA lAgI : "are, huM duHkhI avazya haIza, paNa dIna to nathI ja. je du:khamAM dInatA na hoya, te duHkha gauravanI nizAnI che. caMdanA, tuM alpa haIza, paNa adhama nathI. tuM hiNAyelI haIza, paNa hIna nathI, re ghelI, vipattinI madharAta vagara mahAsamRddhinuM prabhAta kadI khIle kharuM ?" vAha re caMdanA ! tuM zAnta, svastha, sthiraprajJa banI gaI. du:khamAtrane sAme pagale vadhAvavA sajja thaIne beThI. traNa rAta ne traNa divasa vItI gayAM. kaThora manavALI paNa komaLa dehadhAriNI caMdanA yudhA-tRSAthI nirbaLa banatI cAlI; paNa e to dehanI nirbaLatA hatI. deha nirbaLa bhale bane, aMdara rahelo AtmA zA mATe nirbaLa bane ? caMdanAnA AtmAe dehane cokhuM saMbhaLAvI dIdhuM hatuM ke - tuM nirbaLa banIza, topaNa huM nirbaLa-lAcAra banavA taiyAra nathI. bahu thaze to tuM mane choDIne cAlyo jaIza, paNa ethI Dare e bIjA ! huM hAja2 haIza, to mAre dehano tUTo nathI; ne vaLI jo ema karatAM tAro pIcho chUTI jAya to gaMga nAhyA. A sAMbhaLIne kAyA to bicArI DAhI thaI gaI. e jANe kahevA lAgI, "are, nagurA AtmA, ApaNe to janamajanamanAM sAthI, gAMDA, AvI vAto kAM kare ? tuM kahIza tema karIza, paNa tArA vagara mAruM kaMI jora nahi cAle, mATe joje ema ne ema mane kahyA vagara bhAgI chUTato ! AtmA ane dehano A azrAvya saMvAda sAMbhaLI caMdanA mIThuM mIThuM malakAya che. paNa e jANe che, ke have ahIMthI AtmA ane deha baMnene ekasAthe bahAra nIkaLavAno sarvathA asaMbhava che ! banaze evuM ke kAyA to bicArI A kArAgAramAM mahAyogI 37
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDI raheze ne AtmA UDI jaze. are ! prANano popaTa UDIne pAMkho prasArIne anaMtamAM cAlyo jaze, ne kAyAnuM piMjara ravaDatuM-rajhaLatuM ahIM paDyuM raheze ! caMdanAnA mukha para eka suMdara smita pharakI rahyuM. te vicAravA lAgI : "jagata kevuM mUrkha che ! e samaje che, ke huM kArAgAramAM chuM, paNa e badhA joyA karaze ne huM evI nAsI chUTIza ke pachI zodhI nahi jaDuM !" caMdanA hasI paDI. ne e jANe e smitano sAme javAba vALatuM hoya tema, kicUDAka karatuM koTaDInuM dvAra khulyuM. dvAra khulatAM ja "caMdanA ! mArI prANa !re beTI !" evo pokAra gAjI rahyo ne thoDI vAramAM dhanAvaha zeTha AvIne caMdanAne bheTI paDyA. emaNe caMdanAnA deha para hAtha pheravyo, mAthuM sUMdhyuM, hAthe-page jaDelI beDIone dAMtathI karaDI. bepaLa sudhI bemAMthI koI kazuM na bolyuM. caMdanA zAnta-svastha hatI. bharyAM vAdaLa jevAM nayanomAMthI eka pANInuM TIpuM paNa paDatuM nahotuM. zeTha codhAra AMsue raDI rahyA hatA. "mArI duHkhiyArI caMdanA !" "pitAjI, du:khe mane DAhI banAvI che. have huM samajI chuM ke zarIranA sukhathI AtmA sukhI thato nathI, tema zarIranA duHkhathI AtmA duHkhI thato nathI. duHkha ane sukha e to mAtra zarIrano dharma che, AtmAno nahIM." "beTI, tArA duHkhanuM kAraNa huM banyo !" "koI koInA sukhaduHkhanuM kAraNa banatuM nathI. puruSArtha ne prArabdhanI ghaTamALamAM anyane zo doSa devo, pitAjI ?" "caMdanA, tuM kharekhara caMdanA che. are, mane e rAMDa para krodha Ave che, evuM mana thAya che, ke..." "saMsAranuM rahasya jo jANI laIe to pitAjI, koI paNa krodha karavAnuM mana ja na thAya. sahu potapotAnI rIte sAcuM samajIne ja samAcare che. pachI bhale e bIjAnI naja2mAM jUThuM hoya. sahu sahunI rIte sAcAM che. zeThANI emanI rIte sAcAM hatAM. huM mArI rIte ane tame tamArI rIte sAcA hatA. ApaNe ApaNI draSTithI joIe te karatAM bIjAnI dRSTithI joIe, te vadhu ThIka che." caMdanAmAM ApoApa jJAnajharaNa phUTyuM hatuM, je saMsAranI koI paNa mahAzALAnA mahApaMDito paNa ene ApI zakyA na hota. "caMdanA, tArI vANImAM jJAnInA bola gAje che..." "pitAjI, divase peTa bharIne carelI gAya, jema rAte badhuM vAgoLIne ekarasa 38 - premanuM maMdira kare che ema meM paNa A bhayaMkara ekAMtamAM jIvananAM saghaLAM satyo vAgoLyAM che, ne navuM navanIta pAmI chuM." "caMdanA, dhanya che tane ane tArAM mAtapitAne ! duHkhane jANe tuM ghoLIne pI gaI che; ane vedanAne jANe vahAlathI ArogI gaI che. tArI vANImAM kaDavAza nathI, vartanamAM krodha nathI." "are, paNa ADIavaLI vArtA choDI enI khAvApIvAnI to bhALa lo. traNa dahADAnA kaDAkA che bicArIne ! huM to ghaNI vAra kahetI ke bahu premaghelA thavuM sAruM nahi ! emAMthI duHkha ja UbhuM thAya. vRddha dAsIe AvIne bhAvanAzIla zeThane sAvadha karyA. eNe ja, mUlA zeThANIno sakhta pratibaMdha hovA chatAM, caMdanAnI mAhitI zeThane ApI hatI. * vRddha dAsIe kahyuM : "zeTha, mArA mAthe mUlA zeThANInA krodhanI talavAra laTake che. gulAma chuM, vRddha chuM. jIvavA karatAM have motamAM mIThAza lAgaze. tamArI sevAmAM jiMdagI kADhI. have maraNakinAre beThI chuM tyAre ATaluM sukRta karatI jAuM chuM, jethI bIje bhave kaMI sAro avatAra bhALuM to." "sAcI vAta che dAsI, je khAvAnuM hoya te jaladI hAjara kara !" dAsI gharamAM gaI, paNa rAMdhelA aDadanA bAkaLA sivAya kaMI taiyAra nahotuM. eka sUpaDAmAM e laIne dAsI AvI. zeTha e daramiyAna page jaDelI beDIo toDavAno niSphaLa yatna karI rahyA hatA. Akhare thAkIne emaNe dAsIne kahyuM : "tuM caMdanAne jamADI le. huM luhArane bolAvI lAvuM chuM." ne zeTha utAvaLA bahAra nIkaLI gayA. madhyAhnano samaya thaI gayo hato ne sadAnI jema Aje pelA mahAyogI bhikSA mATe nagaramAM AvyA hatA. dvAra dvAra para naranArI khaDAM hatAM. kauzAMbInA rAjavI zatAnika ne padminI rANI mRgAvatI paNa haMmezanI jema AvIne UbhAM hatAM. maMtrIrAja sugupta ne devI naMdA paNa hAjara hatAM. vijayA dAsI paNa tyAM khaDe page hAjara hatI. haMmezanI jema e mahAyogI AvyA ane dvAra pachI dvAra, zerI pachI zerI vaTAvatA AgaLa cAlyA. re, zuM sadAnI jema Aje paNa yogIvara rikta hAthe pAchA cAlyA jaze ? are ! zuM ApaNAM koI ajANyAM pApano bhAra ApaNA annane nirmAlya banAvI beTho che ? je dezamAM atithi jevA atithi-yogI jevA yogI-cha cha mAsathI annajaLa vinAnA ghUme, enA mAthe ApattinA bhaNakArA avazya samajavA ! nirAzAnuM ghora mojuM sarvatra prasarI rahyuM. paNa tyAM acAnaka mahAyogI thoDe dUra jaIne kSaNabhara thobhyA. kadI sthira na thatA emanA paga sthira thayA, kadI na laMbAtA mahAyogI D 39
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ emanA hAtha Aje laMbAtA dekhAyA. dhanya ghaDI ! dhanya bhAgya ! Akhare mahAyogIno abhigraha pUro thayo. harSanI kikiyArI cAre taraphathI gAjI UThI, paNa e aDadhe ja dabAI gaI. mahAyogIe thaMbhAvelA paga pharI upADyA, laMbAvelA hAtha pAchA kheMcI lIdhA ! are, bhikSA lIdhA vinA emaNe AgaLa kadama baDhAvavAnI taiyArI karI. badhAnA zvAsa aDadhe rahI gayA. tyAM eka komaLa rudananA hRdayadrAvaka svara saMbhaLAyA. mahAyogInA UpaDelA paga punaH thaMbhI gayA, kheMcAyelA hAtha pharI laMbAyA. emaNe hAthamAM bhikSAna lIdhuM, ne cha mAsika tapanuM pAraNuM karyuM. dhanya caMdanA ! dhanya mahAyogI ! badhethI jayajayakAra gAjI rahyo. vAnI sAthe vAta prasaratI cAlI, "are, mahAyogIe eka dAsInA hAthanA bAkuLAthI potAno abhigraha pUrNa karyo !" "dAsI paNa nahi, traNa TakAnI gulAmaDI ! jenA cAritryanuM, jenI khAnadAnInuM, jenI nAgarikatAnuM ThekANuM nathI evI gulAmaDI ! dhanAvaha zeThe dAsabajAramAMthI ANelI eka chokarInA hAthethI anna svIkAryuM ! alyA, gulAma karatAMya ApaNe heTha, nIca, adhama ! jAtapAta vagaranA gulAmanA hAthanuM anna te aDAya ! zuM kaLi Avyo che !" bIjAe kahyuM, "dAsInA hAthanA bAkaLA ? eka nIca gulAmaDInA hAthamAM annathI ujjavaLa tapanuM pAraNuM ?" keTalAke TIkA karI. hA, hA, zuM gulAma manuSya nathI ? are, gulAmomAM jeTalI mAnavatA che eTalI tamArAmAM kyAM rahI che ? gulAmanA cAritryanI vAta karo cho ke tamAruM cAritrya to juo ! enA nAgarikatvanI vAta karo cho, ne tamArA paga nIcenuM baLatuM to juo. mahAyogIne mana zuM UMca ke zuM nIca ? e dIvAlo ne vADA to ApaNe badhAe ApaNA svArtha kAje khaDA karelA che. bolo, 'jaya ho mahAyogI jJAtaputra mahAvIrano !' are, cAlo cAlo, anna lenAra ne anna denAra bannenAM darzana karIe." mAnavI ToLAbaMdha ekaThuM thaI rahyuM hatuM. bhAre rUDo joga jAmyo hato. pelI dAsI caMdanA be hAtha joDIne khaDI hatI. paganA baMdha dhanAvaha zeThathI tuTyA nahotA ane jene toDavA zeTha luhArane teDavA gayA hatA, te baMdha ApoApa tUTI gayA hatA. dAsatvanI tUTelI sAMkaLo jANe mAnavatAnA khaMDera samAM mAnavIone mUMgo bodhapATha ApI rahI hatI : - "dAsatvanA himAyatIo ! sahu cetatA rahejo. Aje tame ekane dAsa banAvazo, kAle bIjo tamane dAsa banAvaze. ahIM to karazo tevuM pAmazo. vArA pachI vAro che. Aja tAro, kAla mAro che. samaya ke zaktino geralAbha na uThAvazo. sArI ke khoTI UbhI karelI paraMparA Akhare tamAre ja bhogavavI paDaze." caMdanAnA mukha para divya teja jhaLahaLI rahyuM hatuM. Aja e mudra gulAmaDI nahotI rahI; kauzAMbInA dareka manuSya karatAM mahAna TharI hatI. dAsa paNa mahAna che, manuSyatvanA sarva hakka ene che; enI Aje ADakatarI paNa spaSTa jAherAta dubhinAda sAthe thaI cUkI hatI. caMdanA be hAthanI aMjali racI rahI hatI : "prabhu, muja janamaduHkhiyArIne Aja Apa janasAthI maLyA. AMkho mIMcAya che. jalavAdaLI varase che. are, mArA sUnA aMtaramAM AvIne koI vasyuM che, prabhu ! mAruM jIvana ja rudanamaya hatuM. roIroIne mArAM azru thIjI gayAM hatAM. bhava Akho kADhavAno hato. rouM to pAra kyAM Ave ? karma ane puruSArthanAM hRddhone sadA yAda karyA karatI. tamane AvatA joyA. meM jANe zarIrane tyAM prANane Avato bhAgyo ne aMtara malakI rahyuM. paNa pachI to durbhAgInA sukhanI jema Apane jatA joyA ne mujathI na rahevAyuM. sUryaprakAzanA sparze TharelA himamAMthI jharaNuM vahI nIkaLe, ema mArA thIjelA aMtaramAMthI AMsu vahI nIkaLyAM. dhanya bhAgya Aja mAruM gaNuM ! saMsAramAM have caMdanA hIna nahi, dIna nahi ! tamArAM darzane e bhavobhava tarI gaI. mAro AtmA ajeya banI gayo. kAyAnA bhale kaNa kaNa thAya, julAmagAro bhale ene chaMda-gUMde, mane koI UnI AMca paNa nahIM pahoMcADI zake . huM to nyAla thaI gaI." prabhu to divya mauna dhArIne, aMtaranA paDadA mauna vANIthI chedI rahyA hatA. mAnavatAnA parAga samuM emanuM jIvanamAdhurya vAtAvaraNamAM madhuratA prasArI rahyuM hatuM. jANe kadI tyAM zoka nahoto, saMtApa nahoto. dhanAvaha zeThanuM vizALa prAMgaNa mAnavamedanIthI bharAI gayuM hatuM. janasamudAya prabhuno abhigraha pUrNa thavAthI gelamAM AvI gayo hato. koI bhAtabhAtanAM vAjiMtra bajAvatAM hatAM, koI pukha, akSata, suvarNajava, maNimauktika uDADatAM hatAM. ghaDI pahelAM jyAM narakanI gaMdha prasarelI hatI, tyAM svarganI zobhA pragaTI rahI. loko kahetAM : "are, pRthvI e to pRthvI ja che. svarga ne naraka kheDAM karanArAM to ApaNe ja chIe." rAjA ane rANI paNa AvI pahoMcyAM hatAM. emanA aMtarano AnaMda Aja aMtaramAM samAto nahoto. zaherane zirethI zApa TaLyAno emane saMtoSa hato. emaNe je joyuM te dezya apUrva hatuM. prabhu tejakiraNo vahAvatA sthira kheDA hatA. caMdanA bhaktijharaNa vahAvatI pRthvI para mastaka namAvIne paDI hatI. vAha re vAha ! karyuM jJAna A bhaktine jItI zake ? e ghelI kaMI kaMI lavI rahI hatI. bANe enA dilanA AgamAM kavitAnAM sumana khIlyAM hatA : mahAyogI 41 40 premanuM maMdira
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ "prabhu, svAtitarasyAM cakSu cAtakone Aja megha maLyo che. AzAnirAzAnA haMsone motIno cAro maLyo che. vedanA ne viSAdanI bhUmi para AzAnAM amara phUla khIlyAM che. Aja bhaktane bhagavAna maLyo che, beTIne bApa maLyo che, bahenane bhAI maLyo che. prabhu, AvA saMtoSamAM ane AvI sudhanya ghaDIe ja A jIvanano aMta AvI jAya to..." prabhu to hajI marakatA khaDA hatA. rAjA-rANIe prabhunA caraNa vAMdyA. apUrva bhAgyane varanArI caMdanAne UbhI karI sAtA pUchI, tyAM to acAnaka eka vRddha Doso bhIDane cIrato dhasI Avyo. eNe caMdanAne UMcakI lIdhI ne raDato raDato, nAcato nAcato bolavA lAgyo : "dhanya ho rAjakuMvarI vasumatIne ! adhogatie gayelAM mAbApa Aje sadgati varyAM ! jaya jayakAra ho caMpAnagarInI kuMvarIno !" "caMpAnagarInI kuMvarI ? rAjA dadhivAhananI putrI ?" sarvatra jANe acaMbAnI laharI prasarI gaI. "hA, rAjAjI ! je caMpAnagarIne acAnaka chApo mArI tame lUMTI lIdhI, jyAMnA nAnA sainya sAme moTuM sainya calAvI tame phateha meLavI, jenA rAjA dadhivAhanane laDAImAM haNyo, jyAMnAM strIpuruSone tamArA rAja-niyama pramANe dAsa banAvI ANyAM-vecyAM, e rAjanI A kuMvarI vasumatI !" vRddha puruSanA zabdomAM jANe Aga bharI hatI. "meM caMpAne jarUra lUMTI - vijayI rAjA tarIke mAro e hakka hato. meM tyAMnA rAjA dadhivAhanane raNamAM roLyo, kAraNa ke e mAro kSatriyano dharma hato. paNa meM enI kuMvarIne nathI lUMTI." "jeno rAjA lUMTa karato hoya, enI senA zAhukAra kyAMthI hoya ? rANI dhAriNI ane kuMvarI vasumatIne eka sainika upADI lAvyo. rANI dhAriNI zIlanI rakSAmAM mRtyune varyAM. kuMvarI vasumatI dAsabajAramAM vasu mATe vecAI. zuM mahArANI mRgAvatI potAnI mAjaNI bahena dhAriNInI putrIne paNa bhUlI gayAM ? rUpa ane aizvaryanAM paDaLa zuM mahArANIne paNa caDhI gayAM ?" "koNa, vasumatI ? mArI bhANeja ? e gulAma ? enuM vecANa ?" rANI mRgAvatI ekadama AgaLa AvyAM ne caMdanAne bheTI paDyAM. mAsI-bhANeja ekabIjAne gaLe vaLagyAM. mRgAvatInI AMkhomAM AMsu hatAM. saMsAranA sagapaNanuM rahasya jANanArI caMdanA svastha hatI. "dhik che A rAjadharmane ? dhikkAra che A kSatriya vaTane ! ekane aneka jIte, emAM zI bahAdurI ? sabaLo nabaLAne haNe emAM zI mAnavatA ?" - badhethI AvI lokavANI pragaTI nIkaLI. A bhIDAbhIDamAMthI na jANe pelA mahAyogI kyAre sarakI 42 D premanuM maMdira gayA, tenuM koIne bhAna na rahyuM. AMsu ne AzvAsananI duniyAmAMthI yogIo sadA ema ja sarI jAya che. sitAranA tArane jarA cheDAthI milAvIne kAmaThI ema ja alaga thaI jAya che. ne saMsArano pratyeka rajakaNa enAthI ja dhvanita thaI divya saMgIta cheDyA kare che. "mahAyogI ApaNAM anna kema nahotA ArogatA e jANyuM ne ?" maMtrIrAjanAM patnI naMdAdevI AgaLa AvI bolyAM, "ApaNAM pApa eNe A rIte pratyakSa karI batAvyAM. tame Dhora karatAMya bhUMDI rIte gulAmone rAkho cho. e gulAmo koNa che tenuM tamane bhAna karAvyuM. gulAma paNa mANasa che, ne mAnavatAnA nAtAthI ene paNa tamArA jeTalo ja sukha-duHkhano anubhava thAya che." "naMdAdevI ! tame sAcAM cho. vasumatIne mArI caMdanAne duHkha denAra huM ja chuM. mane sajA karo !" zreSThI dhanAvaha AgaLa AvyA, ne gadita kaMThe bolyA. luhAranI zodhamAM vilaMba thavAthI e moDA paDyA hatA, emaNe lokamukhe badho vRttAMta sAMbhaLI lIdho hato. "pitAjI, huM to tamArI caraNaraja chuM ! huM to hajI paNa tamArI caMdanA ja chuM ! vasumatI nAma paNa mAre bhUlavuM che. rAjAnI kuMvarI na hota ne tamAre tyAM ja janmI hoya to ? mAtA mUlAnA udaramAM vasI hota to ? tamAro ane mArI mAtA mUlA devIno upakAra karya divase vALIza ?" "caMdanA, tuM dhanya banI ! mahAyogInA mUMgA mUMgA mahAAzIrvAda tane maLyA !" "emaNe to sahune dhanya karyA, ne ApaNe samajavA mAgatA hoIe to emaNe samajAvyuM ke pazu, paMkhI ke manuSya - koIne gulAma banAvavA e pApa che. gulAmI pApa che. gulAma paNa tamArA jevo ja, are, koI vAra tamArAthI paNa zreSTha banI zake evo mANasa che !" naMdAdevIe kahyuM. "evuM bolI A naphphaTa ne nagharoLa gulAmone phaTavazo mA ! bairAMnI buddhi pAnIe ! zuM gulAmo ApaNAthI paNa zreSTha !" eka vRddha rAjapuruSe kahyuM. "zreSTha ! sAta vAra zreSTha ! je pArakAnA sukha mATe duHkha uThAve te zreSTha ne je potAnA sukha mATe pArakAne duHkha Ape te kaniSTha ! bhagavAnanuM to vacana che, ke koI paNa karkaza vacana, ne kaThora vyavahArano A jagata to paDagho che. A to sodAnuM bajAra che, jeTaluM ne jevuM Apazo eTaluM ne evuM pAmazo !" vijayA bolI, ane caMdanAne bheTI paDI. "bahena, tuM to dhanya che. tArA jevo prabhuprasAda pAmavA eka vAra nahi, so vAra gulAma banavA taiyAra chuM !" paNa saMsAramAM sahu eka matanA hotA nathI. jeo sUryane divasano rAjA mAne che, teonI sAme chachUMdara jevAM prANIono virodha paNa haze; e ene nakAmI vastu mahAyogI D 43
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa mAnatA haze. keTalAka karmacArIo mAnatA hatA, ke A to nAnI vAtane khoTuM mahattva apAya che ! jyAM strIonuM calaNa hoya tyAM AvuM ja bane ! karmonI ArdratA vagaranA karmacArIone tarata eka saMdezo maLyo : zRMgArabhavana pUruM thayuM che. mahArAja vatsarAja icche tyAre enuM nirIkSaNa kare ! mahArAja zatAnikane A samAcAra pahoMcADavAmAM AvyA. teoe tarata maMtrIrAjane kahyuM : "Apa sarva aMtaHpurane laIne Avo. huM zuMgArabhavanamAM thato AvuM chuM. koIe mArI sAthe AvavAnI jarUra nathI." caMdanA, mRgAvatI, naMdA, vijayA badhAMne vAto karatAM mUkI mahArAja zatAnika zRMgArabhavana tarapha vahI gayA. AkhA samudAyane vidhavidha vAtomAM DUbelo rAkhI phakta be jaNA potapotAnA manamAnyA raste cAlI gayA. eka yogI - jaMgala tarapha gayA. eka rAjA - zuMgArabhavana tarapha vaLyA. judA be rAha ne judA judA be pathika ! nirmANa to eka thavAnuM hatuM. rAjA te yogI, yogI te rAjA ! paNa saMsAra to mAyAvI che ne ! potAnA ja paDaghA. sI hasIne mahArAja zatAnika Aja zuMgArabhavananAM dvAra ThelI rahyA hatA. dvArapALo doDI doDIne mahArAja vatsarAja AvyAnI vadhAmaNI ApI rahyA hatA. gaI kAle ja citArAe citra pUruM karyuM che. pUruM karIne e ghera jaIne nirAMte sUto che. ene dilamAM aramAna che, ke rAjAjI hamaNAM mane teDavA hAthI mokalaze ! hamaNAM rAjapozAka laIne rAja karmacArIo zAbAzI detA Avaze. huM bahumUlya pozAka paridhAna karI, gajarAjanI pITha para racelI suvarNa aMbADImAM besI, AkhuM kauzAMbI vIMdhI rAjadarabAra bhaNI jaIza ! bharyA darabAramAM mArI vidyAnAM vakhANa thaze. mArI kalA para janagaNa vArI jaze. mahArAja zatAnika sonAnA DhagathI mane nihAla karI deze. bhuvanamohinI mRgAvatI devI paNa potAnuM sAkSAt svarUpa joI ADI katarAtI AMkhe dhanyavAda uccAraze. mArA jIvananI sArthakatA thaze. mArI kalAnI kRtArthatA thaze, mAruM zeSa AyuSya sAnaMda samApta thaze. are, rIjhayo rAjavI zuM zuM nahi Ape ? ane evI ja kadaradAnInI tAlAvelI haiyAmAM hIMcoLatA vatsarAja zRMgArabhavananAM dvAra ThokI rahyA hatA. asAvadha kaMcukIo doDAdoDa karatA hatA. mahArAja to potAnA hAthe ja dvAra kholI zRMgArabhavananA madhyakhaMDamAM pahoMcI gayA. are, tyAM to mahArANI mRgAvatI jANe chAnAMmAnAM pahelethI AvIne zaramAtAM UbhAM hatAM ! vatsarAjane potAnA A rUpa-sauMdaryabharyA jIvanasAthIne doDIne bheTavAnuM dila thaI AvyuM ! zuM nakhazikha tAdRza tasavIra banAvI hatI citArAe ! jANe pahelI sohAgarAte maLyAM tyAranAM mahArANI ! yauvana to UbharAI jatuM hatuM ! lIMbunI phADa jevAM nayanomAM na jANe zAM zAM kAmaNa bharyA hatAM ! are, e ja A suvarNataMtuthI gUMtheluM kaMcukIpaTa ! are, so so 44 D premanuM maMdira
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArIgaroe cha cha mahinA jene varyuM hatuM e ja A haMsalakSaNa vastra ! sonerI ne kezariyA kAMTano e ja dhUpachAMva raMga ! ane emAMthI dekhAtA emanA kaMkuvaraNA dehanAM, ratine paNa lajave tevAM aMgapratyaMga ! A e ja mRNAladaMDa jevA bAhu ! A e ja keLanA thaMbha jevA be paga ! mAthethI malIra khasI gayuM che. nAgapAza jevo kezakalApa unnata evA vRkSa:sthaLa para, koI khajAnAnI rakSA karatA phaNIdharanI jema, hiloLA laI rahyo che ! are , che koI hAjara ?" mahArAjAe sAda dIdho. AjJA svAmI !'' "jAo, rAja hastI mokalo ne rAjapozAkanI bheTa ApIne pelA yakSamaMdiranA citArAne jaladI rAja darabAramAM lAvo ! mahArAja vatsarAjanI AsADhanAM bharyA vAdaLa jevI kRpA Aja varasuM varasuM thaI rahI che. Aje AkhuM AryAvarta vatsarAjanI udAratA AMkha kholIne joI le !'' bAre megha eka sAmaTA !' dhIrethI bolIne sevako AjJA uThAvavA cAlyA gayA. ne vatsarAja pelI adbhuta alaukika chabI tarapha mITa mAMDIne tallIna thaI gayA. dehano ekeeka avayava pAradarzaka vastromAMthI chAno chAno DokiyAM karIne manamAM samAI javA cAhato hato, are A citrita jaDa aMgonA sparzamAM paNa jANe svarganuM sukha hatuM ! zRMgArabhavananA judA judA khaMDomAM bhinna bhinna racanA hatI. kyAMya phUMkAtA karatA phuvArA badhe zItaLatA prasarAvatA. kyAMka sonAdAnIomAMthI dhUpanAM gUMcaLAM UMce AkAzamAM caDhacA karatAM. kyAMka Akhoya khaMDa pratibiMba pADanAra arIsAthI racyo hato, to kyAMka pAradarzaka raMgaberaMgI kAcanI vacce rAjA-rANInuM siMhAsana mAMDI dIdhuM hatuM. khAgha, peya ne zaNagAranI sAmagrInA khaMDanA khaMDa tyAM bharyA hatA. vAjIkaraNonI kImatI maMjUSAo rAjavaidhe chalochala rAkhI hatI. kadI naMdanavananI bahAra, kadI malayAnilanA jhaMkAra, kadI mAnasarovaranI mRdu lahero ahIM vAyA karatI. rAjA ne rANI zAstromAM varNavelA sarva kAma prakArone ahIM sAkSAt karatAM ane pRthvI para vasIne jIvate jIva svarganAM sukha bhogavatAM. rAjA-rANInI ahIMnI eka rAtrinuM mUlya kauzAMbInI AkhI prajAnuM eka dahADAnuM dhana hatuM. ahIM rAjA-rANI svargano svAda mANatAMkoI mUkha ema paNa kahetA ke narake paNa ahIM ja vasatuM hatuM, konA mATe ? e prazna adhUro raheto. svAmIno vilAsa sevakanuM mRtyu ! bhogavilAsanAM sAdhano, hIMDoLAkhATo, siMhAsano, gAlIcAo, sugaMdhI telabharyA dIvAo ne attarathI mahekatAM phUladAno, hAthIdAMta ne suvarNanI dIpikAo, ratnajaDyAM 46 premanuM maMdira pAMjarAmAM kAmasUtra raTatAM paMkhIo ahIM zobhI rahetAM. vatsarAja citranI najIka saryA. pUrNimAnA caMdra samuM mukhaDuM, madabharyA nayana, kamaLadaMDa jevI nAkanI dAMDI, mohanA mahApAza samA laTakatA bAhu, netranA khaMjanapaNIne vAre vAre camakAvatI madabharI pAMpaNo, potAnuM pratibiMba pADatAM karNaphUla, kaMbu jevI grIvAne koI paNa puruSane pAgala banAvato kAmaNagAro aMgabhaMga, sihanI kaTI jevI pAtaLI, gaura ane laca kALI kamara ne enA para zeSanAganA jevo kaMdoro, ardhakusumita e adhovastra ne... - vatsarAjanAM netro sauMdaryasudhAnuM pAna karavAmAM tallIna hatAM. emanuM haiyuM AvuM bhuvanamohana sauMdarya potAnA aMtaHpuramAM hovAno garva dharI rahyuM hatuM. 2, AryAvartanA rAjAo eka vAra mArA aMtaHpuranI A mahAzobhAne nIrakhI le to ! emanA vilAso emanI ja mazkarI karatA bhAse. emanI sauMdaryopAsanA emane ja zrIhIna lAge. bicArA evA bhoMThA paDe ke potAnAM aMta:pura potAne hAthe jalAvI khAkha karI saMnyAsI banI jAya, ne bIjA bhavamAM AvuM rUpa jovA maLe e mATe zeSa jIvana tapazcaryAmAM vitAvI de ! yakSamaMdiranA citArA rAja zekhare adbhuta kaLA dAkhavI hatI. vastra to eNe paherAvyAM hatAM, chatAMya e pAradarzaka raMgomAMthI rANInA ghATIlA avayavo suspaSTa dekhAtA hatA. ane te kevAM ! na eka ati sthUla che, na e ke ati sUyama che. na dIdhuM che, na hasva che ! koI vyAkaraNI je kALajIthI vAkyanI racanA kare, koI kavi je jAtanAM prAsa-meLamAtrI sAthe kAvyanI racanA kare, e rIte citArAe A citrakAvyanI racanA karI hatI. "vAha, vAha ! nArIno deha to kAmadevano bhAga che." rAjAjIne kathAvArtA karanAra purANIjInuM vacana yAda AvyuM, ne citra jovAnI tallInatA vadhI, keLanA jevA puSTa jaghanapradeza para emanI dRSTi sthira thaI rahI. mohamUcha AvI jAya evI paLo hatI. kavionI upamAo ne rasazAstrIonA alaMkAro tyAM phikkA paDatA hatA. are, kayo kavi A anupama avayavone yogya zabdomAM varNavI zakaze ?* - vatsarAja AgaLa vadhyA. acAnaka emane citranA adhobhAga para kaMIka kALA DAgha jevuM dekhAyuM. emanI najara tyAM khoDAI gaI. suvarNanI thALImAM loDhAnI mekha jevA A be nAnAzA DAgha zA ? bIjI ja kSaNe emanI dRSTi ne smRti sateja banI : are , e to priya rANI mRgAvatInA jaghanapradeza paranA be tala ! sauMdaryanuM chUpuM rahasya * koI vAcaka A varNanane kapolakalpita na lekhe. Aje paNa AvAM zaMgArabhavana mojUda che ne aneka citrakAro evA mahelane zaNagAravA mATe nagna citronI joDIo banAve che. potAnA ja paDaghA 47
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane trIjI ja kSaNe vicAra Avyo, ke mArI rANInA jaghanapradeza paranA talanI citrakArane kyAMthI bhALa maLI ? vatsarAja thobhI gayA. vilAsI rAjavI e vAtano potAnA vAsanA ne vilAsathI paripUrNa manathI tApa meLavavA lAgyA. potAnA TUMkA gajathI duniyAne mApavA cAlyo. citra citrane ThekANe rahyuM, ne rAjAjInuM citta citra vicitra kalpanAonA ramaNe caDhI gayuM. emaNe bAjunA arIsAmAM potAnuM rUpa nihALyuM. pachI rANInA citrane nihALyuM. pachI e rUpane potAnA rUpa sAthe sarakhAvyuM. are, keTaluM TApaTIpavALuM chatAM potAnuM kevuM kadarthita rUpa ! mukha para ati vilAsanI nistejatA che. bhasma ne mAtrAothI ANelI tAkAta, jaladI saLagIne rAkha thaI janAra padArthanI jema, potAnI AchI AchI kALAza badhe pAtharI beThI che ! dehamAM azaktinI chUpI kaMpArIo bharI che. are, priyatamAne bAthamAM laI kacaDI nAkhanAruM puruSAtana to kyAranuM akALe adRzya thaI gayuM che. A to jhaTajhaTa bujhAI jatI ane vAraMvAra sateja karAtI sagaDInI uSmA che. nirbaLa haiyAmAM prazasta ne nirdoSa zRMgArane badale azlIla azakta zRMgAre sthAna laI lIdhuM che. kyAM amAvAsyAnA aMdhakAra jevo huM ne kyAM pUrNimAnI cAMdanI jevI mRgAvatI ! kyAM aneka patnIo ne upapatnIothI khaMDakhaMDa thayelA arIsA jevo huM, ne kyAM zukala pakSanA caMdranI jema roja roja vadhatuM mRgAvatInuM bilorI kAca jevuM rUpa ! huM kadAca mRgAvatIthI tRpta houM; paNa e mArAthI...? ne zAMtinA sAmrAjyamAM ekAeka zaMkAno jvAlAmukhI jhagI UThyo. vatsarAjanA vilAsI mananA dAbaDAmAM purAyelI aneka kuzaMkArUpI pizAcinIo dAbaDAnuM moM khUlI jatAM, svayameva jAgIne - sApaNa potAnAM jaNyAMne khAya tema emanA ja cittane pholI khAvA lAgI. emane purANIjInI pelI blokapaMkti yAda AvI gaI : striyAzcaritraM puruSasya bhAgyaM devo na janAti kuto manuSyaH Ix rAjA vicArato gayo tema tema enA manamAM chupAyelo dveSa dhUMdhavAvA lAgyo. enAM gUMcaLAM rAjA zatAnikanA manane vadhu ne vadhu vyagra banAvavA lAgyAM. saMsAranI e khUbI che, ke kAmI kAmadaSTathI ja, lobhI lobhadRSTithI ja AkhI duniyAne mUlave che ! yogI yogInI dRSTie ne bhogI bhogInI dRSTie ! yogIne mana game tevuM sauMdarya hADa-cAmano mAtra mALo che; tyAre bhogInuM jagata emAM kaMI kaMI avanavuM bhALe che. e veLA saMyama ke pavitratA jevI vastu saMsAramAM saMbhavI zake x strInuM caritra ne puruSanuM bhAgya deva paNa jANatA nathI, to puruSanI zI majAla ke te jANe ? 48 - premanuM maMdira ane manuSya hoMze hoMze ene pALI zake, enI kalpanA karavA mATe paNa bhogInuM mana azakta hoya che. bhUkhyA akhAja khAya, e enI mAnyatA. akhAja game tevI bhUkha hoya topaNa na khavAya, e vAta ene na samajAya. rAjA vicAranI UMDI ataLa khINamAM sarato cAlyo. ene yAda AvyuM peluM zAstravacana : "strIno kAma chANA jevo che; pragaTyA pachI bujhAvo sahela nathI. puruSano kAma lAkaDA jevo che; jaladI pragaTe che, jaladI bujhAya che. strIno kAma puruSathI AThagaNo che !" are, jo emAM satya hoya to mane eka puruSane so rANIothI saMtoSa nathI, to AThagaNA vadhu kAmavALI strIne saMtoSa mATe 800 puruSa na joIe ? to A anupama rUparyAvanA mRgAvatIne khaMDitamaMDita-TukaDA jevA mArA jevA ekamAtra patithI kema saMtoSa thAya ? bicAro rAjA aMkagaNitanA AMkaDAonI AMTIghUMTImAM paDI gayo. saravALA-bAdabAkInA jaDa aMkothI dAMpatyanA aMkone e gaNavA lAgyo. thoDA vakhata pahelAM banelI ne zAstrIjIe bharasabhAmAM rasika rIte kahI saMbhaLAvelI eka evI ghaTanA enA smaraNamAM caDI AvI mana marakaTane nIsaraNI maLI. kSaNavAramAM mRgAvatInI suMdara chabI jANe phalaka parathI bhUMsAI gaI ane nArIjIvananI eka adhama kathA e phalaka para aMkAtI rAjA nIrakhI rahyo. mananA udhAmA apUrva hoya che. "caMpAnagarImAM eka brAhmaNa rahe ! ene be bALaka : eka dIkaro ne bIjI dIkarI. dIkaro dUdhanI khIra jevo, paNa dIkarI khATI chAza jevI ! janmI tyArathI raDatI, chAnI ja na rahe. kajiyA to evA ke jeno pAra nahIM; bahu hularAve toya chAnI na rahe !mA ne bApane to rAta-dahADAnA ujAgarA thAya. e to bicArAM ene hIMcoLIne, hAlaraDAM gAIne, hulAvI-kulAvIne aDadhAM thaI gayAM, paNa raDatI baMdha rahe e bIjI ! bhAre vevaraNa ! "eka dahADo bahenane bhAIne bhaLAvI mAbApa aneka rAtanI UMgha kADhavA bIje jaIne sUtAM. bhAI to bahenane khUba paMpALe paNa chAnI na rahe ! ema karatAM karatAM eno hAtha peDhunA nIcenA bhAga para gayo ne Tapa laIne bahena chAnI rahI gaI ! thoDI vAre pharI raDI. vaLI eNe e bhAga paMpALyo ne bALakI chAnI rahI gaI. chokaro AzcaryathI joI rahyo paNa pachI to ene bahenane chAnI rAkhavAnI jANe tarakIba maLI gaI. bahena paNa tyAM sparza thAya ke raDatI tarata zAnta thaI jAya ne ghasaghasATa UMghe ! mA-bApane nirAMta vaLI. "baMne kizora vayamAM AvyAM. bhAI to zarIre alamasta banyo; zAstra karatAM zastranA abhyAsamAM kuzaLa nIkaLyo. zerImAM, galImAM ne zahe2mAM e dAdAgIrI karato potAnA ja paDadhA D 49
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ pharavA lAgyo. mA-bApane paNa na gAMThavA lAgyo. eka dahADo mA-bApe ene pelI tarakIbathI raDatI bALakIne chAnI rAkhato joyo, ne AvA anArya vyavahArathI ciDAI ene Thapako Apyo. svachaMdI chokarAne e ThIka na lAgyo, ne e sAmo thayo. mA-bApe ene mAryo eTale e to jaMgalamAM nAsI gayo. "jaMgalamAM cAraso navANu cora rahe, e paNa cora bhego jaIne rahyo, ane emanI vidyAmAM pAraMgata banI gayo. thoDA vakhatamAM to emano nAyaka banI gayo. eka rAte e sahue caMpA para chApo mAryo, ne khUba lUMTa calAvI, lUMTanI sAthe eka suMdara yuvatIne paNa upADI lAvyA. cAraso navANuM coroe pelA nAyakane kahyuM : "A ratine zaramAve tevI kAminI Apane bhoga bhogavavA mATe yogya che.nAyaka kahe : bhAIo, ApaNo niyama che, ke sahue sarakhA bhAge vaheMcI khAvuM; pachI te kAMcana hoya ke kAminI ! mATe tame sahu mArA jeTalA ja enA adhikArI cho !' - "pAMcaso lUMTArA pelI eka strI sAthe bhoga bhogavavA lAgyA. vakhata jatAM pelA nAyakane vicAra thayo ke A ekalI ApaNI badhAnI sAthe bhogavilAsa bhogavatAM marI jaze, to nAhaka strIhatyA lAgaze ! Ama vicArI teo eka bIjI strIne upADI lAvyA, ne tenI sAthe bhoga bhogavavA lAgyA." pAMcaso luMTArA para ekasarakho haka dharAvanArI pelI strIne AthI manamAM ghaNuM mAThuM lAgyuM ane potAnuM mahattva osarI jatuM lAgyuM. navI AvelI zokya AMkhanA kaNAnI jema khUMcavA lAgI. eka divasa badhA lUMTArA dUra dezamAM lUMTa karavA gayA tyAre pelI strIe navI AvelI zokyane kUvAmAM nAkhI mArI nAkhI. lUMTArA ghaNe divase pAchA AvyA ne pelI navI strI mATe pUchaparacha karI to eNe kahyuM : 'mane zI khabara ? e te kaMI mArA jevI hatI ke tamane pAMcasone ekasarakhA hetathI jALave ne ghara jALavIne bese ! kyAMya nAsI gaI haze !'' - vArtA pUrI thaI ne rAjA vatsarAja vaLI vicAranA vaMToLamAM jhaDapAyA : pAMcaso jaMgalI ne jhanUnIothI tRpta na thanArI A strI ! ane evI saMsAranI bIjI strIo ! rAjA DhAlanI eka bAjune nIrakhI rahyo, ne utAvaLe manomana nirNaya bAMdhavA lAgyo. e zAstranA vivekane bhUlI gayo. jevI e strI evI mRgAvatI paNa strI ! mahArANI thaye kaMI strI maTI javAya che ? are, UlaTA A rAjasI AhAra-vihAra to vadhu kAmaprada hoya che, rAjamahelamAM yogI eka dahADo to vasI jue ! bIje dahADe yogIno bhogI banI jAya ! avazya mRgAvatIe mArA premano geralAbha lIdho. AvA rUpALA-raDhiyALA citArAne joI kayA vRddha puruSanI patnI na lobhAya ? jo mRgAvatI lobhANI na hoya to enI jAMgha parano gupta tala citrakAra kaI rIte jANI zake ? vatsarAjanI AMkhomAM agni bhabhUkI UThayo. e vakhate cokIdAre aMdara praveza karIne kahyuM : "mahArAja, citArAjI AvI pahoMcyA che." jAo, enuM kALu moM mane na batAvazo ! ene laI jaIne kArAgRhamAM keda karo ! bapore nyAyasabhAmAM eno nyAya toLIza. enA mastaka para bhayaMkara aparAdha, kALA nAganI jema phaNA prasArIne khaDo che !" dvArapAla ajAyabImAM DUbI gayo : eka kSaNamAM A te kevuM parivartana ! are, haju be paLa pahelAM to jene rAja kIya mAnasanmAnathI navAjI nAkhavAnI vAta hatI, ene mATe atyAre beDI ne kArAgRhanI AjJA ? pAghaDI baMdhAvavAne badale mAthuM ja mULaguM laI levAnI vAta ? paNa A garIba AtmahIna dvArapALe eka sUtra jANatA hatA, ke rAjAnI kRpA samudranA taraMga jevI caMcaLa che. mATe kRpAUTTmAjJA vivArIyA - rAjAnI AjJA vicAra karyA vinA pALavI; chatAM eNe yuktipUrvaka pharI vAra spaSTatA karavo pUchayuM : "mahArAja, yamaMdiranA citArAne beDIo ja DuM ke heDamAM nAkhuM ?' jAo, evI beDIo jaDo ke badamAza jarAya halI ke calI na zake, A saMsArano have thoDI ghaDIno mahemAna che. eno guno bhayaMkara che. pRthvI enAthI bhAre mare che !" rAjAjI, je sevako sAthe saMkSepamAM vAta karavAnI TevavALA hatA te, AvAM lAMbAM vAkyo potAnI jAtane saMbhaLAvatA hatA, ke sevakone te prazna hato. dvArapALa marataka namAvI cAlyo gayo. vatsarAjanA dhagadhagatA kopAnalamAM pharI bhaDakA UThavA lAgyA. emanuM cittataMtra dhaDAkA karatuM vicAra karavA lAgyuM : "charI bhale sonAnI hoya, paNa Akhare to karI ja ne ! peTa paDI lohI ja kADhavAnI ! mRgAvatI bhale padminI rahI paNa AkharamAM to strI ja ne ! zuM zAstramAM kahyuM nathI - 'mAvarta pAta nag ! kAle zA mATe e mane viSa ApIne potAnA mAragamAMnA kAMTAne kADhI na nAMkhe ane A citArA sAthe rAjamAtA banI svairavihAra ne mANe ? purANIjI sAcuM kahe che, ke nArI pratyakSarAkSasI ! "nArI ! kharekhara narakanI khANa ! sAruM che, ke mAruM aMtaHpura vizvAsu kaMcukIothI rakSAyeluM che, nahIM to koNa jANe zuM thAta ? huM rAgAMdha e vAta kema bhUlI jAuM chuM, ke eka dahADo A rANI mRgAvatIe ja mane kahyuM hatuM ke A kaMcukIone khasI karavAnI manA karIe to ? A rIte jorajulamathI e lokone paMDha karavAmAM zo lAbha ? emano saMsAra ujjaDa karI mUkavAthI zuM hAMsala ?" potAnA ja paDaghA D 51 50 g premanuM maMdira
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ "meM kahyuM : 'to to aMtaHpura vezyAvADA jevAM ja banI jAya. paMDha cokIdAro ja enA sAcA ne nirdoSa rakSako che. eka to, ekAkI hovAthI maratAM sudhI ahIM paDyApAtharyA rahevAnA, ane prema karavAnI zakyatA dUra thavAthI e koI lobha-lAlacamAM nahIM sapaDAvAnA. vaLI kuTuMbakabIlo nahi eTale je maLe tenAthI saMtoSa pAmavAnA. strIonI rakSA mATe athavA rAjAonA vizALa aMtaHpuronI rakSA mATe anya koIno bharoso na rAkhI zakAya." "e veLA mRgAvatIe zuM kaheluM ? are, huM kevo mUrkha ke e veLA enI vAtano marma na samajI zakyo ! mArA citta upara enA rUpanI mohinI evI patharAyelI hatI, ke e rAta kahe to rAta ne dina kahe to dina samajato. eNe kahyuM hatuM : "svAmInAtha, Apa strIne zuM samajo cho ? e paNa zaktino avatAra che. tame mAno cho ke tamArAM jela jevAM aMtaHpuro ne paDadAothI e surakSita ne saMyamI rahe che ? paNa emAM tame bhUla khAo cho ! e dhAre to vajranA killA paNa bhedIne bahAra nIkaLI zake che. phUlanI jema komaLa lAgatI strI aMdarathI vajra jevI hoya che; paNa enI aMdara rahelA e komaLa strItattvathI e pote ribAya che, paNa sAmAne banatAM lagI DaMkha nathI mAratI, eTaluM yAda rAkhajo ke strI jo rahe to ApathI ne jAya to sagA bApathI !" "ne rANInAM e vacanone meM bhoLA bhAvathI svIkAryAM ! are, enA rUpano huM evo dAsa banI gayo hato, ke eNe je sAruM khoTuM kahyuM teno meM sadA svIkAra karyo ! huM kevo mUDha gheTA jevo ke e mane dAsabajAramAM laI gaI ne mUDhanI jema huM eno doryo tyAM doravAyo. ne tyAM pharatAM je dazyo eNe mane batAvyAM e meM joyAM." "meM vicAra na karyo ke duniyAmAM keTalIka vAtomAM AMkha ADA kAna karavA paDe che. ne huM na samajyo ke duniyAnuM gADuM to ema ja cAle ! A dAsadAsIono vepAra kaMI navo che ? jamAnAothI cAlyo Ave che. zuM amArA karatAM amArA vRddho ochA DAhyA hatA ? emane jovAne AMkha, sAMbhaLavAne kAna ne samajavAne buddhi nahotI ?" "are, saMsAra Akho nirlajja, nAgo ne nAlAyaka che. sArAM vastro paheryAM, jarA saMskAra ne zaNagAra karyA eTale zuM saMsAra sudharI gayo ? mRgAvatInA keTalAka guruo to kahe che, ke laDAI na karo, lazkara na rAkho ! to zuM vaLI koI rAjA yuddha vinA rahI zake kharo ? yuddhamAM svarga batAvanAra purANapuruSo zuM akkala vagaranA hatA ? "jema keTaluMka sAMbhaLyuM-na sAMbhaLyuM karavuM joIe ema keTaluMka joyuM na joyuM karavAmAM saMsArano sAra rahelo che. paNa strInI buddhie cAlanAra meM, mRgAe je batAvyuM te joyuM ! eNe madhalALa jevA zabdomAM kahyuM : 'svAmInAtha ! A dAsabajAromAM kevAM vRddhita kAryo cAle che, te to juo. rAjA jema prajAnI kamANInA dazamA bhAgano hakadAra che, ema enA pApa-puNyamAM paNa eno hisso che, are, tyAM 52 D premanuM maMdira juo ! pelA dekhAvaDA dAsane puruSatvathI hIna karavAnI kevI ghRNita kriyA cAlI rahI che ! lAcAra pazunI jema kevAM bokAsAM e pADI rahyo che ! ne uparathI vadhArAmAM ene cUpa karavA mATe kevo mAra mAravAmAM Ave che ! are, e rIte A gulAmanI kiMmata vadhAravAmAM Ave che. kAraNa ke vilAsikAonI rakSA mATe A khUba ja upayogI thaI paDe che ! aMtaHpuronI asUryapazyA suMdarIo cokI mATe rajavADAM moTAM mUlya ApI emane laI jAya che ! sadA atRptane pariNAme khIjavAyelA rahelA A dvArapAlo zrImaMta gRhasthonA gharonI cokI mATe bhAre sagavaDabharyA hoya che. saMsArane emaNe kaThora ne kadartha joyo hoya che, eTale marelA AtmAvALA A dAsone game tevuM kaThora ke kadarya kAma karatAM AMcako Avato nathI !" ane rAjAnA DahoLAyelA hRdayajaLamAM zaMkAnAM sApoliyAM ghUmI rahyAM. vicAraNA AgaLa vadhI : "rANIe kahyuM : "svAmInAtha ! kevaLa juvAna para ja nahi, nAnAM gulAma bALako para paNa A ghRNita atyAcAra gujAravAmAM Ave che. moTI uMmaranA dAsa para e kriyA karatAM ghaNI vAra zastranA tIkSNa ghAthI e mRtyu pAme che, jyAre nAnAM bALakomAM e kriyAthI mRtyu pramANa ochuM Ave che. saMsAramAM jANatAM ke ajANatAM karelAM karmano badalo mAnavIne avazya maLavAno che, e vAta ApanAthI bhulAI gaI che. "vAha re puMcalI ! rANI, meM tArI mIThI mIThI vAtone sAcI mAnI lIdhI ! emAM pelI dAsI caMdanAno prasaMga banI gayo. na jANe bhagavAna mahAvIre zA kAraNe enA hAthe bhikSA lIdhI haze ! kadAca emanA mAmAnI dIkarInI dIkarI thAya eTale lIdhI hoya, mahAyogI to varSothI mauna che, paNa emanA maunano A badhAMe jUTho artha tAravIne saune banAvyAM ! are, huM paNa kevo murkha ke samasta vatsadezamAM gulAmInA vepAranI baMdhI mATe rAja-AjJA kADhavA mATe taiyAra thaI gayo. beeka divasa vadhu vItyA hota to ema banI paNa gayuM hota ! mane e vakhate vicAra sarakho paNa na Avyo ke potAne aNagamatA patine vairAgI banAvI A strIo, A rIte, aMtaHpuramAM, manamAnyA puruSathI yatheccha vilAsa bhogavavAnI taka UbhI karavA mArga che ! saMsAramAM puruSano badhI bAbatamAM vizvAsa karI zakAya, paNa strIno - temAMya sauMdaryavatI strIno-to koI bAbatamAM vizvAsa na karI zakAya !" "haLAhaLa viSathI bharelA nAgane gharamAM saMgharavo ocho bhayAnaka che, paNa gharamAM ja suMdara strI che, tyAM juvAna puruSano paDachAyo paNa viSathI vadhu kAtila bane che ! A gulAmone thoDuM duHkha jarUra thAya che, paNa emanI kiMmata keTalI vadhI jAya che ! AkhI jiMdagI kevI sukhamAM jAya che ! bicArA bIjA saMsArIo to kevI bhayaMkara dazA bhogavI rahyA hoya che ! na khAvA-pIvAnAM ThekANAM, na rahevAnAM ! vaLI potAnA ke vadhu mANasonA sukha mATe thoDA mANaso thoDuMka duHkha bhogave to e kaMI ayogya paNa nathI !" potAnA ja paDaghA D 53
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ rANInI jaMghA paranA be tala na jANe rAjAnA manaHcakSu AgaLa kevAM kalpanAdRzyo rajU karI rahyA hatA ! vRddha purUSa juvAna strI samakSa potAnI azaktino ekarAra karI zakato nathI; paNa e jANato hoya che, ke potAnI azakti kyAM rahI che, ne strI kaI vAte potAnAthI asaMtuSTa che. ne tethI e haMmeza zaMkAzIla rahyA kare che. "mahArAja , citArAne nyAyasabhAmAM upasthita karavAmAM Avyo che." dvArapALe AvIne samAcAra ApyA. - "cAlo, huM AvuM chuM. adharmano bhAra jeTalo jaladI pRthvI parathI haLavo thAya eTaluM sAruM. are, mANasa Izvarane to jANe vIsarI gayo che, paNa sAruM che ke pRthvI para IzvarazAsananI bIjI AkRti samAM rAja zAsana hayAta che !" krodhAMdha mANasane zAstra, zikhAmaNo ne zikSAvacano UlaTI rIte pariName che. - rogIne jema suMdara bhojana pariName tema ! rAjA zatAnikanuM ema ja thayuM. koNa kono nyAya kare ? bharatakulabhUSaNa mahArAjA zatAnika* AvIne vasradezanA nyAyAsana para birAjamAna thaI gayA, yuvarAja udayana paNa bAjumAM AvIne besI gayo. maMtrIrAja sugupta paNa yathAsthAne goThavAI gayA. aMtaHpuramAM strIjano paNa pAchaLa AvIne besI gayAM. amAtyo, maMtrIo, senApatio, rAjanyo, bhaTTa, mAMDaliko vagere paNa yogya sthAne AvIne besI gayA. prazAstAro (dharmAdhyApako) paNa potAnA ucca sthAne birAjamAna thayA. nagarazeTho, sArthavAho, zreNInAyako, dhaniko ne gRhastho paNa sabhAmAM samayasara AvI pahoMcyA hatA. sahunAM mukha para bhAre utsukatA ramatI hatI. thoDI vAra pahelAM yakSamaMdiranA suvikhyAta citArA rAja zekharane mAna-inAmanI moTI moTI vAtonI jAherAta thaI hatI ane bIjI ja kSaNe ene keda karIne katala karavAnI vAto havAmAM guMjatI thaI hatI. rAja kRpA to bhAre caMcaLa che. varase to anarAdhAra varase; na varase to hoya teTaluMya zoSI le, badhuM bALIne khAkha karI nAkhe, bharatakulabhUSaNa mahArAja vatsarAje maMtrI sugupta sAthe maMtraNA karI. maMtrIrAje sAme keTalIka carcA karI, ne aMte baMne eka nirNaya para AvyA. | jANe vatsarAja ema kahetA lAgyA, ke maMtrIrAja , huM to eka ghA ne be kaTakAmAM mAnuM chuM. baMnene laTakAvI do ! maMtrIrAja ema samajAvavA lAgyA ke ema na bane. rAjavaMzanA mANasonA 54 premanuM maMdira * vatsarAja zatAnika bharata vaMzanA pAMDavapautra janamejayanA vaMzaja hatA. mRgAvatI vaizAlInA gaNanAyaka rAjA ceTakanI putrI hatI. vAravanitA AmrapAlI paNa vaizAlInI hatI.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ aparAdhano nirNaya ane nyAya baMdhabAraNe thavo ghaTe. emAM zikSA paNa zULI jevAM sAdhanothI nahi paNa viSapAna ke sarpadaMza jevAM sAdhanothI thavI ghaTe ! Akhare vatsarAja kaMIka samajyA. ne maMtrIrAjane emanI rIte vAta sabhAmAM rajU karavA kahyuM. thoDI vAre maMtrIrAja pote UbhA thayA, sabhAjanone uddezIne bolyA : mahAmAnya, bharatakulabhUSaNanA hAthe Aja jAhera sabhAmAM jeno nyAya cUkavAI rahyo che, e aparAdhI anya rAja kuLanI rIta mujaba nyAya mAgavAne paNa hakadAra nathI; ene to IzvaranuM nAmasmaraNa karavA jeTalI paNa taka ApyA sivAya ziraccheda karavo joIe. paNa parama udAra mahArAja vatsarAjane e rIta pasaMda nathI. vIra sadA dhIra hoya che." "vigata evI che ke citArA rAja zekhare rAjavaMzanI suMdarIono aucitya bhaMga, thAya te rIte, cItarI che; emanA keTalAka avayavo eTalA tAdRza cItaryA che ke e enA naitika adhaHpatana mATe pUratA purAvArUpa che. AvA svecchAcAra ane adhaHpatananI sajA mATe kaThoramAM kaThora rIte dehAMtadaMDa Apavo ema rAjyazAsanamAM lakhela che." "mAro naitika adhaHpAta ? konI sAthe ?" citArAo vacce kahyuM. tame tamArA pUratI carcA karI zako cho. paNa yAda rAkho ke rAja kuLanAM koI paNa strI-puruSanAM zIla-saMyamanI jAhera carcA zAsananA dhArAnI bahAra che. ene koI kAyado sparzI zakato nathI. rAja kuLanAM mahAmAnya strI-puruSomAMnuM eka paNa nAma tamArI jIbha para AvavuM na joIe. tamArA aparAdha vize khuzIthI je kahevuM hoya te kaho. vatsarAjanI nyAyasabhAmAM to vAgha-bakarI eka Are pANI pIe che !" "samajyo." citrakAre kSaNavAra vicAra karIne kahyuM, "jene huM mArI nipuNatA lekhuM chuM ene Apa mAro aparAdha lekho cho ! aMgazAstranA vettA tarIkenI mArI nipuNatA e mAro aparAdha Thare che ! mAruM nivedana mAtra eTaluM ja che, ke A vidyAne meM tapa, vinaya, pavitratA ne kauzalathI hAMsala karI che. bajavaiyA baMsI bajAve che ne eNe na dhArelI svaramAdhurI prasarI rahI che, ema mane jANa paNa nathI hotI, ne strIpuruSonuM eka aMga nihALatAM enI svAbhAvika rIte paripUrNa citrAkRti AlekhAI jAya che. prastuta citramAM paNa tema ja banyuM che. AMkhanI kIkImAM kALuM aMjana bharatAM pIMchImAMthI eka TapakuM adhobhAga para paDyuM. meM jALavIne lUchI nAkhyuM, pharI vAra paNe, tyAM ja TapakuM paDayuM. pharI meM lUchI nAkhyuM, paNa jANe kema, pUratI sAvacetI chatAM trIjI vAra paNa biMdu tyAM paDyuM. A vakhate ene lUchI nAkhatAM e citra bagaDavAno saMbhava lAgyo. huM vicAra karavA lAgyo ke are, kuzaLa lekhinImAM ATalI maMdatA kema saMbhave ? meM vicAra karyo. pachI tarata ja mane yAda AvyuM ke amuka 56 | premanuM maMdira lakANothI yukta mahApadminI strIne jaMghA para tala hoya, ane te e ke nahi paNa be. mahArAja , bhAre kadaradAnInI AzAthI A kArya karyuM che." sabhA citArAnA nivedana tarapha doravAI jatI lAgI. tarata ja mahArAjA zatAnike citArAnA nivedananI chaNAvaTa karavA mAMDI : "citArA, "kAgaDAne besavuM ne DALanuM paDavuM' evo 'kAtAlIya nAmano nyAya ame paNa jANIe chIe. paNa AvI bAbatamAM cAlAka gunegArane mATe e chaTakabArI na banI zake. juvAna puruSanI caMcaLatA ne strIcaritranI durgamatA jANanAra saheje kalpanA karI zake ke.." mahArAja ," maMtrIrAja sugupta vacamAM dhIrethI kahyuM, "A to ApaNI jAMgha ApaNe hAthe ughADI thAya che !" vyagra vatsarAjane vicakSaNa maMtrIe AgaLa bolatAM vAryA. paNa rAjAjIe bUma mArI : "maMtrIrAja ! eka to corI ane pAchI zirajorI ! caDhAvI do e citArAne zULIe !" suvarNane badale zuLI ?" citArAe ucca svare kahyuM. "zuM AnuM nAma vatsarAjanA darabArano nyAya ? ghera ghoDo Avyo eTale zuM badhuM vIsarAI gayuM ? mArI kaLA, mArI mahenata, mArI sAdhanA, mAruM tapa - e badhAnuM zuM A inAma, rAjana ?" "bharelA dUdhanA ghaDAmAM viSanuM eka TIpuM paNa ene nirarthaka banAvI nAkhe che. citArA, tArA adhaHpAte tArI kaLA, tArI mahenata, tArI sAdhanA, tAruM tapa sarva kaMI niSphaLa banAvyuM che ! pApAtmAono bhAra pRthvI sahana karI zakatI nathI. mATe huM tane dehAMtadaMDanI sajA pharamAvuM chuM." - vatsarAja zatAnika bhAre gussAmAM hatA. AvI veLAe emane rokavAnuM sAmarthya koInI pAse nahotuM. rAjAjI, Apa jyAre nyAya na chaNatAM mAtra AkSepa ja karo cho, tyAre pariNAmano pUrato vicAra karIne kahuM chuM, ke vatsarAjanA bhAvabharyA hRdayamAM zaMkAnuM viSa sIMcAyuM che. koI vAra mANasa potAnA paDachAyAthI pote ja Dare che, potAnA jIvananA paDaghA ke pratibiMba paramAM sAMbhaLe ke nihALe che, ne ene satya mAne che ! kadAca huM pApAtmA hoIza; paNa e pApa eTaluM ja haze ke meM mArAthI moTA pApAtmAonI sevA karI ! rAjasevA zuM ATalI bhUMDI haze ? sajjanoe A mATe ja rAjasevAne avakhoDI haze !'' huM vadhu kaMI sAMbhaLavA taiyAra nathI." vatsarAje ucca svare kahyuM. acAnaka pAchaLa kaMIka paDyAno avAja thayo. vatsarAjanuM lakSa te tarapha kheMcAyuM. "mahArAja ! mahArANI mRgAvatI devI ekAeka bebhAna banI nIce pachaDAyAM che." emane suzruSAgRhamAM laI jAo ne rAjavaidane teDAvo." rANIjInuM nAma koNa kono nyAya kare ? E 57
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDatAM doDyA jatA rAjavI Aja kaMIka lAgaNIhIna lAgyA. "maMtrIrAja, tame to dharmanA jANakAra cho. A viSayamAM tamAro abhiprAya zuM che ?" "mahArAja, aparAdhamAM saMdeha Ubho thAya che. saMsAramAM ghaNI vAto evI hoya che, ke eno sAdI samaja ane cAlu rItathI nyAya toLI na zakAya. keTalAMka rahasyo bhAre guDha hoya che, ane tethI ja jyAM jarA jeTalo saMdeha Ubho thAya tyAM AropIne zikSA na thaI zake, evo pavitra nyAyano jUno kAnUna che. mANasa mAtra-pachI bhale ne game tevo samartha hoya, e paNa-bhUle che : rAjA paNa bhUle ane bhalabhalA nyAyazAstrI paNa bhUle !" maMtrIrAja ! tame mAno cho kharA ke citArAe aucityabhaMga karyo che ? " zarada nIva8 nA rIve nAvarAve vastronI nIce koNa nagna nathI ? chatAM zuM badhAM nagna thaIne pharaze ke ?" rAjAjI satyane avaLI rIte rajU karatA hatA. emanI kalpanAnI bhUmimAM juvAna citArAnA ramya avayavo jANe rANI mRgAvatIne sparzatA dekhAtA hatA. are, e nayano sAme najara noMdhanAranAM neNa kaDhAvuM, AMgaLI cIMdhanAranA hAtha vaDhAvuM, hoTha halAvanAranI jIbha vaDhAvuM, enAM..." vatsarAjanI kalpanAbhUmi hAhAkAra karI UThI. - "rAjan ! sajA to je karavI ghaTe te karajo, kAraNa ke Aje huM tamAre vaza chuM; ahIMthI tamArI marajI vagara mAro chuTakAro azakya che, paNa Apane vAstavanI duniyAne yAda karavA vInavuM chuM. vilAsabhUkhyAM rAjA-rANIone zuM AvAM citrono zokha nathI ? hajI to meM AmAM ghaNI maryAdAo jALavI che; pAradarzaka vastrono paDado rAkhyo che; ane phakta ekAkI strInuM ja citra doryuM che, paNa keTalAka vilAsa zokhIna rAjAoe to potAnI patnIonI sAthe, sAva nagna ane kevaLa nagna paNa nahi..." kayA zabdomAM e nagna vAstavikatAne rajU karavI e citrakArane na sUjhayuM. "maMtrIrAja ! cAlaka gunegAra sAthe have vadhu vArtAlApa karavAnI dhIraja mArI pAse nathI. tamane pUchuM chuM, ke zuM eNe aucityabhaMga nathI karyo ? tame lAkha koziza karo paNa pAko cora kadI potAne cora nahIM kahevarAve !" "mahArAja , aucityabhaMga to thayo che." to basa, mArI sajA che ke..." hAM hAM, prabhu ! sajA vicArIne kahejo ! kalAkAranI sajA zuM hoya te to Apa jANo cho. nAgane mAthethI maNi laI lo, kalAkAranI pAsethI kalA laI lo, pachI bemAMthI ekene haNavAnI jarUra nathI. Apa dayAnidhi cho, vivekavAridhi cho. zAstramAM kahyuM che, ke ja$ jhana rasanAnI - rAjA eka ja vAra bole. mATe evuM bolajo ke mAre vinaMtI karIne emAM pheraphAra karAvavo na paDe ! vatsarAjano nyAya 58 p premanuM maMdira jhAMkho na paDe ! bharatakulabhUSaNanA siMhAsanane jhAMkhapa na lAge !" bhAre jiddI cho, maMtrIrAja ! bIjo rAjA hota to tamArI ATalI vAta paNa na sAMbhaLata..." "are, mArA svAmI ! e paNa jANuM chuM ke vacce ATalI paNa rokaToka karata to aparAdhInI sAthe mAruM mastaka paNa UDI jAta. paNa A to vatsarAjano darabAra che. garIba pArevAne paNa potAnI pAMkha phaphaDAvIne potAno pakSa rajU karavAno ahIM haka che." "vAru, vAru maMtrIrAja ! mArA manamAM paNa hajI saMdeha ja che. bIjA pakSane sAMbhaLyo paNa nathI. ApaNe ene saMdehano lAbha ApIe, paNa sAthe sAthe eka aniSTane haLavuM karIe. AvA citArAoe rAjAonAM aMta:pura, je mULathI ja vilAsa-vAsanAnA mAMDavA hatAM, emAM citarAmaNo AlekhI bhaDakA lagADI dIdhA che. jyAM jaIe tyAM evAM citarAmaNa karyA che, ke amArAM haiyAM UkaLatAM ja rahe; amArI AMkho AMdhaLI ja thaI jAya. e pApAtmAne bIjI zikSA to nathI karato, phakta eTalo hukama karuM chuM, ke enA jamaNA hAthano aMgUTho kApIne ene vatsadezanI bahAra kADhI mUko ! pharI vatsadezanI hadamAM dekhAya to tarata garadana mAravo !" vatsarAja sajA saMbhaLAvIne vadhu vAra na thobhyo. e aMtaHpuramAM cAlyA gayA, paNa mUchita mahArANInA AvAsa tarapha na jatAM e bIjI tarapha cAlyA. vidhavidha sAmagrIothI zaNagArelA, hAthIdAMtanI kamAnovALAM, sonA-rUpAnI chatavALAM, sugaMdhI dIpakovALAM bhavanomAMthI e pasAra thavA lAgyA, AryAvartanA mazahUra citrakAroe nirmANa karelAM vidhavidha bhAvone tAdRza karatAM citrapaTo tyAM laTakatAM hatAM. eka citranI pAse AvatAM vatsarAja jarA thobhI gayA. e citramAM giranAranI guphAmAM, varasAdanAM pANIthI palaLelAM devI rAjula potAnAM vastra aLagAM karIne sukavatAM dekhAtAM hatAM, ne dUrathI bhagavAna neminAthanA bhAI rahanemi kAmavaza thaIne e suMdara kAyAne nIrakhI rahyA hatA ! nirlajja citrakAra ! zuM devI rAjulano Avo prasaMga ALekhI zakAya ? are, nIrakhIne AlekhI zakAya ? game tevo putra mAtAnI nagnatA nIrakhI zake ? are, nIrakhIne ALekhI zake ? dhikkAra hajo mane, ke A chabIo meM nIrakhyA karI ne vakhANyA karI. dharmane nAme paNa kevaLa kAmane ja popyo ! vatsarAje hAthamAM rahelA rAjadaMDathI e chabIne toDI nAkhI naSTabhraSTa karI nAkhI ! jarA AgaLa vadhyA tyAM bIjuM citra AvyuM. citArAe emAM suvarNa raMgo pUrIne ajaba kArIgarI ANI hatI. e citra prasannacaMdra rAjavInA putra valkalacIrIne jaMgalanuM jIvana choDAvIne zaheramAM ANavA gayelI vezyAonuM hatuM. jIvanabhara strIne na nIrakhanAra pelA vanamAnava jevA valkalacIrI pAse potAnA unnata vakSa:sthaLano koNa kono nyAya kare ? 1 59.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ sparza karAvatI batAvI che. vakalagIrI vezyAone jyAre AzcaryathI pUche che, ke tamArI chAtI para kyAM phaLa UgyAM che, tyAre vezyAo kahe che, ke e phaLa zaheramAM ja thAya che, ne khUba rasIlAM thAya che ! mArI sAthe cAle to tArI icchA mujaba cakhADuM ! kevuM bhayaMkara citra ! "che koI hAjara ?" vatsarAje bUma pADI. pAchaLa ja dAsa-dAsIo khaDAM hatAM. "zuM mANasonAM mana che !viSTA para ja jaIne bese !jalAvI do A citrane !" hajI gaI kAle ja jenI utkaTatAnAM vakhANa karatAM rAjAjI thAkatA nahotA, ene ja Aja agnine AdhIna ! rAjAonAM caMcaLa cittane jANanAra dAsa-dAsI niHzaMka rIte AjJAno amala karavA doDayAM. vatsarAja AgaLa vadhyA. acAnaka emanI najare eka naTaDInA sauMdaryane potAnuM banAvavA nIkaLelA ne e mATe svayaM naTa banelA zreSThIputra IlAcIkumAranuM citra AvyuM. naTaDI phUTaDI - soMdaryanA jharaNA jevI - eka bAju UbhI UbhI kAmaNa karatI hatI. sAme naTanA khela joto rAjA vicArato hato, ke A naTa dora cUke ne mare to A suMdara strIne mArI karuM ! pelo naTa vicArato hato ke A rAjAne rIjhavI dauM ne inAma lauM to naTaDI enA vacana mujaba mArI thAya ! - vAha, vAha ! zuM nArInA rUpanI mohinI ! suMdara prasaMga cItaryo citArAe ! duniyAmAM AvuM cAlyA kare che ! pelo pelIne jhaMkhe che; pelI pelAne jhaMkhe che ! sahu jhaMkhatA jhaMkhatA mare che, ne jhaMkheluM kadI maLatuM nathI ! "dAsI, A citrane madhya khaMDamAM goThavI de !" vatsarAje hukama karyo. - "ane A konuM citra che ? putrane khAnArI mAtAnuM ? paisA mATe dIkarAne vecI denAra, ne vecAyelo dIkaro pAcho AvatAM rakhene potAnI saMpatti rAjA pAchI laI leze, e bIke aMdhArI rAte putrane haNavA janAra mAtAnuM !" - "zAbAza citArA ! saMsAramAM strI mAtra kharAba ! pachI e mAtA hoya ke priyatamA hoya ! zAstrIjI sAcuM kahetA hatA - 1 : thAtaMaIti strIne svataMtratA na hoya. bALapaNamAM bApa rakSA kare, moTapaNe pati ne vRddhAvasthAmAM putra !" vatsarAja hasyA; e hAsya bhayaMkara hatuM ! eka doDhadAhI-moDhe caDhAvelI-dAsIe A vakhate jarA AgaLa AvIne kahyuM : "mahArANI Apane yAda karI rahyAM che. bALakumAra udayana paNa pAse besIne raDyA kare che." jA udayanane mArI pAse teDI lAva ane tArI rANIne kaheje ke rAjAjIe Aja sudhI aneka strIcaritra sAMbhaLyAM hatAM, paNa have to e najaronajara nIrakhyA ! AjathI meM strI-mukha na jovAnI pratijJA karI che. tArI rANIe to strIpada sAcuM ujALI batAvyuM !" dAsI gaI. thoDI vAramAM khuda mahArANI mRgAvatI bALakumAra udayanane AMgaLIe vaLagADIne AvatAM jaNAyAM. rAjAjIe bhayaMkara svare kahyuM : "udayana, ahIM Ava ! rANI, tame pAchAM pharI jAo. mAre strInuM mukha nIrakhavAnI baMdhI che. Avazo to kAM to tame nahi ho, kAM huM nahi !" are re ! je kAle dvitIya prANa hatI, kAle je be dehane eka AtmA jevAM hatAM, e ATalAM jaladI judAM thaI gayAM ?" rANI mRgAvatI paDadA pAchaLa rahI bolyAM : "zuM have jate avatAre je moMe tAMbula cAvyAM e moMe lALA cAvavAnA AvyA ? rAjAjI, strInA zIla para prahAra karavAne badale enA zira para prahAra karyo hota, to ene maravuM mIThuM lAgatuM ! svamAnI strIne mana maravA-jIvavAnI mahattA nathI. tame to mArA para bhayaMkara ALa mUkI mAre mATe maravuM muzkela karyuM ne AvuM apamAna sahIne jIvavuM ya muzkela che. caMdanAnI mAtAnI huM bahena chuM, mane paNa jIbha karaDatAM AvaDe che !" "rANI, have vadhu strIcaritra na dAkhavo !" "rAjAjI, strI-strI zuM karo cho ? jANe strI sAthe tamAre kaMI levA-devA nathI ! ame strI na hota-zAstramAM kahyo che tevo amAro amArA potIkA jana pratyeno kAma ATha gaNo balavAna na hota-to zA sukhe A saMsArane vaLagI raheta ? zA kAje A badhAM baMdhano hoMze hoMze svIkArata ? tamArA nityapratinA tiraskAro phUlanI jema zA mATe jhIlyA karata ? oziyALuM jIvana jIvI tamArA sukha-zAntinA yajJamAM zA mATe potAnI jAtane homI deta ? ne ema karIne bALakone janma ApI, haiyAnAM dhAvaNa dhavaDAvI tamArA jevo ja nirlaja puruSa banAvavA ane zA mATe moTo karata ? ane zA lobhe potAnA hAthe potAnA dAsatvanI zRMkhalAne vadhu makkama banAvata ?" rANIjInA A dhrujArA sAme rAjAjI kaMI na bolyA; bALakumAra udayanane AMgaLIe vaLagADI bahAra cAlyA gayA. 0 2 premanuM maMdira koNa kono nyAya kare ? 61
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 sabaLa nirbaLane khAya sadhyA raktaraMjita vAdaLonI pAchaLa UtarI rahI hatI. kauzAMbInAM vizALa taLAvomAM kamudinI dhIre dhIre UMcuM moM karI rahI hatI. sArasabelaDIo kAMThe AvIne stabdha khaDI hatI. ghera jatAM gaudhaNanA gaLAnI raNakatI ghaMTaDIo ne gheTAM cArIne pAchA vaLatA govALanI vAMsaLInA sUro vAtAvaraNane svaramAdhurIthI bharI rahyAM hatAM. e veLA yAmaMdirano pelo citAro, ghAyala sthitimAM taLAvanI pALe, vRkSane Teke beTho beTho dUra AbhamAM najara noMdhI rahyo hato. hAthanA aMgUThAmAMthI dhIre dhIre rakta TapakI rahyuM hatuM. maMtrIrAje sajA pharamAvatAM ghaNI mahera rAkhI hatI. mAtra aMgUThAno agra bhAga ja chedavAmAM Avyo hato. chatAM e zastranA jakhama karatAM haiyAmAM paDelA jakhamanI vedanA asahya hatI, aparaMpAra hatI. A chellI ja rAta hatI - kauzAMbImAMthI vidAya levAnI, nabhomaMDaLa para rAtri birAjatI hatI. enA hRdayAkAzamAM paNa koI aMdhArI rAta jAmI rahI hatI. ne tyAM jANe have sUryodaya thavAno nahoto ! saMdhyA jema dizAno para aMdhArapacheDA laTakAvI rahI hatI, ema kalAkAranAM deha, buddhi, mana ne AtmA - cAre para paNa jANe bhayaMkara aMdhAra-pacheDo lapeTAI rahyo hato. mAnavahRdayanAM be paDakhAMmAM kudarate mUkelA amRtane viSanA be kuMbhamAMthI Aje viSakuMbhamAM Ubharo Avyo hato. eka tarapha tapa, pavitratA, kauzala ne kaThaNAIthI prApta karelI vidyAne AvA vilAsI janonA caraNamAM mAtra lamInI AzAe arpaNa karIne karelA jIvanadrohano aMtastApa ene bALI rahyo hato. bIjI tarapha enA vRddha gurunA zabdo yAda AvI rahyA hatA ke tapa ane sAdhanAthI siddha karelI sarasvatInuM mAnamardana karIne lakSamInA caraNa-kiMkara banazo mA ! ema karo tenA karatAM sarasvatIne sparzazo mA ! tamArI vighA, tamArI kalA ane tamArI sAdhanAne parAzrayI banAvazo mA ! satata, jyAM kAma-krodhanA vAvaMToLa caDhatA hoya evAM vilAsabhavano, zRMgArabhavano ane rAja bhavanomAM bIjanI rekhA jevI tamArI kalAne laI ja zo mA ! citrakAre eka vAra kapALa kuTuM. bIjI kSaNe aMtastApa para jora karIne apamAnanI jogaNI zaMkha, DAkalAM ne Damaru sAthe jAgrata thaI UThI ! jANe koI bhayaMkara citkAra karIne kahetuM saMbhaLAyuM : "nAmarda, ATaATaluM apamAna pAmyo, lokanI naja 2mAM durAcArI Tharyo, toya tane kaMI cAnaka caDatI nathI ? re paMDha ! tArA karatAM to yuddha kIDI paNa sogaNI sArI, e paNa paga nIce cagadanArane maryA pahelAM jarUra caTako bhare che ! vera ! vera ! pratizodha ! nirmAlyatAno saMgI banIne zA mATe beTho che ? tAruM astitva naSTa thAya to bhale thAya, paNa e duSTa rAjAne to daMDa de !" citAro vedanAbharI rIte pANInA atala UMDANane nIrakhI rahyo. eka taNakhaluM pahADane toDI pADavAnA manasUbA kare, eka pachI Akho samudra pI javAnI AkAMkSA kare e keTaluM hAsyAspada ! kauzAMbInA dhaNI pAse keTaluM lAva- lakara ! keTalAM nokaracAkara ! keTakeTalI zastrasAmagrI ! enI sAme-hAthInA jhuMDanI sAme-yudra magatarAnI zI visAta ! paNa AkAMkSAno pAra koI pAmyuM che ke A du:khI citAro pAme ! taLAvanAM UMDA AsamAnI jaLa gUMcaLAM vaLatAM jANe hAmAM hA purAvatAM lAgyAM, mALA tarapha jatAM paMkhIo paNa sUramAM sUra purAvatAM bhAsyAM. havA paNa jANe emAM saMmati darzAvatI vahelA lAgI. AthamatA sUryanAM chellAM kiraNo paNa vidAya letAM e ja kahI rahyAM bhAsyAM : 'kesariyA kara, o kamanasIba ! vera, vera, vera ! bhale rAjA ho ke chatradhArI ho, kayA daDha saMkalpIne siddhi nathI varI ?" jaLanAM khUba UMDANamAM UtarIne bharAI rahelI mAchalIo have dhIre dhIre jaLa zItaLa banatAM upara AvIne ramavA lAgI hatI. suMdara strInI AMkho jevI, rUperIsonerI mAchalIo ramatI, gela karatI citrakAra beTho hato tyAM sudhI AvI pahoMcI. A sukhI, svataMtra, niaddha ramatI mAchalIone citAro nIrakhI rahyo. bIje badhe jANe Aga lAgI hoya ema loka AMdhaLA thaIne doDyuM jAya che; jyAre ahIM kevI zAnti, kevI saralatA che ! are, A saMsAramAM to sarvatra azAnti ne azAnti ja lAgyA kare che. jANe mANasa A pRthvI para samAtuM nathI, eTale ekabIjAne khAIne jagyA karI rahyuM che. mANasanA zvAsamAMthIya hRdayanA jvAlAmukhIno lAvA nIkaLe che. enA sparzamAM paNa tapAvelA loDhAnA thaMbhanI AMca che. enI jIbhamAM paNa mAraNa viSa che. A jagatamAM kuTilatA e ja sarvazreSThatA sarvocca guNa-lekhAya che. je vadhu sabaLa nirbaLane khAya D 63
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ lucco, vizeSa kunehabAja , lokone laDAvI mAravAmAM vadhu kuzaLa e rAjano sarvazreSTha puruSa ! e ja mAna-pAna pAmavAno pahelo adhikArI ! prapaMca nipuNatA e ja saMsAra jItavAnI moTI kaMcI ! rAjya ane samAja baMne AvI kuTila ne prapaMcI vyaktiothI saMcAlita thaI eka prapaMcajALa jevAM banI gayAM che. tyAM nikhAlasatA e durguNa lekhAya, nirdazatA e nirmAlyatA lekhAya, nirabhimAnIpaNuM e nAlAyakI gaNAya ! are, saMsAranA A polA goLAmAM keTakeTalo daMbha, keTakeTalo anAcAra ne keTakeTalI vyartha mArAmArI bharI dIdhI che ! ane te paNa mAnavIe potAne sage hAthe ! citArAnI citta sRSTimAM Aja navA vicAra-sUryano udaya thaI rahyo hato. ekAeka enI najara eka suMdara rUperI mAchalI para sthira thaI gaI. kevI capaLa, kevI 2matiyALa, kevI raDhiyALI ! are, saMsAramAM mAtra sukha ja che, zAnti ja che, ema mAnatI-manAvatI A mAchalI potAnI nAnIzI pUMchaDI halAvatI pharI rahI hatI ! DUbatA sUryanAM kiraNo pANInI sapATIne vIMdhIne ene raMgI rahyAM hatAM. jema jema prakAza jhAMkho paDato jato hato, ema ema mAchalIonAM ToLAM jaLanA UMDANane bhedI bahAra AvI rahyAM hatAM. acAnaka eka khUNethI koI jarA moTI mAchalI dhasI AvI, ne jotajotAmAM pelI nAnI ramatiyALa gela karatI mAchalIne gaLI gaI ! ararara ! citArAnA mukhamAMthI arekAro nIkaLI gayo. re duSTa ! AvI suMdara mAchalIne khAtAM tAruM dila kema cAlyuM ? citArAe joyuM ke e duSTa mAchalI cUpacApa pelA ToLAmAM bhaLI gaI hatI, ne jANe kaMI ja banyuM na hoya tema sahu pAchAM gele caDhyAM hatAM. suMdara mAchalInA nAzanI jANe koIne vedanA nahotI, jANe koIne roSa nahoto, ema duSTa mAchalI sAthe sahu ramatAM hatAM. 2, nirdaya mAchalIo ! zA mATe tamArA ToLAmAMnI eka nirdoSa mAchalIne khAnAra duSTa khUnI sAthe AnaMdathI khelI rahyAM cho ? karI do eno bahiSkAra ! paNa pelI nirdoSa hatyA sAthe jANe A mAchalIone kaMI ja nisbata nahotI ! saMsAramAM to ema cAlyA ja kare , ema jANe e kahetI hatI ane badhuM bhUlIne hatyArI mAchalI sAthe gela karatI ghUmI rahI hatI. citAro manomana prazna karI rahyo : are, eka nirdoSa mAchalIne A rIte haDapa karI javAno e mAchalIne hakka zo ? ekanA jIvanane naSTa karavAno bIjA jIvane adhikAra kayo ? zA mATe bIjI mAchalIo enI sAme baLavo bagAvI e hatyArI mAchalIne hAMkI kADhatI nathI ? paNa A praznano gaMbhIra rIte vicAra kare e pahelAM to taLAvanA UMDA 64 D premanuM maMdira taLiyethI dhasI AvelI koI bIjI moTI mAchalI pelI duSTa mAchalIne haDapa karI gaI. ThIka thayuM ! sitArAnA moM para jarA malakATa Avyo. khUnI mAchalIne e ja sajA thavI ghaTatI hatI. gunegArane gunAnI sajA thavI ja ghaTe ! citArAne pelI khUnI mAchalIne gaLI rahelI mAchalI tarapha bhAva Upajyo. enA vIratvane dhanyavAdanA be zabdothI vadhAvavAnuM dila thaI AvyuM. are, jo Ama gunegArane zikSA maLatI rahe to ja saMsAramAM zAnti ne vyavasthA sacavAI rahe. suryanAM sonerI kiraNo adRzya thaI cUkyAM hatAM, ne AkAzasuMdarI AsamAnI raMganI oDhaNI oDhI rahI hatI. nAnakaDI trIjanI caMdrarekhA pANImAM paDachAyA pADI rahI hatI. citArAne mana vahAlI banelI pelI mAchalI pANImAM gela karI rahI hatI. peluM mAchalIonuM ToLuM to, jema pahelI mAchalI sAthe ramatuM hatuM ema, A bIjInI sAthe paNa khelavA lAgyuM. emane jANe harSa paNa nahoto, viSAda paNa nahoto. bIjI eka moTI mAchalI dhasI AvI, UMDANamAMthI matsyanAM jhuMDa AvI rahyAM hatAM. acAnaka bIjI eka moTI mAchalI dhasI AvI, ne pelA citArAne mana vahAlI banelI mAchalIne gaLI gaI ! ararara ! parama parAkramI, bahAdura mAchalIno Ama akALe nAza ! eNe to julamInI jaDa ukheDI nAkhavAnuM puNyakArya karyuM hatuM ! enI A dazA ? citArAnI krodhAviSTa AMkho enA tarapha kopa varasAvI rahI, ane rAha joI rahI ke koI bIjI enAthI jabarI mAchalI e zetAnanI sAna ThekANe ANe ! e rAha tarata ja phaLI. bIjI eka moTAM bhIMgaDAMvALI mAchalI tyAM dhasI AvI, ne pelI khUnI mAchalIne, bIjI pAMca-dasa mAchalIonI sAthe, ohiyAM karI gaI. | citAro hasato hasato thaMbhI gayo. A navI AgaMtuka mAchalInA kAryane abhivaMdato e vicAramAM paDI gayo. are, pelI khUnI mAchalIne khAdhI te to jANe vAjabI hatuM, paNa sAthe sAthe A anya nirdoSa mAchalIono paNa AhAra karI lIdho, e zA mATe ? ghaDIbhara A davAno citAro pelI AgaMtuka mAchalI mATe sAro abhiprAya thAya tevAM kAraNo manamAM upajAvI rahyo. eka sAro rAjA bIjA duSTa rAjAne mAre che, tyAre sAthe sAthe anivArya rIte thoDuM ghaNuM sainya paNa yuddhamAM haNAya che ! paNa e to zeraDI kapAya, enI bhegI eraMDI paNa kapAya. paNa A upamA ene barAbara na lAgI. kaDI kyAMka tUTatI hatI, vAstavikatA kyAMka khaMDita thatI hatI, satya kyAMka haNAtuM hatuM ema ene lAgyuM. paNa e vadhu vicAra kare tyAM to kinArAnI bakholamAMthI eka nAnozo sabaLa nirbaLane khAya [ 65
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ magaramaccha nIkaLI Avyo. AvatAMnI sAthe eNe cIlajhaDapa karI. ane pelI AgaMtuka mAchalI sAthe bIjI so-basone potAnA kALaguphA jevA jaDabAmAM jakaDIne e udaramAM utArI gayo. ararara ! A zuM ? re khUnI magaramaccha ! nyAya, nIti, niyama kaMI ja nahi ? "kaMI ja nahi !" ema jANe kaheto hoya tema magaramacchuM jaDabuM pahoLuM karI avAja karyo. enA moTA rAkSasI dAMto vacce bharAI rahelAM nAnI mAchalIonAM be cAra nirjIva zaba pANI para paDyAM ane eNe bIjI mAchalIone jhaDapavA pharI jaDabuM vistAryuM. citArAnI cittataMtrI khaLabhaLI UThI. are, ahIM to judo ja nyAya pravarte che. A to ekabIjAne haNe che; nAnuM moTAne khAya che. moTAne vaLI enAthI moTuM khAya che. dayA khAvA yogya mAtra sahuthI pahelI mAchalI hatI, paNa pahelI mAchalIne khAnAra mAchalI ene gaLI janAra mAchalI karatAM kaMI vizeSa aparAdhI nahotI. aparAdha to baMneno eka ja hato, kRtya paNa eka ja hatuM : mAtra eNe eka nirdoSa mAchalIne khAvAno guno karyo hato. citAro vaLI vicAranA vamaLamAM UMDo Utaryo : pahelI mAchalI nirdoSa zA mATe ? zuM eNe potAnAthI nAnI mAchalIone nahIM khAdhI hoya ? meM mArI AMkhe eno aparAdha na joyo eTale zuM e nirdoSa, zANI sItA thaI gaI ? nA, nA, ahIM to eka ja nyAya pravartato lAge che : moTuM nAnAne khAya ! sabaLa nirbaLane mAre ! ane zuM saMsAramAM eke guno karyo, eTale bIjAe paNa evo ja guno karavo ? pahelo guno thayo eTale pachI zuM gunegArane haNanAra aparAdhIonI paraMparA badhI mApha thaI javAnI ? citArAnuM potAnuM manovizleSaNa potAne ja mUMjhavI rahyuM ? ghaDIbhara e vicArato ke saMsAramAM nyAya, nIti, saujanya, saMskAra e kaMI nathI; mANasane bhoLavavA mATe ja enI racanA karI lAge che. kasoTIkALamAM mANasa AvA eka paNa saMskArane jALavato nathI; e mAtra svArthI, jhanUnI, lohI tarasyo pazu banI rahe che. eka rAjA bIjA para caDhAI kare tyAre e kahe che ke julamanI jaDa ukheDavA ne nyAyanuM zAsana pravartAvavA ane jaIe chIe. loko e vAta sAcI mAnI le che. pachI e rAjA aparAdhI ke niraparAdhInI katla kare che, ghara bALe che, khetara ujADe che, paiso lUMTI lAve che, strIo harI lAve che, godhaNa vALI lAve che. paNa zuM caDhAI e ja julama nathI ? zuM A badhAno samAveza nyAyanA zAsanamAM thAya che ? ne pelo hAranAra rAjA, ke jene julamI mAnI laI caDhAI karI hatI enA jevo julama e jItanAra rAjA pote ja varasAve che. vaLI enA julamanI jaDa ukheDavA bIjo biLayo rAjA caDhI Ave che, ne 66 - premanuM maMdira pelAne je hatyAo, dhvaMsa, julama karyAM hatAM eno be ke cAragaNo guNAkAra kare che, ne nyAyanuM zAsana pravartAve che !buddhinI kevI bhramaNA !nyAyanI kevI mazkarI ! bhalA, aMga dezanI caMpA nagarIne roLI nAkhIne rAjA dadhivAhanane naSTabhraSTa karatI vakhate, A mahArAja zatAnika pote ja nyAyanA avatAra banIne nIkaLyA nahotA ? je rAjasaMsthAno janma sabaLa nirbaLane khAya nahi, e mATe thayo hato, e ja saMsthAe potAnA dhyeya viruddha kevI pravRtti karI ? saMsArane jANe kasAInI koDha banAvI mUkI. citArAnI vicAraNAe vaLI palaTo lIdho. paNa prajA zA mATe A vinAzakArI viplavone uttejana Ape che ? eka rAjAnA julamathI jo badhA rAjyamAM julama prasarI jato hoya to asaMkhyAta prajA zA mATe ene kAna pakaDIne tagaDI mUkatI nathI ? zA mATe navuM zAsana sthApatI nathI ? nyAyanI sthApanA mATe A bhUMDAM kALamukhAM yuddhonI zI AvazyakatA - prajA jo svayaM samartha hoya to ? paNa prajA to gheTAMnuM ToLuM che ! ane ema na hota to jema mahAmaMtrIe mArI bhera karI, ethI prajA zA mATe pokAra karI na UThata ke rAjAjI, citAro nirdoSa che ? tamArA pApajIvananI ekAda zaMkAmAM enA jIvanane dhULadhANI na karo. rAjAjI zaMkADAkaNane vaza thayA hatA. e DAkaNanA joramAM jo AgaLa vadhe to prajA paDakAra karata ke khabaradAra, ema ame julama nahi thavA daIe ! citAro thobhyo. enA mastiSkamAM dhaDAkA thatA hatA. enI vicAraNA AgaLa vadhI : paNa A bhIru prajA ! enI pAse AzA kevI ? pazujIvanamAMthI mAnavajIvanamAM AvelI A prajA dekhAve mAtra mAnava che, bAkI to enI aMdara svArthI bhIru pazu beThuM che, je nabaLAMne satAve che, sabaLAMnI sevA-pUjA kare che ! A prajAe ja potAnAM gharomAMthI kADhIne rAjAne pazu jevA sainiko ApyA che, jaLo jevA rAjakarmacArIo ApyA che, varu jevA paMcapaTelo ApyA che. UkaLatA caruno rezamano kIDo sahu prathama to potAne ja tAMtaNo vIMTAyo che ! citArAe sArAMza tAravyo tyAre pRthvI para mAtra hajI pazurAjyanA ja niyamo pravarte che; sabaLa nirbaLane khAya e nyAya ja kAma karI rahyo che ! trIjanI jhAMkhI caMdrarekhA AchuM ajavALuM DhoLI rahI hatI. taLAvanAM AsamAnI nIra kALAM bhammara banI gayAM hatAM. enA kinAre ramatAM navajAta deDakAMno cAro caravA sarpa ahIM tahIM jhaDapa mAratA jovAtA hatA. divase jeonA mALA kAgaDAoe cUMthIne herAna karyA hatA, e ghuvaDo atyAre rAtanA ghora aMdhakAramAM kALabolI bolatAM kAgaDAMnAM navajAta baccAMnI ujANI jamI rahyAM hatAM. sabaLa nirbaLane khAya D 67
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ veranA ghora aMdhakAra jevo aMdhakAra jAmato jato hato. citArAnA hRdayamAM paNa pratihiMsAno verano-pratizodhano aMdhakAra jAmato jato hato. are ! huM nirbaLa eTale ja rAjAe mane apamAnyo, Thagyo, tiraskAryo ne sukhI jiMdagIthI bAtala karyo ! jo huM sabaLa hota to ? to to rAjA mane sparzI zakyo paNa na hota ! eNe potAnA zatru caMpAnA rAjAnI rANIne jema eka sainikane havAle karI ne chokarIne gulAma bajAramAM haDaselI, ema huM paNa enI rANI mRgAvatIne... ane vatsarAjanuM abhimAna cUrNa cUrNa thaI gayuM hota ! citAro eka vAra hasyo. veranI dhUnamAM ane potAnI nAnIzI kAyA paDachaMda lAgI. enuM mana nAnuM banIne je potAne ja gaLI jatuM hatuM. emAM jANe vAghe boDa nAkhI, e huMkAra karavA lAgyuM. enA manamAMthI dInatA sarI gaI, nirmAlyatA nIsarI gaI ! 'paNa huM nirbaLa chuM." vaLI mana kSaNabhara gaLiyA baLadanI jema besI gayuM. vaLI manamAM boDa nAkhIne beTheluM veranuM vadhu chIMkoTA nAkhavA lAgyuM ! 'tuM nirbaLa nathI, sabaLa che. tArI pAse kaLA che. koI sabaLa rAjAne sAdhI le. loDhAthI loDhuM kapAya, hIrAthI ja hIro kapAya; jherathI jhera TaLe.' citAro AvezamAM AvI gayo; Ubho thaI moTAM Daga bharI cAlavA lAgyo. e manomana bolyo : mArI vidyA, mArI kalA ! gaI, e to A aMgUThA sAthe gaI ! have A AMgaLIo rUDAM citarAmaNa nahi karI zake, saMsAra mugdha banI zake evAM citrakAvyo nahi sarjI zake ! chellI apUrva kRti, jeNe apamAna ne tiraskAra ApyAM, jIvatA motanI kSisa karI, enA jevI apUrva chabI have e nahIM dorI zake ! re mUrkha ! A rotalaveDA kevA ! koI paNa raste kAryasiddhi karI le. vAruM, citra nahIM dorI zakAya, to e uThAvIne paNa nahi laI javAya ? A zetAna saMsAramAM mANase kAryasiddhi mATe eTalA aprAmANika banavAmAM leza paNa vAMdho nathI ! uThAvI lAvuM ? citAro ghaDIbharamAM cora banI gayo. enA paga nisaraNI jevA thaI gayA. enA hAthane pAMkho AvI. enA vALa sisoLiyAM jevA khaDA thaI gayA. enA nakhomAM jANe vAghanakha AvIne beThA. ene yAda Avyo eka rAjavI : mahAbaLavAna, mahAparAkramI, mahAviSayI ! ane te ujjainIno rAjA pradyota. vIra ane zRMgArarasano svAmI ! strI-sauMdaryano evo zokhIna ke na pUcho vAta ! eka strI meLavavA rAja AkhuM DUla karI nAkhe evo mamatI ! lIdhelI vAta pUrI karavA mAthuM utArIne aLaguM mUke evo jiddI ! e kaheto ke, strI to ratna che; ukaraDe paDyuM hoya topaNa laI AvavuM. 68 - premanuM maMdira citAro hasyo, paNa ene thoDI vAramAM yAda AvyuM ke pradyotanI rANI zivAdevI to rANI mRgAvatInI bahena thAya. e A kAryamAM vighna nahinAkhe ? paLavAra gUMcavADo thaI Avyo. zAnti karatAM azAnti baLavAna che. kSamA karatAM krodhamAM anaMtagaNI tAkAta che. viSayanAM jhADa kalamI jhADa jevAM che. enAM para jhaTa phaLaphUla bese che ! citArAne ekadama yAda AvyuM : are, paNa huM kevo mUrkha chuM ! zuM caMpAnA rAjAnI rANI dhAriNI mRgAvatInI bahena nahotI ? ane ene mAthe zuM zuM na vItyuM ? pachI agara zivAdevI mRgAvatInI bahena hoya tethI zuM ? rAjakuLamAM koNa konuM saguM ? koNa konuM vahAluM ? ahikuLa jevuM ja rAjakuLa ! pArakAMya khAya ne potIkAMye khAya ! zAbAza vIra rAjA pradyota ! mRgAvatI jevuM ratna tAre ja yogya che. kAyara zatAnika to enI pAnI cUmavAne paNa lAyaka nathI. kAgaDo dahIMtharuM laI gayo che ! cAla, vidhAtAnI bhUla sudharAvI lauM ! tAre mana jevI zivA evI enI bahena ! zivA karatAM rUpamAM, raMgamAM, rasamAM cAra cAsaNI caDhe tevI. citAro jANe rAjA pradyotane saMbodhI rahyo, re raMgIlA rAjavI ! mUrkha zatAnika mRgAvatIne na Ape to yAda kara tAro kSAtra dharma !... laDAI, hiMsA, pratihiMsA, pratizodha, krUratA, atyAcAra, katleAma ! bALakone phUlanA daDAnI jema AkAzamAM uchALI chUMdI nAkhavAnAM ! strIonA mRdu avayavone bhraSTa karIne kApI nAkhavAnA. eka eka sazakta juvAnane je sAme thAya tene - haNI nAkhavAno, zaraNe Ave ene mRtaprAyaH karI nAkhavAno ! - citAro kalpanApaTamAM yuddhanuM citra ALekhI rahyo. thoDI vAre e bhayaMkara rIte hasyo : "bicArI prajA ! are guno rAjAno emAM prajA para julama ? rAMka prajA !" "rAMka prajA !" citAro potAnA praznano pote ja uttara ApavA lAgyo : "rAMka zA mATe ? eNe ja AvA nAlAyaka mANasane rAjA banAvyo; eNe ja rAjAne laDavA mATe sainiko ne rAja calAvavA mATe karmacArIo ApyA. prajAnA jora para to rAjA kUde che. satya ne nyAyanI DiMgo ThokanAra eka paNa prajAjana zA mATe mArA para thatA julamanI ADe Ubho na rahyo ? aMgUTho kApavA daI zA mATe mane jIvatuM mota apAvyuM ? mane jIvato zA mATe daphanAvI dIdho ? "saMsAramAM dayA-mAyA kyAM che ? sabaLa-nirbaLanI ahIM joDI che. rAjA sainikane daMDe che. sainika zreSThIne daMDe che. zreSThI gumAstA para ropha kare che. gumAsto cAkara para roSa ThAlave che. gharanI strI potAnA bALakane DhIbIne zAnta thAya che. sabaLa nirbaLane khAya D 69
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ bALaka vaLI kUtarAnAM baccAMne lAkaDIe mAre che. kUtaruM bilADIne dekhyuM choDatuM nathI, ne bilADI pArevAne pakaDIne chUMde che. pArevuM jhINAM jaMtune choDatuM nathI. jaMtu vaLI enAthI nAnAM jaMtune saMhArI jAya che. choDa vaLI dharatI ke jenA para e UbhA che, eno rasakasa pIdhA kare che : Ama sabaLa nirbaLane khAya e vizvano niyama che, tyAM dayA ne mAyAno prazna kevo ! "saMsAranA A viSama cakrano koI Adi ke anna nathI. sadoSa koNa ke nirdoSa koNa eno nirNaya karavo e sAmAnya vAta nathI. khUna konuM ne khUnI koNa, e nirNaya karavo muzkela che. je sApa deDakAne khAvA taiyAra thayo che, e sApane mAravA noLiyo pAchaLa khaDo che; ne je deDako atyAre nirdoSa rIte haNAto dekhAya che, e ghaDI pahelAM nirAMte aneka UDatAM jaMtuno nAsto karI gayo hato. "dayA eka jAtanI kAyaranA manamAM vaselI nirbaLatA che, mAtra zaktizaithilya che. huM kauzAMbI pAsethI, kauzAMbInA rAjA pAsethI, enI prajA pAsethI pUrepUro badalo laIza." e haMmezAMnI svastha rItabhAta bhUlI gayo. Ubho thayo te paNa ThekaDo mArIne paga mAMDyA te paNa chalAMga mArIne e doDyo. Aha ! zuM zaktino dhodha chUTo hato ! kSaNa vAramAM e adRzya thaI gayo. citAro dabAte pagale doDyo. rAtanA pahora vadhatA cAlyA. caMdrarekhA AthamI gaI. madharAtane pahora pelo citAro kaMI laIne nAsato jovAyo. pRthvInuM eka kaNa Aja mahAvaMToLa ANavA jatuM hatuM je kIDInI haMmezAM upekSA thaI hatI, e kIDI hAthInuM kaTaka notaravA hAlI nIkaLI hatI ! roga ne zoka kyAMthI, ye ajANye khUNethI Ave che ne Avaze, e koNa jANe che ? 70 E premanuM maMdira 11 avaMtIpati pradhota kSiprA nadInA suMdara taTa para avantInuM pATanagara ujjainI AveluM che. e vakhate gaganacuMbI mahAlayo ne Abha UMcI aTTAlikAothI zobhatuM e nagara hatuM. kAvya, sAhitya ne zRMgAranI ahIM bharapaTTa nadIo vahetI. vilAsa A nagaraprajAno khAsa guNa hato; vikAra ahIMnuM khAsa gIta-kAvya hatuM. kAraNa ke ahIMnA kavi-kalAkArono nAyaka rAjA mahAsena pradyota, zRMgArarasa ane vIrarasano svAmI hato. yuddhanI vAta AvI ke e cAre page sajja thaI jato. zRMgAranI sAmagrI AvI ke bhUkhaDI bArasanI jema tUTI paDato. A be enA rasAsvAda; emAM je vighna nAkhe, enI sAme e yamarAjanI adAthI, bhayaMkara kALasvarUpa banIne jhUjhato, e veLA enA krodhane sImA na rahetI. sadoSa ke nirdoSa; zatru ke mitra, je koI vacce AvyuM e chUMdAI jatuM, enA kopAnalane zAnta karavo sAmAnya vAta nahotI, A kAraNe ene ghaNA caMDa(-pracaMDa)pradyota kahetA. yuddhanA medAnamAM enA talavAranA vAra jovA e kharekhara, lahAvo hato. so senAonuM sAmarthya enA ekamAM dekhAtuM. enA nAma mAtrathI bhalabhalA bhaDavIronA chakkA chUTI jatA. baLavAna zatrusenAnI hiMmata enA nAma mAtrathI nAsI jatI ! A avaMtIpati pradyote potAnI sAthe potAnA jevA cauda rAjAone rAkhyA hatA, je enA khaMDiyA hatA ne enI sAmaMtagIrI karatA hatA. A alabelI ujjainInA tIre, thAkyopAkyo citrakAra cAlato cAlato AvI pahoMcyo. mArganI muzkelIoe, kSudhA ane tRSAe enA verabhAvane bamaNo banAvyo hato. thAkyo-hAryo citrakAra saMdhyA samaya thaI javAthI zaheranI bahAra eka vaTavRkSa
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ nIce rAtri gALavA thobhyo, ahIM keTalAya vaTemArguo rAtavAso rahevA rokAyA hatA, kAraNa ke rAjA caMDa praghAtanI ajANyAne nagaramAM pravezavAnI manAI hatI. hamaNAM paradezIothI bhAre ciMtita raheto. vaTemArguomAM jAtajAtanA mANaso hatA. koI sArthavAha, koI vaNajhArA, koI vepArI, koI anya dezonA pravAsI ke koI nRtya-saMgIta jANanArA hatA. vaLI emAM koI koI kavio ne vidvAno paNa hatA. mahAsana pradyotamAM jo kAmaguNanI tIvratA na hota to e parAkramI rAjA tarIke, kadaradAna rAjavI tarIke vikhyAta thaI jAta. paNa e eka durguNe ene durmukha banAvyo hato ane enA bIjA sArA navvANuM guNa DhaMkAI gayA hatA. yakSamaMdirano citAro ArAma karavA jyAM ADe paDakhe thayo hato, tyAMthI thoDe ja dUra be sAdhu-muni jevA pravAsIo paNa UtaryA hatA. teo guru- ziSya hoya tema vAtacIta parathI lAgatuM hatuM. samI sAMjanI nitya dharmakriyA karyA pachI teo dharmakathA karatA hatA. citArAnuM dila vyAkuLa hatuM. vera veranA pokAro aMtaramAM paDatA hatA. UMgha UDI gaI hatI. svasthatA harAI gaI hatI. corano Dara nahoto. mUDImAM to mAtra vatsadezanA rAjamahAlayamAMthI corIne ANelI rANI mRgAvatInI sarvAga suMdara chabI ja hatI. guru-ziSya dharmavArtA karatA saMbhaLAyA, citArAnuM lakSa emAM parovAyuM. ziSya kahyuM : "gurudeva, koI suMdara kathA saMbhaLAvo." "vatsa !" gurudeve kahyuM, "huM e ja icchAmAM hato. joke sAdhu mATe sAmAnya rIte rAja kathAno niSedha che, paNa je nagarImAM ApaNe jaI rahyA chIe, ene vize, enI prajA ne enA rAjA vize pUrato khyAla Ave te mATe eka kathA kahuM chuM. A kathA bhagavAna mahAvIrane paNa sparzatI che, eTale e dharmakathA paNa kahI zakAya. he ziSya ! A kathA sAcI che ne e banelI che. ane e vize saMdeha dharavAnI leza paNa AvazyakatA nathI." ziSya kathA sAMbhaLavAmAM dattacitta thayo. citArAe paNa e tarapha kAna mAMDyA. kSiprAnA taTa upara pUrI zAnti hatI. AkAzamAM caMdra sudhA DhoLI rahyo hato. mIThI mIThI havA vahetI hatI. nadItIre AvelI abhisArikAonA hAthanA jhabUka dIvaDA ne paganAM jhAMjharano mRdu 23 Acho Acho saMbhaLAIne lupta thaI jato hato. "vatsa !" gurudeve vAta AraMbhI : "patitapAvana bhagavAna mahAvIradevane sarva prathama namaskAra ho ! he ziSya, e mahAprabhunI pariSadamAM jAtajAtanA ne bhAtabhAtanA bhakto che. pApa tarapha pUrNa aruci rAkhanAra e mahAprabhu kadI pApIono tiraskAra karatA nathI, balka emano premabharyo satkAra kare che. dIna, hIna, debhI ke dUSita koI AtmAnuM mana, kadI kaDavI vANIthI ke kaThora vyavahArathI dUbhavatA nathI. ane A kAraNe temanI bhaktipariSadamAM jema jagavikhyAta guNI, zIlavAna ne apramatta bhaktajano che, tema jagajAhera kAmI, krodhI, lobhI ne mohI bhakto paNa che. emanI pariSadAmAM vItabhayanagarano sarvaguNasaMpanna rAjarSi udayana paNa che, ne vRddha vaye nAnI navoDhAne aMtaHpuramAM ANanAra zraddhAvAna magadharAja zreNika paNa che; ne jenI ApaNe vAta karIe chIe te yuddha ne zRMgArano adhirAja -krodhAMdha ne kAmAMdhaavaMtInAtha pradyota paNa che.' vatsa, prabhunI A ati udAra vRttinI suzIla svabhAvanA bhakto ghaNI vAra TIkA kare che. potAnA bhaktonI UNapothI jagadRSTie pote upAlaMbhane pAtra Thare. che, ema paNa sUcave che, chatAMya bhagavAna mahAvIra to hasIne e carcAne TALI de che. paNa koI vAra cAre taraphathI eka sAmaTA praznottaro thAya che, tyAre maMda maMda smita karatA teo kahe che : 'lokaruci ke lokanI zaramamAM dekhAdekhI cAlavAthI dharma na cAle. pApano tiraskAra yogya che, pApIno tiraskAra ayogya che. AtmabhAve sahu koI baMdhu che. pANInI paraba tRSAtura mATe hoya che, nahi ke tRpta mATe !' he vatsa ! jaganI niMdA ane prazaMsAnA pallAmAM ja toLI toLIne jIvana jIvanArA, emAM zAsanaprabhAvanA lekhanArA bhakto bhagavAnanI A vANIthI saMtuSTa nathI thatA, chatAM mauna rahe che. teo mAne che ke mahAtmAo ghaNI vAra manasvI hoya che; vAryA rahetA nathI, hAryA rahe che. chatAM vaLI koI vAra lokaniMdAthI akaLAIne bhagavAne bIjI koI rIte potAnA bhaktonAM vratonI, emanI suzIlatAnI, emanI nItinI kaDaka kasoTI para parIkSA levAnuM sUcave che ne e rIte saMghanI punarracanA mATe Agraha kare che. "chatAM jJAtAzailI-kathAzailI dvArA upadeza denAra bhagavAna navI navI rIte bodha Ape che. koI vAra kahe che : 'yogI ja Adarza rAjA banI zake; kadAca A vAta Adarza rAjavI mATe hoya. chatAMya sAmAnya rAjavI paNa sArAM suzIla mAta-pitAthI janmelo, pote maryAdAvALo ne loka mATe maryAdA bAMdhanAra, potAnuM ne pArakAnuM kSemakalyANa karanAra, janapadano pitA, purohita, setu ne ketu, dhana meLavavAmAM ne teno upayoga karavAmAM kuzaLa, baLavAna, durbaLono rakSaka, nirAdhArano AdhAra ne durone daMDa denAra hovo joIe.' A veLA phUlanI AsapAsa madhumalikAo guMjArava karI rahI hoya ema aneka avaMtIpati praghota 0 73 72 1 premanuM maMdira
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazno guMjArava karI rahe che. koI kahe che : "prabhu, khUba bhoga bhogavIne AdamI Akhare koI divasa paNa dharAI jAya kharo ke nahIM ?" - "bhAI, jalathI samudra kadI saMtuSTa thAya che ?" prabhu, ApanA upadezanI asara koInI upara na paNa thAya ema bane kharuM ne ?' "avazya game tevo kuzaLa citrakAra paNa sArI bhIMta vagara suMdara citra na dorI zake." mahAprabhu, je puNyazAlI na hoya te pApI kahevAya ne ?" bhAI, keTalAka jIvo A kAMThe paNa nathI, pelA kAMThe paNa nathI; emane ekAMta bhAve pApI ke puNyazAlI na kahI zakIe." " evA tarapha kevo bhAva rAkhavo joIe ?" premabhAva, ApaNe sAmAnI nirbaLatAo jANIe, chatAM enA tarapha prema dharAvIe enuM ja nAma dharmaneha, mANasanuM mana nirbaLa che, paNa hRdaya mahAna vastu che. mana ane hRdaya vacce saMdA saMgrAma cAle che. hRdaya jIte tyAre mANasanA jIvanamAM ajaba palaTo Ave che. rAjAo mATe eka nAnozo niyama ApuM. rAjAo jo eTaluM ja kare ke, potAnA sukhabhogo, jenAthI anya jIvane duHkha pahoMce che, te chAMDI de, nirdoSa sukha vAMche, to emano beDo pAra thaI jAya." guru deva thobhyA. ziSya to A guruprasAda meLavavAmAM layalIna banyo hato. paNa thoDe ja dUra UMghavAno DhoMga karIne paDelo, paNa kAna mAMDIne kathA sAMbhaLI rahelo, citAro A muninI dharmakathA para ciDAto hato. e AgaLa AvatI rAja kathA mATe AkAMkSAvAna hato. gurue kathA AgaLa calAvI. rAtri nIrava rIte AgaLa dhapI rahI hatI. "bhagavAna mahAvIre vadhu spaSTatA karatAM kahyuM, 'jeonA mAtra kAna ja mAro upadeza sAMbhaLavA taiyAra hoya - pachI bhale emanAM mana-deha eno amala karavA mATe taiyAra na hoya, are, mArA upadezanA arthamAMthI anartha pariNata karanAra hoya - ene paNa huM mArI upadezasabhA mATe anadhikArI na lakhuM. AtmAnI khUbI aura che. na mAlUma e kyAre, kaI paLe jAgI jAya che ! AtmAmAM zraddhA rAkhatAM zIkho !" paNa re ziSya ! bhagavAnanA kathana parathI zraddhAne DolAvI nAkhe tevo banAva tarata ja banI gayo. mahAkALa jevA avaMtIpati pradyotane khabara paDI ke udayana rAjAne tyAM eka hastinI strInAM lakSaNovALI dAsI che, eka sarvArthasiddha pratimA che. 74 premanuM maMdira basa, rAjA pradyote rAjarSi udayananuM ja ghara mAryuM. enA ja rAjamahelamAMthI, analagiri nAmanA bhayaMkara hAthI para caDhI AvIne, rAjarSi udayananI eka suMdara dAsIne ane enA devamaMdiranI mahApavitra evI caMdanakASThanI pratimAne e corI gayo. re ziSya ! A dAsI ne pratimA bajAramAM maLe che tevAM sAmAnya hota, to to rAjarSi udayana kaMI virodha na dAkhavata. paNa A devapratimA tribhuvanamAM aprApya hatI. ane eka mahAna zilpIe svargamAM thatAM caMdanakASThathIx nirmita karI hatI, ne khuda devoe AvIne enI priya patnI prabhAvatIne arpaNa karI hatI. A saMsAramAM be prakAranA jIvo che, emAM dharamI thoDA, prAmANika thoDA, siMha thoDA, haMsa thoDA, sAdhu thoDA, sujANa thoDA, gaMbhIra thoDA, dAtAra thoDA, udAra thoDA, apakAra para upakAra karanAra thoDA, sAMdhA dharmI thoDA, saMyamI thoDA ne vAta rAkhanAra thoDA hoya che. e thoDA lokomAMnAM A rAjA-rANI hatAM. rANI prabhAvatI ne rAjA udayana e pratimAnI roja pUjA karatAM. rANI prabhAvatIne e pratimA prANathI paNa vizeSa priya hatI. paNa acAnaka e satI rANI prabhAvatI mRtyu pAmI. mRtyuveLAe eNe rAjAne e pratimA pUjavAno ne enI kunjA dAsIne enuM jatana karavAno Adeza Apyo. patnIpremI rAjavI A pratimAne nihALI potAno haiyAzoka ocho karato, ne dhIre dhIre e saMsArI mohane paNa dUra karato cAlyo. duniyAmAM e jaLa kamaLanI jema rahevA lAgyo. A pratimAnuM pUjana karanAra kunjA dAsI tana manathI devamaMdiranI rakSA karavA lAgI. evAmAM gAMdhAra dezathI eka gRhastha A devI mUrtinAM darzane Avyo. Avyo to kharo, paNa AvatAMnI sAthe pravAsanA zramathI ne havA-pANInA ekAeka parivartanathI bImAra paDI gayo. potAnA prabhunA bhaktanI AvI durdazA joI kunjA dAsIne dayA AvI ne eNe khUba sevAsuzruSA karI. gRha sAjA thatAM e dAsIno upakAra vALavA potAnI pAse rahelI 'suvarNaguTikA' bheTa ApI. emAM mAnavInuM rUpa jAgrata karavAno guNa hato. e ka goLI, be goLI ne trIjI goLI khAtAM ne kubajA dAsInA deha para rAjarANInAM rU5 DhoLAvA lAgyAM. AkhI dehayaSTi para lAvaNya damakI rahyuM. enA ratisvarUpa yauvana para rAja kumAro vArI javA lAgyA. rUpa te kevuM ! devakinnarI jevuM ! TUMkA barachaTa vALanI jagyAe nava meghathI nava vRkSa palave tema, savA vAMbhano coTalo laheriyAM levA lAgyo. cIbuM nAka popaTanI cAMca jevuM aNIdAra ane surekha banI gayuM. zyAmavarNI tvacA gorA gorAM rUpa kADhavA lAgI. suvarNaguTikAnA pratApe enI kAyA jAsavaMtI jevI banI. dAMta dADamakaLI jevA thayA; jADA hoTha paravALanI zobhA dharI beThA. e zvAsa le ne sugaMdhI jhare, hase * A vArtA mATe 'vIradharmanI vAto' bhAga bIjAnI 'zilpI" nAmanI kathA juo. avaMtIpati praghAta ! 75
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ ne hIrA gare, cAla to haMsanI yAda Ape. bole to padminInI prabhA pADe. re ziSya ! zuM kahuM vAta tane, jagatamAM bIjAne chApare caDhAvanAra loka kyAM ochAM che ? sahu kahevA lAgyAM : 'are, kubajA ! tuM to koI rAjAnI rANI thAya to ja A rUpa araghe 'lakSmI hAthamAM Ave ne zeThAInA zokha thAya, adhikAra hAthamAM Ave ne avanipati thavAnA koDa jAge, ema sauMdarya paNa evuM mAna-lAlasAvALuM hoya che ! dAsIe rAjarANI thavAnA koDa karyA. rAjA udayana para enI dRSTi karI, paNa e to jaLakamaLanuM jIvana jIvato hato. saMsAranI vAsanAnA baMdha e choDI rahyo hato. dAsI tyAMthI nirAza banI pAchI pharI. evAmAM ene saMdeza maLyo ke avaMtIpati pradyota sauMdaryano bhAre zokhIna che. dAsIe potAnuM citra ene mokalyuM. caMDapradyota paNa haMmezAM AvI zodhamAM ja raheto hato. sauMdaryanuM nAma sAMbhaLyuM ke eno saMyama sarI jato ane A to vaLI svecchAthI sAme pagale varavA AvatuM sauMdarya ! enI nA kema paDAya ? pradyote vicAryuM ke strIratna to ukaraDe paDavuM hoya toya lAvavuM ghaTe. rAjA ane dAsI, baMne vacce saMketa racAyA. udayananA darabAramAMthI dAsIne kema karIne harI javI ? strInAM haraNa ane gAMdharva lagna e to kSatriyano dharma gaNAto. paNa mahAbalI udayananA mahelamAM koNa praveze ? yamanA mamAM koNa mAthuM ghAle ? Akhare rAjA pradyota khuda yuddhe caDyo. e potAnA parAkramI hAthI analagiri para saMketa karelA samaye Avyo, ne rAjamahelanA gavAkSamAM rAha joIne UbhelI dAsIne phUlanI jema toLI lIdhI. dAsInA hAthamAM eka suvarNa maMjUSA hatI, rAjA pradyote mAnyuM ke dAsIe kaMI sonuM, rUpuM ke jarajhaverAta sAthe lIdhuM haze. strI AkharamAM mAyono avatAra ne ! rAjA pradyote dAsIne potAnA ja pAzamAM dabAvatAM kahyuM : "suMdarI, kSatriyo suMdarIonA haraNamAM zarama mAnatA nathI, paNa suvarNanI corImAM zarama mAne che. avaMtInA bhaMDAro suvarNa ane rauyathI chalakAtA paDyA che !' "rAjanuM, e to mane suvidita ja che. paNa A suvarNa-maMjUSAmAM saMsAranI sarva dolata kharcatAM paNa na maLe tevI vastu che. enI aMdara devAdhi - devanI pratimA che, jenA pratApe mane A navo avatAra maLyo che. e pratimAnI huM roja pUjA karuM, chuM. enA vinA huM eka pagaluM paNa AgaLa nahi mUkuM" dAsInA zabdomAM aphara nirAdhAra guMjato hato. rAjA pradyote vadhu virodha na noMdhAvyo; virodha karavA jevuM paNa kazuM nahotuM. rUpasuMdarIne e levA Avyo hato; rUpasuMdarIne laIne e pAcho pharyo." "paNa A samAcAra rAjarSi udayanane maLyA tyAre enuM citta yubhita thaI gayuM. are , mArA mahelamAM praveza karavAnI hiMmata ane mArA pUjanIya devanI corI ? sAthe sAthe dAsInuM paNa haraNa ? re, rAjA caMDapradyote mArA dharma ane mArA rAjanI AbarU mAthe hAtha nAkhyo. "rAjadharma rAjAne kaheto hato ke rAjA kadI nirarthaka hiMsA na kare. paNa jyAM sudhI rAjapada dhAraNa kare tyAM sudhI daMDazakti jALave. aparAdhIne daMDa na thaI zake, e rAjAnuM rAjapada nakAmuM. rAjA udayane nirAdhAra karyo ke e avaLacaMDa rAjAne daMDa devo ghaTe. eno rAja deDa hAkala karavA lAgyo ke de nagAre ghAva ! roLI nAkha ujjainIne ! keda karIne garadana mAra enA rAjAne ! paNa sAthe sAthe e nItiparAyaNa rAjavIne pUrato khyAla hato ke AvezamAM AvIne yuddha khelavAmAM nyAyane badale anyAya paNa thaI jAya che. aneka nirdoSonAM rakta reDAya che; janavastI ujajaDa bane che; samajAvaTathI, zAMtithI kSamAthI kAma sare tyAM sudhI sAruM. eTale eNe dUta mokalI zAMtithI ukela lAvavAno saMkalpa karyo ane dUta mokalIne eNe ujjainIpatine kahevarAvyuM : "rAjA, devapratimA ane dAsIne pAchAM pherava. yuddhamAM kaMI sAra nahi kADhe." dUra ravAnA thayo. paNa e veLA mahelanI anya dAsIoe kahyuM : "mahArAja , e kunjA dAsInAM ja A kArastAna che. ene ja rAja rANI thavAnI jhaMkhanA hatI, eNe ja A kAmI rAjAne notaryo hato, e dAsIne ja bharyakara zikSA thavI ghaTe.' vAta evI che ?" rAjA vicAramAM paDyo ne pachI thoDIvAre bolyo : 'jo dAsI rAjI thaIne gaI hoya to bhale gaI. mANasane potAnA bhalA-bUrAno haka che. e have pAchI nathI joItI. are, che koI ! bolAvo bIjA dUtane !" thoDI vAramAM bIjo rAja dUta hAjara thayorAjA udayane ene saMdeza ApatAM kahyuM: 'jA, ujjainI jaIne enA rAjAne kaheje ke dAsIne rahevuM hoya to bhale tamAre tyAM rahe. enA para ame baLajabarI calAvavA mAgatA nathI. paNa amArI pUjanIya devapratimA pAchI vALo !" A vakhate rAjamaMtrI vacce bolI UThyA : "rAjanuM A saMdeza rAjadharmane zobhato nathI. zuravIra rAjAe potAnI mAgaNIne eka vAra jAhera karyA pachI kadI alpa karavI na joIe; e zaktinuM cihna gaNAya che. eka vAra to dAsIne ahIM ja pakaDI lAvIe. pachI mukta karavI ghaTe to karajo." maMtrIrAja, mAtra rAjagarvane khAtara ApaNe akAraNa yuddhane uttejana ApIe e dharmayukta kArya na lekhAya. yuddha to TALI zakAya tema hoya tyAM sudhI jarUra TALavuM joIe. janakalyANa yuddhamAM nathI, paNa saMdhimAM che." yugaMdhara maMtrIne A vAta na ruci. ene lAgyuM ke mahAvIra vardhamAnano bhakta avaMtIpati praghota 77 76 B premanuM maMdira
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjavI ahiMsAne premanA paribaLathI raNakhelananA utsAhamAM kAyara banI gayo che." bIjo dUta paNa ravAnA thayo. paNa enuM pariNAma maMtrIrAje kahyuM hatuM e ja AvyuM. caDapradyote kahyuM : "dUta, pahelA ane bIjA dUtane zuM javAba ApuM ? huM tArA rAjAnA trIjA dUtanA AgamananI rAha jouM chuM, je tArA rAjAno saMdezo lAvaze ke ame tamane kSamA karajo. micchA mi dukkaDam ! tArA rAjA to rAjarSi kahevAya che ne ! yuddha to emanA gajA bahAranI vastu che." 'maMtrIrAja !' rAjA udayanane kahyuM; 'have sainya sajja karo ! juo, jeTalI hiMsA alpa thAya teTaluM yuddha khelo. dvaMdvathI kAma saratuM hoya to tema karo ! huM rAjA pradyota sAthe dvaMdamAM UtarIza.' "mahArAja, ApanI kSamA e veLA darzo deze." "maMtrIrAja, sadguNomAM zraddhA rAkhatAM zIkho. durguNane kAraNe marIe, enA karatAM sadguNane kAraNe maravuM bahetara che." "avaMtInA raNamedAnamAM rAjarSi udayana ne rAjA pradyota be bharyA meghanI jema bAkhaDI paDyA. potAnI zakti para gumAna dharAvanAra rAjA pradyota rAjarSi udayananA chaMda yuddhanA AhvAnane pAchuM pheravI na zakyo, ane enuM gumAna UtarI jatAM vAra na lAgI. sAttvika jIvana jIvanArA rAjAnA vajrAMga dehamAM evuM baLa hatuM ke hajAra chaLaprapaMca jANanAro A kAmI rAjA ene parAsta karI na zakyo. jotajotAmAM e cattopATa paDyo ne loDhAnI jaMjIromAM jakaDAI gayo. "rAjA udayane avaMtImAM praveza karyo. eNe sAthe sAthe amAripaDaha vagaDAvyo ane jAhera karyuM ke, "nirdoSanuM rakSaNa karavAmAM Avaze. amArI zaktithI koI bhaya na pAme. amAre avaMtInuM rAja joItuM nathI !" tarata bIjo hukama chUTyo : "dAsIne hAjara karo." thoDI vAramAM samAcAra AvyA ke e nAsI gaI che. "sAruM thayuM. cAlo, devapratimAnAM darzane jaIe." rAjA chaDI savArIe darzane cAlyo. "dAsIe potAnA A priya deva mATe rAjA pAse kSiprAnadInA taTe suMdara devAlaya nirmANa karAvyuM hatuM. ratnapIThikA racI enA para ene birAjamAna karI hatI. AratI, dhUpa, dIpa ne naivedyanI ghaTA tyAM jAmI rahetI." jotajotAmAM ujjainInA loko devamaMdira pAse ekatra thaI gayA. teoe kahyuM : "he rAjana, loko tamane rAjarSinA nAmathI oLakhe che. tamAre mana zuM vItabhaya ke zuM avaMtI ? ame mAgIe chIe ke amane A pratimA bakSisamAM Apo. sthApana 78_D_premanuM maMdira karelA devane na uthApo. ame paNa premathI enAM caraNa pakhALIzuM ne AtmabhAve pUjIzuM." "rAjA udayana prajAnA prema pAse namI paDyo. eNe pratimAne potAnI priya patnInA e puNya smArakane-ujjainImAM ja rahevA dIdhuM. e khAlI hAthe pAcho pharyo ne eNe pradyotane hAja2 karavA hukama Apyo. thoDI vAramAM jaMjIromAM jakaDAyelA rAjAne hAjara karavAmAM Avyo." "are, enA lalATa para 'dAsIpati' zabda DAmo ! jIve tyAM sudhI bhale strIo enAthI ghRNA karatI rahe. saMsAra enA kAmAbhilASane bhale jANe ! ane jyAre paNa arIsAmAM e potAnuM mukhAraviMda nihALe tyAre potAnA A niMdya karmathI ene sadA lajjA AvatI rahe. A rIte navA pApakarmathI kadAca e bace to sAruM. chevaTe sAruM e badhuM sAruM." "thoDI vAramAM dhagadhagatA saLiyA AvyA. rAjA pradyotanA kapALamAM 'dAsIpati' zabdo caMpAI thayA. e abhimAnI rAjAe vedanAno phUMkAro paNa na karyo." rAjA udayane kahyuM, 'cAlo, ene ApaNI sAthe laI lo. ApaNI rAjadhAnImAM e raheze.' bIje divase avaMtIno rAjaamala tyAMnA kuzaLa kAryavAhakone soMpI rAjarSi udayana pAcho pharyo. senAe daDamajala phreMca zarU karI. tyAM to anarAdhAra varasAda laIne comAsuM AvyuM. kUca mATenA rastA nakAmA thaI gayA. rAjAe mArgamAM ja paDAva nAkhyo. zrAvaNanA divaso hatA. sAMvatsarika parva cAlatuM hatuM. bhagavAna mahAvIranA A bhakte ATha dahADA mATe dAnadharma ne vrata, japa, tapanI rela relAvI. Aje e parvano antima divasa hato. rAjA udayane savAramAM ja jAhera karyuM. "ame Aja upavAsa karIzuM; paNa ethI je upavAsa na karatA hoya tene bhUkhyA na mArazo." "mahArAja, bIjA to sahu Apane anusaryA che. vAta mAtra rAjA pradyotanI che." rAjanA vaDA rasoiyAe kahyuM. "vAru, vAru. e bhogI rAjAne bhUkhe na mArazo. ene je jamavAnI icchA hoya te pUchIne banAvajo." guru vAta karatAM thobhyA. ziSya ekacitte vArtA sAMbhaLI rahyo hato, ane mahAnubhAvonAM caritrone abhinaMdI rahyo hato. avaMtIpati pradyota - 79
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ citAro paNa dattacitta hato. e vicArato hato ke mAre paNa pradyota jevA rAjavInI jarUra che. rAta AgaLa vadhI hatI. kSiprAnAM jaLa cUpacApa cAlyAM jatAM hatAM, ne vaNajhArAnI poThonA vRSabhonI ghaMTaDIo madhura rIte raNakI rahI hatI - jANe nizAsuMdarI potAnA koI prItamanI AratI utArI rahI hatI. ziSya utsukatAmAM kahyuM : 'gurudeva ! vAta AgaLa vadhAro. kAma-krodhanAM tophAna !' gurue kahyuM : 'rAta ghaNI AgaLa vadhI gaI che.' "ciMtA na karazo, gurudeva !' sAdhunI rAtri to divasa jevI hoya che.' ziSye kahyuM. gurue vAta AgaLa calAvI : "pAkazALAno vaDo adhikArI rAjA pradyotane pUchavA gayo. koI divasa nahi ne Aja thatI pUchaparachanA kAraNa vize rAjAe jijJAsAthI pUchyuM. pAThazALAnA vaDAe badhI vAta vigatathI kahI saMbhaLAvI. prapaMcamAM rAcI rahelA pradyAte manamAM vicAryuM ke 2khene khorAkamAM jhera ApavAnI A navI tarakIba hoya, mATe mAre paNa Aje upavAsa karavo hitAvaha che." "eNe kahyuM : 'are, huM paNa nigraMtha bhagavAna mahAvIranA dharmano anuyAyI chuM. mArI to A durdazAmAM mati ja mUMjhAI gaI che. vratanI vAta paNa yAda na rahI ! jA, tArA rAjAne kaheje ke mAre paNa Aje nirjaLo upavAsa che." "pAkazALAnA vaDAe athathI te iti sudhI badhI vAta vistArIne rAjAne kahI. rAjA udayana ekadama vicAramAM paDyo : "are, A pradyota to mAro sahadharmI thayo. Aja to mAre sAMvatsarika kSamApanA karavAnI che. premInI sAthe kSamApanAnI zI kasoTI ? kharI kSamApanA to verI sAthe zobhe ! ene khamAvuM nahi to - kSamA lauM ane kSamA dauM nahi to - mArI parva - ArAdhanA kema paripUrNa thAya ?' rAjA udayane ekadama maMtrIone bolAvyA, ne vicAraNA karavA mAMDI. 'mahArAja, sahadharmI bhale hoya, paNa zatru to che ne !' maMtrIrAje kahyuM. "tethI zuM ? zatru bhale hoya, paNa sahadharmI che ne !" rAjAe zabdo ulaTAvIne javAba Apyo. "rAjana, e to bhagavAna mahAvIranI pariSadAmAM bese che eTaluM ja. bAkI to badhI vAte pUro che. dharmane ane ene zuM lAgevaLage ? Aro yathA caMvanamAravAhI / e to caMdananA bhArAne UMcakanAro gadheDo mAtra che ! ene enI suvAsanI kazI samaja nathI !" 80 D premanuM maMdira "bhale game tevo hoya, paNa bhagavAne potAnI pariSadAmAM besavAnI ene eke divasa nA pADI ? na jANe mAnavInuM sUtuM aMtara kaI paLe jAge ! cAlo, eno dharma e jANe; ApaNo dharma ApaNe pALIe. Aja ene mukta karIe. sahadharmI dAve kSamApanA karIe-karAvIe." "zuM vAghane pAMjarethI choDI devo che ?" rAjAe sAmethI prazna karyo, 'to zuM, ApaNe banAvaTI kSamApanA karavI che ? sagavaDiyo dharma pALavo che ?' "prabhu, kAle e lohItarasyo vAgha pharI vikhavAda jagAvaze. na kare nArAyaNa ne eka vAra paNa ApaNe hAryA to ApaNuM satyAnAza vALatAM e pAchuM nahi jue !" "ApaNe kyAM kAyara banI gayA chIe ? mAtra zatrune zikSA karavAmAM ja vIratva samAI jatuM nathI; kSamA ApavI e paNa vIranuM ja lakSaNa ane bhUSaNa che." ne e bhAdra zukalA paMcamIno caMdra AkAzamAM camake e pahelAM rAjA udayane svahaste pradyotanI beDIo dUra karI. pradyota paNa sAmethI rAjA udayanane bheTyo ne jaladI jaladI chAvaNIne vIMdhI avaMtI tarapha cAlI nIkaLyo. eka divasa rAjarSi udayane potAnA maMtrIonA mananI zAnti mATe bhagavAnane prazna pUchyo : "bhagavAna, game teTalo dhoIe toya kolaso dhoLo thAya ? viSadharane so vAra dUdha pivarAvIe toya zuM nirviSa thAya ?" "jarUra thAya, prayatnavAna apramatta puruSanI kadI hAra nathI. evA pavitra yatnathI sAmAnuM kalyANa thAya. ane kadAca enuM kalyANa na thAya to paNa karanAranuM to akalyANa kadI thatuM nathI !" ahIM gurudeve potAnI vAta thaMbhAvI. kSiprA nadInA taTa para rAtri samasama karatI vahI jatI hatI. ziSya utsukatAthI prazna pUchyo : "jJAnanA dhavalagiri, tapanA meruparvata, cAritranA suvarNameru evA prabhue e pradyotane hajI paNa potAnI pariSadamAM sthAna ApyuM che. ?" "avazya !" "ne have e sudharyo che ?" "nA vatsa ! Aje to e vadhu ugra banyo che. eNe sainyanuM bhAre jUtha jamAvyuM che; sAthe bhagavAnanA upadezamAM paNa javAnuM cAlu rAkhyuM che. pelI devapratimAnAM darzane paNa e jAya che. chatAM kAle vaLI enA kAma-krodhane joItuM bhakSya maLe to avaMtIpati pradyota - 81
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ pharIthI kAmI-krodhI banI jatAM paNa e vAra na kare ! e to kUtarAnI pUMchaDI !" rAta ghaNI vItI gaI hatI. ziSya A kathAthI saMtuSTa thayo hato. thoDI vAramAM A baMne niSpApa ne nirdoSa jIvo ghasaghasATa UMghI gayA. paNa veranI DAkaNa jene vaLagI hoya evA jIvane nidrA kevI ? | citArAe AkhI rAta pathArImAM paDyA paDyA ALoTyA karyuM. ane A dharmavArtA para vicAra karyA karyo. vahelI paroDhe eNe eka vAtano nizcaya karyo : "mAro beDo jo koI paNa pAra karI zake to avaMtIno pradyota ja karI zake ! je khAI zake e ja khavarAvI zake." chellI rAte enI AMkha mIMcAI gaI. svapnamAM paNa e veradevIne ArAdhI rahyo. 12 rajamAMthI gaja moDI savAre jyAre citArA zekharanI AMkha UghaDI, tyAre vaTavRkSanI nIce e ekalo ja hato. badhA vaTemArgu nagaramAM praveza karI gayA hatA. citAro jhaTa jhaTa nadItIre jaIne prAtaHkarmathI nivRtta thayo, ne citra laIne AgaLa vadhyo. kSipAtIre AvelA devAlayanI pavitra dhajA savAranI zILI havAmAM pharapharI rahI hatI. citArAe e dizA sAdhI. thoDI vAramAM e devAlaye pahoMcyo, tyAre devAlayanAM dvAra pAse rAja hastI jhUlato Ubho hato ne rAjasevako nagarajanonI bhIDane niyaMtrI rahyA hatA. thoDI vAramAM 'avaMtIpatinI jaya'nA nAdathI vAtAvaraNa gAjI UThyuM. sAkSAt kAmadevanI mUrtizo rAjA pradyota devamaMdiranA dvAramAMthI nIkaLato najare paDyo. paDachaMda eno deha hato. dIrgha enA bAhu hatA. vizALa enuM vakSasthaLa hatuM. enA lalATa para suvarNapaTa bhIDelo hato. citArAne nirNaya karatAM vAra na lAgI : A ja e dAsI-pati rAjA pradyota. enI vAghanA jevI mAMjarI ne vedhaka AMkhomAM hajI vAsanAnI lAlI ramatI hatI, ne adhara para jANe suMdarInA adharAmRta AsvAdavAnI adhUrI mAsa dekhAtI hatI. atyAre e bhaktane chAje evA sAdA pozAkamAM hato, chatAMya enI vilAsitA achatI nahotI rahetI. eNe kSIrasamudra jevuM dhoLuM uttarIya oDhavuM hatuM. rAja hAthI pAse AvIne rAjA Ubho rahyo tyAre airAvata pAse UbhelA iMdranI jema e zobhI rahyo hato. barAbara A veLAe citAro bhIDane mahAmahenate cIrato AgaLa Avyo ne rAjAnA caraNamAM jhUkI paDyo. koNa cho ? kyAMthI Avo cho ?' rAjA pradyotanA bolavAmAM bhAre beparavAI 82 D premanuM maMdira
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ hatI. kAcApocAnI chAtI thaDakAvI nAkhe evo eno gharagharATa hato. "kauzAMbIthI." "kauzAMbIthI ?" thoDuMka Azcarya dAkhavI eNe tarata svasthatA meLavatAM kahyuM, "haM, zuM kahevuM che ?" "A citra Apane bheTa dharavuM che." citArAe potAnI pAse raheluM kapaDAmAM vIMTALeluM citra rajU karyuM. rAjA enI sAme jarA phAMgI najare nIrakhI rahyo. rUpasuMdara nArIne jovAnI enI rIta anokhI hatI. ane citarAmaNanI suMdarIe paNa jANe paLavAramAM potAnI rUpamohinI prasArI dIdhI. jaDa chatAM cetananI zobhAne e vistArI rahI. "A koI jIvaMta vyaktinuM citra che ke devAMganAnuM ?" rAjAthI pUchyA vagara na rahevAyuM. "jIvaMta vyaktinuM, rAjarAjezvara ! A to mAtra jaDa citra che ! mATInA raMgo ne vALanI pIMchI e jIvaMta dehanI barAbarI kyAMthI karI zake ? caMdradhavala deha, caMpakakaLI jevI AMgaLIo ane nayano to..." citArAe jANe madhalALa rajU karI. citArAnA zabdezabdane avaMtIpati jANe haiyAmAM kotarI rahyo. paNa acAnaka ene bhAna AvyuM ke are, A to devaprAsAda che, rAga ane dveSane tajavAnuM dharmasthAna che. ahIM AvI saMsAravRddhinI vAto kevI ? zAntam pApam. eNe kahyuM : "citArAjI ! avaMtInI evI rasamaryAdA che ke jyAM bhaktirasa zobhe tyAM bhaktirasa, jyAM zRMgA22sa zobhe tyAM zRMgA22sa ne jyAM vI22sa zobhe tyAM vI2sa ! devaprAsAda ne rAjaprAsAda baMne vaccenI maryAdA pUrepUrI sAcavavI joIe. rAjamahele Avo. huM tamArA jevA kalAkArane zIghra mulAkAta ApavA mATe utsuka chuM." rAjAjI rAjahAthIe caDyA. citAro doDato rAjamahAlayamAM pahoMcyo. enA pagamAM ajaba vega AvI vasyo hato. enA pravAsane saphaLatA maLavAnAM cihno dRSTigocara thatAM hatAM. ene potAno zrama saphaLa thato jaNAto hato. rAjaprAsAdamAM jaIne tarata rAjA pradyote citArAne teDAvyo. rAjaprAsAdano ThATha apUrva hato. aneka rUpabharI paricArikAo sevAmAM hAjara hatI. keTalIya rANIo hajI hamaNAM ja jAgI hatI. emanA hAra-keyUra khasI gayelA, patraracanAo bhUMsAI gayelI, veNI DhIlI paDelI ne mukha para prasvedanI nizAnIo aMkita thaI hatI. paNa ethI to UlaTuM teonA rUpamAM vadhAro thato hato. citArAe tyAM eka vizALa rUpasAgara laherAto joyo. koInA adhara para madhagaMdha, koInAM netra 84 - premanuM maMdira miMdarAmaya ane koInI AMkho lahere jatI hatI ! bhogasAmagrI tyAM bharapUra hatI. gaMdha, mAlva, caMdana, divya AbharaNa, amUlya pAna ane zreSTha AsavanI tyAM kamI na hatI. gIta, nRtya ne vAgha cAlI rahyAM hatAM. staMbhe staMbhe navanavI kalA-kArIgarI zobhI rahI hatI. sugaMdhI telanAM jhummaro prakAzane relAvI rahyAM hatAM. vidhavidha jAtanAM khAdya ne peya sAme mojUda hatAM. vAjIkaraNa laIne rAjavaidya paNa hAjara hatA. navanavAM vAjIkaraNa sAthe navanavAM vazIkaraNa paNa joIe ne ! ahIMnAM badhAM vazIkaraNa vAsI thayAM hatAM, navA vazIkaraNanI AkAMkSA hatI. te laIne citAro hAjara thayo. eNe potAnuM varNana AgaLa dhapAvyuM : "mahArAja, A to kAgaDo dahIMtharuM laI gayo che ! AvuM ratna to Apa jevA cakravartIne uMbare ja zobhe. caMpakakaLI jevI AMgaLIo, zrIphaLane zaramAve tevuM vakSasthaLa, hAthInA kuMbhasthaLazA nitaMba, khaMjana pakSI jevI AMkho, mRgamada ne kapUrabharyo zvAsa, nAgapAzazo kezakalApa, kinnarazo kaMTha... zuM kahuM, rAjarAjezvara, vahemI patithI saMtapta e suMdarIne koNa choDAvaze ? vidhAtAnI A bhUlane Apa jevA rasajJa sivAya bIjo koNa sudhAraze ? mahArAja, A bhava mITho to parabhava koNe dITho ? A phUlane vAsI na lekhatA : je kSaNekSaNe navIna zobhA dhAraNa karI zake evI A phUlavela che." "citArA, parabhavanI, puNyanI, pApanI vAta na karIza. enI yAdathI mAruM mana nirbaLa thaI jAya che, ne bhagavAna mahAvIranI yAda jAge che. ne enI sAthe ja aMtaramAM vasatI rUpamohinI sarI jAya che ! re, A suMdarI zatAnikanA darabAramAM na zobhe, avaMtIpatinA aMtaHpurane yogya e ratna che. bolAvo maMtrIrAjane !" vayovRddha maMtrIrAja AvyA. jANe dharmarAja svayaM AvatA hoya evAM bhavya emanAM dADhI-mUcha zobhatAM hatAM. avaMtInA zAsananA dRDha pAyAmAM A maMtrInI rAjanIti kAma karI rahI hatI. "maMtrIrAja, mane mAro kSatriya dharma hAkala karI rahyo che. veranI Aga sukhe sUvA detI nathI." rAjA pradyote kahyuM. "sAcuM che mahArAja ! taiyArIo paNa evA ja prakAranI thaI cUkI che. avaMtInI senA joIne zatrunI chAtI phATI jAya, evI racanA karI che. mAre paNa mArA avaMtInAthanA hAthamAM cakravartIpada joIne pachI ja raNa-pathArI karavI che; mahArAja !" maMtrIe vaphAdArIpUrvaka kahyuM : "A to vAtamAM ne vAtamAM uMdara DuMgarane cAMpI gayo !" "to maMtrIrAja, gho nagAre ghAva !" rajamAMthI gaja D 85
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ "paNa mahArAja, kaMI nimitta to joIe ne !" "nimitta taiyAra che. vatsadezanA rAjA zatAnikathI ApaNe gaNeza mAMDIe." "paNa rAjA zatAnikano kaMI vAMkaguno ?" "maMtrIrAja, rAjakAja karatAM dhoLA AvyAM, paNa eTaluM na samajyA ? vAMkaguno zodhavo hoya to kono nathI zodhI zakAto ? juo, yakSamaMdiranA citArA zekhara para e rAjAe namAlI vAtamAM julama gujAryo che. zekhare ApaNo Azraya lIdho che. lakhI do e rAjAne ke jenA citra mATe te julama karyo, e rANI amane suparata karI gho, ane sAme AvIne amArI mAphI mAgo, nahi to laDavA taiyAra raho !" "mahArAja, vaLI ApanI najaramAM koNa vasI ?" "maMtrIrAja, tame gAyatrI japatA gharaDA thayA eTale tamane zuM samajaNa paDe ? haraNano cAro ne vAghano cAro e bemAM phera keTalo ? zatAnikanI rANI mRgAvatI to padminI che padminI ! A to kAgaDo dahIMtharuM laI gayo che !" "jagatamAM kAgaDA ja dahIMtharAM laI jAya che." maMtrIrAjanI vAtamAM vyaMga hato. e AgaLa bolyo, "padminI hoya ke game te hoya, tethI ApaNane zuM ?" "ApaNane kema nahi ? yogya sthaLe niyukta karavuM e rAjavInI pharaja. evI padminI to avaMtInA aMtaHpuramAM ja zobhe." "mahArAja, dIkarInAM mAAM zobhe, patnInAM mAgAM na hoya !" "maMtrIrAja, emAM tame na samajo. avaMtInAM mahArANI zivAdevInI e bahena thAya; paNa bemAM ghaNo phera che - rANI-dAsI jevo. e veLA parakhavAmAM bhUla thaI. avaMtInI mahArANI tarIke to mRgAvatI ja zobhe. moDI moDI paNa e bhUla sudhArI levI ghaTe." "mahArAja, avinaya thAya to kSamA. paNa pAcho Apano kAmaguNa..." "kAmaguNa nahi, vIratva guNa ! ane maMtrIrAja, juo, vItabhayanagarane khedAna medAna karyA vagara mane jaMpa vaLavAno nathI. ne e mATe zatAnika upara jIta e paheluM pagaluM che. dUta mokalIne khabara Apo ke citArAne nyAya ApavAno che. e mATe rANI mRgAvatIne amArA darabAramAM mokalI Apo, nahi to ame yuddha mATe AvIe chIe !" "paNa mahArAja, rANI zivAdevIne A vAtanI khabara paDaze to ? e to bhagavAna mahAvIranAM sAcAM anuyAyI che. Apa to jANo ja cho, ke A nagarImAM vAraMvAra Aga lAgatI, ane keme karI e vaza nahotI thatI, tyAre Ape rAjagRhIthI buddhidhana abhayakumArane teDAvelA. emaNe kahyuM ke A to daivI Aga che. ene 86 - premanuM maMdira ThAravAnuM mAnavInuM gajuM nahIM. koI ziyaLavaMtI nArI jaLa chAMTe to ja e zarma. ane Apa jANo cho ke ziyaLavaMtArANI zivAdevIe jaLa chaMTakAva karIne e Agane zAMta karI hatI. evAM satI rANIno prakopa thAya to to, mane to bahu bIka lAge che. AmAM bhAre amaMgaLa dekhAya che. "juo maMtrIrAja ! A rAjakAraNa che. emAM strIonI dakhala leza paNa sahana nahi thAya. vaLI zivAdevI to satI che. satI strIo patinI icchAne ADe kadI AvatI nathI. pati emane mATe paramezvara che ane paramezvarane vaLI pApa kevuM ? lAMbI TUMkI vAta choDo, tAkIde dUtane 2vAnA karo." "citArAnuM kArya saphaLa thatuM hatuM. dharmavaMta maMtrIne Akhare rAjAnI vAtane sahamata thavuM paDyuM. bIje divase dUra 2vAnA thayo, paNa enuM pariNAma to nizcita hatuM. jevo gayo hato tevo ja pAcho Avyo. game tevo durbaLa mANasa paNa potAnI patnIne sAme pagale soMpe kharo ? zatAnike khUba apamAnajanaka javAba vALyo hato. rAjA pradyote bhayaMkara senA taiyAra karI. pracaMDa ghaTATopa sAthe e medAne paDyA. enI sAthe enA cauda cauda khaMDiyA rAjA paNa caDhyA. dharatI yuddhanAdathI gAjI UThI. gAmaDAMo ujjaDa banyAM, navANe nIra khUTyAM. avaMtIno pati vatsadeza para AMdhI ke vAvaMToLanI jema dhasI gayo. verabhUminuM eka nAnuM rajakaNa bhayaMkara ghaTATopa jamAvI beThuM. rajamAMthI gaja E 87
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 hAthanAM karyA haiye. zaradaRtuno hima jevo ThaMDogAra vAyu jema upavanone UbhAM ne UbhAM bALI nAkhe che, ema mArganI tamAma harIbharI dharAne ujjaDa karato rAjA pradyota moTI senA sAthe vatsadeza para caDhI Avyo che ane divasothI vatsa dezanI rAjadhAnI kauzAMbIne ghero ghAlIne paDyo che. dhIme dhIme kAlabhairava jevA pradyotane talavAranA baLathI pAcho kADhavo azakya thatuM jAya che. nAnI-nAnI sainya TukaDIo laDavA gaI te gaI, pAchI pharI ja nahIM. zatrunA lakarano to jANe mahAsAgara ghUghave che. A AganAM thoDAM iMdhana jevAM vatsadezanAM sainyo ene zuM bhUjhavI zake ? rAjA zatAnika bhAre vimAsaNamAM paDyo che. hAra upara hAranA samAcAra ane maLI rahyA che. enI DAbI AMkha pharakI rahI che. apazukana para apazukana e joI rahyo che, paMkhIo amaMgaLa svara kADhe che, dhajA para gIdha AvIne bese che. ziyALavAM AkhI rAta 2DyA kare che. dharmadhyAnanAM gRhomAM naryA sApa pharatA dekhAya che. rAja zALAnI gAyonAM dUdha ochAM thaI gayAM che. thoDA haNahaNatA nathI. hAthIono mada jharavo baMdha thayo che. kevAM kAramAM eMdhANa ! bhayaMkara kALamRtyunI chAyAe badhe sopo pADI dIdho che. rAjadhAnI rudranI krIDAbhUmi jevI verAna bhAse che. rAjA zatAnika divasothI mauna che. ene pote karelI caMpAnI lUMTa yAda Ave che. tyAMnA rAjA dadhivAhanane je krUratAthI mAryo, e krUra ghaTanA smRtimAM sajIva thAya che. bharazerImAM ghoDe besIne vijetAnI chaTAthI ghUmatAM ghUmatAM tyAMnI prajA para potAnA sainiko dvArA gujaratA julamone je ahAsyathI vadhAvyA hatA, e yAda Ave che. are, evI ja atyAcAronI paraMparA jovAno vakhata potAne mATe AvI lAgyo ! pradyota bhAre krUra che. e vinAzamAM kaMI bAkI nahi rAkhe. eka divasa rAjA zatAnika kauzAMbInA durganI dIvAlo para pharI rahyo che. dUra dUra ghuvaDa bhAre citkAra karI rahyuM che. pAchalI rAtano caMdra rUperI ajavALAM DhoLI rahyo che. thoDe dUra raNabhUmi dekhAya che. cArekora nAnA nAnA TekarA jevI sainikonI lotho DhaLelI che. vaizAkhamAM kesUDe pRthvI chavAI jAya tema copAsanI dharatI raktavarNa banI gaI che. keTalAka tAjA mRta dehomAMthI hajI raktadhArA vahI rahI che. enI Aju bAju mAMsamajjAno kAdava che, ne kapAyelI bhujA ne mastakarUpI malyo emAM tarI rahyAM che. keTalAka ardhamRta sainikonI AchI cIso kAnane sparzI jAya che ! rAjA zatAnika vyAkuLa banato cAlyo. AkAzamAM patharAyelA tArAgaNanI jema kSitijarekhA sudhI rAjA pradyotanA sainyanA taMbuo patharAyelA paDyA che. A maho kALa rAjAne ane mahAsAgara samI enI senAne kema karI thaMbhAvI zakAya ? - rAjA. zatAnika bhAre vimAsaNamAM paDI gayA. mahArAja zatAnika jema jema vadhu vicAra karatA gayA, tema tema e vadhu ne vadhu vyagra banatA cAlyA. pharatA pharatA teo durga uparanA eka AvAsamAM jaI pahoMcyA. emaNe tyAMnA paheregIrane hukama karyo, "mAre ekAMtanI jarUra che. koIne maLavA mATe ahIM AvavA daIza nahi." aMtara asvastha hoya tyAre ekAMta bhayAnaka nIvaDe che. mANasanA cittamAMthI e veLA zaMkA ke kuzaMkAnI rAkSasIo ane bhaya ane mRtyunA kAlabhairavo chUTIne khaMDane AvarI le che ! ekalo mANasa ATalI senA sAthe kema karIne bAkhaDI zake ? mANasa manomana laDI, hArI, ApoApa thAkIne nizcaSTa banI jAya che. rAjA zatAnikanuM ema ja banyuM. Akho bhUtakALa AvIne sAme Ubho rahyo. are, Aja potAno zvAsa paNa potAne gaMdhAya che. vikRti ne vikAranuM pAtra bharAI gayuM che. pRthvI to koI ajaba dhArAdhoraNa para cAlI rahI che : jamaNA hAthe vAvo ane DAbA hAthe laNo ! karmano eka kAco lAgato tAMtaNo jaga AkhAne niyaMtrI rahyo che. pachI koNa rAjA ke koNa reka ! tame tamArA sukarmonI zaktithI Aja sudhI ene Thokare caDhAvyo, paNa have samaya bharAI gayo. pApa pahoMcI gayAM. vizvano nyAyAdhIza, jenI pothImAM dayA-kSamA nathI, je dAMtane badale dAMta ane mastakane badale mastake mAge che, eno nyAya cUkavavAnI kALaveLA AvI khaDI thaI gaI ! hAthanAM kyAM haiye 1 89
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAranI strIone tamArA vikAranuM pAtra banAvanArA tame tamArI strI sAme koI melI najare nIrakhe, e vicAra paNa kema sahI zakatA nathI ? jenA tenA tarapha tame najara nAkhatA pharo cho, jene tene lUMTo cho, jene tene badanAma karo cho, tyAre e paNa tamArI patnI jevI patnI, tamArI mAtA jevI mAtA ane tamArI bahena jevI bahena che, e vAta kema sAva bhUlI jAo cho ? apanI lApasI aura parAI phUsakI - Aja sudhI ema ja karyA karyuM. zuM tame ema mAnI lIdhuM ke karmarAjAnA darabAramAMthI nyAyAdhIza gujarI gayo che; ane tamAro nyAya kadI cUkavAze nahi ? re mUrkha ! re zatAnika, saMsAramAM teM Aja sudhI zuM sArAM kAma karyAM che ke Aja dayA mAgavAno tAro adhikAra rahe ? teM je bIjA sAthe AcaryuM e ja AcaraNanuM A pratyAcaraNa mAtra che ! tArAM agaNita apakRtyono Aja tane nyAya maLe che. dayAno hakadAra tuM rahyo nathI ! nirbaLa para julama gujAranAra e divase bhUlI jAya che, ke eka dahADo mArAthI adhiko sabaLa jyAre mArA para julAma gujAraze, tyAre dayA mAgavAno mane lavaleza paNa adhikAra nahi rahe. zatAnika pAgalanI jema potAnA paDachAyA sAme joI rahyo. emAMthI mAramAra karato pradyota dhasI Avato dekhAyo. thoDI vAramAM pradyota adRzya thayo ne dadhivAhana dekhAyo. e jANe bhayaMkara garjanA karato saMbhaLAyo : yAda Ave che caMpAnI tamArI caDhAI ? sagapaNe to sago sADhu thato hato, paNa rAjakIya bahAnA nIce ene haNI nAkhyo. enI strInI zI dazA thaI, enI tane khabara paDI ne ? enI putrI to tArA nagaranA gulAma-bajAramAM chaDe coka vecANI ! bhagavAna mahAvIra kahetA hatA ke pRthvI to premanuM maMdira che, ene dveSanuM narakAgAra na banAvo. hasatAM karelAM karma raDIraDIne bhogavatAM paNa Aro Avato nathI, pApanuM prAyazcita karavAnI ghaDI AvI pahoMcI che ! zatAnika have zA mATe bhIru thaI pAcho bhAge che ? mardanI jema medAne paDa ! tArA eka yuddha pachI hajAro strIo gulAma banI che. teM aneka strIone vidhavA, nirAdhAra banAvI che. tArA yuddhanA pariNAme karoDo strIoe zIla vecavAnAM hATa mAMDyAM che. keTalAMka AzAspada bALako jiMdagI veDaphI galIe galIe peTa mATe bhIkha mAgatAM thayAM che. ne mAgI bhIkha na maLI tyAre luccAI, doMgAI ne duSTatAne paMthe paLyAM che ! je corane tuM daMDe che, je khUnIne tuM zULIe caDhAve che, e kharI rIte teM ja sarajAvelI bhUtAvaLo che. vicAravAnI ghaDI hatI tyAre teM tArA paga nIce dabAyelI kIDInI sthiti na 90 D premanuM maMdira vicArI. have hAthInA paga taLe dabAyelA evA tArI sthitino koNa vicAra karaze ? prajAnI sevA mATe rAjA che, e niyama tuM bhulI gayo. prajAne tArI jAtanI sevA mATe vAparI ! je cokIdAra gAmanI rakSA mATe hato, ene badale gAme cokIdAranI rakSA karI ! rAjA zatAnika sAme jANe samagra saMsArano nakazo cItarAto cAlyo. e nakazo jANe kaheto hato : are rAjA ! zerane mAthe savAzera che, e pATha tuM kema bhUlI gayo ? sabaLAnI pharaja nirbaLanuM rakSaNa karavAnI, zrImaMtanI pharaja garIbane madada ApavAnI, e siddhAMta teM visAryo; ne vADInI cokI karanAra vADe nirAMte niSThura bhAve cIbhaDAM gaLyAM ! rAjAnI pavitra saMsthAe pRthvI para bhAre anartha janmAvyA. tame janmAvela anarthoe duniyA AkhI jarjarita banI gaI. tame tamArA vilAsa, vikAra ane vaibhava poSavA hajAro tUta khaDAM karyAM. tamane e khoTA tUta mATe dunyavI insApha aDI na zake, ne prajAne e mATe sajA ! kevo tamAro nyAya ! paNa Aja daivI nyAya cUkavAya che. tamAruM yuddha bIjA yuddhane kheMcI lAvyuM ! re, bAvaLa vAvIne kamaLaphUla vINavAnI AzA rAkhavI nakAmI che. rAjAe nAnI evI bArI vATe dUra dUra nIrakhyuM. be prakAzamAna tAraliyAo para enI unmatta dRSTi sthira banI are, e to mahAkAmI ne mahAkrodhI pradyotanI AMkho che ! e AMkho potAnI rUpasuMdara rANI mRgAvatIne vilAsa mATe mApatI hatI, mRgAvatInAM rUpabharyAM aMgone e AMkho jANe gaLI jatI hatI. suMdarIo ! tamArA moM para paDadA nAkho ! tamArA mohaka caherA puruSonI sukha-zAntine harI le che. tamArA AkarSaka avayava upara AvaraNa nAkho, jethI puruSanI AMkho ene nIrakhI paNa na zake ! cauda cauda khaMDiyA rAjAonuM sainya laIne avaMtIno pradyota Avyo che. vikarALa, khUnI, jallAda krodhI pradyota mArI nagarIne khedAnamedAna karaze, mArA nagaranI dolatane lUMTI jaze. re, eka paNa sauMdaryavatIne spardhA vinA e keDo nahi choDe ! eTaluM ja nahi mArI rANI mRgAvatIne paNa e laI jaze, enI lAja lUMTaze : mArA kumAra udayanane pakaDIne e hAthInA pagataLe cagadarza ! vinAzano jhaMjhAvAta mArA samagra rAjyane AvarI leze. to huM zuM karuM ? mRgAvatIne soMpI dauM ? hajAra roganuM eka auSadha ! paNa nA, nA, e na bane ! e to kAyaranuM kAma ! to zuM mRgAvatIne jhera ApI mArI nAkhuM ? enuM gaLuM pIsIne eno jIva lauM ? toya e rUpalAlacu pradyotane zI khAtarI thaze ke mRgAvatI marI gaI che ? hAthanAM karyAM haiye 91
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 have jANe pelo citAro rAjAnI najara samakSa hAjara thayo. enI AMgaLIethI dhaDadhaDa lohI vahe jatuM hatuM. ane jANe e kaheto hato : 'rAjA, teM tArA aMgUThAne khaMDita karI mane jiMdagI mATe nakAmo banAvyo, paNa huM tane mArIza nahi, jivADIza, paNa tuM maryAnI jema jIvIza ! veranuM vera kema cUkavAya, e Aje samajAze. teM tArA gajathI duniyAne mApI. duniyAnA mApathI tArI potAnI jAtane mApavAnI kadI icchA na karI ! Aja tArI potAnI jAtanuM mApa kADhI levAnI ghaDI AvI pahoMcI che ! vatsarAjanA moM para mRtyunI bhISaNa vedanA prasarI rahI. bhayanuM gAMDapaNa ene jhanUnI banAvI rahyuM. bhagavAnanI vANI che ke badhA jIva jIvavAne cAhe che; koI maravA icchatuM nathI. sAcuM che, paNa A DahApaNa rAMDyA pachInuM che. are mRgAvatI, tuM paNa maravAnI AnAkAnI kare che ? taneya jIvatara vahAluM che ? maneya jIvatara vahAluM che ? mRgAvatI, tuM satI che, huM kAmI chuM. tuM mAre mATe marI phITa. Ava, Ava, suMdara nArI mRgAvatI ! tArI baMkI garadana, jenA para mArA bhuja pAsa vIMTAtA, are, jemAM paheravA mATe huM hAra gUMthato, e garadana mane pakaDavA de ! mUMjhAIza mA ! mAtra huM tane gaLe cIpa daIza. tAro prANa paLamAM cAlyo jaze. pachI tArA zabane kAmI pradyota zuM karaze ? suMdarI, tuM vizvAsa rAkhaje ke tArA koI paNa lAlityabharyA avayavane leza paNa hAni pahoMcADIza nahi ! vatsarAje potAnA hAthe potAnA gaLAne pakaDavuM, jarA jorathI dabAvyuM, vadhu jorathI dabAvyuM ! satIrANI satI rANI mRgAvatI hAthamAM viSano pyAlo laIne AvatAM hatAM. divasothI patidevanAM darzana nahotAM thayAM. rAjAjInA manamAM rANI tarapha ghaNA divasothI udAsInabhAva Avyo hato. ghaNI vAra e gaNagaNatA, 'rUpavatIbhAryA zatru !' are, je rUpanI tasavIro utarAvatAM ke jenAM varNana karatAM rAjAjI thAkatA nahi, e rUpa tarapha ATalI beparavAI ! deha para ATaluM rUpa laherAtuM hatuM, chatAM patideva kema mITa paNa mAMDatA nathI ? pahelAM to mAnyuM ke yuddhanI jaMjALamAM kadAca rAjAjI mane bhUlI gayA haze, paNa dhIre dhIre satIne badhI vAtanI samajaNa paDI gaI. re, yuddhanA A paDachAyA kauzAMbIne potAne kAraNe vIMTAyA hatA ! rAjAjIe citArAnA citrane joIne zaMkA karI, ke kadAca rANIjI asatI thayAM hoya. hAya re ! AvA vahemabharyA ke kalaMkabharyA jIvanathI jIvavuM enAM karatAM mRtyu kaMI vizeSa du:khada nathI ! Akhare rANIe nirNaya karyo ke citA jevA haiyA karatAM, satInI citA sArI ! Aja e chellAM darzana levA cAlyAM AvatAM hatAM. patidevanA caraNa pAse khaDA rahI e chellA juhAra karI levA mAgatAM hatAM. jIvatA patie rANI mRgAvatI satI thavAno niradhAra karI cUkyAM hatAM. veza paNa evo sajyo hato. pAnI sudhI DhaLatA keza chUTA mUkyA hatA. bhAlamAM kesaranI moTI ADa karI hatI. sarva zaNagAra sajIne AryAvartanI padminI Aja apsarAone paNa jhAMkhI pADe evI banI hatI ! vasaMtaparAganI mohinI deha para virAjI rahI hatI. pAchaLa maMtrIrAja yugaMdhara maunabhAve, bharyuM haiye, bhAre pagale cAlatA hatA. satIe durga-khaMDanAM dvAra ThokyAM, paNa kaMI javAba na maLyo. maMtrIrAje mahenata karI, paNa niSphaLa gaI ! ekAMtakhaMDano paheregIra eTaluM ja bolyo : "mahArAja kAla 92 D premanuM maMdira
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ pachI game teTalo zoka karIe toya e vRthA che ! have to navA pANInI jogavAI karo !" rAtathI ekAMtamAM che. badhAne mulAkAtathI pAchA pheravyA che. AkhI rAta mahArAjAe jorajorathI bolyA karyuM che. bArIo khakhaDAvyA karI che; pAchalI rAte kaMIka jaMpyA lAge che !" maMtrIrAjano vahema vadhato cAlyo. joke chellA divasomAM rAjAjI nAhiMmata ne nirAza jaNAtA hatA. e vAraMvAra kahetA ke, maMtrIrAja, Abha phATyuM tyAM thIgaDAM kema devAze ? paNa maMtrIrAje dhIraja baMdhAvI hatI. e dhIrajano baMdha Aje tUTI gayo hoya to..." zaMkita mANasanI zaMkA duniyAne khAya che, ne chevaTe potAnI jAtane khAya che. maMtrIrAje bAraNAM para jorathI pATu mAryuM ! vajI jevAM kamADa maMtrIrAjanA pAdaprahArathI jarjarita dIvAlanI jema khaDI paDyAM ! re, AvuM puruSAtana kevuM veDaphAya che ! je puruSAtanathI saMsAra nirbhara thavo joIe, pRthvI premanuM maMdira banavuM joIe, enAthI Aje saMsAra bhayabhIta banyo che. ane pRthvI pano dAvAnala banI che. jenAthI strIo surakSita thavI joIe, enAthI e sAzaMka banI che ! rANI mRgAvatIne bhagavAna mahAvIranI e vANI yAda AvI. eNe eka vAra pUcheluM ke jIvanuM sabaLapaNuM sAruM ke durbaLapaNuM ! udyamIpaNuM sAruM ke ALasupaNuM ! bhagavAne spaSTa bhAkheluM ke dharma jIvonuM udyamIpaNuM ne sabaLapaNuM sAruM ! adharmInuM durbaLapaNe ne anudyamIpaNuM sAruM. manathI rANI bhagavAna mahAvIrane smarIne vaMdI rahI, paNa acAnaka je dRzya enI najare paDyuM, eNe ene ghelI banAvI mUkI. khaMDanA madhyabhAgamAM rAjA zatAnika hAtha-paga prasArIne paDyA hatA. maLamUtrathI emanAM vastro kharaDAyelAM hatAM. moM phATeluM hatuM, ne AMkhonA DoLA bhayAnaka rIte ughADA hatA. kSaNabharamAM e vAtanI khAtarI thaI gaI ke rAjAno e jIvato deha nahoto, mareluM zaba paDyuM hatuM ! rANI potAnA patidevanI A hAlata joI na zakyAM. e doDyAM, paDyAM ne bebhAna banI gayAM. rAja kumAra udayana thoDIvAramAM doDato Avyo. e hRdaya pIgaLAvI nAkhe tevuM 2DavA lAgyo. putranA rudane mAtAnI mUchane vALI. e jAgatAMnI sAthe haiyAphATa 2DavA lAgI. maMtrIrAja bhAre citte rAjAjInA atyeSTisaMskAranI ghaTatI vyavasthA karI rahyA. atyArano gabharATa vatsadezano sarvanAza notare evo hato. nirAza sainya nAsIpAsa banI jAya tema hatuM. emaNe rANIjIne kahyuM : "jharAmAMthI pANI vahI gayuM, mAtAjI ! "maMtrIrAja , huM to have satI thaIza. rAjAjInA zabanA deha sAthe mArI paNa vyavasthA karazo.* rANImA, tame satI thazo, pachI A kumAranuM zuM ? A nirAdhAra prajAnuM zuM ? zuM cakalAno mALo bAjane cUMthavA soMpI devo che ?" maMtrIrAje potAnuM DahApaNa darzAvyuM. bhAre aniSTa yuddhaprasaMgamAMthI e prajAne bacAvavA cAhatA hatA. huM jIvIne UlaTI upAdhirUpa banIza. mAre mATe Aja sudhI maravuM jarUrI hatuM, Aje to e dharmarUpa banyuM che." "satImA, mAre kahevuM joIe ke to Apa paristhiti samajyAM nathI. gaI kAle kadAca ApanuM mRtyu jarUra hatuM. Aje ApanuM jIvana jarUrI banyuM che. satImA, citAnA aMgArA to kSaNabhara prajALIne haMmezAMnI zAnti Apaze, paNa kartavyacitAnA A aMgArA Apane jIvatAM rAkhIne bhuja ze. kasoTI Aje jIvavAmAM che, karavAmAM nahIM. kumAra udayananA nasIbamAMthI zuM haMmezane mATe rAjagAdI miTAvI devI che ? vatsarAjanA verano badalo lenAra koIne zuM taiyAra karavo nathI ? mahArAjanuM chate putra nakhkhoda vALavuM che ?" rANI mRgAvatI thaMbhI gayAM. emane maMtrInI vANImAM satya bhAsyuM. paNa re potAnA khAtara to A saMgrAma maMDAyo che ! rANIe kahyuM : "maMtrIrAja ! mArA jIvavAthI zuM phAyado che, te samajAtuM nathI. huM jIvatI hoIza tyAM sudhI avaMtIpati pAcho nahIM phare ! e bemAMthI eka ja rIte pAcho phare : kAM to mane laIne, kAM mArI khAkha joIne." rANIjI, jarA rAjaramatane anusaro. baLathI to mAtra ekAda jaNane harAvI zakAya, paNa buddhithI hajArone haMphAvI zakAya. mutsaddIvaTathI kAma lo, kAle sahu sArAM vAnAM thaze." "rAjaramata huM zuM jANuM ?" "badhuM jANI zako cho. ame chIe ne ! maMtrIo pachI zuM kAmanA ? rANIjI mAruM kahyuM karo. tame premabhaya vacanothI rAjA pradyotane kahevarAvo, ke rAjAjI gujarI gayA che. kumAra udayana hajI nAno che. nagaranA koTakAMgarA jarjarita thayA che. badhuM jarA ThIka karI levA do, rAjA ! pachI huM ApameLe tamArI pAse cAlI AvIza." maMtrIrAja , tame A zuM kaho cho ? mAre moMe A vacana ? are, huM to enuM mAM jovAmAM paNa pApa mAnuM chuM !" 94 premanuM maMdira satIrANI B 95
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ te huM kabUla karuM chuM. satImA ! paNa rAjanIti kahe che ke baLavAnane anusaravuM. ATalo kapaTayukta vyavahAra vatsadezane bacAvaze, kumAra udayanane rakSaze ne vatsadezanuM satyAnAza thobhAvaze, vadhu sArA mATe thoDuM khoTuM karavAmAM koI doSa nathI.* maMtrIrAje gaMbhIratA darzAvatAM kahyuM : "satImA aMtara kapAtuM hoya ne amInA oDakAra khAIe tyAre kasoTI kahevAya. manane jyAre rucatuM na hoya chatAM koI puNyakArya mATe e catuM karIe emAM ja kharI agniparIkSA. duHkha Ave mRtyu vAMchanArAM ane sukha Ave jIvita cAhanArAM kAyara nara-nArano to kyAM toTo che ?' maMtrIrAje tarata ja lahiyAne AmaMcyo ne eka lekha taiyAra karAvavA mAMDavo. emAM emaNe lakhAvyuM : he vIra rAjavI ! mArA patideva ekAeka avasAna pAmyA che. have kauzAMbI anAtha che, ne koI tamArI sAthe laDavA mAgatuM nathI. vaLI ame koI tamArA verI nathI. tema ja vera paNa mANasanA aMta sudhI-mRtyu sudhI ja hoya che. huM to tamArA vIratva para mugdha chuM." "mATe he zANA rAjavI ! huM vinaMtI karuM chuM ke atyAre pAchA pharI jAo. mAro putra udayana bALake che. vaLI jagatanI dRSTie mAre vigata patino zoka paNa pALavo joIe. pAMca varSanI huM mahetala mAMguM chuM. kauzAMbInA jarjarita killAne samarAvI levA do, putrane gAdI para besADI levA do. pachI ghInA ThAmamAM ghI paDI raheze. prIti parANe thatI nathI, puSpa parANe praphullatuM nathI, mATe he vIra rAjavI, mArI ATalI vinaMtI mAnya karazo, ghero uThAvI lezo, ne kauzAMbInA koTakillAnA samArakAmamAM yogya madada karazo.* "jo A patrano niSedhamAM javAba Avaze, to mArA joddhAo marI phITavA taiyAra che. e maraze, sAthe bIjA thoDAghaNAne paNa mAraze. vaLI jene mATe tame yuddha notarIne AvyA cho, enI to mAtra rAkha ja tamAre hAtha Avaze. AzA rAkhuM chuM ke verathI nahi, premathI kauzAMbIne jItazo. sAruM te tamAruM." patra pUro thaI gayo. satIrANI maMtrIrAjanI caturAI para mugdha thaI gayAM. emanA nirutsAhI hRdayamAM AzAnA aMkura phUTI nIkaLyA. 2DatuM aMtara sthira karI kAgaLanA cheDe potAnA suMdara hastAkSara karyA, ne rAja dUtane ravAnA karyo. thoDI vAramAM to avaMtInA sainyamAMthI sulehanI raNabherInA sarodo AvavA lAgyA. sahue killA para caDhIne joyuM to sainyazibiro sameTAvA lAgI hatI ane raNamoracA parathI lakaro khasavA lAgyAM hatAM. aMtyeSTikriyAnI taiyArIo thaI rahI, tyAM to rAjA caMDapraghotano dUta Avyo : "avaMtIpati potAnI gajasenA sAthe mRta rAjavIne chelluM mAna ApavA hAjara raheze." kauzAMbInA daravAjA khUlI gayA. zaraNAIo vilApanA sUra cheDavA lAgI. avaMtIpati pradyota enI gajasenA sAthe citAnI jvAlAne abhinaMdI rahyo, ane kauzAMbInI senA svayaM rudrAvatAra avaMtipatine nIrakhI rahI. avaMtIpati pradyote mIThAM vacanathI udayanane pAse bolAvyo, premathI enA khabhe hAtha mUkyo, ne ghaDIbhara e mAyAbharI murabbIvaTathI kumAranI sAme joI rahyo : rANI mRgAvatInI Abehuba mUrti jevo e bALaka hato. manamAM mAyA janmAve evuM enuM rUpa hatuM. vAgha jevA avaMtIpatine paNa kauzAMbInA A bALa rAjavI para vahAle AvyuM. eNe svahaste udayanane siMhAsana para besAryo. pote ja enA mastaka para vatsadezano rAja mugaTa mUkyo, ne rAjasabhAnI vidAya mAgI.. sahue vidAya ApI. pradyotanAM netra mRgAvatIne eka vAra najare joI levA utsuka hatAM, paNa emAM ene nirAzA ja sAMpaDI, Akhare eNe vidAya lIdhI. saMdhyAnuM raMgaberaMgI AkAza jyAre jagata para chellAM ajavALAM pAtharI rahyuM hatuM, tyAre avaMtIpatinI pracaMDa gaja senA kSitija mAM bhaLI jatI hatI. killAnA buraja parathI mA-dIkaro pradyotane ja to joI rahyAM hatAM ! mA, zuM avaMtIpati ajeya che ?'' beTA, e ajeya nathI. enI gajasenA ajeya che." kumAra udayana kaMI na bolyo, e phakta saMdhyAnA prakAzamAM asta thatI senAne nIrakhI rahyo ne eTaluM ja gaNagaNyo : "gaja senA ? samajyo !" vAghanuM baccuM zatrunuM lohI cAkhavA sajja thatuM hatuM ! 96 n premanuM maMdira satI rANI 2 97
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 vatsarAja udayana vipattinAM bharyA vAdaLo vatsadeza parathI vagara varasyAM cAlyAM gayAM. maMtrIrAja yugaMdharanI yukti-prayuktioe tatkAla mATe parAjayanI kAlimAmAMthI kauzAMbIne bacAvI lIdhuM. jIvato nara bhadrA pAme, e vicAre eka vAra to sahu parAjayamAM vijayanA jevo AnaMda anubhavI rahyAM. paNa jene zire AvatI kAlanuM uttaradAyitva che, e rANI ane maMtrI pUrepUrAM jAgrata hatAM. maMtrIrAja yugadhara sainyanI vyavasthAmAM paDyA hatA. potAne vRddhAvasthA gheratI AvatI hatI, eTale kadAca koI kAma potAnAthI adhUruM rahI jAya to ene pUruM karavA potAnA yuvAna putra yogaMdharAyaNane taiyAra karI rahyA hatA; zastra ane zAstra; rAjamaMtra ne rAja zAsana badhAMthI ene paricita karI rahyA hatA. rANI mRgAvatI satI sItA banyAM hatAM. potAnA patino zoka visArIne emaNe potAnuM dhyAna bALa rAjA para kendrita karyuM hatuM. ene zastra, zAstra, azva, gaja , saMdhi, vigraha, dveSIbhAva vagerenuM zikSaNa apAI rahyuM hatuM. mAtA ekanA eka putrane haiye cAMpIne zikhAmaNa Ape che; nyAyanA, nItinA, udAratAnA pATha paDhAve che. bhagavAna mahAvIranuM jIvana saMbhaLAve che; emanA upadezo kahe che; emanI upadezakathAonuM pAna karAve che; kahe che ke prabhu mahAvIra saMsArane premanuM maMdira kahe che, ApaNe ene bagADI beThAM chIe; have sudhArIe. chatAM A satI nArI eka vAta bhUlI zakatI nathI; potAnA patinuM akALa mRtyu ne enuM nimitta bananAra caMDapradyota ! badhI vAtamAM kSamA, udAratA, nyAya-nItinA pATha paDhAvanArI nArI A vAta Ave che, ke Avezamaya banI jAya che. e kahe che, "beTA, tuM to vAgha ! verInuM lohI pIvAno tAro dharma ! tyAM dayA, udAratA ke nyAya-nIti jovAnAM nahi !' manathI patine ja paramezvara mAnI beThelI rANI raMga-rAgathI dUra rahI vairAgyabharyuM jIvana jIve che. Aja gaDhanA yUhabharyA daravAjA racAve che, to vaLI kAle sainyanI kUca nIrakhe che. vaLI koI sAMje zabdavedhI dhanurdharonI zarato yojI emane utsAhita kare che, to koI veLA azvaparIkSA jovA satIrANI raNamedAnanI mulAkAta le che. bhATa, cAraNo ne baMdIjano vIravabharyA duhA gAya che. evantI tarapha haDahaDatuM vera keLavAya evI kathAo cakale ne cauTe maMDAya che. ghara gharanuM sutra banyuM che : "avantI amAruM zatru che. eno nAza e amAro jIvanamaMtra che.' | utsAhI yuvAna yoddhAo 'mAravA ne maravA' mATe thanaganI rahyA che. have teo pUrA dezabhakta banI cUkyA che. ne janmabhUminI sevA mATe jagata AkhAnI sAme thatAM e kadI pAchA haThavAnA nathI. janmabhUmi vatsa dezanI sevA karatAM, enA pratApI rAjavInuM vera vasUla karatAM ane satI rANInI vaphAdArI khAtara game tevAM hIna kRtya karatAM, svargane badale naraka maLe to paNa, A yoddhAo acakAze nahi ! alabatta, dharmazAstrIo to kahetA hatA ke raNabhUmi upara maranAra harakoI mATe svarganAM dvAra khullAM hoya che, ne tyAM svarganI rUpasuMdarIo svAgata mATe hAjara hoya che. maranAra mATe ATaATalI sagavaDo hoya, pachI koNa nAmarda pAcho haThe ? vatsadezanA A juvAno evo vaMToLa jamAvavAnI yojanAmAM hatA ke jemAM avantInuM strI ke bALaka paNa bharakhAI jAya, zatrunuM nAmonizAna na rahe ! bhagavAna mahAvIranAM anuyAyI satIrANI mRgAvatI A zauryane A svArpaNabhAva joI khuza khuza thaI rahyAM hatAM. patinA mRtyuno zoka A verabhAvanAnI bhaDabhaDatI AgamAM ThaMDo thaI gayo hato. maMtrIrAja yugaMdhara paNa evI evI yuktio zodhI rahyA che, ke vAtavAtamAM zatrunA sainyanuM dhanotapanota nIkaLI jAya. mArganAM khetaramAM kephI anna ugADAya che. navANomAM dhArIe te paLe halAhala bheLavI zakAya. ekAeka dava lagADI zakAya evAM araNI kASThanAM yaMtro yojAya che. rUpabharI viSakanyAo mArganA udhAnomAM Azramo bAMdhIne rahe che. zatrunAM vadhu mAthAM utArI lAvanArane pAritoSikanI jAherAta thAya che. kIDInI dayA jANanArAM satIrANI yuddhanI hiMsAne anivArya lekhI rahyAM che. e to kahe che ke yuddha Ajano yugadharma che. pRthvI premanuM maMdira A ja rIte banaze. Ama kauzAMbImAM Akho raNaraMgano utsava cAlI rahyo hato. vatsarAja udayana 1 99.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA pradyotanA dUto AvatA; zastrasAmagrI ne khAdyasAmagrI laIne AvatA. mANasa game teTalo vIryazALI bane, paNa eno deha to pAMcA mAMsano ne saheje kIDInA DaMkhathI bhedI zakAya tevI cAmaDIno ja rahe che. jagavijetA bananAra mAnavI emAM kaMI parivartana ANI zakyo nathI. siMha jevo e. mRtyu pAse gheTA jevo banI jato koI paNa upAye aTakI zakyo nathI. nahi to... paNa javA do e vAta. chatAM anubhavathI eTalI vAta to jarUra kahI zakAya ke zaktithI bharyAbharyA mAnavIonI durdharSa zaktinA puMja nIce paNa eka ajANI azakti dabAyelI hoya che. zaktino puMja satyAnAza vartAvI mUke tyAra pelI nAnIzI nagaNya azakti prabaLa thaIne ene nIcethI agni cAMpIne uDADI de che. rAtano rAjA ghuvaDa divase na nihALavAnI azaktivALo che. viSadhara sarpa paga vinAno paMgu che. vanano vAgha agnithI bIe che. rAjA pradyotanuM paNa ema ja thayuM. kaMcana ane kAminIno rasiyo e jIvaDo e be vAta pAse namI paDato. rANI mRgAvatInA rUpamAM e potAnI musaddIvaTa khoI beTho ! yugaMdhara maMtrI paNa koI vAra premAlApanA, koI vAra virahAlApanA, koI vAra vasaMtotsavanA to koI vAra kaumudIvihAranA rasabharyA patro lakhatA. rANI nIce hastAkSara karatAM. rAjA pradyota kAgaLa vAMcI vAMcIne sAhitya, saMgata ne sauMdaryakalAnI triveNI samI rANI para manomana mugdha thaI jato. rAjA pradyota ghero upADIne pAcho to haThyo hato, paNa ene thatuM hatuM ke AvaDA moTA sainyane zuM nirarthaka ekatra karyuM ne have ema ne ema arthahIna rIte vikherI nAkhavuM ? sainyazakti pAse che to eno upayoga kAM na karavo ? A vicArathI caMDapradyote potAnA jevA baLiyA rAjA madharAja zreNika para caDAI jAhera karI. A samAcAre vatsadezamAM zAMti pravartAvI : be biLayA bAkhaDyA che, to yuddhamAM ThIka ThIka vakhata vahI jaze. maMtrIrAja yugaMdhare rANI mRgAvatI vatI eka patra lakhI avantIpatine dhanyavAda ApatAM jaNAvyuM ke magadhapatine raNaraMganA evA svAda cakhADajo ke e kho bhUlI jAya. A tarapha jenA upara vatsadezano saMpUrNa AdhAra hato, e kumAra udayana paNa dhIre dhIre taiyAra thato jato hato. maMtrIrAja yugaMdhare potAnA putrane paNa enI sAthe yojyo hato. baMne samavayaska, suzikSita, suzIla, kavi ane rasiyA hatA ne jANakAra 100 D premanuM maMdira banyA hatA. mRgAvatI potAnA bALarAjAne tIkSNa nahoravALo mRgarAja banato nihALIne ane maMtrIrAja potAnA putrane potAnA jevo ja parAkramI banato dekhIne, mANasa arIsAmAM potAnuM suMdara pratibiMba nihALI harakhAya ema, harakhAtAM hatAM. chellA divasomAM bALa rAjA ane bALamaMtrI baMne vananA vihArI banyA hatA. divaso sudhI e jaMgalI hAthIthI bharyAM vanomAM ghUmyA karatA. udayana baMsI bajAvato ne maMtrIputra sAMbhaLyA karato. A baMsI dhIre dhIre lokonA AkarSaNano viSaya banatI cAlI. jaMgalonA nAke ne pahADanI taLeTImAM vaselAM gAmaDAMnAM riseka nara-nArIo A baMsIsvara vize aneka kiMvadantIo joDavA lAgyAM hatAM. mahAbhArata kALamAM zrIkRSNanI baMsIno svara madhura, mohaka, kAmaNagAro hato. evA mohaka svaro pharIthI saMbhaLAyA hatA - yugonI pachI ! e svaronA AkarSaNa gAyo khIlA choDIne jaMgala tarapha doDI jatI, govALo pazunI dekharekha bhUlI Atmavilopana anubhavatA ne mahiyAraNo to komaLa adhara para gorI gorI AMgaLI mUkI koI sukhada svapnabhogamAM sarI jatI. havAmAM svaro ghUmatA ne koIne kAmakAjamAM citta ja na lAgatuM. rotAM bALa chAnAM rahetAM. bhAMbharatAM Dhora khIlA para UMcuM moM karI svaradizA tarapha nihALI rahetAM loka to kahetAM : 'are, 'A saMtapta pRthvIne zAnta karavA bhagavAna zrIkRSNe pharIne avatAra dharyo lAge che ! A baMsInA svaro bIjA koInA na hoya, ATalo prANa anya koInA nAdamAM gAjato na hoya.' evAmAM eka camatkAra banyo : jaMgalanA nAkA paranA eka gAma para vanahAthIonA vRMde eka vAra dhasAro karyo. mahuDAMnI Rtu haze. peTapUra mahu-phaLa ArogIne mastIe caDelA hAthIoe ramata mATe e gAmaDuM pasaMda karyuM ! sabaLanI ramatamAM nirbaLanuM mota khaDuM hatuM ! gAmanAM nara-nArIo kALo kalpAMta karatAM nAThAM. paNa hAthIone to mAnava-daDA vaDe khela khelavo hato. jhADa ne pahADapaththaranI ramato to roja ramyA, paNa Avo poco poco mAnavadaDo kyAre maLe ? hAtha paDyAM strI, bALaka ke puruSone sUMDhathI ulALI ulALIne phaMgoLavA mAMDyAM. satyAnAzanI sarvanAzanI bhayaMkara paLa AvIne khaDI thaI. A baLanA puMja upara mAnavI buddhinAM chaLabala calAvIne je rIte kAbU rAkhato, e prayoga Aja nirarthaka nIvaDyo. anAtha grAmajano mATe upara Abha ne nIce dharatI sivAya bIjo Azaro na rahyo. ekAeka havAmAM pelI mohaka baMsInA sUra saMbhaLAyA. are, dhanyabhAgya ! maratI veLAe paNa mIThA svaro sAMbhaLatAM sAMbhaLatAM maravAnuM sadbhAgya maLyuM. vAtAvaraNane gherA banAvatA svaro badhe guMjavA lAgyA. pavana, pANI, pahADa, strIpuruSa, vAtAvaraNa sahu e svarathI sabhara banI gayAM. vatsarAja udayana C 101
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ madaghelA banIne tophAne caDhelA vanahAthIo paNa gaMbhIra banyA, eka paLa suMDha halAvyA vinA zAnta UbhA rahyA, ne pachI pAchA pagale pharIne dhIre dhIre svaranI dizAmAM cAlyA gayA. gAmaDuM ajaba rIte sarvanAzanA paMjAmAMthI bacI gayuM ! loko bolI UThyAM : "are, e ja vRMdAvanavihArIe ApaNI bhera karI ! kaMsavadha karanAra bhagavAna zrIkRSNa ja ApaNAM kaSTa kApyAM ! dhanya dhanya govardhanadhArI !" badhethI jayajayakAra pragaTI nIkaLyo. paNa jANakAroe jANI lIdhuM ke e baMsIno bajavaiyo emano taruNa rAjA udayana vatsarAja che. hasti kAnta vINAnI eNe sAdhanA karI che. e nAdasvara mATe eNe bhAre tapa tapyuM che, aja ba brahmacarya sAdhyuM che, e svaromAM evI siddhi pragaTAvI che, ke manuSya to zuM, jaMgalano jIvo paNa, jaMgalanA jIvo to zuM, pavana, pahADa ne pANI paNa, pavana, pahADa ne pANI to zuM, vRkSa, DALa ne vanaspati paNa mugdha bhAve vaza thaI rahe ! A vartamAna rANI mRgAvatIne maLyA. verabhAvanI ArAdhanAmAM AMtara-bAhya nimagna banelAM rANI ethI chaMcheDAI UThacAM : "baMsIthI te bApanA vera vaLAtAM haze !" jamAnAne pichANanAra maMtrIzvara yugaMdhare kahyuM : "rAja mAtA, vera levAnAya aneka prakAra hoya che, keTalIka vAra zatrune sIdhesIdho haNavA karatAM harAvIne jivADavAmAM veranI addabhuta vasUlAta hoya che. mArA bALA rAjA paNa AvI koI varavasUlAtanI taiyArImAM kAM na hoya ?" "maMtrIrAja , tame to amAruM aMga cho. tamArAthI vAtanuM rahasya na chupAvAya. mane zake che, ke pitAnA jevI rUpamohinI putramAM pragaTI na nIkaLe. Akhare to e saMtAna konuM ? iMdriyasukha - pachI bhale e rUpa, rasa, gaMdha ke sparzamAMthI ekAdanuM hoya, paNa e eka sukha-potAnI paDakhe pAMce sukha ekatra karyA vinA jaMpatuM nathI. svaramohinInuM avibhAjya aMga sauMdaryamohinI che." to rANIjI, cAlo tapAsa mATe nIkaLIe. mane to baMne hastake kaNanA hIrA jevA nirmaLa lAge che !' enuM ja nAma mAbApa. kALuM saMtAna paNa ene goruM goruM lAge ! cAlo, ApaNe pravAse nIkaLIe, ApaNI verasAdhanAnI eka paNa kaDI huM nirbaLa rAkhavA mAgatI nathI. nirbaLa rahI gayelI eka kaDI AkhI sAMkaLane chinnabhinna karI zake che, e tame kyAM jANatA nathI ?" satIrANI ! jeTaluM jANIe chIe enAthI jIvanamAM ajANyuM ghaNuM che. jeno tAga ame musaddIo to zuM, mahAtmAo paNa meLavI zakyA nathI !" maMtrIrAje kahyuM. 102 1 premanuM maMdira chellA keTalAka samayathI maMtrIzvaranI vicArasaraNI kaMIka sAttvika bhAva tarapha jhUkatI dekhAtI hatI. satIrANI pote paNa dharmaniSTha hatAM ane bhagavAna mahAvIranI pariSadanA eka anuyAyI tarIke potAnI jAtane lekhatAM, paNa jyAre verane potAno dharma lekhyo hoya tyAre AvI tAttvika vAtonA ragaDA zA ? maMtrIrAjane koI vAra rANI jarA mITho Thapako ApatAM to maMtrIrAja kahetA satImA, vera ane vaLI viSa ane vaLI amRta ! e te kevI vAta ! dharma to kSamA ja hoI zake ! vadato vyAghAta jevuM kAM bhaNo ? jaLa game tevuM garama hoya, paNa enAthI Aga na lAge ! paNa rANI pachI AgaLa na vadhatAM. dharmacarcAnAM zokhIna hovA chatAM, Aje to rAjacarcA sivAya emane kaMI rucatuM nahotuM, sUjhatuM paNa nahotuM. baMne eka dahADo rAja hastI upara taruNa rAjA ane taruNa maMtrInI zodhamAM nIkaLyAM. jaMgalanI zobhA aparaMparA hatI. phUla, phaLa ne paMkhIothI jaMgalamAM maMgaLa racAI rahyuM hatuM, paNa rANI to zatrune AMtaravA mATe kayuM sthaLa sugama che, enA ja vicAramAM hatAM. mArgamAM vanahastIonA vinAzamAMthI baceluM peluM gAma AvyuM. sahue 'jaya ho mahArAja udayana vatsarAja no'nA nAdathI mahArANI ane maMtrInuM svAgata karyuM; badhI kathA vistArIne kahI, paNa rANIjIe emAM khAsa lakSa na ApyuM. putrano A vijaya emane mana vizeSa mahattvano nahoto. mAnavajIvanamAM evAM nAnAMmoTAM parAkramo to thayAM ja kare che, paNa sAcuM parAkrama to e ja ke je lakSmasAdhanAmAM lekhe lAge ! - rANIe putranI bhALa pUchI. kyAM vanajaMgalomAM atyAre vihare che enA vartamAna mAgyA, paNa vairavihArI rAjAnAM pageru koNa kADhI zake ? tyAM ekAeka havAmAM pelA vINAsvaro guMjI rahyA. rAjahastIe potAnI suMDha hiloLavI baMdha karI. e stabdha banIne paLavAra Ubho rahyo. grAmyajanoe kahyuM : "mA, A e ja svaro. Apa hodA para zAMtithI besI raho. A hAthI svayaM Apane e sthAne laI jaze. aMkuza to zuM, evAja paNa karazo nahi. nahi to sahu kaMI phagAvIne e cAlyo ja che ! A svaramAM mAtAnAM hAlaraDAM ane patnInAM nimaMtraNa svaranI mohinI che. jene e sparze che, e sUdhabUdha bhUlI jAya che !" zastranI zaktithI suparicita rANIne A svarazakti abhuta lAgI. paLavAra sthira thayelo rAja hastI vagara doryo svaradizA tarapha doravAI rahyo hato. nadI, navANa, jaMgala, aTavI, araNya vaTAvato hAthI, tIra jema lakSita sthaLa tarapha cAlyuM jAya tema, cAlyo jato hato. Akhoya vanapradeza ajaba svaramohinIthI guMjI rahyo hato. vatsarAja udayana 103
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ khATale beTho hoya tyAre UMgha kevI ? sApa chAtI para ALoTato hoya tyAre AnaMda kevo ?" enI ja taiyArImAM chuM mA ! mane suto na samajIza. siMhaNano putra chuM. taiyArImAM ja chuM. mArA mitra yogaMdharAyaNane magadhanA vartamAna meLavavA mokalI cUkyo baMsIno e abhuta bajavaiyo pahADanI eka zAMta taLeTImAM, rUperI jharaNAne tIre, kadaMbavRkSanI DALa para beTho beTho baMsInA svara choDI rahyo hato. eka zilA para siMhanI yALamAM mAthuM pasavArato azva stabdha banIne khaDo hato. taLeTImAM hAthIonAM vRMda gAyanA dhaNanI jema namra banIne khaDAM hatAM. caMdanakASTa vINatI bhIlaDIonA hAthamAM bhArA rahI gayA hatA ne UbhI UbhI e jholAM khAtI hatI ! udayana !" rANIe sAda dIdho. AvA suMdara vAtAvaraNamAM, re, A nAda-paththara koNe pheMkyo ? hAthIo chIMkoTA nAkhI rahyA. kesarIsiMha garjI rahyA. kasturI mRga sugaMdhanAbhi chupAvatA havAmAM UchaLyA. - "udayana ! A tArI bALaceSTA chAMDI de." satI rANInA surekha adharomAMthI amI nahi, verajheranI varSA thatI hatI. AkhuM vana A nAdamAdhurImAM taraboLa hatuM tyAre verabharI A vIrAMganAnuM haiyuM becenImAM taraphaDI rahyuM hatuM. mA, A Avyo !" vINAnA svaro thaMbhyA. kadaMbanI DALa parathI kUdIne udayana bhUmi para Avyo. kevo rUpALo kumAra ! kevI sauMdaryabharI taruNAvasthA ! taruNe rAja hastI pAse AvIne chalAMga dIdhI. eka chalAMge gaMDasthaLa para ja Ine e Ubho rahyo. mAtAe taruNa putrane godamAM kheMcyo. svarapravAha sthagita thatAM vanamAMthI AvelA hAthIo pITha pheravI rahyA hatA. kesarIsiMha ALasa maraDatA UbhA thayA hatA, ne Darapoka kasturI mRge kUdatAM kUdatAM adRzya thatAM hatAM. "vatsa, tArA bApano khUnI hajI jIve che." khAkhanI teyArI, beTA ! zuM A vINAthI vikarALa zatru vaza thAya kharo ! alabatta, suMdarIo jarUra vaza thAya; jaMgalI jAnavara vaza thAya." rANInA zabdomAM yaMga hato. mA, tyAre tuM na samajI. te eka divasa nahotuM kahyuM, ke rAjA pradyotanuM kharuM parAkrama enI gaja senA che ?" avazya." teM nahotuM kahyuM ke e gajasenA vIpharI bese to rAjA praghAta jevo vikarALa vAgha garIba gheTuM banI jAya ?" "gheTuM bane ke na bane, paNa jaladI vijaya na meLavI zake eTaluM to kharuM !" basa tyAre. A vINAnI sAdhanA e mATe ja che. A vINAne sAmAnya na samajIza, mA ! e hastikAnta vINA che. bAra bAra varSanAM brahmacarya sAdhyAM hoya, e ja A nAdasvara cheDI zake. A svaro sAMbhaLyA ke gajasenA raNamedAna chAMDI cAlavA mAMDe." rANI khuza thaI gaI : "dhanya putra ! dhanya vatsa !" mAe kaMI paNa bolyA vinA putrane godamAM laI lIdho, cUmIothI navarAvI nAkhyo. juvAnInA dvAra para UbhelA putrane nAnA bALanI jema vahAla karavA lAgI. eNe enA vALa samAryA, gAla proMchaDyA ne mIThA kaMThe kaMI kaMI gAvA lAgI. juvAna putra samajato ke tribhuvana para sattA calAvI zake tevI mAne vidhAtAe joIe tevA saMyogo na ApyA. vidhavA mAtAnuM pUrNacaMdra jevuM moM putra animeSa nIrakhI rahyo. mA, tArA mukha para to kavitva karavAnuM dila thaI Ave che ! pRthvIne amRtasudhAthI snAna karAvatI pUrNimA zuM A mukhacaMdrathI vadhu suMdara haze ? bhagavatI vasuMdharA hRdayapaTamAM zuM tArA adharamAM vahetA amRta jevI saMjIvanI sudhA vahetI haze kharI ?" "to pachI A rAsagaMga kevA ?" "rAgaraMga ? meM hajI suvALAM bichAnAM sevyAM nathI. palaMgamAM kadI poDhyo nathI pakavAna kadI Arogya nathI. strIne svapnamAM paNa samajI zakato nathI. pachI mA, zAnA rAgaraMga ?" A baMsI ! A vAtAvaraNa ! A ghelI banelI grAmya vadhUo ! beTA, tArA bApano khUnI praghAta Aja magadhanA sImADA para laDAI cheDI beTho che. magadhanA mahAmaMtrI buddhinidhAna abhayakumAra sAthe eno pAlo paDyo che. jaladI e phAvI nahi zake, paNa eTalA kALamAM ApaNe teyArIo pUrI karI levI joIe ne ! ja ma 104 | premanuM maMdira, vatsarAja udayana 105
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ "beTA, tuM kyAMka kavi na banI besato. bahu kavitvamAM mANasa samatulA khoI bese che. tAro bApa kavitvano rasiyo hato. chatAM sAmAnya sthitimAM kavi-svabhAva sAro che. pradyotane ThekANe pADyA pachI tane paraNAvavo che. koI rAjakumArInI zodhamAM ja chuM. koI kAvyakalAnA rasiyaNa zodhI lAvIzuM. pachI menA-popaTa jevAM tame baMne rAjajharUkhe besI kAvyakallola karyA karajo . paNa beTA, pahelAM tAruM pitR RNa adA kara, nahi to tArA bApa jevo sauMdaryaghelo banI kaMI kaMI anartha notarI lAvIza." "mA, mArA kavitvano viSaya tuM che; ane mArA vIratvano viSaya pradyota che." udayana kaMI kaMI kAlI paMktio bolavA lAgyo. mRgArANI ene sthira citte nIrakhI rahI : potAnuM sauMdarya kumAranI rekhAe rekhAmAM UtaryuM hatuM ! 16 baLa ane buddhino jhaghaDo. saMsAramAM sarvatra zaktinAM jharaNa bharapUra vahyA karatAM hoya che. taka maLatAM nirbaLa mAnavI enuM pAna karI sabaLa banI jAya che. paNa Azcarya ane anubhavanI vAta to e che, ke e jharaNanuM pAna karIne sabaLa banelo nirbaLa potAne prApta thayelI zaktithI, anya nirbaLone satAvavAM zarU kare che ! pelo saMtapta thato nirbaLa sabaLa banavA prayatna kare che, ne e paNa sabaLa banI anya nirbaLane saMtApe che ! Ama sabaLa-nirbaLanI jhAlajhalAmaNI saMsAramAM cAlyA ja kare che. zakti pAmIne jeNe bhakti jALavI hoya evA to A saMsAramAM viralA hoya che. zaktinI sAthosAtha garva, abhimAna ne ahaMtA pragaTa thaI jAya che. sabaLa banelo mAnavI saMsArane potAno sevaka, potAnA upabhoganuM dhAma mAnI le che, ne chevaTe pariNAma e Ave che, ke e sabaLane khAnAra navo sabaLa nIkaLI Ave che ! anubhavanI e bInA che ke prayatna hajAra thayA che, chatAM saMsArane koI khAI zakyuM nathI, viSayane koI bhogavI zakyuM nathI. saMsAra ja sahu koIne khAI gayo che, ne viSaye ja sahu koIne haNI nAkhyA che. Aje je haNanArA che e kAle haNanAra bane che. Aja je kasAI che, e kAle gheTuM bane che ! paNa zakti pAmIne paNa namra rahenAra saMto ke mahaMto sivAya A rahasya koI pAmyuM nathI. premamaMdira zramaNa bhagavAna mahAvIra zuM divasothI nahotA kahetA ke are rAjAo, tame sudhAro; tame sudharazo to prajA sudharaze. yathA rAjA tathA prajA. pRthvIne premanuM maMdira banAvo; tyAM zakti dAsI che, jJAna ane bhakti mahArANI che. saMsAramAM zaktino jeTalo sadupayoga thayo haze, enAthI eno durupayoga vizeSa thayo che. zaktithI zAnti-premanuM sAmrAjya jeTaluM prasaryuM haze, enAthI pralayanuM 106 | premanuM maMdira
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUra vadhuM vahyuM haze. A tattvajJAnanI pratIti mahAmaMtrI yugaMdharane temanA putre karI hatI. magadhanA raNamedAna para zatrunI carcA jovA gayelo A kuzaLa juvAna badhI mAhitI laIne Avyo hato. vatsarAja udayana, rANI mRgAvatI ane mahAmaMtrI yugaMdharanI hAjarImAM A juvAna maMtrIputre potAnI kathA AraMbhI : avaMtIpati pradyota ane magadharAja zreNika biMbisAra vacce je yuddha laDAyuM, ene huM yuddha nathI kaheto, paNa mAtra baLa ane buddhino jhaghaDo kahuM chuM." maMtrIputranI vAtanI navIna prakAranI rajUAte sahune AzcaryamAM nAkhI dIdhA. vAta sAMbhaLavAnI tamAmanI iMtejArI vadhI gaI. maMtrIputre potAnI vAta AgaLa calAvI : vAta evI banI, ke magadhamAM avaMtIpatinI caDhAInA jevA samAcAra maLyA ke tarata ja mahArAjA zreNike potAnI maMtraNAsabhA bolAvI. keTalIka gupta vicAraNA bAda, sahue A yuddhanA saMcAlananI tamAma javAbadArI buddhinidhAna mahAmaMtrI abhayakumArane suparata karI. avaMtIpati kaMI sAmAnya laDavaiyo nahoto. yuddha to kharekhara bhayaMkara thavAnuM. enA pracaMDa sainyabaLa pAse bhalabhalA rAjA moMmAM taraNuM laI adhInatva svIkArI salAmatI zodhatA, mahAmaMtrI abhayakumAre madhanA sainyane sajaja thavA AjJA ApI, paNa bIjI kaMI vizeSa taiyArIo na karI. dUta para dUta yuddhabhUmi parathI AvatA. teo kaMI kaMI samAcAra lAvatA. "vAvaMToLane vege avaMtInuM lazkara AvI rahyuM che. have to kAle pATanagaranA durgane gherI leze. chatAM mahAmaMtrI kALajhALa duzmanane Avato thaMbhAvavA raNamedAna para magadhanI senAne kAM doratA nathI ? magadhanA yoddhAo kaMI sAmAnya nahotA; chatAM teo senApatimAM zraddhALu hatA. magadhanI prajAne paNa potAnA budhinidhAna maMtrImAM zraddhA hatI; e mAnatI ke A dharmavIra ne karmavIra maMtrI evo koI camatkAra karaze ke zatrunuM sainya vagara lace bhAMgI paDaze." zraddhAnI paNa kasoTI thAya evI kaTokaTI UbhI thaI. kALabhairava jevA avaMtIpatie rAjagRhane gherI lIdhuM. enI sAgara samI senA dUra dUra sudhI patharAI gaI. hAthIo huMkAra karavA lAgyA. azvo khUMkhAravA lAgyA. rAjagRhanI saLagatI khAI oLaMgavAnI ne vahetI kALAM jaLanI khAI taravAnI yojanAo paNa ghaDavA lAgI. rAjA pradyote potAnA cauda cauda khaMDiyA sAmaMta rAjAone judI judI kAmagIrI para niyukta karI dIdhA. "magadhane roLavAnI ATaATalI taiyArI chatAM mahAmaMtrI abhayakumAranA peTanuM pANI paNa hAlatuM nathI. chellA cAreka divasathI vahelI prabhAte rAjadurga para 108 E premanuM maMdira keTalAka dhanurdharo sAthe teo dekhAya che. havAmAM be-cAra tIra eka kAgaLanA kaTakA sAthe cAlyAM jatAM dekhAya che. basa, pravRttimAM pravRtti ATalI, bAkI kaMI pravRtti dRSTigocara thatI nathI ! chatAM prajA naciMta che, kAraNa ke potAnA prANa eka javAbadAra vyaktinA salAmate hAthamAM mUkyAnI ene dharapata che." "zraddhA moTI vastu che. keTalAka divaso bAda avaMtIpatinI senA moTA ghoMghATa sAthe ghero uThAvIne pAchI pharI. rAjA pradyota to evA vegathI pAcho pharyo ke na pUcho vAta ! ane rAjadhAnImAM pahoMcIne eNe cauda cauda khaMDiyA sAmaMta rAjAone kedamAM pUryA. emane thayuM paNa amAro kaMI vAMkaguno ! bicArA sAmaMta rAjAo to inAmane badale kArAgRha maLeluM joI AbhA banI gayA.", | bIje divase emane nyAyasabhAmAM UbhA karavAmAM AvyA, tyAre badho bheda khUlyo. rAjA pradyote kahyuM : "raNamedAna para AvIne zatru sAthe bhaLI javAno bhayaMkara dezadroha tame karyo che. enI sajA to dehAMta daMDanI ja hoI zake.* paNa mahArAja avaMtIpati pAse enuM koI pramANe to haze kharuM ne ?" khaMDiyA rAjAoe pUchyuM. jarUra, juo A tamAro chUpo patravyavahAra. ne tamArA taMbu nIcethI nIkaLeluM A jarajavAhara !" avaMtIpatinA izArA sAthe e badhuM tyAM hAjara karavAmAM AvyuM. ghaDIbhara cauda sAmaMta rAjAo e joI rahyA. teo vAtano bheda tarata pAmI gayA. magadhanA mahAmaMtrI abhayakumAra buddhinidhAna hatA. bhAre banAvaTa karavAmAM AvI hatI. e patro magadhanA mahAmaMtrI abhaye ja lakhelA hatA. emAM je sAmaMta rAjAo magadhane jitAvI de tene inAma ApavAnI vAta hatI. A patromAM kone avaMtIno kayo bhAga Apavo. ne kone magadhano kayo bhAga Apavo ne kone rokaDa jarajavAhara keTaluM ApavuM teno spaSTa ullekha paNa hato. keTalAkane to te pahoMcADI dIdhAnI vAta paNa emAM hatI." rAjA pradyota paNa duniyAno khAdhelo mANasa hato. AvA patralekhanA prapaMco cAlyA karatA hoya che. rAjAe khAtarI karavA jene jene jarajavAhara pahoMcADyAnI vAta hatI, tene tyAM tapAsa karI, to jene pahoMcADyuM hatuM tenA taMbU nIce khodatAM e maLI paNa AvyuM hatuM. rajU thayeluM jarajavAhara eno pratyakSa purAvo hato. kaho, AthI vadhu sAbitI zuM joIe ?" paNa mahArAja , A to tarakaTa che. mahAmaMtrI abhayakumAra buddhinidhAna kahevAya che. hajAra lazkaronuM baLa eka enA mastiSkamAM bharyuM che." "huM badhuM jANuM chuM. bhagavAna mahAvIranI pariSadAmAM mArI jema e paNa baLa ane buddhino jhaghaDo | 109
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ besanAro che, paNa jyAre magadhanA pATanagaramAMthI eka paMkhI paNa bahAra AvI zakatuM na hoya, tyAre A badhuM kema AvyuM ? kyAMthI AvyuM ? koNa lAvyuM ?" - "ame paNa e ja prazna karIe chIe mahArAja, A to enI pUrvataiyArI ja hoya. ApaNe jyAM taMbU nAkhyA, e jamInamAM eNe prathamathI jhaverAta daTAvI dIdhuM haze ? enI rAjaramata jaladI samajAya tevI nathI hotI. mahArAja , amArI rAjabhaktine nANI jovI hoya to game te paLe ame kasoTImAM khaDA rahevA hajI paNa taiyAra chIe." sAmaMta rAjAonA avAjamAM satyano nirdoSa hato. "pradyotanA dilamAMthI zaMkAnI vAdaLI sarI gaI. ene tarata ja bhAna AvyuM, ke buddhinidhAna maMtrI ane AbAda banAvI gayo ! have game te rIte eno badalo levo joIe." - "to zuM pharIthI kUca karavI ? thAkeluM sainya A jAtanA rajhaLapATathI kaMTALI kadAca baLavo kare to ? kadAca apamAna pAmelA sAmaMta rAjAo joIe teTalA jhanUnathI na laDe to ? to zuM thAya ? to... to ! ! ! tera maNano to !" avantIpatie Akhare nirNaya karyo ke buddhinidhAnane have buddhithI ja parAsta karavo !" khUba karI buddhinidhAne ! dhanya maMtrI !" rANI mRgAvatI vacce bolI UThyAM. ne khUba karI mArA bAlamaMtrIe ! bhAre bheda lAgyo. vAru, pachI zuM thayuM te kaho !" bAlarAjA udayane kahyuM. baLa ane buddhino jhaghaDo AgaLa vadhyo." bAlamaMtrI yogaMdharAyaNe potAnI vAta AgaLa calAvI. avantIpatie ujjainInI kuzaLa gaNikAo bolAvI, mahArAja , avantIsuMdarIo bhAratabharamAM vikhyAta che. madranI strIone rUpa hoya che, kAmaru dezanI strIomAM kAmaNa hoya che; paNa avaMtikAomAM je sauMdarya, sAhitya ne saMskArano triveNIsaMgama hoya, tevo anyatra maLato nathI. kavitvamAM juo to e agresara, kAvya, chaMda, dohA' helikA-prahelikAmAM e prathama Ave ! zaNagAramAM juo to enuM cApalya sahuthI caDhI jAya evuM. rAja kAraNa, dharmakAraNa sahumAM e bhAga le ! avaMtInI abhisArikAo para to bhalabhalA yogIo paNa ghelA banI gayA che !' vAtamAM bahu moNa nAkhIza mA !" maMtrIzvara yugaMdhare putrane anya vigatonA pravAhamAM ghasaDAto joI kahyuM : "tAkAta hoya to tArA rAjAne evI koI adbhuta avaMtikA lAvI deje !" "e to nakkI karI rAkhI che." koNa ?". "vAsavadattA !" mahArAja pradyotanI lADaghelI putrI vAsavadattA ? vAha, ghara phADavuM tyAre sAmAnyanuM zuM kAma phADavuM ? vAru, vAru ! have tArI vAta AgaLa calAva." rANI mRgAvatIe kahyuM. rANIjI, Apa jANo ja cho, ke bhagavAna mahAvIre potAnA upadezane AcaraNamAM mUkanArano eka saMgha sthApyo che. emAM sAdhu, sAdhvI, gRhastha puruSa ne gRhastha strI ema cAra bhAga pADyA che.* bhagavAnanA anuyAyI gRhastha puruSa te zrAvaka kahevAya; gRhastha strI te zrAvikA kahevAya. ApaNAM caMdanabALA, jemanA hAthe aDadanA bAkaLA bhagavAne lIdhA hatA, temane sAdhvI samudAyanAM netA banAvyAM che. "saMsAramAMthI saMnyAsa levAnI tAtkAlika sagavaDa na hovA chatAM bhagavAna mahAvIranA upadezane anusaravAnI taiyArI hovAthI mahAmaMtrI abhayakumAra prathama zrAvaka thayA. bhagavAna mahAvIranA anuyAyIono saMgha racAyo, eTale e saMghanA harakoI sabhyane mATe -sahadharma pratye-emane amApa prema che ! ane sAco prema to sarva kaMI kurabAna karavA taiyAra hoya che. A premano geralAbha levAno rAjA pradyote nirNaya karyo. eNe sarvakaLAkuzaLa evI gaNikAne zrAvikA banAvI, bhagavAna mahAvIrano upadeza ene zikhavADyo ne mokalI rAjagRhImAM ! bhagavAna mahAvIranA dharmanI anuyAyI zrAvikA banIne AvelI A avantikAe rAjagRhImAM to bhAre dhUma macAvI. sAdhuo mATe yojAyelAM pAMca mahAvratanI jema gRhastho mATe yojAyelAM pAMca aNuvrata, traNa guNavrata ne cAra zikSAvratanI e carcA karyA karatI. e kahetI : 'juo, bhagavAna mahAvIre gRhastho mATenAM A vrato Ama kahyAM che : "sthala hiMsAnA tyAgI gRhastha strI-puruSe koIne baMdhanamAM na nAkhavo, vadha na karavo, aMgapratyaMga na kApavuM. gajA uparAMta bhAra na bharavo. koIne bhUkhyo-tarasyo na rAkhavo." 'evI rIte sthUla mRSAvAda viramaNamAM koI para ALa na mUkavuM, gupta vAta prakAzita na karavI, strI-puruSa-nA marma na kholavA, khoTI salAha na ApavI ke khoTA * bhagavAna mahAvIra kevaLajJAnanI prApti sudhI ekAkI hatA. pachI teo apApA nagarImAM AvyA. ahIM 11 diggaja brAhmaNa paMDitoe, emanI sAthe vAda karyA pachI, sahu prathama potAnA ziSyagaNa sAthe temanA upadezane svIkAryo ne ziSya thayA. Ama jJAnI, dhyAnI ne tapI brAhmaNoe bhagavAnano mArga prathama graMhyo. pachI rAjA zatAnikane tyAM rahela caMdanabALAe paNa saMsAratyAganI icchA dAkhavI. emane prathama sAdhvI banAvyAM. abhayakumAra prathama zrAvaka thayA. baLa ane buddhino jhaghaDo | Tl1 110 premanuM maMdira
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ lekha na karavA.' "sthUla zauryanA tyAgI zramaNopAsake corInI preraNA na karavI, corIno mAla na saMgharavo, be virodhI rAjye niSedha karelI sImA na oLaMgavI, vastumAM bheLaseLa ke banAvaTa na karavI, kuDAM tola-mApa na karavAM.' na 'cothA vratamAM puruSe potAnI patnImAM ane strIe potAnA patimAM saMtoSa dharavo. puruSe vezyA, kumArI ne vidhavAne na sparzavAM, zRMgAraceSTA na karavI, anyanA vivAha na karavA.' "chelluM aparigrahavrata; emAM gRhastha kSetra-vAstu (gharajamIna), hiraNyasuvarNa, dhanadhAnya, pazu ne gharavakharInuM pramANa nakkI karavuM. A uparAMta je traNa guNavrata ne cAra zikSAvrata dhAraNa kare tene zrAvaka* kahevo." "vAha, kevI suMdara vyAkhyA ! eka tarapha bharyuM bharyuM rUpa ne bIjI tarapha A vairAgya ! jANe sonAmAM sugaMdha bhaLI ! dhIre dhIre A vAta mahAmaMtrI abhayakumAra pAse pahoMcI. zrAvikAnuM jJAna joI teo khuza thaI gayA, ne ene emaNe dareka prakAre sagavaDa karI ApI. vAta vadhatAM vadhatAM, eka dahADo eka sAdhArmikanA hake teNIe parvanA divase mahAmaMtrIne bhojana mATe nimaMtraNa ApyuM. rAjakAjamAM nipuNa maMtrI- rAja dharmamAM saraLacitta hatA. e to AmaMtraNano svIkAra karI jamavA AvyA. pelI banAvaTI zrAvikAe bhojanamAM kephI vastu bheLavI hatI. bhojana karatAnI sAthe mahAmaMtrI bebhAna banI gayA. yojanA pramANe avaMtInA dUta taiyAra hatA. maMtrIne eka 2thamAM nAMkhIne sahu UpaDI gayA-vaheluM Ave ujjainI ! "mahAmaMtrI abhayakumAra jAgyA tyAre joyuM to pote avantInA kArAgAramAM ! emaNe joyuM ke catura kAgaDo ThagAyo che ! paNa A to abhayakumAra ! jyAM jAya tyAM mAga mukAve evo nara ! avantImAMya enI lAgavaga vadhI gaI. jelamAMya sahu enI salAha levA Ave. rAjA pradyotanI rANI zivAdevIno enA para pUro bhAva. eka dahADo karNATakano eka dUta kaMIka samasyA laIne Avyo. avaMtIne to AvI bAbatamAM bhAre abhimAna ! eNe aneka vidvAno ane buddhimAnone notaryA, paNa koI e samasyA kholI na zakyuM ! "e veLA rAjakedI abhayakumAre samasyA ukelI ApI. avaMtI zaramAMthI bacI gayuM. eka vAra rAjAno priya hAthI gAMDo thaI gayo ane laDAI jevuM vAtAvaraNa sarjI DAhyo karI dIdho. rAjA pradyota tenAthI khuza khuza thaI gayo, ne abhayakumArane eka * sthULoti hitavAvAni yaH sa Avava:| hitopadeza sAMbhaLe te zrAvaka. 112 - premanuM maMdira vacana mAgavA kahyuM. eNe kahyuM : 'vakhate mAgIza.' "rANIbA, abhayakumAra che to magadhano yuvarAja, paNa e gAdI nathI levAno; e to sarvasva tyAgIne vahelo moDo bhagavAna mahAvIrane paMthe paLavAno." "paNa atyAre kyAM che e ?" rANIe pUchyuM. "e ujjainImAM beTho lahera kare ! eNe to pratijJA karI che, ke bhale rAjA mane bebhAna karI, chAnAmAnA ahIM upADI lAvyA. paNa huM to rAjAne sAjA sArA, avaMtInI bajAro vaccethI baMdIvAna banAvIne laI laIza. ema karuM to ja mAruM nAma abhayakumAra !' sahu hasI paDyAM. paNa rANI mRgAvatI to gaMbhIra rahyAM ne bolyAM : "atyAre hasavAno samaya nathI. kALa mAthe gAje che, rAjA pradyota have nivRtta thayo haze. eno dUta Avyo samajo !" sahu gaMbhIra banI gayA. baLa ane buddhino jhaghaDo D 113
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 premanuM maMdira : mahAvIra Akhare eka divase rAjA caMDa pradyotano bhrama bhAMgyo. rANI mRgAvatIe dUtane spaSTa zabdomAM javAba ApI dIdho, "sUryane hajAra kamalinIno hoya, paNa kamalinIne to eka ja sUrya hoya, satI strIne meLavavAnA manoratho chAMDI deje. rAjA ! svadharmano kaMIka vicAra karato thA puNya-pApano kaMIka khyAla kara !" rAjA aghatano krodhAgni A javAbathI pracaMDa banI beThI. are, enA ajoDa sAmarthyane cAlAkIthI sahu dhULamAM meLavanArA ja maLyA, vizvAse ja potAnuM vahANa DULyuM. A duniyA te kaMI vizvAsa karavA lAyaka che ! eNe vatsadezano nAza karavAnI pratijJA karI. basa, AjJA chUTI : DaMkA nizAna gaDagaDyAM. AMdhI, vAvaMToLa ne ulkApAta samA sainya sAthe e kauzAMbI para caDhI Avyo. A vakhate koIno chetaryo e chetarAya ema nahoto. koIno manAvyo e mAne tema na hato. saMsAramAM nyAya, nIti ke dharma che ja kyAM ke have huM enuM pAlana karuM ? mAre mATe have bAre daravAjA khullA. adharmIne bIjAnA dharmanI bhAre ciMtA hoya che ! - kauzAMbI ane avantI vacce dipALa DolI jAya evuM yuddha jAmyuM. rAjA pradyote tvarAthI eno nikAla lAvavA potAnI gaja senAne medAnamAM hAMkI, paLavAramAM gaDhanAM dvAra tUTyAM samajo ne kauzAMbInuM satyAnAza nIkaLI gayuM mAno ! hAthIo garjArava karatA killA tarapha dhasyA. evAmAM acAnaka hastikAnta vINAnA svara saMbhaLAyA. vAtAvaraNa navA prakAranA bhAvathI gUMjI rahyuM. bhayaMkara pahADa jevo hAthIonA kAnamAM e svara pravezyA ke e badhA jANe dhULano Dhagalo jevA DhIlADhasa thaI UbhA rahyA, mahAvatoe vAraMvAra aMkuza mAryA. mahu-jaLa paNa pivarAvyuM, paNa hAthI na mAnyA te na mAnyA ! e divase emane pAchA laI javAmAM AvyA. bIje divase bamaNI taiyArI sAthe emane medAna para lAvavAmAM AvyA. emane bhayaMkara nazo karAvavAmAM Avyo hato. nazAnA kephamAM badhA hAthIo bhujaMganI kALa phaNAo jevI sUMDha ghumAvI rahyA. killAnAM dvArano kaccaraghANa vALyo samajo ! hAthIone hala kAryA. hAthIo dhasyA, paNa tyAM to pharI pelA svara saMbhaLAyAUchaLato mahAsAgara ThaMDogAra ! suMDha moMmAM ghAlIne badhA hAthI cUpacApa UbhA thaI rahyA. rAjA pradyota pote raNamedAna para Avyo, paNa enAthIya kaMI artha na saryo. "mahArAja , koI hastikAnta vINA bajAve che. moralI para sApa nAce ema A vINA para hAthI nAce. A hAthIsenAne have upayogamAM levI nakAmI che. hajI to ThIka che, paNa vINAmAMthI jaMgalamAMthI hAthaNI hAthIone ramavA bolAvatI hoya evA 'priyakAnta' svaro chUTyA, to A badhuM bhAMgI kacaDI, baMdhana toDI e jaMgalamAM cAlyA jaze.' avaMtInA vijayanI cAvIrUpa hAthIsenA A rIte niSphaLa nIvaDI. ene sainyanA pAchaLanA bhAgamAM laI javAmAM AvI. paNa A niSphaLatAe eka vAta nakkI karI ke have A laDAI avazya lAMbI cAlavAnI, rAjA pradyote lAMbA gherA mATenI pUratI taiyArIo karI lIdhI. potAnA dilane bahelAvavA potAnI suMdara rANIone paNa raNamedAna para bolAvI lIdhI. annanA bhaMDAro paNa ANavAmAM AvyA. tamAma rastAo para cokIo mUkI devAmAM AvI, ke jethI kauzAMbImAM bahArathI anAjano eka kaNa paNa na jAya, ghero ghAlyAne divaso vItatA cAlyA. baMne pakSamAM bhIMsa vadhatI cAlI. kauzAMbInA annabhaMDAro khAlI thatA cAlyA. bhUkhe maravAno ke akhAdha khAvAno vakhata Avyo. avaMtInA sainyanI hAlata paNa sArI nahotI. e paNa khetaromAM ugADelA kephI annathI ne haLAhaLa bheLavelA jaLapAnathI rogiSTa banatuM cAlyuM. chatAMya avaMtInA sainya mATe bahArathI anna-jaLa ANavAnA subhaga saMyogo hatA. rAjA pradyota potAnA nirNayamAM aDaga himAcaLa jevo hato. kauzAMbIne pAdhara. banAvIne ja e pAcho pharavAno hato ! yuddhanI devI evI che, ke kaI paLe potAno kRpAprasAda konA para utAraze, te kaMI nizcita kahI na zakAya. ane rAkhelanano utsAha paNa evo che, ke e maravA-mAravA sivAya bIjI kaMI gaNatarI ja karato nathI. vAtAvaraNa dhIre dhIre gaMbhIra banatuM cAlyuM. yuddhano utsAha aMdarathI osarato cAlya ne AvatI kAlanI bhayaMkara kalpanAo AvavA lAgI. A pralayamAMthI premanuM maMdira : mahAvIra B 115
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ UgaravAnA koI upAya jaDatA nahotA. khela hAthI ane magarano thayo hato. hAthI evA kAdavamAM khUMcyo hato ke enAthI pIchehaTha zakya nahotI. ne magare evA dAMta bhiDAvI dIdhA hatA ke have choDavA cAhe toya choDyA chUTatA nathI ! A gajabaMdha mRtyu vinA koNa choDAve ? abhimAnI haMmezAM potAnA mAnane jue che, samAdhAnane nahi. svamAnathI sAme ghA daIne ne sAmI chAtIe ghA jhIlIne maravAno sahue saMkalpa ryo ! Ama zatrurUpI davamAM AkhuM kauzAMbI bharakhAI rahyuM hatuM, tyAM ekAeka zAntinA samIra vAyA. dizAomAM jANe navamegha AvyA hoya evA, zramaNa bhagavAna mahAvIra kauzAMbInA udyAnamAM padhAryA. agnibharI marabhUmimAM jANe zAntinI saritA ekAeka relI rahI. - rANI mRgAvatIne dvArapAle A vRttAMta nivedita karyo. muMjhAI beThelI rANI praphullita thaI UThI. eNe nirAdhAranA nAthane uddhAravA AvatA dIThA. potAnuM abhimAna, chaLa, buddhi, baLa badhuM thAkI cUkyuM hatuM, tyAM anAthonA nAtha AMgaNe padhAryA. eNe mahAmaMtrIne AjJA karI : durganAM dvAra kholAvo. bhagavAnanAM darzane jaIe.' paNa rANIjI , bahAra to kALamukho zatru beTho che !'' bhale beTho. vasudhA para sudhAnI saritA vahetI hoya, pachI haLAhaLanI paNa zI paravA ? jenI caraNarajathI roga nAza pAme, jenA kRpAkaTAkSathI graho kuTilatA taje , jenI dRSTimAtrathI vAgha ne bakarI maitrI sAthe e A premamaMdira prabhu che. ApaNe daMbhI, svArthI ne kuTila banI pavitra premamaya jIvananI amogha zakti bhUlI gayA chIe. parama tAraNahAranAM pagalAMmAM kAM to ApaNo nAza thAya che, kAM ApaNo uddhAra ! eka rItamAM ApaNo kaMI khovAnuM nathI." "paNa rANIjI, ApaNane paNa akkala-buddhi che. e mAnavabuddhi kaMI vAparavAnI kharI ke nahi ? ke pachI basa, AMdhaLA thaIne jhaMpalAvI devAnuM ?" - "mahAmaMtrIjI, tame duniyAnA rAja zAsananA dora calAvyA che. huM to strI chuM. paNa eka vAta zIkhI che ke jyAM mAnavabuddhi mUMjhAIne UbhI rahe, ApaNA DahApaNanI sImA AvIne khaDI rahe, tyAM vizvAsane pAtra pUjanIya vyaktimAM ApaNI sarva AkAMkSAo, nirNayo, Agraho samarpita karI devAM ! maMtrIjI, rAjA pradyota potAne bhagavAnano bhakta kahAve che !vakhata kasoTIno che. kAM enI bhakti sAcI Thare che, kAM enI bhaktinI phajetI thAya che !" mahAmaMtrI kaMI na bolyA. kahevAnuM mana to ghaNuM thayuM ke nizALamAM eka gurunA hAtha nIce so nizALiyA hoya, ethI zuM badhAne samAna vidyA varaze ? vaLI A 116 premanuM maMdira vAta gaI kAle kAM yAda na AvI ? A to vAryAnuM jJAna nathI, hAryAnuM jJAna che. chatAM bhale, bhUMDA bahAne maravuM enA karatAM sArA bahAne maravuM sAruM. mahAmaMtrI yugadhare senAne kesariyAM mATe taiyAra rahevA Adeza Apyo. strIbALane gupta raste bahAra cAlyA javA hukama karyo na karyo ne kauzAMbInA durganA daravAjA kholI nAkhavAmAM AvyA. e dvAramAM thaIne rANI mRgAvatI sAdAM vastro sajI bhagavAnanA darzane javA nIkaLyAM. zvAsozvAsa thaMbhAvIne mAnavI nIrakhI rahe evI A ghaDI hatI. pratyeka ghaDI jANe asti-nAstine laIne vItatI hatI. hamaNAM avaMtInI baLavAna yamasenA nagaramAM dhasI samajo ! hamaNAM jhATakA UDyA samajo ! bharyuM bharyuM nagara hamaNAM smazAna banI gayuM mAno ! paNa paLepaLa ajaba zAMti sAthe vItatI cAlI. bIjI tarapha azoka vRkSa nIce beThelA zramaNa bhagavAna mahAvIranI amRtavANI vAtAvaraNamAM guMjI rahI. zaradanA caMdra jevA bhagavAnanA mukhamAMthI sudhA jharatI hatI. emanI pariSadAmAM rANI mRgAvatI AvIne svasthAne beThI. eNe mArgamAM ja joyuM hatuM ke eka haMsanuM nAnuMzuM baccuM bilADI sAthe gela karI rahyuM hatuM. emaNe maMtrIrAjane izArAthI batAvyuM ke juo, alaukika vibhUtionA nirmaLa jIvanano A prabhAva ! ApaNe to janmathI ja jude, vaMcanA bharyuM ne daMbhI jIvana jIvyA; paLepaLa prapaMcathI vitAvI. kAma, krodha, ahaMkArane peTanA putranI jema pALyA, ne dayAM, prema, ahiMsAne oramAna dIkarA jevA jANyAM, sAcA jIvanaprabhAvanI ApaNane kazI gama na rahI.. zramaNa bhagavAna mahAvIranAM cAtakaza nayana eka vAra rANI mRgAvatI upara ne bIjI vAra sAme ja beThela rAjA pradyota para pharI gayAM. e divya prakAzamAM rANIe UMce joyuM to sAme ja rAjA caMDapraghAta ! are, kALanuM kevuM paribaLa ! yamarAja jevo rAjA namra banIne bhaktivaMta gRhasthanA lebAsamAM Avyo hato. loko ene caMDa kahetA, paNa ahIM to e parama zAMtino avatAra thaIne beTho hato ! bhagavAnanI vANI enA aMtarane sparzatI hoya ema enA caherA parathI dekhAtuM hatuM. mAnavI paNa paristhitino gulAma che ne ! AsopAlavanAM pAna dhImI havAmAM saheja khakhaDaDyAM. bhagavAnanI vANImAM evo ja svAbhAvika palaTo Avyo, bharI pariSadamAM koIne e vAtanI jANa na thaI, paNa rANI mRgAvatI ane rAjA pradyotanuM aMtara hoMkArA bhaNavA lAgyuM. premanA maMdirazA prabhu bolyA : he mahAnubhAvo, vaya ne yauvana pANIvege cAlyAM jAya che. cALaNImAM pANI premanuM maMdira : mahAvIra ] li7
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharI rAkhavuM ne kAmanAo pUrI karavI, baMne barAbara che. bhogothI kadI tRSNA zamatI nathI. verathI aMtaranI Aga ThaMDI thatI nathI. kAmo pUrNa thavAM zakya nathI, ane jIvita vadhArI zakAtuM nathI." madharAtano zILo pavana retInA kharabacaDA paTane eka samAna banAvI de, ema sahunAM aMtara samAna banI gayAM. prabhue kahyuM; "tame jJAnI cho nahi, enI ciMtA nathI. tame tarkavAda ke tattvavAdamAM kuzaLa cho ke nahi, te jANavAnI paNa jarUra nathI. saMyama, tyAga ne tapa tamArI pAse hoya, to tamAruM kalyANa karavA mATe e pUratAM che." bhagavAna to dRSTAMtazailIthI upadeza ApanArA hatA. emaNe tarata ja eka dRSTAMta upADyuM : mahAnubhAvo, Asakti bhAre bhuMDI cIja che. bhoga bhogavavAthI zAnti thatI nathI, paNa ethI to UlaTI Ahuti Apela agnijavALAnI jema bhogalAlasA vadhe che. eka sAcuM baneluM dRSTAMta tamane kahuM chuM : caMpAnagarImAM eka mahAkAmI strIlaMpaTa sonI raheto hato. e jyAM jato tyAMthI rUpALI kanyAo pasaMda karIne lAvato, ne pAMcaso soyA ApIne tenI sAthe paraNato. Ama karatAM karatAM eNe pAMcaso strIo ekaThI karIpaNa uMmara kaMI koInA mATe thobhatI nathI. e juvAna strIo lAvyo, paNa enI juvAnI to cAlI javA lAgI. auSadhathI, lepathI, vAjIkaraNathI ene rokavA ghaNo prayatna karyo, paNa e na rokANI. koI vAra lAge ke potAnA ati AgrahopacArathI e rokAI gaI ne pAchI pharI, paNa bIje divase khabara paDatI ke eNe be divasanA paMtha eka divasamAM kApyA che. paNa jema jema suMdara ne yuvAna strIonI saMkhyA vadhatI gaI, tema tema strIonA zIla mATenI enI zaMkA vadhatI gaI. eNe vicAryuM ke mane ATaATalI strIothI paNa saMtoSa nathI, to A aSTaguNa kAmavALI kAminIone mArA ekathI saMtoSa kema rahe ? A mATe eNe khUba dhana-saMpatti bagADIne koTakillAvALuM makAna banAvyuM. aMdara koI pravezI na zake tevA gupta khaMDa banAvyA. daravAjA para kUra paMDha paheregIro mUkyA. tema ja tamAma patnIone AjJA karI ke je strIne potAnI pAse AvavAno vAro hoya te ja te divase snAna kare, zRMgAra kare, vastrAbhUSaNa saje; bIjI koI kazuM na kare ! A pramANe krama cAlyA kare, paNa saunIne strIo upara vizvAsa Ave ja nahi. koI bArI ughADI rAkhI havA AsvAdavA cAhe to te tarata kupita thaI jAya, kaMI kaMI AkSepo kare. potAnA koI mitra sAthe hasIne vAta kare to bhAre vahemamAM paDI jAya. A kAraNe eNe mitrone AvatA baMdha karyA ne pote mitrone tyAM jato baMdha thayo. eka vAra evuM banyuM, ke sonIno koI bALamitra ane jamavAnuM nimaMtraNa ApavA Avyo. sonInI icchA to A strIone reDhI mukIne kyAMya javAnI nahotI, paNa A mitrane nA kahI zakAya tema paNa nahotuM. bicArAe anicchAe javAnuM kabUla karyuM, teNe pAMcasoya strIone bolAvI hukama karyo ke tamAre huM na AvuM tyAM sudhI A khaMDanI bahAra DokiyuM paNa na karavuM ! bArI-bAraNAM khullAM rAkhavAnI to vAta kevI ! strIoe hA bhaNI. sonI mitrane ghera javA ravAnA thayo. pAMcaso strIoe bhAre chuTakArAno dama kheMcyo. sonIne pAchA pharatAM vilaMba thaze, ema jANI sahue ghaNe divase bahAra pharavA javAno nirNaya karyo. pAMcaso suMdarIoe snAna karyuM, zRMgAra karyo, vastrAbhUSaNa sajyAM ne heli-prahelikA macAvatI bahAra nIkaLI. banavA kALa che, pelo sonI aDadhe rastethI pAcho pharI gayo ! ene potAnuM aMtaHpura sUnuM mUkavuM na rucyuM. ne badhI strIo svataMtra rIte AnaMda-pramoda mANatI hatI, tyAM AvI pahoMcyo ! badhI strIone ThAThamATha sAthe AnaMda-pramoda karatI joIne sonIne pagathI te mAthA sudhI jhALa lAgI gaI ! eNe eka nAnIzI komaLa kaLI jevI strIne pakaDI ane enI gaLacI dAbIne ene mArI nAkhI. "sonI besADavA to gayo dAba, paNa pelI abaLAonA manamAM AvyuM ke are, A ekane mArI nAkhI. have eke eke ApaNa sahune mArI nAkhaze. eTale potAno jIva bacAvavA abaLAo sabaLA banI. hAthamAM rahelAM darpaNa vagere. sAdhanothI sonIne jhUDI nAkhyo. sonI tyAM ne tyAM paMcatva pAmyo. strIo enA zaba sAthe citA jalAvI satI thaI !!" bhagavAna thobhyA. emanI vANIe virAma lIdho. AkhI pariSadAnAM dRSTizara jANe rAjA caMDapradyotane bhedI rahyAM. are, A dRSTizara jhIlavA karatAM to deha para talavAranA ghA jhIlavA sahelA che ! zaramathI bhUmi mAga Ape to samAI jAuM ema rAjAne thaI AvyuM ! chatAM nata mastake pradyota beTho rahyo. bhagavAna jANe sahunAM mananI A sthiti pArakhI gayA. anekAMtaSTinA svAmI koI ekAMta vidhAna karavA mAgatA nahotA. jevA nara tevI nArI, nara-nArI to bAhya rUpa che. AtmA to baMnene samAna che. A mATe vadhu spaSTatA karavA emano vANIpravAha punaH cAlu thayo : "mahAnubhAvo, A kathA to hajI kathayitavyano ardhabhAga mAtra che. ardhabhAga hajI zeSa che. kathA AgaLa cAle che. mAnavajIvana janma ane punarjanmanA tAMtaNe premanuM maMdira : mahAvIra | 119 118 premanuM maMdira
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdhAyeluM che. saghaLI racanA karmAnusArI che. pelAM mRtyu pAmanArAM 501mAMthI pelo sonI tathA sonIe mArelI strI baMne eka brAhmaNane tyAM bhAI-bahena tarIke pedA thayAM, sonI bahena thayo, ne strI bhAI thaI. satI thanArI pelI 499 strIo eka bhIlapallImAM bhIla tarIke janmI, ne lUMTano dhaMdho karavA lAgI. brAhmaNanA ghera putrI tarIke janmelo sonIno jIva bhAre kAmI hato. janmatAMnI sAthe ja dIkarI bhAre kajiyALI nIvaDI. game teTaluM karo toya chAnI na rahe, sahu thAkyAM. e vakhate e enI benane ramADavA lAgyo. bhAIe benanA zarIra para hAtha pheravavA mAMDyo, ne pheravatAM pheravatAM jevo enA adhobhAga para hAtha Avyo ke bena caTa rahIne chAnI rahI gaI. - "bAmaNa ane bAmaNI ghaNAM khuzI thayAM. baMne bhAI-bena A rIte moTAM thavA lAgyAM. paNa eka vAra brAhmaNa daMpatIne bhAIne benanA gupta zarIrane A rIte sparza karato joI krodha caDhayo ne kulakSaNI dIkarAne gharamAMthI hAMkI kADhavo. "janmathI ja kAmakrodhanI enAmAM bharatI hatI. e jaIne pelA 499 coromAM bhaLI gayo. thoDA vakhatamAM to e emano AgevAna thaI paDyo." eka divasanI vAta che. pAMcaso coroe caMpAnagarI lUMTI. A vakhate pelI rUpa-yauvana bharI brAhmaNa-bALA (pUrva bhavano sonI) koI premInI pAse jatI haze. pelA coro ene upADI gayA ane potAnI pAse rAkhI enI sAthe bhoga bhogavavA lAgyA. Ama divaso vItI gayA. "eka divasa kUra lUMTAruonA hRdayamAM dayAnuM jharaNa phUTyuM. teone vicAra Avyo ke ApaNe pAMcaso puruSo ne A eka ja strI; nirarthaka marI ja ze to strIhatyA lAgaze ! teo pharI luMTamAM gayA tyAre bIjI eka strInuM apaharaNa karI lAvyA." tamane sAMbhaLIne Azcarya lAgaze, paNa pelI pAMcasau sAthe bhoga bhogavanArI strIne potAnI A zokya khaTakI ! eNe eka vAra lAga maLatAM ene pakaDIne kUvAmAM nAkhIne mArI nAkhI ! bhoganuM kevuM pariNAma !" prabhu thobhyA. tyAM acAnaka eka pallIpati jevo juvAna Ubho thaIne prazna karI rahyo : - "prabhu, zuM A strI te ja pelI brAhmaNabALA ?" hA, bhAI ! te ja ." prabhue javAba vALyo. to prabhu ! huM bhaginIbhogI thayo. pelA brAhmaNano bALaka tene huM ja ! 499 corono jamAdAra ! meM benane bhogavI. prabhu mane Azraya Apo ! mane pApIne tAro !" 120 | premanuM maMdira 'bhAI tuM 499 corono jamAdAra haze, paNa ahIM beThela keTalAya UjaLA lAgatA jIvo coronA pracchanna saradAra che. kAmarUpI cora, krodharUpI cora, mAthA ne moharUpI cora emanA aMtaramAM beThA che, paNa teonI vacce ne tArI vacce phera mAtra eTalo che ke teoe kapaDAM zAhukAranAM paheryA che, bAhya vartana sajjana jevuM rAkhyuM che, eTale channacora jhaTa pakaDAtA nathI. zarama na karIza, bhAI ! pazcAttApa e puNyanA prAsAdamAM pravezavAnuM paheluM pagathiyuM che. jo mANasa potAnA pUrvajanmo joI zake to saMsAra paranI keTalI Asakti chAMDI de ! Asakti mANasa pAse zuM zuM akArya nathI karAvatI ! mATe dharmane samajavo; ane samajIne saMgharavo nahi paNa anusaravo. pApane pApa tarIke svIkAravAmAM zarama nathI. pApane puNya tarIke svIkAravAmAM ja zarama che." bhagavAnanI A vANI sahunAM aMtaramAM bujhAyelI Atamajyotane jagAvI rahI. sahu potAnAM aMtara khojI rahyAM. rANI mRgAvatI ApoApa potAnA jIvananI AlocanA karI rahyAM. hAthe karIne potAnuM jIvana pote kevuM kRtrima, banAvaTI karI mUkyuM hatuM ! vANI, vicAra ne vartana e traNe ekabIjA sAthe kevI chetarapiMDI AcarI rahyAM hatAM ! varanA vicAramAM pote zuM zuM nahotuM karyuM ? rANInI zuddha buddhi jAgI gaI. Aja eNe jIvananI sonerI saMdhi nIrakhI. e pariSadAmAM khaDI thaI gaI, ne nata mastake bolI : he taraNatAraNa deva ! pahelI gunegAra to huM chuM. eka tarapha meM tamAro prema ne kSamAno dharma apanAvyo, bIjI tarapha veradharmanI pratiSThA karI rahI. mANase cora, banyo che. cora to kALI rAte corI kare, ANe to dhoLe dahADe corI zarU karI che. moM para vacana juduM, aMtaramAM raTaNa juduM, vartana to vaLI sAva juduM. huM mAnatI ke du:khane koI devatA mokale che, paNa nA. duHkha kyAMyathI AvatAM nathI, ame ja pedA kya che. amArAM potAnAM ja e saMtAna che. juo ne, kadarUpAMthI kaMTALo Ave che. rUpavAna amane gAMThatA nathI. kahevAIe rAjA ane rANI, paNa sAcuM pUcho to garIba jeTaluM sukha paNa amAre nasIba nathI ! huM pahelI gunegAra chuM. atyAra sudhI strIcaritrathI jene ThagatI rahI chuM, evA rAjA pradyotane huM Aja bharI pariSadAmAM khumAvuM chuM, AzA che ke mArA aparAdhanI teo kSamA Apaze." mRgAvatIe rAjA caMDapradyota sAme hAtha joDyA. rAjA caMDapradyota vicAra karI rahyo : kSamAM ane prema mahAvIranA upadezano marma, kSamA vaNamAgI ApavAnI hoya to tyAM mAgI kema na apAya ? e kSamAnA ArAdhananA pratApe to vItabhayanagaranA rAjA udayana pAsethI huM chUTI zakyo hato, jIvana meLavI zakyo hato. Aja premanuM maMdira : mahAvIra [ 121
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ koI prANa, bhUta, jIva ke sattvane na haNavAM, na kleza devo, na paritApa upajAvavo; na upadrava karavo. mAro zuddha , dhruva ne zAzvata dharma A che.* A dharmane anusaranAro bhale mane anusare paNa antima lakSyane vare che." paNa mahArAja , saMsAra to AthI viparIta rIte cAlI rahyo che." duniyAnI dekhAdekhI cAlaze nahi. gAmamAM rogacALo cAlato hoya tyAre. pathya pALanAro ja bacI zake che." premanA maMdira samAM prabhunI A bhavatAriNI vANIne sahu vaMdI rahyAM. avaMtIpati rAjA pradyota pariSadAmAMthI pAcho pharyo ane kauzAMbImAM pravezyo, paNa zatru tarIke nahi, mitra tarIke. kumAra udayanano vatsadezanA siMhAsane rAjA tarIke abhiSeka karI, enI ANa vartAvI e pAcho pharyo ! bhagavAna mahAvIranI upasthitie khUnakhAra yuddhane khALyuM ne pharIvAra zAntinA samIra laherAI rahyA. mRgAvatI enI sahadhArmika banatI hatI. sahadhArmika pratye vera kevuM ? eNe paNa UbhA thaIne sAmAM hAtha joDyA." mRgAvatIe AgaLa kahyuM : ane huM bhagavAna mahAvIranI sAme rAjA pradyotanI anujJA mAguM chuM dIkSA levA mATe . saMsAranA bhogavilAsa parathI mAruM mana UThI gayuM che. mArA putranI ane patinA rAjanI rakSAno bhAra rAjA pradyotane mAthe mUkuM chuM !" verIne premathI vaza karavAnA bhagavAnanA upadezane rANI anusarI. A veLA caMDa pradyotanI paTarANI zivAdevI vagere rANIo paNa A sabhAmAM khaDI thaI, ane dIkSA devA mATe pradyotanI AjJA mAgI rahI. rAjA pradyota bhagavAnanI dezanAnI dhArAthI nirmaLacitta banyo hato. ene hA ke nA kaMI na pADI. rANI mRgAvatIe potAnA yuvAna putrano hAtha enA hAthamAM soMpI dIdho ne enA maunane saMmatisUcaka lekhyuM. bhagavAne caMpAnI rAjakuMvarI vasumatI-caMdanabALA, jene potAnA anuyAyIonA caturvidha saMghanI zreSTha sAdhvI banAvI hatI, emane bolAvyAM ne nave rANIone e ja sabhAmAM pravajyA ApI ! sAdhvI strIone sahu namI-vaMdI rahyAM. "he mahAnubhAvo ! vivekI jano A loka ne paraloka baMnemAM zobhe tevuM kRtya kare che. eTaluM yAda rAkhajo ke jene tame haNavA mAgo cho, te 'tame ' ja cho. jene tame paritApa upajAvavA mAgo cho, te 'tame " ja cho. jene tame dabAvavA mAgo cho, te paNa 'tame' ja cho. are, jene tame mArI nAkhavA mAgo cho, te paNa 'tame' ja cho. jIvananuM A UMDuM rahasya samajIne DAhyo mANasa koIne haNato nathI, haNAvato nathI. eTaluM yAda rAkhajo ke caMdra jema zItalatAthI zobhe che tema mANasa saMyamathI zobhe che. "zAzvata dharmanuM eka sUtra tamane kahuM chuM : 3vasamAre zu sAmanaM 1 upazamavikAronI zAnti-e mArA zramaNudharmanuM mukhya sUtra che. koI krodha kare ne tame zAnti dAkhavo; koI tamane hAni kare ne tame haso, koI tamAruM laI jAya ne tame udAra raho, koI avinayI rIte varte ne tame vinayI raho : A mArA dharmanA anuyAyInuM lakSaNa che. garamanI sAme narama, svArthI sAme niHsvArthI, pApInI sAme pavitra raho. kaDavA jagata sAme mIThAzathI varto, tamArA jIvanano uddhAra avazya che." eTaluM yAda rAkhajo ke sahune jIvana priya che, sahune sukha priya che. bIjAnA jIvanathI potAnA jIvanane nabhAvavuM e pApa. bIjAnA sukhabhoge potAnuM sukha vadhAravuM e adharma. tame jIvo ne saMsArane jIvavA do. tame sukhI thAo ne saMsArane jIvavA do. yAda rAkho ke jIvamAtrane du:kha apriya che ane sukha priya che. mATe sarva * sabe jIvA priyAuyA, suhasAyA, dukkhapaDikulA, appiyavahA, piyajIviNo, jIviukAmA / NAtivAejja kicaNa | - AcArAMga seyaMbaro ya AsaMbaro ya buddho vA tahaya anno vA / samabhAvabhAvI appA lahaI mukhe na saMdeho / / - saMbodhasattarI premanuM maMdira : mahAvIra D 123 122 D premanuM maMdira
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 sAramANasAInuM duHkha bharatakulabhUSaNa vatsarAja udayana kauzAMbInA siMhAsane birAjyA che. emaNe to gAdIe AvatAM ja bhAre ThATha jamAvyo che. mAtA mRgAvatI bhagavAna mahAvIranA caturvidha saMghamAM bhikSuNI banyAM che. mahAmaMtrI yugadhara paNa kAyAnuM kalyANa karavA araNyamAM cAlyA gayA che. sUryanuM sthAna agni le tema, maMtrIputra yaugaMdharAyaNa vatsadezanA maMtrI banyA che.. | bAlarAjA ne bAlamaMtrIne joI rAjA praghAta manamAM malakAto hato, ke AvAM chokarAMothI te rAja kAjanA mAmalA ukelAyA che kadI ! Aja nahi to kAle, teone mAruM zaraNa lIdhe ja chUTako che ! vaLI A tarapha huM chuM, bIjI tarapha magadhanuM baLiyuM rAja che, eTale paNa mane namyA sivAya ane mane bhajyA sivAya emano bIjo Aro ke ovAro nathI. vagara jItye e jitAyelo ja che. vagara haNya e haNAyelo ja che ! paNa rAjA pradyotane vicitra anubhavo thavA lAgyA. enI gaNatarI khoTI paDatI lAgI. je dUta Avato e vatsarAjanAM vakhANa karato ane kaheto ke tyAM nabaLAne ane sabaLAne sarakho nyAya ne sarakhuM zAsana maLe che. rAjA udayana paraduHkhabhaMjana rAjavIno avatAra banyo che; rAte aMdhArapacheDo oDhI prajAnI carcA jovA nIkaLe che. AIo enAM parAkramanAM gIta joDIne maholle maholle gAya che. daMtakathAomAM to e deva banyo che. eka vAranI vAta che. rAjA rAtricarcAe nIkaLyo haze. kauzAMbInA gaDhanI dakSiNa bAjuthI koI strIno rudanasvara Avato saMbhaLAyo. vatsarAja ekalA ja hatA. siMhane ane kSatriyane vaLI sAtha kevA ? ekalA ja tapAsa mATe e e dizAmAM cAlI nIkaLyA. aMdhArI ghora rAta. bihAmaNI vATa. mArgamAM daDAnI jema khoparIo rajhaLe. rAnI pazu ne pakSI bhairavI bolI bole, paNa Dare e bIjo, pASANa haiyAne vIMdhe tevuM koI strInuM rudana saMbhaLAI rahyuM hatuM. vatsarAja to e svaranI dizAmAM cAlatA cAlatA eka moTI guphA pAse AvI pahoMcyA. naramAMsanI gaMdha emane akaLAvI rahI. mana thayuM ke lAva pAcho pharI jAuM ! haze koI aghorInuM aghora karmanuM dhAma ! paNa rudananA svaro hRdayadrAvaka hatA. eka rAjA tarIke emanI zI pharaja hatI ? jo sAhasathI paga pAcho bhare to katriya zAno ? prajAnA sukhaduHkha vakhate bhAgI chUTe e rAjA prajAno premI zAno ? vatsarAje nAke DUco daI aMdara praveza karatAMnI sAthe AkhI paristhiti palaTAtI lAgI. suMdara evI guphA hatI. aMdara mIThI mIThI havA vAtI hatI. suMdara sugaMdhita velaphUlonI kuMja hatI. emAM soLe zaNagAra sajelI eka suMdara strI beThI beThI 2DatI hatI. chIpamAMthI motI gare ema enI suMdara suMdara AMkhomAMthI azru garatAM hatAM. vatsarAjane joIne e suMdarI jarA thaDakI gaI. pachI eNe kahyuM: "kALA mAthAnA mAnavI, tuM koNa che ?" "tuM koNa che ?" vatsarAje sAmo prazna karyo. "huM rAyasanI putrI aMgAravatI !" "raDe che zA mATe ?" "mArA bApanAM bUrAM kRtyo nIrakhIne, are, e jAnavarone mAre e to ThIka, paNa mANasaneya mArIne khAI jAya che ! enA dilamAM dayA nathI, prema nathI, mAnavatA nathI. meM virodha karyo to mane paNa ahIM keda karI rAkhe che, ne satAve che. tame koNa cho ?" "huM pRthvI parathI pApIono bhAra ocho karanAra eka zUravIra kSatriya che. Aje e rAkSasanAM soe so varSa pUrAM thayAM samajo !" nA, nA, vIra puruSa ! e evo baliSTha che, ke tuM ene harAvI zakIza nahi. tAruM rUpa ne tArI suMdara mudrA kahI Ape che, ke tuM koI bhadra puruSa che. jaladI cAlyo jA ahIMthI ! tArA jIvitane priya lekhato hoya to A kALaguphAmAMthI jaladI bhAgI chUTe ! kesarIsiMha nAno hoya che, chatAM madamasta hAthInAM gaMDasthala cIrI nAkhe che. bhadra suMdarI, huM ahIMthI pAcho pharuM to mane janma ApanArI kSatriyANInuM dUdha lAje . kSatriyane jIvitano moha na hoya, kartavyano cAha hoya." rAyasaputrI aMgAravatI vatsarAjane pAcho pharavAne samajAvI rahI hatI, tyAM sAramANasAInuM duHkha 125
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ to dizAone potAnI pracaMDa hAkathI dhrujAvato rAkSasa AvI pahoMcyo. eNe koI navAM pagalAM potAnI guphAmAM gayelAM joyAM ne krodhathI dhamadhamI rahyo. re, koNa, hAthe karIne maravA Avyo haze ! rAkSasa dhasamasato guphAmAM Avyo to eNe sAme ja suMdara mAnavIne Ubhelo joyo. "vAha, vAha, suMdara bhakSa maLyo !" ema bolIne eNe chalAMga mArI. eNe vicAryuM ke mAnavIne gaLuM pIsIne enuM phaLaphaLatuM rakta pIuM, paNa vatsarAja sAvadha hatA. emaNe rAyasanI chalAMga cukAvI ene bAtha bharI. rAkSasanI kamara parathI khaMjara kheMcI lIdhuM ane bIjI paLe enuM khaMjara enI chAtImAM parovI dIdhuM. pahADa jevo rAkSasa bhUmi para DhaLI paDyo ne paMcatva pAmyo ! varSothI dharAne potAnAM pApakarmathI saMtapta karanArano aMta eka paLamAM AvI gayo. pApano ghaDo bharAI jAya tyAre kAMkarIthI paNa phUTI jAya te AnuM nAma ! rAkSasaputrI aMgAravatI hAthamAM phUlano hAra laIne doDI. eNe rAjAnA gaLAmAM hAra paherAvIne kahyuM : jivADo ke mAro tame ja mArA prANa cho, pati cho, deva cho. A narakamAMthI mane laI jAo, mAro uddhAra karo !'' A tarapha kauzAMbImAM to rAjAnI bhAre khoja thaI rahI hatI. maMtrIrAja yaugaMdharAyaNa rAjavInuM pagale pagaluM dabAvatA daDamajala karatA AvI rahyA hatA. sahunAM manamAM rAjAjInA A duHsAhasa mATe bhAre ciMtA hatI. AkhI rAta zodhakhoLa cAlI. pUrva, pazcima ne uttara dizA to sahu zodhI vaLyAM, paNa rAte dakSiNa dizAmAM koNa jAya ? savAre sahu e dizA tarapha cAlyAM to sAmethI eka rUparUpanI raMbhA jevI strIne ghoDA para besADIne rAjA udayanane cAlyA AvatA joyA. A joI badhAe didigantavyApI jayanAda karyo. rAjAjIe badhI vAta karI. samasta prajA rAkSasa jevA narAdhamanA nAzathI ne rAjAjInA zauryathI phUlI UThI ! kavioe kAvya racyAM, citrakAroe citra doryo. naToe nATaka karyo. paMDitoe prazasti racI. vedajJoe AzIrvAda ApyA. huM paNa kyAM prabhuno sevaka nathI ? sevaka thayA tethI zuM thayuM ? saMnyAsI to nathI thayo ne ! tyAM sudhI dharma judA, karma judAM ! sahu sahune ThekANe zobhe !* dUtane vacce kahevAnuM ghaNuM mana thayuM, paNa bicAro nAne moDhe moTI vAta kema kare ? eNe to potAnI vAta AgaLa vadhAratAM kahyuM : "mahArAja, A pachI svaparAkramathI teo bIjI eka talakarAjanI putrIne paNa paraNI lAvyA che." "ene to jaMgalanI bhIlaDI ke zabarI ja jaDene ! evA vINA vagADanArane kaMI rAjakumArI thoDI varamALA AropavAnI hatI ! e to 'rAjAne gamI e rANI, ne chANAM vINatI ANI' jevuM kyuM ! enAthI bIjuM thaze paNa zuM ? bhale e rUpALo hoya, bahAdura hoya, paNa prakhyAta rAja kuLanI eka kuMvarI ene sAme pagale varavA AvI ?" rAjA pradyote paLavAra thobhI kahyuM : "zAbAza dUta ! tuM samAcAra to barAbara vigatathI lAvyo che. jA, evI ja rIte samAcAra pahoMcADavo karaje , huM tAro para prasanna chuM." dUta vidAya thayo. rAjA pradyote dUra dUra gavAkSamAMthI kSiprA nadInA taTa para najara nAkhI. rAja hastIo tyAM snAna karI rahyA hatA. acAnaka ene vatsanI laDAImAM potAnI ajeya lekhAtI hAthIsenAnI thayelI phajetI yAda AvI. e sAthe hRdayamAM zata zata jvAlAo sAthe apakIrtinI kALI baLatarA jhagI UThI. e manomana vicArI rahyo : are, duniyAmAM mArA jevo te DAhyo-mUrkha bIjo koI haze kharo ? bIjAnuM eka levA jatAM potAnI bheya khoyAM : rANI mRgAvatI to na maLI te maLI, paNa sAthe potAnI patnI zivAdevI ane bIjI ATha rANIo paNa khoI ! mRgAvatI eka maLI hota to... ane A ATha gaI hota toya mane saMtoSa thAta ! paNa na jANe kema, bhagavAnanI hAjarImAM huM 'huM " nathI rahI zakato, mAruM vAghanuM mana bakarI jevuM garIba banI jAya che. anADI mana e vakhate pApano pazcAttApa karavA lAge che. yogImAM jarUra jAdunI zakti haze, nahi to mArA jevA bezarama jIvane paNa zarama AvI jAya kharI ? ane zarama te kevI ? sage hAthe zatrunA bALane gAdI para besADavAnI ! sarpabALane dUdha pAIne ucheravAnI !" rAjA pradyota vicAramAM UtarI gayo. eNe mana sAthe nakkI karyuM ke rAjAne vaLI sAdhunI maitrI kevI ? emane kyAM AgaLa ulALa ke pAchaLa dharALa che ? duniyAmAM bahu bhalA thavAmAM sAra nathI. mRgAvatIne choDI dIdhya, udayanane gAdI para besAryuM huM zuM sAro thaI gayo ? mAruM zuM bhaluM thayuM ?" ane rUpamAdhuryabharI mRgAvatInI suMdara mUrti enI AMkha sAme tarI AvI. sAramANasAInuM du:kha 1 127 dUta potAnI vAta pUrI karI rahyo ke rAjA pradyota siMhAsana parathI garjI UThyo : "jUThA e citrakAro ne jUThA enA eThA TukaDA khAnArA e kavio ! jUThA e khuzAmadiyA naTo ne jUThA e pAritoSika bhUkhyA paMDito ! are, raste jatI koI rUpALI strIne upADI lAvyo haze ne pachI hAMkI haze baDAza ! e to jevA bApa evA beTA !" prabhu, rAjA udayana to bhagavAna mahAvIrano sAco sevaka che." avantInA maMtrIe kahyuM. 126 B premanuM maMdira
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna mahAvIranI pariSadAmAM sAdA vezamAM paNa e kevI zobhI rahI hatI ! rAja kavi kahe che ke strInA dehamAM madhu vase che, e vAta mRgAvatInA dehane jotAM avazya sAcI lAge che. bhaktibhArathI namelAM enAM aMgomAMthI kevI mAdhurI jharatI hatI ! vaya to thaI hatI, toya vapusauMdarya kaMI jhAMkhuM nahotuM paDyuM. mAre lAyaka e hatI ! paristhitie mane lAcAra banAvyo, nahi to mRgAvatInA zA bhAra hatA ? - rAjA pradyatanI mAnavasRSTimAM khaLabhaLATa macI gayo. kAmaru dezanI dAsI paNa ene sAMtvana na ApI zakI. eNe mahAmaMtrIne hAkala karI. vRddha mahAmaMtrI thoDI vAramAM hAjara thayA. emane jotAM ja rAjAe kahyuM : "maMtrIrAja , vatsadezanA medAnamAM ApaNe hAryA ke jItyA ?" hAra ke jItano vicAra tyAM mithyA hato. mahArAja, ApanI udAratAnI, ApanI saraLatAnI, ApanI dhArmikatAnI janatA prazaMsA karI rahI che. dharma samajyA ema sahu kahe che. bhagavAnanA badhA rAjavI-ziSyomAM sAcA ziSya opa ! ApanA tyAganAM to kavio kavita racI rahyA che. teo kahe che ke avaMtInI saMskAritAne Ape punaH saMskArita karIne ene mAthe mugaTa paherAvyo che." "thobho. maMtrIrAja , thobho !" rAjAe maMtrIne vAta AgaLa calAvatAM aTakAvyA, "zuM tamane badhAne mAnasika roga vaLagyo che ? tamArI jAta pratyenI zuM tamArI paMcanA che ! athavA AnuM nAma ja duniyA ! ApaNe sAva korA dhAkora jevA hoIe ne jagata samaje ke bharI bharI vAdaLI jevA chIe. bhaktie to bhuMDI karI ! duniyAmAM jarA sAro dekhAuM e mATe pariSadAmAM besato thayo. emAM vAta vIpharI gaI. mArA hAthamAM kaMI AvyuM nahi ne lokoe pANInA parapoTA jevI hajAra prazastio racI kADhI. paNa tethI zuM ? mane to e ja samajAtuM nathI ke svarganI lAlasAmAM kaSTa veThI rahelA A sAdhusaMto karatAM A pRthvI para svarga utAravA icchanAra ApaNe zA khoTA ? maMtrIrAja , e ArSa dRSTino mane tApa lAge che. cuMbaka pAse loTuM ApoApa kheMcAI jAya che. e prazamarasabharI dRSTino doro doravAI gayo, paNa mArA manamAM to mRgAvatInI chabI hajIye dorAyelI ja paDI che. svarganI apsarA pRthvI para maLI jAya to vaLI maravAnI ne satkarma karavAnI ne svargamAM javAnI upAdhi zA mATe ? sAdhya to eka ja che ne !" zAntam pApam, mahArAja ! rANI mRgAvatI to sAdhvI banyAM. emane bUrI dAnatathI sparza karavAnI zakti dharAvanAra svarga, pAtALa ke pRthvI para have koI nathI. Apa jevA zANA rAjavIe e vicAra paNa choDI devo ghaTe. dariyAnA pANI vahI gayAM. ne svargane paNa bhagavAna pRthvI karatAM kaMI bhAre moTuM kahetA nathI. e 128 ! premanuM maMdira to kamAyeluM kharca karavAnI bhUmi che. manuSyajanma ja sarvazreSTha che, jyAMthI mANasa sat, cita ne AnaMdasvarUpa mokSa meLavI zake." paNa maMtrIzvara, A vatsarAja udayananI kIrti mAruM haiyuM karI nAkhe che. are, huM eka navI rANInA mohamAM aneka rANIo khoI beTho, ane e roja navI navI lAvI moja uDAve che ! ene keda karIne lAvyA vinA mane jaMpa vaLaze nahi, paNa maMtrIrAja , mAre kaMI ene baLathI pakaDI ANavo nathI, buddhibaLathI ene ja kaDI levo che. ne ema karatAM jo vaccethI vatsadeza TaLe to magadha paranI mArI dAjha saraLatAthI kADhI zakuM ." rAjA pradyote rasakAraNamAM rAja kAraNa dAkhavyuM. mahArAja , magadha ApaNAthI Dare che, ApaNe magadhathI DarIe chIe. vasa vaLI ApaNA beyathI Dare che. parasparanA DarathI ekabIjA sainya ne zastra sajyA ja kare che. mane lAge che, ke sApa ane mANasanA jevo A ghATa che. sarpa mANasathI Dare, mANasa sarpathI Dare, jherI sApa mANasane zokhathI karaDato nathI. enA aMtaramAM rahelo mAnava pratyeno aMdezo ja ene daMza devA prere che." - "mAre bIjuM kaMI sAMbhaLavuM nathI. maMtrIrAja ! hamaNAM hamaNAM sAdhu saMnyAsIoe rAjakAraNamAM ane ataHpuramAM mAthuM mAravA mAMDyuM che. hamaNAM hamaNAM badhe rAjA ane maMtrIone dharamanI havA lAgI che. vatsano maMtrI yugaMdhara bAvo thayo, magadhano maMtrI abhaya bAvo thavAnI ghaDIo gaNAya che, ne tame paNa taiyArI karI rahyA lAgo cho !" - "mahArAja, mane mApha karajo. lakSmI ane rAja kRpAnA asthAyIpaNAnI teone khabara che. rAjasevA karavI ne nagna talavAra para nAcavuM sarakhuM che. e divasa kyAMthI ke Apa rAjI thaIne mane rajA Apo ane huM rAjarAje zvara bhagavAna mahAvIranAM caraNa cUmIne saMsAranI alAbalA chAMDI dauM !" maMtrIzvare hRdayakapATa kholyAM.. | 'ane chatAMya maMtrIrAja , juo, abhayakumAra game tevo dharmiSTha hoya, paNa enA pitA tarapha kevI kartavyaniSThA rAkhe che, te tame mArI vAta sAMbhaLo tyAre khabara paDe; mArA strI-prema vize tame badhA je aprema dharAvo cho, te tarata ja nIkaLI jAya. zreNikarAjA to mArAthI moTo che. mArAthI paNa bUDhA e rAjAnI najara ATha varSanI eka suMdara govALa kanyA durgadhA para paDI. vRddha rAjA e avikasita kaLIne bhogavavA ghelo banyo. enA vinA e pAgala banI gayo. bhIkhanI jema pitRsevaka abhayakumAre Akhare e chokarIne lAvIne rAjAnA aMtaHpuramAM mokalI ApI, maMtrIrAja , mArA kAmaguNanI sahu niMdA kare che, to pachI Ane zuM ? zuM e bhagavAnanI pariSadAmAM nathI besato !" "paNa bhagavAnane kyAM enI paNa zarama rAkhI che ? emaNe ene cokhkhuM sAramANasAInuM duHkha 129
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 premamaMdiranI pratimA. saMbhaLAvI dIdhuM ke rAjA, narakesarI vA narakezvarI ! tuM narakamAM jaIza. bAkI to bhagavAnane mana puNyazALI ne pApI, bhakta ke verI baMne samAna che. emanI pariSadAmAMthI koIne jAkAro na maLe. emanuM kahevuM che ke pApane pApa samajo, puNyane puNya samajo. e prAthamika bhUmikA paNa Akhare bhAvanAnA baLe tarI gayAM." paNa rAjA pradyota to bIjA vicAramAM DUbI gayo hato. eNe kahyuM : "yAda che maMtrIrAja, eka dahADo inAmanI AzAe koI kalAkAra lAkaDAno hAthI laIne darabAramAM Avyo hato ? jIvatA hAthInI jema e yaMtra-hAthI doDato, khAto, pIto ne garjArava karato. e hAthIne ane enA ghaDanArane bolAvo. mAre e kaLAkAranI vizeSa kadara karavI che." - "AgaLanI vAta huM samajI gayo mahArAja ! e hAthIne laIne huM vatsanA jaMgamAM jAuM, kAM ? sAcI vAta : je jemAM Asakta, enuM aniSTa emAM." paNa sAthe paMdareka mallane paNa letA jajo. jevA tevAne gAMThe tevo nathI udayana !" ciMtA nahi mahArAja ! udayana mATe kArAgRha taiyAra rAkhajo. ene ghaDInA chaThThA bhAgamAM ahIM hAjara karyo samajo." - "vAru vAru !rAjamahAlayanA pAchaLanA bhAgamAM rAja kedIo mATenA kArAgRhamAM enI vyavasthA rAkhIzuM. vAsavadattA mane roja kahe che, ke pitAjI ! tamane eka chokare chetaryA !" mahArAja , bALakonA kathana para zuM lakSa ApavuM ! Ape je karyuM, ethI to AryavartanAM tamAma rAja kuLomAM ApanI pratiSThA jAmI che. sahu kahe che, vAha avantIpati ! bhagavAnano upadeza teM caritArtha karI batAvyo ! kamma zurA se dhamma zUrA." "enuM ja nAma saMsAra. parANe prItano ghATa thayo." rAjA pradyota beparavAIbharyuM hasyo. vatsarAjane baMdIvAna karIne lAvavAnI navI yojanA samagra rIte vicArIne, navI vyuharacanA sAthe maMtrIrAja vidAya thayA. eka addabhuta ghaTanA banI : saMsAranI suMdaramAM suMdara strI prabhucaraNe AvI sAdhvI banIvairAgyanI evI prabala havA vahetI hatI, ke saMsArI jIvo sarva kAMI chAMDI sAdhu banI jatA. evI havAnA vegamAM rANI mRgAvatI sAdhvI banyAM. game tevuM baLavAna siMhAsana paNa saMnyAsinIne aDI na zake, evI e kALanI vaNalakhI naitika maryAdA hatI.. rANI mRgAvatI saMnyAsinI banI. e rIte e bhayamukta banI, ane avaMtIpati vA khAto rahyo ! paNa rUpa to evuM ajoDa che ke game te dazAmAM paNa jhaLahaLI UThe che. rANI sAdhvI banyAM tethI ene zuM ? sapheda aMcaLo oDhaco tenI ene paravA zI ? baTamogarAnA gucchamAM beThelA lAla kamaLanI jema e kyAM sudhI chAnuM mAnuM besI rahe ? rUpajyoti samAM sAdhvI mRgAvatInA paganI lAla pAnI pRthvI para Thera TheratI nathI, e cAle che ne paganAM padma pRthvI para paDe che. e bole che ne gAle gala paDe che. je mArga parathI e pasAra thAya che, tyAM be bAju lokonI ThaTha jAme che. saMsAra to sArA-narasAno zaMbhumeLo che, aneka prakAranAM mana che ne aneka jAtanAM mAnavI che, koI darzana karI pAvana thAya che; to koI kaDavI-mIThI TIkA mazkarI karI potAnA melA manane prasanna kare che. loka kahe che : "arere ! AvI padminI strIne raste rajhaLatI karavI ThIka nahotI !" koI kahe che : "vilAsamAM ramatAM rANIjIne A vairAgya kAM sujyo ?" sUjhavAnI kyAM vAta che ? badhA cenacALA karI lIdhA, thAkyAM, have navAM nakharAM zarU karyA. navAM gAu, navI majala." 130 D premanuM maMdira
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ama AkhAbolA mAnavI kaMI kaMI bolatAM. apriya TIkAo hasate moMe sAMbhaLavI, e paNa moTuM tapa che. sAdhvIrANI e tapa tapI rahyAM; manamAM jarAya mAThuM lagADatAM nathI. kharI vAta !" koI Teko ApatuM, "A to so uMdara mArI billIbAI pATe beThAM jevuM ja ne ?" koI jarA DAhyuM lekhAtuM mANasa bhaviSyavANI bhAkhatuM: "jojo ne, jarA badhuM thALe paDavA do ne ! pachI to le deva cokhA ne kara amane mokaLAM ! A to patino zoka tAjo hato. mAthe pelo caMDapraghAta ene paraNavAnI raDha laI beTho hato. dIkarAnI gAdI jAya tevI paristhiti hatI. eTale hajAra roganuM eka osaDa ! zIza muMDAvyuM ke hajAra lapa chUTI !' "vAta sAcI che tamArI !" pArakI paMcAtamAM paTela jevA eke kahyuM : "bhAI ! phUlanI zayyAmAM poDhanArIne A kaThaNa bhUmi kema bhAve ? kyAM sudhI bhAvaze enI zaMkA che." - pRthvI sAme najara mAMDIne cAlatAM sAdhvIrANI A badho lokApavAda sAMbhaLe che, paNa manamAM kaMI ANatAM nathI; vicAre che ke : "loko to jevuM jue tevuM kahe, jevuM jANe tevuM vaMde, emAM rIsa kevI ? ane e khoTuM paNa zuM kahe che ? mane mArA sauMdaryanuM abhimAna hatuM. ane yuvAnInA zokha paNa kyAM ochA hatA ? koI rUpavatInuM nAma paDatAM pratispardhAmAM mAro garva sAtamA AsamAne jaI aDato. mArA eka eka ghATIlA aMga mATe mane bhAre abhimAna hatuM. huM koIne gaNakAratI nahi. bhAI, e to jeNe goLa khAdho hoya. eNe cokaDAM paNa sahavAM ja joIe ne !" jema niMdA sAMbhaLatAM jAya che, tema sAthvIrANInuM haiyA kamaLa vikasita thatuM jAya che. re, lokaniMdA sahana na karI zake e sAdhutvanI kiMmata keTalI ? bhagavAna mahAvIra vAraMvAra kahe che : "kIrti tamane phulAve, apakIrti tamane akaLAve, to vyartha che tamArI sAdhutA ! kIrti-apakIrti to sAdhunA gharanAM mobha ne vaLIo che." bhagavAna mahAvIranA sAdhusaMghanA netA che, sudharmAsvAmI - dharmanA jIvaMta avatAra, bhagavAna mahAvIranA sAdhvIsaMghanAM netA che AryA caMdanA - caMdanakASThathIya vadhu pavitra. AryA caMdanA A sAdhvI mRgAvatI tarapha kaMIka kaThora vartAva rAkhe che. sukhazIliyA jIvo sukha-sagavaDa tarapha pharI jaladI kheMcAI na jAya, e mATe teo satata jAgrata rahe che; tapa, japa ne vratanI kaThoratAne jarAya narama paDavA detAM nathI. eka rAjarANI tarapha AryA caMdanAno ati kaThora ne lukhkho vartAva sahune khUMce 132 D premanuM maMdira che. Akho samudAya kahe che, ke dareka vAtanI dhIre dhIre keLavaNI karavI ThIka paDe. mAthuM mUMDAvavAnI sAthe ja bhalA kaMI mana mUMDAI jatuM haze ? mAtra veza dhAraNa karyuM zuM vRttio vaza thaI jatI haze ? paNa sAdhvI-rANI mRgAvatIne hRdaye apAra viveka che. e kaMI bolatAM nathI; sarva kaMI sahana karI le che. zatrunA ghA sAdhu hoMzathI sahana kare, to A to zubhaciMtakanI kaThoratA hatI, rANI to manamAM ne manamAM vicAre che : "re, huM kevI zithila chuM ! AryA caMdanAne mAre kAje kevo paritApa veThavo paDe che ! dhik mAruM jIvana !" sAdhusaMghamAM bhUtakALanI ghaTanAonuM smaraNa yogya nathI lekhAtuM. bAkI sAMsArika saMbaMdhe mRgAvatI mAsI che ne AryA caMdanA bhANeja che. mRgAvatI vasradezanA rANI che ne caMdanA aMga dezanA rAja kumArI che. caMdanAnAM mAtA dhAriNIdevI ne mRgAvatI sagI mAjaNI baheno hatI. bhUMDo bhUtakALa yAda karavAthI zuM phAyado ? bAkI prapaMcI rAja kAja mAM koNa konuM saguM ne koNa konuM saMbaMdhI ! mRgAvatI rANInA patie potAnA sADhubhAI para caDhAI karI. sAdhu marAyA ne sALIne ApaghAta karI jIvanano aMta ANavo paDyo. e laDAInI lUMTamAM bhANeja caMdanA gulAma tarIke vecAI, bhaluM thajo bhagavAna mahAvIranuM ke caMdanAne dAsatvamAMthI mukta karI, sAdhvIsaMghanA netRpade sthApyAM. eTale jo ke AryA caMdanAe rAja mahelanAM rAjasukha nahotAM mANyAM, paNa enA vikAro ne vilAsonA paritApa avazya jANyA hatA. - jamanAra roTalI para vadhu ghI copaDe, to e roTalI pote ja khAI zakato nathI. e vAta jagajAhera hatI ke A rUparAzie potAnA patine paNa bhrAntimAM nAkhI dIdhelo. "mAgha svatI ja' evo bhaya kauzAMbIpatine lAgelo. Akhare pataMgiyuM potAnI dIpalAlasAmAM jaLI maryuM. rAjA zatAnika akALa mRtyu pAmyA ne pachI A niHsahAya rUpane potAnuM karavA ujjainIno rAjA caMDapradyota caDhI Avyo. divaso sudhI yuddhanI kALI chAyA deza para prasarI rahI, khuda rANIe rUpalAlasAnAM jUThAM svapna ApI avaMtIpatine divaso sudhI chetaryo ! e to bhaluM thajo bhagavAna mahAvIranuM ke dezane yuddhamAMthI ugAryo, ne mRgAvatIne sAdhvI banAvI nirbhaya karI. eTale AryA caMdanAe rUpa taraphanI satata cokIdArIne potAno svAbhAvika dharma lekhyo hato. rUpane saMsAramAM kaMI ochAM bhayasthAno che ? rUpane to phUlanI jema premamaMdiranI pratimA D 133
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAranA tuSArAghAtothI sadAsarvadA rakSavuM ghaTe ! saMsAranA rUpa vizenA AghAtothI AryA caMdanA ja sAvadha hatAM. ema nahotuM; sAdhvI-rANI pote paNa sAvadha hatAM. kAMDAM para kaMkaNa nahotAM, kaMThamAM hAra nahotA, mastaka para keza nahotA, mAthA para dAmaNI nahotI, chatAM evuM kaMIka tyAM hatuM ke je na hovA chatAM badhuM hatuM. dehachabImAM rUpajyotsnAnI zobhA sadAkALa vilasI rahetI. vatsa deza para jANe ekasAthe be mahAmeghanI jhaDIo Aje varasI rahI hatI : varSAno svAmI mahAmegha potAnAM jaLa codhArAM varasAvI rahyo hato. abhayanA svAmI bhagavAna mahAvIre aNapalaLelI manobhUmine potAnI upadezadhArAothI pariplAvita karI mUkI hatI. ahIM AtmAnI vAta hatI. sabhAmAM koI dravyavaMta hatuM, to koI dravyavihoNuM hatuM. koI sattAvaMta hatuM, to koI sevAdhana hatuM. koI sAMgopAMga dehavALuM hatuM, to koI ekAda aMga-upAMgahIna hatuM; paNa zraddhAhIna tyAM koI nahotuM. upadezadhArAo akhaMDa bhAre varasI rahI. taDako DhaLyo. saMdhyAnA manorama paDadAo pRthvI para patharAyA. rajanIrANI nIla raMganI sADI oDhIne AvI, chatAM koIne aMdhakArano khyAla paNa na Avyo ke asUruM thayAnI kalpanA paNa na jAgI, AtmAno aNadITha prakAza eTalo jhaLahaLato hato ke gaganAMgaNe tAralA ramavA AvyA, toya koIe UbhA thavAnI ke javAnI icchA na sevI. sUrya emanI samIpa jhagamagato hato; caMdra emanA bhAla para sumadhura cAMdanI DhoLato hato. bhalA, AvA tejapaMthanA paripaMthIone aMdhakAranI kalpanA kema Ave ? vizvavINAnA tAra na jANe kyAMya sudhI raNajhaNatA rahyA. AtmAnA paripaMthIo na jANe kyAMya sudhI mugdha banI besI rahyA. e tAra thaMbhyA tyAre jANe sahu jAgyAM; joyuM to cAre tarapha aMdhakAra gherAI gayo hato ! na eka jaNe akaLAmaNamAM kahyuM : "are ! hamaNAM sudhI to sUrajano prakAza hato ne !" bIjAe kahyuM : "are ! potAnI jyotsnA sAthe caMdradeva ahIM ja hatA ne !" trIjAe kahyuM : "vizvavINAnA amara nAdane jhIlavA svarganA devatA paNa Ave che. devagaNa sAthe Abhane ovArethI sUryadeva ne caMdradeva paNa upadeza sAMbhaLavA AvyA hatA. e hatA tyAM sudhI rAta ke divasa kaMI na samajAyuM." dhanya vANI ! dhanya jIvana ! karatAM sabhA visarjana thaI. zrotAonI zreNImAM sAdhvI mRgAvatI chellAM nIkaLyAM. avanI para ghora aMdhakAra gherAI gayo hato, paNa A sAdhvI-rANInA hRdayamAM leza paNa aMdhakAra nahoto. e to svastha citte e potAnA vAsasthAne (upAzraye) 134 - premanuM maMdira AvyAM. dvAramAM ja emanI ciMtA karatAM AryA caMdanA khaDAM hatAM. emaNe sAdhvIrANIne AvatAM joIne kahyuM : "eka uMdarane jeTalo mArkArano Dara che, eTalo rUpavatI nArIne saMsArano Dara che." mRgAvatI mastaka namAvI rahyAM, kaMI na bolyAM, paNa emanI mukhamudrA kahetI hatI ke emanA aMtara para bolavAthIya vizeSa pratyAghAta paDyA hatA. AryA caMdanAe sAdhvI saMghanA rakhevALa tarIke Thapako ApatAM vadhArAmAM kahyuM : "kulIna strIe ATalI moDI rAta sudhI bahAra rahevuM na ghaTe !" eTale zuM sAdhvI-rANI akulIna ? nA, nA. divasane rAta koNa kahe ? paNa A to jIvanamAM vagara vAMke karelA anyAyono paDagho hato. rAjarANI thaIne sauMdaryAbhimAnI samrAjJI thaIne pote jagata para zA zA anyAyo nahi gujAryA hoya ? Aje jIvanamAM sukumAra vRttione sthAna maLyuM che, ethI zuM pUrvajIvananI svArthI vRttionAM pApa bhuMsAI jaze ? nA, nA. jagatane copaDe to hisAba cokhkho che ! lIdhAdIdhAnI barAbara patAvaTa thavI ghaTe ! mRgAvatI e AkSepa zAMti citte sahI rahyAM. aMtaramAM anutApa jarUra jAgyo, paNa emaNe kaMI pratyuttara na vALyo. cittamAM prAyazcittanuM ghammaravaloNuM AraMbhAyuM. AryA caMdanAne Aja kharekhara bhAre ciMtA upajI hatI. teo jANatAM hatAM ke jIvananA game tevA majabUta rathanI eka nAnI sarakhI khIlI paNa DhIlI paDavI na joIe, nahi to kyAreka AkhA rathane UMdho vALI de. emaNe vadhArAmAM kahyuM : "rUpa-lAvaNyabharI strIe sukarmonI jyAM ArdratA nathI, tevA sthaLa-kALamAM pharavuM hitAvaha nathI. jaLa ja mAchalI mATe ucita che; sthaLa ene mATe mRtyu che. upadezamAM to huM paNa hatI ja ne ! samaya thatAM UThIne cAlI AvI ! strIe-ane temAMya rUpavatI yuvAna strIe-saMsArathI khUba sAvadha rahIne cAlavAnI jarUra che." zabdomAM chUpI AzaMkA ne anizcita AkSepa bharyAM hatAM. eno pratyuttara ApI zakAya tema hato; paNa e to AjanA kAryano pratyuttara thayo; paNa jeno potAnI pAse pratyuttara nathI e gaI kAlanAM karmonuM zuM ? mRgAvatI maunabhAve aMtarabhAvamAM nimagna banyAM. kSullaka banatA jatA aMtarane emaNe cImakI dIdhI ke sukha saMbhASaNo khUba khUba mANyAM, to duHkha veThatAM kALaje ghA kema vAge che ? jANatAM nahotAM rANIjI, ke sukha ane duHkha e to eka ja sikkAnI be bAju che ? e rAta khuba haiyAvalovaNa nIvaDI. AryA caMdanA A navAM sAdhvI-rANInAM premamaMdiranI pratimA D 135
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ are, paNa e sApa to parama sAdhvI caMdanAnA bichAnA tarapha AgaLa vadhyo. kALaviSa sarpa ! enA phUMphADAmAMya viSa UchaLatuM hatuM. AryA caMdanAno hAtha laMbAIne sarpanA mArgamAM ADo paDyo hato. sarpa e ja raste AgaLa dhasato hato. uMdaronI DAkalI A yamadevanA AgamananI vAtane jAhera karatI hatI. abhayane varelAM sAdhvI mRgAvatI rANI UbhAM thayAM. vijaLInI tvarAthI emaNe AryA caMdanAno hAtha upADI lIdho. viSadhara nAga potAno mArga niSkaTaka joI AgaLa vadhI gayo, ne eka khUNAmAM jaIne lapAyo. DAkalI hajI jorajorathI vAgI rahI hatI. sAdhune zobhatI zvAnanidrAvALAM AryA caMdanA, koIno hastasparza pAmatAM, saphALA jAgI gayAM. joyuM to potAno hAtha sAdhvI mRgAvatInA hAthamAM ! A zA mATe ? AryA camakI UThayAM. emaNe pUchavuM : "mAro hAtha kema pakaDyo ?" mRgAvatIe sarpanI vAta kahI. khUNAmAM chupAyelA kALaviSa sarpane AMgaLI cIMdhI batAvyo. sarpanA astitvane jAhera karavA vAgatI DAkalI tarapha temanuM lakSa tapa, saMyama ne AcAra vize vicAre caDhI gayAM. rAta sudhI e UMghI ja na zakyAM. Akhare madharAtanI zILI havAe emanA para nidrAnAM dhAraNa vAgyAM. sAdhvI-rANI mRgAvatI sUtAM jarUra hatAM, paNa emanuM mana jAgrata hatuM. pazcAttApano pracaMDa agni emanA AtmakAMcanane tapAvI rahyo hato. koI agniparIkSAmAM e paDyAM hatAM. maMthananAM ghammaravaloNAM cAlatAM hatAM. saMsAranuM AkhuM svarUpa emanI sAme tAdRza thayuM hatuM. saMsAra, sukhopabhoga, sattA, samRddhi, jIva, ajIva, dharma, adharma, puNya, pApa, jANe saMsArane tapAvI rahelAM tattvo emane hAtha kaMkaNanI jema pratyakSa thatAM cAlyAM ! sAdhvI caMdanAne sUtelAM joI sAdhvI-rANI mRgAvatI beThAM thayAM ne manathI emane vaMdana karI rahyAM. vaMdana hajo e adhamauddhAraNe prabhu mahAvIrane !" vaMdana hajo mArAM parama upakArI satI-sAdhvI caMdanAne !" vaMdana karavA mastaka namAvatAM sAdhvIrANInAM netra AgaLa koI agamya tejanuM vartuLa ramI rahyuM. yubhita hRdayasAgaramAM jANe ekAeka zAMtinA vAyarA vAyA. Aha ! manamAM kevo AhalAda pedA thayo ! cittamAM kevI prasannatA pragaTa thaI ! duHkha , zoka, saMtApa jANe dUra dUra cAlyAM gayAM. AMkha sAme jANe aMdhakAra nathI. samasta saMsAra jANe emanAM netro sAme pratyakSa che. carmacakSuthI have zuM nIrakhavuM ? cakSu baMdha hoya toya e badhuM nIrakhe che ! hRdayamAM taraMgahIna mahAsAgara AvI Ubho che. zAMti anahada ! sukha avyavahita ! nivAsasthAnamAM ghora aMdhakAra vyApyo hato. e ghora aMdhakArane bhedatAM sAdhvIrANInAM netro camakI rahyAM. have pRthvInA paTa para emane mATe kyAMya aMdhakAra rahyo na hato. bhAlapradeza para tejano puMja ne hRdayapradeza para zAntino sAgara laheriyAM laI rahyo hato. sAdhvI-rANIe bhagavAna pAse sAMbhaLyuM hatuM : "mahAjJAnI ne mahAsAdhakane chevaTe Avo jJAnaprakAza lAdhe che. e traNe jagatane hAthamAM rahelA AMbaLAnI jema pratyakSa joI zake che." are ! e ja prakAza mane lAdhyo ! mRgAvatI agamya AnaMdanI paLomAM DolI rahyAM. are, paNa A zuM ? upAzrayamAM kALo maNidhara nAga ! viSayavAsanAnA avatAra jevo kALo bhammara nAga ! jANe potAnA aMtaranA viSaya-vikAra potAno deha choDIne bhAgI chUTyA ! 136 premanuM maMdira upAzrayamAM ghora aMdhakAra vyApyo hato eTale AryA caMdanA kaMI nIrakhI na zakyAM. emaNe jarA ugratAthI pUchayuM : comera kevo ghora aMdhakAra phelAyelo che ! hAthanI hatheLI paNa dekhAtI nathI, to tame sarpane kevI rIte joI zakyAM ?", "koI avarNanIya tejapuMja mArAM aMtaramAM pragaTyo che. e parama jyotimAM huM bahu spaSTa joI rahI chuM." mahAjJAnIne je prakAza siddha hoya che, evA prakAzanI tame vAta karo cho ?" caMdanAe jarA kaTAkSamAM pUchayuM : zuM tamane kevaLajJAna-trikALajJAna thayuM che ?" jI hA !" mRgAvatIe svAbhAvikatAthI kahyuM. chaTa !" AryA caMdanAnA mukhamAMthI tiraskArasUcaka uccAra nIkaLI gayo. are, potAnA jevI jJAnavRddha, saMyamavRddha, AryAne hajI e jJAna prApta thayuM nathI, ne Aja kAlanI sAdhvIne A trikALajJAne ? na bhUto na bhaviSyati. AryAe parIkSA mATe gahana prazno pUchavA mAMDyA. mRgAvatIe sAva sAdI rIte enA khulAsA ApavA mAMDyA. AryA caMdanAne kSaNavAramAM khAtarI thaI gaI ke mRgAvatIno beDo pAra thaI gayo che. ene nakkI trikALajJAna pragaTyuM che. AryA caMdanAnA manamAM pazcAttApa premamaMdiranI pratimA D 137
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ thayo : "are ! mArAthI vadhu jJAnIno meM tiraskAra karyo !" "AryA caMdanA UbhAM thayAM, ane mRgAvatInA caraNamAM jhUkI paDatAM bolyAM : "Aja jANyuM ke jJAna vaya ke vaMzane jotuM nathI. mAro aparAdha kSamA karo ! hiNAyelA niMdAyelA vagovAyelA-bhArabhUta banelA rUpe tamAro uddhAra karyo ! he rUpajyota ! tamArI jJAnajyotane aparAdhI caMdanAnAM vaMdana !" sAdhvI-rANI mRgAvatI AgaLa vadhyAM, ne potAnA pUjanIya AryA caMdanAne UbhAM karI bolyAM : "nirabhimAnI AtmA ! tamArA haiyAmAM paNa mArA jevI jJAnajyota pragaTI cUkI che. prAyazcitta ne nirabhimAna vRttie tamAro beDo paNa pAra karyo che." AryA caMdanA e zabdonuM satya, anubhavI rahyAM. emanA haiyAmAM paNa koI gahana jJAnArNava ghUghavI UThyo hato. sat, cit ane AnaMda ! 138 - premanuM maMdira 20 vatsarAja ane vanarAja vatsarAja ane udayana rAjabAgamAM navapariNItAo sAthe svairavihAra karI rahyA hatA. pRthvI para bakula, pArijAtaka ne baTamogarAnI seja patharAI rahI hatI. rANIjInAM kyAM anupama aMgo sAthe kaI kusumakaLInI sadazatA che, enA para rasabharyo kAvyavinoda cAlI rahyo hato. "strInA sauMdarya upara kAvyo racAya, ane puruSane zuM sauMdarya ja nahi, ke enuM koI kAvya ja race nahi ?" rANI aMgAravatIe prazna karyo. "puruSamAM vaLI sauMdarya kevuM ? A kALI kALI dADhI ! A lAMbI lAMbI karkaza mUcho ! A kaThora ne loDhA jevAM aMgo ! puruSane ane sauMdaryane zuM lAgevaLage, suMdarI !" vatsarAja udayane potAnI jAta upara vyaMga karatAM kahyuM. 'sauMdaryanA aneka prakAro che. kALA vAdaLamAM pUrNimAno caMdra kevo zobhAbharyo lAge che ! vatsadezanAM vikhyAta padminI rANI mRgAvatInuM sauMdarya mahArAjanA deha para ja damakI rahyuM che. enI pAse to koI paNa rUpavatI strInuM rUpa paNa jhAMkhuM paDe !" aMgAravatIe kahyuM. "e to jevI sRSTi tevI sRSTi ! rANIjI, puruSa-kavi strInuM sauMdarya vakhANe, strI-kavi puruSanuM sauMdarya vakhANe. je jene sulabha nahi, te tene vadhu priya !" "vAstavika kahyuM, mahArAja ! amane tamAruM baLa priya lAge, tamane amArI sukumAratA AkarSaka lAge. paNa e be ekalAM hoya to nirarthaka, eTale ja zAstramAM dAMpatyano mahimA gAyo lAge che. ekanI UNapathI bIjAnI pUrti thAya. sAMbhaLo mahArAja, huM tamArI kavitA karuM. satsaMgano A prabhAva che. pArasanA sparze loha paNa suvarNa thaI jAya !"
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ "vAru, rANIjI ! calAvo tamAruM kavitva. paNa jojo, rAjadarabAranA kavionAM peTa para rakhene pATu mAratA. e bicArA to kavitvanA jora para ja jIvana jIve che. bIjI kazI AvaData emane hotI nathI. caMdrane mukhacaMdra ane taraNAno DuMgara karavo enuM nAma ja emanuM kavitva. bAkI to Izvara sivAya bIjA konI kavitA karavA jevI che ? samajyAM, kavirANI ?" rAkSasaputrI aMgAravatI hAthamAM rahelA lIlA-kamaLathI mahArAjane mArI rahI. raNAMgaNamAM tIraNa bhAlAnA prahArathI jarA paNa AkuLavyAkuLa na thanAra mahArAja udayana A lIlA-kamaLanA mArathI trAhyatobA pokArI UThyA. emaNe rANIjIne kahyuM : "mApha karI devI ! have tamArI mazkarI nahi karIe. game tevA kaThora zAsanavALo cakravartI paNa gunegArane prathama aparAdhanI kSamA bakSe che. amAro A aparAdha pahelo ja che, eTaluM vatsadezanAM samrAjJI lakSamAM le, evI namra araja che." rAjAnA rAjyanI vAta choDo. ahIM to rANIjInuM rAja cAle che, zikSA avazya thaze." tyAre pharamAvo aparAdhIne zikSA ! gunegAra natamastake hAjara che." udayane mastaka namAvI kahyuM. - "Aja sAMja thatAM thatAM ahIM tamAre upasthita thaI javuM. vatsadezanAM samrAjJInI veNI A bakula puSpathI gUMthavI ne emAM pArijAtakanI kalagI parovavI ane pachI emane be hAthamAM UMcakIne phUlahiMDoLa para jhUle jhulAvavAM. zikSA kaDaka che, hoM ! aparAdhI pratye dayA ame samajyAM nathI !" ne rANI aMgAravatI bolatAM hasI paDyAM. jANe caMpA parathI caMpakapuSpanI kaLIo jharI. "paNa dayA e to rAjavIno khAsa guNa che. mAnanIya rANIjIe aparAdhI upara rahama karavA eka RtugIta gAvuM, jethI aparAdhIno aparAdha sArthaka bane." vinaMtI svIkAravAmAM Ave che." ne rANIjIe mahArAjanA hAthane potAnA be hAthe vacce jakaDI laI emane bAgamAM doryA. saMsAramAM sarvatra jANe madananuM sAmrAjya pravarte che. jyAM jyAM madana potAnI ANa vartAve che, tyAM tyAM rasika strI cakravartIpada bhogave che. puruSa bhale kaThora bhUmikAbharyA pradezomAM potAnI ANa vartAvatA hoya, paNa sukumAra gRhajIvananI samrAjJI to strI ja che. AvA AvA vicAromAM rasiyA vatsarAja udayana eTavAtA hatA, tyAM dAsIe AvIne nivedana karyuM : "mahArAja , vanapAlaka Avyo che; Avazyaka saMdeza sAthe upasthita thayo che." jaladI mokalI Apa, dAsI !" vatsarAja udayane kahyuM. tarata ja vanapAlaka AvIne praNAma karIne Ubho rahyo. vatsarAjanI AjJA thatAM eNe kahyuM : "pRthvIpati, ApaNA upavanomAM koI vicitra hAthI Avyo che. ene zastra kaMI karI zakatAM nathI. cAlAkImAM e koIthI chetarAya evo nathI. hAthaNIothI na lobhAya evo e naThora brahmacArI che. enI krIDAothI upavanonuM satyAnAza nIkaLI gayuM che. rAjasainikonI kaMI kArI phAvatI nathI." "dilane utsAha Ape evA samAcAra che. ghaNA divase AvA hAthI sAthe gela karavAno prasaMga maLyo che. vatsarAjane vaza na thAya evo hAthI te vaLI koNe joyo che ?" "mahArAja , sAmAnya hAthI jevo A hAthI nathI lAgato. cetIne cAlavA jevuM che." vanapAlake kahyuM. "kSatriyo cetIne cAlaze to vaizya ane enI vacce bheda zo raheze ? sAhasa e to kSatriyono svabhAva che." udayane kahyuM. paNa mahArAja ! tame kahetA hatA ke bhagavAna mahAvIre rAjAne sukhI thavuM hoya to sAta vastuthI dUra rahevAnuM kahyuM che : emAM madya, mAMsa uparAMta mRgayA paNa che ne ! mRgayA eTale zikAra. have e choDavo ghaTe. sAdhvI mAtAne A vAtanI jANa thaze to temane duHkha nahi thAya ?" rANIe vacamAM navI vAta umerI. "rANI, e to niraparAdhI mRga jevAM jIvone mAravA mATe niSedha che; A to aparAdhIne daMDa devAno che. A mRgayA na kahevAya; A to rAjadharmanuM pAlana kahevAya, AtatAyIne rAja daMDa kahevAya." "catura mANasone zabdonA aneka artha karatAM AvaDe che. sAruM, sidhAvo ne saphaLa thAo, paNa pelI sAMjanI sajA vize vismaraNa thavuM na ghaTe." rANIe kaTAkSa karatAM kahyuM. rANIjI, vatsarAja udayana ekavacanI che." aMgAravatI aMdaranA khaMDamAM jaIne dhanuSya-bANa tathA bakhtara laI AvI ne bolI : "Aja to huM pote Apane mugaTa paherAvIza ne bakhtara paNa huM ja sajAvIza. nAtha ! eTalI sevA karavAnI dAsIne anujJA maLavI joIe." "are, samrAjJIne vaLI A dIna-bhAva kevo ? ghaDI pahelAMnAM samrAjJInI A kevI raMkavRtti !!? - 'sa-nAtha strI pAse samrAjJIno ruAba hoya che. nAtha vinAnI ekalI nArI kIDIthI paNa kamajora banI rahe che." rANIe bakhtara tathA dhanuSya-bANa paherAvatAM kahyuM. ghaDI pahelAM rasika strInA caraNasevaka thaIne rasavinoda mANI rahelA mahArAja udayana vatsarAja jotajotAmAM upavanamAM pahocI gayA ane tAtAM tIro veratA 140 | premanuM maMdira vatsarAja ane vanarAja | 141
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanuSaTaMkArathI vanane gajavI rahyA. rANInA lIlA-kamaLanA mArathI trAhyatobA pokAranAra vatsarAjane uparathI dhUma tapato sUrya, mArganAM UMDAM nadI-nALAM ke bhUkha-tarasa herAna karatAM nahotAM. emaNe vanarAjano barAbara pIcho pakaDyo hato. hAthI paNa ajaba hato. A jaMgalamAM Avo hAthI kadI Avyo nahoto. vatsarAjanAM tAtAM tIra, puSpa parathI pANInuM biMdu sarI paDe tema hAthInA dehane sparzIne nIce paDI jatAM. enI gati paNa khUba vegabharI hatI. paNa kArya jema jema kaThina thatuM gayuM, tema tema rAjA udayanano utsAha dviguNa thato gayo. gajarAja ane vatsarAja vacce bhAre spardhA cAlI. vatsarAja utsAhamAM ne utsAhamAM sainikothI chUTA paDI gayA. maMtrI yaugaMdharAyaNa paNa emanA vegane sAtha ApI na zakyA. vatsadezanI sImA paNa kyAranI pUrI thaI gaI, enuM paNa vatsarAjane bhAna na rahyuM. zikArInI sadA evI ja gata hoya che. avaMtInI sImamAM vatsarAjano praveza thaI gayo. have pelo gajarAja kaMIka zithila thayo hoya tema dekhAto hato. pratispardhIne zithila thayelo nihALI rAjAne vizeSa utsAha vyApyo. e khUba vegathI AgaLa vadhyA. jotajotAmAM gajarAjano ne vatsarAjano bheTo thaI gayo. paNa bheTo thatAM to bhAre ajAyabI upajAve tevI ghaTanA ghaTI. rAjA udayane potAnuM tejasvI khaDaga kheMcI ghA karavA jevo hasta ugAmyo ke ekAeka vanarAjanuM peTa sAMcAkAmavALA saMpuTanI jema UghaDI gayuM ane emAMthI dazathI paMdara mallo bahAra kUdI AvyA. vatsarAja udayana tarata kaLI gayA ke pote koI kuTila kAvatarAnA bhoga banyA che. A hAthI sAco nahIM paNa yaMtrathI sarjelo che. have bhAthAmAMthI tIra khUTI gayAM hatAM; vaLI ATalo pIcho pakaDavAmAM ghaNI kharI zakti paNa kharcAI gaI hatI; chatAM hiMmata hAre e kSatriya kema kahevAya ? vatsarAje yuddhanuM AvAhana ApyuM. paMdara mallone emaNe dAvapecathI haMphAvavA mAMDyA, paNa tyAM to avaMtIpatinA bIjA sainiko paNa AvI pahoMcyA. ekAkI vatsarAja gherAI gayA. thoDI vAramAM emane pakaDIne badhA mallo yaMtrahAthI para besIne UpaDI gayA. yaMtra-hAthI vegamAM AgaLa vadhato hato. mahArAja pradyotanA A sevako hatA. udayananuM haraNa karavAnuM A eka rAjakIya kAvataruM hatuM. 142 D premanuM maMdira kSiprAnAM UMDAM jaLa oLaMgI e hAthI ujjainImAM pahoMcI gayo, ne badhA rAjadarabAramAM upasthita thayA. mahArAja pradyota siMhAsane birAjyA hatA. emaNe unnata mastake Daga bharatA vatsarAjanuM zaramathI bALI mUke tevAM veNathI svAgata karatAM kahyuM : "billIbAI keTalI vAra thI cATI jaze ! mAtAe chevaTe bhagavAnanuM zaraNa laI jIva bacAvyo, have putra konuM zaraNa leze ?" "avaMtIpati, kSatriyajAyAne potAnA bhujabaLa sivAya koInuM zaraNa khapatuM nathI, e kema bhUlI jAo cho ? vatsarAja udayana e kaMI zIrA mATe zrAvaka bananAra avaMtIpati nathI !' haiyAmAM krodhanI jvAlA bhabhUkI UThe tevAM veNa vatsarAja udayane kahyAM. emaNe vItabhayanagaranA udayana rAjA sAthenI ghaTanAnI yAda ApI. "chokarA, nAnA moMe vAta kare che ? paNa vatsadezanI gAdI para tane sthApana karanAra koNa che, e tuM jANe che ? tAruM AjanuM astitva kone AbhArI che, enI tane khabara che ? khabara na hoya to koIka vAra tArI rUpALI mAne pUchI joje ! avaMtInAthanI sattAne to tuM jANe che ne ? e sattAnI AmanyA svIkAravAnI taiyArI che ke nahi ? avaMtIpatie viveka khoyo. "AmanyA vaDIlonI hoya, zirachatranI hoya. gaIkAla sudhI mArA hRdayamAM avaMtIpatinuM e rIte mAnabharyuM sthAna hatuM : Aja to avaMtI ane vatsa pratispardhI banI sAmasAmAM khaDAM che. pratispardhInI AmanyA svIkAravI eTale parAjaya svIkAravo ane vatsarAja udayana mRtyu pahelAM parAjayane svIkArato nathI." "to avaMtInA kArAgAranI dIvAlo abhedya che." "udyamI puruSArthane mana kazuMya abhedya nathI." "udayana, tArA jevo chokaravAda huM paNa hamaNAM karI jAuM. mAro eka zabda ja Aje tane hato-na hato karI zake. chatAM mArA jevA kaThora puruSanA hRdayamAM paNa mAyAno ekAda aMza chupAI beTho lAge che. tArI mAtA para meM eka vAra snehabhAva dAkhavelo. e veLA to tArA hoTha parathI dhAvaNa paNa sukAyuM nahotuM. e veLA tArI DokI maraDI nAkhatAM mane vAra paNa na lAgata. paNa mArAmAM kaMIka dayAno aMza haze. e vakhate jene jivADyo ene Aje mAruM, e kema bane ?" "rAja, mArI mAtA Aje evA pade che, ke koI paNa carcAviSayathI para banyAM che. rAjakAjanAM bhUMDAM pariNAmo eNe sAkSAt nihALyAM. je kAdavamAMthI e tarI gaI e kAdavamAM khadabada thatA jIva ApaNe chIe. vAtabhaya nagaranA rAjA udayananI dayAthI jema eka dahADo Apa jIvyA ema mAruM banyuM hoya to emAM zaramAvA jevuM zuM che ? dayA e mAnavIno guNa che; dAnavano to nathI ne ? bhagavAna vatsarAja ane vanarAja D 143
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ to kahe che, pRthvI premanuM maMdira che; ene dveSanuM devaLa na banAvazo. vAvo tevuM laNazo. karmarAjanI sattA cakravartIthI paNa vadhu che." vatsarAja udayana nirbhaya rIte bolatA hatA. "paNa Akhare catura kAgaDo ThagAyo kharo !" rAjA pradyota vAtane bIjI rIte vALatAM kahyuM. A zabdomAM tiraskArabharyo upahAsa bharyo hato. "hA mahArAja ! haMmezAM catura kAgaDA ja ThagAya che; kAraNa ke emane potAnI caturAInuM abhimAna hoya che. mArA jevo eka bIjo catura kAgaDo kevI rIte ThagAyo-enI vAta paNa huM jANuM chuM. AjJA hoya to kahuM." "jarUra kahe. tArI bhASAmAM to jarA alaMkAra, upamA ne kavitvanI chAMTa haze, amArI jema taDa ne phaDa bolanAra tuM nahi," avaMtIpati pradyote anujJA ApatAM kahyuM. AkhI sabhA paNa kathA sAMbhaLatA utsuka thaI rahI. "vAta sarasa che; samajo to samajavA jevI che. suMdara evuM eka zahera che. e gAmamAM 'rAjA' nAmano kAgaDo rAja kare. ene potAnI kuTilatAnuM bhAre abhimAna. eNe 'maMtrI' nAmanA eka haMsanI bhAre khyAti sAMbhaLIne ene ThagavAno nirNaya karyo. eka vAra bhojanamAM kephI vastu jamADI e haMsane keda karI potAne tyAM ANyo. kAgaDAbhAI to phUlyA na samAyA ! paNa haMsa te haMsa ? kAgaDAbhAI rAja karatAM mUMjhAya eTale haMsanI salAha le. Akhare eka dahADo khuzI thaIne kAgaDAe haMsane kArAgAramAMthI mukta karyo. paNa pelA maMtrI nAmanA haMsanA manamAM eka vAta rahI gaI. ene thayuM ke A 'rAjA'ne paNa bodhapATha ApuM. eNe vepArIno veza lIdho, be sArI rUpALI menA laIne enA rAjamAM AvIne rahyo. roja menA gokha para besIne vinoda kare, ne pelo rAjA kAgaDo tyAM thaIne nIkaLe. e to menA para laTu banI gayo. "have pelA vepArI haMse 'rAjA' kAgaDAnA jevA caherAmahorAvALo eka kAgaDo potAne tyAM rAkhyo. enuM nAma paNa 'rAjA' pADyuM ne dararoja bharabajAre mAMcA para nAkhI auSadha mATe vaidyane tyAM laI jAya. pelo roja bUma mAre ke "huM rAjA chuM. mane A loko pakaDI jAya che. koI choDavo.' pahelAM to loko camakyA ke A che zuM ? paNa pachI emane khabara paDI ke A to gAMDo 'rAjA' nAmano kAgaDo che. eTale koI e bakavAda tarapha dhyAna na Ape. have pelA vepArIe tAkaDo racyo. pelI menAo dvArA kharekharA rAjA kAgaDAne maLavA bolAvyo. kAgaDAbhAI to menAnI mIThI mIThI vAtomAM lapaTAI gayA. tyAM to haMsamaMtrInA sevakoe ene acAnaka gherI lIdho ne muzkeTATa bAMdhIne gAma vaccethI khare bapore upADyo. 144 - premanuM maMdira "pelo kAgaDo mAMcAmAM muzkeTATa baMdhAyo. baMdhAyo bUma mAre : 'are, huM tamAro rAjA chuM, mane A loko upADI jAya che. koI choDAvo." "loko samajyA ke A to roja je gAMDo auSadhAlaye javA nIkaLe che te ja haze. bharabajAre pelA rAjA kAgaDAne haMsa maMtrI upADI gayo." vatsarAja udayana thobhyA. emanI vAte sabhAmAM bhAre rasa upajAvyo hato. sabhAjanoe AgaLanI vAta jANavAnI utsukatAmAM pUchyuM : "pachI zuM thayuM ?" "pachI zuM thAya ! haMsa udAra hato. eNe kAgaDAbhAIne kahyuM : 'juo, A to karmabhUmi che. ahIM to bAvaLa vAvazo to kAMTA maLaze; bakula vAvazo to phUla maLaze, karazo tevuM pAmazo, jAo, huM tamane mukta karuM chuM. have jarA sudharajo.' basa, vAta thaI pUrI. AMbe AvyA mora ne vAta kahIzuM pora !" "pazu-pakSInI to mAtra upamA ja che. koI rAjakuLanI vAta hoya ema lAge che." eka sabhAsade prazna karyo. "jarUra. keTalIka vAra pazu-pakSInI vAto parathI mANasone nItino bodha apAya che; jema vatsarAjane Aje vanarAjathI bodhapATha maLyo tema." "amane kAgaDA ane haMsanAM sAcAM nAma kaho." eka sabhAsade prazna karyo. "tamAro Agraha che, to kahuM chuM. e haMsa maMtrInuM nAma abhayakumAra ane kAgaDAnuM nAma...." vatsarAja jarA thobhyA, ne thoDI vAre bolyA : "are, bhAre bhulakaNo chuM huM ! vArtArasika sabhAjano, mArI TUMkI smaraNazakti mATe mane mApha karazo. e rAjA kAgaDAnuM nAma huM sAva vIsarI gayo chuM. mahArAja avaMtIpati vAtonA bhAre rasiyA che. emane jarUra yAda haze..." avaMtIpatine A vArtA potAne uddezIne hatI, enI aspaSTa khAtarI to thaI gaI hatI, chatAM chANe vIMchI na caDhavavA mATe emaNe mauna dhAryuM hatuM. thoDA vakhata pahelAM pote mahAmaMtrI abhayane ThaMgelA, eno ja badalo levA yojAyelI A vyUharacanA hatI. vatsarAjanA A chellA zabdo sAMbhaLatAMnI sAthe uzkerAIne avaMtInAthe kahyuM : "A cibAvalAne kArAgAramAM pUrI do ! enI vArtA bhale ene lAgu paDe. enA dezamAM viveka jevI vastu ja lAgatI nathI ! nAnA moMe moTI vAta karatAM ane zarama paNa AvatI nathI !" tarata ja subhaToe vatsarAja udayanane tyAMthI kArAgAra tarapha doryo. vatsarAje unnata mastake jatAM jatAM garvabhera kahyuM : yAda rAkhajo, avaMtIpati ! huM paNa eka dahADo je rIte abhayakumAra gayA vatsarAja ane vanarAja D 145
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ e rIte cAlyo jaIza-DaMkAnI coTa para." "avaMtInA kArAgAramAM to yamano praveza paNa durlabha che." mahArAja avaMtIpatie kRtrima rIte hasatAM hasatAM kahyuM. kRtrima hAsya e musadIonI khAsiyata hoya che. mAyA bUrI cIja che. enI mA para jevI mArI mAyA hatI, evI ja A chokarA para che. nahi to A talavAra konI sagI thaI che ? avaMtIpatinA kopAnalamAM koNa bhasma nathI thayuM ? paNa chokarAnI sAthe chokaraveDA karavA mArA jevA bhAratavikhyAta rAjavIne na zobhe. e to choruM kachoruM thAya." avaMtIpatie mananI moTapa dAkhavatAM kahyuM. e moTapa paNa eka musaddIvaTa manAI. jaya ho mahAsena avaMtIpati pradyotarAjano !" sabhAe jayajayakAra karyo. sAre ke mAThe dareka prasaMge moTe avAje AvA e kasarakhA, UmihIna jayajayakAra karavA prajAnI jIbha TevAyelI hatI. 21. vAsavadattA avaMtInI rAjakumArI vAsavadattA asarAnuM rUpa ne satInuM zIla laIne rAja kuLamAM janmI hatI. kAdavamAMthI kamaLa pedA thAya tema, rAjA pradyotanA vAsanAvaibhavavALA jIvanasarovaramAM zobhA ane suzrIbharyuM A kamaLa khIlyuM hatuM. jIvananA parAga samI A putrI pitAnA asaMtuSTa jIvanane joI svayaM AtmasaMtuSTa banI hatI. paTarANI zivAdevI enAM mAtA nahotAM; paNa e dharmazIlA rANIe A namAyI dIkarIne mAno yAra Apyo hato. eNe satI zivA rANInuM dIpakanA jevuM-sukha ne duHkhamAM sarakhI rIte baLatuM--jIvana joyuM hatuM. pitAnA saMtapta vAsanAagnimAM roja bhaMjAvAnuM jenA nasIbe ja DAyuM hatuM, evI mAtA mATe mRtyu e ja chuTakAro hato. eNe vAsanAnA vamaLa vacce zIla pALavAnuM hatuM, ne jenA kAje e zIla pALatI e patinA zIlavihIna jIvanane jALavavAnuM paNa hatuM; kAraNa ke e strI hatI. A saMsAramAM je strI tarIke pedA thaI, enA nasIbamAM sadA gulAmI lakhAI hatI, pachI bhale e dAsabajAramAM vecAyelI dAsI hoya ke rAjamahAlayomAM UcharelI rAjakumArI hoya ! strInA avatAramAM bAlyAvasthAmAM bApa dIkarIne dAbamAM rAkhato hato; yuvAvasthAmAM patino koraDo taiyAra raheto; vRddhAvasthAmAM putra mAtAnA zIla mATe ciMtita raheto. strInA zIlano puruSone kadI bharoso nahoto, kAraNa ke puruSoe pote ja zIlane sarvathA khoyuM hatuM ! strI paNa zIla jALavavA svataMtratAnA dvArane sadA bhIDeluM rAkhatI, emAM paNa strI jema ucca varNanI, ucca gharanI, ucca rAjavaMzanI ema enI A mUMjhavaNamAM vadhAro thato. sUryanuM darzana paNa ene nasIba nahotuM. asUryapazyA enuM 146 | premanuM maMdira
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnabharyuM vizeSaNa lekhAtuM. kArAgAra jevAM aMtaHpuro ne krUra paMDha cokIdAro enI AsapAsa abhedya dIvAlo racatA. strIne svataMtra jIvana jevuM kAMI ja nahotuM ! A svataMtratAnuM dvAra pahelavaheluM ughADyuM bhagavAna mahAvIre. emaNe dAsabajAramAM vecAyelI dIna-hIna caMdanAno uddhAra karyo ane eka dahADo ene ja AgevAna sAdhvIne banAvIne sAdhvI-saMgha sthApyo. strI uparanA puruSanA anaMta varcasvano tyAM aMta Avyo. bhautika jIvana karatAM AdhyAtmika jIvana jIvavA icchatI, vilAsa karatAM vairAgyane pasaMda karanArI, svArthI putronA pAzamAM hijarAyelI, julmI patinA hAtha nIce haNAyelI, lagnajIvananI anicchAvALI aneka strIo A saMghamAM bhaLI. je saMghamAM AvI tene saMghanA niyamaupaniyama pALavAnA; bAkI sAMsArika baMdhanothI sarvathA para. kauzAMbInI rANI mRgAvatI ne avaMtInI rANI zivAdevI jyAre e sAdhvIsaMghanuM avalaMbana laI saMsAranI duSTatAne tarI gaI tyAre to enI sukIrti cAre tarapha prasarI gaI. - strI e divaso AdhyAtmika svataMtratA meLavI zakI. tyAM ene patino trAsa, pitAno dAba ke putranuM oziyALApaNuM nahotAM. zIla to baMne sthAne ene anivArya hatuM, paNa ahIM ene sAthe svamAna maLyuM, jIvananI svataMtratA lAdhI. | niyamana to ahIM paNa hatAM ne tyAM paNa hatAM, paNa tyAMnAM niyamano lAdelAM hoI ene pazuthI hIna banAvatAM; A niyamano aicchika hoI jIvana vikAsamAM sAtha purAvatAM. UchaLatAkUdatA rUperI jharaNa jevI vAsavadattA eka ajaba vAtAvaraNamAM UcharI nAnI uMmare moTI samaja meLavI zakI hatI. mAtA zivAdevInA Atmika paMthe-muktipaMthe gayA pachI, vAsavadattAne jIvana UNuM-adhUruM lAgyA karatuM. mUrtimaya rAgaNI jevI e mugdha yovanA have ghaNI vAra udAsInatAnI mUrti banI jatI. nRtya, gIta ne vAghanI paMDitA hamaNAM hamaNAM emAM nIrasa banI hatI. Aja sudhI jene jIvana jIvavA vize vicAra ja nahoto Avyo, ne UMDA jaLanI sonerI mAchalInI jema je raMgIna duniyAmAM mANatI hatI, tyAM ene have AgAmI jIvana vize vicAra AvyA karatA. sajIva sadehI UrmikAvya jevI vAsavadattA vairAgyanuM zuddha kAvya banatI jatI hatI. AMbADALe TahukA karatI koyalaDI ke zrAvaNanA anarAdhAra nIramAM bhIMjAIne pAMkha bhIDIne beThelI cakalInI jema e kaMIka vyAkuLa manodazA bhogavatI hatI. pracaMDa, parAkramI, khAMDAnA ajaba khela khelanAro, avaMtInA rAjyane AryAvartanuM eka mahAna sAmrAjya banAvanAro rAjA pradyota, je potAnI krodhaprakRtine lIdhe caMDapradyotanuM upamAna pAmyo hato. e A rUpazIlA ne guNazIlA putrI vAsavadattAne 148 D premanuM maMdira joIne vAtsalyadhelo banI jato. ahIM enA aMtaranA kaThora durgama paDa pAchaLa chupAyelI snehanI saravANI ekAeka phUTI nIkaLatI, ne vAsavadattAne nirmaLa snehanA nIrathI snAna karAvatI. A veLA rAjA pradyota grISmaRtunA jharaNa jevo zItaLa, taddana saraLa prakRtino ne premALa saMgRhastha dekhAto. rAjAonA mijAjane jANanAra avaMtInA zANA mahAmaMtrI Ave vakhate keTalAMka gUcavALA kAmonA nikAla mATe AvatA, ne jevuM joIe tevuM AjJApatra meLavI letA. e koI vAra khAnagImAM kahetA : "mahArAja avaMtIpati be vyaktio pAse DAhyADamaro banI jAya che : eka bhagavAna mahAvIra pAse ne bIjI rAja kuMvarI vAsavadattAnI pAse, e vakhate emanAmAM sadgRhasthAI eTalI jhaLahaLe che, ke jANe e mahArAja pradyota ja nahi ! dhAryuM karAvI lo !" aSADhano mahino hato, ne AkAza jharamara jharamara varasI rahyuM hatuM. grISmanA tApathI akaLAyelI sarakhesarakhI sAhelIonuM eka vRMda rAja kuMvarI vAsavadattAne upavanamAM AmaMtrI javA Agraha karI rahyuM hatuM. akaLAyelI A sakhIo lajjAnAM AvaraNa halakAM karIne caMdanabAgamAM jharamara jharamara mehulAne jhIlavA javAnI hatI. Akaro unALo aLAIothI sukumAra dehane jANe khAI gayo hato. keLanA staMbha jevI snigdha dehalatAo ene kAraNe karkaza banI gaI hatI. Aje dehane ane dilane khullI kudaratamAM bahelAvIne sahunI icchA tanano ane manano bhAra alpa karavAnI hatI. kuMvarIbA, A mehulo to juo ! pelI taLAvaDI dUdhe bharAI gaI. enI motInI pALa upara moralA Dhela sAthe kaLA karI rahyA che. laviMganI latA devakusumothI laMbe ne jhUMbe phUlIphAlI che. caMdananAM vRkSo parathI sugaMdhita meghajaLa cUe che. cAlo, cAlo, mahArAja pradyotanI lADakavAyI kuMvarI Ama UNI ne oziyALI kAM ?" eka sukhIe kaTAkSamAM kahyuM. paNa vAsavadattA to zAMta ne vicAramagna ja besI rahI. enI kamaLadaMDa jevI nAkanI surekha dAMDI ne AbhanA be tAraliyA jevI AMkho jANe eka rasakAvya racI rahyAM. "re sakhI ! ghaNamUlA sAjana meM svapnAmAM dIThA !" bIjI sakhIe eka AMkha rAja kumArI tarapha ne bIjI AMkha sakhIo tarapha ardhamacI rAkhIne kaTAkSa karyo. sapanAMnI to A avasthA che, sakhI ! paNa ema udAsa thaye kaMI cAle ! aMtaranI prIta pIDA karatI hoya to kaMIka oSTha para ANIe to samaja paDe. ApaNe te kaMI sarvajJa chIe ke aMtaranI vAta vagara kahe samajI laIe !" vAsavadattAe A yaMga tarapha lakSa na ApyuM. eNe UMDo niHzvAsa nAkhyo. vAsavadattA 1 149.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ pelI sakhIe kahyuM : "hAya re mA ! duHkha bahu UMDuM che. lAvo re sakhIo ! uzIranuM (khasanuM) attara lakhIne haiye ghasIe strI ane mAchalI kyAre taraphaDe, jANo cho ne sakhIo ? snehanuM jaLa na hoya tyAre ! hAya re sAjana ! A to jalamAM mIna piyAsI !! baTakabolI sakhIomAMthI eka sakhI doDIne kharekhara uzIranuM attara laI AvI, ane vAsavadattAnI kaMcuMkInI kasa choDavA lAgI. udAsa rAjakuMvarIthI A aTakacALI sakhIo pAse Akhare hasI devAyuM. eNe sakhIone komaLa hastathI dUra haDaselatAM kahyuM : "maro ne ahIMthI AvI !". "ame to bhale AthI marIe, paNa ghaNuM jIve tAro sAjana ! vAsavadattA, sAcuM kaheje , tuM konuM dhyAna dharatI hatI ? kayA puruSanA bhAgyanuM pAMdaDuM khaseDI nAkhavAno teM niradhAra karyo che ? kono saMsAra dhanya karavAno teM nirNaya karyo che ? je bhAgyazALI nara kuMvarIbAne pAmaze, ene saMsAramAM svarga utAravA mATe zeSa zuM meLavavAnuM raheze ?" vAsavadattAe Akhare potAnA oSThanuM dvAra kholyuM; rUperI ghaMTaDI jevA ravathI kahyuM : "bakulA ! putrI thaIne je janmI, e pAraNAmAM ja parAdhInatA letI AvI. dIkarI ne gAya, dore tyAM jAya !" nA, nA, tArA viSayamAM e vAta khoTI che. mahArAja avantIpati svayaM amane kahetA hatA ke vastuno to svayaMvara racavo che. e pasaMda kare tenI sAthe ja mAre ene varAvavI che. rAja kuLomAM thAya che tema mAre maDA sAthe mIMDhaLa nathI bAMdhavuM." sakhIe jANe AzvAsana ApyuM. "e vAta sAcI che. bApujI to aneka vAra kahe che, ke mAre kyAM vaizAlInA gaNanAyaka rAjA ceTakanI jema pAMca-sAta putrIo che, te vagara joye-jAye UDe kUve nAkhuM !" "e vaLI kevI vAta ? ame to jANatI ja nathI ke eka bApane sAta dIkarI ! UMDA kUvAno zo artha ? amane kahe.sakhIoe utsukatAthI pUchyuM. strIo svAbhAvika rIte paravArtAnI rasiyaNa hoya che. UMDe kUve nAkhyA jevuM ja ne ! eka dIkarImAM sukha na bhALyuM. moTI dIkarI prabhAvatInuM vItabhayanagaranA rAjA udayana vere lagna karyuM. bicArI nAnapaNamAM ja marI gaI. ane rAjA udayana enA zokamAM rAjAmAMthI rAjarSi banI gayo. duHkhamAM enuM mana mahAvIra tarapha vaLyuM. bIjI dIkarI padmAvatI. enuM lagna caMpAnA rAjA dadhivAhana joDe karyuM. e dadhivAhana raNamAM roLAyo ne bicArI padmAvatI ziyaLa 150 D premanuM maMdira bacAvavA jIbha karaDIne marI. rANI padmAvatInI dIkarI vasumatI hATe hATe vecANI !" vasumatI eTale AryA caMdanabALA ja ne ? kauzAMbInAM rANI mRgAvatIe jemanI pAse dIkSA lIdhI e ja ne e ?" sakhIoe vacce kahyuM. "hA, hA. bhANeja guru ne mAsI ziSyA. caMdanabALAnI mA ne rANI mRgAvatI baMne sagI baheno. mRgAvatIno pati rAjA zatAnika ceTaka rAjano trIjo jamAI !" arara ! tyAre A to sagA sAhue ja sATune mAryo, ema ja thayuM ne, bA ?" nahi to bIjuM zuM thayuM ? A saMsAramAM svArtha pAse koNa saguM ane koNa vahAluM ! paNa kaThora karma karanAra e rAjAnI Akhare zI dazA thaI e to khabara che ne ? bApujI enA deza para caDhAI laI gayA, eTale e evo Daryo ke chevaTe ene atisAra thayo ne bhUMDe hAle maraNa pAmyo ! enI rANI mRgAvatI to padminI gaNAtI. puruSane to samajo ja cho ne ! strIne to e koI cAkhavAnI vAnagI jevI samaje che !" vAsavadattA bolI. sakhIoe vacce kahyuM : "kahe che, ke bApunI dADha enA upara DaLakI hatI. jo bhagavAna mahAvIra AvI pahoMcyA na hota to bhAre gajaba thaI jAta. sahunI bAMdhI mUThI rahI gaI. puruSanI vAta puruSa jANe. e to kahevAya bhramaranI jAta. Aja A phUle to kAla pelA phUle dharama to strIe sAcavavAno kuMvarIbA ! loko kahe che, ke eno kuMvara vatsarAja udayana koI lokakathAnA nAyaka jevo rUpALo, raDhiyALo ne guNI che. loko enAM zAM zAM vakhANa kare che ! hamaNAM eka rAkSasane harAvI Avyo. e rAkSasane eka dIkarI - rAkSasane ghera gAya jevI - aMgAravatI enuM nAma. paNa pachI to e rAkSasanI chokarI e rAjAnI koTe ja vaLagI; kahe, tame paraNo to hA, nahi to jIbha karaDIne maruM ! bicArA rAjAe enI sAthe lagna karyA. bAkI to e paraduHkhabhaMjana rAjA jevo suMvALA svabhAvano che, teo zUravIra prakRtinA paNa che. baMsInA svaramAtrathI e bhalabhalA hAthIne paNa vaza kare che. siMha jevuM enuM parAkrama che, paNa parastrI sAme najara paNa kevI ! svayaMvaramAM ene jarUra notaruM mokalazuM, bA ! pAMce AMgaLIe prabhu pUjyA hoya to ja rAja kuLomAM evo bharathAra maLe !" mukhya sakhIe kahyuM. "are, e vakhatanI vAta e vakhate. huM je vAta karI rahI hatI, e to pUrI sAMbhaLI lo. mArAM mAtA zivAdevI e rAjA ceTakanAM cothAM dIkarI ! jamAImAM to zuM joyuM hatuM ! bApujI jevo baLiyo bIjo kayo rAjA che ? paNa rAjapATa ne dhanadolatathI dIkarIno dI vaLato nathI. tame sahu jANo ja cho ke dIkarI ApIne rAjA ceTake zo lAbha lIdho ? are ! bApujI to manamAM rAjA ceTakanA rAja sAme vAsavadattA E 151
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAre dAjha rAkhe che. zivAdevI pachInAM dIkarI jyeSThA. bhagavAna mahAvIra svAmInAM bhAbhI ! kaMIka sukhI e kahevAya. jyeSThA pachInI be dIkarIo : celuNA ne sujyeSThA. rAjA ceTakanuM mana dIkarIone bIje varAvavAnuM ne dIkarIonuM mana bIje varavAnuM. sujyeSThAnuM mana magadhanA rAjA biMbisAra zreNika para lAgeluM. eTale saMketa karIne bhAgavAnuM nakkI karyuM. A vakhate callaNA kahe, bahena, huM paNa sAthe AvIza. baMne sAthe bhAgI, paNa moTI bena ghareNAMno DAbalo bhUlI gayelI. suMdarIne sonuM jIva jevuM vahAluM te levA gaI; ne tyAM to vakhata thatAM magadhavALAoe e ratha mArI mUkyo. bhAre dhamAla macI gaI. nAnI bena calaNA magajamAM pahoMcI gaI ane magadharAja suyeSThAne badale enI sAthe paraNyA. 'have moTI bahena suyeSThAnI sthiti trizaMku jevI thaI gaI. magadhane ane vaizAlIne vera baMdhANo. sujyeSThA manathI to magadharAjane varI cUkI hatI, enA mATe saMsAranA badhA puruSa parapuruSa banyA hatA. Akhare eNe potAno nirNaya jALavavA ne pitAnI pata rAkhavA nigraMtha dIkSA lIdhI. sAruM thajo bhagavAna mahAvIranuM ke strIo mATe sukha-duHkhanuM A eka ThekANuM karyuM che ! nahi to hIro ja cUsavo paDe ne !" 'kuMvarIbA ! e to du:kha jovA jaIe to saMsAramAM badhe duHkhe du:kha ne du:kha ja maLe. bAkI huM to kahuM chuM ke rAjA ceTakanI to bahoMtera peDhI tarI gaI !' 'kevI rIte ?' 'trizalAnaMdana bhagavAna mahAvIra rAjA ceTakanA zuM thAya te jANo cho ?" sagA bhANeja . emanI bena trizalAdevIne kSatriyakuMDanA rASTrapati rAjA siddhArtha vere varAvelI. e ja trizalA rANInA jAyA bhagavAna pote. kuLamAM eka ja AvuM ratana pAke eTale AkhuM kuLa tarI jAya.' "are, paNa vAtomAM vakhata vahI cAlyo. iMdra mahArAje AbhamAM geDIdaDe ramavA mAMDyuM, ne moralo gaLAnA kakaDA karIne Tahu kI rahyo. cAlo, cAlo sakhI, caMdanabAgamAM !" sahue vAsavadattAne Asana parathI kheMcI. iMdradhanuSyanA raMganuM oDhaNuM paherAvyuM, nIlaraMgI paTakuLa bAMdhyuM, mAthe veNI chUTI mUkI, hIrAnI dAmaNI bAMdhI, hAthamAM suvarNavalaya paherAvyAM ane kamara para ghughariyALI kaTimekhalA bAMdhI. caMdanabAgamAM jANe saMsAranuM sauMdarya sarovara lahere caDyuM. mana mokaLAM mUkIne, lajjAnAM baMdhana haLavAM karIne sarakhesarakhI sakhIo jhINI jharamara jaladhArAmAM khela-kUdI, vRkSa para jhUle jhUlI, kuMDamAM mAchalIonI jema mahAlI, kuberano dhanabhaMDAra jema khUlo mukAtAM mAnavI mugdha thaI jAya, ema ahIM avaMtInI alabelI suMdarIono manamohaka sauMdarya-khajAno Aja pragaTa thayo hato. AkAzamAM aSADhI bIja dekhANI tyAM sudhI sahu hasI-khelI. sUrajamukhI biDAI gayAM tyAM sudhI sahue vinoda vArtA karI. nizigaMdhAe potAnI sugaMdha vahAvavI zarU karI tyAre thAkIne sahu nIlama-kuMDane kAMThe beThI ane pAse ramatAM haMsabALone UMcakI UMcakIne khoLAmAM laIne ramADavA lAgI. otarAdo pavana baMdha thayo, ne pazcima dizAmAMthI zItaLa vAyarA chUTyA. e vAyarAnA AkAzI vIMjhaNAnI pAMkha para caDhIne koI suMdara svaro zravaNane sparzI rahyA. vAtAvaraNamAM dhoLAtA hoya ema thoDI vAra e svaro cAre tarapha ghumarI khAI rahyA. caMdana vRkSonI suvAsa jema pRthvIne chAI rahe ema A svaro dhIre dhIre pRthvI, jaLa ne AkAzane chAI rahyA. gajabanI vINA koI vagADatuM hatuM. enA pratyeka sUramAM cittataMtrane mugdha kare tevI mohanI bharI hatI. cAMdanI rAtanI zItaLatA jANe emAM AvIne vasI hatI. manane vaza karI de tevuM kaMI mugdha tattva e svaromAM bharyuM hatuM. vINAnA svaro vadhu gADha thatA jatA hatA, ema ema jANe A bAga, A kuMDa, A haMsa, A haMsagAminIo badhuM ekAkAra banatuM jatuM hatuM. astitva bhulAve evI, samAdhi caDhAve tevI suMdarInA adharanI madhuratA emAMthI pragaTatI hatI. kSaNabhara sahu potAnI jAtane vIsarI gayAM. haMsa haMsagAminIonAM vakSasthaLa para lAMbI cAMca nAkhIne stabdha banI gayA. jANe zabda bolIne svaramAdhurImAM vikSepa ANavAnI kalpanA paNa sarva koInI haNAI gaI. aSADhI bIja UgI ne AthamI gaI toya sahu svara samAdhimAM lIna hatA. thoDI vAre jAdugara jema mAyA saMkelato hoya ema e svaro pAchA kheMcAvA lAgyA. thoDI vAre svaro adRzya thayA, chatAM eno raNakAra keTalAya vakhata sudhI mana para asara jamAvI rahyo. moDe moDe koI mohaka svapnamAMthI jAgatA hoya tema-gADha nidrA pachInI jAgRti anubhavatA hoya tema - sahu svastha banyAM. 'jIvanamAM prathama vAra ja AvA svaro sAMbhaLyA !? eka sakhIe zAMtino bhaMga karavAnI hiMmata karI. 'jANe yamunAne tIre kRSNa kanaiyAnI kAmaNagArI madhurI baMsI vAgI !' sAcI vAta che sakhIo !! vAsavadattA jANe ghenamAMthI jAgatI hoya tema AMkho coLatI bolI : "huM to gopInI avasthA ja anubhavI rahI hatI. jAo, kyAMthI A svaro AvyA ne koNa che A svarasamrATa enI tapAsa karo." 152 | premanuM maMdira vAsavadattA D 153
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ be sakhIo rAjamahelanA pazcima khUNA tarapha gaI. paNa jevI gaI tevI pAchI AvI. emaNe kahyuM : 'kuMvarIbA ! e svaro rAjakedIo mATenA kArAgAramAMthI AvyA che. e svarasamrATane maLavA mATe, kArAgRhanA adhipati kahe che ke, mahArAja avaMtIpatinI AjJA joIe.' 'cAlo, abaghaDIe mahArAja pAse jaIne anujJA laI AvIe. AvA svarasamrATane ame jarU2 joIzuM, ne A vidyA ame jarUra zIkhIzuM. are, Avo yoga to janamajanamanI sAdhanA hoya to maLe.' kumArInA zabdomAM nRtya, gIta ne vAgha taraphano utkaTa prema vyakta thato hato. suMdarIvRMda UpaDyuM. emanA pagamAM rahelAM nUpura vegamAM raNajhaNI rahIne apUrva saMgIta pedA karI rahyAM. 154 - premanuM maMdira 22 kuMvarI kANI ne rAjA koDhiyo avaMtIpati pradyota maMtraNAgRhamAM beThA hatA. dAsIe jevA khabara ApyA tevA ja mahArAja aMtaHpuramAM javA UbhA thayA. emaNe jatAM jatAM maMtrIrAjane kahyuM : "lADalI beTI kaMIka raDha laIne beThI haze. vAsune ApaNAthI kaMI koI vAtanI kadI nA paDAI che, ke Aje paDAze ? maMtrIrAja, tame zeSa kAma patAvIne zIghra Avo. kadAca tamAro khapa paDe. eka to bALahaTha ne emAM vaLI strIhaTha bhaLe, eTale thaI rahyuM. varasAda ane vAyu be bhegAM." mahArAjA pradyota ravAnA thayA. emaNe mArgamAM ja dAsIne thoDuMghaNuM pUchI lIdhuM; bAkInuM sejamAM paDelI vAsavadattAnI pITha para ane mastaka para hAtha pheravatAM pUchI lIdhuM : "tAre vINA zIkhavI che ne, putrI ? vAtamAM vAta eTalI ja ne ?" "hA, pitAjI !" 'avaMtI to nRtya, gIta ne vAghanI bhUmi che. ahIM vINAvAdakono kyAM tUTo che ?" "pitAjI, huM paNa avaMtInI ja chuM ne ! mArA manamAM paNa ema ja hatuM, huM paNa ema mAnatI hatI, are, Aja sAMja sudhI mAro paNa evo garva ane bhrama kaho to bhrama hato. paNa je sUro meM Aje sAMbhaLyA eNe mAro badho garva ane bhrama dUra karI nAkhyo. ema to vINA huM paNa kyAM nathI zIkhI ? pitAjI ! tamArI A putrIne tamArA pratApe gIta, vAdya ne nRtyamAM A avaMtImAM to zuM, AryAvartamAM paNa parAjaya ApI zake evuM koI nathI. paNa A sUro sAMbhaLatAM to jANe ema ja lAge che ke ame to Aja sudhI kevaLa muzaLa ja vagADyuM ! avaMtImAM Avo svarasamrATa
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ hajI jamyo nathI. A to janama janamanI sAdhanA ! e vinA AvI svaramohinI lAdhe kharI ?" paNa putrI ! kArAgAranA eka kedI pAsethI avaMtInI rAja kuvarIne vINA zIkhatAM zarama nahi lAge ? evA halakA loka pAse javAmAM ApaNI zobhA paNa zI ? ApaNuM pada paNa vicAravuM ghaTe ne !" rAjA pradyote kahyuM. - "pitAjI ! vidhA to nIca kuLamAMthI paNa levAmAM zarama kevI ! vidyA ne vanitA to game tyAMthI lAvI zakAya, ema to tamArA darabAranA paMDito ja kahe che. eka vAra mAre tamArA e kedIne sagI najare nihALavo che." vAsavadattAe pitAnA khaMbhA para potAnuM mastaka nAkhyuM ne lADa karI rahI. eTalAmAM maMtrIrAja kArya patAvIne tyAM AvI pahoMcyA hatA. avaMtIpatine putrIne zI rIte samajAvavI te sUjhatuM nahotuM. maMtrIrAjane jotAM ja emanA manamAM kaMIka UgI AvyuM. emaNe maMtrIrAjane uddezIne kahyuM : vAsune kArAgArano pelo vINA vagADanAra jovo che. pelo koDhiyo ja vINA vagADe che ne ?" catura maMtrI svAmIno prazna samajI gayA. emaNe tarata vAtano marma grahI lIdho ne kahyuM : "hA mahArAja , khokhe zarIre bicArAne roga phATI nIkaLyo che. bhAre cepI roga ! enI bAju thI AvatI havA paNa bhayaMkara ! rUMve rUMve ne aMge aMge pAsa-parunA regaDA !" "cepI roga ? putrI, sAMbhaLe che ne ?" game te hoya pitAjI, AvI vidyA zIkhatAM agara koDha thaI jato hoya, e jokhama veThIne zIkhavA jevI vidyA che. asala kRSNa kanaiyAnI baMsI ! adbhuta vidyA !" vAsavadattA makkama mane bolI.. putrInI haTha pAse avaMtIpati mUMjhAI gayA. koI vAte catura kuMvarI na ThagAI, Akhare samaya vartavAmAM sAvadhAna vicakSaNa maMtrIrAje mArga zodhI kADhavo. emaNe kahyuM : "ApaNe to dUdhathI kAma che ne, pADA-pADInI zI paMcAta ? kuMvarIbAne to vidyA zIkhavI che ne ? vyavasthA karI daIe ! koDhiyAne besADIe daza gaja dUra ne vacce nAkhIe paDado. be kuzaLa dAsIone vacce besADIe. eTale A taraphanI mAkhIne paNa pelI tarapha javA na de. basa, A rIte bhale kuMvarIbA vidyA zIkhe.* "barAbara che, barAbara che !" mahArAja praghAta maMtrIrAjanI buddhi para vArI gayA. vAsavadattA, beTI, vatsA, kalAkArane jovA karatAM kalAnI parakha karavI sArI. kamaLanuM mULa jovA karatAM kamaLa jovuM sAruM. maMtrIrAja ! AnI vyavasthA jaladI karIe. bhale vAsavadattA vINA zIkhe. tame ane huM barAbara eka mAse enI parIkSA laIzuM. joIe, vAsu keTalI jhaDapa kare che ?" bhale, paNa pachI mahino thatAM thatAM kyAMka laDavA UpaDazo to nahi javA dauM ! rAjAone to AkhI pRthvI maLe toya kyAM paga vALIne besavuM che ? karoDo mANasa samAya tevI mokaLI pRthvI tamArA jevA vIra narane sAMkaDI paDe che. vAsavadattAe bhaMga karyo emAM pitAnI khuzAmata paNa hatI. putrInA praznano javAba vALyA vinA, ene khabhe hAtha mUkI avaMtIpati UbhA thayA. zivAdevI gaI ane huM gharaDo thaI gayo, vAsu !" paNa tamArI talavAra kyAM gharaDI thaI che ?" vAsavadattAe kahyuM. "talavAra vRddha thAya to to kSatriya jIvato marI jAya, kema maMtrIrAja ?" avaMtIpatie hAsyamAM javAba Apyo, avazya mahArAja ! ane hajI to jamAIrAja paNa zodhavAnA che ne ! dazamA grahanI zodha to karavI ja paDaze ne, gharaDA thaye kema cAlaze ?" maMtrIrAje sUramAM sUra purAvyo. maMtrIrAja , mAre vaMkAyelA dazamAM graha jevo jamAI nathI lAvavo. e vAtamAMthI meM to mAro hAtha ja kheMcI lIdho che. mArI vAsavadattA svayaMvarathI varane varaze. mAre kulaDImAM goLa bhAMgavo nathI." - vAsavadattA zaramAIne UbhI rahI. AsamAnI sALumAM chupAyeluM enuM pUrNacaMdra jevuM mukha apUrva zobhA dharI rahyuM. - "khullI talavAra myAna karAve evI dIkarI che hoM !" avaMtIpatie kahyuM. na jANe vidhAtAe konA bhAgyamAM amArI avaMtInuM A benamUna motI lakhyuM haze !" maMtrIrAje Teko Apyo. vAsavadattAnA moM para lajjAnAM Dolara khIlI rahyAM. rAjA ane maMtrI khaMDanI bahAra nIkaLyA. teo sIdhA kArAgAra tarapha cAlyA. thoDe dUra jaIne rAjAe kahyuM : "maMtrIrAja , ghIne agni pAse mUkavAmAM soe so TakAnuM jokhama che. juvAnI to dIvAnI lekhAya che." mahArAja, emAM paNa vINAno vagADanAra vatsadezano rAjA udayana bhAre jokhamI che. strIo mATe to e vazIkaraNa maMtra samAna che. paNa eka ramata karIe. ene kahIe ke amArI eka kANI kuMvarIne vINA zIkhavI che. tamArI sAme besatAM kuMvarI kANI ne rAjA koDhiyo m IST 156 premanuM maMdira
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaramAya che, vacce aMtarapaTa rAkhI vINA na zIkhavo ? enA nirAza jIvanane tamArI abhuta vighAthI ullAsita na banAvo ?" - "suMdara yojanA che. maMtrIrAja , tame ekalA ja jAo. ne badhuM nakkI karI Avo. mane joze to jarA mAthe caDhaze. phUlaNazI che; jarA phulAvajo eTale kAma pAra paDI jaze." maMtrIrAja namana karIne vidAya thayA. kArAgAranAM totiMga dvAra UghaDI gayAM. keTalAka yoga maLatAM vilaMba thato nathI - jANe vidhAtA enI rAha joIne ja beThI hoya che. e kahetI hoya che, ke kyAre koI hAtha laMbAve ne huM saMyoga sAdhI dauM ! e rIte A guru ane ziSyono yoga meLavatAM maMtrIrAjane bahu parizrama na paDyo. bIje ja divase gAMdharva zALAnA eka khaMDamAM kuzaLatAthI badhI yojanA karavAmAM AvI. niyata samaye madhyamAM UbhelI dAsIoe parasparane nivedana karyuM, ke guru-ziSyA upasthita thayAM che. "upAdhyAyajI, namaste !" vAsavadattAe kahyuM. "svasti, bAle avantike !" vatsarAje dhIrethI kahyuM. ene kANI kuMvarInA svaromAM apUrva mIThAza lAgI. "zuM zIkhazo, kuMvarI ? avaMtInI alabelIo to saMgIta, sAhitya ne vINAmAM nipuNa hoya che." jI gurujI ! ane chatAM anantara vaghu tad' - vidyAno te kaMI cheDo che ?" vAsavadattAe potAnA mAnI lIdhelA guruno vinaya karyo. sAthe rahelI dAsIo to vicAramAM paDI gaI. emaNe kuMvarIbAne cetavatAM kahyuM ke "ATalI badhI namratA zobhatI nathI. Akhare to e ApaNo kedI che ne !" bhAre vANIcatura lAge che avaMtInI sarasvatI ! vAru, zuM bhaNazo ? gIta ke vAgha ! svara, zruti, grAma, mUrchAnA, yati ne Aroha-avarohano abhyAsa to kharo "kuMvarI, koyalane kALI na karI hota to, prajA ene rUpALI dekhI pAMjare pUrata ! popaTanI jema e paNa pAMjare purAyelI pAra ke bhaNAvyuM bhaNata ane aMtaranA rasaTahu kA vIsarI jAta." "upAdhyAyajI, uttama che Apano uttara, have huM ApanI pAsethI vINA zIkhavA mAguM chuM. thoDuM thoDuM gIta paNa sAMbhaLyuM che ke vatsarAja udayana vINAvAdaka tarIke prakhyAta che. kahevAya che, ke jyAre e hastikAnta vINA vagADe che tyAre hAthI cAro caratA thaMbhI jAya che." zA mATe nahi ? mAM hAlaraDAM gAya tyAre bALaka jaMpI jatuM nathI ? kuMvarI, svara ApanAre aMtaramAM sneha paNa jagAvavo rahe, aMtaranI snigdhatA vagara svaramAM mAdhurI na jAme. vINA, vINAno vAdaka ne eno zrotA - traNe ekAkAra banavA joIe. saMsAranA saMtApa, dehanAM du:kha, AzAnA jhaMjhAvAta badhAM tyAM jaMpI jAya to ja divya gAna nIkaLe ! gIta, zabda, tAla, laya, saMgIta, bhAva badhuM zvAsozvAsamAM vaNAI javuM ghaTe. bAle, raja kaNamAtra emAM raNa kAra karatuM hoya, pRthvI, jaLa, gagana, sarva kALa ane sarva dizA vIsarAI jAya; soheno nAda mAtra tyAM guMjyA kare." yathArtha vacana che ApanAM upAdhyAyajI !" vAsavadattA A koDhI gAyakanI rasachaTA para mugdha banatI cAlI hatI. "ApanI vINA have thavA do. koI gItanuM paNa anusaMdhAna karajo ." "he avaMtike, mArI vINAnA svaromAM gIta anusmRta hoya che, thoDo jJAtA paNa catura zrotA ene zIgha pakaDI zake che. gIta ane vAgha samajavA mATe paNa mana pAradarzaka joIe. saMsAranA klezathI kalAnta thayelAothI A sUro samajI zakAtA nathI. ene mATe AMTIghUMTI vagaranuM aMtara joIe che. mRga jyAre vINAnAda tarapha dhase che, tyAre e vicAratuM nathI ke eno vAdaka sAdhu che ke zikArI ?" sAcuM che. sarasvatI haMmezAM svArpaNathI ja sAdhya che." vAsavadattAe kahyuM. zAbAza ! avaMtI jevA lakSamIparAyaNa dezamAM paNa rAja kuMvarIone svArpaNanA pATha paDhAvanAra vidyAguruo che kharA !" gurue prasannatA darzAvI." "upAdhyAyajI, lAgo cho to vivekI, chatAM kAM bhUlo cho ? eka ja mAnavaAtmAmAM sat-asatnA devI ane AsurI baMne aMza zuM nathI hotA ?* | "caturA cho, avantike !'' ane ATalA zabdo bolatAM upAdhyAyajIe bhAre niHzvAsa nAkhyo. e niHzvAsano raNako kuMvarIne kAne paDe eTalo bhAre hato. paNa e niHzvAsanuM kAraNa rAja kuMvarI pUche te pahelAM to vINAnA mohaka svara relAvA lAgyA. enA svaro gAMdharvazALAne madhura guMjana karatI banAvI rahyA. dhIre dhIre svaro vega dharatA gayA. thoDIka kSaNomAM to badhuM e katAra banI gayuM. kuMvarI kANI ne rAjA koDhiyo n 159 avaMtInAM zuka-sArikA paNa e jANe che. ne vaLI huM to avaMtInA digUgaja vidvAna harazekharanI zipyA chuM." - "dhanya ! dhanya ! rasAvatAra bhagavAna harazekharane koNa na oLakhe ? tamArA gurudevane amArAM vaMdana pAThavajo kuMvarI !' "kevI rasabharI ne alaMkArayukta vANI !" vAsavadattA dhIrethI bolI, ne buddhinuM mApa kADhavA e anyokti vadI, "kudarata paNa kevI kaThora che, ke koyalane karI kALI !" 158 E premanuM maMdira
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ manane moha pamADe evuM gIta emAMthI jharatuM hatuM. pahADa parathI cAMdanI jhare ema, e vAghamAMthI sAthe gIta paNa rasaLatuM AvatuM hatuM. koI viyogadagdha svAmI potAnI priyatamAne saMbodhato hato - kALI aNiyALI AMkhovALI mArI rANI ! tArI veNI bAMdhavAnuM ApeluM vacana huM vIsaryo nathI. tArA vakSasthaLa para mAthuM mUkI, A kAzI tArakasamAM tArAM netro sAthe maitrI sAdhatAM. naukAvihAra karavAnA vAyadA bhulAyA nathI. azokanI chAyAmAM, bakulanI sejamAM. pArijAtanA puNyahiMDolamAM tAre seMthe siMdUra pUravA huM jarUra AvIza." lajjAno A bhayakoyala mALAmAMthI cAlI jAya tema, papaiyo vAdaLane pAra javA UDI jAya tema, - vilopa pAme che." vINA thaMbhI gaI. svaro ne teno raNakAra badhe guMjatA ghUmarI khAI rahyA. moha ne mUrcyunI thoDI kSaNo vItI gaI. dhIre dhIre badhAM svastha thayAM. vAsavadattAe potAnAM popacAM para hAtha pheravyo ne bhAre nizvAsa nAkhyo. e niHzvAsa upAdhyAyanA karNapaTala para athaDAyo. he bAle, ATalo bhAre vizvAsa kAM ?" "mAro nizvAsa to sahetuka che, paNa Apano nizvAsa kayA kAraNe hato ?" "mAnavajIvanamAM du:kha, du:kha ne du:kha ja che ne ? ahIM nizvAsanI zI navAI ? paNa he rAja kuMvarI, tame to sukhanI seja samAM rAja kuLanAM putrI. AvaDA bhAre nizvAsa tamAre zA kAje nAkhavA paDyA ? pahelAM khulAso tamAro." nA, tamAro khulAso pahelo gurujI ! ziyA tarIke paNa saMdeha-nirasanano mAro haka pahelo." jarUra. paNa pahelAM koIne sAcuM bolAvarAvI pachI pote sAcuM vadazo, evI pratijJA to karo cho ne ?" "avazya." "kuMvarI, huM vidhAtAne doSa deto hato." "are upAdhyAyajI, tame to mArA mananI ja vAta kahI. huM paNa vidhAtAne doSa daI rahI hatI." huM AvIza, rANI ! nIla samaMdaranA e madhya pravAhamAM, jyAM jalasuMdarIo nIlama ne paravALAnA beTamAM khele che; jyAM sonerI-rUperI mAchalIo agAdha pANImAM vAdaLanI vIja jevI jhabUkyA kare che. jyAM AtmAnA pavitra hAsya jevA samudrataraMgo harahaMmeza gAyA kare che; jyAM uSArANI sonerI kasuMbala sADI laIne tane AcchAdavA Ave che. tyAM huM AvIza rANI, tArI veNI bAMdhavA ! tAro svAmI enuM vacana vIsaryo nathI rANI ! tyAM huM AvIza, jyAM AkAzanuM biMdu svAti banavA varasI rahyuM che; jyAM zarada pUnamanI cAMdanI, tArA snAna kAje amRtanA kuMbha ThAlavI rahI che. jyAM vAto maMda maMda anila surAnA svAdane phIko banAvI rahe che. tyAM, jyAM - jIvanano A boja kuLamaryAdAno A Dara 160 | premanuM maMdira "kaLAnA bhaMDArane kurUpa kAM karyo ?" "huM paNa e ja vicAra karato hato ke avaMtInI kalAmUrtine kaThora vidhAtAe kANI kAM karI ?" koNa kANI, upAdhyAyajI ? tame koDhI thayA eTale bIjAne kANI zA mATe kaho cho ?" "koNa koDhI, kuMvarI ? upAdhyAyanuM AvuM apamAna ?" "apamAna nahi, sanmAna, koDhiyA kahIne Apane gALa ApatI nathI, vidhAtAne zApa ApuM chuM." AMkha sAthe akkala to nathI cAlI gaIne, kuMvarI ?" kuMvarI kANI ne rAjA koDhiyo B 161
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTTI bAMdhavAnI pharaja ghA karanArane mAthe anivArya rIte AvIne UbhI rahe che, e na bhUlazo." vatsarAjanI vANI jANe mukta banI gaI hatI. ciMtA nahi. jyAM banne samAna daradI banyAM hoya tyAM paraspara amRtaauSadhanI vyavasthA to bannee karavI paDaze ne !" vAsavadattA paNa bhAre bolakI banI gaI hatI. avaMtIpatino AvavAno samaya thato jato hato. guru ziyAe parasparanI vidAya lIdhI. paNa e vidAya vidAya nahotI; punarmilananI paLone utkaTa karanAra mAtra samayano gALo ja hato. konI AMkha cAlI gayAnuM kaho cho ?" "tArI ! bAle, tArI, tArI potAnI akkalanI vAta kahuM chuM. satyane cheha nahi daI zakAya. alabatta, kANAne kANo kahIne bolAvavAmAM aviveka jarUra che." - "avivekIne ja kAyAe koDha nIkaLe ! juo, koDhiyA rAjA, AMkhoe aMdhApo na Avyo hoya to juo, jene kavio zukratAraka samI kahe che evI mArI AMkhone !" ane vAsavadattA roSamAM UbhI thaI gaI. bAlahaTha, strIhaTha ne rAjahaTha - ema trividha haThano kepha enA aMtaramAM vyApI gayo. eNe paDado dUra phagAvI AgaLa dhasI jatAM kahyuM : "joI lyo mArI AMkho, koDhiyA mahAzaya !'' AkAzamAM vIjaLIno saLavaLATa thAya ne AMkho aMjAI jAya tema visphArita netre baMne parasparane nIrakhI rahyAM. ghaDIbhara to jANe baMne AzcaryanA arNavamAM DUbI gayAM. nayanapallavI ja e kabIjAMno paricaya karI rahI. puSpadhanvAne beLe beLe jAgavuM paDe evI e ghaDI hatI, rati ne kAmadeva jANe sAmasAmAM AvIne UbhAM hatAM ! "vAsubena, A to vatsarAja udayana ! - jemanuM rAja nAnuM che ne kIrti moTI che,baMnene lAdhelI premasamAdhi toDavA dAsIe zAntino bhaMga karatAM kahyuM. tame ja avantInAM rAja kumArI vAsavadattA ? guru tarIke huM pahelo avivekI chuM. kSamA yAcuM chuM, sulocane !'" vatsarAje kheda darzAvatAM kahyuM. "paNa ApanI kSamA mAguM chuM, he narottama !!" vAsavadattAe nakhathI jamIna khotaratAM kahyuM. zaramanI lAlI enA suMdara caherA para kaMku chAMTI rahI hatI. | "ApaNane vaDIloe chetaryA, rAja kuMvarI ! tamArI khyAti zravaNapaTa para aneka vAra AvI hatI; Aje sadehe sarasvatInAM darzana lAdhyAM." "ne hastikAnta vINAnA gAyaka, paraduHkhabhaMjana, svayaM zauryanA avatAra rAjan ! ApanI yazaH kIrti paNa kastUrInI suvAsanI jema sarvatra prasarelI che." samaya pUro thAya che." dAsIe baMnene ekabIjAnI prazaMsAnI lAMbI puSpamALA gUMthatAM vAya. zuM avaMtInA aparAdhI puruSane AvatI kAle pharI avaMtIkAnAM darzana lAdhaze kharAM ?' avazya. avaMtInAM rAja kumArI kAle saMgItanA abhyAsa mATe nizcita samaye upasthita thaze ja. gurujI samayabhAna na bhUle - koInI veNI bAMdhavAnAM svapnomAM." vAsavadattAe nayano nacAvatAM ane hAvabhAva karatAM, jenAthI puruSanA dila para prahAra thAya, tevAM veNa kahyAM. "marma para ghA karavAmAM bhAre kuzaLa cho, zazivadanI ! paNa koI vAra ghAyalane 162 1 premanuM maMdira kuMvarI kANI ne rAjA koDhiyo n 163
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana bahelAvavA aneka ADIavaLI vAto karI. paNa ethI enA manano saMtApa kaMI ocho na thayo. ene to have ema ja lAgyA karatuM ke huM koI daridrane tyAM duhitA thaIne janmI hota to kevuM sAruM ! rAja kuLamAM janmavuM eTale kuLano, moTAIno, svamAnano prazna pahelo. ahIM premadevatA bicAro Ave zuM kAma ? Ave to A badhI debhI pArAyaNomAM be ghaDI Ubho paNa kema rahe ? re, A rAja kuLanAM aMtaHpuro to trAdhatobA ! vilAsa, vAsenA ne vaibhavanI jalatI bhaThThI ! jIvanabhara zekAvAnuM. emAM paNa jo sAhyabo chetarAmaNo maLyo to to... eka divasa ene AvI nirAzAmAMthI adbhuta vicAra Avyo : huM to du:khI che ja , to koIne sukhI kAM na karuM ? ane eNe e divase gAMdharvazALAmAM vatsarAja sAthenI mulAkAta samaye prastAva mUkyo : "rAjanuM, A kArAgAramAMthI kyAre mukta 23 ghI ane agni thazo ?" "abaghaDIe, khAje, AvatI kAle, kAM koI divasa nahi !* ema kema ? tamAruM koI kathana samajAtuM nathI." avantike, kuzaLa thaIne na samajyAM ? jo tamArA rAjA pradyota mane haNI nAkhe to abaghaDIe mukta thaI jAuM. mAro kuzaLa maMtrI yaugaMdharAyaNa enI koI yukti dvArA mane choDAvI jAya to Aje athavA kAle mukta thaI jAuM. bAkI to rAja kuMvarIno prema nitya maLato rahe to koI divasa kArAgAramAMthI mukta thavA ja na ghI ane agnine eka sthaLe sthApavAM nahi, e avaMtIpatino zikhAmaNabola sAco paDyo hato. ghUMghaTapaTamAM chupAyelI priyAe aMtarapaTa ADe rahelA puruSane pichANI lIdho hato ane asUryapazyAne sUryanAM kiraNoe taratamAM ja dravIbhUta karI nAkhI hatI. rAjAno aparAdhI kuMvarIno mAnanIya atithi banI gayo hato. baMnenAM uranAM dvAra UghaDI gayAM hatAM, paNa hajI kArAgAranAM dvAra khabheda hatAM. ane ethIya abhedya hatuM mahArAja pradyotanuM hRdaya ! rAja kumArI vAsavadattAe eka vAra lADamAM pitAjIne pUchI joyuM : "pitAjI, sakhIo vatsarAjanA sadguNonAM bahu bahu vakhANa kare che.* "e uchAMchaLA ne avivekI chokarAne mArI pAse nAma paNa na laIza. bhAre viSayI che ! koI rAkSasaputrIne na jANe kyAMthI paraNI lAvyo che, reDhiyALa !" paNa paTarANIpada to rAjaputrIne ja maLe ne ? rAja kuLano evo niyama che ne ?'* vAsavadattAe dalIla karI. e socuM, paNa jo A vAta tuM tArA jevI koI mATe karatI ho to jANI le ke avaMtInI rAja kuMvarI mATe vatsadeza nAno paDe. beTI, e kaluM rAja to tane kariyAvaramAM kADhI ApIza." rAjA pradyote dIkarInA dilamAM pratyAghAta mUkyA. vAsavadattAe vadhu vArtAlApamAM sAra na joyo, paNa vatsarAja pratyenA pitAnA A velaNa pachI rAja kuMvarInI ciMtA vadhI gaI. bIjI tarapha pitAjInA manamAM bIjI zaMkA Uge ane vadhu tapAsa karavA prerAya to potAnuM cAlu milana paNa baMdha thaI jAya, e bhayathI eNe AgaLa kaMI na kahyuM. eNe potAnA saMgIta-zikSaNanA vikAsanI vAta kahI; AvA kalAkArane vidhAtAe koDhI ryo, ema kahI enI dayA khAdhI; ne pitAnuM tame to prajApremI rAjA cho. tamArI prajA tamane jovA talasatI nahi hoya ? huM tamane mukta karuM to tame cAlyA jAo ke mArA premathI baMdhAI ahIM sabaDyA karo ?" rAjA to prajAraMja ka che. paNa tame mane mukta karI zako kharA ? rAja kuMvarI evI kaI sattA tamArI pAse che ?" svArpaNanI sattA vatsarAja, mAro veza paherIne tame bahAra nIkaLI jAo ane mane tamAro pozAka Apo." "ane pachI avaMtIpatino krodha joyo che ? sagI putrIne paNa bharakhI jatAM e khacakAze nahi !' to ja mane mArA e zAMta jIvanamAM zAMti lAdhaze, jIvanano kaMIka sAra lAgaze. je kArya prema samajIne karIe ene vANiyAnA trAjave lAbhAlAbhanI dRSTie na toLIe, mAruM zuM thaze ? enI citA tame na karazo !' vAsavadattA !" vatsarAja rAja kuMvarInA udAra svabhAva para vArI gayA. "zuM tame mane eTalo svArthI samajyo ke mArA sukha mATe tamane duHkhI banAvuM ? zuM mane ghI ane agni 1 165
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ eTalo kAyara dhAryo ke strInA veze kArAgAramAMthI nAsI chUTuM ? to to mArI prajA mAruM moM paNa na jue ane mane mArA jIvataramAM rasa na rahe. suMdarI, mArI pratijJA che, jaIza tyAre DaMkAnI coTa para, avaMtInI bajAro vIMdhIne jaIza, eTaluM vacana Apo ke e veLA hAtha laMbAvuM to tarachoDazo nahi !' strI jene potAnuM jIvana samarpaNa kare che ene mATe e kaMI kahetAM kaMI karatAM pAchAM Daga bharatI nathI, bhale pachI samasta saMsAra eno dveSI banI rahe." vAsavadattAnA kAna para A vakhate bahArathI kaMIka avAjo AvavA lAgyA. vatsarAjanA kAna paNa camakyA. bhAre citkAra, hohA ne bUmAbUma saMbhaLAtI hatI. bhaDobhaDa daravAjA baMdha thavAnA ne bhAlA pheMkAvAnA avAjo AvatA hatA. vAsavadattA bahAra nIkaLI. paheregIro vatsarAjane jaladI kArAgAra tarapha dorI gayA. hohA vadhatI ja jatI hatI. thoDI vAramAM spaSTa avAjo AvavA lAgyA : "rAja hAthI analagiri gAMDo thaI gayo che. gharone toDI pADato, bagIcAone ujajaDa karato, vanane veDato, je hAthamAM Ave enuM satyAnAza vALato e vAvaMToLanI jhaDape ghUmI rahyo che. ene kAbUmAM levA mATenI sarva karAmato vyartha thaI che. gajapAlako ne vanapAlako hiMmata karavA gayA to jIvanA gayA che !' re, vAtavAtamAM bharyuM avantI ujjaDa thaI gayuM, ghara, havelI ne prAsAdanA daravAjA devAI gayA. yamarAjanI adAthI analagiri badhI zerIo ane galIomAM ghUmato hato. e veLA rAja prasAda pAse acAnaka bUma paDI : "are, mahArAja pradyotane khabara Apo. emanA kArAgAramAM rahelo vatsadezano rAjA game tevA kuMjarane kabaje levAnI karAmata jANe che !" bolanAra koI saMnyAsI hato. jANe DUbatAnA hAthamAM taraNuM AvyuM. sthaLe sthaLethI e ja hokAra paDyo. mahArAja pradyota mUMjhAIne kheDA hatA. emanA moMmAMthI AjJA nIkaLavAnI taiyArI hatI ke, "jAo, analagirine ThekANe pADo ! jIvato hAthI lAkhano, have mUe savA lAkhano !" paNa prajAnA pokAre emanA dilamAM navI AzA pragaTAvI : are, e rIte paNa A potAno priya hAthI bacI jAya to kevuM sAruM ? bahu bahu to enA badalAmAM e chokarAne sAruM pAritoSika ApIzuM. emaNe AjJA karI : "jAo, vatsarAjane kArAgAramAMthI AmaMtro ane kaho ke avaMtInA rAjadarabAranI sAme enI gajavighAnI parIkSA Ape." paNa pitAjI ! gajavighAnI parIkSA to DAhyA hAthI sAme hoya; A to gAMDo hAthI vatsarAjane cagadI nAkhaze." vAsavadattAnA manamAM vatsarAjanA aniSTanI ciMtA gherAtI hatI. 166 | premanuM maMdira "to TADhe pANIe khasa jaze, kuMvarI !" pitAjI..." ne vAsavadattA vadhu bole te pahelAM bebhAna banI nIce paDI gaI, rAjA pradyota atyAre vyagra hatA. potAnI putrInI saMbhALa levAnuM dAsIne bhaLAvI pote jharUkhAmAM jaI pahoMcyA. sAme dekhAtuM dRzya bhAre romaharSaNa hatuM. vatsano taruNa rAjavI potAnA hAthamAM vINA laIne rAja prAsAdamAMthI bahAra nIkaLato hato. sAme ja thoDe dUra analagiri hAthI eka vaDalAne potAnI suMDhonA prahArathI hacamacAvato Ubho hato. enI pILI AMkhomAMthI mANasanA motiyA marI jAya evuM khUnI teja jharatuM hatuM. zvAsozvAsa thaMbhI jAya evI paLa hatI. sAttAt yamadevanI mulAkAte jatA hoya tema vatsarAja AgaLa vadhyA; emanI AMgaLIo vINAne cheDI rahI, dhIre dhIre svaro chUTavA lAgyA. e ja nIlasamaMdaranuM gIta ! priyAne saMdezo mokalavA jhUratuM e ja hRdaya ! gADha AzleSanI e ja tIvra jhaMkhanA ! prANImAtranA hRdayamAM sUtelA snehanA sUrone AmaMtraNa Apato e ja dardabharyo sAda ! jANe sarjananI pIDa ! svaro vadhatA jatA hatA. ulkApAta jevo analagiri kaMIka zAMta thato dekhAyo. svaro sAMbhaLIne mUchamAMthI jAgelI vAsavadattA paNa jharUkhe AvIne UbhI hatI. potAnA premInA puruSArthane nihALI enI kaMcu kInI kaso tUTuM tUTuM thatI hatI. gaI kAle je pArako hato ne jenAM sukhadu:khanI potAne kazI tamA nahotI, e Aje potAno thatAM zvAse zvAse rAja kumArI khammA khammA zabda bolatAM hatAM. jIvanamAM kyAre ja jovA maLe evI thoDI eka ajaba paLo koIne koIka vAra lAdhI jAya che. evI paLo Aje AvI hatI. analagiri have mAtra pagathI pRthvIne khaNato suMDha moMmAM dabAvIne khaDo hato. chatAM enI pILacaTTI AMkhomAMthI jhera to varasatuM ja hatuM. vINA vagADatA vatsarAja najIka ne najIka sarI rahyA hatA. AkhI avantI jANe e svaro sAthe zvAsa letI hatI ne mUkatI hatI. have vatsarAja e vanarAjanI samIpa pahoMcI gayA hatA. emaNe eka hAthe enI suMDhane sparza karyo, paNa zAnta mANasamAM ekAeka bhUtano saMcAra thAya ema e jIvato pahADa dhUNI UThayo, be Daga pAcho haThaDyo ne ekadama AgaLa vadhI eNe vatsarAjane potAnI suMDhamAM jhaDapI lIdhA; jevA jhaDapyA tevA ja UMce uchALyA. o mA re !" pharIthI rAja kuMvarI bebhAna banI gayAM. dAsIe emanI AMkho dAbI dIdhI. avaMtInI prajA hAhAkAra karI rahI : re, eka marajIvA narabaMkAno Aje bhoga levAze !" keTalAkanAM nayanomAM AMsu UbharAyAM, paNa tyAM to harSanI kikiyArIthI gagana thI ane agni 167
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAjI rahyuM. sahunI AMkhomAM AMsu aDadhe AvIne thaMbhI gayAM, te zokanAM azru harSanAM AMsumAM parivartana pAmI rahyAM. vatsarAja analagirinA kuMbhasthaLa para beThA hatA. emaNe hetALa hAthanI eka thapakIthI analagirine DAhyo karI nAkhyo hato. emanA pAchaLa pelo saMnyAsI jevo jaNAto mANasa hato, jeNe prajAsamakSa vatsarAjanuM nAma mUkyuM hatuM. avaMtIvAsIoe gagana jagave tevo jayajayakAra karyo. paLabhara pahelAM yamamUrti lAgato analagiri zANo ne samaju banIne khaDo hato. AjubAjunAM gRhomAMthI keTalAka hiMmatavAna mANaso bahAra nIkaLyA hatA, ne kaMIka khAvAnI vastuo laI hAthI pAse AvatA hatA. jharUkhAomAMthI vatsarAja upara kaMku, abIla ne gulAla varasato hato. A kaMkuvarNA jhIlatAM jhIlatAM temaNe hAthIne rAja gavAkSa tarapha hAMkyo. mahArAja pradyota jyAM UbhA hatA, e gavAkSa pAse jaIne hAthIe suMDha UMcI karI namana karyuM. avaMtIpatie enI suMDhanA agrabhAga para vAtsalyabharyo hAtha pheravIne kahyuM : "zANo thaje analagiri !'' ne pachI vatsarAja tarapha joIne lAgaNIbharyA svare kahyuM : "zAbAza udayana, teM bharatakulane ujALyuM. avaMtIno darabAra tArI kadara karaze." sanmAna svIkArato hoya tema analagirie bIjI vAra suMDha UMcI karI, ne pachI AgaLa vadhyo. rAja kumArI vAsavadattA potAnI sakhIo sAthe gavAkSamAM kaMku ne gulAla laIne khaDAM hatAM. hAthI samIpa AvatAM kaMku ne gulAlano vaMToLa caDho, eka raktaraMgI vAdaLa jAmI gayuM ne badhAMnI AMkho ethI bharAI gaI. acAnaka eka hAtha laMbAyo, ne rAjakumArI vAsavadattA gavAkSamAMthI UMcakAyAM. hAthI vRkSa parathI phaLa laI le, ema rAja kumAra gavAkSamAMthI hAthInA hoddA para AvI gayAM; ne e kaMku-gulAlanAM gherA vAdaLa bhedato hAthI avaMtInI bajAro tarapha vaLyo. ghaDIbhara to zI ghaTanA banI rahI che, enI koIne khabara ja na paDI, paNa e kaMkunI vAdaLI vIkharAI jatAM, mukhya dAsIe AMkha coLatAM coLatAM rAja kuMvarIne zodhavA mAMDyAM. rAjamahelamAM cAlyAM gayAM haze, ema samajI sahu aMdara jaIne emane gotavA lAgyAM. avaMtInI bajAro vIMdhato hAthI cAlyo jato hato. dhIre dhIre eno vega vadhato hato. lajjAvaMtInA choDa jevI vAsavadattA saMnyAsI jevA trIjA mANasanI hAjarIthI zaMkAzIla banI hatI : rakhene pitAjIno koI pakSakAra hoya ! catura vatsarAje kuMvarInI zaMkAne tarata ja pArakhI lIdhI ane dUra karavA kahyuM : "he mRgalocana ! A puruSathI lajA karavAnI AvazyakatA nathI. e to ApaNo 168 E premanuM maMdira muktidUta che. jenA sAmarthya para jIvatA narakAgAra samA avaMtInA kArAgAramAMthI chUTavA mAgato hato, e mAro mitra ane vatsadezano mahAmaMtrI yaugaMdharAyaNa che !" ane svAmI ! A devI koNa che ? eka taraphI paricaya na zobhe !" yaugaMdharAyaNe hAthIne vadhu vegamAM hAMkatAM pUchyuM, avaMtInA mArA narakAgArane svarga samAna banAvanAra A devI avaMtInAM rAjakumArI vAsavadattA !" "dhanya svAmI ! dhanya svAmI ! potAnA maMtrInI zekhIne ane rANI mAtA mRgAvatInI mazkarIne Ape sAcI karI batAvI : ghara phADavuM to moTAnuM phADyuM. juga juga jIvo mArAM rAjA-rANI !" "maMtrIrAja ! hajI lagnavidhi bAkI che." kSatriyanAM to gAMdharva lagna hoya !" avaMtInI bajAra pUrI thaI hatI; ne have enA zAkhAnagara vIMdhato hAthI AgaLa vadhato hato paNa eTalI vAramAM to pAchaLa pokAro paDatA saMbhaLAyA : are, vatsano rAjA rAja kumArInuM haraNa karIne nATho che. jIvato ke mUelo pakaDo ene !!" | mahArAja , have ja kharI kasoTI che; ApanI gajavidyAnI parIkSA thavA do" maMtrIe kahyuM. rAjAe pote hAthInuM mahAvatapaNuM svIkAryuM. maMtrIrAje dhanuSya para bANa caDhAvyAM. thoDe dUra jatAM mArganI banne bAju keTalAka ghaDA najare paDyA. maMtrIe eka eka tIra pheMkI badhA ghaDA phoDI nAkhyA. emAMthI utkaTa gaMdhavALo koI rasa prasarI rahyo. "yaugaMdharAyaNa ! A zuM che ?" mahArAja , hemakhema vatsadeza bhegA thavAnI A manovaijJAnika yojanA che. hamaNAM avaMtInI vAra AvI pahoMcI samajo . enI hAthIsenAne khALavAnI A karAmata che. A ugra gaMdha pAse hAthI paravaza thaI jAya che. analagirine jaladI hAMko." avaMtInA zAkhAnagara pUrAM thayAM, ne jaMgalanI vATa AvI. hAthI bhAre jhaDapathI jato hato. mahArAja vatsarAja paNa potAnI gajasaMcAlana kaLAnuM kauzala dAkhavI rahyA hatA. vAsavadattAnuM dila pArevInI jema dhaDakI rahyuM hatuM. vatsanA maMtrIe joyuM to dUra dUra dhULanI Dammara caDato Avato hato, hAkala-paDakArA najIka ne najIka AvatA saMbhaLAtA hatA. "vega karo svAmI ! alabatta, avaMtInA hAthIo pelA rasa pAse thaMbhyA kharA, paNa thoDI vAramAM e AgaLa vadhyA samajo. kuzaLa gajaniSNAto sAthe lAge che. banI ghI ane agni D 169
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 AtamarAma akele avadhUta zake to ADamArge hAMko." - vatsarAje hAthIne keDI vagaranA jaMgalamAM hAMkyo. bhAre vikaTa e majala hatI. avaMtInI hastisenA paNa pagerU dabAvatI AvatI hatI. saMdhyAnI rUjho vaLI, toya A geja -doDa pUrI na thaI. rAtrinA aMdhakAramAM mazAlo peTAvIne paMtha kApavA mAMDyAM. avaMtInA gajasavAro have jUthamAM rahevuM nirarthaka mAnI, judI judI dizAmAM vaheMcAI gayAM. jyAM jarA paNe prakAza dekhAya ke tyAM e doDI jatA. paNa aMdhakAramAM ThebAM khAvA sivAya emane kAMI na lAdhatuM. keTaleka sthaLe to hAthIo gabaDI paDatA, ne sainiko hAtha-paga bhAMgI besatAM. eka AkhI rAta A rIte jIvasaTosaTano mAmalo jAmyo. paNa vatsadezamAM maMtrInI pUrva yojanAo suMdara hatI, ne vatsarAjanuM gaja-saMcAlana paNa addabhuta hatuM. pUrva dizAmAM sUryanArAyaNe kora kADhI, tyAM to vatsadezanI sImA dekhANI. e sImA upara vasudevanI susajja senA khaDI hatI. maMtrIrAje dUrathI jayajayakAra karyo : jaya ho mahArAja vatsarAjano !'' sAmethI avAja Avyo, "jaya ho mahArAja udayanano." kSaNavAramAM sahu pAse AvI gayA. vatsarAja hAthI parathI ThekaDo mArI nIce kUdyA. rAjakumArI vAsavadattAne gajarAje suMDha vaDe UMcakIne nIce mUkyAM. "sahu koI sAMbhaLo." maMtrIrAje UMcethI kahyuM, "Aje ApaNe mAtra ApaNA prajApriya rAjAjIne ja nathI pAmyA, paNa ApaNane kSatriyakulAvartasa rANIjI paNa sAMpaDyAM che !?". A samAcAre badhe harSa prasarAvI dIdho. vatsanI hastisenAe sUMDha UMcI karI potAnAM rAjA-rANInuM sanmAna karyuM. rAjacoghaDiyAM gAjI UThyAM. maMgaLa gIta gavAvA lAgyAM. potAnI sImA pUrI thaI hovAthI, avaMtInI senA nirAzAnAM Daga bharatI pAchI vaLatI, kSitijamAM adRzya thatI hatI. vananAM pazumAM jyAre potAnAM bALa khAvAnI jhaMkhanA jAge che, tyAre e bhAre vikarALa lAge che; saMsAra zeha khAI jAya tevI krUratA tyAM pragaTe che. snehanA zabdo, zikhAmaNanA bola ne hitabharyA vacano e veLA lAbhane badale hAnikartA nIvaDe che ! pachI koI zakti, koI sAmarthya ane sarvanAzanA mArgathI rokI zakatuM nathI ! avaMtIpati pradyotamAM e bhUkha UghaDI hatI. pIcho pakaDanArI potAnI gajasenA parAjita moMe pAchI pharI hatI. vAsavadattA rAjIkhuzIthI vatsarAja sAthe cAlI gaI hatI; ghaNA vakhatathI chAnI prIta Aje chatarAI thaI hatI; eTaluM ja . vadhArAmAM vasudezamAM vAsavadattAnAM lagna vatsarAja sAthe thayAno utsava UjavAI rahyAnA ghAmAM mIThuM bhabharAvavA jevA samAcAra maLyA hatA, ne rAkSasaputrI aMgAravatIe svahaste vAsavadattAne paTarANIpade sthApyAM hatAM. dhIre dhIre AvI rahelA A badhA vartamAno baLatAmAM ghInuM kAma karI rahyA. avaMtIpati pote tAbaDatoba potAnA niSNAta carone rAjamaMtraNAgRhamAM nimaMtryA. avaMtIpatinI e khAsiyata hatI ke yuddhanuM AhavAna karyA pahelAM AryAvartanAM tamAma rAjyonI bhALa meLavI levI. Aje A prasaMgane anulakSIne je ghora yuddha jagAvavAno nirNaya emaNe karyo hato jemAM traNa rAjyone kacaDI nAkhavAno temano niradhAra hato : eka vatsa, bIju magadha ne trIju sidhuMsauvIranuM vItabhayanagara ! traNa deza para jo avaMtIno dhvaja na pharake to nAmozInI kALI TIlI mahArAjanA bhAlethI kadI bhUMsAvAnI nahotI; e vinA UjaLe moMe bahAra nIkaLI zakAya tema nahotuM rahyuM. yuddhamAM vijaya ja eka evI vastu che ke je vijetAnA bhayaMkara ke kalaMkita bhUtakALane bhulAvI zake che. 170 D premanuM maMdira
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ are ! yAda karatAM dila jalI UThe evI apamAna-paraMparAo avaMtIpati pAse hatI. keTaluM yAda karavuM ne keTaluM bhUlavuM ? siMdhuM sauvIrano udayana, je 'rAjarSi" kahevAto, eNe ja potAne muzkeToTa bAMdhyo hato, ne mArgamAM potAne bhagavAna mahAvIrano anuyAyI jANI 'dAsIpati' kahI choDI mUkyo hato ! magadhanA mahAmaMtrI abhaye potAnI karelI durdazA to core ne cauTe carcAtI hatI. Aje vatsarAja udayane bAkI hatuM emAM pUrti karI. "Aja sudhI meM kuTarAjanItithI dahIM ne dUdha bannemAM paga rAkhyA, paNa have bhale e spaSTa thaI jAya, ke avaMtIpati zatru pratye kSamA, dayA ke udAratA vAparavAnuM jANato nathI. bhale bhagavAna mahAvIranA kahyAgarA bhakta tarIkenI mArI kIrti nAza pAmatI. daMbhI rIte meLavelI mArI pratiSThA bhale visarjana thatI. yogIrAjanA rAha nyArA che, bhogIrAjanA rAha paNa nyArA che. ahIM to apamAnano badalo atyAcArathI ne verano badalo vinAzathI cUkavAya che." avaMtIpati manomana vicArI rahyA. e duHkhuM evuM hatuM ke je kahevAtuM paNa nahotuM ne sahevAtuM paNa nahotuM. maMtraNAgRha dhIre dhIre carapuruSothI bharAtuM jatuM. sahu koI AvI jatAM mahArAjAe kahyuM : "mArA dvitIya hRdayasamA carapuruSo, tamAro rAjA eka kAMkare be paMkhI nahi paNa traNa paMkhI pADavA cAhe che. tame AryAvartamAM sarvatra ghUmI vaLo. dezadezanI rAjakIya, Arthika ne bhaugolika mAhitI ekatra karI lAvo. prasthAna mATenI paLa paNa tame ja nakkI karI lAvo. A vakhatanuM yuddha jovA svargathI apsarAo paNa Utaraze. avaMtIno dhvaja zIdhrAtizIdhra digadiganta sudhI UDato jovAnI mArI AkAMkSA che." bahu bolavAmAM nahi mAnanArA paNa potAnA kAryamAM kuzaLa carapuruSo thoDI eka carcA-vicAraNA karyA pachI vIkharAyA. teo potAnuM kArya yathArtha rIte bajAvavA tatkAla ravAnA thaI gayA. paNa eTalo samaya vyatIta paNa karavo avaMtIpatine bhAre paDI gayo; divasa mAsa jevo ne mAsa varSa jevo lAgavA mAMDyo. avaMtIpati to pratidina teonI pratIkSA karatA besatA hatA. khAnapAnano rasa, aMtaHpurano vinoda, azvakhelanano utsAha ne nRtya gIti ne saMgItino zokha e vIsarI gayA hatA. yuddha, yuddha ne yuddhanA ja pokAro aMtaramAM paDatA hatA, vidAya thayelA carapuruSomAM magadhano cara sahuthI pahelo pAcho Avyo. mahArAje ene bhAre umaLakAthI vadhAvyo. garaja vakhate kaDavA vakha jevA mANasamAM paNa ajaba gaLapaNa dekhAvA lAge che. magadhanA carapuruSe potAnI vAta zarU karatAM kahyuM : "mahArAja , pataMga jema ApoApa dIpaka para jhaMpalAve che, ema ApanA zatruo paNa potAno nAze svayaM notare che. magadharAja zreNikanuM mRtyu kArAgAramAM thayuM." 172 | premanuM maMdira, kArAgAramAM ?" "hA prabhu ! je kArAgAramAM eNe aneka rAja zatruone pUryA hatA, e ja kArAgAra baMdIvAna banavAnuM magadharAja zreNikanA potAnA bhAgyamAM AvyuM !" zA kAraNe ? ene koNe baMdIvAna banAvyo ? magadhano buddhinidhAna maMtrI abhaya zuM e vakhate marI gayo hato ? eno vayamAM Avelo putra ajAta zatru kuNika kyAM gayo hato ?" "maMtrI abhaya kumAra sarva rAjapATa chAMDI bhagavAna mahAvIra pAse dIkSita thayA. "sarasa. TADhe pANIe khasa gaI ! bhagavAna mahAvIre tyAre zarUAta karI kharI ! saMsAramAM sahu koInAM hRdaya palALI zakAya, paNa rAja kAjamAM paDelAMnuM parivartana azakya che. karmonI AdratA ja tyAM hotI nathI. hA, paNa ajAtazatrue pachI zuM karyuM ?" ene siMhAsananI utAvaLa thaI, ne A vRddha rAjAne motanAM teDAM moDAM paDyAM. dIkarAe UThIne bUDhA bApane muzkeTATa pakaDI kArAgAramAM pUrI dIdho ! rAja kAja mAM to koNa konuM seguM ? tyAM to aMgatenA saMbaMdhIthI vizeSa Dara !" bUDhA bApane kAragAramAM pUrI dIdho ?" avaMtIpatie e vAkya bevaDAvyuM. "hA prabhu, mAtra kArAgAramAM pUrI dIdho eTaluM ja nahi, roja koraDAno mAra paNa paDavA lAgyo. AkhI duniyAthI eno saMsarga TALI dIdho; phakta rANI cellaNAnepotAnI sagI mAtAne khUba AjIjI pachI, roja eka vAra rAjA zreNikane maLavA mATe kArAgAramAM javAnI AjJA ApI. bhagavAna kahetA hatA evI saMsAranI asAratA magadharAje A bhavamAM ja pratyakSa karI ! A svArthI duniyAmAM kono bharoso karavo ? je roja roja magadharAjanA jayajayakArathI jIbha sUkavI nAkhatA hatA e magadhavAsIomAMthI ne e saradAra-sAmaMtomAMthI koIe A haDahaDatA julma sAme AMgaLI paNa na cIMdhI ! navA rAjavInI avakRpAnI bIke mAnavInAM aMtara paNa oziyALAM thaI gayAM !? - "pachI magadharAjanuM mRtyu kaI rIte thayuM ?" avaMtIpati UMDA vicAramAM hatA. ATaATalA atyAcAra gujAravA chatAM e vRddha rAjAnI AyuSya-dorI eTalI jabarI ke na tUTI ! karyA bhogavavAnAM hoya tyAre mAgyAM mota paNa kyAMthI maLe ? ane jagatamAM to sahu zatrunuM mota jaladI ja vAMche che. zatru banelA magadharAja zreNikano putra kuNika vicArato hato, ke sApa bhale chuTTo na hoya, bhale ene dAbaDAmAM surakSita rIte pUryo hoya, chatAM akasmAta banavAno hoya ne koI dAbaDo kholI nAkhe to ?.... banavA kALa hoya ne bane, ane jIvatA bUDhA bApa tarapha koInI vaphAdArI jAge, koI kaMI halacala macAve ane pharIthI koI navA tophAnano AtamarAma akele avadhUta D 173
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmano karavo paDe, enA karatAM 'na rahe vAMsa, na vAge vAMsaLI !' paNa loka-lajjAe ene ja rA nabaLo banAvyo :vRddha che, keTalAM varasa kADhaze ? paNa janma, jarA ne maraNa kaMI kAMInA kAbUmAM thoDA hoya che ke magadharAjanA kAbUmAM hoya ! eka vArano siMha samo durgharSa rAjA ziyALa banIne paNa jIvI rahyo. kahe che, ke antima samayanI enI zAnti RSine chAje tevI hatI. e vAraMvAra kaheto : huM viSayI bhUlyo. premanA maMdira bhagavAne vAraMvAra kahyuM ke rAjavIo, have vira ne vikArane tajo, yogI te rAjA; rAjA te yogI, nahi to jagatano narakesarI saMsArano moTAmAM moTo narakezvarI ! koI jIvatAM naraka joze, koI maryA pachI. bhagavAne mArI sAme dIvo dharIne mArga sujhADyo, toya, rAjasukhanA kIcaDamAM bhUMDanI jema huM mahAlI rahyo. meM e divya prakAzanAM vakhANa jarUra karyA, paNa eno lAbha na lIdho. buDhApAmAMya strInAM suMvALAM aMgonA zokha rahyA. are cellaNA rANIne paraNavA jatAM sulasA jevI satInA batrIsa jodhAramala dIkarAonuM mota nipajAvyuM. vilAsanI vedI para kevAM amUlakha balidAna ! mANasa jeTalo moTo eTalAM enAM sukRtya-duSkRtya paNa moTAM ! pApa to cakravartIne paNa kyAM choDe che ? keTalAM pApa varNavuM ? ne emAM rAja kAjanAM jIvatara jIvanAranA pApano to kyAM pAra hoya che ? juvAnajodha abhaya dIkSita thaI svArthI saMsAranA saMbaMdho phagAvI cAlyo gayo, toya meM UbhA UbhA joyA kyuM. bhagavAne ja mArI zarama rAkhyA vagara mArAM kRtya joI kahyuM : "ceta, ceta, nara ceta !' paNa rAjA thaIne huM mANasa phITI gayo hato. huM na samajyo, ne maryA pachInA narakano jIvatejIva sAkSAtkAra karavAno samaya Avyo ! ahA, prabhunI vANI Aje barAbara samajAya che : "kisake re cele, kisake be pUta, AtamarAma akele avadhUta !" - "A kuNikane janmatAM ja apazukaniyALa mAnI enI mAe ukaraDe nAkhI dIdhelo. kUkaDAe enI AMgaLI paNa TholI khAdhelI. mane mAyA UpajI ne huM ene upADI lAvyo. pAsaparuvALI AMgaLIne moMmAM rAkhI cUsI ! A badhuM meM enA bhalA mATe karyuM ? nA, nA, aMtaranI mAyAne saMtRpta karavA karyuM. mAyAno huM mitra banyo, paNa mAyA mArI mitra na banI ! Aha, paNa bhagavAnanAM pelAM vacano kAM bhUluM ? sukha zokhathI bhogavyuM to du:kha paNa e ja bhAve bhogavI le, rAjA ! tAro beDo pAra thaze. jAgyA tyArathI savAra gaNI le !" - "mahArAja avaMtInAtha, kahe che ke vRddha magadharAje potAne saMsAranA sahuthI moTA gunegAra lekhIne sahu koIne mAphI ApI; potAnA aparAdhI putrane paNa kSamA ApI ane sukha-du:kha, mAna-apamAna sarva viSayo parathI mana vALI lIdhuM." cara thobhyo ne vaLI thoDI vAre eNe calAvyuM : 174 | premanuM maMdira chatAM lalATamAM je lekhanI mekha marAI hoya te kema mithyA thAya ? kahe che ke eka dahADo juvAna rAjA ajAtazatru hAthamAM kuhADo laI doDatA AvatA dekhAyA. vRddha magadharAjane lAgyuM ke putra mArI hatyA karavA Ave che ! e mahAna puruSe vicAryuM ke e mane mArI nAkhaze enI to kaMI ciMtA nathI, paNa mAre kAraNe enA kapALe pitRhatyAnuM kalaMka sadAkALa coMTI jaze. mAruM to je bhaluM-bUruM thayuM te thayuM, paNa e navajuvAnanI lAMbI jiMdagI zA mATe kalaMkita karuM ? ane vRddha magadharAje potAnI pAse rAkhI mUkelo hIro cUsIne AtmahatyA karI lIdhI ! dehanAM baMdhana chUTI gayAM; AtmA cAlyo gayo, navA dehanI jogavAI karavA ! guptacara saMskArI lAgyo. e bhagavAna mahAvIranI dharma-pariSadomAM janAro hato; mAtra zuSka rAja sevaka nahoto. ajAtazatru kuNika kuhADo laIne kharekhara pitRhatyA karavA gayelo ?" rAjA pradyote mukhya prazna upADyo. "kaMI nizcita rIte kahevAya nahi. rAjakAraNI pravRttionAM mULa zodhavA sulabha nathI. paNa prajAmAM be prakAranI vAto cAle che : eka pakSa kahe che ke hatyA karavo ja gayela. bIjo kahe che ke enA aMtaramAM pUjya pitAne ribAvyAno kSobha pedA thayo, ne hAthamAM kuhADo laIne--beDIo toDavA dhasI gayo. A to satve nihita *TLITyAm !" avaMtIpati kSaNabhara vicAramAM paDI gayA. emanA pracaMDa bhAla para karacalIonA ATApATA dorAI rahyA. thoDI vAre saheja sAvadha thaIne emaNe pUchyuM : prajA ajAtazatrunI viruddhamAM haze, kAM ? rAjyamAM asaMtoSa paNa haze. A takano lAbha lIdho sAro. vAru, ajAtazatru kuNikanI taiyArIo kevI che ?" "ajaba che." enA A duSkRtyane lIdhe prajAmAM asaMtoSa nathI ?" jarAya nahi ! e to A jaganI jIvatAM lagInI mAyA ! baLavAna mAchaluM nabaLAM mAchalAMne khAI jAya, e to saMsArano jANe nityakrama banyo che ! Aje e vAtane duHsvapna lekhI koI saMbhAratuM paNa nathI !' "sAruM, tuM pharIthI magadhamAM pahoMcI jA, ane samAcAra meLavato rahe !" carapuruSa praNAma karI vidAya thayo. avaMtIpati keTalIya vAra maMtraNAgRhamAM ekalA ekalA AMTA mAratA rahyA. avaMtInAthane magadharAjanuM mota sudhAranAruM 'AtamarAma akele avadhUta" sUtra yAda AvI rahyuM; paNa mana sAthe eno koI meLa besato nahoto. vera, badalo, pratizodha ! AtamarAma akele avadhUta D 175
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 pahelo Adarza magadhanA carapuruSane pharI rAjagRhI tarapha UpaDyAne bahu divaso vItyA na vItyAM tyAM siMdhusauvIra dezanA pATanagara vItabhayamAM gayelo carapuruSa daDamajala karato navIna vartamAna sAthe AvI pahoMcyo. maMtraNAgRhamAM avaMtIpatine AvatAM thoDoeka vilaMba thayo. teo potAnI susajja senAnuM nirIkSaNa karavA gayA hatA. yuddhanI pUrNa taiyArIo thaI cUkI hatI. paNa ne jANe kema, prasthAnanAM cihano hajI dekhAtAM nahotAM, avaMtIpati koI bhAre dvidhAmAM aTavAI rahyA hatA, chatAM yuddha kaI paLe cheDAI jAya te kahevAya tema nahotuM. khAya tenuM gAya-nA svabhAvavALA bhATa-cAraNoe coTecakale vasa, magadha ne siMdhusauvIra vize verabhAva keLavAya tevAM kavito lalakAravA mAMDyAM hatAM. prajAmAM hiMsa pazu jevuM jhanUna pedA karavA A sarasvatI sevako medAne paDyA hatA ! - zatrunI yuddhamAM nRzaMsa hatyA e puNya, raNamedAnamAM pITha batAvavI e pApa, ne raNa-mRtyu e svarganI sIdhI vATa, karmadharmanI karavAnI koI upAdhi ja nahi, e vAta para khAsa bhAra dekhAto hato. jItyA to zatrunuM dhana ne zatrurAjyanI apUrva suMdarIo maLe; maryA to svarganuM sukha ne tyAMnI rUparUpanI aMbAra apsarAo vilAsa mATe maLavAnI hatI. mAthAkUTa badhI vilAsa meLavavA mATe ja hatI ne ! sattA, suMdarI ne suvarNa, A traNano khapa hato. yuddhamAM A maLavAnuM hatuM. mATe yuddhano vilaMba asahya hato. avantInA juvAno verabhAvane uttejavA mATe nAnA banAvone moTA karI-rajuno sarpa karI-bhayaMkara yuddha jagavavA mATe talasI rahyA hatA. "konuM koNe zuM bagADavuM ?" ATalI sAdI sIdhI vAta samajavAnI zuddhi sahue gumAvI hatI. mANasanA rAjyamAM jANe pazurAjya pragaTI nIkaLyuM hatuM !" A pazurAjyanA parAkramI svAmI avaMtIpati praghAta maMtraNAgRhamAM pAchA pharyA tyAre emanA mukha para bhAre utsukatA hatI. potAnA parama zatru-je parama udAra kahevAto hato ne jeNe potAne jIvitadAna ApI enI kIrtine savAyI ne potAnI kIrtine kalaMkita karI hatI e parama zatru udayananA dezanI vArtA na jANe kevI haze ? emaNe saMjJAthI ja carapuruSane vRttAMta kahevAnI AjJA karI. mahArAja, jyAre huM vItabhayanagaramAM jaI pahoMcyo tyAre tyAM rAja to kezIkumAranuM pravartatuM hatuM.' "zuM udayana ane eno putra abhIti baMne yamazaraNa thayA ? are, magadhamAM zreNika marI gayo ne abhaya sAdhu thayo, badhe A zI UthalapAthala macI che ! bhagavAna mahAvIranuM sUtra "pRthvI premanuM maMdira' zuM sahunAM dilamAM vasI gayuM ?' - "prabhu ! vAta bhAre hRdayadrAvaka che. rAjA udayana bhagavAna mahAvIranA dharmopadezane dharanAro hato. bhagavAna mahAvIre eka vAra kaheluM ke 'AthI rInA tathA prajJA'-prajA rAjAnA guNa-avaguNanuM anusaraNa kare che. tyAganuM mahattva batAvavA mATe rAjAoe pote tevuM AcaraNa karI batAvavuM joIe; to ja prajA samaje ke bhoga athavA saMgraha e dharma nahi, paNa tapa ane tyAga e ja mahAna dharma ! vera e AdaravA lAyaka vastu nahi, kSamA ane prema e ja mahAguNa ! sabaLonI niSpharatA to ja nAza pAme; nirbaLonI nirAdhAratA to ja TaLe; to ja A saMsAramAM sAcuM sukha pAya. Aje to je sabaLa thayo te nirbaLone kacaDavAno potAno dharma mAnI besavAno. sabaLa ema nahi mAne ke nirbaLatA rakSaNano bhAra potAne mAthe Avyo. jIva jIvano mitra, premano adhikArI, pRthvI premanuM maMdira, pRthvIne sukhI, zAnta ane samRddha banAvavA mATe A sivAya anya koI mArga nathI !" bhagavAna to badhuM kahe, paNa paga para kuhADo koNa le ?" avaMtInAthe vacce prazna karyo. "mahArAja, e lenArA paNa paDyA che. 'huratna suMdara' A dharatIno bhAra to evA ja veThI rahyA che. rAjA udayane eka vAra rAtrinA vicAra karyo ke aho, e grAmanagarane dhanya che, e rAjA-zreSThIone dhanya che, jeo premanA jIvaMta maMdira samA zramaNa bhagavaMtanAM darzana-vaMdana kare che. zramaNa bhagavaMta ahIM Ave to huM darzanavaMdana karuM, upAsanA paNa karuM. jogAnujoga vicitra che. bIje ja divase savAre zramaNa bhagavaMta vItabhayanagaranA mRgavanamAM padhAryA, rAjA atyaMta harSita thayo, ne prabhunA darzane gayo. bhagavAne upadeza ApatAM kahyuM : "saMsAranA A matsyagalAgala nyAyano koNa aMta ANaze ? pRthvIne premanuM maMdira koNa banAvaze ? Aja sudhI sabaLanA hAthomAM nirbaLa pilAyA che. have nirbaLa hAtho pAse sabaLa kyAre kSamA mAgIne pahelo Adarza 177
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ potAnI sabaLatAne zobhAvaze ? saMsAranA dAvAnaLane potAnA tapatyAgathI kayo rAjA kyAre bujhAvaze ane e rIte rAjAnA vartananA anukaraNamAM mAnanArI prajA sAme eka adbhuta Adarza rajU karaze ?" bhagavAnano upadeza sAMbhaLI rAjA udayana bharI pariSadAmAM khaDA thayA ne bolyA : "huM abhItakumArane gAdI upara sthApana karI dIkSA levA icchuM chuM." "ATalI javAbadArIvALo rAjA ATalo utAvaLo !" avaMtIpatie vacce kahyuM. "utAvaLa to kharI ja ne ? mRtyu kaI paLe AvIne mANasane dabAvI besaze. eno kyAM koIne khyAla che. e to AjanI ghaDI raLiyAmaNI ! AjJA laIne pAchA pharatA rAjA udayanane vicAra Avyo ke mAre sage hAthe putrane zA mATe A jaMjALamAM phasAvuM ? AjanA rAja kAjamAM to matsyagalAgala nyAya pravartI rahyo che. emAM ekano vadhAro kAM karuM ? enA karatAM eka samarpaNazIla AtmAno vadhAro zA mATe na karuM ? ane eNe putrane bolAvyo ne rAja kAjanA khUnI mAmalA vize samajAvyuM. tema ja eka sadagRhastha tarIke jIvIne pote vadhu sAdhI zakaze, te kahyuM. abhItikumAranuM mana e vakhate to mAnI gayuM. rAjA udayane maMtrImaMDaLane badhI vAta kahI. teoe rAjAnA bhANeja kezIkumArane rAjagAdI para sthApana karyo ane rAjA udayana te ja divase sarvasva tyAgIne pravajyA laIne cAlI nIkaLyA. abhItikumAra rAjyamAM rahyo, paNa thoDA divasamAM enuM mana mAyAmAM lobhAyuM : hAthamAM AvelI aneka bhavanAM puNya prApta thanArI A domadoma sAhyabI zuM kAma choDI devI ? eNe potAnI gAdI meLavavA prayatna karyo, paNa sahue kahyuM : "rAInA bhAva rAte gayA !' e risAIne bIje cAlyo gayo, ne potAnuM rAja meLavavA khaTapaTa karavA lAgyo. rAjarSi udayana jaMgalomAM viharatA ugra tapazcaryA karavA lAgyo; lUkho-sUkA annano AhAra karavA lAgyA. kyAM rAjapATa ne kyAM vanavagaDA ! kyAM batrIsAM pakavAna ne kyAM lukhAMsUkAM anna ! emane sukomaLa dehamAM vyAdhI thayo. vaidyoe dahIM levAnI salAha ApI. rAjarSi udayana vItAnagaranI pAsenA govALonA vrajamAM AvIne rahyA. paNa rAjakhaTapaTamAM paDelA puruSo kamaLAnA rogI hoya che; teo badhe pILuM bhALe che. teoe vAta uDADI ke rAjarSi udayana tapasvI jIvanathI kaMTALyA che ane potAnuM rAja pAchuM levA AvyA che ! koInuM bUruM icchI potAnuM bhaluM cAhanArA lokono to duniyAmAM kyAM toTo che ? paNa kezIkumAra saraLa hato. eNe pahelAM to kahyuM : emanuM hatuM ne emane ApavAmAM saMkoca kevo ?" paNa maMtrIoe dhIre dhIre enI buddhi pheravI nAkhI. e paNa mAyAno pUjArI banI gayo ane mAyAno pUjArI banyo eTale sagA mAmAne zatrunA rUpamAM dekhavA lAgyo. punaH e ja masyagalAgala nyAyanuM nATaka bhajavAnuM zarU thayuM. sahu rAjarSi tarapha jherI najarathI nihALavA lAgyA." A jagatamAM koI mANasano peTamAM dIkarAdIkarIno paNa-kSaNa ekano bharoso karavA jevo nathI ! kSamA-udAratA thatAM to thaI jAya, paNa eno jIvanabhara pastAvo thAya che." avaMtIpati vacce bolI UThyA. "mahArAja , rAjarSi udayanane kaMI pastAvo thato nahoto, ghUMkeluM gaLavA, vamana kareluM jamavA e AvyA nahotA. paNa kUvAnA deDakA jevA bhANeja kezIkumArane hAthInA pracaMDa rUpano zo khyAla hoya ! maMtrIoe eka govAlaNane bolAvI, ne enA dvArA dahImAM jhera ApavAno prabaMdha thayo, paNa rAjarSi udayana to jIvana ane mRtyuno pAra pAmI gayA hatA; amRta ane jherano bheda bhUlI gayA hatA, ane zAnta bhAve viharI rahyA hatA. govALaNa dahIM laIne AvI tyAre nirmohabhAve e laI lIdhuM ne ArogI gayA. dehanuM mamatva vIsarI gayA hatA; emane deha ADakhIlI rUpa ja lAgato hato; paNa AyuSyanA baMdha tUTe tyAre ne ? e baMdha toDavAmAM A badhA nimitta banyA ! rAjarSi udayane to sahune kSamA ApI, pote kSamA lIdhI, ne premanuM jIvaMta maMdira banI zAMtabhAve dehatyAga karyo. e to potAnuM kalyANa karI gayA, paNa nagarIne mAthe ugra pApanA paDachAyA patharAyA." carapuruSa vAta karatAM thobhyo . are, rAjakAjamAM ugra zuM ane narama zuM ? emAM suMvALI cAmaDI na cAle. e to evuM cAlyA ja kare ! dharamapuNya paNa A mATe ja karI mUkyAM che ne ? ghaDapaNamAM goviMda kyAM jatA rahevAnA che ?" "nA mahArAja , mahAvIranI vANI Ave vakhate yAda Ave che. teo kahe che, A sRSTino niyama to avicaLa che. ApaNe koI marakI jevI mahAmArI joI vicArIe chIe ke kema AvI ? ApaNe koI vinAza, koI pralaya, koI sarvanAza joI thaMbhI jaIe chIe ne kudaratano kopa lekhI hAhAkAra karIe chIe. paNa enAM kAraNonI zodhamAM paDatA nathI; ane paDIe chIe to tarata kAraNa zodhyA jaDatAM nathI, paNa jarA ApaNo jIvana-vyavahAra sUkSma rIte nIrakhIe to keTalI hatyAo, keTalAM anAcaro, atyAcAro ne duvartano ApaNe calAvI rahyA chIe, tenI samaja paDe ! A pRthvIno pratyeka kaNa adRzya evA koI niyamathI niyaMtrita che. dharmI puruSo to mAne che, ke rajano eka kaNa paNa karmanA niyama vagara pharato nathI. ApaNI hiMsAno paDagho AtmahiMsAmAM Ave che ! ATalI vyAkhyA huM e mATe karuM chuM ke hajI rAjarSi udayananI bhasma paNa pUrI vIkharAI nahIM hoya, tyAM ekAeka zahera para bhayaMkara vAvAjhoDuM caDI AvyuM, pralayanA pavana chUTyA, pRthvInA baMdha tUTyA, bAre megha sAmaTA UmaTyA; jotajotAmAM AkhuM nagara svAhA ! na rahyo rAjA, na rahI prajA ! na rahyAM sainya, na rahyA zAhukAra ! sUkAne pApe lIlAM paNa baLI gayAM. sAmudAyika pahelo Adarza D 179 178 D premanuM maMdira
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ duvidhAmeM donoM gaI ! pApano udaya te AnuM nAma ! rAjAnA avicArI kRtyane prajA na roke to e pApamAM prajA paNa bhAgIdAra bane. bIje divase savAre sUryodaya thayo tyAre paNa hatuM te daTTaNa jevuM thaI gayuM. jyAM bharyuM nagara hatuM tyAM khINo ne kaMdarAo ! cAre tarapha jaLanA otha ghUghave, paNa AzcaryanI vAta to e ke je kuMbhArane ghera rAjarSi udayana rahelA e ghara, e mANaso, e pazu sahu salAmata ! pApa-puNyano tALo keTalIka vakhata A rIte maLI rahe che." - "pRthvI premanuM maMdira, sabaLa nirbaLane name. bharyA bhANAM maLe chatAM mANasa samajIne bhUkhyo rahe--bhAre vicitra nyAya zodhyo che. badhI vAtamAM UMdhuM ! ApaNA jevAne to kaMI samaja ja na paDe." - "hA prabhu ! emAM zatru tarapha zikSAdaMDa nahi paNa premanIti AcaravAnI ! ApaNe bhUkhyA rahIne bIjAne khavarAvavAnuM ! ane vaLI khUbI e, ke e tyAgamAM ja koI dahADo tamane tRpti lAdhaze, bAkI to khAtAM khAtAM AkhI jiMdagI ja che ne peTa khAlI ne khAlI raheze, ema sau mAne ! ApaNane koI gALa de to sAme vinaya karavAno. ApaNe sabaLa eTale nirbaLane nyAya maLe e jovAno bhAra ApaNA upara ! saMsAramAM zAnti ne sukha ANavo hoya to samarpaNa ne tyAga zIkho ne AcarI batAvo, ema emanuM kahevuM che. nahi to pachI A saMsAra pazuono vADo banaze, dveSanuM devaLa banaze, jemAM eka sabaLa pazu bIjA nirbaLa pazune khAvA haMmezAM lAga zodhatuM haze." - "ApaNane to AmAM kaMI samajaNa paDatI nathI; sahue bAvA banavAno dhaMdho Adaryo hoya ema lAge che !' mahArAja, Azcarya to e che ke loka A upadezane jhIlI rahyA che. have to sabaLo nirbaLone nyAya ApavA-apAvavA tatpara banyA che. kuMjare kIDInI khevanA rAkhavA mAMDI che. loka bharyA ghara choDI de che, dolata lUMTAvI de che, raMbhA jevI strIone ane juvAnajodha saMtAnone choDI de che ne araNyamAM cAlyA jAya che ane mAgIne khAya che. 'yathA rAjA tathA prajA mAM mAnanAra prabhue pahelavahelAM rAja kuLone taiyAra karyo che. rAjapATa chAMDI rAjarSi bananAra mAtra udayana ja nathI, prasannacaMdra rAjA paNa sarvasva chAMDI tyAgI banyA che, ne zivarAjarSie ane rAjA darzANabhaTTe paNa e mArga grahyo che." avaMtIpati vizeSa kaMI kahI na zakyA. e UMDA vicAramAM UtarI gayA. duniyA kaI dizAmAM jaI rahI che, e emane na samajAyuM. svAmIne vicAramagna joI carapuruSa thoDI vAre namaskAra karIne vidAya thayo. magadhanA vartamAne avaMtIpatinA aDadhA utsAhane haNI nAkhyo hato, tyAM vItabhayanagaranA vinAzanA samAcAra zeSa utsAha para paNa pANI pheravyuM. have to mAtra vatsadezanA vartamAna bAkI rahyA. avaMtIpati svIkAre ke na svIkAre, paNa vatsadeza sagapaNanA saMbaMdhathI emanI sAthe baMdhAI gayo hato. vAsavadattA anya kSatriya kanyAonI jema manamAnyA varane varI hatI. vAsavadattAe eka saMdezAmAM potAnA premALa pitAjIne kahevarAvyuM paNa hatuM ke ApanI aparAdhI putrIne kSamA karazo, pitAjI ! ApanA vAtsalyabharyA dilane dubhAvyAnuM mane bhAre duHkha che, paNa yAda rAkhajo ke ApanI dIkarI satI mAnuM saMtAna che. manathI mAnyo e vara, bAkI bIjA para, meM ApanI pAse sarva vRttAMta nivedita karavA aneka vAra prayatna karyo, paNa vatsarAja taraphanI ApanI apAra dhRNAe mane e vAta karavA na dIdhI. vatsarAjane meM manathI pati tarIke bhajyA hatA. ane emane varavA mATe meM lIdho te sivAya bIjo koI mArga nahoto. manathI koIne mAnuM, tanathI koIne varuM. emAM ApanA saMtAnane pApa lAge. vaLI avaMtImAM vatsarAje batAveluM parAkrama paNa enI ApanA jamAI banavAnI yogyatAnI khAtarI Ape evuM hatuM. eno deza nAno haze, paNa enI kIrti moTI che. eno svabhAva to na bhUlI zakAya tevo mITho che. pitAjI, eka vAra ApanI A namAyI putrIne mApha karo, ne khoLe lo ! zuM Apa svakathanuM bhUlI gayA ke putrI, tane svayaMvarathI varAvIza ne vatsa deza kariyAvaramAM 180 D premanuM maMdira
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApIza ? baMne vastu banI che; mAtra ApanA AzIrvAda bAkI che. ApanI kuzaLatAnA samAcAra mATe utkaMThita chuM. li. ApanI aparAdhI duhitA vAsavadattA !" A patra maMtrIrAja ane rAjasabhAne pigaLAvI nAkhI. maMtrIrAje hiMmatabhera ghaNA divase potAno abhiprAya prakaTa karyo : "mahArAja ! dIkarI to pArakI thApaNa kahevAya. eNe potAnI meLe potAnA bhAvinI pasaMdagI karI lIdhI, emAM to ApaNI javAbadArI ochI thaI. kAle game tevuM du:kha haze, topaNa dIkarI rotI to nahi Ave ne ! ane vatsarAja jevo jamAI paNa..." "koNa jamAI !" avaMtIpati ciDAI gayA. "maMtrIrAja, vAsavadattA mArI dIkarI nathI ! vatsarAja mAro jamAI nathI ! eNe jamanAM teDAM hAthe karIne notaryAM che. dIkarIne nAme dayA mAge che ! kAyara nahi to bIjuM zuM ?" avaMtIpatinA krodhane sahu jANatA hatA. maMtrIrAja samajatA hatA ke vadhu becAra zabdo bolI e krodhane bhabhukAvavAnI jarUra nahotI, paNa mauna-zAntinAM miSTa jaLa chAMTavAnI AvazyakatA hatI. mahArAja vyAkuLa citte rAjasabhAmAMthI cAlyA gayA, paNa emanA krodhane vadhAre tevuM kaMI iMdhana na maLatAM e zAnnicitta banatA cAlyA. jema jema zAntacitta banatA gayA, tema tema emane nirbaLatA dAkhavavA lAgI. krodha vakhate je apratispardhIya lAgatA te zAntimAM sAva sAmAnya bhAsatA. e vicArI rahyA : "meM dharmopadeza sAMbhaLyA che, eTale mana kamajora thaI gayuM che. 'krodha e cAMDAla che.' ema sAMbhaLIne mAruM puruSatva haNAI gayuM che, 'matsyagalAgala nyAya'nI philasUphI sAMbhaLI mArI ruzakti zAnta thaI gaI che. mArA maMtrIo, ne mArI senAmAM paNa yuddhakhelanano utsAha dRSTigocara thato nathI ! huM pote kAyara nathI. chatAM kamajora jarU2 banato cAlyo chuM. zastra karatAM zAstromAM saravALe vadhu zakti lAge che.' avaMtIpati sukhazayyA para paDyA, paNa emane zAnti na lAdhI. strIo taraphathI emanuM citta pharI gayuM hatuM. khAnapAnamAM rasa rahyo na hato. sukha ne gADha nidrA to kyAMthI nasIbamAM hoya ! emaNe sahasA nirNaya karyo : "kANe ja vatsa deza para caDAI karI devI " avaMtIpati bahAra AvyA. dAsIo vIMjhaNo laIne doDI AvI. e sahune lAla AMkha batAvI DArI dIdhI. dAsIo aMdara cAlI gaI. e manomana vicArI 182 - premanuM maMdira rahyA : 'mAre maMtrInI paNa salAha levI nathI, rAjasabhAne paNa niyaMtravI nathI. pRthvI premanuM maMdira--e vAta sAva khoTI, pRthvI to dveSanuM devaLa che. huM ekalo pRthvIne jItI lAvIza." hajI A bhujAomAM eTaluM baLa avazya che." A nirNaya emanA vyagra manane zAnti ApanAro nIvaDyo. paNa mana to bhAre caMcaLa che; eNe vaLI navatAra kalpanA jagAvI : "mArA A sAhasathI yuvarAja ne maMtrI nAkhuza thaI jAya, ne kAle magadharAja zreNika jevo ghATa ghaDAya to ? bApane saMhArI dIkaro siMhAsana levA doDe to ? maMtrI paNa UgatA sUrajanI pUjA karavA lAge to ? ane prajAno paNa zo bharoso ? rAjakAjamAM koNa konuM saguM ?' emaNe tarata maMtrIne bolAvyA. maMtrIrAja hajI pUrA ghera pahoMcyA paNa nahotA, tyAM to pAchaLa teDuM AvyuM. teo tarata upasthita thayA. avaMtIpatie kahyuM : "maMtrIrAja, vatsa deza paranI caDAIno prabaMdha karo !" "jevI AjJA, mahArAja !" maMtrIrAje phakta hAjI hA karI. "kyAre UpaDIzuM ?" "Apa kaho tyAre." maMtrIe TUMko pratyuttara vALyo. "varasAdanI Rtu najIka che." "jI hA, jeTha besI gayo." "to tvarAthI yuddha khelavuM paDaze." "avazya." "varasAda vahelo AvI gayo to ?" "to jarUra vighna UbhuM thAya." maMtrIrAjanI bolavAnI Dhaba enI e hatI. "vighna to dareka vAtamAM hoya ja che. vighnamAM mArga kare e ja vIra kahevAya. mAre e luccA vatsarAjane avaMtInI zakti dekhADavI che." "jI hA." mANasanA manane uzkerAvA mATe pratispardhInI jarU2 2he che. ghA karanArane sAme ghA ApanAra hoya to ja rava caDhe. avaMtIpatine potAnA nirNaya sAme koIno virodha na maLyo, eTale e svayaM nirbaLa banatA cAlyA. keTalIka vAra pratikULa karatAM anukULa paddhati vadhu kAryakAriNI thAya che. avaMtIpatie kahyuM : "paNa kudarata pAse ApaNI zakti zuM ? zakti dekhADavA jatAM kyAMka yuddha bhAre paDI na jAya ? yuddha ghaNI vAra bhAgyAdhIna paNa hoya che." sabaLa hArI jAya ane nirbaLa jItI jAya." duvidhAmaMe donoM gaI ! - 183
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ "kharuM che, mahArAja !" maMtrIrAja , hAjI hA na karo ! spaSTa salAha Apo" avaMtIpatine maMtrIrAjanI paddhati na gamI. zuM spaSTa salAha ApuM ? vanarAja evo hoya che ke yudhA hoya ke nahIM, zikArane haye jAya che. ApanI nIti atyAre vananA vAdya jevI che. nahi to ApaNe saMkalpa karIe ane tarata siddhi thatI hoya tyAM A yuddhanI nirarthaka upAdhi vahoravAnI jarUra zI ? Ape magadhane pada dalita karavA icchavuM ne tyAM enA jANe paDaghA paDyA. magadhano AdhArastaMbha mahAmaMtrI abhaya sAdhu thayo. magadharAja zreNikane Apa jevI zikSA karata enAthI bhuMDI zikSA enA putre karI ane e veThIne e kamote maryo. vItabhayanagaranA rAjavIne herAna karavAno vicAramAtra karyo ne enA rAjAnuM ne enI prajAnuM dhanotapanota nIkaLI gayuM. pachI laDAI jagAvavAnuM kaMI kAraNa ? mANasa goLathI marato hoya to jheranI zI jarUra ? ane laDAInuM medAna kone sadA anukULa rahyuM che; ke ApaNane sadAkALa raheze ? vijayasuMdarI varamALA kone Aropaze te nirNita hotuM nathI. enA karatAM ApaNe ApaNA bhArabojamAM rahIe e zuM khoTuM ?" "maMtrIrAja, paNa avantInI Abarune lUMTanAra A vatsarAja udayanane zuM ema ne ema ja javA devo ? zuM ene zikSA na karavI ? enI mAe ApaNane ThagyA; chokaro paNa ApaNI sAthe ramata ramI gayo. DosI maravAno vAMdho nathI, paNa A to jama ghara joI jAya che !" "ApaNane koI ThagI zake tema nathI. ApaNe to hAthe karIne ThagAyA chIe. e divase bhagavAna mahAvIranI pariSadAnuM ApaNe mAna rAkhyuM. mahArAja, e kArya to ApaNI kIrtine amara karanAruM nIvaDyuM. A vatsa dezanI vAta para krodha nahi paNa kSamA dAkhavIe. thayuM na thayuM thavAnuM nathI. vAsavadattA jema ApaNI dIkarI ema vatsarAjanI enI vivAhitA patnI banI. lekha mAthe mekha nahIM marAya. ene mApha karIe to jagamAM ApaNe halakA nahi lAgIe. choruM kachoruM thAya, paNa mAvatare to mamatA ja dekhADavI ghaTe." maMtrIrAja , mAro kopAgni ema zAMta nahi thAya !" "to svAmI, AjJA Apo, atyAre ja caDhAI karI dauM. paNa chokarAne mAranArI mA Akhare pote raDavA bese che, eTaluM yAda rAkhajo." maMtrIrAje taka pArakhI lIdhI. avaMtIpati vicAramAM paDI gayA. vaja jevI haiyAdIvAlamAM kaMIka naramAza 184 D premanuM maMdira AvatI hatI. emaNe AgaLa calAvyuM : "kSamAmAM kharI zakti che. mahArAja, vAraMvAra laDAIo jagAvavAnI vRttione ApaNe dAbavI joIe. zAntimAM sAcuM sukha che. eka laDAI hajAro ujAgarA ne lAkho muzkelIo laIne Ave che. Ape rAjA thaIne kayuM sAcuM sukha, kaI sAcI zAnti anubhavI ? jIvananI madhuratAno zo anubhava karyo ? sadAya atRpti, sadAya uzkerATa, sadAya saMdeha ! pratyeka paLe lAgaNIono khaLabhaLATa ! zuM moTA kahevAtA jIvonuM sukha A ja haze ? huM to itihAsa tarapha najara nAkhuM chuM ne mane kaMInuM kaMI thaI jAya che ! ApaNe ekabIjAnAM-potAnAM ne pArakAnAM-gaLAM kApavAno ja jANe dhaMdho laI beThA chIe !" jarA itihAsa ukelo. caMpAne raNamAM roLanAra rAjA zatAnikanuM zuM thayuM ? yuddhamAM enuM akALa mRtyu thayuM. eno dIkaro jora karavA gayo ne ApaNo kedI thayo. eNe vaLI jabaruM jora karyuM ne ApaNI AMkhamAM dhULa nAMkhI !" je sabaLa banyo e zetAnanI gata zIkhyo. rAjA kuNike senAne ane sAmaMtone bhaDakAvI, potAnI paDakhe laI, sabaLa banI nirbaLa banelA bUDhA bApane haNyo ! vaLI e veranA paDaghA na jANe kevA paDaze ? ApaNe jANe ahi-nakulano nyAya pravartAvI beThA chIe. hajI jAgIe to sAruM. bhagavAna mahAvIranI ahiMsaka bhAvavALI premamaya vANI vAtAvaraNamAM prasarI rahI che. gaI kAle verano badalo varathI levAto emAM ja mahattva gaNAtuM-Aje emAM parivartana AvyuM che; pratikAra karanAra nahi, paNa kSamA karanAra moTo lekhAya che. pRthvIne teoe premanuM maMdira kahyuM che. teo kahe che ke jevo jeno saMkalpa evI enI sRSTi, dhRNAne badale prema, bhayane sthAne vizvAsa, zoSaNane sthAne sevA, adhikArane sthAne kartavya sthApavAnA prayatno AraMbhAyA che. ApaNe sukhI thaIzuM to A mArge ! jIvananI kSaNabhaMguratA vize ApaNane kaMI kalpanA paNa hoya tema lAgatuM nathI." "maMtrIrAja ! juo, paNe uttara dizAmAM megha caDhatA Ave. AkAzamAMthI bApha varase che. nakkI cAreka divasamAM varasAda AvI pahoMcyo samajo." "vAdaLanA raMga to evA ja bhAse che." "A varSe varasAda kaMIka vahelo AvI pahoMcyo." dharatI vahelI sukha pAmaze. sUkA vanamAM pharIne bhUkhyAM gaudhaNa cAro caratAM AziSa Apaze. kRSikAro AnaMdamAM AvI jaze. pRthvI hariyALuM oDhaNuM oDhaze. nadIsarovara chalakAI jaze. dharatIno dhaNI to tuSTamAna thayo ! have avaMtIno pati duvidhAmeM donoM gaI ! | 185
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ tuSTamAna thAya eTalI vAra che." saMgrAma zarada Rtu sudhI mulatavI raheze. maMtrIrAja ! munio jevAM cAturmAsa kare evAM rAjAne paNa A cAturmAsa : na avAya na javAya !" rAjA ane muni-sattA ane sevA-Akhare to lokakalyANanI ja be bhUmikAo che ne ! rAjA te yogI, yogI te rAjA !" kharekhara, mArA zastra karatAM A zabdo vadhu baLavAna che. maMtrIrAja , yuddha sthagita karyAnA vartamAna prasArI do ! bhale sahu nirAMte cAturmAsa nirgamana kare !" jevI AjJA !" maMtrIrAja bahAra nIkaLyA. e Aje cAlatA nahotA, UDatA hatA. emanI zAntinI jhaMkhanA kaMIka AkAra dhAraNa karavA lAgI hatI. 27 vaheze ahIM samarpaNanI dhArA dhAravA pramANe AkAzamAM vAdaLo varasI rahyAM. AkhI pRthvI jaLabaMbAkAra banI gaI. avara-javaranA mArgo khodAI gayA, ne nityapravAsIo paNa eka sthaLe sthiravAsa sevI rahyA. pRthvIe hariyALuM oDhaNuM oDhI lIdhuM. kheDUto mATe sAde RtugIto gAtA khetaromAM kAma karI rahyA. A Rtu yuddha mATe yogya na hovAthI pratyeka gAma-nagara dharma-vArtAo sAMbhaLavAmAM layalIna banyAM. - vatsa dezanA rAjA udayana ane navAM paTarANI vAsavadattA Aje nagaracaryAe nIkaLyAM che. rAja-sevAmAM AnaMda pAmatAM A rAjA-rANI have lokasevA karI harSa anubhavI rahyAM che. duHkhIone madada karavAmAM, nirudyamIne udyama ApavAmAM daridranuM dArigha pheDavAmAM teo sadA vyagra rahe che. kadI kavitakathA kare che, kadI vinodavArtA kare che, kadI hAsyakhela paNa mANe che. chatAM ADaMbarothI aLagAM rahe che. teo mAne che ke A ADaMbaro ja ApaNo artho AnaMda harI le che ! mukta mana jevo AnaMda kyAMthI ? mAtA mRgAvatI to sAdhvI banIne pagapALAM ghUmI rahyAM che. emanA ahiMsApremanA saMskAro vatsanI bhUmine navI rIte sIMcI rahyA che. putranA sukhadu:khanA samAcAra maLyA kare che, paNa mananI pATI parathI jANe mamatva dhoI nAkhyuM che. e saMyama ane tapathI jIve che, sarva jIvo para samAna bhAva rAkhe che ane upadezamAM eTaluM ja kahe che ke "ahaM'no bhAva chAMDIe to A bhavamAM ja ApaNuM kalyANa che ! A badhA jhaghaDA 'ahaM ' bhAvanA ja che. mRgAvatI ane caMdanabALA e be mahAjJAnI sAdhvIonI kathAe vatsadezamAM bhAre AnaMda pravartAvyo, ane e rIte paNa jJAnamaya ane tyAgamaya vAtAvaraNamAM 186 | premanuM maMdira
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ vega Avyo. vatsarAja potAnAM paTarANI sAthe hamaNAM ja sAdhvI mAtAne vAMdIne AvyA hatA, ne jIvanane navIna dRSTithI nihALyuM hatuM. saMsAranA sukha mATe jIvana-arpaNa, enA jevI anya sArthakatA zuM hoI zake ? baLanuM gumAna ne buddhinuM abhimAna baMne nakAmAM ! sahRdaya hRdaya ne nIti-sadAcArabharyuM jIvana e ja sAcuM jIvana, emAM ja Akhare jayavAro che. pRthvI premanuM che. vatsarAja A rIte jIvana ghaDI rahyA. prajAmAM paNa e rItanA maMtro prasarI rahyA. zAnti ne samRddhinA vAyarA vatsadeza para vAI rahyA. Ama sukhamaya divaso pasAra thatA hatA, tyAM eka divasa vatsadezamAM azubha vartamAna prasarI vaLyA. pramodavanamAM vihAre gayelAM rANI vAsavadattA acAnaka vanamAM lAgelA davamAM baLI gayAM. e TALe vatsarAja sAthe nahotA, kevaLa mahAmaMtrI yaugaMdharAyaNa ja mojUda hatA. eTale A samAcAre vatsarAjane vyAkuLa karI nAkhyA. Akho vatsadeza zokamagna banI gayo. na kyAMya lagnanAM gIta che, na kyAMya janmotsavano AnaMda che ! zubha prasaMgo ja jANe sarI gayA ! maMtrIzvara bhAre nirAzA sAthe pAchA pharyA. vAta karatAM e raDI paDyA. vatsarAjanI vyAkuLatAno to pAra nathI. divaso sudhI emanI sAthe kaMI vAtacIta thaI zakI nahi ! lagnanI vAta AvatAM ja e uzkerAI jatA. paNa du:khanuM osaDa dahADA ! divaso vItatAM eka divasa maMtrIe rAjAne samajAvyuM ke, "vatsanI gAdIno vArasa koI joIze kharo ne ? zuM bharatakuLanI paraMparAne miTAvI devAnuM pApa Ape AcaravuM che ? Apane khAtara nahi to chevaTe dezane khAtara paNa Ape kaMIka vicAravuM joIe." uttarAdhikArInA prazna vatsarAjane navA lagna mATe mane-kamane taiyAra karyA, paNa aMtaramAM utsAha ke ullAsa nahoto. navAM patnI tarIke magadhanAM kuMvarI padmAvatIno nirNaya thayo. AvA suzIla rAjAne koNa kanyA na Ape ? kumArI padmAvatI magadha choDIne vatsa dezamAM AvyAM, sAthe potAnI priya sakhI priyaMvadAne paNa lAvyAM, paNa rAjAjI to jUnAM rANI vAsavadattAnA svapnamAM ja magna hatA. navAM rANInI sakhI priyaMvadA bhAre catura che. rAjA ane rANInI e apUrva sevA kare che. rAjA ene jue che ne vAsavadattAne saMbhAre che ! jANe caheromahoro eka ja che. vAtacIta ne viveka paNa evAM ja ! eka dahADo bhAre AzcaryapUrvaka maMtrIrAja yaugaMdharAyaNe jAhera karyuM ke, "A priyaMvadA e ja sAcAM vAsavadattA ! e baLI gayAM e juThANuM ! magadha dezanI sAthe 188 - premanuM maMdira maitrI saMbaMdha bAMdhavA mATe raceluM A mAtra kAvataruM hatuM ! vAta ekadama na mAnI zakAya tevI hatI. chatAM rAjanItinipuNa maMtrIrAja vize azraddhA dhAraNa karI zakAya ema paNa nahotuM." rAjAjIe vAta na mAnI. emaNe kahyuM : "tArAveDA ! vAsavadattA magadhanI kuMvarI padmAvatI pAse kyAMthI ?" maMtrIrAje kahyuM : "magadha ane avaMtI baMne vatsano vinAza vicArI rahyAM hatAM. A mATe ame magadha sAthe saMbaMdha bAMdhavAnI yojanA vicArI. yojanA pramANe magadhanAM kuMvarIno ApanA para anurAga vadhAravA mATe emaNe sakhI pada svIkAryuM ! dAsI banIne magadhanA aMtaHpuranI sevA apanAvI. emaNe kahyuM : "jo mArA mRtyuthI vatsadezanuM hita sadhAtuM hoya to te mATe paNa huM taiyAra chuM, to dAsIpada to kaMI bhAre kAma nathI !' emaNe padmAvatIne vatsadezanAM rANI banavA taiyAra karyAM." navAM rANI padmAvatI AzcaryathI joI rahyAM. priyaMvadA banelAM rANI vAsavadattA bolyAM : "huM to tamArI dAsI ja chuM. vatsadezamAM paTarANIno mugaTa to tamAre zire ja raheze." rANI vAsavadattAnA tyAge sahunAM mana gaLagaLAM karI mUkyAM. vatsarAja to zuM bolavuM enI ja mUMjhavaNamAM paDI gayA ane magadhanAM kuMvarInA dilamAM samarpaNanI A jyota prakAza pAtharyo. e vAsavadattAne bheTI paDavAM ne bolyAM : "dhanya che rANI ! paTarANInuM pada to tamane ja zobhe ! tame ja rAjamahiSInuM pada caritArtha karI batAvyuM. dezadezamAM yuddha jagAvavA mATe nATako bhajavAya che, tame zAMti sthApavA mATe nATaka bhajavyuM. aMtaHpuramAM paTarANIpadano vikhavAda bhAre viSabharyo hoya che, e huM jANuM chuM. e pada sahajabhAve tajI, e pada mATe anyane AmaMtraNa ApavA svayaM dAsIbhAva svIkArI, tame tyAganuM eka navIna dRSTAMta pUruM pADyuM che ! aMtaHpuronI zuddhinuM punita prabhAta tame ja khilAvyuM ! tame ja paTarANI ! tame ja mahArANI ! dAsI jevuM vartana dAkhavyA badala mane kSamA maLaze kharI ke ?" "kSamA to mane maLavI ghaTe. huM kevo svArthI nIkaLyo !" vatsarAja potAnI jAtane Thapako daI rahyA. "gunegAra to huM ja chuM." maMtrIzvare kahyuM, "meM ja A nATakanuM digdarzana karyuM. meM ja rAjAjIne viyoga ne zokamAM nAkhyA. meM ja rANI vAsavadattAne dAsI banAvyAM. bIjuM to kaMI kaheto nathI, paNa jenA khoLe avatAra levAnuM mana thAya, evAM rANI vAsavadattA che. vatsadeza mATe emano keTalo Apabhoga !" "ane magadha mATe paNa nahi ? AjathI magadha snehanI sAMkaLe vatsadeza sAthe vaheze ahIM samarpaNanI dhArA - 189
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 jaDAyuM. pRthvIne premanuM maMdira banAvavA mATe A keTalo moTo Apabhoga ! eka khUnakhAra mahAyuddha rokAI gayuM !" rANI padmAvatIe kahyuM. meM to mArA svArthe karyuM che, maMtrIzvara !" vAsavadattAe kahyuM : "mArA pitAzrI yuddha vinA samaje tevA nahotA. mAre to eka tarapha hatA patideva, ne bIjI tarapha hatA pitRdeva ! jaya ke parAjaya baMnemAM mane to hAni ja hatI. yuddha-prakAranA jANakAra pitAjI jyAre jANaze, ke magadha ane vatsa eka banyAM tyAre yuddhano nAda chAMDI deze." "Aha ! strIo para paNa samarpaNa bhAvanAe kevuM prAbalya jamAvyuM ! have pRthvI para svarga Utare to navAI nahi ! rAjA udayana bhAvAvezamAM AvI gayA." "are, mArA pUjya pitAzrI avaMtIpatine mArA mRtyunA samAcAra maLyA haze. badhI vAtamAM kaThora paNa mArI vAtamAM komaLa evA mArA pitAzrIne mArA jIvitanI vadhAmaNI satvara mokalo." rANI vAsavadattAe kahyuM.. ema zA mATe ? teDAvo magadhanA nAthane ahIM, ane cAlo ApaNe avaMtInAthanuM Atithya mANavA jaIe." rANI padmAvatIe kahyuM. paNa avaMtIpatine joyA che ?" "ciMtA nahi ! premanA siMhAsana para zirakamaLa paDe topaNa zuM ? pRthvI e to paDagho che; zuM ApaNAM premabharyA haiyAMnI kaMI paDagho e havAmAM nahi paDe ?" "zA mATe nahi ? AkharamAM to e paNa mAnavahRdaya che !" rAjA udayane saMmati ApI. marIne mALavo levAnI rIta keTalIka vAra bahu jhaMkhanApUrvaka hAthamAM Avelo lADavo hAthamAM ne hAthamAM rahI jAya che, aneka koziza karyA chatAM e moMmAM mUkI zakato nathI. jenuM mRtyu sadA vAMcchavuM hoya evA zaraNe AvelA zatrune mAravAnI vAto to dUra rahI, paNa sukhathI mera paNa kahI zakAtuM nathI. tyAM ne tyAre, manuSya-hRdayamAM chupAyela AzAspada divya nigUDha prematattvanI jhAMkhI thAya che. caMDaprakRtinA rAjA pradyotanA viSayamAM paNa ema ja banyuM. ajaba maLyA hatA vartamAna ! siMhanA mukhamAM svayaM zikAra cAlyo Avato hato. bhaDabhAgI hato avaMtIpati pradyota. e mAtra saMkalpa karato ne siddhi thaI jatI. enAM AcaraNa ane enI siddhi joI ghaNA mANasone satkarma parathI zraddhA ochI thaI jatI. are, nIti, nyAya, dharma, puNyathI DarI DarIne ApaNe marI gayAM, chatAMya kaMI kAja na saryA, ne A to badhuM neve mUkIne beTho che, toya kevI moja kare che ! kAle svarga maLaze e AzAmAM ApaNI 'Aja' vedanAnI bhaThThI banI che, ne A to kAla bhale game tevI Uge, paNa Aja to svarga mANI rahyo che ! paNa mAnyatA ne vAstavikatA vacce ghaNo phera hato. dhana, sattA, zakti ne saMpatti - jene saMsAra sukhanuM kAraNa mAnato - enA ja kAraNe rAjA pradyota duHkhI duHkhI hato. dhana vadhyuM ema tRSNA vadhatI cAlI hatI. bharelI tijorI ene sadA adhUrI ja lAgyA karatI. sattA vadhI ema ema potAnI sImAbhUmi nAnI lAgavA mAMDI hatI. zakti vadhI ema ema zatrutA paNa vadhatI cAlI hatI. eTale rezamanA kIDAnI jema rAta ne dahADo e potAnA tAMtaNe pote ja vIMTAvA lAgyo hato. moTAIno bhAra evo hato ke haiyAno bhAra ocho karI zakAto nahi. 190 | premanuM maMdira
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ ene kSaNa mAtranI zAnti nahotI, paLavAranI nirAMta nahotI. kaDakaDatI bhUkha ne gADha nidrA to eNe divasothI bhALI nahotI. sahu enI sattA svIkAratA, paNa koI ene prema na karatuM. badhA enI zehamAM taNAtA, paNa snehanAM pUra kyAMya vahetAM nahotAM. bAhya AvaraNo haThAvIne kharI rIte nIrakhIe to avaMtIpati jevuM anAtha , lAcAra ne azakta A avanImAM bIjuM koI nahotuM. bharyA saMsAramAM e ekalo hato. du:khiyAnA visAmA jevI eka mAtra enI dIkarI hatI; e paNa grISma kALe sarovara choDI haMsa cAlyA jAya tema, potAnA zatru sAthe sneha sAdhI cAlI gaI ! paNa A to saMsAra hato. pApAtmAno vijaya pahelo thato; puNyAtmAne prAraMbhamAM du:kha ja bheDatAM jema dIpakanI jyota para ApoApa pataMga baLI maravA kheMcAI Ave che, ema avaMtIpatinI zakti ne zehathI vatsarAja Aja sAme pagale moMmAM taraNuM laIne Avato hato. potAnI putrI vAsavadattA, jenA baLI maryAnA samAcAre potAnA thoDAghaNA sagapaNa saMbaMdha baMdhAyelA hAthane chUTA karyA hatA, ne tyAre verabhAvanAthI jalatA hRdaye kaMIka mokaLAza anubhavI hatI, enA ja jIvitanA vartamAna jyAre maLyA, tyAre avaMtIpatine harSa karavo ke viSAda mANavo, e paNa na samajAyuM. vera, dveSa, IrSyA ne vAsanAthI gherAI gayeluM enuM aMtara ziyALanA ToLAmAM Ucharela siMhabALanI jema potAno svabhAvika dharma khoI beThuM hatuM. na hasavAne sthAne e hasatuM, na raDavAne sthAne e raDI paDatuM. tADapatyasnaI: frnanaVT tamanasAm - kuTilatAmAM kuzaLa mANasane saMtatineha vaLI kevo ? maMtrIrAja ! vatsarAja-mAro cora-sAme pagale AvI rahyo che." avaMtIpatie zabdone dAMta vacce kacaratAM kahyuM. hA, mahArAja ! vasubena paNa sAthe che. vAha re vAsubena ! bApa tevI beTI te AnuM nAma !" - "maMtrIrAja , tamArI vAta na samajAI, gALa to detA nathI ne ? mArA jevI mArI dIkarI ?" rAjAnA manamAM AzaMkA UgI. mArA jevI eTale zuM ? sArI ke kharAba ?" ghaNI vAra saMdigdha mANasane potAnI sArapa vize zaMkA Uge che. hA mahArAja ! bApa tevI ja beTI ! Ape mahAvIranI pariSadAmAM Atmabhoga ApI DaMko vagADyo; vAsubene paNa tevuM ja ApabhogabharyuM kArya karyuM." - "maMtrIrAja , saMsAra vicitra che. ApaNe je chIe te nathI, je nathI te chIe. mAro Apabhoga to huM jANuM chuM, paNa e chokarIe vaLI zuM UMdhuM mAryuM ? A sAdhuoe to duniyAne bhAre cakarAve caDAvI che. mArA jevo paNa emAM phasAI jAya, to bicArAM vAsu jevAM bhAvanAghelAM aNasamaju chokarAMnuM to gajuM ja zuM ?", mahArAja , ApaNe jema vatsadezane khAI javA cAhatA hatA, tema magadhano 192 D premanuM maMdira DoLo paNa e deza para hato. kAraNa ke ApaNI sAme yuddha jagAvavAmAM magadhane vatsa vacce naDato hato. Ama vatsadeza baMne bAjunI bhIMsamAM hato. kyAre koNa caDhI Ave ne AkhuM rAjya pAyamAla thaI jAya, te kahevAya tema nahotuM. A ApattimAMthI vAsubene ane tenA maMtrI yaugaMdharAyaNe dezane bacAvyo. teoe eka bhAre nATaka 2yuM ! vAsubena vananA davamAM baLI gayAM ema jAhera karyuM. ne bIjI tarapha laI jaIne emane magadhanA aMtaHpuramAM rAjakuMvarInAM dAsI tarIke rAkhyAM. A tarapha vatsarAjane lagna mATe samajAvavA mAMDyA. e mahAmahenate samajyA ane magadhanI kuMvarInuM mAguM mUkyuM. magadhane paNa vatsarAjane vaza karavo hato. nItizAstramAM kahyuM che ke dIkarI ApIne paNa dumanane haNavo. teoe A taka jhaDapI lIdhI, magadhanI rAjakumArIne paNa vAsubene vatsarAjanAM guNagAna karI lagna mATe taiyAra karyA. badho meLa barAbara besI gayo." meLa besI gayo ? magadha ne vatsa eka thaI gayAM ?" hA prabhu ! verabhAve paNa viSNu maLyA. magadhanuM mana zuddha thaI gayuM." ne magadhanI kuMvarI padmAvatI paTarANI banI ? mUrkha bhAvanAghelI vAsanA nasIbamAM ane dAsIpada ja rahyuM ?" avaMtIpatinI vANImAM krodha ane aphasosa bharyA hatA. nA, nA, khuda magadhanI kuMvarIe ja kahyuM ke rAja mahiSIpada to verImAM paNa vahAla jagAve evAM vAsubenane ja zobhe. vAsubenanA Apabhoge emane lokahRdayamAM amara karI mUkyAM. Aje e badhAM Apane vaMdana karI AzIrvAda levA Ave che. kahe che ke vaDIla che, mAraze to emanA hAthe marazuM, jivADaze to emanA hAthe jIvIzuM; paNa have zatrutA to nathI nibhAvavI." AzIrvAda ? ane te mArA ? mArA kopAnalane teo jANatAM nathI ? mAruM nAka kApIne mArA ja AzIrvAda levA AvavAnI teo vAta kare che ? emanAmAM ATalI hiMmata che ?" avaMtIpati akaLAI gayA. zuM karavuM tenI kaMI samaja na paDI. eka tarapha hANa, bIjI tarapha hasavuM ! "kevAM vicitra thaI gayAM che loko ! are, kevI kevI ajaba yuktio ajamAve che - virodhIne vaza karavAnI ! ame to eka ghA ne be kakaDAnI nItimAM ja Aja sudhI bharoso rAkhyo che. A zramaNoe A navo prakAra kADhaco : marIne mALavo levAno !" mahArAja , je maravA taiyAra thayuM e amara banI gayuM; jeno mRtyubhaya gayo ene koI mArI zakatuM nathI. hiMmata haze to ja AvatAM haze ne ? ane ApanuM hRdaya to eka vAhalasoyA pitAnuM che, e to jANe che ne ?" maMtrIe kahyuM. mane tame badhAM moLo pADI gho cho !" marIne mALavo levAnI rIta | 193
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ - "mahArAja ! ApaNuM mana ApaNane moLA pADe che. hajIya ApaNe samajIe. rAjanItinI dRSTie paNa have vatsa ane magadha eka thayA, eTale maitrI karI levI Avazyaka che. saMgrAma tarapha bahu na kheMcAzo. evo divasa paNa Ave ke AjanAM lohItarasyAM sainyo ApaNI manasvI icchAo sAme baLavo karI bese, vagara kAraNe maravA-mAravA sajja na thAya. evo paNa vakhata Ave ke e sainikonAM strIo ne bALako potAnA pati ke pitAne varuno dharma adA karavA medAne jatA roke, ne jAya to e khUnI Akramaka mANasonAM ghara vasAvavAnI nA bhaNe, mahArAja ! pRthvI premanuM maMdira banI rahI che. zaktinuM nahIM paNa snehanuM sAmrAjya have sImADA vistArI rahyuM che. dUrathI AvatI AMdhInA sAmanA mATe ApaNe vahelA sAvaceta banI jaIe; moDA paDyA ema pAchaLathI na thAya te mATe paNa vahelA jAgIe. talavAra to ApaNI kamara para enI e che, paNa enI zakti jANe haNAI gaI che. AjJA Apo to vatsa ane magadhanA rAjavIonA svAgate jAuM ! teo avaMtInI sImAne sparzI cUkyA haze." avaMtIpati kaMI na bolyA. emane mATe A badhuM jUnI AMkhe navA tamAzA jevuM hatuM. bilADInI Doke UMdaro ghaMTa bAMdhavA AvatA hoya ema emane lAgatuM hatuM. maMtrIe vaLI kahyuM : "mahArAja , lokamAM ema na kahevAya, ke avaMtIpatie khare vakhate TUMkuM hRdaya dAkhavyuM. sAme pagale Avato zatru paNa atithi che, ne Adarane yogya che, to A to ApaNAM potAnAM ja che !' potAnAM ? mane to AmAM kaMI sUjha paDatI nathI maMtrIrAja ! potAnAM ane pArakAMno bheda ja mane to samajAto nathI; zuM karuM, maMtrIrAja ?" avaMtIpatinA zabdomAM akaLAmaNa ane asahAyatA bharI hatI. - "avaMtInAtha, huM to kahuM chuM ke zANA, sajjana, zuravIra ne badhI rIte yogya evA vatsarAjane jamAI tarIke harSapUrvaka svIkArI lo, ane dezane mAthe AvI paDanArAM jamanAM teDAMne TALo." mArI mati mUMjhAI gaI che. tame badhA ekamata thayA, to mAro virodha huM kyAM sudhI nibhAvI zakIza ? jAo, pUrA sanmAna sAthe rAja-atithione teDI lAvo." avaMtIpatie AjJA ApatAM, TekA mATe hAtha laMbAvyA. veradevI jANe vidAya laI rahI hatI. zarIramAM na jANelI azakti AvI rahI hatI. rogI jeTalI zakti nIrogImAM hotI nathI. maMtrI tarata vidAya thayA. AjanI ghaTanA abhuta hatI. vanarAjanA mukhamAM jANe nirbhaya rIte mRgazAvaka pravezI rahyAM hatAM. aniSTanI koIne ciMtA nahotI, kAraNa ke hRdayamAM prema, vizvAsa ane arpaNa pragaTI cUkyAM hatAM. lokavANI pragaTI hatI ke vizva to vicAra ne 194 | premanuM maMdira AcArano paDagho mAtra banyuM che; jevA AcAra-vicAra sArA-narasA evo ja eno sAro-mITho paDagho ! A siddhAMta sAco pADavA-marIne mALavo levA-hiMmatabhera cAlyAM AvatAM rAjA udayana ane vAsavadattAnA manamAM aneka prakAranI zaMkAo bharI hatI. paNa Aja pAchI pAnI karavAnI nahotI. marajIvAoe bhagavAna mahAvIranA siddhAMtanI sarANa para potAnAM tana-manane kasoTIe caDAvyAM hatAM. avaMtInA sImADA para paga detAM e marajIvAonuM mana dhrujI UThavuM. buddhi aneka jAtanI citravicitra dalIlo karavA lAgI, manane bhamAvI nAkhavA lAgI. paNa buddhinI dalIlo para mahAnubhAva banelAM hRdayoe tarata vijaya meLavyo. thoDI vAramAM e bhaya cAlyo gayo avaMtInagarInA kAMgarA dekhAyA. saMgrAmamAM ja sAhasa karatAM zIkheluM mana A navA prakAranA sAhasa pAse vaLI DhIluM Dhasa banI gayuM. vaLI pRthvI to premanuM maMdira che. e vacana para vizvAsa ANyo; jevuM vAvo tevuM laNo, e kathana upara bharoso karyo. dilamAM, e tAMDava cAlu hatuM tyAM avaMtInA maMtrI svAgate AvatA dRSTie paDavI. sanmAnasUcaka vAjiMtronA nAda gAjI UThyA. vaLI zaMkA thaI : "bilADI hAthamAM AvelA UMdarane mAratAM pahelAM ramADe che- are, evuM to nathI ne ? avaMtIpati pradyotanA caMDa-pracaMDa kopAnalane kazuMya azakya nahotuM." paNa Aje to azakyane zakya ne asaMbhavita ne saMbhavita karavAno saMgrAma maMDAyo hato, eTale pAchAM pagalAMne avakAza nahoto. eka vAra sahune avaMtInA nagaradvAramAM pravezatAM evI paNa kalpanA AvI gaI ke jANe vAlAmukhInA saLagatA peTALamAM pravezI rahyAM chIe; paNa bIjI ja paLe A zurAoe mRtyubhayane dUra karyo. prabhu mahAvIranAM ahiMsA ane premane nANI levAno punaH makkama niradhAra karyo. dezamAM navo dAkhalo besADavAno hato. samaSTinA hita mATe becAra vyaktinA Apabhoga, e koI moTI visAta nahotI. rAjamahelamAM pravezIne teo rAjA pradyotanI pAse cAlyAM tyAre to sahunuM rUMverUvuM eka vAra kaMpI UThyuM. hajAro sainiko vacce kSatriya ekalo jhUjhatAM na Dare, paNa AjanI sthiti vicitra hatI. sAmo ghA vALavAnuM eka paNa zastra ke sAdhana pAse nahotuM; mAtra prema-samarpaNanI bhAvanAthI bharelA aMtaranI DhAla ADI hatI. re ! mahArAja pradyota sAme ja siMhAsana para birAjyA che. emanA caherA para mITa mAMDI maMDAya tema nahotI; kAcopoco to tyAM ja DarI jAya. paNa rAjA udayane pahela karI. e AgaLa vadhyA ne emaNe avaMtIpatine be hAtha joDI namaskAra karatAM kahyuM : "Apano aparAdhI upasthita thayo che. Apa ene mana cAhe te zikSA karI zako marIne mALavo levAnI rIta | 195
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ cho. Aje hAtha sAme hAtha upADavo nathI. Aje to upADelA hAtha sAme hAtha joDavA che." avaMtIpatithI sahasA sAme hAtha joDAI gayA, paNa mukhathI kaMI bolI zakAyuM nahi. - vAsavadattA AgaLa vadhIne potAnA pitAnA caraNomAM jhUkI paDI ne gadgada kaMThe bolI : "pitAjI, ApanI A namAyI putrIne AziSa nahi Apo ?" avaMtIpatino hAtha acAnaka putrIne mAthe mukAI gayo, paNa bhavAM to bhayaMkara rIte kheMcAI rahyAM. hamaNAM ja zuM emAMthI agnivarSA thaze ? sahu baLIne bhasma ! A veLA magadharAja AgaLa AvyA ne bolyA : avaMtIpati, lAkheNI paLa kAM gumAvo ? ame mitratA karavA AvyA pachI. ApaNI pArasparikA svArthI bhAvanAothI ja gAvelAM yuddhone kAraNe pRthvI naraka banI rahI che. A narakane ane enA sarjakone anya koI miTAve, e pahelAM ApaNe ja miTAvIe. cAlo, pRthvIne premanuM maMdira banAvIe. DhaSano kacaro, moTAInAM jALAM ne pratihiMsAnAM popaDAne sApha karI nAkhIe. A puNyakAryamAM ApaNI maitrI jo kaMI kAryasAdhaka nIvaDI zake ema Apane lAgatuM hoya to, Apano udAra hAtha laMbAvatAM Aje na acakAzo." avaMtIpatie hAtha laMbAvyo, paNa emanA moMmAMthI eke zabda nIkaLI na zakyo. cittamAM bhayaMkara vAvAjhoDuM prasarI rahyuM hatuM. A vakhate pAchaLa UbhelAM rANI padmAvatI AgaLa AvyAM ne bolyAM : pitAjI, praNAma svIkArazo ne putrInA ?" "koNa putrI ? vAsu ?" avaMtIpatithI acAnaka bolAI gayuM ne emaNe padmAvatI sAme joyuM. vAsavadattA to hajI pagamAM ja paDI hatI. pitAjI, eka nahi paNa babe putrIo Aje Apane khoLe besavA AvI che. jamAI paNa putranA hakano dAvo karIne AvyA che. A dhanya paLane vadhAvI lo, ApanI sukIrtine sAcI karI lo, pitAjI, ame AvatAM hatAM tyAre premanA maMdira samA prabhu mahAvIranAM darzana thayAM. bhagavAna mahAvIre kahyuM che, ke avaMtIpatine eTalo saMdezo Apajo ke eka ja rAte tArA ne mArA jIvataranA baMdha tUTavAnA che. Apa hase ne jaga caDe, evuM bane to ja jIvatara jIvyuM dhanya !" "vAsu, mane Teko Apa ! beTA, huM mUMjhAI gayo chuM." ne aMtaranI akaLAmaNamAM avaMtIpati vAsavadattAne bheTI paDyA. emanI AMkhamAMthI zravaNa-bhAdaravo varasI rahyA. emaNe eka pachI eka sahunuM svAgata karyuM ne bahAra UbhA badho khela jotA maMtrIrAjane bUma mArIne aMdara bolAvyA. "maMtrIrAja, Asana to lAvo. A badhAM keTalI vArathI UbhAM che !" pitAjI, pahelAM kSamA Apo, pachI ApanA aMtaramAM Asana Apo. e vinA A badhAM Asana amAre mATe nirarthaka che." vAsavadattAe kahyuM. kSamA huM zuM ApuM ? re ! mArI pAse mArAM bALako jeTaluMya hRdayabaLa nathI ! mArA jIvatarathI mane zarama Ave che ! jIvananuM audArya huM jANato nathI. jIvanabhara mAtra sihanA amogha baLanI ja upAsanA karI, ne e baLa meLavIne huM pazu banyo. pazune dharmanI samaja kevI ? ane dharma vinAnuM jIvatara kevuM AkaruM thaI paDe che ! talavArathI sahu koI vaza thaI zake, paNa aMtaranI vahAlapa na maLI zake. mArA vijayo vagaDAnA vAghanA vijayo jevA hatA, jenA pratyeka vijaye sarvanAza sivAya kaMI na sarjAyuM ! huM tamArA sahunI pAse kSamA mAguM chuM." avaMtIpati jIvanamAM Aje pahelI vAra namatA hatA. rAjA udayane emanA hAtha pakaDIne kahyuM : "amane zaramAvazo nahi, mahArAja ! ame ApanAM choru chIe." AjanI ghaDI dhanya che. are, mane dhanya che !" avaMtIpati eTaluM bolatA bolatA sahune bheTI paDavI. badhAnI sAthe avaMtInAthanI AMkhomAMthI paNa harSanAM azru sarI rahyAM. evAmAM vanapAlaka vadhAmaNI lAvyo : "mahArAja , na kanA vanamAM jJAtaputra mahAvIra padhAryA che.' "dhanya ghaDI, dhanya bhAgya ! cAlo sahu e premamaMdira prabhunAM darzane !" avaMtImAM jANe utsava UjavAI rahyo. 196 premanuM maMdira marIne mALavo levAnI rIta | 197
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 premanuM maMdira AtmA ja sparzI zake evI saurabha laIne bhagavAna mahAvIra ughAnanA azokavRkSa nIce beThA che. zrIvatsabharyuM nizcala hRdaya jANe hajAro taraMgone samAvanAra sAgara samuM vizALa banyuM che. nayanomAMthI amIkiraNa nirjharI rahyAM che. rAya ne reka, mAnava ke pazu sahu koIne e pariSadAmAM samAna Adara maLyo che. narakesarIono A samUha tyAM pahoMcyo, tyAre haiyAne sukha upajAvato anila tyAM laherAto hato. vanavagaDAnAM phUla madhura suvAsa verI rahyAM hatAM. vAtAvaraNamAM divya dhvani guMjI rahyo hato. emAMthI jANe ApoApa svara-zabdo guMjatA A rAjavI-mudAye sAMbhaLyA : vAsanAnA videzamAM vasatA o rAjavIo, AtmAnA svadezamAM Avo. prajAnA prabhu tame cho, tamArA prabhune tame pichANo. mAnavajagatanA Adarza tame cho, tamArA jIvananA Adarzane tame jANo. pharIvAra kahuM chuM, tame nara kesarI kAM nara kezvarI ! jarA paNa javAbadArI cUkyA ke raurava narakanuM tamAre kAje nirmANa che, tamArA haka moTA ema kartavya paNa moTAM; puNya moTAM tema pApa paNa moTo. sAmAnya jananuM kalyANa Aja sahaja banyuM che. moTAonuM svarga paNa dUra saryuM che. rAja sI vaibhavone tAmasika nahi, sAttvika banAvo !" vAtAvaraNanA paDaghA zamyA na zamyA tyAM bhagavAna mahAvIranI vANI emane kAne paDI. e emara sudhA hatI. sahue cAtakanI jema tenuM pAna karavA mAMDyuM. bhagavAna kahetA hatA : "saMsAramAM sabaLa nirbaLane dUbhave, dabAve, zoSa, haNe, evA "masyagalAgala' nyAyano aMta, sukha icchatA sarvajanoe ANavo ghaTe, pRthvI premanuM maMdira che, ene dveSanuM devaLa na banAvo. hiMsaka parAkrama ne hiMsaka vANIthI saMsAranuM sukha kadI vadhyuM nathI. saMsAramAM badhA divaso koInA sarakhA jatA nathI. Aje je yuvAna che, te kAle vRddha che. Aje je kuTuMbathI gherAyelo che, kAle te ekAkI che. Aje je nIrogI che, kAle te rogI che. Aje je daridra che, kAle te saMpattivAna che, Aje je nirapekSa che, kAle te apekSAvAna che. Aje je kIDI che, kAle te kuMjara che. Aje je kuMjara che. kAle te kIDI che. samaSTi ke vyakti baMne mATe A kahuM chuM. "koInA saghaLA divasa kadI e kasarakhA jatA nathI. saMsAranuM cakra vegathI ghUmI rahyuM che. Aje je upara che, paLa pachI te nIce che. UMcA nIcAnI sAthe snehasamAnatAthI vartavuM ghaTe. AvatI kAla mATe paNa Aje udAra bano, premI bano. prema tamArA jIvanano rAjA banavo joIe." jagatanI kAmanAono pAra nathI. eka bhavamAM badhI kAmanAo pUrNa thavI zakya nathI ne jIvita palabhara mATe paNa vadhArI zakAtuM nathI. mATe sabaLe saMyamI ne nirbaLe UghamI thavuM ghaTe." A mATe ahiMsA aparigraha ne anekAnta--A tattvatraya tamAre svIkAravuM joIe. ahiMsA vizvabaMdhutAnuM bIjuM rUpa che, prANImAtra sAthe maitrIno emAM Adeza che." aparigraha tamArAM sukha-sAdhano, saMpatti-vaibhavone maryAdita karavAnuM sUcave che. AkhA jagatanA vaibhavothI paNa eka mANasanI tRpti thavAnI nathI. mananI tRpti keLavo. vadhu bhoga jIvaleNa rogo ne haiyAsagaDI jevA zokane nipajAvanArAM che." "chelluM ne trIjuM tattva sAdvAda-anekAntavAda che. e tamane sarvadharma samanvaya sUcave che. tarka, vivAda ne vAda tamAro uddhAra nahi kare; paya, vADo ke paMtha tamane mukti nahi bakSe; DhAlanI baMne bAju jovAno viveka e mAro syAdvAda dharmaanekAntavAda. satya jyAMthI maLe tyAMthI svIkArI levuM ghaTe. satyano ijAro koIe rAkhyo nathI.' rAjA pradyote UbhA thaI prabhune prazna karyo, "vAta sAcI che. jagata AkhuM jitAya, paNa mana jItI zakAtuM nathI. khIja , hayAbaLApa ne adhUrAza amArAM sadAnAM sAthI banyAM che. mana to zAnta thatuM ja nathI. emAM huM premamaMdira prabhu, pRthvIne premanuM maMdira kyAMthI banAvIe ?" "jevuM piMDe tevuM brahmAMDe. udvega, saMgharSa, damana, yuddha ne azAnti tamArA jIvanane ghero ghAlI beThAM che." tamAruM mana tamAruM mitra banavAne badale tamAruM zatru premanuM maMdira 1 199
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ banI beThuM che. tame pratyeka paLe badalo levAnI-yuddha devatAnI-upAsanAmAM paDyA cho ! 'parano vadhu vinAza' e tamAro dharma banyo che ! re jIva ! bahAra yuddhane zA mATe zodhe che ? A bAhya yuddha e ApaNA mananI kalezakara, pI, daMbhI sthitino paDagho mAtra che. yAda rAkho, yuddhano AraMbha pahelo ApaNe ApaNA aMtaramAM karIe chIe, pachI ja AsapAsamAM laDIe chIe. yuddha to tamAre tamArI jAta sAthe jagAvavuM ghaTe, jene haNyA vagara tamAro uddhAra nathI e tamAro kharo zatru ne kharo cora to tamArI aMdara ja beTho che; ene haNo. rAja zAsana moTuM che, to dharmazAsana ethIya moTuM che ane ethIya moTuM che AtmazAsana. AtmAnA rAjyamAM Avo, ekabIjAne samajo , sahayoga karo ! saMgharSa, ddha, hiMsA ne yuddhane samApta karo. vizvabaMdhutvavALuM vizvazAsana jagAvo ! pRthvIne premanuM maMdira banAvo !" vAsavadattA UbhI thaI. e narI prema-pratimA samI hatI. sahune vAsavadattAne joIne enI sAsu rANI mRgAvatI yAda AvatI hatI, jANe dIve dIvo peTAyo hato. vAsavadattAe hAtha joDIne kahyuM : "mANasa, mANasa vacce premanI sthApanA kevI rIte thAya, prabhu ?" potAnA ne pArakAnA bheda bhUlI jAo. sahu jIvane samAna mAno. bilADI e ja dAMtathI potAnA baccAne pakaDe che ne e ja dAMtathI uMdarane pakaDe che; paNa bemAM phera keTalo che ? mANase mANasa sAthe, kema vartavuM enuM A dRSTAMta che. lokavijayI bano ! lokavijaya mATe iMdriyajaya Avazyaka che. Akho saMsAra potAnA sukha mATe anyane du:kha upajAvanAra hiMsaka banyo che. asatya vadatAM ene AMcako Avato nathI, maphatamAM levAno e utsAhI che. vyabhicAramAM e aticAra ke anAcAra joto nathI. parigrahamAM paMDitAI mAne che, ne bIjAnuM lUMTIne e ghara bharavA mAge che. bIjAne haNIne e jIvavA mAge che. bAvaLanuM vRkSa vAvIne e bakulanA puSpa cUMTavA mAge che. AvuM badhuM choDo eTale prema ApoApa pragaTaze." rANI padmAvatI, je magadha-putrI hatI ane jenA kAraNe vatsa ane magadha eka banyAM hatAM, e AgaLa AvI ane bolI : "saMsAranA sukha mATe potAnA sukhane dezanI vedI para homanAra vAsavadattA jevI mahArANIne dhanya che. prabhu ! Ave vakhate ema lAge che ke levAmAM jeTaluM sukha che tenA karatAM tyAgavAmAM vadhu che. lIdheluM koI vAra ApI devuM paDe, paNa tyAgeluM to ekanuM bAragaNuM AvI maLe che. bhagavAna ! pRthvIne dveSa ne du:khano dAvAnaLa banAvanAra lAlasAo vize kaMIka kaho." 200 premanuM maMdira sAkSAta premamaMdira samA, jemanA piMDamAM brahmAMDano sAkSAtkAra thayo hato, e bhagavAna madhura vANIthI bolyA : "bhautika sukhalisAoe tamArAM sukhone sUkavI nAkhyAM che. jIvananI sukhasagavaDo ane AvazyaktAoe tamArAM karmonI AtAne haNI nAkhI che. jAta mATenI sagavaDatAe paranuM zoSaNa vadhArI dIdhuM che. je vadhu kAmI, vadhu krodhI, vadhu mAnI, vadhu lobhI enI tame prazaMsA karI che ane jANye-ajANye samAjamAM tenI pratiSThA karI che. ne badalAmAM pRthvIne vadhu ne vadhu duHkha ne saMtApa maLyAM che." rAjA udayane prabhune be hAtha joDIne kahyuM : "he kRpAnAtha ! suvarNa ane sauMdarya jagata para bhAre cUDa bharAvI che. e vize Apa kaMIka kaho." "suvarNa ane sauMdarya saMsAranI mahAzaktio che. paNa zakti haMmezAM bhakti mAge che. nahi to e enA dhArakano ja nAza kare che. kaMcana ane kAminIno tamAro zokha hada vaTAvI gayo che ane eTale ja tamAre mATe e sukha ne sagavaDarUpa banAvavAne badale bhArarUpa ne saMtAparUpa banyAM che. e tamArAM kedI banyAM che, tame emanA tAbedAra banyA cho. tame jene sukha mAno cho, e to mAtra pracchanna duHkha che. mATe saMkSepamAM kahuM chuM. sAra grahaNa karavo hoya to karI lejo . sukha mATe saMyamI bano ! ahiMsA tamArA jIvanane, aparigraha tamArI sukhasagavaDone anekAnta tamArA vicArone ajavALI raho ! sneha ane sau thI jIvo ! tapathI ne tyAMgathI jIvo ! dayA ne dAnathI jIvo ! ApIne khuzI thAo ! mApha karIne moTA thAo ! sahune abhaya karI nirbhaya bano ! tame je karo emAM eTaluM yAda rAkhajo ke lenAra karatAM denAra moTo che. jIvanAra karatAM jivADanAra moTo che. khAnAra karatAM khavarAvanAra moTo che. mANasa zAstra, zAstra ne saMpattithI moTo nathI thato; sevA, saMyama, samarpaNa, tapa ne tyAgathI moTo thAya che !' rAjA pradyotanI AMkho parathI jANe potAnI aMdhArapaTTI alaga thatI hatI, enAM hRdayacakSu UghaDatAM hatAM. eNe kahyuM : "bhagavAna ! TUMkANamAM kaMIka kaho. sAgara samAvI denAra gAgara amane Apo. e gAgaranA jaLanuM ame roja Acamana karIzuM. baLa parathI mArI zraddhA DagI gaI che." bhagavAne kahyuM : chelle chelle eTaluM ja kahevAnuM ke, badhA jIvone AyuSya ane sukha priya che, duHkha ne vadha apriya che. tamAma jIva jIvitanI kAmanAvALA ne jIvitane priya premanuM maMdira | 201
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnanArA che ! jevAM ApaNane sukha priya ne duHkha apriya tevAM anyane paNa che. jeo ne anya jIvanA sukha vize bedarakAra che, teo potAnA sukhanI paNa kharI rIte beparavA che. A pATha je zIkhaze e pRthvI para svarga utAraze ! svargamAM pote jItaze, ne potAnI AsapAsa svarga racaze. pRthvIne premanuM maMdira banAvavAno A mahAmaMtra che. "jema bagalI IMDAmAMthI janme che, ne IMDuM bagalImAMthI janme che, ema mohanuM utpattisthAna tRSNA che ane tRSNAnuM utpattisthAna moha che; rAga-dveSanuM utpattisthAna tRSNA che. jene tRSNA nathI ene moha nathI. jene moha nathI ene lobha nathI. jene lobha nathI tene kAMI nathI ! e saMsAramAMthI tarI gayelo che. "saMsAra Akho kAma, krodha, mAna ne lobhamAM phasAyo che ane Azcarya to e ghaTyuM che ke jenAM kAma-krodha, mAna-lobha utkaTa e pratiSThAvAna gaNAyo che ! apratiSThAnI pratiSThA karIne tame zuM meLavazo ? zuM meLavyuM ? tame azAnta cho; tamane lAge che ke tame du:khI cho, tamane sadA lAgyA kare che ke kaMIka tamArAmAM UbhuMadhUruM che. sadodita koI ne koI vAtanuM duHkha tamane sAlyA kare che. A badhAno upAya tame bAhya saMsAramAM zodhavA jAo cho. tyAM ugna banI dhamAla macAvo cho. nirbaLane haNo cho, sabaLanI sevA karo cho ! ane Ama jIvanabhara karyA chatAM paNa tamArI azAntino, duHkhano, adhUrAzano aMta Avato nathI. huM kahuM chuM ke A badhAM aniSTonuM mULa tamArI aMdara che. tamArA mitra ne zatru-sukhadu:kha-tamArA dehamAMtamArI bhAvanAmAM-ja chupAyelAM che. Agraha choDI, Aveza tajI, aham dUra karI e sukha ne zAntine zodho ! je prakAzanI zodhamAM tame jagatamAM bhaTako cho, e jyoti to tamArA hRdayanA UMDANamAM jhagamage che ! jarA aMdara juo eTale enAM darzana thayA vinA nahi rahe." "AzcaryanI vAta to e che, ke je tamAruM nathI ene mATe tame hajAra yatna karo cho, ne je tamAruM che ene yAda paNa karatA nathI. A to kevo moha ! deha mATe rAta-divasa ciMtA karanAra tame tamArA AtmAnA sukha mATe kaMI paNa pravRtti karo cho kharA ?" "pharIthI kahuM chuM, yuddha mAtra tamArI potAnI jAta sAthe khelo, bIjA koI sAthe nahi. yuddha e game teTaluM nyAyI lAgatuM hoya, game teTaluM anivArya dekhAtuM hoya, paNa Akhare to e mAnavasamAja mATe zAparUpa ja che." mahAmaMtrIe kahyuM : "prabhu ! have huM nivRtti cAhuM chuM; mane eno maMtra Apo." "namo ridaMtALuM| e maMtramAM darzAvelo ari-duzmana tamArA potAnA ja 202 - premanuM maMdira dilamAM ne dehamAM rahelo che; ene haNo. pachI bAhya jagatamAM haNavA jevuM kazuM raheze nahi. je lokhaMDanAM banelAM eka hajAra haLa pRthvIne zasyazyAmalA karI zake che, e ja lokhaMDanI banelI hajAro talavAro pRthvIne nirAdhAra ne AkraMdAbharI banAvaze. sattAdhIzo A samaje. e na samaje to prajA samaje. rAjA ane prajA potAnA A vinAzanI kalpanA kare. e dvArA pedA thatAM kraMdano, klezo ne kolAhalo tarapha lakSa kare ! "eTaluM yAda rAkhajo ke samasta pRthvInuM rAjya tamane maLI jAya, bhogamAtra tamArA caraNe ThalavAya, topaNa tamane jIvananuM sukha, mananI zAnti ne AtmAnuM amaratva lAdhavAnuM nathI. e mATe to mAnavIe AtmAne samajavo, pichAnavo, oLakhavo anivArya che. A rAjapATane paNa AtmAne mATe, dhanane paNa AtmAne mATe, sukha-sagavaDone paNa AtmAne mATe svIkAro. AtmA mATe e badhAM che. paMkhI mATe pAMkho che, pAMkho mATe paMkhI nathI. je kaMI AtmAne ahitakAra hoya - pachI te rAjapATa hoya, dhana hoya, sattA hoya e sarvano tyAga karo ! vizvamAM dRSTigocara thatI vedanA ne viSamatA A rIte ja dUra thaze. kSamA, ahiMsA, zAnti A rIte ja sthapAze. "bIjuM, je tamane apriya hoya tenuM bIjA pratye AcaraNa na karazo. saMsAramAM koIne haNAvuM - ragadoLAvuM pasaMda nathI. du:khI thavAnuM ApaNe icchatA nathI. ema saMsAra paNa icchato nathI. badhA jIvomAM Atmavat dRSTi rAkho, AthI ja tame jene Adarza mAno cho te samAnatA, svAtaMtrya ne baMdhutvano jagatamAM vikAsa thaze." "saMsAra to nagada sodAno bajAra che; jevo sodo karazo tevo napho maLaze. nukasAnanA sodAmAM napho nahi joI zako. ahIM dUra thazo to badalAmAM tamane paNa krUratA maLaze ane prema Apazo to premanA bhAjana banazo. pArakAne pIDA karazo to e tamane pIDA karaze. koI vAra pApa AcaravA chatAM samRddhi lAdhatI hoya ema lAge che, ethI khoTI bhramaNAmAM paDIne jagatanA mahAna karma - niyamane avagaNazo mA ! jema koI jhADa vahelAM phaLe che to koI moDAM phaLe che, ema karmanAM vRkSa paNa vahelAM - moDAM phaLe che. ethI karmanA abAdhita niyama para azraddhA na dhArazo. jevuM vAvazo tevuM laNazo, ane jevuM karazo tevuM pAmazo, e niyama aphara che." bhagavAnanI vANI yogya kALe zamI gaI, paNa enA paDaghA digdagantamAM gAjI rahyA. relAyelI e amara sudhAmAM sahu koI snAna karI rahyAM. "keTaluM sAduM ne nikhAlasa satya !" aMtaramAM jANe ajavALAM patharAI jAya che !' vAsavadattAe kahyuM. "are, sukhanI keDI sAme che, chatAM duHkhanA dariyAmAM na jANe ApaNe kema premanuM maMdira 203
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ DUbakAM mArI rahyAM hatAM !" rAjA pradyote kahyuM. kharekhara, ApaNI jAtane ApaNe, ApaNI avidyA jevI vidyAoe, satyAnAzanA mULa jevI saMskRtie haNI nAkhI che. cAlo, ApaNe AnI punaHracanA karIe." vatsarAje kahyuM. "sAcuM che ! UMghanArane paNa yuge yuge jagADanAra yugamUrtio AvI maLe che. cAlo, cAlo ! jAgyA tyAMthI savAra gaNIe ! pRthvIne premanuM maMdira banAvavAno niradhAra karIe, A premamaMdira prabhunI samakSa !" sahu e divase navajIvananA amodha maMtrane grahIne nagara tarapha pAchA vaLyA. samApta A pustakanA anusaMdhAnamAM vAMco 'zatru ke ajAtazatru" be bhAgamAM (zrI jIvana-maNi sadvAcanamALAnA paMcama varSanA prathama pustaka tarIke pragaTa thAya che.) 204 | premanuM maMdira