Book Title: Jain Shatak
Author(s): Bhudhardas Mahakavi, Virsagar Jain
Publisher: Digambar Jain Mumukshu Mandal
Catalog link: https://jainqq.org/explore/007200/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka mahAkavi bhUdharadAsa Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAkavi bhUdharadAsa dvArA racita jaina zataka sampAdaka evaM anuvAdaka DaoN0 vIrasAgara jaina vyAkhyAtA evaM adhyakSa, jainadarzana vibhAga zrI lAla bahAdura zAstrI rASTrIya saMskRta vidyApITha (mAnita vizvavidyAlaya) naI dillI-110 016 prakAzaka zrI digambara jaina mumukSu maNDala, mumbaI evaM paNDita ToDaramala smAraka TrasTa e-4, bApUnagara, jayapura-302 015 (rAja.) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 hajAra prathama tIna saMskaraNa : (6 mArca, 1990 se adyatana) caturtha saMskaraNa (9 mArca, 2010 RSabhadeva jayantI) 1 hajAra yoga : 1 hajAra mUlya : chaha rupaye mudraka : man ena san presa tilakanagara, jayapura (rAja.) JAIN SHATAK by MAHAKAVI BHOODHARDAS Translated by Dr. Veer Sagar Jain Published by Pt. Todannal Smark Trust A-4, Bapunagar, Jaipur-302015 (Raj.) India Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya mahAkavi bhUdharadAsajI dvArA racita 'jaina zataka' kA yaha tRtIya saMskaraNa prakAzita karate hue hameM prasannatA kA anubhava ho rahA hai| mahAkavi bhUdharadAsajI hindI ke jaina kaviyoM meM agragaNya haiM / jaina zataka dekhane meM choTI kRti pratIta hotI hai para kavi ne mAnoM gAgara meM sAgara bhara diyA hai| prastuta kRti meM 107 kavitta, dohe, savaiye aura chappaya haiM / bhASA-zailI kI dRSTi se kAvya racanA bejor3a hai| prastuta kRti kA sampAdana evaM anuvAda kArya zrI ToDaramala di. jaina si. mahAvidyAlaya ke bhU.pU. chAtra DaoN. vIrasAgara jaina, vyAkhyAtA evaM adhyakSa, jaina darzana vibhAga, zrI lAlabahAdura zAstrI rASTrIya saMskRta vidyApITha, naI dillI dvArA kiyA gayA hai| unhoMne sampAdana evaM anuvAda karane meM atyadhika zrama kiyA hai, isake lie hama unake hRdaya se AbhArI haiN| ___ kRti ko AkarSaka kalevara meM prastuta karane kA zreya prakAzana vibhAga ke prabhArI zrI akhila baMsala ko jAtA hai, isake lie ve badhAI ke pAtra haiM / mudraNa kArya ke lie jayapura priNTarsa, jayapura ke pArTanara zrI pramodakumAra jaina kA sahayoga bhI sarAhanIya hai| pustaka kI kImata kama karane meM jina mahAnubhAvoM ne apanA Arthika sahayoga diyA hai ve bhI dhanyavAda ke pAtra haiN| Apa sabhI isa kRti ke mAdhyama se apane bhava kA abhAva kareM, isI kAmanA ke sAtha mahAmaMtrI zrI digambara jaina mumukSu maNDala mahAmaMtrI paNDita ToDaramala smAraka TrasTa .. . jayapura Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta saMskaraNa kI kImata kama karane vAle dAtAroM kI sUcI 1. zrI kevalacandajI jaina, lalitapura 2. zrImatI candA Tar3aiyA, lalitapura 3. zrI subhASa caudharI, lalitapura 4. zrI manohara paTavArI, lalitapura 5. zrI nAthAlAlajI jaina, lalitapura 6. zrI kapUracanda mahendrakumArajI jaina, maharaulI 7. zrImatI vidyAbAI jaina, gunA 8. zrImatI zIlAbAI umariyA, lalitapura 9. DaoN. kamala zrInAyaka, lalitapura 10. zrI zyAmalAlajI jaina, gvAliyara kula rAzi 151.00 150.00 101.00 101.00 101.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 1,104.00 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'jaina zataka' ke gadyAnuvAda kI kahAnI (prathama saMskaraNa se) Aja se lagabhaga Der3ha varSa pahale maiMne zrI digambara jaina mumukSu maNDala, alavara (rAjasthAna) dvArA prakAzita 'jaina zataka' pustaka kA svAdhyAya kiyA thaa| yaha pustaka mujhe bahuta hI acchI lgii| maiMne isakA bAra-bAra svAdhyAya kiyaa| isake aneka chanda mujhe apane hI Apa kaMThastha ho gye| maiM unheM jaba-taba rasa le-lekara khUba gunagunAne lagA, apane samparka meM Ane vAle prAyaH hara vyakti ko sunAnesamajhAne lagA, yahA~ taka ki apane zAstra-pravacanoM meM bhI uddhRta karane lagA aura isaprakAra, maiM isa 'jaina zataka' se bahuta prabhAvita ho utthaa| yA yoM kahie ki maiM 'jaina zataka' kA 'dIvAnA' hI ho gyaa| isase mere aneka priya mitroM aura dharmAnurAgI zrotAoM ko 'jaina zataka' ke adhyayana kI prabala preraNA prApta huii| maiM unheM alavara se prakAzita 'jaina zataka' detaa| parantu yaha bahuta hI sAdhAraNa rUpa se chapA thaa| isameM chandoM kA saralArtha to dUra, kintu mUla chandoM kA mudraNa bhI sahI rIti se nahIM huaa| chandoM ke sabhI (cAroM/chahoM) caraNa eka-dUsare ke sAtha ghule-mile hue the| aisA lagatA thA, mAnoM gadya ho| isalie koI bhI sAmAnya pAThaka unakA artha samajhanA to dUra, unheM ThIka taraha se gA bhI nahIM pAtA thaa| aisI sthiti meM mere mitroM aura zrotAoM kI prabala bhAvanA huI ki isa pustaka kA punarprakAzana aisA honA cAhie jo sundara aura suvyavasthita to ho hI, usameM pratyeka chanda kA prAmANika artha bhI ho| unhoMne isake lie mujhase Agraha kiyaa| merI bhI kucha-kucha icchA to thI hI, parantu anya adhyayana meM vyasta hone ke kAraNa usameM sAkAra hone kI kSamatA nahIM thI; mitroM aura zrotAoM ke Agraha se vaha kSamatA prApta huii| phalasvarUpa di. 30-3-98 ko maiMne isake pahale chanda kA artha likha liyaa| zanaiH zanaiH gAr3I Age bar3ha nikalI aura lagabhaga chaha mAha meM saralArtha-lekhana kA kArya karIba-karIba pUrA ho gyaa| isa avadhi ke bIca mujhe 'jaina zataka' ke do purAne saMskaraNa aura prApta hue| eka thA digambara jaina pustakAlaya, sUrata kA aura dUsarA thA digambara jaina dharma Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka pustakAlaya, anArakalI, jaina galI, lAhaura kaa| ye donoM saMskaraNa alavara vAle saMskaraNa kI apekSA kaI gunA acche haiM / ina donoM saMskaraNoM meM pratyeka chanda kA artha bhI diyA gayA hai| sUrata vAle saMskaraNa kA artha - jise vahA~'bhAvArtha' kahA gayA hai - paNDita jJAnacandrajI jaina 'svataMtra' ne likhA hai aura lAhaura vAle saMskaraNa kA artha bAbU jJAnacandrajI jainI ne likhA hai| parantu pahalI bAta to yaha hai ki ye donoM hI saMskaraNa Aja bilkula anupalabdha haiN| sUrata vAlA saMskaraNa san 1947 I. meM chapA thA aura lAhaura vAlA saMskaraNa san 1909 I. meM chapA thaa| dUsarI bAta - ina donoM saMskaraNoM ke prakAzana meM bhI sundaratA aura suvyavasthA to hai hI nahIM, chandoM ke arthoM meM bhI kahIM-kahIM bar3I bhUleM aura kamiyA~ raha gaI haiM, jo kAvya kI garimA ko bhI kama karatI haiM aura granthakAra ke mUla abhiprAya ko bhI sahI-sahI nahIM smjhaatiiN| udAharaNa ke lie chandasaMkhyA 31 kI yaha paMkti dekhiye : "mAnuSabhau mukatAphalahAra, ga~vAra tagA-hita torata yoM hii||" isakA sIdhA-saccA artha yaha hai ki manuSyabhava motiyoM kA hAra hai jise ajJAnI prANI mAtra dhAge ke lie vyartha hI tor3a rahA hai - naSTa kara rahA hai'| kintu sUrata vAle saMskaraNa meM isakA artha chapA hai ki 'manuSya kI paryAya motiyoM ke hAra (mAlA) jaisI hai, mUrkha isake tAge ko vyartha hI tor3a rahA hai|' yaha artha bilkula galata hai / dhAgA nahIM tor3A jA rahA hai, balki dhAge ke lie motiyoM kA hAra tor3A jA rahA hai| isIprakAra chanda-saMkhyA 48 kI yaha AdhI paMkti dekhiye : 'budha saMjama Adarahu' isakA artha ekadama spaSTa hai ki 'jJAnapUrvaka saMyama kA Adara karo', kintu sUrata vAle saMskaraNa meM isakA artha chapA hai ki 'budhajanoM kI saMgati kro'| patA nahIM itanA sarala artha bhI usameM itanA galata kyoM chapA hai? eka namUnA aura dekhiye| chanda-saMkhyA 54 kI antima paMkti hai :'ganikA sa~ga je saTha lIna rahaiM, dhika hai dhika hai dhika hai tinkauN|' isakA artha sUrata vAle saMskaraNa meM chapA hai ki 'jo mUrkha vezyA se prema karate haiM unake lie tIna bAra dhikkAra hai|' Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baina zataka isa artha ko jarA mUla chanda se milAkara dekhiye| mUla chanda meM tIna bAra 'dhika' zabda kA prayoga huA hai isalie anuvAdaka ne likha diyA satIna bAra dhikkAra hai'; parantu yaha nahIM socA ki 'dhik' zabda ke sAtha kavi ne hara bAra 'hai' kriyA kA prayoga kyoM kiyA hai? kyA eka bAra 'hai' likhane se kAma nahIM calatA thA? ata: vAstava meM ise isaprakAra likhanA cAhie ki 'jo mUrkha vezyA se prema karate haiM unheM dhikkAra hai, dhikkAra hai, dhikkAra hai' athavA isaprakAra likhanA cAhie ki 'jo mUrkha vezyA se prema karate haiM unheM bArambAra dhikkAra hai|' tIna bAra likhanA bahuta bAra kA sUcaka mAnanA cAhie, kyoMki tIna kI saMkhyA ekavacana aura dvivacana kI koTi se nikalakara bahuvacana kI koTi meM pahu~ca jAtI hai| ___ aba Apa chanda-saMkhyA 59 kI antima paMkti aura dekha liijie| yahA~ kaisA anartha ho rahA hai ! paMkti hai :'dhani jIvana hai tina jIvani kau, dhani mAya unaiM ura mAMya vhaiN|' isakA ucita artha yaha hai ki 'dhanya hai una (zIlavrata ke dhAraka yA sadAcArI) jIvoM kA jIvana aura dhanya haiM ve mAtAe~ bhI jinhoMne una jIvoM ko apane ura (garbha) meM dhAraNa kiyaa|' kintu sUratavAle saMskaraNa meM chapA hai ki 'unhIM kA jIvana dhanya hai aura ve hI hRdaya meM dhAraNa karane yogya haiN|' kitanI bar3I bhUla raha gaI hai ! granthakAra kavi to sadAcArI puruSoM kI mAtAoM ko bhI dhanyavAda denA cAhate haiM, parantu anuvAdaka aisA nahIM krte| patA nahIM kyoM? isIprakAra se kaI chandoM meM aneka mahattvapUrNa zabdoM ke artha hI chor3a diye haiM / chanda-saMkhyA 96 meM isa apAra jagajaladhi' kA artha mAtra 'saMsArarUpI sAgara' kiyA hai| 'isa' aura 'apAra' - ina donoM zabdoM kA artha hI nahIM kiyA hai| _ 'jaina zataka' kA dUsarA saMskaraNa - jo lAhaura se bAbU jJAnacandrajI jainI ne prakAzita karavAyA hai - sUratavAle ukta saMskaraNa kI apekSA bahuta uttama hai| vaha artha kI dRSTi se itanA kamajora nahIM hai| usake artha karIba-karIba ThIka hI likhe gaye haiN| kintu usameM bhI kucha bhUleM bar3I burI huI haiM / udAharaNa ke lie chanda-saMkhyA 97 dekhiye : Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 'mithyAmata ke mada chake, saba matavAle loy| saba matavAle jAnie, jinamata matta na hoy||' isakA artha chApA gayA hai ki 'mithyAmatarUpI mada se chake hue saba matavAle loga unmatta haiN| saba hI ko masta jAnoM, parantu jainamata meM mastI nahIM hai|' - yahA~ saba hI ko masta jAnoM, parantu jainamata meM mastI nahIM hai' - aisA kahanA kucha a~catA nahIM hai| isase jainamata kI mahimA samApta huI sI lagatI hai| aisA lagatA hai mAnoM anya sabhI matoM ko mAnanevAle Ananda meM haiM, parantu jainamata meM Ananda nahIM hai| aisA artha granthakAra kavi ko bilkula iSTa nahIM hai| ata: ise yoM kahanA cAhie ki 'anya matoM ko mAnanevAle sabhI loga matavAle ho rahe haiM, parantu jainamata meM matavAlApana nahIM hai|' ___ lAhaura vAle isa saMskaraNa meM dUsarI sabase bar3I kamI yaha hai ki isake anuvAda kI bhASA bahuta Ter3hI hai; kyoMki vaha 80 varSa pUrva likhI gaI thI, jaba ki khaDI bolI hindI gadya apane pariSkAra ke prArambhika caraNa hI nApa rahA thaa| usakI bhASA meM na to vAkya-vinyAsa hI suvyavasthita hai, na zabdoM ke rUpa hI vyAkaraNasammata haiM, aura vAkya anAvazyaka rUpa se bahuta bar3e-bar3e bhI bana gaye haiM jo khUba ulajha gaye haiN| udAharaNArtha pahale hI chanda kA artha par3hiye : "cAra jJAna kahiye mati zrata avadhi mana:paryaya ina cAra jJAna rUpI jahAja meM baiThakara zrI gaNadharadeva bhI jisa prabhu ke guNa rUpI samudra ko nahIM tira sake arthAt pAra na pA sake aura devatAoM ke jo kahIM khoTe karma kI lakIra bAkI thI usake dUra karane ke vAste jisa prabhu ko devatAoM ke samUha ne jamIna para sira ghasa-ghasa kara praNAma karI hai aise kauna zrI RSabhadeva svAmI unake Age hama hAtha jor3a kara unake caraNoM meM par3ate haiN|" yahA~ Apa dekha rahe haiM ki yaha pUrA kA pUrA eka hI vAkya hai, isameM kahIM eka alpavirAma yA arddhavirAma bhI nahIM hai / isake atirikta kahie', 'arthAt ', 'vAste', 'aise kauna' ityAdi zabdoM ke kAraNa jo durbodhatA aura vakratA AI hai so alg| ye hI uparyukta sthitiyA~ haiM jinake kAraNa maiMne 'jaina zataka' ke chandoM kA naye sire se gadyAnuvAda likhA hai| ____ gadyAnuvAda ke samaya mujhe ina chandoM ke aneka mahattvapUrNa vizeSArtha bhAsita huye haiM tathA kaI chandoM yA chandAMzoM ke artha bhI aneka-aneka bhAsita huye haiM, kintu yahA~ eka sAmAnya saralArtha hI diyA jA sakA hai| vizeSa kabhI bhaviSya meM dene kA prayAsa kruuNgaa| Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka yaha gadyAnuvAda maiMne apanI buddhi-anusAra hI nahIM kiyA; apitu usameM DaoN. sItArAma lAlasa, rAmacandra varmA, vAmana zivarAma ApTe, muhammada mustaphA khA~ 'maddAha' Adi dvArA sampAdita prAmANika zabdakozoM kI bhI pUrI sahAyatA lI hai aura viSaya ke adhikArI vidvAnoM se bhI parAmarza kiyA hai| bAlabrahmacArI paNDita saMtoSakumArajI jhA~jharI ko - jo zrI digambara jaina bar3A mandira terApaMthiyAna, ghI vAloM kA rAstA, jayapura meM vigata 27 varSoM se niyamita rUpa se zAstra-pravacana karate haiM aura cAroM anuyogoM ke acche abhyAsI haiM - isa 'jaina zataka' ke pUre chanda bacapana se hI kaMThastha haiN| ve inheM yadA-kadA apane pravacanoM meM bhI bar3e prabhAvI DhaMga se uddhRta karate haiN| ____ maiMne ina chandoM kA yaha artha unheM bhI dikhAyA hai| unhoMne apanI painI dRSTi se isakI sUkSma se sUkSma bhUloM ko bhI dUra karA diyA hai / maiM unakA AbhAra kaise vyakta karU~ - samajha meM nahIM aataa| phira kyA AbhAra vyakta kara dene mAtra se uRNa ho jaauuNgaa| isaprakAra maiMne ina chandoM kA artha likhane meM yadyapi pUrI sAvadhAnI rakhI hai, tathApi nizcita rUpa se yaha kaise kaha sakatA hU~ ki aba isameM kahIM koI eka bhI galatI nahIM rahI hai| saMbhava hai koI bhUla raha gaI ho| vidvAnoM se maiM vinamratApUrvaka anurodha karatA hU~ ki ve avazya mujhe usase avagata kraaveN| isake lie maiM unakA kRtajJa to hoU~gA hI, agale saMskaraNa meM una bhUloM ko ThIka bhI kruuNgaa| ___ yahA~ maiM eka nivedana aura vizeSa rUpa se karanA cAhatA hU~ ki yadyapi yahA~ chandoM ke sAtha anuvAda bhI prakAzita kiyA jA rahA hai, kintu yadi Apa mUla chandoM ko hI bAra-bAra par3hakara isa kRti kA Ananda leMge to bahuta acchA rahegA; kyoMki jo bhAva, jo sarasatA, jo garimA aura jo camatkAra Adi bhUdharadAsajI ke mUla chandoM meM hai, vaha anuvAda meM kahA~? anuvAda meM vaha saba A bhI nahIM sktaa| anuvAda to hamArI majabUrI huA karatI hai| - ata: anuvAda ko bAra-bAra par3hane kI AvazyakatA nahIM hai| bAra-bAra to Apa mUla chandoM ko hI pddh'iye| hA~, pahale eka bAra anuvAda ko par3hakara unakA artha avazya samajha liijie| anta meM, jaina zataka' kA svAdhyAya sabake jIvana meM maMgalakArI ho - isa zubhakAmanA ke sAtha maiM apanI bAta pUrNa karatA huuN| di. : 20 pharavarI, 1990 I. - vIrasAgara jaina Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'jaina zataka' ke tRtIya saMskaraNa kI bhUmikA priya pAThako, prastuta 'jaina zataka' kA tRtIya saMskaraNa Apake samakSa A rahA hai aura vaha bhI paNDita ToDaramala smAraka TrasTa jaisI pratiSThita saMsthA se prakAzita hokara - yaha bahuta prasannatA kI bAta hai| isakA prathama saMskaraNa Aja se lagabhaga gyAraha varSa pUrva akhila bhAratIya jaina yuvA phaiDarezana, bhiNDa (madhyapradeza) se prakAzita huA thA aura vaha aba aprApya cala rahA hai| 'jaina zataka' ke prastuta tRtIya saMskaraNa meM yadyapi nayA kucha adhika nahIM hai, tathApi nimnalikhita cAra-pA~ca kArya vizeSa hue haiN| 1. isameM 'mahAkavi bhUdharadAsa aura unakA jaina zataka' nAmaka eka pariziSTa nayA jor3A hai, jisameM sAhitya-jagata ke bar3e-bar3e vidvAnoM ke, mahAkavi bhUdharadAsa aura unake jaina zataka se sambandhita abhimatoM ko jahA~-tahA~ se khojakara prastuta kiyA hai| ye sabhI abhimata sAhityasamIkSA kI dRSTi se bhI atIva mahattvapUrNa hai| 2. 'jaina zataka' kI aneka hastalikhita evaM mudrita pratiyoM kA milAna karake pAThanirdhAraNa kA bhI prayAsa kiyA hai jahA~ zuddha pATha kA nirNaya nahIM ho sakA hai - vahA~ usake pAThAntaroM ko pAda-TippaNI meM de diyA hai| AzA hai vidvadgaNa unake zuddhAzuddhatva kA viveka kreNge| 3. prArambha meM viSaya-sUcI' lagA dI gaI hai, jisameM pUre grantha ke viSaya ko eka dRSTi meM samajhA jA skegaa| 4. katipaya chandoM ke saMkSepa meM 'vizeSa' bhI likhe haiM / yadyapi maiM sabhI chandoM ke aise vistRta vizeSArtha likhanA cAhatA thA, jinameM chanda ke gUr3ha bhAvoM ko bhI kholane kI ceSTA kI jAe aura usake kalAtmaka saundarya kI ora bhI kucha saMketa kiyA jAe; para grantha kA AkAra bar3ha jAne ke bhaya se aisA nahIM kara sakA huuN| vaise bhI ina chandoM kA athAha bhAvasAgara kyA mere vizeSArtho kI gAgara meM samAtA? 5. chandoM ke gadyAnuvAda meM kahIM-kahIM choTe-choTe zAbdika saMzodhana bhI kiye haiM jo vAkya vinyAsa, bhASA-pravAha evaM chandoM ke arthaspaSTIkaraNa kI dRSTi se bahuta Avazyaka pratIta ho rahe the| ina mahatvapUrNa saMzodhanoM meM mujhe apane prathama saMskaraNa ke sudhI pAThakoM vizeSakara zrI rAjamalajI jaina ajamerA evaM sva. vaidya zrI gaMbhIracandajI jaina ke aneka amUlya sujhAva prApta hue haiN| maiM unakA hRdaya se AbhAra svIkAra karatA huuN| AzA hai aba yaha kRti aura adhika upayogI bana gaI hogii| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 jaina zataka yadyapi ukta saMzodhanoM ke atirikta maiM isa saMskaraNa meM eka aisI vistRta evaM zodhaparaka prastAvanA bhI likhanA cAhatA thA, jisameM grantha evaM granthakAra kA paricaya, zataka-kAvyaparamparA evaM usameM jaina zataka kA sthAna, jaina zataka kA anya aneka granthoM se tulanAtmaka adhyayana evaM jaina zataka kA kAvya-saundarya (bhAva, rasa, alaMkAra, chanda, bhASA, lokokti, muhAvare) Adi viSayoM para kucha samIkSAtmaka adhyayana prastuta kiyA gayA ho; para yaha kArya abhI mujhase nahIM ho sakA hai| AzA hai vidvAna pAThaka mujhe kSamA kreNge| dinAMka : 15 agasta, 2002 - vIrasAgara jaina samakita sAvana Ayau aba merai samakita sAvana Ayo ||ttek|| bIti kurIti mithyAmati grISma, pAvasa sahaja suhaayo||1|| anubhava-dAmini damakana lAgI, surati ghaTA ghana chaayo||2|| bolai vimala viveka papIhA, sumati suhAgini bhaayo||3|| gurudhuni garaja sunata sukha upajai, mora sumana vihsaayo||4|| sAdhaka bhAva aMkUra uThe bahu, jita-tita haraSa svaayo||5|| bhUla-dhUla kahiM bhUla na sUjhata, samarasa jala jhara laayo||6|| 'bhUdhara' ko nikasai aba bAhira, nija niracU ghara paayo||7|| aho! aba mere jIvana meM samyaktva rUpI sAvana A gayA hai| mithyAtvarUpI grISma Rtu samApta ho gaI hai aura sahajatArUpI varSA Rtu suhAvanI lagane lagI hai|anubhvruupii bijalI camakane lagI hai, nijaramaNatA rUpI ghanaghora ghaTA chA gaI hai| vivekarUpI papIhA bola rahe haiM, jo subuddhirUpI saubhAgyavatI ko bahuta priya laga rahe haiN| guru-upadeza rUpI garjanA ko sunakara sukha utpanna ho rahA hai aura merA mana rUpI sundara mora prasannatA se ha~sa rahA hai, nAca rahA hai| sAdhaka bhAva rUpI aneka aMkura phUTa par3e haiM, jisase jahA~-tahA~ apAra Ananda bar3hatA jA rahA hai| ajJAnatA rUpI dhUla aba kahIM bhUla se bhI nahIM dikhAI pdd'tii| aura samarasarUpI jala kI jhar3I laga gaI hai| kavi bhUdharadAsa kahate haiM ki aisI sthiti meM aba, jinhoMne apanA niracUM (nahIM Tapakane vAlA) ghara pA liyA hai unameM se kauna apane ghara se bAhara nikalegA? tAtparya hai ki aisI sthiti meM jJAnI to apane ghara meM hI magna rahanA cAhate haiM, bAhara nahIM nikalanA caahte| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama viSaya 1. zrI AdinAtha - stuti 2. zrI candraprabha - stuti 3. zrI zAntinAtha - stuti 4. zrI neminAtha - stuti 5. zrI pArzvanAtha - stuti 6. zrI varddhamAna - stuti 7. zrI siddha-stuti 8. zrI sAdhu-stuti 9. zrI jinavANI stuti 10. jinavANI aura mithyAvANI kI bahumUlyatA 16. zikSA 11. vairAgya-kAmanA 12. rAga aura vairAgya kA antara 13. bhoga- niSedha 14. deha - svarUpa 15. saMsAra kA svarUpa aura samaya 17. bur3hApA 18. saMsArI jIva kA ciMtavana 19. abhimAna - niSedha 20. nija- avasthA - varNana 21. bur3hApA 22. karttavya - zikSA 23. sacce deva kA lakSaNa 24. yajJa meM hiMsA kA niSedha 25. SaTkarmopadeza 26. saptavyasana 27. juA - niSedha 28. mAMsabhakSaNa- niSedha 29. madirApAna niSedha 30. vezyAsevana niSedha viSaya-sUcI krama viSaya 34. parastrI- - tyAga-prazaMsA 35. kuzIla - nindA 31.. AkheTa - niSedha 32. corI - niSedha 33. parastrI - sevana niSedha - chandAMka 1-4 5 6 7 8 9-10 11-12 13 14-15 16 17 18 19 20 21-24 25-27 28-31 32-33 34-36 37 38-43 44-45 46 47 48-49 50 51 52 53 54 55 56 57 36. eka - eka vyasana kA sevana karanevAloM ke nAma va phala 37. kukavi-nindA 38. manarUpI hAthI 39. guru - upakAra 40. kaSAya jItane kA upAya 41. miSTa vacana 42. dhairya dhAraNa kA upadeza 43. honahAra durnivAra 44. kAla - sAmarthya 45. dhairya - zikSA 46. AzArUpI nadI 47. mahAmUr3ha - varNana 48. duSTa-kathana 49. vidhAtA se tarka 50. caubIsa tIrthaMkaroM ke cinha 51. zrI RSabhadeva ke pUrvabhava 52. zrI candraprabha ke pUrvabhava 53. zrI zAMtinAtha ke pUrvabhava 54. zrI neminAtha ke pUrvabhava 55. zrI pArzvanAtha ke pUrvabhava 56. rAjA yazodhara ke pUrvabhava 57. subuddhi sakhI ke prativacana 58. gujarAtI bhASA meM zikSA 59. dravyaliMgI muni 60. anubhava - prazaMsA 61. bhagavat - prArthanA 62. jinadharma - prazaMsA chandAMka 58-59 60 61 64-66 67 68 69 70 71 72 73-74 75 76 261-6161 65. pariziSTa - 2 chandAnukramaNikA 85 86 87 88 89 90 91 92 93 - 105 106-107 63. antima prazasti 64. pariziSTa - 1 mahAkavi bhUdharadAsa 79 80 81 82 83 84 aura unakA 'jaina zataka' Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * OM namaH siddhebhyaH jaina zataka 1. zrI AdinAtha stuti (savaiyA) jJAnajihAja baiThi ganadhara-se, gunapayodhi jisa nAhiM tare haiN| amara-samUha Ani avanI sauM, ghasi-ghasi sIsa pranAma kare haiN| kidhauM bhAla-kukarama kI rekhA, dUra karana kI buddhi dhare haiN| aise AdinAtha ke ahanisa, hAtha jor3i hama pA~ya pare haiM // 1 // jinake guNasamudra kA pAra gaNadhara jaise bar3e-bar3e nAvika apane vizAla jJAnajahAjoM dvArA bhI nahIM pA sake haiM aura jinheM devatAoM ke samUha svarga se utarakara pRthvI se punaH punaH apane sira ghisakara isa taraha praNAma karate haiM mAnoM ve apane lalATa para banI kukarmoM kI rekhA ko dUra karanA cAhate hoM; una prathama tIrthaMkara bhagavAna AdinAtha ko hama sadaiva hAtha jor3akara praNAma karate haiM aura unake caraNoM kI zaraNa grahaNa karate haiN| (savaiyA) kAusagga mudrA dhari vana meM, ThAr3e riSabha riddhi taji hiinii'| nihacala aMga meru hai mAnau, doU bhujA chora jina diinii|| phaMse anaMta jaMtu jaga-cahale, dukhI dekhi karunA cita liinii| kAr3hana kAja tinhaiM samaratha prabhu, kidhauM bA~ha ye dIragha kiinii||2|| bhagavAna RSabhadeva kAyotsarga madrA dhAraNa kara vana meM khaDe hae haiN| unhoMne samasta aizvarya ko tuccha jAnakara chor3a diyA hai| unakA zarIra itanA nizcala hai mAnoM sumeru parvata ho| unhoMne apanI donoM bhujAoM ko zithilatApUrvaka nIce chor3a rakhA hai, jisase aisA lagatA hai mAnoM saMsArarUpI kIcar3a meM phaMse hue ananta prANiyoM ko duHkhI dekha kara unake mana meM karuNA utpanna huI hai aura unhoMne apanI donoM bhujAe~ una prANiyoM ko saMsArarUpI kIcar3a se nikAlane ke lie lambI kI haiN| 1. pAThAntara : diinii| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka (savaiyA) karanauM kachu na karana taiM kAraja, tAtaiM pAni pralamba kare haiN| rahyau na kachu pA~yana taiM paibau, tAhI te pada nAhiM Tare haiN| nirakha cuke nainana satra yAteM, naina nAsikA-anI dhare haiN| kAnana kahA sunaiM yauM kAnana, jogalIna jinarAja khare haiM // 3 // jinendra bhagavAna ko hAthoM se kucha bhI karanA nahIM bacA hai, ata: unhoMne apane hAthoM ko zithilatApUrvaka nIce laTakA diyA hai| pairoM se calakara unheM kucha bhI prApta karanA zeSa nahIM rahA hai, ata: unake paira eka sthAna se hilate nahIM haiM, sthira haiM; ve saba kucha dekha cuke haiM, ata: unhoMne apanI A~khoM ko nAsikA kI noka para TikA diyA hai; tathA kAnoM se bhI aba ve kyA suneM, isalie dhyAnastha hokara kAnana (vana) meM khar3e haiN| vizeSa :- ThIka aisA hI bhAva 'padmanandi paMcaviMzatikA' ke dharmopadezanAdhikAra, zloka 2 meM bhI prakaTa kiyA gayA hai| ---- (chappaya) .. . jayau nAbhibhUpAla-bAla suku mAla sulcchn| jayau svargapAtAlapAla gunamAla prtcchn| dRga vizAla vara bhAla lAla nakha carana virajahiM / rUpa rasAla marAla cAla sundara lakhi ljjhiN|| ripa-jAla-kAla risaheza hama, pha~se janma-jaMbAla-daha / yAteM nikAla behAla ati, bho dayAla dukha TAla yaha // 4 // nAbhirAya ke sulakSaNa aura sukumAra putra zrI RSabhadeva jayavanta varto ! svarga se pAtAla taka tInoM lokoM kA pAlana karane vAle zrI RSabhadeva jayavanta varto !! svAbhAvika rUpa se vyakta hue utkRSTa guNoM ke samudAya svarUpa zrI Rpabhadeva jayavanta varto !!! zrI RSabhadeva ke netra vizAla haiM, unakA bhAla (lalATa) zreSTha yA unnata haiM, unake caraNoM meM lAla nakha suzobhita haiM, unakA rUpa bahuta manohara hai aura unakI sundara cAla ko dekhakara haMsa bhI lajjita hote haiN| - he karmazatruoM ke samUha ko naSTa karane vAle bhagavAna RSabhadeva ! janma-maraNa ke gahare kIcar3a meM phaMsakara hamArI bahuta durdazA ho rahI hai, ata: Apa hameM usameM se nikAlakara hamArA mahAduHkha dUra kara diijiye| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 2. zrI candraprabha stuti (savaiyA) / citavata vadana amala-candropama, taji ciMtA cita hoya akaamii| tribhuvanacanda pApatapacandana, namata carana caMdrAdika naamii|| tihu~ jaga chaI candrikA-kIrati, cihana candra ciMtata shivgaamii| bandauM catura cakora candramA, candravarana caMdraprabha svaamii||5|| jinake nirmala candramA ke samAna mukha kA darzana karate hI bhavya jIvoM kA citta samasta cintAoM kA tyAga kara akAmI (samasta icchAoM se rahita) ho jAtA hai, jo tIna lokoM ke candramA haiM, jo pAparUpI Atapa ke lie candana haiM, jinake caraNoM meM bar3e prasiddha candrAdika deva bhI praNAma karate haiM, jinakI ujjvala kIrtirUpI cA~danI tInoM lokoM meM chAI huI hai, jinake candramA kA cihna hai, mokSAbhilASI jIva jinakA smaraNa karate haiM, jo buddhimAna puruSarUpI cakoroM ke lie candramA haiM, aura jinakA varNa candramA ke samAna ujjvala hai; una candraprabha svAmI ko maiM praNAma karatA huuN| 3. zrI zAntinAtha stuti (mattagayanda savaiyA) zAMti jineza jayau jagateza, harai aghatApa nizeza kI naaii| sevata pAya surAsurarAya, namaiM sira nAya mahItala taaii| mauli lage maninIla dipaiM, prabhu ke caranauM jhalakaiM vaha jhaaNii| sUMghana pA~ya-saroja-sugaMdhi, kidhauM cali ye alipaMkati aaii||6|| jo pAparUpI Atapa ko candramA ke samAna harate haiM, surendra aura asurendra bhI jinake caraNoM kI sevA karate haiM aura unheM dharatI taka sira jhukAkara praNAma karate haiM, ve jagatasvAmI zrI zAMtinAtha bhagavAna jayavanta vrto| he zAMtinAtha bhagavAna ! jisa samaya Apako surendra aura asurendra dharatI taka sira jhukAkara praNAma karate haiM aura unake mukuToM meM lagI huI divya nIlamaNiyoM kI parachAI Apake caraNoM para jhalakatI hai to usa samaya aisA lagatA hai mAnoM Apake caraNa-kamaloM kI sugandha sUMghane ke lie bhramaroM kI paMkti hI calI AI hai| Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 4. zrI neminAtha stuti (kavitta manahara) zobhiMta priyaMga aMga dekheM dukha hAya maMga, . lAjata anaMga jaisaiM dIpa bhAnubhAsa taiN| bAlabrahmacArI ugrasena kI kumArI jAdo - nAtha ! teM nikArI janmakAdo-dukharAsa taiN| bhIma bhavakAnana maiM Ana na sahAya svAmI, aho nemi nAmI taki Ayau tuma tAsa taiN| jaisaiM kRpAkaMda vanajIvana kI banda chorI, tyauMhI dAsa ko khalAsa kIje bhavapAsa taiN||7|| he bhagavAna neminAtha ! ApakA zarIra priyaMgu ke phUla ke samAna zyAma varNa se suzobhita hai, Apake darzana se sArA duHkha dUra ho jAtA hai| aura jisaprakAra sUrya kI prabhA ke sAmane dIpaka lajjita hotA hai, usIprakAra Apake sAmane kAmadeva lajjita hotA hai| he yAdavanAtha ! Apa bAlabrahmacArI haiN| Apane sAMsArika kIcar3a ke ananta duHkhoM meM se mahArAjA ugrasena kI kanyA (rAjula) ko bhI nikAlA hai| __ he suprasiddha neminAtha svAmI ! aba maiMne yaha bhalI prakAra samajha liyA hai ki isa bhayAnaka saMsArarUpI jaMgala meM mujhe Apake atirikta anya koI zaraNa nahIM hai, isalie maiM ApakI hI zaraNa meM AyA huuN| he kRpAkaMda ! jisa prakAra Apane pazuoM ko bandhana se mukta kiyA thA, usI prakAra mujha sevaka ko bhI saMsAra-jAla se mukta kara diijiye| vizeSa :-1. prastuta chanda meM kavi ne zrI neminAtha ke vivAha-prasaMga kI aura saMketa kiyA hai, ata: isa chanda kA artha samajhane ke lie use jAnanA Avazyaka hai| zrI neminAtha kA vivAha mahArAjA ugrasena kI putrI rAjula se honA taya huA thA, kintu jaba bArAta jA rahI thI tabhI pazuoM ke bandhana dekhakara neminAtha ko vairAgya ho gayA aura unhoMne munidIkSA dhAraNa kara lii| isase pazuoM ko to bandhanamukta kara hI diyA gayA, rAjula ne bhI virakta hokara AryikA ke vrata ko aMgIkAra kara liyaa| 2. 'priyaMga aMga' kA artha aisA bhI ho sakatA hai ki jinakA aMga-aMga priya hai athavA pratyeka aMga sundara hai| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 5. zrI pArzvanAtha stuti (chappaya) 17 janama - jaladhi- jalajAna, jAna janahaMsa - mAnasara / sarava indra mili Ana, Ana jisa dharahiM sIsa para // paraupagArI bAna, bAna utthapai kunaya-gana / gana- sarojavana - bhAna, bhAna mama moha - timira - ghana // ghanavarana dehadukha-dAha hara, harakhata heri mayUra-ma manamatha - mataMga- hari pAsa jina jina visarahu china jagatajana ! // 8 // - mana / " he saMsAra ke prANiyo ! bhagavAna pArzvanAtha ko kabhI kSaNa bhara bhI mata bhuulo| ve saMsArarUpI samudra ko tirane ke lie jahAja haiM, bhavyajIvarUpI haMsoM ke lie mAnasarovara haiM, sabhI indra Akara unakI AjJA mAnate haiM, unake vacana paropakArI aura kunaya samUha kI prakRti ko ukhAr3a pheMkane vAle haiM, munisamudAyarUpI kamala ke vanoM (samUhoM ) ke lie sUrya haiM, AtmA ke ghane mohAndhakAra ko naSTa karane vAle haiM, megha ke samAna varNavAle haiM, sAMsArika duHkhoM kI jvAlA ko harane vAle haiM, unheM pAkara manamayUra prasanna ho jAtA hai, aura kAmadevarUpI hAthI ke lie to ve aise haiM jaise koI siMha | vizeSa :- prastuta pada meM mahAkavi bhUdharadAsa ne teIsaveM tIrthaMkara bhagavAna pArzvanAtha kI bar3e hI kalAtmaka DhaMga se stuti kI hai| pada kA bhAva - saundarya to agAdha hai hI, zilpa- saundarya bhI viziSTa hai / yathA, isa pada kA pahalA kadama 'jAna' zabda para rukA hai to dUsarA kadama punaH 'jAna' zabda se hI zurU ho rahA hai, dUsarA kadama 'sara' para rukA hai to tIsarA kadama punaH 'sara' se hI prArambha ho rahA hai, tIsarA kadama 'Ana' para rukA hai to cauthA kadama punaH 'Ana' se hI prAraMbha ho rahA hai / isI prakAra pada ke anya sabhI kadama apane pUrva-pUrvavartI kadama ke antima akSaroM ko apane hAtha meM pakar3akara hI Age bar3hate haiM / itanA hI nahIM, pada kA prAraMbha 'jana' zabdAMza se huA hai to anta bhI 'jana' se hI huA hai / yadyapi aisI vizeSatA 'kuNDaliyA' meM pAI jAtI hai, para mahAkavi bhUdharadAsa ne 'chappaya' meM bhI yaha kalAtmaka prayoga kara dikhAyA hai / 1 yamaka alaMkAra ke viziSTa prayoga kI dRSTi se bhI yaha pada ullekhanIya hai / yamaka alaMkAra ke eka sAtha itane aura ve bhI aise viziSTa prayoga anyatra durlabha haiN| Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 6. zrI varddhamAna stuti (dohA). dir3ha-karmAcala-dalana pavi, bhvi-sroj-rviraay| kaMcana chavi kara jora kavi, namata vIrajina-pA~ya // 9 // prabala karmarUpI parvata ko cakanAcUra karane ke lie jo vajra ke samAna haiM, bhavyajIvarUpI kamaloM ko khilAne ke lie jo zreSTha sUrya ke samAna haiM aura jinakI prabhA svarNima hai; una bhagavAna mahAvIra ke caraNoM meM maiM hAtha jor3a kara praNAma karatA huuN| vizeSa :- yahA~ kavi ne 'dir3ha karmAcala dalana pavi' kahakara bhagavAna ke vItarAgatA guNa kI ora saMketa kiyA hai, 'bhavi-saroja-ravirAya' kahakara hitopadezI pane kI ora saMketa kiyA hai aura 'kaMcana chavi' kahakara sarvajJatA guNa kI ora saMketa kiyA hai / tAtparya yaha hai ki jo vItarAgI, sarvajJa aura hitopadezI haiM, una varddhamAna jinendra ke caraNoM ko maiM hAtha jor3akara praNAma karatA huuN| (savaiyA) rahI dUra aMtara kI mahimA, bAhija guna varanana bala kA pai| eka hajAra ATha lacchana tana, teja koTiravi-kirani uthaapai|| surapati sahasaA~kha-aMjuli sauM, rUpAmRta pIvata nahiM dhaapai| tuma bina kauna samartha vIra jina, jaga sauM kAr3hi mokha maiM thaapai||10|| he bhagavAna mahAvIra ! Apake antaraMga guNoM kI mahimA to dUra, bahiraMga guNoM kA varNana karane kI bhI sAmarthya kisI meM nahIM hai| eka hajAra ATha lakSaNoM se yukta Apake zarIra kA teja karor3oM sUryoM kI kiraNoM ko ukhAr3a pheMkatA hai arthAt Apake zarIra ke teja kI barAbarI karor3oM sUrya bhI nahIM kara sakate haiN| devatAoM kA rAjA indra hajAra A~khoM kI aMjuli se bhI Apake rUpAmRta ko pItA huA tRpta nahIM hotA hai| he vAra prabho ! isa jagat meM Apake atirikta anya kauna aisA samartha hai, jo jIvoM ko saMsAra se nikAlakara mokSa meM sthApita kara sake ? vizeSa :-1. yahA~ kavi ne prathama paMkti meM hI kahA hai ki bhagavAna ke aMtaraMga guNoM kI mahimA to dUra, bahiraMga guNoM kA varNana karane kI bhI sAmarthya kisI meM nahIM hai / so dhyAna dene kI bAta yaha hai ki yahA~ kavi ne pahale [varddhamAna-stuti ke prathama chanda (9veM) meM] bhagavAna ke aMtaraMga guNoM kI stuti kI hai aura aba Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka [isa dvitIya chanda (10veM) meM] yaha siddha kara rahe haiM ki unake bahiraMga guNoM kA varNana karane kI bhI sAmarthya kisI meM nahIM hai| 2. bhagavAna ke 1008 lakSaNoM ko jAnane ke lie AcArya jinasena kRta 'mahApurANa' (sarga 15, zloka 37 se 44) dekheN| vahA~ batAyA gayA hai ki zrIvRkSa, zaMkha, kamala, svastika, aMkuza, toraNa, camara, sapheda chatra, siMhAsana, patAkA Adi 108 lakSaNa aura masUrikA Adi 900 vyaMjana bhagavAna ke zarIra meM vidyamAna the| 7. zrI siddha stuti (mattagayaMda savaiyA) dhyAna-hutAzana maiM ari-IMdhana, jhoMka diyo ripuroka nivaarii| zoka harayo bhavilokana kau vara, kevalajJAna-mayUkha ughaarii|| loka-aloka viloka bhaye ziva, janma-jarA-mRta paMka pkhaarii| siddhana thoka basaiM zivaloka, tinhaiM pagadhoka trikAla hmaarii||11|| jinhoMne AtmadhyAnarUpI agni meM karmazatrurUpI IMdhana ko jhoMkakara samasta bAdhAoM ko dUra kara diyA hai, bhavya jIvoM kA sarva zoka naSTa kara diyA hai, kevalajJAnarUpI uttama kiraNeM prakaTa kara lI haiM, sampUrNa loka-aloka ko dekha liyA hai, jo mukta ho gaye haiM aura jinhoMne janma-jarA-maraNa kI kIcar3a ko sApha kara diyA hai ; una mokSanivAsI ananta siddha bhagavantoM ko trikAla - sadaiva hamArI pA~vADhoka mAlUma hove| (mattagayaMda savaiyA) tIrathanAtha pranAma kareM, tinake gunavarNana maiM budhi haarii| moma gayau gali mUsa ma~jhAra, rahyau taha~ vyoma tdaaktidhaarii|| loka gahIra-nadIpati-nIra, gaye tira tIra bhaye avikaarii| siddhana thoka basaiM zivaloka, tinhaiM pagadhoka trikAla hmaarii||12|| jinheM tIrthaMkaradeva praNAma karate haiM, jinake guNoM kA varNana karane meM buddhimAnoM kI buddhi bhI hAra jAtI hai, jo moma ke sA~ce meM moma ke gala jAne para bace hue tadAkAra AkAza kI bhA~ti apane aMtima zarIrAkArarUpa se sthita haiM, jinhoMne saMsArarUpI mahA samudra ko tirakara kinArA prApta kara liyA hai aura jo vikArI bhAvoM se rahita zuddha dazA ko prApta hue haiM; una ananta siddha bhagavantoM ko trikAla - sadaiva hamArI pA~vADhoka mAlUma hove| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 jaina zataka 8. zrI sAdhu stuti (kavitta manahara) zItaritu jorai aMga saba hI sakore tahA~, tana ko na morai nadIdhaure dhIra je khre| jeTha kI jhakorai jahA~ aNDA cIla choreM, paza-paMchI chA~ha laura girikorai tapa ve dhreN| ghora ghana ghora ghaTA cahU~ ora Dorai jyoM-jyauM, calata hilArai tyoM-tyoM phorai bala ye are| dehaneha torai paramAratha sauM prIti jorai, . aise guru ora hama hAtha aMjulI kareM // 13 // jo dhIra, jaba saba loga apane zarIra ko saMkucita kiye rahate haiM aisI kar3Ake kI sardI meM, apane zarIra ko binA kucha bhI mor3e, nadI-kinAre khar3e rahate haiM, jaba cIla aMDA chor3a de aura pazu-pakSI chAyA cAhate phireM aisI jeTha mAha kI lUoM (garma havAoM) vAlI teja garmI meM parvata-zikhara para tapa karate haiM tathA garajatI huI ghanaghora ghaTAoM aura prabala pavana ke jhoMkoM meM apane puruSArtha ko adhikAdhika sphurAyamAna karate hue DaTe rahate haiM, zarIra sambandhI rAga ko tor3akara paramArtha se prIti jor3ate haiM; una guruoM ko hama hAtha jor3akara praNAma karate haiN| vizeSa :-prastuta chanda meM kavi ne pariSahajayI sAdhuoM kI stuti karate hue kahA hai ki aisI zIta, uSNa, varSA meM bhI ve apane Atmika puruSArtha ko adhikAdhika sphurAyamAna karate hue DaTe rahate haiN| so vAstava meM pariSahajaya kA abhiprAya aisA hI hai ki pariSaha kI ora lakSya hI na jAve aura sAdhaka AtmAnubhava meM hI lagA rahe, usase jarA bhI vicalita na ho| AcArya brahmadevasUri 'dravyasaMgraha' (gAthA-35) kI TIkA meM likhate haiM ki "kSudhAdivedanAnAM tIvrodaye'pi . . . nijaparamAtmabhAvanAsaMjAtanirvikAranityAnandalakSaNasukhAmRta saMvitteracalanaM sa pariSahajaya iti|" arthAt kSudhAdi vedanAoM ke tIvra udaya hone para bhI . . . nijaparamAtmabhAvanA se utpanna nirvikAra va nityAnanda rUpa sukhAmRta ke anubhava se vicalita nahIM honA hI pariSahajaya hai| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 9. zrI jinavANI stuti (mattagayaMda savaiyA) vIrahimAcala te nikasI, guru gautama ke mukhakuNDa DharI hai| mohamahAcala bheda calI, jaga kI jar3atAtapa dUra karI hai|| jJAnapayonidhi mAhiM ralI, bahu bhaMga-taraMgani sauM ucharI haiN| tA zuci zArada gaMganadI prati, maiM a~jurI nija sIsa dharI hai||14|| jo bhagavAna mahAvIrarUpI himAlaya parvata se nikalI hai, gautama gaNadhara ke mukharUpI kuNDa meM DhalI hai, moharUpI vizAla parvatoM kA bhedana karatI cala rahI hai, jagat kI ajJAnarUpI garmI ko dUra kara rahI hai, jJAnasamudra meM mila gaI hai aura jisameM bhaMgoM rUpI bahuta taraMgeM uchala rahI haiM; usa jinavANIrUpI pavitra gaMgA nadI ko maiM hAtha jor3akara aura zIza jhukAkara praNAma karatA huuN| (mattagayaMda savaiyA) yA jaga-mandira maiM anivAra, ajJAna-a~dhera chayau ati bhaarii| zrIjina kI dhuni dIpazikhA sama, jo nahiM hota prkaashnhaarii|| to kiha~ bhA~ti padAratha-pA~ti, kahA~ lahate, rahate avicaarii| yA vidhi saMta kahaiM dhani haiM, dhani haiM jinavaina bar3e upgaarii||15|| jJAnI puruSa kahate haiM ki aho! isa saMsArarUpI bhavana meM ajJAnarUpI atyadhika ghanA andhakAra chAyA huA hai| usameM yadi yaha prakAza karane vAlI jinavANIrUpI dIpazikhA nahIM hotI to hama vastu kA svarUpa kisa prakAra samajhate, bhedajJAna kaise prApta karate ? tathA isake binA to hama avicArI - ajJAnI hI raha jAte |aho ! dhanya hai !! dhanya hai !!! jinavacana parama upakAra haiN| vizeSa :-jinavANI-stuti ke ukta donoM chanda (chanda-saMkhyA 14 va 15) deza bhara kI zAstrasabhAoM meM zAstra-svAdhyAya yA pravacana pUrNa hone ke bAda jinavANI-stuti ke rUpa meM bole jAte haiM; parantu kheda kI bAta hai ki Aja adhikAMza logoM ko yaha jJAta nahIM hai ki inake racayitA mahAkavi bhUdharadAsa haiN| aneka loga to yaha taka samajhate-samajhAte pAye jAte haiM ki isake racayitA saMta kavi ('siddhacakra vidhAna' vAle) haiN| ho sakatA hai unheM aisA bhrama chandasaMkhyA 15 kI antima paMkti ke 'saMta' zabda se huA ho, para AzA hai ki aba saba loga apanI bhUla sudhAra leNge| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 10. jinavANI aura mithyAvANI (kavitta manahara) kaise kari ketakI-kanera eka kahi jAya, __ AkadUdha-gAyadUdha antara ghanera hai| pIrI hota rIrI pai na rIsa karai kaMcana kI, kahA~ kAga-vAnI kahA~ koyala kI Tera hai|| kahA~ bhAna bhArau kahA~ AgiyA bicArau kahA~, pUnI ko ujArI kahA~ mAvasa-aMdhera hai| paccha chori pArakhI nihArau neka nIke kari, jainabaina-aurabana itanauM hI phera hai||16|| ketakI aura kanera ko eka samAna kaise kahA jA sakatA hai? una donoM meM to bahuta antara hai| Aka ke dUdha aura gAya ke dUdha ko eka samAna kaise kahA jA sakatA hai? una donoM meM to bahuta antara hai| isIprakAra yadyapi pItala bhI pIlA hotA hai, para vaha kaMcana kI samAnatA nahIM kara sakatA hai| he bhAI ! jarA tuma hI vicAro! kahA~ kaue kI AvAja aura kahA~ koyala kI Tera! kahA~ daidIpyamAna sUrya aura kahA~ becArA juganU ! kahA~ pUrNimA kA prakAza aura kahA~ amAvasyA kA andhakAra ! he pArakhI ! apanA pakSa (durAgraha) chor3akara jarA sAvadhAnIpUrvaka dekho, jinavANI aura anyavANI meM uparyukta udAharaNoM kI bhA~ti bahuta antara hai| vizeSa :-1. ketakI' eka aise vRkSa vizeSa kA nAma hai jisa para atyanta sugandhita puSpa Ate haiM aura jise sAmAnya bhASA meM kevar3A' bhI kahate haiM / tathA 'kanera' yadyapi dekhane meM ketakI' jaisA hI lagatA hai, para vastutaH vaha eka viSavRkSa hotA hai aura usake puSpa sugandhAdi guNoM se hIna hote haiN| 2. 'juganU' eka ur3anevAlA choTA kIr3A hotA hai jisakA pichalA bhAga Aga kI cinagArI kI taraha camakatA rahatA hai| 3. prastuta chanda meM kavi kA parIkSApradhAnI vyaktitva spaSTa rUpa se ujAgara hotA hai| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 11. vairAgya-kAmanA (kavitta manahara) kaba gRhavAsa sauM udAsa hoya vana seU~, . veOM nijarUpa gati rokU~ mana-karI kii| rahi hauM aDola eka Asana acala aMga, / sahi hauM parIsA zIta-ghAma-meghajharI kii| sAraMga samAja khAja kabadhauM khujehaiM Ani, dhyAna-dala-jora jItUM senA moha-arI kii| ekalavihArI jathAjAtaliMgadhArI kaba, __ hoU~ icchAcArI balihArI hauM vA gharI kii||17|| aho ! vaha ghar3I kaba AyegI, jaba maiM gRhasthadazA se virakta hokara vana meM jAU~gA, apane manarUpI hAthI ko vaza meM karake nija AtmasvarUpa kA anubhava karU~gA, eka Asana para nizcalatayA sthira rahakara sardI, garmI, varSA ke parISahoM ko sahana karU~gA, mRgasamUha (mere nizcala zarIra ko pASANa samajhakara usase) apanI khAja (carmaroga) khujAyeMge aura maiM AtmadhyAnarUpI senA ke bala se moharUpI zatru kI senA ko jItUMgA? ___ aho! maiM aisI usa apUrva ghar3I kI balihArI jAtA hU~, jaba maiM ekala-vihArI hoU~gA, yathAjAtaliMgadhArI (pUrI taraha nagna digambara) hoU~gA aura pUrNataH svAdhIna vRttivAlA houuNgaa| vizeSa :-1. yahA~ mana ko hAthI kI upamA dI gaI hai| isa sandarbha meM isI grantha kA 67vA~ chanda vizeSataH draSTavya hai jisameM kavi ne aneka prakAra se mana ko hAthI ke samAna siddha bhI kiyA hai| 2. 'udAsa' zabda kA artha prAyaH loga du:khI yA parezAna samajhate haiM; para yahA~ usakA artha aisA nahIM hai| vAstava meM 'udAsa' zabda kA sahI artha 'virakta' hI hotA hai aura vahI yahA~ abhISTa hai| 3. mRgasamUha dvArA khAja khujAne kI bAta aneka pUrvAcAryoM ne bhI kahI hai| isake dvArA dhyAna kI utkRSTatA ko batAyA gayA hai| ___4. isa kavitta ke bhAvasAmya hetu 'padmanandi paMcavizatikA' meM 'yatibhAvanASTaka' ke dvitIya zloka ko dekhA jA sakatA hai| 5. yathAjAtaliMgadhArI = jaisA janma ke samaya rUpa thA, usakA hI dhAraka arthAt pUrNatayA nagna digmbr| Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 jaina zataka 12. rAga aura vairAgya kA antara (kavitta manahara) rAga-udai bhoga-bhAva lAgata suhAvane-se, , vinA rAga aise lAgaiM jaisaiM nAga kAre haiN| rAga hI sauM pAga rahe tana maiM sadIva jIva, rAga gaye Avata gilAni hota nyAre haiN| rAga hI sauM jagarIti jhUThI saba sA~cI jAne, rAga miTaiM sUjhata asAra khela sAre haiN| rAgI-vinarAgI ke vicAra maiM bar3auI bheda, jaise bhaTA paca kAhU kAhU ko bayAre haiM // 18 // paMcendriya ke viSayabhoga aura unheM bhogane ke bhAva, rAga (mithyAtva) ke udaya meM suhAvane-se lagate haiM, parantu vairAgya hone para kAle nAga ke samAna (duHkhadAyI aura heya) pratIta hote haiN| rAga hI ke kAraNa ajJAnI jIva zarIrAdi meM rama rahe haiM - ekatvabuddhi kara rahe haiM / rAga samApta ho jAne para to zarIrAdi se bhedajJAna prakaTa hokara virakti utpanna ho jAtI hai| rAga hI ke kAraNa ajJAnI jIva jagat kI samasta jhUThI sthitiyoM ko saccI mAna rahA hai; rAga samApta ho jAne para to jagat kA sArA khela asAra dikhAI detA hai| isaprakAra rAgI (mithyAdRSTi) aura virAgI. (samyagdRSTi) ke vicAra (mAnyatA) meM bar3A bhArI antara hotA hai / baiMgana kisI ko paca jAte haiM aura kisI ko bAdI karate haiM - vAyuvarddhaka hote haiN| Azaya yaha hai ki mithyAdRSTi aura samyagdRSTi kI mAnyatA meM jamInaAsamAna kA antara hotA hai| mithyAdRSTi ko viSayabhoga sukhadAyI aura upAdeya lagate haiM, para samyagdRSTi unheM kAle nAga ke samAna duHkhadAyI aura heya samajhatA hai| mithyAdRSTi zarIrAdi parapadArthoM meM ekatvabuddhi karatA hai, para samyagdRSTi unheM para jAnakara unase virakta rahatA hai / mithyAdRSTi jagat ke jhUThe sambandhoM ko sArabhUta samajhatA hai, parantu samyagdRSTi unheM nitAnta sArahIna mAnatA hai| Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 13. bhoga-niSedha (mattagayaMda savaiyA) tU nita cAhata bhoga nae nara ! pUravapunya vinA kima paihai| karmasa~joga mile kahiM joga, gahe taba roga na bhoga sakai hai| jo dina cAra ko byoMta banyauM kahu~, tau pari durgati maiM pchitaihai| yAhiteM yAra salAha yahI ki, gaI kara jAhu nibAha na hai hai||19|| he mitra ! tuma nitya naye-naye bhogoM kI abhilASA karate ho, kintu yaha to soco ki tumhAre puNyodaya ke binA ve tumheM mila kaise sakate haiM ? aura kadAcit puNyodaya se mila bhI gaye to ho sakatA hai, rogAdika ke kAraNa tuma unheM bhoga hI nahIM sko| aura, yadi kisI prakAra cAra dina ke lie bhoga bhI liye to usase kyA huA? durgati meM jAkara duHkha uThAne pdd'eNge| isalie he pyAre mitra ! hamArI to salAha yahI hai ki tuma inakI ora se gaI kara jAo - udAsa ho jAo - inakI upekSA kara do, anyathA pAra nahIM pdd'egii| ____ Azaya yaha hai ki prathama to vAMchita bhogoM kA milanA hI kaThina hai, yadi mila jAye to unheM bhoganA kaThina hai, aura kadAcit thor3A-bahuta bhoganA bhI ho jAye to usase bhI koI tRpti to milatI nahIM aura parabhava meM durgati ke apAra duHkha aura uThAne par3ate haiM; ataH ucita yahI hai ki viSaya-bhogoM kI abhilASA tyAgakara AtmakalyANa kiyA jaaye| 14. deha-svarUpa (mattagayaMda savaiyA) mAta-pitA-raja-vIraja sauM, upajI saba sAta kudhAta bharI hai| mA~khina ke para mAphika bAhara, cAma ke beThana ber3ha dharI hai| nAhiM tau Aya lagaiM aba hI baka, vAyasa jIva bacai na gharI hai| dehadazA yahai dIkhata bhrAta ! ghinAta nahIM kina buddhi harI hai // 20 // yaha zarIra mAtA-pitA ke raja-vIrya se utpanna huA hai, aura isameM atyanta apavitra sapta dhAtue~ (rasa, rudhira, mAMsa, carbI, haDDI, majjA aura vIrya) bharI huI haiM / vaha to isake Upara makkhI ke para ke samAna patalA-sA veSTana car3hA huA hai, anyathA isa para isI vakta bagule-kaue Akara TUTa par3eM aura yaha dekhate hI dekhate sApha ho jAye, ghar3I bhara bhI na bce| :.. : .. he bhAI ! zarIra kI aisI apavitra dazA ko dekhakara bhI tuma isase virakta kyoM nahIM hote ho ? tumhArI buddhi kisane hara lI hai? Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 15. saMsAra kA svarUpa aura samaya kI bahumUlyatA (kavitta manahara) kAhU ghara putra jAvI kAra ke viyoga Ayau, kAhU rAga-raMga kAhU roA roI karI hai| jahA~ bhAna Ugata uchAha gIta gAna dekhe, sAMjha samai tAhI dhAna hAya hAya parI hai| aisI jagarIti ko na dekhi bhayabhIta hoya, hA hA nara mUDa ! terI mati kaune harI hai| mAnuSajanama pAya sovata vihAya jAya, khovata karorana kI eka-eka gharI hai||21|| ... aho! isa saMsAra kI rIti bar3I vicitra aura vairAgyotpAdaka hai| yahA~ kisI ke ghara meM putra kA janma hotA hai aura kisI ke ghara meM maraNa hotA hai| kisI ke rAga-raMga hote haiM aura kisI ke royA-roI macI rahatI hai| yahA~ taka ki jisa sthAna para prAtaHkAla utsava aura nRtya-gAnAdi dikhAI dete haiM,zAma ko usI sthAna para 'hAya! hAya!' kA karuNa krandana maca jAtA hai| saMsAra ke aise svarUpa ko dekhakara bhI he mUDha puruSa ! tuma isase Darate nahIM ho- virakta nahIM hote ho; patA nahIM, tumhArI buddhi kisane hara lI hai? tathA jisakI eka-eka ghar3I karor3oM rupayoM se bhI adhika mUlyavAna hai - aise manuSya janma ko pAkara bhI tuma use pramAda aura ajJAna dazA meM hI rahakara vyartha kho rahe ho| (soraThA) kara kara jinaguna pATha, jAta akAratha re jiyaa| ATha pahara maiM sATha, parI ghanere mola kii||22|| he jIva ! (athavA he mere mana !) tU jinendra ke guNoM kA stavana kara, anyathA terI pratidina AThoM pahara kI sATha-sATha ghar3iyA~ vyartha hI samApta hotI jA rahI haiM, jo ki atyadhika mUlyavAna haiN| vizeSa :-eka ghar3I = 24 mintt| eka pahara = 3 ghnntte| eka ghaNTA = DhAI pdd'ii| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nazataka (soraThA) kAnI kaur3I kAja, korina ko likha deta kht| aise mUrakharAja, jagavAsI jiya dekhiye // 23 // aho ! isa jagat meM aise-aise mUrkharAja (ajJAnI prANI) dikhAI dete haiM, jo kAnI kaur3I ke lie karor3oM kA kAgaja likha dete haiM / arthAt kSaNika viSayasukha ke lobha meM apane amUlya manuSya bhava ko barabAda kara ghora duHkha dene vAle prabala karmoM kA bandha kara lete haiN| (dohA) kAnI kaur3I viSayasukha, bhavadukha karaja apaar| vinA diyai nahiM chUTihai, bezaka leya udhAra // 24 // he bhAI ! ye viSaya-sukha to kAnI kor3I ke samAna haiM parantu inheM prApta karane para saMsAra ke apAra du:khoM kA karja sira car3hatA hai jo ki pUrA-pUrA cukAnA hI par3atA hai, leza mAtra bhI binA cukAye nahIM rhtaa| le-le khUba udhAra ! . 16. zikSA .. (chappaya) daza dina viSaya-vinoda phera bahu vipati prNpr| azucigeha yaha deha neha jAnata na Apa jr| mitra bandhu sambandhi aura parijana je aNgii| are aMdha saba dhandha jAna svAratha ke sNgii| parahita akAja apanI na kara, mUDarAja! aba samajha ur| taji lokalAja nija kAja kara, Aja dAva hai kahata gura // 25 // he bhAI ! viSayoM kA vinoda to basa kucha hI dina kA hai, usake bAda to vipattiyoM para vipattiyA~ Ane vAlI haiN| viSaya-vinoda kA sAdhana yaha zarIra to azacigRha hai, acetana hai, jIva dvArA kiye gaye sneha ko samajhatA taka nahIM hai| mitrajana, bandhu-bAMdhava, kuTumbI Adi samasta rizte-nAtedAroM ke bhI sAre vyavahAra ajJAnajanya aura duHkhadAyI haiN| ve saba to svArtha ke sAthI haiN| .. ata: he mUDharAja ! tU dUsaroM ke lie apanA nukasAna na kr| aba to apane hRdaya meM samajhA guruvara kahate haiM ki Aja tujhe acchA avasara prApta huA hai, ataH lokalAja kA tyAgakara AtmA kA kalyANa kara le| 1. pAThAntara : lezaka dAma udhaar| 2. pAThAntara : pr| 3. pAThAntara : bndh| Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka (kavitta manahara) jaulauM deha terI kAhU roga sauM na gherI jaulauM, jarA nAhiM nerI jAsauM parAdhIna prihai| jaulauM jamanAmA vairI deya nA damAmA jaulauM, . mAtrai kAna rAmA buddhi jAi nA bigari hai|| taulauM mitra mere nija kAraja sa~vAra le re, pauruSa thakaiMge phera pIche kahA krihai| aho Aga A3 jaba jhauMparI jarana lAgI, kuA ke khudAmaiM taba kauna kAja sarihai // 26 // he mere priya mitra! jaba taka tumhAre zarIra ko koI rogAdi nahIM ghera letA hai, parAdhIna kara DAlanevAlA bur3hApA jaba taka tumhAre pAsa nahIM A jAtA hai, prasiddha zatru yamarAja kA DaMkA jaba taka nahIM baja jAtA hai, aura buddhi rUpI patnI jaba taka tumhArI AjJA mAnatI hai, bigar3a nahIM jAtI hai; usase pahale-pahale tuma AtmakalyANa avazya kara lo, anyathA bAda meM tumhArI zakti hI kSINa ho jAvegI, taba kyA kara pAoge? kuA~ Aga lagane se pahale hI khoda lenA caahie| jaba Aga laga jAe aura jhoMpar3I jalane lage, taba kuA~ khudAne se kyA lAbha ? / vizeSa :-yahA~ kavi ne Aga lagane para kuA~ khodane' vAlI ukti kA prayoga karake to kAvya meM camatkAra to utpanna kiyA hI hai, zIghra AtmakalyANa karane kI preraNA bhI atyadhika prabhAvapUrNa DhaMga se dI hai| (kavitta manahara) . sau. hi varaSa Ayu tAkA lekhA kari dekhA jaba', . AdhI tau akAratha hI sovata vihAya re| AdhI maiM aneka roga bAla-vRddha dazA bhoga, aura ha sa~yoga kete aise bIta jA~ya re|| bAkI aba kahA rahIM tAhi tU vicAra sahI, kAraja kI bAta yahI nIkai mana lAya re| khAtira maiM Avai tau khalAsI kara itane maiM, bhAvai pha~si phaMda bIca dInauM samujhAya re // 27 // manuSya kI Ayu sAmAnyataH sau varSa batAI jAtI hai; parantu yadi isakA hisAba lagAkara dekhA jAye to AdhI Ayu to sone meM hI vyartha calI jAtI hai| rahI mAtra 1. pAThAntara : sb| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka pacAsa varSa; jisameM bhI aneka roga hote haiM, nAsamajha rUpa bAla dazA hotI hai, asamartharUpa vRddha dazA hotI hai, unmattarUpa bhoMga dazA hotI hai tathA aura bhI kitane hI aise-vaise aneka saMyoga bana jAte haiN| kitanI zeSa rahI? nahIM ke barAbara / ataH he bhAI! bhalIprakAra vicArakara prayojanabhUta bAta ko apane hRdaya meM acchI taraha utAra lo, isI meM lAbha hai| tathA yadi tumhAre hamArI bAta jaMcatI ho to bhavabandhanoM se mukta ho jAo; anyathA tumhArI marjI, pha~se raho bhavabandhanoM meM; hamane to tumheM samajhA diyA hai| 17. bur3hApA (kavitta manahara) bAlapa. bAla rahyau pIche gRhabhAra vahyau, ___lokalAja kAja bA~dhyau pApana ko Dhera hai| Apanau akAja kInauM lokana maiM jasa lInauM, parabhau visAra dInauM viSaivaza jera hai|| aise hI gaI vihAya, alapa-sI rahI Aya, nara-parajAya yaha A~dhe kI baTera hai| Aye seta bhaiyA aba kAla hai avaiyA aho, jAnI re sayAnaiM tere ajauM hU a~dhera hai // 28 // he bhAI ! tuma bAlyAvasthA meM nAsamajha rahe, usake bAda tumane gRhasthI kA bojhA DhoyA, lokamaryAdAoM ke khAtira bahuta-se pApa upArjita kiye, apanA nukasAna karake bhI lokabar3AI prApta kI, agale janma taka ko bhUla gaye - kabhI yaha vicAra taka na kiyA ki agale bhava meM merA kyA hogA, pha~se rahe viSayoM ke bandhanoM meN| aura isaprakAra tumhArI isa aMdhe kI baTera ke samAna mahAdurlabha manuSyaparyAya kI Ayu, jo vaise hI thor3I-sI thI, vyartha hI calI gaI hai| aba to sapheda bAla A gaye haiM - bur3hApA A gayA hai aura tumheM mAlUma bhI hai ki mRtyu Ane hI vAlI hai| parantu aho! tuma abhI bhI AtmA kA hita karane ke lie saceta nahIM hue ho| jJAta hotA hai, tumhAre andara abhI bhI a~dherA hai| 1. pAThAntara : apnau| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 haiM he manuSya ! bacapana meM to tU hitAhita ko samajhatA nahIM thA, isalie taba apane hat hIM sa~bhAla sakA, kintu yuvAvasthA meM bhI yA to tere hRdaya meM strI basI rahI yA tujhe nirantara dhana-lakSmI jor3ane kI abhilASA banI rahI aura isa prakAra tUne apane jIvana ke do mahattvapUrNa pana yoM hI bigAr3a diye haiN| patA nahIM kyoM tuma isaprakAra apane Apako naraka meM DAla rahe ho? aba to sapheda bAla A gaye vRddhAvasthA A gaI hai, abhI bhI kyoM mUrkha bane ho ? aba to ceto ! gaI so gaI; para jo zeSa rahI hai, use to rkho| arthAt kama se kama aba to AtmA kA hita karane ke lie saceta hoo| - jaina zataka ( mattagayanda savaiyA) bAlapanai na sa~bhAra sakyau kachu, jAnata nAhiM hitAhita hI ko| yauvana vaisa vasI vanitA ura, kai nita rAga rahyau lachamI ko // yA~ pana doi vigoi daye nara, DArata kyauM narakai nija jI ko / Aye haiM seta aja zaTha ceta, gaI sugaI aba rAkha rahI ko // 29 // ( kavitta manahara ) sAra nara deha saba kAraja kauM joga yeha, yaha tau vikhyAta bAta vedana maiM ba~cai hai / tAmaiM tarunAI dharmasevana kau samai bhAI, seye taba viSai jaisaiM mAkhI madhu racai hai // mohamada bhoye dhana-rAmA hita roja roye, yauMhI dina khoye khAya kodauM jima macai hai / are suna baure ! aba Aye sIsa dhaure ajauM, sAvadhAna ho re nara naraka sauM bacai hai // 30 // zAstroM meM kahI gaI yaha bAta atyanta prasiddha hai ki manuSyadeha hI sarvottama hai, yahI samasta acche kAryoM ke yogya hai; usameM bhI isakI yuvAvasthA dharmasevana kA sarvazreSTha samaya hotA hai; parantu he bhAI ! aise samaya meM tuma viSaya - sevana meM isaprakAra lipta rahe, mAnoM koI makkhI zahada meM lipta ho / - he bhAI ! moharUpI madirA meM DUbakara tuma nirantara kaMcana aura kAminI ke lie rote rahe apAra kaSTa sahate rahe - aura apane amUlya dinoM ko tumane vyartha hI isaprakAra kho diyA, mAno kodoM khAkara matta ho rahe ho / are nAdAna ! suno, aba to sira meM sapheda bAla A gaye haiM, aba to sAvadhAna hokara AtmakalyANa kara lo, tAki narakAdi kugatiyoM se baca sako / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka ( mattagayanda savaiyA) bAya lagI ki balAya lagI, madamatta bhayau nara bhUlata tyA~ hI / vRddha bhaye na bhajai bhagavAna, viSai-viSa khAta aghAta na kyA~ hI // sIsa bhayau bagulA sama seta, rahyo ura antara zyAma aja hI / mAnuSabhau mukatAphalahAra, ga~vAra tagA hita torata yauM hI // 31 // yaha manuSya isaprakAra madonmatta hokara saba kucha bhUlA huA haiM, mAnoM use koI vAtaroga huA ho athavA kisI pretabAdhA ne ghera rakhA ho / 31 yadyapi isakI vRddhAvasthA A gaI hai, parantu abhI bhI yaha AtmA aura paramAtmA kI ArAdhanA nahIM karatA hai, apitu viSatulya viSayoM kA hI sevana kara rahA hai aura kabhI unase aghAtA hI nahIM hai - unase kabhI isakA mana bharatA hI nahIM hai| yadyapi isakA sampUrNa sira bagule kI bhA~ti ekadama sapheda ho gayA hai, kintu isakA antarmana abhI bhI kAlA ho rahA hai atyadhika vRddhAvasthA meM bhI isane rAgAdi vikAroM kA tyAga nahIM kiyA hai / - aho ! yaha manuSya-bhava motiyoM kA hAra hai, parantu yaha ajJAnI ise mAtra dhAge ke lie vyartha hI tor3e DAla rahA hai / 18. saMsArI jIva kA ciMtavana (mattagayaMda savaiyA) cAhata hai dhana hoya kisI vidha, tau saba kAja sareM jiya rAjI / geha cinAya karU~ gahanA kachu, byAhi sutA, suta bA~Tiye bhAjI // cintata yauM dina jAhiM cale, jama Ani acAnaka deta dagA jI / khelata khela khilAri gaye, rahi jAi rupI zataraMja kI bAjI // 32 // saMsArI prANI socatA hai ki yadi kisI taraha mere pAsa dhana ikaTThA ho jAve to mere sAre kAma siddha ho jAyeM aura merA mana pUrI taraha prasanna ho jAve / dhana hone para maiM eka acchA-sA makAna banAU~, thor3A-bahuta gahanA (AbhUSaNa ) taiyAra karAU~ aura beTe-beTiyoM kA vivAha karake sArI samAja meM miThAiyA~ ba~TavA duuN| parantu isa prakAra socate-socate hI sArA jIvana vyatIta ho jAtA hai aura acAnaka yamarAja hamalA bola detA hai - zIghra mRtyu A jAtI hai| khilAr3I khelate-khelate hI calA jAtA hai aura zataraMja kI bAjI jahA~ kI tahA~ jamI hI raha jAtI hai / vizeSa :- bhAjI = vivAhAdi utsavoM meM jo miSThAnna bA~TA jAtA hai, use bhAjI kahate haiM / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka (mattagayaMda savaiyA) teja turaMga suraMga bhale ratha, matta mataMga utaMga khare hii| dAsa khavAsa avAsa aTA, dhana jora karorana koza bhare hii|| aise bar3he to kahA bhayau he nara! chori cale uThi anta chare hii| dhAma khare rahe kAma pare rahe, dAma gare rahe ThAma dhare hii||33|| dvAra para tIvragAmI (svastha aura phurtIle) ghor3e khar3e ho gaye, sundara-sundara ratha A gaye, U~ce-U~ce masta hAthI khar3e ho gaye, naukara-cAkara ikaTThe ho gaye, bar3e-bar3e bhavana aura aTAriyA~ bana gaIM, dhana bhI anApa-zanApa ikaTThA ho gayA, koSoM ke koSa bhara gaye - karor3oM khajAne bhara gye| parantu he bhAI ! aisI unnati se kyA hotA hai? anta samaya tumheM ye saba yahIM chor3akara akele hI calA jAnA hogaa| ye sAre bhavana khar3e hI raha jAyeMge, kAma par3e hI raha jAyeMge, dAma (dhana) gar3e hI raha jAyeMge; saba kucha jahA~ kA tahA~ dharA hI raha jaaegaa| 19. aMbhimAna-niSedha (kavitta manahara) kaMcana-bhaMDAra bhare motina ke puMja pare, ___ghane loga dvAra khare mAraga nihaarte| jAna car3hi Dolata haiM jhIne sura bolata haiM, kAhu kI hU ora neka nIke nA citaarte|| kaulauM dhana khAMge kou kahai yauM na lAMge, teI, phirai pA~ya nAMge kAMge parapaga jhaarte| ete pai ayAne garabAne rahaiM vibhau pAya, dhika hai samajha aisI dharma nA sa~bhArate // 34 // jinake yahA~ sone ke bhaNDAra bhare haiM, motiyoM ke Dhera par3e haiM, bahuta se loga unake Ane kI rAha dekhate hue daravAje para khar3e rahate haiM, jo vAhanoM para car3hakara ghUmate haiM, jhInI AvAja meM bolate haiM, kisI kI bhI ora jarA ThIka se dekhate taka nahIM haiM, jinake bAre meM loga kahate haiM ki inake pAsa itanA dhana hai ki use ye na jAne kaba taka khAyeMge, inakA dhana to aise-vaise kabhI khatma hI nahIM hone vAlA hai; ve hI eka dina (pApakarma kA udaya Ane para) kaMgAla hokara naMge pairoM phirate haiM aura dUsaroM ke pairoM kI miTTI jhAr3ate rahate haiM - sevA karate phirate haiN| ____ aho ! aisI sthiti hone para bhI ajJAnI jIva vaibhava pAkara abhimAna karate haiN| dhikkAra hai unakI ulTI samajha ko, jo ki ve dharma nahIM sa~bhAlate haiN| 1. pAThAntara : ddre| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 33 (kavitta manahara) dekho bharajobana maiM putra ko viyoga Ayau, taiseM hI nihArI nija nArI kAlamaga maiM / je je punyavAna jIva dIsata he yA mahI pai, raMka bhaye phiraiM teU panahIM na paga maiM // ete pai abhAga dhana-jItaba sauM dharai rAga, hoya na virAga jAnai rahU~ gauM alaga maiM / A~khina viloki aMdha sUse kI a~dherI karai, aise rAjaroga ko ilAja kahA jaga maiM // 35 // aho ! isa saMsAra meM logoM ko bharI javAnI meM putra kA viyoga ho jAtA hai aura sAtha hI apanI patnI bhI mRtyu ke mArga meM dekhanI par3atI hai / tathA jo koI puNyavAna jIva dikhAI dete the, ve bhI eka dina isa pRthvI para isa taraha raMka hokara bhaTakate phire ki unake pA~voM meM jUtI taka nahIM rahI / parantu aho ! aisI sthiti hone para bhI ajJAnI prANI dhana aura jIvana se rAga karatA hai, unase virakta nahIM hotA / socatA hai ki maiM to alaga (surakSita) rahU~gA - mere sAtha aisA kucha bhI nahIM ghaTita hone vAlA hai| apanI A~khoM se dekhatA huA bhI vaha usa kharagoza kI taraha andhA (ajJAnI) bana rahA hai jo apanI A~kheM banda karake samajhatA hai ki saba jagaha a~dherA ho gayA hai, mujhe koI nahIM dekha rahA hai, mujha para aba koI Apatti Ane vAlI nahIM hai / aho ! isa rAjaroga kA ilAja kyA hai ? vizeSa 'rAjaroga' kA artha yahA~ mahAroga bhI hai aura Ama roga (sArvajanika bImArI) bhI / mahAroga to isalie kyoMki yaha sabase bar3A roga hai, anya jvara- kaiMsarAdi roga to zarIra meM hI hote haiM, upacAra se ThIka bhI ho jAte haiM aura yadi ThIka na hoM to bhI eka hI janma kI hAni karate haiM, parantu ukta mahAroga to AtmA meM hotA hai, kisI bAhya upacAra se ThIka bhI nahIM hotA hai aura janmajanmAMtaroM meM jIva kI mahAhAni karatA hai| aura yaha Ama roga isalie hai, kyoMki prAyaH sabhI sAMsArika prANiyoM meM pAyA jAtA hai / -: 1. yahA~ ' dIsata he yA mahI pai' ke sthAna para kisI-kisI prati meM ' dIsata the yAna hI pai' - aisA pATha bhI milatA hai / use mAnane para artha hogA - jo sadA vAhanoM para dikhAI dete the| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 jaina zataka (dohA) jaina vacana aMjanavaTI, A~jaiM suguru rAgatimira tohu na miTai, bar3o roga lakha aho ! isa ajJAnI jIva kI A~khoM meM pravINa guruvara jinendra bhagavAna ke vacanoM kI aMjanaguTikA lagA rahe haiM, parantu phira bhI isakA rAgarUpI andhakAra nahIM miTa rahA hai| lagatA hai, roga bahuta bar3A hai| pravIna / lIna // 36 // vizeSa :aMjanaguTikA eka prakAra kI auSadhi hotI hai jise pAnI meM ghisakara ratauMdhAdi ke lie A~kha meM lagAyA jAtA hai / 20. nija avasthA - varNana ( kavitta manahara ) joI dina kaTai soI Ayu' maiM avasi ghaTai, bU~da-bU~da bItai jaisaiM aMjulI kau jala hai / deha nita jhIna hota, naina-teja hIna hota, jobana malIna hota, chIna hota bala hai // Avai jarA nerI, takai aMtaka - aherI, Avai', 1. pAThAntara : Ava / 2. pAThAntara : Aya / 3. pAThAntara : jAya / parabhau najIka, jAta narabhau niphala hai / milakai milApI jana pU~chata kuzala merI, aisI dazA mAhIM mitra! kAhe kI kuzala hai // 37 // he mitra ! mujhase mere milane-julane vAle merI kuzalatA ke bAre meM pUchate haiM; parantu tumhIM batAo, kuzalatA hai kahA~? dazA to aisI ho rahI hai : : jisa prakAra aMjuli kA jala jaise-jaise usameM se bU~da giratI jAtI hai vaisevaise hI samApta hotA jAtA hai; usI prakAra jaise-jaise dina kaTate jA rahe haiM vaisevaise hI yaha Ayu bhI nizcita rUpa se ghaTatI jA rahI hai, dinoM-dina zarIra durbala hotA jA rahA hai, A~khoM kI rozanI kama hotI jA rahI hai, yuvAvasthA bigar3atI jA rahI haiM, zakti kSINa hotI jA rahI hai, vRddhAvasthA pAsa AtI jA rahI hai, mRtyurUpI zikArI idhara dekhane laga gayA hai, parabhava pAsa AtA jA rahA hai aura manuSyabhava vyartha hI bItatA jA rahA hai / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 21. bur3hApA (mattagayaMda savaiyA) dRSTi ghaTI palaTI tana kI chabi, baMka bhaI gati laMka naI hai| rUsa rahI paranI gharanI ati, raMka bhayau pariyaMka laI hai // kA~pata nAra bahai mukha lAra, mahAmati saMgati chA~ri gaI hai| aMga upaMga purAne pare, tizanA ura aura navIna bhaI hai // 38 // 35 kamara aho ! yadyapi vRddhAvasthA ke kAraNa isa prANI kI A~khoM kI rozanI kamajora ho gaI hai, zarIra kI zobhA samApta ho gaI hai, cAla bhI Ter3hI ho gaI hai, bhI jhuka gaI hai, byAhatA patnI bhI isase aprasanna ho gaI hai, yaha bilkula anAtha ho gayA hai, cArapAI pakar3a lI hai, isakI gardana kA~pane lagI hai, mu~ha se lAra bahane lagI hai, buddhi isakA sAtha chor3akara calI gaI hai aura aMga- upAMga bhI purAne par3a gaye haiM; tathApi hRdaya meM tRSNA aura adhika navIna ho gaI hai| ( kavitta manahara) rUpa kau na khoja rahyau taru jyauM tuSAra dahyau, bhayau patajhAra kidhauM rahI DAra sUnI-sI / kUbarI bhaI hai kaTi dUbarI bhaI hai deha, UbarI iteka Ayu sera mAhiM pUnI-sI // jobana naiM vidA lInI jarA naiM juhAra kInI, hInI bhaI sudhi - budhi sabai bAta UnIsI / teja ghaTyau tAva ghaTyau jItava ko cAva ghaTyo, aura saba ghaTyo eka tisnA dina dUnI-sI // 39 // vRddhAvasthA ke kAraNa aba zarIra meM sundaratA kA nAmonizAna bhI nahIM rahA hai; zarIra aisA ho gayA hai mAnoM koI vRkSa barpha (pAlA pahane) se jala gayA ho athavA mAnoM patajhar3a hokara koI DAla sUnI ho gaI ho; kamara meM kUba nikala AI hai, deha durbala ho gaI hai, Ayu itanI alpa raha gaI hai mAnoM eka kilo rUI meM se eka pUnI, yuvAvasthA ne aba vidAI le lI hai aura vRddhAvasthA ne Akara juhAra ( namaskAra) kara lI hai, sArI sudhi-budhi kama ho gaI hai, sabhI bAteM unnIsI raha gaI haiM, teja bhI ghaTa gayA hai, tAva (utsAha) bhI ghaTa gayA hai aura jIne kA cAva (abhilASA) bhI ghaTa gayA hai; saba kucha ghaTa gayA hai, kintu eka tRSNA hI aisI hai jo dina-pratidina dUnI hotI jA rahI hai / 1. pAThAntara : daI Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 jaina zataka - __ (kavitta manahara) aho ina Apane abhAga udai nAhiM jAnI, vItarAga-vAnI sAra dayArasa-bhInI hai| jobana ke jora thira-jaMgama aneka jIva, jAni je satAye kacha karunA na kInI hai| teI aba jIvarAza Aye paraloka pAsa, leMge baira deMge dukha bhaI nA navInI hai| unahI ke bhaya ko bharosau jAna kA~pata hai, ___ yAhI Dara DokarA ne lAThI hAtha lInI hai // 40 // - aho! isa jIva ne yuvAvasthA meM apane azubhakarma ke udaya ke kAraNa dayArasa se bharI huI zreSTha vItarAga-vANI ko nahIM samajhA aura javAnI ke jora meM aneka trasa-sthAvara jIvoM ko jAna-bUjhakara bahuta satAyA, unake prati kiMcit bhI dayA nahIM kI; ata: aba vRddhAvasthA meM ve sabhI prANI, jinako isane yuvAvasthA meM satAyA thA, ikaTThe hokara mAnoM isase badalA lene ke lie Aye haiN| pahale isane duHkha diyA thA, so aba ve ise duHkha deMge - yaha nizcita bAta hai, koI naI bAta nhiiN| yahI kAraNa hai ki yaha vRddha unase Dara kara kA~pane lagA hai aura isI Dara se isane apane hAtha meM lAThI le lI hai| vizeSa :-yahA~ isa chanda meM hameM kavi ka. adbhuta kalpanA zakti ke bhI darzana hote haiM / loka meM hama dekhate haiM ki vRddhAvasthA meM manuSya kA~pane lagatA hai aura apane hAtha meM lAThI le letA hai| kavi apanI kalpanA se isakA kAraNa batAte hue kahatA hai ki aisA isalie hai ki yaha bahuta bhayabhIta hai, isane apanI yuvAvasthA meM trasa-sthAvara jIvoM ko satAyA hai, ataH aba ise bahuta Dara laga rahA hai ki ve saba jIva Akara mujhase badalA leNge| pahale maiMne unako bahuta satAyA thA so aba ve mujhe satAe~ge, adale kA badalA to hotA hI hai na! isaprakAra yahA~ kavi ne apanI kalpanAzIlatA se vRddhAvasthA kA sajIva citra khIMcate hue hameM jIvadayA-pAlana kI mamasparzI preraNA dI hai| jo jIvadayA nahIM pAlate, ve bar3e abhAge haiM, unhoMne vItarAga-vANI ke sAra ko jAnA hI nahIM hai| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 37 ( kavitta manahara ) jAka indra cAhaiM ahamiMdra se umAhaiM jAsauM, jIva mukti-mAhaiM jAya bhau-mala bahAvai hai / aisau narajanma pAya viSai viSa khAya khoyau, jaisaiM kAca sA~TeM mUr3ha mAnaka gamAvai hai // mAyAnadI bUr3a bhIjA kAyA-bala-teja chIjA, AyA pana tIjA aba kahA bani Avai hai / tAtaiM nija sIsa Dholai nIce naina kiye Dolai, kahA bar3hi bolai vRddha badana durAvai hai // 41 // aho ! jise indra aura ahamindra bhI utsAhapUrvaka cAhate haiM aura jise dhAraNa kara jIva sarva sAMsArika malinatA ko dUra kara mokSa meM calA jAtA hai, aise narajanma ko pAkara bhI isa ajJAnI jIva ne viSayarUpI viSa khAkara use aise kho diyA hai, jaise koI mUrkha kA~ca ke badale mANika kho detA hai / tathA aba to yaha mAyAnadI meM DUbakara itanA bhIga gayA hai ki zarIra kA sArA bala aura teja kSINa ho gayA hai, tIsarApana A gayA hai, ataH aise meM ho hI kyA sakatA hai? yahI kAraNa hai ki yaha vRddha apanA sira hilAtA huA nIcI dRSTi kiye DolatA rahatA hai / aba bar3ha - bar3hakara kyA bole ? isIlie mu~ha chupAye rahatA hai / ( mattagayaMda savaiyA) dekhahu jora jarA bhaTa kau, jamarAja mahIpati ko agavAnI / ujjala keza nizAna dherai, bahu rogana kI sa~ga phauja palAnI // kAyapurI taji bhAji calyau jihi, Avata jobanabhUpa gumAnI / lUTa laI nagarI sagarI, dina doya maiM khoya hai nAma nizAnI // 42 // isa bur3hAperUpI yoddhA kA prabhAva to dekhiye ! yaha yamarAja (mRtyu) rUpI rAjA ke Agamana kI sUcanA hai, sapheda bAla isakA cihna ( dhvaja) hai, DheroM rogoM kI senA isake sAtha daur3atI A rahI hai, yauvanarUpI abhimAnI rAjA ise AtA huA dekhakara apanI kAyArUpI nagarI ko chor3akara bhAga chUTA hai, isa bur3hAperUpI yoddhA ne sArI kAyArUpI nagarI lUTa lI hai aura aba kucha hI samaya meM yaha usakA nAmonizAna hI miTA degaa| Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka (dohA) sumatihiM taji jobana samaya, sevahu viSaya vikaar| khala ' sArdai nahiM khoiye, janama javAhira sAra // 43 // yuvAvasthA meM sumati kA parityAga kara viSaya-vikAroM kA sevana karane vAle he bhAI ! tuma aisA karake niHsAra khalI ke badale manuSyabhavarUpI zreSTha va amUlya ratna ko vyartha mata khoo| vizeSa :-aneka pratiyoM meM 'sumatihiM taji' ke sthAna para 'sumatI hita' - aisA pATha milatA hai, para usakA artha samajha meM nahIM aataa| 22. karttavya-zikSA (kavitta manahara) deva-guru sA~ce mAna sA~cau dharma hiye Ana, sA~cau hI bakhAna sani sA~ce paMtha Ava re| jIvana kI dayA pAla jhUTha taji corI TAla, " dekha nA virAnI bAla tisanA ghaTAva re // apanI bar3AI paraniMdA mata karai bhAI, yahI caturAI mada mAMsa kauM bacAva re| sAdha khaTakarma sAdha-saMgati meM baiTha vIra, jo hai dharmasAdhana ko tere cita cAva re||44|| he bhAI! yadi tere hRdaya meM dharmasAdhana kI abhilASA hai to tU sacce deva-guru kI zraddhA kara ! sacce dharma ko hRdaya meM dhAraNa kara ! sacce zAstra suna ! sacce mArga para cala ! jIvoM kI dayA pAla ! jhUTha kA tyAga kara ! corI kA tyAga kara! parAI strI ko burI najara se mata dekha ! tRSNA kama kara ! apanI bar3AI aura dUsaroM kI nindA mata kara ! aura isI meM terI caturAI hai ki tU madya aura mAMsa se bacakara raha ! devapUjA Adi SaT Avazyaka karmoM kA pAlana kara ! sajjanoM kI saMgati meM baiThA kara! _ vizeSa :-1. kavi kI kAvyakuzalatA dekhie ki usane 'jIvana kI ... ghaTAva re' - isa eka hI paMkti meM hiMsAdi pA~coM pApoM ke tyAga kI preraNA de dI hai| 2. SaTAvazyaka karmoM ke nAma evaM svarUpa ke sambandha meM isI jaina zataka' kA 48vA~ chanda vizeSa rUpa se dekhane-yogya hai| 1. pAThAntara : puraan| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka . (kavitta manahara) sA~cau deva soI jAmaiM doSa ko na leza koI, vahai guru jAkai ura kAhu kI na cAha hai| sahI dharma vahI jahA~ karunA pradhAna kahI, grantha jahA~ Adi anta eka-sau nibAha hai| ye hI jaga rana cAra inakauM parakha yAra, sA~ce leha jhUThe DAra narabhau ko lAha hai| mAnuSa viveka binA pazu ke samAna ginA, tAte yAhi bAta ThIka pAranI salAha hai // 45 // saccA deva vahI hai jisameM kiMcit bhI doSa (kSudhAdi aThAraha doSa evaM rAgadveSAdi sarva vikArI bhAva) na ho, saccA guru vahI hai jisake hRdaya meM kisI prakAra kI icchA nahIM ho, saccA dharma vahI hai jisameM dayA kI pradhAnatA ho, saccA zAstra vahI hai jisameM Adi se anta taka ekarUpatA kA nirvAha ho arthAt jo pUrvAparavirodha se rahita ho| isaprakAra he mitra ! isa jagat meM vastutaH ye cAra hI ratna haiM :- deva, guru, zAstra aura dharma; ata: tU inakI parIkSA kara aura pazcAt sacce deva, guru, zAstra aura dharma ko grahaNa kara tathA jhUThe deva, guru, zAstra aura dharma kA tyAga kr| isI meM manuSyabhava kI sArthakatA hai| __ he bhAI! vivekahIna manuSya pazu ke samAna mAnA gayA hai, ataH bhavasAgara se pAra utArane vAlI ucita salAha yahI hai ki tuma ukta cAroM bAtoM kA samyak prakAra se nizcaya kro| 23. sacce deva kA lakSaNa (chappaya) jo jagavastu samasta hastatala jema nihaarai| jagajana ko saMsAra-siMdhu ke pAra utaarai|| Adi-anta-avirodhi vacana sabako sukhdaanii| guna ananta jiha~ mAhiM doSa' kI nAhiM nishaanii|| mAdhava maheza brahmA kidhauM, vardhamAna ke buddha yh| ye cihana jAna jAke carana, namo namo mujha deva vaha // 46 // 1. pAThAntara : roga Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka ___ jo jagat kI samasta vastuoM ko apanI hathelI ke samAna pratyakSa yA spaSTa rUpa se jAnatA ho, saMsArI prANiyoM ko saMsAra-sAgara se pAra utAratA ho, jisake vacana pUrvApara-virodha se rahita evaM prANimAtra ke hitakAraka hoM aura jisameM guNa to ananta hoM, para doSa (kSudhAdi aThAraha doSa yA rAga-dveSAdi) kiMcit bhI na ho; vahI saccA deva hai| phira cAhe vaha nAma se mAdhava ho, maheza ho, brahmA ho yA buddha ho| maiM to jisameM ukta sarvajJatA, hitopadezitA aura vItarAgatA - ye guNa pAye jAte hoM, usa deva ko bArambAra namaskAra karatA huuN| 24. yajJa meM hiMsA kA niSedha -- (kavitta manahara) . kahai pazu dIna suna yajJa ke karaiyA mohi, homata hutAzana maiM kauna sI bar3AI hai| svargasukha maiM na cahA~ 'dehu mujhe' yau~ na kahauM, ghAsa khAya rahauM mere yahI manabhAI hai| jo tU yaha jAnata hai veda yau~ bakhAnata hai, - jagya jalau jIva pAvai svarga sukhadAI hai| DAre kyoM na vIra yAmaiM apane kuTumba hI kauM? mohi jina, jAre jagadIza kI duhAI hai // 47 // yajJa meM bali ke lie prastuta asahAya pazu pUchatA hai ki - he yajJa karane vAle ! mujhe agni meM homa dene meM tumhArI kyA bar3AI hai? athavA isameM tumheM kyA lAbha hai? suno ! mujhe svargasukha nahIM cAhie aura na hI maiM tumase use mA~gatA huuN| mujhe kucha do' - aisA maiM tumase nahIM kahatA huuN| maiM to basa ghAsa khAkara rahatA hU~, yahI merI abhilASA hai| aura he vIra puruSa ! jo tuma aisA samajhate ho ki yajJa meM bali ke rUpa meM homa diyA jAne vAlA jIva vedAnusAra sukhadAyaka svarga prApta karatA hai, to tuma isa yajJAgni meM apane kuTumba ko hI kyoM nahIM DAlate ho? mujhe to mata jalAo, tumheM bhagavAna kI saugaMdha hai| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 25. sAtoM vAra garbhita SaTkarmopadeza (chappaya) agha-aMdhera-Aditya nitya svAdhyAya krigj| somopama saMsAratApahara tapa kara lijj| jinavarapUjA niyama karahu nita mNgldaayni| budha saMjama Adarahu dharahu cita shriiguru-paaNyni|| nijavita samAna abhimAna vina, sukara supattahiM dAna kr| yauM sani sudharma SaTakarma bhani, narabhau-lAhI lehu nara // 48 // pratidina, pAparUpI andhakAra ko dUra karane ke lie jo sUrya ke samAna hai - aisA svAdhyAya kIjiye, saMsArarUpI tApa ko harane ke liye jo candramA ke samAna hai - aisA tapa kIjiye, jinendra deva kI pUjA kIjiye, viveka sahita saMyama kA Adara kIjiye, zrIguru-caraNoM kI upAsanA kIjiye aura apanI zakti ke anusAra abhimAna-rahita hokara supAtroM ko apane zubha hAthoM se dAna diijiye| isa prakAra he bhAI ! SaT Avazyaka kAryoM meM saMlagna hokara manuSya bhava kA lAbha liijiye| vizeSa :-isa chanda meM ravivAra se zanivAra taka sAta vAroM ke nAma kA kramazaH saMketa kiyA gayA hai| isase kAvya meM camatkAra to utpanna huA hI hai, bhAva bhI ucca huye haiM / tAtparya yaha nikalA ki devapUjAdi SaDAvazyaka karma kevala ravivAra yA kevala somavAra Adi ko hI karane yogya nahIM haiM, apitu sAtoM vAroM ko pratidina avazya karane yogya haiN| (dohA) ye hI chaha vidhi karma bhaja, sAta visana taja viir| isa hI paiMDe pahu~cihai, kama krama bhavajala-tIra // 49 // he bhAI ! (chanda-saMkhyA 48 meM kahe gaye) SaT Avazyaka karmoM kA pAlana karo aura (chanda-saMkhyA 50 meM batAye jAnevAle) sapta vyasanoM kA tyAga kro| tuma isI taraha krama-krama se saMsAra-sAgara kA kinArA prApta kara loge| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 jaina zataka 26. sapta vyasana (dohA) jUAkhelana mAMsa mada, vezyAvisana shikaar| corI para-ramanI-ramana, sAtauM pApa nivAra // 50 // juA khelanA, mAMsabhakSaNa, madyapAna, vezyAsevana, zikAra, corI aura parastrIramaNa - ye sAta vyasana haiM / tathA ye sAtoM pAparUpa haiM, ata: inakA tyAga avazya kro| 27. juA-niSedha (chappaya) sakala-pApasaMketa ApadAheta kulcchn| kalahakheta dAridra deta dIsata nija acchn| gunasameta jasa seta keta ravi rokata jaisai| auguna-nikara-niketa leta lakhi budhajana aisai|| jUA samAna iha loka meM, Ana anIti na pekhiye| isa visanarAya ke khela kau, kautuka hU nahiM dekhiye||51|| juA nAmaka prathama vyasana pratyakSa hI apanI A~khoM se aneka doSoM se yukta dikhAI detA hai| vaha sampUrNa pApoM ko AmaMtrita karane vAlA hai, ApattiyoM kA kAraNa hai, khoTA lakSaNa hai, kalaha kA sthAna hai, daridratA dene vAlA hai, aneka acchAiyA~ karake prApta kiye hue ujjvala yaza ko bhI usIprakAra Dhaka dene vAlA hai jisaprakAra ketu sUrya ko DhaMkatA hai, jJAnI puruSa ise aneka avaguNoM ke ghara ke rUpa meM dekhate haiM, isa duniyA meM juA ke samAna anya koI anIti nahIM dikhAI detI; ata: isa vyasanarAja ke khela ko kabhI kautUhala mAtra ke lie bhI nahIM dekhanA caahie| vizeSa :-yahA~ juA ko sAtoM vyasanoM meM sabase pahalA hI nahIM, sabase bar3A bhI batAyA gayA hai tathA use anya bhI aneka durguNoM kA janaka batAyA gayA hai| so aisA hI abhiprAya aneka pUrvAcAryoM ne bhI apane granthoM meM spaSTa rUpa se prakaTa kiyA hai| udAharaNArtha 'padmanaMdi-paMcaviMzatikA' ke dharmopadezanAdhikAra ke 17veM-18veM zlokoM ko dekhanA caahie| Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 28. mAMsabhakSaNa-niSedha (chappaya) jaMgama jiya kau nAsa hoya taba mAMsa khaavai| saparasa AkRti nAma gandha ura ghina upjaavai|| naraka joga' niradaI khAhiM nara nIca adhrmii| nAma leta taja deta asana uttmkulkrmii|| yaha nipaTaniMdya apavitra ati, kRmikula-rAsa-nivAsa nit| AmiSa abhaccha yA 2 sadA, barajau doSa dyaalcit!||52|| mAMsa kI prApti trasa jIvoM kA ghAta hone para hI hotA hai| mAMsa kA sparza, AkAra, nAma aura gandha - sabhI hRdaya meM glAni utpanna karate haiM / mAMsa kA bhakSaNa naraka jAne kI yogyatAvAle nirdayI, nIca aura adharmI puruSa karate haiM; uttama kula aura karma vAle to isakA nAma lete hI apanA bhojana taka chor3a dete haiN| mAMsa atyanta nindanIya hai, atyanta apavitra hai aura usameM sadaiva ananta jIvasamUha pAye jAte haiM / yahI kAraNa hai ki mAMsa sadaiva abhakSya batalAyA gayA hai / he dayAlu citta vAle! tuma isa mAMsa-bhakSaNarUpa doSa kA tyAga kro| 29. madirApAna-niSedha (durmila savaiyA) kRmirAsa kuvAsa sarAya dahaiM, zucitA saba chIvata jAta shii| jihiM pAna kiryai sudhi jAta hiya~, jananIjana jAnata nAri yhii|| madirA sama Ana niSiddha kahA, yaha jAna bhale kula maiM na ghii| dhika hai unako vaha jIbha jalau, jina mUr3hana ke mata lIna khii||53|| madirA jIvasamUhoM kA Dhera hai, durgandhayukta hai, vastuoM ko sar3Akara aura jalAkara taiyAra kI jAtI hai| nizcaya hI usake sparza karane mAtra se vyakti kI sArI pavitratA naSTa ho jAtI hai aura use pI lene para to sArI sudha-budha hI hRdaya se jAtI rahatI hai| madirA pInevAlA vyakti mAtA Adi ko bhI patnI samajhane lagatA hai| isa duniyA meM madirA ke samAna tyAjya vastu anya koI nahIM hai, isalie madirA uttama kuloM meM grahaNa nahIM kI jAtI hai| tathApi jo mUrkha madirA ko grahaNa karane yogya batalAte haiM, unheM dhikkAra hai, unakI jIbha jala jaave| 1. pAThAntara : jaun| 2. pAThAntara : yaakau| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 jaina zataka 30. vezyAsevana - niSedha (savaiyA) dhanakArana pApani prIti karai, nahiM torata neha jathA tinakau / lava cAkhata nIcana ke mu~ha kI, zucitA saba jAya chiyeM jinakI // mada mAMsa bajArani khAya sadA, a~dhale visanI na kareM ghina kauM / ganikA sa~ga je zaTha lIna bhaye, dhika hai dhika hai dhika hai tinakA~ // 54 // pApinI vezyA dhana ke lie prema karatI hai| yadi vyakti ke pAsa dhana nahIM bace to sArA prema aise tor3a pheMkatI hai jaise tinakA / vezyA adhama vyaktiyoM ke hoThoM kA cumbana karatI hai athavA unake mu~ha se niHsRta lAra Adi apavitra vastuoM kA svAda letI hai| sampUrNa zucitA vezyA ke chUne se samApta ho jAtI hai / vezyA sadA bAjAroM meM mAMsa-madirA khAtI-pItI phiratI hai| vezyA - vyasana ghRNA ve hI nahIM karate, jo vyasanoM meM aMdhe ho rahe haiM / se jo mUrkha vezyA sevana meM lIna haiM, unheM bArambAra dhikkAra hai| 31. AkheTa - niSedha ( kavitta manahara ) kAnana maiM basai aisau Ana na garIba jIva, prAnana sauM pyArau prAna pU~jI jisa yahai hai / kAyara subhAva dharai kAhU~ sauM na droha kare, sabahI sauM Darai dA~ta liyeM tRna rahai haiM // kAhU sauM na doSa puni kAhU pai na poSa cahai, kAhU ke paroSa paradoSa nAhiM kahai hai / neku svAda sArive kauM aise mRga mArive kauM, hA hA re kaThora terau kaisai kara vahai hai // 55 // jo jaMgala meM rahatA hai, sabase garIba hai, apane prANa hI jisakI prANoM se pyArI pU~jI hai, jo svabhAva se hI kAyara hai, sabhI se DaratA rahatA hai, kisI se droha nahIM . karatA, becArA apane dA~toM meM tinakA liye rahatA hai, kisI para nArAja nahIM hotA, kisI se apane pAlana-poSaNa kI apekSA nahIM rakhatA, parokSa meM kisI ke doSa nahIM kahatA phiratA arthAt pITha pIche paranindA karane kA durguNa bhI jisameM nahIM hai. aise 'mRga' ko apane jarA se svAda ke lie mArane hetu re re kaThora hRdaya ! terA hAtha uThatA kaise hai ? Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 32. corI-niSedha (chappaya) ciMtA tajai na cora rahata cauMkAyata saarai| pITai dhanI viloka loka nirdai mili mArai // prajApAla kari ko! topa sauM ropa udd'aavai| marai mahAdukha pekhi aMta nIcI gati paavai|| ati vipatimUla corI visana, pragaTa trAsa Avai njr| paravita adatta aMgAra gina, nItinipuna parasaiM na kara // 56 // cora kabhI bhI aura kahIM bhI nizcita nahIM hotA, hamezA aura hara jagaha caukanA rahatA hai / dekha lene para svAmI (corI kI gaI vastu kA mAlika) usakI piTAI karatA hai| anya aneka vyakti bhI mila kara use nirdayatApUrvaka bahuta mArate haiM / rAjA bhI krodha karake use topa ke sAmane khar3A karake ur3A detA hai| cora isa bhava meM bhI bahuta duHkha bhogakara maratA hai aura parabhava meM bhI use adhogati prApta hotI hai| corI nAmaka vyasana aneka vipattiyoM kI jar3a hai| usameM pratyakSa hI bahuta duH kha dikhAI detA hai| samajhadAra vyakti to dUsare ke adatta (binA diye hue) dhana ko aMgAre ke samAna samajhakara kabhI apane hAtha se chUte bhI nhiiN| vizeSa :-corI ke sambandha meM 'lATI saMhitA' meM bhI kahA gayA hai ki corI karanevAle puruSa ko avazya mahApApa utpanna hotA hai. kyoMki jisakA dhana haraNa kiyA jAtA hai usako jaisA marane meM duHkha hotA hai vaisA hI duHkha dhana ke nAza ho jAne para hotA hai| dUsare kA dhana haraNa karane se va corI karane se jo naraka Adi durgatiyoM meM mahAdu:kha hotA hai vaha to hotA hI hai, kintu aise logoM ko isa janma meM hI jo duHkha hote haiM, unako bhI koI manuSya kaha nahIM sktaa| yathA "tato'vazyaM hi pApaH syAtparasvaharaNe nRnnaam| yAdRzaM maraNe du:khaM tAdRzaM draviNakSatau // 168 // AstAM parasvasvIkArAdyadu:khaM nrkaadissu| yadatraiva bhaved duHkhaM tadvaktuM kaH kSamo nrH|| 170 // ".. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka . . 33. parastrIsevana-niSedha (chappaya) kugati-vahana gunagahana-dahana dAvAnala-sI hai| sujasacaMdra-ghanaghaTA dehakRzakaran khaI hai|| dhanasara-sokhana dhUpa dharamadina-sA~jha smaanii| vipatibhujaMga-nivAsa bAMbaI veda bkhaanii|| ihi vidhi aneka auguna bharI, prAnaharana phA~sI prbl| mata karahu mitra ! yaha jAna jiya, paravanitA sauM prIti pala // 57 // paranArI-sevana khoTI gati meM le jAne ke lie vAhana hai, guNasamUha ko jalAne ke lie jaMgala kI sI bhayAnaka Aga hai, ujjvala yazarUpI candramA ko Dhakane ke lie bAdaloM kI ghaTA hai, zarIra ko kamajora karane ke lie kSayaroga (TI.bI.) hai, dhanarUpI sarovara ko sukhAne ke lie dhUpa hai, dharmarUpI dina ko asta karane ke lie sandhyA hai aura vipattirUpI saryoM ke nivAsa ke lie bA~bI hai| zAstroM meM paranArI-sevana ko isI prakAra ke anya bhI aneka durguNoM se bharA huA kahA gayA hai| vaha prANoM ko harane ke lie prabala phA~sI hai|| aisA hRdaya meM jAnakara he mitra ! tuma kabhI pala bhara bhI parastrI se prema mata kro| . 34. parastrItyAga-prazaMsA . (durmila savaiyA) divi dIpaka-loya banI vanitA, jar3ajIva pataMga jahA~ prte| dukha pAvata prAna gavA~vata haiM, baraje na rahaiM haTha sauM jrte|| ihi bhA~ti vicacchana acchana ke vaza, hoya anIti nahIM krte| paratI lakhi je dharatI nirakheM, dhani haiM dhani haiM dhani haiM nara te||58|| paranArI eka aisI jvalita dIpaka kI lau hai jisa para murkha prANIrUpI pataMge girate haiM, duHkha pAte haiM aura jalakara prANa ga~vA dete haiM; rokane aura samajhAne para bhI nahIM mAnate, haThapUrvaka jalate hI haiN| vivekI puruSa indriyoM ke vaza hokara aisA anucita kArya nahIM krte| aho ! jo vyakti paranArI ko dekhakara apanI najara dharatI kI ora nIcI kara lete haiM; ve dhanya haiM ! dhanya haiM !! dhanya haiM !!! 1. pAThAntara : khsii| Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka haiM (durmila savaiyA) 1 dir3ha zIla ziromana kAraja maiM jaga maiM jasa Araja tei lahaiM / tinake juga locana vArija haiM, ihi bhA~ti acAraja Apa kahaiM // parakAminI kau mukhacanda citaiM, mu~da jAMhi sadA yaha Teva dhani jIvana hai tina jIvana kau, dhani mAya unaiM ura mAMya' gahaiM / vahaiM // // 59 // jo vyakti zIlarUpI sarvottama kArya meM dRr3hatApUrvaka lage haiM, ve hI Arya puruSa zreSTha puruSa haiM, ve hI jagat meM yaza prApta karate haiM / - 47 AcArya kahate haiM ki aise hI vyaktiyoM kI A~kheM vAstava meM kamala kI upamA dene lAyaka haiM, kyoMki ve A~kheM parastrI ke mukharUpI candramA ko dekhakara sadA mu~da jAne kI Adata grahaNa kiye hue haiM / dhanya hai aise vyaktiyoM kA jIvana tathA dhanya haiM unakI mAtAyeM jo aise AryapuruSoM ko apane garbha meM dhAraNa karatI haiM / 35. kuzIla - nindA (mattagayanda savaiyA) je paranAri nihAri nilajja, ha~seM vigasaiM budhihAna bar3e re / jU~Thana kI jimi pAtara pekhi khuzI ura kUkara hota ghanere // jinakI yaha Teva vahai, tinakauM isa bhau apakIrati hai re / hvai paraloka viSai dRr3hadaNDa', karai zatakhaNDa sukhAcala kere // 60 // jo nirlajja vyakti parastrI ko dekhakara ha~sate haiM, khilate haiM prasanna hote haiM, ve bar3e buddhihIna (bevakUpha) haiN| parastrI ko dekhakara unakA prasanna honA aisA hai, mAnoM jhUThana kI pattala dekhakara koI kuttA apane mana meM bahuta prasanna ho rahA ho / 1. pAThAntara : mA~jha / 2. pAThAntara : bijurI su / jina vyaktiyoM kI aisI ( parastrI ko dekhakara nirlajjatApUrvaka ha~sane aura prasanna hone kI ) khoTI Adata par3a gaI hai, unakI isa bhaMva meM badanAmI hotI hai, aura parabhava meM bhI kaThora daNDa milatA hai, jo unake sukharUpI parvata ke Tukar3eTukar3e kara DAlatA hai arthAt samasta sukha-zAMti kA vinAza kara detA hai / - Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 36. eka-eka vyasana kA sevana karane vAloM ke nAma va phala (chappaya) prathama pAMDavA bhUpa kheli jUA saba khoyo| mAMsa khAya baka rAya pAya vipadA bahu royau| vina jAneM madapAnajoga jAdaugana djhe| cArudatta dukha sahyau' vesavA-visana arujhe| nRpa bahmadatta AkheTa sauM, dvija zivabhUti adttrti| para-ramani rAci rAvana gayau, sAtauM sevata kauna gti||61|| pAMDavoM ke rAjA yudhiSThira ne juA nAmaka prathama vyasana ke sevana se saba kucha kho diyA, rAjA baka ne mAMsa khAkara bahuta kaSTa uThAye, yAdava binA jAne madyapAna kara jala mare, cArudatta ne vezyAvyasana meM phaMsakara bahuta duHkha bhoge, rAjA brahmadatta (cakravartI) zikAra ke kAraNa naraka gayA, corI ke kAraNa - dharohara ke prati niyata kharAba kara lene ke kAraNa - zivabhUti brAhmaNa ne bahuta duHkha sahA, aura rAvaNa parastrI meM Asakta hokara naraka gyaa| aho ! jaba eka-eka vyasana kA sevana karane vAloM kI hI yaha durdazA huI, to jo sAtoM kA sevana karate haiM unakI kyA durdazA hogI? vizeSa :-prastuta chanda meM kavi ne sAtoM vyasanoM ke dRSTAntasvarUpa kramaza: sAta kathA-prasaMgoM kI ora saMketa kiyA hai, jinakI pUrNa kathA prathamAnuyoga ke granthoM meM prApta hotI hai| atisaMkSepa meM ve isaprakAra haiM - 1. juA : isameM mahArAjA yudhiSThira kI kathA suprasiddha hai / eka bAra yudhiSThira ne kauravoM ke sAtha juA khelate hue apanA saba-kucha dAva para lagA diyA thA aura parAjita hokara unheM rAjya chor3akara vana meM jAnA par3A thaa| vana meM unhoMne apAra du:kha sahana kiye| 2. mAMsa-bhakSaNa : manohara deza ke kuzAgra nagara meM eka bhUpAla nAma kA dharmAtmA rAjA rAjya karatA thaa| usane nagara meM jIva-hiMsA para pratibaMdha ghoSita kara rakhA thaa| kintu usakA apanA putra baka hI bar3A mAMsa-lolupI thaa| vaha mAMsa ke binA nahIM raha sakatA thA, ata: usane rasoiye ko dhanAdi kA lAlaca dekara apane lie mAMsAhAra kA prabandha kara liyaa| eka dina rasoiye ko kisI bhI pazu-pakSI 1. pAThAntara : she| Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 49. kA mAMsa nahIM milA, ataH usane zmazAna meM se gar3e hue bAlaka ko nikAlakara usakA hI mAMsa rAjakumAra baka ko khilA diyaa| rAjakumAra baka ko yaha mAMsa bahuta svAdiSTa lgaa| usane pratidina aisA hI mAMsa khAne kI abhilASA vyakta kii| rasoiyA dhanAdi ke lAlaca meM aisA hI karane ko taiyAra ho gyaa| aba vaha pratidina nagara ke bAlakoM ko miThAI dene ke bahAne bulAtA aura unameM se kisI eka bAlaka ko chupakara mAra ddaaltaa| nagara meM bAlakoM kI saMkhyA ghaTane lgii| aMta meM sArA bheda khula gyaa| rAjakumAra baka ko deza nikAlA milaa| vaha idhara-udhara bhaTakatA-bhaTakatA narabhakSI rAkSasa bana gyaa| eka bAra vasudeva se usakI bheMTa huii| vasudeva ne use mAra ddaalaa| ____3. madirApAna : bhagavAna neminAtha ke samaya kI bAta hai| eka bAra dvArikAnivAsI yAdavagaNa (yaduvaMzI manuSya) vana-krIr3A hetu nagara se bAhara nikle| vahA~ unheM bahuta pyAsa lagI aura unhoMne anajAne meM hI eka aise jalAzaya kA jala pI liyA jo vastutaH sAmAnya jala nahIM, apitu kadamba phaloM ke kAraNa madirA hI bana cukA thaa| isase ve saba madonmatta hokara dvIpAyana muni ko parezAna karane lge| pariNAmasvarUpa dvIpAyana kI krodhAgni meM jalakara samUcI dvArikA ke sAtha. sAtha ve bhI bhasma ho gye| ____4. vezyAsevana : campApurI meM seTha bhAnudatta aura seThAnI subhadrA ke eka cArudatta nAma kA vairAgya prakRti kA putra thaa| parantu use viSayabhogoM kI ora se udAsIna rahakara usakI mA~ ko bahuta duHkha hotA thA, ata: mA~ ne use vyabhicArI puruSa kI saMgati meM DAla diyaa| isase cArudatta zanaiH-zanaiH viSayabhogoM meM hI burI taraha pha~sa gyaa| vaha 12 varSa taka vezyAsevana meM lIna rhaa| usane apanA dhana, yauvana, AbhUSaNa Adi saba kucha luTA diyaa| aura anta meM jaba usake pAsa kucha bhI zeSa nahIM bacA to vasantasenA vezyA ne use ghara se nikalavA kara gande sthAna para phikavA diyaa| 5. zikAra : rAjA brahmadatta zikAra kA premI thaa| vaha pratidina vana ke nirIha prANiyoM kA zikAra karake ghora pApa kA bandha karatA thaa| eka dina use koI zikAra nahIM milaa| usane idhara-udhara dekhA to eka munirAja baiThe the| usane samajhA ki inhIM ke kAraNa Aja mujhe koI zikAra nahIM milA hai| usane apane mana meM munirAja se badalA lene kI tthaanii| dUsare dina jaba munirAja AhAra hetu gaye, taba usane usa zilA ko atyadhika garma kara diyaa| munirAja AhAra karake Aye to acala yoga dhAraNa karake usI zilA para baiTha gye| unakA zarIra jalane lagA, para Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka ve vicalita nahIM huye / pariNAmasvarUpa munirAja ko kevalajJAna kI prApti huI / udhara rAjA brahmadatta ko ghara jAne ke bAda bhayaMkara kor3ha ho gyaa| usake zarIra se durgaMdha Ane lgii| sabane usakA sAtha chor3a diyaa| vaha marakara sAtaveM naraka meM gayA / naraka se nikalane ke bAda mahAdurgandha zarIravAlI dhIvara kanyA huA aura usake bAda bhI aneka janmoM meM usane vacanAtIta kaSToM ko sahana kiyA / 50 6. corI : siMhapura nagara meM eka zivabhUti nAma kA purohita thA / yadyapi vaha bar3A cora aura beImAna thA, para usane mAyAcArI se apane saMbaMdha meM yaha prakaTa kara rakhA thA ki maiM bar3A satya bolane vAlA huuN| vaha kahatA thA ki dekho, maiM apane pAsa sadA yaha cAkU rakhatA hU~, tAki jhUTha bolU~ to turanta apanI jIbha kATa DAlU~ / isase aneka bhole loga use 'satyaghoSa' hI kahane-samajhane lage / yadyapi aneka loga isa zivabhUti purohita ke cakkara meM Akara ThagAye jA cuke the, para koI use jhUThA nahIM siddha kara pAtA thaa| eka bAra eka samudradatta nAmaka vaNika videza jAte samaya apane pA~ca bahumUlya ratnoM ko usa zivabhUti ke pAsa rakhakara gayA aura vahA~ se lauTakara usane apane ratna vApasa mA~ge / hamezA kI taraha isa bAra bhI zivabhUti ne sApha-sApha inakAra kara diyaa| becArA samudradatta duHkhI hokara rotA huA idhara-udhara ghUmane lagA / AkhirakAra rAnI kI kuzalatA se zivabhUti kA aparAdha sAmane A gyaa| daNDasvarUpa use tIna sajAe~ sunAI gaIM ki yA to vaha apanA sarvasva dekara deza se bAhara calA jAve athavA pahalavAna ke 32 mukke sahana kare athavA tIna parAta gobara khaae| usane sarvaprathama tIna parAta gobara khAnA svIkAra kiyA / para nahIM khA skaa| phira usane pahalavAna ke 32 mukke khAnA svIkAra kiyA, para ve bhI usase sahana nahIM hue aura anta meM use apanA sarvasva dekara nagara se bAhara jAnA pdd'aa| 7. parastrI - sevana : isameM rAvaNa kI kathA sarvajanaprasiddha hI hai, ataH use yahA~ nahIM likhate haiM / rAvaNa sItA ke prati durbhAva rakhane ke kAraNa hI naraka gayA / (dohA) pApa nAma narapati karai, naraka nagara maiM rAja / tina paThaye pAyaka visana, nijapura vasatI kAja // 62 // eka pApa nAma kA rAjA hai jo narakarUpI nagara meM rAjya karatA hai aura usI ne apane nagara kI samRddhi ke lie isa loka meM apane sapta vyasanarUpI dUta chor3a rakhe haiM / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka ___(dohA) jinakaiM jina ke vacana kI, basI hiye prtiit| visanaprIti te nara tajI, narakavAsa bhayabhIta // 63 // jinake hRdaya meM jinendra bhagavAna ke vacanoM kI pratIti huI ho aura jo narakavAsa se bhayabhIta hoM, ve ina vyasanoM ke prati anurAga kA tyAga kro| 37. kukavi-nindA (mattagayanda savaiyA) rAga udai jaga aMdha bhayau, sahajai saba logana lAja gvaaii| sIkha binA nara sIkha rahe, visanAdika' sevana kI sughraaii| tA para aura racaiM rasakAvya, kahA kahiye tinakI nitthuraaii| aMdha asUjhana kI a~khiyAna maiM, jhoMkata haiM raja rAmaduhAI // 64 // aho! rAgabhAva ke udaya se yaha duniyA vaise hI itanI aMdhI ho rahI hai ki saba loga apanI sArI mAna-maryAdA khoye baiThe haiN| vyakti binA hI sikhAye vyasanAdi-sevana meM kuzalatA prApta kara rahe haiN| Upara se, jo kukavi unhIM vyasanAdi ke poSaNa karane vAle kAvyoM kI racanA karate haiM, unakI niSThuratA kA kyA kahanA? ve bar3e nirdayI haiM / bhagavAna kI saugandha, ve kukavi, jo loga aMdhe haiM - jinheM kucha nahIM dIkhatA, unakI A~khoM meM dhUla jhoMka rahe haiN| (mattagayanda savaiyA) kaMcana kumbhana kI upamA, kaha deta urojana ko kavi baare| Upara zyAma vilokata kai2, maninIlama kI DhakanI la~ki chaare|| yauM sata vaina kahaiM na kupaMDita, ye juga AmiSapiMDa ughaare| sAdhana jhAra daI mu~ha chAra, bhaye ihi heta kidhauM kuca kaare||65|| bAvale kavi (kukavi) nAriyoM ke stanoM ko svarNakalaza aura stanoM ke agrabhAga ko kAlimA ke kAraNa nIlamaNi ke Dhakkana kI upamA dete haiN| kahate haiM ki nAriyoM ke stana nIlamaNi ke Dhakkana se Dhake hue svarNa-kalaza haiM / jabaki vastusthiti yaha nahIM hai| ve kukavi sahI-sahI bAta nahIM kahate haiN| sahI bAta 1. pAThAntara : vissyaadik| 2. pAThAntara : ve| Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 jaina zataka . to yaha hai ki nAriyoM ke stana spaSTatayA do mAMsapiNDa haiM, jinake mu~ha meM sAdhu puruSoM ne rAkha bhara dI hai (arthAt unakI atyanta upekSA kara dI hai), isI vajaha se unakA agrabhAga kAlA ho gayA hai| . (mattagayanda savaiyA) e vidhi ! bhUla bhaI tumate, samujhe na kahA~ kasatUri bnaaii| dIna kuraMgana ke tana maiM, tRna daMta dharai karunA kina' aaii|| kyauM na karI tina jIbhana je, rasakAvya kareM para kauM dukhdaaii| sAdhu-anugraha durjana-daNDa, duhU sadhate visarI cturaaii||66|| he vidhAtA ! tumase bhUla ho gii| tuma nahIM samajha pAye ki kastUrI kahA~ banAnA cAhie aura tumane becAre una asahAya hiraNoM ke zarIra meM kastUrI banA dI jo apane dA~toM meM ghAsa-tRNa liye rahate haiM / tumheM ina hiraNoM para dayA kyoM nahIM AI? he vidhAtA ! tumane yaha kastUrI unakI jIbha para kyoM nahIM banAI jo jagat kA ahita karane vAlI kAvyaracanA karate haiM? aisA karane se sajjanoM para kRpA bhI ho jAtI aura durjanoM ko daNDa bhI mila jAtA, donoM hI prayojana siddha ho jaate| para kyA batAyeM, tuma to apanI sArI caturAI bhUla gye| 38. mana-rUpI hAthI (chappaya) jJAnamahAvata DAri sumatisaMkala gahi khNddai| guru-aMkuza nahiM ginai brahmavrata-virakha vihNddai|| kara sidhaMta-sara nhauna keli agha-raja sauM ThAne / karana-capalatA dharai kumati-karanI rati maanai|| Dolata sachanda madamatta ati, guNa-pathika na Avata urai| vairAgya-khaMbha se bA~dha nara, mana-mataMga vicarata burai // 67 // he manuSya ! tumhArA manarUpI hAthI burI taraha vicaraNa kara rahA hai, tuma ise vairAgyarUpI staMbha se baaNdho| isa manarUpI hAthI ne jJAnarUpI mahAvata ko girA diyA hai, sumatirUpI sA~kala ke Tukar3e-Tukar3e kara diye haiM, guruvacanarUpI aMkuza kI upekSA kara rakhI hai aura brahmacaryarUpI vRkSa ko ukhAr3a pheMkA hai| 1. pAThAntara : nhiN| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka tathA yaha manarUpI hAthI siddhAnta (zAstra) rUpI sarovara meM snAna karake bhI pAparUpI dhUla se khela rahA hai, apane indriyarUpI kAnoM ko capalatA - pUrvaka bArambAra hilA rahA hai aura kumatirUpI hathinI ke sAtha ratikrIr3A kara rahA hai| 53 isa prakAra yaha manarUpI hAthI atyadhika madonmatta hotA huA svacchaMdatApUrvaka ghUma rahA hai, guNarUpI rAhagIra isake pAsa taka nahIM A rahe haiM; ata: ise vairAgyarUpI staMbha se bA~dho / tAtparya yaha hai ki hameM apane caMcala mana ko vairAgya- bhAvanA ke dvArA sthira yA ekAgra karanA cAhie, anyathA yaha hamAre jJAna, zIla Adi sarva guNoM kA vinAza kara degA aura hamAre Upara guruvacanoM va jinavacanoM kA koI asara nahIM hone degaa| jabataka hamArA mana caMcala hai taba taka koI sadguNa hamAre samIpa taka nahIM aaegaa| vizeSa :- yahA~ mana ko hAthI kI upamA dete hue kavi ne atyanta mahattvapUrNa sAMgarUpaka kA nirmANa kiyA hai| AcArya guNabhadra ne bhI apane 'AtmAnuzAsana' (zloka 170 ) meM mana ko vividha prakAra se bandara kI upamA dete hue isIprakAra kA abhiprAya prakaTa kiyA hai| 39. guru-upakAra ( kavitta manahara ) DhaI - sI sarAya kAya paMthI jIva vasyau Aya, ratnatraya nidhi jApai mokha jAkau ghara hai / mithyA nizi kArI jahA~ moha andhakAra bhArI, kAmAdika taskara samUhana ko thara hai // sovai jo aceta soI khovai nija saMpadA kau, tahA~ guru pAharu pukAreM dayA kara hai / gAphila na hUjai bhrAta ! aisI haiM a~dherI rAta, jAga re baTohI ! ihA~ corana ko Dara hai // 68 // he bhAI ! yaha zarIra Dhaha jAne vAlI dharmazAlA ke samAna hai| isameM eka jIvarUpI rAhagIra Akara ThaharA huA hai| usake pAsa ratnatrayarUpI pU~jI hai aura mokSa usakA ghara hai / yAtrA ke isa par3Ava para mithyAtvarUpI kAlI rAta hai, moharUpI ghora andhakAra hai aura kAma-krodha Adi luTeroM ke jhuNDoM kA nivAsa hai / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka yahA~ jo aceta hokara sotA hai vaha apanI saMpatti kho baiThatA hai / ata: bhAI ! gAphila mata hoo, rAta bar3I a~dherI hai| gururUpI paharedAra bhI dayA karake AvAja lagA rahe haiM ki he rAhagIra ! jAgate raho, yahA~ coroM kA Dara hai / 40. kaSAya jItane kA upAya 54 (mattagayaMda savaiyA) Taraigau / chemanivAsa chimA dhuvanI vina, krodha pizAca urai na komalabhAva upAva vinA, yaha mAna mahAmada kauna haraigau // Arjava sAra kuThAra vinA, chalabela nikaMdana kauna karaigau / toSaziromani mantra par3he vina, lobha phaNI viSa kyauM utaraigau // 69 // krodharUpI pizAca, jisameM kuzalatA nivAsa karatI hai aisI kSamA kI dhUnI diye binA dUra nahIM haTegA, mAnarUpI prabala madirA komalabhAva ke binA nahIM utaregI, chalarUpI bela ArjavarUpI tIkSNa kulhAr3I ke binA nahIM kaTegI, aura lobharUpI viSaile sarpa kA jahara santoSarUpI mahAmantra ke jApa binA nahIM utregaa| tAtparya yaha hai ki krodha, mAna, mAyA aura lobharUpa kaSAyoM kA abhAva karane kA eka mAtra upAya uttama kSamA, uttama mArdava, uttama Arjava aura uttama zaucarUpa Atmadharma hI hai| 41. miSTa vacana (mattagayanda savaiyA) kAhe ko bolata bola bure nara ! nAhaka kyauM jasa-dharma gamAvai / komala caina cavai kina aina, lage kachu hai na sabai mana bhAve // tAlu chidai rasanA na bhidai, na ghaTai kachu aMka daridra na Avai / jIbha kahaiM jiya hAni nahIM tujha, jI saba jIvana ko sukha pAvai // 70 // he bhAI! kaThora vacana kyoM bolate ho? kaThora vacana bolakara vyartha hI kyoM apanA yaza aura dharma naSTa karate ho? acche va komala vacana kyoM nahIM bolate ho? dekho ! komala vacana sabake mana ko acche lagate haiM; jabaki unheM bolane meM koI dhana nahIM lagatA, bolane para tAlU bhI nahIM chidatA, jIbha bhI nahIM bhidatI, rupayA-paisA kucha ghaTa nahIM jAtA aura daridratA bhI nahIM A jaatii| isaprakAra apanI jIbha se madhura aura komala vacana bolane meM tumheM hAni kucha bhI nahIM hotI, apitu sunane vAle saba jIvoM ke mana ko bar3A sukha prApta hotA hai; ataH komala vacana hI bolo, kaTu vacana mata bolo| Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 42. dhairya-dhAraNa kA upadeza (kavitta manahara) Ayo hai acAnaka bhayAnaka asAtA karma, tAke dUra karive ko bali kauna aha re| je je mana bhAye te kamAye pUrva pApa Apa, teI aba Aye nija udaikAla laha re|| ere mere vIra ! kAhe hota hai adhIra yAmaiM, kou ko na sIra tU akelau Apa saha re| . bhaya dilagIra kachU pIra na vinasi jAya, tAhI te sayAne ! tU tamAsagIra raha re // 71 // he bhAI ! yadi tumhAre Upara bhayAnaka asAtA karma kA acAnaka udaya A gayA hai to tuma isase adhIra kyoM hote ho, kyoMki aba ise TAlane meM koI samartha nahIM hai| tumane svayaM ne apanI icchAnusAra pravartana karake jo-jo pApa pahale kamAye the, ve hI aba apanA udayakAla Ane para tumhAre pAsa Aye haiN| tumhAre karmoM ke isa phala ko aba dUsarA koI nahIM bA~Ta sakatA, tumheM svayaM akele hI bhoganA hogaa| ata: aba ciMtita yA udAsa (duHkhI) hone se koI lAbha nahIM hai| cintA karane se yA udAsa rahane se du:kha miTa nahIM jaavegaa| ata: he mere sayAne bhAI! tuma jJAtA-draSTA bane raho - tamAzA dekhane vAle bane rho| 43. honahAra durnivAra ... (kavitta manahara) kaise kaise balI bhUpa bhU para vikhyAta bhaye, vairIkala kA neka bhahIM ke vikAra sauN| laMghe giri-sAyara divAyara-se die~ jinoM, . kAyara kiye haiM bhaTa koTina hu~kAra sauN|| aise mahAmAnI mauta Aye hU na hAra mAmI, kyoM hI uttare na kabhI mAna ke pahAra saaN| deva sau na hAre puni dAno sauM na hAre aura,...... kAhU sauM na hAre eka hAre honahAra saaN||72|| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 . jaina zataka dekho to sahI ! isa pRthvI para aise-aise balazAlI va prasiddha rAjA utpanna ho gaye haiM - jinakI bhauMhoM ke tanika-sI Ter3hI karane para zatruoM ke samUha kA~pa uThate the, jo pahAr3oM aura samudroM ko lA~gha sakate the, jo sUrya ke samAna tejasvI the, jinhoMne apanI huMkAra mAtra se karor3oM yoddhAoM ko kAyara banA diyA thA aura abhimAnI aise ki kabhI mAna ke pahAr3a se nIce utare hI nahIM, jinhoMne kabhI mauta se bhI apanI hAra nahIM mAnI thI, jo kabhI kisI se nahIM hAre the, na kisI deva se aura na kisI dAnava se, parantu aho ! ve bhI eka honahAra se hAra gye| vizeSa :-yahA~ kavi ne honahAra ko atyanta balavAna batAte hue kahA hai ki honahAra kA ullaMghana koI bhI kaise bhI nahIM kara sktaa| so aneka pUrvAcAryoM ne bhI aisA hI kahA hai| udAharaNArtha AcArya samantabhadra ke 'svayaMbhU-stotra' kA 33vA~ zloka draSTavya hai - alaMghyazaktirbhavitavyateyaM. . . / 44. kAla-sAmarthya . (kavitta manahara) lohamaI koTa ke I koTana kI oTa karo, - kA~gurena topa ropi rAkho paTa bherikaiN| indra candra cauMkAyata caukasa hai caukI dehu, caturaMga camU cahU~ ora raho gherikai // tahA~ eka bhauMhirA banAya bIca baiThau puni, bolau mati koU jo bulAvai nAma tterikaiN| aisaiM parapaMca-pA~ti racau kyoM na bhA~ti-bhA~ti, kai maiM hU na chorai jama dekhyau hama he rikaiM // 73 // eka lauhamaya kilA banavAiye, use aneka parakoToM se ghiravA dIjiye, parakoToM ke kaMgUroM para topeM rakhavA dIjiye, indra-candrAdi jaise sAvadhAna paharedAroM ko caukanne hokara pahare para biThA dIjiye, kivAr3a bhI banda kara lIjiye, cAroM ora caturaMgiNI senA kA gherA DalavA dIjiye tathA Apa usa lauhamaya kile ke talaghara meM jAkara baiTha jAiye, koI cAhe kitanI hI AvAjeM lagAve, Apa boliye taka nhiiN| isI prakAra ke aura bhI kitane hI intajAmoM (tAmajhAma) kA Dhera lagA dIjie, para yaha hamane khUba khojakara dekha liyA hai ki mRtyu kabhI nahIM chodd'tii| Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka (mattagayanda savaiyA) antaka sauM na chUTai nihacai para, mUrakha jIva nirantara dhuujai| cAhata hai cita maiM nita hI sukha, hoya na lAbha manoratha puujai|| tau pana mUr3ha ba~dhyau bhaya Asa, vRthA bahu duHkhadavAnala bhuujai| chor3a vicacchana ye jar3a lacchana, dhIraja dhAri sukhI kina huujai||74|| yaha nizcita hai ki mRtyu se bacA nahIM jA sakatA hai, tathApi ajJAnI prANI nirantara bhayabhIta banA rahatA hai / vaha sadA sukhasAmagrI kI icchA karatA rahatA hai, kintu na to unakI prApti hotI hai aura na kabhI usake manoratha pUre hote haiM / parantu phira bhI vaha bhaya aura AzA se ba~dhA rahatA hai aura vyartha hI duHkharUpI prabala Aga meM jalatA rahatA hai| he vicakSaNa ! tuma ina mUrkhatA ke lakSaNoM ko tyAga kara evaM dhairya dhAraNa kara sukhI kyoM nahIM ho jAte ho? vizeSa :-isI prakAra kA bhAva AcArya samantabhadra ne bhI svayaMbhU stotra, chanda 34 meM prakaTa kiyA hai| 45. dhairya-zikSA (mattagayanda savaiyA) jo dhanalAbha lilAra likhyau, laghu dIragha sukrata ke anusaarai| so lahihai kachU phera nahIM, marudeza ke Dhera sumera sidhArai // ghATa na bAr3ha kahIM vaha hoya, kahA kara Avata soc-vicaarai| kUpa kidhauM bhara sAgara maiM nara, gAgara mAna milai jala sArai // 75 // thor3e yA bahuta puNya ke anusAra jitanA dhanalAbha bhAgya meM likhA hotA hai, vyakti ko utanA hI milatA hai - isameM koI sandeha nahIM, phira cAhe vaha mAravAr3a ke TIloM para rahe aura cAhe sumeru parvata para calA jaae| vaha kitanA hI socavicAra kyoM na kara le, parantu usase vaha kiMcit bhI kama yA adhika nahIM ho sktaa| are bhAI ! kue meM bharo yA sAgara meM, jala to sarvatra utanA hI milatA hai, jitanI bar3I gAgara (bartana) hotI hai| Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 46. AzArUpI nadI (kavitta manahara) moha se mahAna U~ce parvata sauM Dhara AI, tihU~ jaga bhUtala maiM yAhi visatarI hai| vividha manorathamai bhUri jala bharI bahai, tisanA taraMgani sauM AkulatA dharI hai| parai ama-bhauMra jahA~ rAga-so magara tahA~, ciMtA taTa tuGga dharmavRccha DhAya DharI hai| aisI yaha AzA nAma nadI hai agAdha tAkau, dhanya sAdhu dhIraja-jahAja car3hi tarI hai // 76 // AzArUpI nadI bar3I agAdha - gaharI hai| / yaha moharUpI mahAn parvata se Dhalakara AI hai, tInoM lokarUpI pRthvI para baha rahI hai, isameM vividha manorathamayI jala bharA huA hai, tRSNArUpI taraMgoM ke kAraNa isameM AkulatA utpanna ho rahI hai, bhramarUpI bha~vareM par3a rahI haiM, rAgarUpI bar3A magaramaccha isameM rahatA hai, cintArUpI isake vizAla taTa haiM, aura yaha dharmarUpI vizAla vRkSa ko girA kara baha rahI hai| aho ! ve sAdhu dhanya haiM, jinhoMne dhairyarUpI jahAja para car3hakara isa AzA nadI ko pAra kara liyA hai| 47. mahAmUr3ha-varNana ___(kavitta manahara) jIvana kiteka tAmaiM kahA bIta bAkI rahyau, tApai aMdha kauna-kauna karai hera phera hii| Apako catura jAne aurana ko mUr3ha mAna, __sA~jha hona AI hai vicArata savera hii|| cAma hI ke cakhana taiM citavai sakala cAla, ura sauM na cauMdhe, kara rAkhyau hai a~dhera hii| bAhai bAna tAnakai acAnaka hI aisau jama, dIsahai masAna thAna hAr3ana ko Dhera hii||77|| Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka yaha jIvana vaise hI kitanA thor3A-sA hai, aura usameM bhI bahuta sArA to bIta hI cukA hai, aba zeSa bacA hI kitanA hai; parantu yaha ajJAnI prANI na jAne kyAkyA ulaTe-sIdhe karatA rahatA hai, apane ko hoziyAra samajhatA hai, aura sabako mUrkha samajhatA hai / dekho to sahI ! sandhyA hone jA rahI hai, para yaha abhI saverA hI samajha rahA hai| 59 abhI bhI sAre jagat aura usake kriyAkalApoM ko apanI carma cakSuoM se hI dekha rahA hai, hRdaya kI A~khoM se nahIM dekhatA; hRdaya kI A~khoM meM to isane abhI bhI a~dherA kara rakhA hai| lekina aba acAnaka ( kabhI bhI ) yamarAja eka bANa aisA khIMcakara calAne vAlA hai ki basa phira zmazAna meM haDDiyoM kA Dhera hI dikhAI degaa| (kavitta manahara ) ketI bAra svAna siMgha sAvara siyAla sA~pa, si~dhura sAraGga sUsA sUrI udarai par yo / ke tI bAra cIla camagAdara cakora cirA, cakravAka cAtaka ceMDUla tana bhI dhaya // ketI bAra kaccha maccha meMDaka giMDolA mIna, zaMkha sIpa kauMr3I hai jalUkA jala maiM tiryau / koU kahai 'jAyaM re janAvara !' to buro mAnai, yauM na mUr3ha jAnai maiM aneka bAra hai mau // 78 // yadyapi yaha ajJAnI kitanI hI bAra kuttA, siMha, sA~bhara (eka prakAra kA hiraNa), siyAra, sarpa, hAthI, hiraNa, kharagoza, suara Adi aneka thalacara prANiyoM ke rUpa meM utpanna huA hai; kitanI hI bAra cIla, camagAdar3a, cakora, cir3iyA, cakavA, cAtaka, caMDUla ( khAkI raMga kI eka choTI cir3iyA) Adi aneka nabhacara prANiyoM ke rUpa meM utpanna huA hai; aura kitanI hI bAra kachuA, magaramaccha, meMDhaka, giMdor3A, machalI, zaMkha, sIpa, kauMDI, jJoMka Adi aneka jalacara prANiyoM ke rUpa meM bhI utpanna huA hai; tathApi yadi koI ise 'jAnavara' kaha de to burA mAnatA hai khedakhiMna hotA hai; yaha vicArakara samatA dhAraNa nahIM karatA ki jAnavara to maiM aneka bAra huA hU~, ho-hokara marA hU~ / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 48. duSTa kathana (chappaya) kari guNa-amRta pAna doSa-viSa viSama smppai| baMkacAla nahiM tajai jugala jihvA mukha thappai // takai nirantara chidra udai-paradIpa na ruccai / bina kAraNa dukha karai vaira-viSa kabahu~ na muccai // vara maunamantra sauM hoya vaza, saGgata kIyai hAna hai| bahu milata bAna yAtai sahI, durjana sA~pa-samAna hai // 79 // durjana vAstava meM sarpa ke samAna hai, kyoMki usameM sarpa kI bahuta AdateM (vizeSatAe~) milatI haiN| yathA : jisaprakAra sarpa dUdha pIkara bhI jahara hI ugalatA hai, usIprakAra durjana vyakti bhI guNarUpI amRta pIkara bhI doSarUpI bhISaNa jahara hI ugalatA hai| jisaprakAra sarpa kabhI apanI Ter3hI cAla ko nahIM chor3atA, usI prakAra durjana vyakti bhI kabhI mAyAcAra rUpI vakratA kA tyAga nahIM krtaa| jisaprakAra sarpa ke mu~ha meM do jIbha hotI haiM, usIprakAra durjana bhI dogalA hotA hai, vaha kabhI kisI ko kucha kahatA hai, aura kabhI kisI se kucha aura hI kahatA hai| __jisaprakAra sarpa sadA bila kI khoja meM rahatA hai, usIprakAra durjana bhI sadA burAiyoM kI hI khoja meM rahatA hai / jisaprakAra sarpa ko jalatA huA dIpaka pasanda nahIM hotA, usIprakAra durjana ko dUsare kI unnati pasanda nahIM hotii| jisaprakAra sarpa dUsaroM ko akAraNa hI duHkhI karatA hai, usIprakAra durjana bhI dUsaroM ko akAraNa hI parezAna karatA hai| jisaprakAra sarpa jahara ko kabhI nahIM chor3atA, usIprakAra durjana bhI bairarUpI jahara ko kabhI nahIM chodd'taa| jisaprakAra sarpa maMtra se vazIbhUta ho jAtA hai, usIprakAra durjana bhI maunarUpI zreSTha mantra se vazIbhUta ho jAtA hai / jisaprakAra sarpa kI saMgati se vyakti kI hAni hotI hai, usIprakAra durjana kI saMgati se bhI vyakti kI hAni hotI hai| Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 49. vidhAtA se tarka (kavitta manahara) sajjana jo race to sudhArasa sau kauna kAja, duSTa jIva kiye kAlakUTa sauM kahA rhii| dAtA niramApe phira thApe kyoM kalapavRkSa, jAcaka vicAre laghu tRNa hate haiM shii|| iSTa ke saMyoga se na sIrau ghanasAra kachu, jagata ko khyAla indrajAla sama hai vhii| aisI doya doya bAta dIkheM vidhi eka hI sI, kAhe ko banAI mere dhokhau mana hai yahI // 80 // he vidhAtA ! isa jagat meM eka jaisI hI do-do vastue~ dikhAI detI haiM, ataH mere mana meM eka zaMkA hai ki tumane aisA kyoM kiyA? eka jaisI hI do-do vastue~ kyoM banAIM? jaba tumane sajjana banA diye to phira amRta banAne kI kyA AvazyakatA thI? aura jaba tumane durjana banA diye the to phira halAhala jahara banAne kI kyA AvazyakatA raha gaI thI? tathA jaba tumane dAtA banA diye the to kalpavRkSa banAne kI kyA AvazyakatA thI? aura jaba yAcaka banA diye to tinake banAne kI kyA AvazyakatA thI? yAcaka to vastutaH tinake se bhI choTe haiN| isIprakAra jaba tumane iSTasaMyoga banA diyA thA to caMdana banAne kI kyA AvazyakatA thI? candana koI iSTasaMyoga se to adhika zItala hai nhiiN| aura jaba tumane jagat kA vicitra svarUpa banA diyA to indrajAla banAne kI kyA AvazyakatA thI? jagat kA vicitra svarUpa to vaise hI indrajAla ke samAna hai| tAtparya yaha hai ki sajjana amRta se bhI uttama hote haiM, durjana kAlakUTa viSa meM bhI bure hote haiM, dAtA kalpavRkSa se bhI bar3e hote haiM, yAcaka tinake se bhI choTe hote haiM, iSTasaMyoga caMdana se bhI adhika zItala hotA hai aura isa jagata kA svarUpa indrajAla se bhI adhika vicitra hai| vizeSa :-yadyapi 'ghanasAra' zabda kA artha candana aura kapUra donoM hI hotA hai, para yahA~ candana hI lenA ucita hai, kyoMki yahA~ vidhAtA se tarka kiyA jA rahA hai| kapUra kRtrima hai| hai| Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 jaina zataka 50. caubIsa tIrthaGkaroM ke cihna (chappaya) gaUputra gajarAja bAji bAnara mana mohai| koka kamala sA~thiyA soma sapharIpati sauhai| sarataru gaiMDA mahiSa kola puni sehI jaanauN| vajra hirana aja mIna kalaza kacchapa ura aanauN|| zatapatra zaMkha ahirAja hari, riSabhadeva jina Adi le| zrI vardhamAna lauM jAniye, cihana cAru cauvIsa ye||81|| zrI RSabhadeva se mahAvIra paryanta caubIsa tIrthaGkaroM ke caubIsa sundara cihna kramazaH isaprakAra haiM :- 1. baila, 2. hAthI, 3. ghor3A, 4. bandara, 5. cakavA, 6. kamala, 7. sA~thiyA, 8. candra, 9. magara, 10. kalpavRkSa, 11. gaiMDA, 12. bhaiMsA, 13. zUkara, 14. sehI, 15. vajra, 16. hirana, 17. bakarA, 18. machalI, 19. kalaza, 20. kachuA, 21. nIlakamala, 22. zaMkha, 23. sarpa, 24. siNh| 51. zrI RSabhadeva ke pUrvabhava (kavitta manahara). Adi jayavarmA, dUje mahAbala bhUpa, tIje, suraga IzAna lalitAMga deva thayau hai| cauthe vanajaMgha, eha pA~caveM jugala deha, samyak le dUje devaloka phira gayau hai|| sAtaveM subuddhirAya, AThaveM acyuta-indra, navamaiM nareMdra vajranAbha nAma bhayau hai| dazaiM ahamindra jAna, gyAraveM riSabha-bhAna, nAbhinaMda' bhUdhara ke sIsa janma layau hai // 42 // pahale tIrthaMkara zrI RSabhadeva ke 11 bhava kramazaH isaprakAra haiM : 1. jayavarmA, 2. mahAbala nAmaka rAjA, 3. IzAna svarga meM lalitAMga deva, 4. vajrajaMgha rAjA, 5. bhogabhUmi meM yugaliyA, 6. dUsare svarga meM deva, 7. subuddhi nAmaka rAjA, 8. acyuta svarga meM indra, 9. vajranAbhi cakravartI, 10. ahamindra, 11. Rssbhdev| 1. pAThAntara : naabhivNsh| Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 63 52. zrI candraprabha ke pUrvabhava (gItA) zrIvarma bhUpati pAli puhamI, svarga pahale sura bhyau| pani ajitasena chakhaMDanAyaka, indra acyuta maiM thyau| vara padmanAbhi nareza nirjara, vaijayanti vimAna maiN| caMdrAbha svAmI sAtaveM bhava, bhaye puruSa purAna maiM // 83 // AThaveM tIrthaMkara zrI candraprabha ke 7 bhava kramazaH isaprakAra haiM : 1. zrIvarmA nAmaka rAjA, 2. pahale svarga meM deva, 3. ajitasena cakravartI, 4. solahaveM svarga meM indra, 5. padmanAbhi rAjA, 6. vaijayanta nAmaka dUsare anuttara vimAna meM deva, 7. candraprabha svaamii| 53. zrI zAMtinAtha ke pUrvabhava (savaiyA) sirIsena, Araja, puni svargI, amitateja khecara pada paay| sura ravicUla svarga Anata maiM, aparAjita balabhadra khaay|| acyutendra, vanAyudha cakrI, phira ahamindra, megharatha raay| saravArathasiddheza, zAMti jina, ye prabhu kI dvAdaza parajAya / / 84 // solahaveM tIrthaMkara zrI zAntinAtha ke 12 bhava kramazaH isaprakAra haiM : 1. rAjA zrISeNa, 2. bhogabhUmi meM Arya, 3. svarga meM deva, 4. amitateja nAmaka vidyAdhara, 5. terahaveM svarga meM ravicUla nAmaka deva, 6. aparAjita nAmaka balabhadra, 7. solahaveM svarga meM indra, 8. vajrAyudha cakravartI, 9. ahamindra, 10. rAjA megharatha, 11. svArthasiddhi meM ahamindra, 12. zAntinAtha svaamii| 54. zrI neminAtha ke pUrvabhava (chappaya) pahale bhava vana bhIla, dutiya abhiketu seTha ghr| tIje sara saudharma, cautha cintAgati nabhacara // paMcama cauthe svarga, chaTheM aparAjita raajaa| acyuteMdra sAtaveM amarakulatilaka viraajaa|| supratiSTha rAya AThama, naveM, janma jayanta vimAna dhara / phira bhaye nemi harivaMza-zazi, ye daza bhava sudhi karahu nara / / 85 // / EFE Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka bAIsaveM tIrthaMkara zrI neminAtha ke 10 bhava kramazaH isaprakAra haiM: 1. vana meM bhIla, 2. abhiketu nAmaka seTha, 3. saudharma svarga meM deva, 4. ciMtAgati vidyAdhara, 5. cauthe svarga meM deva, 6. aparAjita rAjA, 7. acyuta svarga meM indra, 8. supratiSTha rAjA, 9. jayanta vimAna meM deva, 10. neminAtha / 55. zrI pArzvanAtha ke pUrvabhava (savaiyA) viprapUta marubhUta vicacchana, vajraghoSa gaja gahana mNjhaar| suri, puni sahasarazmi vidyAdhara, acyuta svarga amari-bharatAra / / manuja-indra, madhyama graiveyika, rAjaputra aanndkumaar| AnateMdra, dazava' bhava jinavara, bhaye pArzvaprabhu ke avatAra // 86 // teIsaveM tIrthaMkara zrI pArzvanAtha ke 10 bhava kramazaH isaprakAra haiM: 1. marubhUti nAmaka vidvAn brAhmaNa, 2. vana meM vajraghoSa nAmaka hAthI, 3. deva, 4. sahasrarazmi vidyAdhara, 5. solahaveM svarga meM deva, 6. cakravartI, 7. madhyama graiveyaka meM ahamindra, 8 Ananda rAjA, 9. Anata svarga meM indra, 10 paarshvnaath| 56. rAjA yazodhara ke bhavAntara (savaiyA) rAya yazodhara candramatI pahale bhava maMDala mora khaaye| jAhaka sarpa, nadImadha maccha, ajA-aja, bhaiMsa, ajA phira jaaye| pheri bhaye kukar3A-kukar3I, ina sAta bhavAMtara maiM dukha paaye| cUnamaI caraNAyudha mAri, kathA suna saMta hiye naramAye // 87 / / rAjA yazodhara aura rAnI candramatI ne ATe ke murge kI bali dene ke kAraNa kramaza: ina sAta bhavoM meM apAra kaSTa sahana kiye :- 1. mora-moranI, 2. sarpasarpiNI, 3. maccha-macchI, 4. bakarA-bakarI, 5-bhaiMsA-bhaiMsa, 6. bakarA-bakarI aura 7. murgA-murgI / jJAnI puruSa unakI kahAnI sunakara apane hRdaya meM bahuta vairAgya utpanna karate haiN| 1. pAThAntara : pAsaprabhu Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka - 57. subuddhi sakhI ke prativacana (manahara kavitta) kahai eka sakhI syAnI suna rI subuddhi sanI! terau pati dukhI dekha lAgai ura Ara hai| mahA aparAdhI eka puggala hai chahauM mAhiM, soI dukha deta dIsai nAnA parakAra hai| kahata subuddhi AlI kahA doSa puggala kauM, __ apanI hI bhUla lAla hota Apa khvAra hai| khoTau dAma Apano sarAphai kahA lagai vIra, kAhU ko na doSa merau bhauMdU bharatAra hai||88|| eka catura sakhI bolI :- he subuddhi rAnI ! tumhArA pati bahuta duHkhI ho rahA hai, lagatA hai usake hRdaya meM koI bar3A zUla cubhA ho| he sakhI, suno ! isa loka meM jo 6 dravya haiM, unameM eka pudgala nAma kA dravya bar3A aparAdhI hai / lagatA hai, vahI tumhAre pati ko nAnA prakAra se kaSTa de rahA hai| pratyuttara meM subuddhi rAnI kahatI hai :- he sakhI ! isameM pudgala kA kyA doSa hai? merA svAmI svayaM hI apanI bhUla se du:khI ho rahA hai / he sakhI ! jaba apanA hI sikkA khoTA ho to sarrApha ko kyA doSa deM? ata: vAstava meM pudgala Adi anya kisI kA bhI koI doSa nahIM hai, merA bharatAra svayaM hI bhoMdU hai| vizeSa :-yahA~ kavi ne do sakhiyoM ke rocaka saMvAda ke mAdhyama se eka bar3I mahatvapUrNa bAta kahane kA prayatna kiyA hai| anAdikAla se yaha jIva apane duH kha kA kAraNa para-padArtha ko mAnatA hai; samajhatA hai ki strI-putrAdi yA pudagalakarmAdi rUpa parapadArtha hI mujhe isa saMsAra meM bhramaNa karA rahe haiM, nAnA prakAra se duHkha de rahe haiM / parantu vastusthiti aisI nahIM hai| yaha jIva svayaM hI apane moharAga-dveSAdi ajJAnabhAvoM se duHkhI ho rahA hai| usameM kisI bhI para-padArtha kA kiJcit bhI doSa nahIM hai| eka dravya dUsare dravya kA kucha bhI bhalA-burA nahIM kara sakatA hai| ataH apanA duHkha dUra karane ke lie sarvaprathama paradravya kA doSa dekhanA banda karanA caahie| . yahA~ do sakhiyoM ke saMvAda se aura usameM bhI upayukta muhAvare ke prayoga se kAvya-saundarya meM bar3I vRddhi huI hai| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 jaina zataka 58. gujarAtI bhASA meM zikSA (karikhA) jJAnamaya rUpa rUr3o sadA sAtatau, olakhai kyauM na sukhapiMDa bholA / begalI dehathI neha tUM zUM karai, ehanI Teva jo meha olA // merane mAna bhavadukkha pAmyA pachI, caina lAdhyo nathI eka tolA / vaLI dukha vRcchano bIja bAvai ane, ApathI Apanai Apa bholA // 89 // * he bhole bhAI ! tuma sukha ke piNDa ho| tumhArA rUpa jJAnamaya hai, sundara hai, zAzvata ( satata ) hai| tuma use pahicAnate kyoM nahIM ho? tathA zarIra tumase bhinna hai, parAyA hai, tuma usase rAga kyoM karate ho? usakA svarUpa to barasAta ke ole kI bhA~ti kSaNabhaMgura hai| he bhAI! isa rAga ke kAraNa tumane meru parvata ke samAna apAra duHkha jhele haiM, kabhI eka tolA bhI sukha prApta nahIM kiyA, phira bhI tuma puna: vahI duHkharUpI vRkSa kA bIja bo rahe ho aura svayaM hI apane Apako bhUla rahe ho / 59. dravyaliMgI muni (mattagayanda savaiyA) zIta sahaiM tana dhUpa dahaiM, taruheTa rahaiM karunA ura AnaiM / jhUTha kahaiM na adatta gahaiM, vanitA na cahaiM lava lobha na jAneM // mauna vahaiM par3hi bheda lahaiM, nahiM nema jahaiM vratarIti pichAne~ / yauM nibahaiM para mokha nahIM, vina jJAna yahai jina vIra bakhAneM // 90 // - dravyaliMgI muni yadyapi zIta Rtu meM nadI taTa para rahakara sardI sahana karatA hai, garmI meM parvata para jAkara zarIra jalAtA hai, aura varSA Rtu meM vRkSa ke nIce rahakara barasAta bhI sahana karatA hai; apane hRdaya meM karuNAbhAva dhAraNa karatA hai, jhUTha nahIM bolatA hai, corI nahIM karatA hai, kuzIla sevana kI abhilASA nahIM karatA hai, aura kiMcit lobha bhI nahIM rakhatA hai; mauna dhAraNa karatA hai, zAstra par3hakara unake artha bhI jAna letA hai, kabhI pratijJA bhaMga nahIM karatA, vrata karane kI vidhi ko samajhatA hai; tathApi bhagavAna mahAvIra kahate haiM ki use AtmajJAna ke binA mokSa prApta nahIM hotA / * 'kucha pratiyoM meM yaha pada nahIM miltaa| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 67 60. anubhava-prazaMsA __(kavitta manahara) jIvana alapa Ayu buddhi bala hIna tAmaiM, ___ Agama agAdha siMdhu kaisaiM tAhi DAka hai| dvAdazAMga mUla eka anubhau apUrva kalA, bhavadAghahArI ghanasAra kI salAka hai| yaha eka sIkha lIjai yAhI kau abhyAsa kIjai, ___yAko rasa pIjai aiso vIrajina-vAka hai| itano hI sAra yehI Atama kau hitakAra, yahIM lauM madAra aura Agai dUkaDhAka hai // 91 // he bhAI ! yaha manuSyajIvana vaise hI bahuta thor3I AyuvAlA hai, Upara se usameM buddhi aura bala bhI bahuta kama hai, jabaki Agama to agAdha samudra ke samAna hai, ata: isa jIvana meM usakA pAra kaise pAyA jA sakatA hai? ___ ata: he bhAI! vastutaH sampUrNa dvAdazAMgarUpa jinavANI kA mUla to eka AtmA kA anubhava hai, jo bar3I apUrva kalA hai aura saMsArarUpI tApa ko zAnta karane ke lie candana kI zalAkA hai| ata: isa jIvana meM ekamAtra AtmAnubhavarUpa apUrva kalA ko hI sIkha lo, usakA hI abhyAsa karo aura usako hI bharapUra Ananda prApta kro| yahI bhagavAna mahAvIra kI vANI hai| __ he bhAI! eka AtmAnubhava hI sArabhUta hai - prayojanabhUta hai, karane lAyaka kArya hai, aura isa AtmAnubhava ke atirikta anya saba to basa korI bAteM haiN| vizeSa :-yaha kavi kA atIva mahattvapUrNa pada hai| isameM kavi ne AtmAnubhava ko dvAdazAMga rUpa samasta jinavANI kA mUla batAte hue niraMtara usI ke abhyAsAdi kI jo maMgalakArI preraNA dI hai, usa para punaH punaH gaharAI se vicAra karanA caahie| kundakunda, amRtacandra Adi AcAryoM ne bhI apane granthoM meM, kaise bhI mara kara bhI AtmAnubhava karane kI zikSA dI hai| tathA isa prasaMga meM muni rAmasiMha ke 'pAhuDadohA' kA 99vA~ dohA bhI gaMbhIratApUrvaka vicAraNIya hai - "aMtoNatthi suINaM kAlo thoo vayaM ca dummehaa| __ taM Navari sikkhiyavvaM jaM jaramaraNakkhyaM kunndi||" arthAt zAstroM kA anta nahIM hai, samaya thor3A hai aura hama durbuddhi haiM, ataH kevala vahI sIkhanA cAhie jisase janma-maraNa kA kSaya ho| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 jaina zataka 61. bhagavat-prArthanA (kavitta manahara) Agama-abhyAsa hohu sevA saravajJa ! terI, saMgati sadIva milau sAdharamI jana kii| santana ke guna ko bakhAna yaha bAna parau, meTau Teva deva ! para-auguna-kathana kii|| saba hI sauM aina sukhadaina mukha vaina bhAkhauM, ___bhAvanA trikAla rAkhauM AtamIka dhana kii| jaulauM karma kATa kholauM mokSa ke kapATa taulauM, ye hI bAta hU jau prabhu! pUjau Asa mana kii||92|| he sarvajJadeva ! merI abhilASA yaha hai ki maiM jabataka karmoM kA nAza karake mokSa kA daravAjA nahIM khola letA hU~, tabataka mujhe sadA zAstroM kA abhyAsa rahe, ApakI sevA kA avasara prApta rahe, sAdharmIjanoM kI saMgati milI rahe, sajjanoM ke guNoM kA bakhAna karanA hI merA svabhAva ho jAve, dUsaroM ke avaguNa kahane kI Adata se maiM dUra rahU~, sabhI se ucita aura sukhakArI vacana bolU~ aura hamezA Atmika sukharUpa zAzvata dhana kI hI bhAvanA bhaauuN| he prabho ! mere mana kI yaha AzA pUrI hove| 62. jinadharma-prazaMsA (dohA) chaye anAdi ajJAna sauM, jagajIvana ke nain| saba mata mUThI dhUla kI, aMjana hai mata jain||93|| anAdikAlIna ajJAna ke kAraNa saMsArI prANiyoM kI A~kheM banda par3I haiN| unake lie anya saba mata to dhUla kI muTThI ke samAna haiM, ajJAnI jIvoM ke ajJAna kA hI poSaNa karate haiM; lekina jainadharma aMjana ke samAna hai, jo jIvoM ke ajJAna kA abhAva karane vAlA hai| (dohA) bhUla-nadI ke tirana ko, aura jatana kachu hai n| saba mata ghATa kughATa haiM, rAjaghATa hai jaina // 14 // bhramarUpI nadI ko tirane ke lie jainadharma ke atirikta anya koI upAya nahIM hai| jainetara sabhI mata usa nadI ke khoTe ghATa haiM; eka jainadharma hI rAjaghATa hai - saccA mArga hai| Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka - (dohA) tIna bhavana maiM bhara rahe, thAvara-jaGgama jiiv| saba mata bhakSaka dekhiye, rakSaka jaina sadIva // 95 // tInoM lokoM meM trasa aura sthAvara jIva bhare hue haiN| vahA~ anya saba mata to unake bhakSaka haiM aura jainadharma unakA sadA rakSaka hai| (dohA) isa apAra jagajaladhi maiM, nahiM nahiM aura ilaaj| pAhana-vAhana / dharma saba, jinavaradharma jihaaj||96|| aho, isa apAra saMsAra-sAgara se pAra hone ke lie jainadharma ke atirikta anya koI upAya nahIM hai, nahIM hai| yahA~ anya sabhI dharma (mata/sampradAya) to patthara kI naukA ke samAna haiM, kevala eka jainadharma hI pAra utArane vAlA jahAja hai| (dohA) mithyAmata ke mada chake, saba matavAle loy| saba matavAle jAniye, jinamata matta na hoya // 97 // isa duniyA meM anyamatoM ko mAnane vAle saba loga mithyAsva kI madirA pIkara matavAle ho rahe haiN| kintu jinamata ko apanAne vAlA kabhI madonmatta nahIM hotA - mithyAtva kA sevana nahIM krtaa| (dohA) mata-gumAnagiri para car3he, bar3e bhaye mana maahiN| laghu dekheM saba loka kauM, kyoM hU~ utarata nAhiM // 98 // anyamatoM ko mAnanevAle saba loga apane-apane mata ke abhimAnarUpI pahAr3a para car3hakara apane hI mana meM bar3e bana rahe haiM, ve apane Age sArI duniyA ko choTA samajhate haiM, kabhI bhI kaise bhI abhimAna ke pahAr3a se nIce nahIM utrte| (dohA) cAmacakhana sauM saba matI, citavata karata niber| jJAnanaina sauM jaina hI, jovata itano phera // 99 // jainamata aura anyamatoM meM itanA bar3A antara hai ki anyamatoM ko mAnane vAle to carmacakSuoM se hI dekhakara nirNaya karate haiM, kintu jaina jJAnacakSuoM se dekhatA hai| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 jaina zataka (dohA) jyauM bajAja DhiMga rAkhikaiM, paTa parakheM prviin| tyauM mata sauM mata kI parakha, pAvai puruSa amIna // 10 // jisaprakAra bajAja aneka vastroM ko pAsa-pAsa rakhakara zreSTha vastra kI parIkSA (pahacAna) kara letA hai; usIprakAra satyaniSTha puruSa vibhinna matoM kI bhalIbhA~ti tulanA karake zreSTha mata kI parIkSA (pahacAna) kara letA hai| (dohA) doya pakSa jinamata vi., naya nishcy-vyvhaar| tina vina lahai na haMsa yaha, ziva saravara kI pAra // 101 // jinamata meM nizcaya-vyavahAra naya rUpa do pakSa haiM, jinake binA yaha AtmA saMsAra-sAgara ko pAra kara mokSa kI prApti kabhI nahIM kara sktaa| (dohA) sIjhe sI. sIjhahauM, tIna loka tihu~ kaal| jinamata ko upakAra saba, mata' bhrama karahu dyaal||102|| he dayAla ! tIna loka tIna kAla meM Aja taka jitane bhI siddha hue haiM, ho rahe haiM, aura bhaviSya meM hoMge; vaha saba ekamAtra jinamata kA hI upakAra hai| isameM zaMkA na kro| (dohA) mahimA jinavara-vacana kI, nahIM vacana-bala hoy| bhuja-bala sauM sAgara agama, tire na tirahIM koy||103 // aho! jinendra bhagavAna ke vacanoM kI mahimA vacanoM se nahIM ho sktii|apaar samudra ko bhujAoM ke bala se tairakara na kabhI koI pAra kara pAyA, na kara paayegaa| (dohA) apane-apane paMtha ko, pokhe sakala jhaaNn| taiseM yaha mata-pokhanA, mata samajho mativAna // 104 // he buddhimAna bhAI ! hamArI ukta vAtoM ko, jinameM anyamatoM se jinamata kI zreSThatA batAI gaI hai, vaisA hI matapoSaNa karanA mata samajhanA, jaisA ki duniyA ke saba loga apane-apane matoM kA poSaNa karate haiN| 1. kisI-kisI prati meM 'mata' ke sthAna para 'jani' likhA milatA hai aura vaha bhI ThIka ho sakatA hai| brajabhASA meM 'jani' kA artha bhI niSedha hI hai| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka (dohA) isa asAra saMsAra maiM, aura na sarana' upaay| janma-janma hUjo hamaiM, jinavara dharma sahAya // 105 // aho ! isa asAra saMsAra meM jainadharma ke atirikta anya koI zaraNa nahIM hai, sAdhana nahIM hai| hameM janma-janma meM jinadharma kI hI sahAyatA prApta hove| 63. antima prazasti (kavitta manahara) Agare maiM bAlabuddhi bhUdhara khaMDelavAla, ___bAlaka ke khyAla-so kavitta kara' jAnai hai| aise hI kahata bhayo jaisiMha savAI sabA, hAkima gulAbacanda raha tihi thAnai hai| harisiMha sAha ke suvaMza dharmarAgI nara, tinake kahe sauM jori kInI eka ThAnai hai| phiri-phiri prere mere Alasa ko aMta bhayo, unakI sahAya yaha mero mana mAnai hai / / 106 // maiM, bhUdharadAsa khaNDelavAla, AgarA meM bAlakoM ke khela jaisI kavitA-racanA karatA huuN| ye ukta chanda maiMne jayapura ke zrI harisiMhajI zAha ke baMzaja dharmAnurAgI hAkima zrI gulAbacandrajI ke anurodha se ekatrita kiye haiM / unhIM kI punaH-punaH preraNA se mere Alasya kA anta huA hai| maiM unakA hRdaya se AbhAra mAnatA huuN| (dohA) sataraha se ikyAsiyA, poha pAkha tmliin| tithi terasa ravivAra ko, zataka sampUrNa kIna // 107 // yaha zataka paupa kRSNA trayodazI ravivAra vikrama saMvat 1781 ko pUrA kiyaa| *** 1. pAThAntara : srl| 2 pAThAntara : rc| 3. pAThAntara : smaapt| Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '72 jaina zataka pariziSTa-1 mahAkavi bhUdharadAsa aura unakA 'jaina zataka (vidvAnoM ke abhimata) 1. tatkAlIna vidvAn mahAkavi paM0 daulatarAma kAsalIvAla likhate haiM -- "bhUdharamala jinadharmI tthiik| rahai syAhagaMja meM tahakIka // jina sumirana pUjA prviin| dina prati karai asubha ko chiin||" arthAt paM. bhUdharadAsajI sacce jinadharmI the, zAhagaMja meM nivAsa karate the aura pratidina kuzalatApUrvaka jinendradeva kA smaraNa-pUjana karate hue apane azubha karmoM ko kSINa karate the| 2. tatkAlIna prasiddha sAdharmI bhAI bra0 rAyamalla likhate haiM - "UhA~ syAhagaMja meM bhUdharamalla sAhUkAra vyAkaraNa kA pAThI ghaNAM jaina ke zAstrAM kA pAragAmI tAsaM mile / ... syAhagaMja ke caitAlai bhUdharamalla zAstra kA vyAkhyAna karai aura sau doya sai sAdharmI bhAI tA sahita ...2." 3. DaoN. nemicandra zAstrI jyotiSAcArya likhate haiM - __ "hindI bhASA ke jaina kaviyoM meM mahAkavi bhUdharadAsa kA nAma ullekhanIya hai / kavi AgarA-nivAsI thA aura isakI jAti khaNDelavAla thii| isase adhika inakA paricaya prApta nahIM hotA hai| inakI racanAoM ke avalokana se yaha avazya jJAta hotA hai ki kavi zraddhAlu aura dharmAtmA thaa| kavitA karane kA acchA abhyAsa thaa| inakI racanAoM se inakA samaya vi. saM. kI 18vIM zatI (1781) siddha hotA hai| jaina zataka meM 107 kavitta, dohe, savaiye aura chappaya haiM / kavi ne vairAgya-jIvana ke vikAsa ke lie isa racanA kA praNayana kiyA hai| vRddhAvasthA, saMsAra kI asAratA, kAla-sAmarthya, svArthaparatA, digambara muniyoM kI tapasyA, AzA-tRSNA kI nagnatA Adi viSayoM kA nirUpaNa bar3e hI adbhuta DhaMga se kiyA hai / kavi jisa tathya kA pratipAdana karanA cAhatA hai use spaSTa aura nirbhaya hokara pratipAdita karatA hai| nIrasa aura gUr3ha viSayoM kA nirUpaNa bhI sarasa evaM prabhAvotpAdaka zailI meM kiyA gayA hai| kalpanA, bhAvanA aura vicAroM kA samanvaya santulita rUpa meM huA hai|" 1. puNyAsravakathAkoza-bhASA, antima prazasti, chanda 15 2. jIvana-patrikA (dekho - paM. ToDaramala : vyaktitva evaM kartRtva, pariziSTa 1, pRSTha 334) 3. tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya paramparA, bhAga-4, pRSTha 272-275 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 4. jainadarzana ke prakANDa vidvAn paM. cainasukhadAsajI nyAyatIrtha likhate haiM - ___ "hindI-jaina-kaviyoM meM kavivara bhUdharadAsajI kA sthAna vizeSarUpa se ullekhanIya hai| yadi hama pratibhA kI dRSTi se hindI-jaina-kaviyoM kA kramollekha karanA cAheM to mahAkavi banArasIdAsajI ke bAda dUsarA sthAna bhUdharadAsajI kA hogaa|" 5. zrI prahalAdarAya goyala, ema.e. likhate haiM - ___ "isaprakAra kI (rItikAlIna) viSama paristhiti meM samAja ko sumArga para lAnevAlI mahAn vibhUtiyoM meM kavivara bhUdhara kI amRtamayI vANI sahAyaka siddha huii| bhUdhara ne jJAna kI aisI mandAkinI pravAhita kI, jo sadA hI samAja ke manuSyoM kA pApa prakSAlana karatI rhegii| ApakA eka grantha 'jaina zataka' vAstava meM advitIya hai| .. inakA (bhUdharadAsajI kA) uddezya samAja ko sumArga para lAnA thA, na kevala kavitA karake anya kaviyoM kI bhA~ti kavi samudAya meM apanI pratiSThA prApta karanA thaa| unhoMne samaya kI sAhityika pravRttiyoM kA bhI ucita rUpa se pAlana kiyA arthAt apanI racanAoM ko AbhUSaNa tathA chandobaddha rIti se saMcarita kiyaa| isI zrRMgAra kI saritA kI uttuMga laharoM meM kavi ne jJAna kA ber3A banakara saba manuSyoM ko 'kAma' kI dhArA meM bahane se bcaayaa| 'jaina zataka' eka choTI-sI pustaka hai, parantu mahAna bhAvoM rUpI ratnoM kI janmasthalI hai| yahA~ kavi ne gAgara meM sAgara bhara diyA hai| kavi kA AtmA tathA hRdaya spaSTa rUpa se pratyeka chanda meM dRSTigocara hotA hai| jisasamaya rItikAlIna kavi prema ke jhUle para car3hakara udyAna kI zItala manda sugandha bayAra kA rasAsvAdana kara rahe the, usasamaya kavi ne manuSya janma kI sArthakatA tathA karttavya kI zikSA dekara uparokta viSaya-vikAroM kA bahiSkAra kiyaa| . . . . . . _ 'jaina zataka' na kevala AdhyAtmika jJAnapipAsu janoM kI pipAsA ko zAnta karane ke lie amRtopama gaMgAjala hI hai, varan vyAvahArika jJAna kA bhI koSa hai| ... 'jaina zataka' akelA hI bhUdharadAsajI kI kIrtikaumudI ko vikasita karatA rhegaa| yaha grantha bhAva, bhASA tathA kalA kI dRSTi se bhI anupama hai| rItikAla ke lakSaNagranthoM ke sadRza yaha grantha vibhinna prakAra ke chandoM kA ajAyabaghara nahIM hai| yaha grantha zAntarasa kI dhArA se sadA hI saMtaptajanoM ke hRdaya ko zAnta karatA rhegaa|" 4. vIravANI (pAkSika), jayapura, akTUbara, 1950, pRSTha 306 5. vIravANI (pAkSika), jayapura, 18 maI, 1963, pRSTha 347-348 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka - - 6. zrI jamanAlAla jaina, sAhityaratna, vardhA likhate haiM - ___ "mahAkavi banArasIdAsajI ne 'nATaka samayasAra' meM sukavi ke lie jina guNoM kI ora saMketa kiyA hai ve saba mahAkavi bhUdharadAsajI meM vidyamAna the| siddhAnta ke pratikUla unakI lekhanI ne eka zabda bhI nahIM likhaa| jaina zataka' unakI eka choTIsI parantu praur3ha kalAkRti hai / kavi kI AtmA, usakA hRdaya, usameM zuddha evaM spaSTa rUpa se vyakta ho uThA hai| kisI bhI kavitta yA varNana ko uThA lIjie, eka citra yA dRzya apane paripUrNa rUpa meM sammukha A jAtA hai / jIvana kI bAhyAbhyantara dazAoM, mAnavocita kartavyoM ko samajhane meM prastuta racanA bahuta kAma kI cIja hai|" 7. bAbU zikharacanda jaina likhate haiM - "sukavi bhUdharadAsa kyA bhAva, kyA bhASA, kyA muhAvaroM kA prayoga evaM bhASA kA pravAha, kyA viSaya-pratipAdana kI zailI, kyA sUktiyoM evaM kahAvatoM kA prayoga saba kavitocita guNoM meM anya aneka jaina kaviyoM meM ucita sthAna pAne ke yogya haiN| jaina zataka' meM unakI pratibhA kA paryApta paricaya prApta hotA hai / .... kavitta aura savaiye to bar3e hI sarasa, pravAhapUrNa, lokokti-samAviSTa evaM joradAra huye haiN| kucha viSaya jaise vRddhAvasthA, kAla-sAmarthya, saMsAra-asAratA tathA digambara muni-tapasyA-varNana Adi to unase bahuta hI acche bana par3e haiN| jisa viSaya ko ve uThA lete haiM, joradAra bhASA meM usakA anta taka nirvAha karate cale jAte haiM / kahIM zithilatAM dRSTigocara nahIM hotii| ...... kaviyoM meM yadi ise (sukavi bhUdharadAsa ko) lokokti aura rUpaka alaMkAroM kA kavi kahA jAe to kucha atyukti na hogI, kyoMki lokokti aura rUpakoM kA isane bekhaTake (Freely) prayoga kiyA hai|" 8. jaina-sAhitya ke mahAna anusaMdhAtA zrI agaracanda nAhaTA likhate haiM - "hindI ke jaina-sukaviyoM meM kavi bhUdharadAsajI kA viziSTa sthAna hai|" 9. zrI mANikacanda jaina, bI.e.,bI.TI. likhate haiM - "hindI-jaina-kaviyoM meM kavi bhUdharadAsa kA sthAna bar3A mahattvapUrNa hai| maiM bhaiyA bhagavatIdAsajI, pAMDe rUpacandajI aura inako samakakSa kavi mAnatA huuN| mahAkavi banArasIdAsajI ke bAda inhIM kaviyoM kA gauravapUrNa sthAna hai| kavi bhUdharadAsajI AdhyAtmika puruSa the| saMsAra kI asAratA, jIvana kI kSaNabhaMguratA aura bhogoM kI 6. jaina zataka, pRSTha 8 va 11 (prakAzaka - di0 jaina pustakAlaya, sUrata, vI.ni.saM. 2473) 7. jaina zataka, pRSTha 11 (prakAzaka - digambara jaina pustakAlaya, sUrata, vI.ni.saM. 2473) 8. vIravANI (pAkSika), jayapura, 18 akTUbara, 1962, pRSTha 33 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka niHsAratA ke sambandha meM inhoMne jo kucha likhA hai vaha bar3A hI prabhAvapUrNa hai| inake 'jaina zataka' kA pratyeka chanda yAda kara lene yogya hai| yaha zataka sacamuca hI duHkhI manuSya ko bar3A DhADhasa denevAlA hai| ..... isameM kula milAkara 107 chanda haiM aura ye eka se eka bar3hakara haiM / bhUdhara kI vANI meM tarkapUrNa oja hai aura ..... kalpanAe~ sundara manamohaka aura hRdayasparzI haiN|" 10. zrI buddhiprakAza jaina likhate haiM - ___'jaina zataka' bhI kavi bhUdharadAsajI kI eka utkRSTa racanA hai jisameM jIva kI vibhinna paristhitiyoM kA gItAtmaka padoM meM sundara DhaMga se varNana kiyA gayA hai| pratyeka pada apane pIche eka upadeza detA huA hRdaya ko sparza karane lagatA hai| hindI-jainasAhitya ko bhUdhara jaise kaviyoM para atyanta garva hai|" 11. zrI gulAbacanda chAbar3A jainadarzanAcArya likhate haiM - __"Apake kAvya meM rItikAlIna kAvyoM kI chApa bilkula nahIM hai| Apa bhaktikAlIna kaviyoM kI zreNI meM baiThate haiN| kintu bhaktakaviyoM se bhI ApakA stara U~cA dRSTigocara hotA hai| kAraNa yaha hai ki Apa bhakta hone ke sAtha-sAtha vairAgI bhI haiN| Apako vairAgya kI bhAvanAe~ na kevala bhakta hI siddha karatI haiM, balki AdhyAtmika puruSa bhI siddha karatI haiN| ApakI bhAvanAoM kA saccA jJAna Apake padoM meM milatA hai| Apake anekoM AdhyAtmika pada Apako bhaktikAlIna aura rItikAlIna kaviyoM se nirAlA siddha karate haiN| kavivara bhUdhara kI racanAoM ko jaba hama AdyopAnta par3hate haiM to unameM hameM lokaraMjana tathA manoraMjana nahIM dikhAI par3atA, apitu AtmaraMjana dikhAI par3atA hai|" 12. paNDita paramAnanda zAstrI likhate haiM - "hindI-bhASA ke jaina-kaviyoM meM paNDita bhUdharadAsajI kA nAma bhI ullekhanIya hai| .... kavivara kI AtmA jainadharma ke rahasya se kevala paricita hI nahIM thI, kintu usakA sarasa rasa unake AtmapradezoM meM bhida cukA thA jo unakI pariNati ko badalane tathA sarala banAne meM eka advitIya kAraNa thaa| unheM kavitA karane kA acchA abhyAsa thaa| ..... adhyAtmarasa kI carcA karate hue kavivara Atmarasa meM vibhora ho uThate the|2" 9. vIravANI (pAkSika), jayapura, 3 akTUbara, 1947, pRSTha 171 evaM 173 10. vIravANI (pAkSika), jayapura, 18 agasta, 1960, pRSTha 302 11. vIravANI (pAkSika), jayapura, 3 navambara, 1963, pRSTha 43 12. anekAnta (mAsika), dillI, mArca 1954, pRSTha 305 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 13. jaina pustaka bhavana, 80, loara citapura roDa, kalakattA se prakAzita bhUdhara vilAsa' kI bhUmikA meM koI vidvAn likhate haiM - "mahAkavi bhUdharadAsajI bhArata ke agragaNya gAyakoM meM se the| Apake prazAnta hRdayasAgara se zAnti kA amara sandeza lekara jo dhArA baha nikalI, vizva use dekhakara mugdha ho gyaa| Apa sAMsArika mAyA-moha ke vAtAvaraNa meM rahakara bhI isase achUte rhe| . . . . . . . ___ mahAkavi ne Antarika preraNA se prerita hokara hI kAvya kI racanA kI hai| pradarzana ke lobha se Apane eka bhI pada nahIM racA hai| . . . . . . ___kavivara kI bhASA tathA zailI apanI hI vastu thii| isa taraha kI bhASA-zailI virale hI pA sakate haiN| Apake zabda nape-tule hue hote the| . . . . . hindI Apa jaise kalAkAra ko pAkara dhanya huI aura Apa jaise prazAnta gAyaka ke amara gIta isa saMgharSamaya saMsAra meM aba bhI cirazAMti kA AlApa sunA rahe haiM / 13" 14. indaura (ma.pra.) se DaoN. nemIcanda jaina likhate haiM - "mahAkavi bhUdharadAsa madhyakAlIna kavi haiN| unhoMne mAnava-jIvana kI mahattA aura upAdeyatA para bhI gahana prakAza DAlA hai| mUlata: ve zuddha adhyAtmavAdI haiM / unheM mAnavamana kI gaharAiyoM kA vizada jJAna hai| 'zataka' meM aisI saiMkar3oM paMktiyA~ haiM jo jIvana ko svastha aura vairAgyamUlaka ujAsa se bhara detI haiN|14" 15. DaoN. rAjakumAra jaina likhate haiM - "kavi ne isameM ('jaina zataka' meM) adhyAtma, nIti evaM vairAgya kI jo triveNI pravAhita kI hai, usameM avagAhana karake pratyeka sahRdaya pAThaka Atmaprabuddha ho sakatA 16. bAbU jJAnacandra jainI likhate haiM - "jainadharma kA sAra yaha, bhUdhara bharo isa mAya / nahIM par3hA yaha grantha jina, jainI yU~ hI kahAya // 16 // 13. kalakattA se prakAzita 'bhUdharavilAsa' kA prathama, dvitIya va tRtIya pRSTha 14. tIrthaMkara (mAsika), indaura, julAI 1990 15. adhyAtma padAvalI, pRSTha 100 16. bhUdhara jaina zataka (prakAzaka di0 jainadharma pustakAlaya, anArakalI, jaina galI, lAhaura; saMskaraNa - 1909 I ) bhamikA paSTha 2 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka 77 * 17. DaoN. rAmasvarUpa likhate haiM - "jaina zataka' kI bhASA sApha sutharI aura madhura sAhityika brajabhASA hai| usameM kahIMkahIM para yAra, mAphika, dagA Adi pracalita subodha videzI zabda bhI dikhAI dete haiN| kucha padoM meM samappai, thappai, ruccai, muccai Adi prAkRtAbhAsa zabdoM kA bhI prayoga dikhAI detA hai| kucha rUr3hiyA~ evaM lokoktiyA~ bhI prayukta kI gaI haiN|" 18. AdhyAtmika vidvAn DaoN. hukamacanda bhArilla likhate haiM - __ "bhUdharadAsajI jina-adhyAtma paramparA ke pratiSThita vidvAn aura vairAgI prakRti ke sazakta kavi the| mahAkavi bhUdharadAsajI kA sampUrNa padya sAhitya bhAvapakSa aura kalApakSa donoM hI dRSTiyoM se pUrNataH samRddha hai|" 19. DaoN. narendrakumAra zAstrI apane zodha-prabandha meM likhate haiM - ___ "unakA jainakaviyoM aura vidvAnoM meM apanA viziSTa sthAna hai| unhoMne rItikAlIna pariveza se apane Apako sarvathA pRthaka rakhakara dhArmika, naitika evaM AdhyAtmika kAvya kA sRjana kiyA aura rItikAlIna zRMgArI kAvya kI AlocanA kI!19" 20. zrI kamalacanda jaina likhate haiM - __ "kavivara ne 'jaina zataka' meM anubhavaparaka, vairAgyapreraka va vividha AdhyAtmika kavittoM kI racanA karake. mAnava-mastiSka ko Alokita kiyA hai|" 17. hindI meM nItikAvya kA vikAsa, pRSTha 500 18. mahAkavi bhUdharadAsa : eka samAlocanAtmaka adhyayana, prastAvanA, pRSTha 5-6 19. mahAkavi bhUdharadAsa : eka samAlocanAtmaka adhyayana, pRSTha 437 . 20. jaina zataka (mumukSu maMDala, alavara se prakAzita, 1987 I.), pRSTha 1 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 jaina zataka pariziSTa -2 chandAnukramaNikA 106 aMtaka sauM na chuTaiagha aMdhera.. apane-apane paMtha kauM... aho ina Apane... Agama abhyAsa... Agare maiM bAlabuddhi Adi jayavarmA Ayau hai acAnaka... isa apAra jagajaladhi.... isa asAra saMsAra e vidhi ! bhUla bhaI... kaMcana kuMbhana.... kaMcana-bhaMDAra bhare kaba gRhavAsa sauM.. kara kara jinaguna pATha... karanoM kachu na karana k... kari guNa-amRta pAna... kahai eka sakhI kahai pazu dIna kAusagga mudrA... kAnana maiM basai.. kAnI kaur3I kAja kAnI kaur3I viSayasukha kAhU ghara putra jAyoH kAhe ko bolata 74 | kugati-vahana gunagahana-dahana... 58 48 | kRmirAsa kuvAsa... | ketI vAra svAna... | kaise kari ketakI... | kaise kaise balI bhUpa gaUputra gajarAja 82 cAma-cakhana sauM... cAhata hai dhanaH... 96 ciMtA tajai na cora... 105 citavata vadana chaye anAdi aMjJAna chemanivAsa chimA.. jaMgama jiya kau... janama-jaladhi jalajAna jayau nAbhibhUpAla jAko indra cAhai... jinakaiM jina ke... jIvana alapa... jIvana kiteka... jUA khelana. je paranAri nihAra... jaina vacana... joI dina kaTai... jo jagavastu... jo dhanalAbha... 22 55 / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina zataka jolauM deha terI... jJAnajihAja baiThi... jJAnamaya rUpa... jJAnamahAvata DAri jyauM bajAja.... DhaI-sI sarAya... tIna bhavana maiM... tIrathanAtha pranAma tU nita cAhata teja turaMga... daza dina viSaya dir3ha karmAcala.. dir3ha zIla ziromani... divi dIpaka loya.. dRSTi ghaTI palaTI.. dekhahu jora jarA.... dekho bhara jobana... deva-guru sA~ce doya pakSa.... dhanakArana pApinI.. dhyAna-hutAzana.... pahale bhava... pApa nAma narapati prathama pAMDavA... bAya lagI ki... bAlapanaiM na saMbhAra bAlapanaiM bAla.... mata-gumAnagiri... mahimA jinavara... 26 | mAta-pitA raja... 1 | mithyAmata ke mada.. | bhUla nadI ke... 67 | moha-se mahAna U~ce... yA jagamandira ye hI chahavidhi... rahau dUra aMtara rAga udai jaga aMdha... rAga udai bhogabhAva... 33 | rAya yazodhara... | rUpa ko na khoja lohamaI koTa... viprapUta marubhUtaH vIrahimAcala te.... zAMti jineza zItaritu jora.. 35 | zIta sahaiM tana... zobhita priyaMga... zrIvarma bhUpatiH sakala pApa saMketa | sajjana jo race... sataraha sai ikyAsiyA... sA~co deva soI... sAra nara deha.... 31 sirIsena Araja.... sIjhe sI.... 28 | sumatihiM taji. 98 | sau hi varaSa Ayu.. . Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamAre yahA~ prApta mahattvapUrNa prakAzana AdhyAtmikasatpuruSa zrI kAnajI svAmI ke pravacana anya prakAzana pravacanaralAkara bhAga 1 se 11 taka/nayaprajJApana mokSazAstra/caubIsa tIrthaMkara mahApurANa divyadhvanisAra pravacana/samAdhitaMtra pravacana . bRhada jinavANI saMgraha/ratnakaraNDazrAvakAcAra mokSamArga pravacana bhAga-1,2,3,4/jJAnagoSThI samayasAra/pravacanasAra/kSatracUr3AmaNi zrAvakadharmaprakAza/bhaktAmara pravacana samayasAra nATaka/mokSamArga prakAzaka sukhI hone kA upAya bhAga 1 se 8 taka sa myajJAnacandrikA bhAga-2 (pUrvArddha uttarAI) evaM bhAga3 vI.vi. pravacana bhAga 1 se 6 taka/kAraNazuddhaparyAya bRhada dravyasaMgraha/bArasANuvekkhA DaoN. hukamacandajI bhArilla ke prakAzana niyamasAra/yogasAra pravacana/samayasAra kalaza samayasAra(jJAyakabhAvaprabodhini)/samayasAra kA sAra tInalokamaMDala vidhAna/jJAnasvabhAva jJeyasvabhAva samayasAra anuzIlana sampUrNa bhAga 1,2,3,4,5 AcArya amRtacandra : vyaktitva aura kartRtva pravacanasAra (jJAyajJeyaprabodhini)/pravacanasAra kAsAra paMcAstikAya saMgraha/siddhacakra vidhAna pravacanasAra anu. bhAga-1 se 3/NamokAra mahAmaMtra bhAvadIpikA/kArtikeyAnuprekSA/mokSamArga kI pUrNatA cintana kI gaharAIyA~/satya kI khoja/bikhare motI paramabhAvaprakAzaka nayacakra/puruSArthasiddhyupAya bAraha bhAvanA : eka anuzIlana/dharma ke dazalakSaNa indradhvaja vidhAna/dhavalAsAra/dravya saMgraha bAlabodha bhAga 1,2,3/tattvajJAna pAThamAlA bhAga 1,2 rAmakahAnI/guNasthAna vivecana/jinendra arcanA vI.vi. pAThamAlA bhAga 1,2,3/dhyAna kAsvarUpa sarvodaya tIrtha/nirvikalpa AtmAnubhUti ke pUrvaAtmA hI hai zaraNa/sUktisudhA/AtmAnuzAsana kalpadruma vidhAna/tattvajJAna taraMgaNI/ratnatraya vidhAna paM. ToDaramala vyaktitva aura kartRtva navalabdhi vidhAna/bIsa tIrthakara vidhAna 47 zaktiyoM aura 47 naya/rakSAbandhana aura dIpAvalI paMcamerunaMdIzvara vidhAna/ratnatraya vidhAna tIrthakara bhagavAna mahAvIra aura unakA sarvodaya tIrtha jainatattva paricaya/karaNAnuyoga paricaya bha. RSabhadeva/prazikSaNa nirdezikA/Apakucha bhI kaho A. kundakunda aura unake TIkAkAra kramabaddhaparyAya/dRSTi kA viSaya/gAgara meM sAgara kAlajayI banArasIdAsa/AdhyAtmika bhajana saMgraha paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava/jinavarasya nayacakrama chaharAlA (sacitra)/zIlavAnasudarzana pazcAttApa/maiM kauna hU~/maiM svayaM bhagavAna hai/arcanA jaina vidhi-vidhAna/kyA mRtyu abhizApa hai? maiM jJAnAnandasvabhAvI hU~/mahAvIra vaMdanA (kaileNDara) caubIsa tIrthakara pUjA/causaTha Rddhi vidhAna NamokAra eka anuzIlana/mokSamArga prakAzaka kA sAra jainadharma kI kahAniyA~ bhAga 1 se 15 taka rIti-nIti/golI kA javAba gAlI se bhI nahIM sattAsvarUpa/dazalakSaNa vidhAna/A. kundakundadeva samayasAra kalaza paddhAnuvAda/yogasAra paddhAnuvAda paMcaparameSThI vidhAna/vicAra ke patra vikAra ke nAma kundakundazataka paddhAnuvAda/zuddhAtmazataka paddhAnuvAda AcArya kundakunda aura unake paMca paramAgama paNDita ratanacandajI bhArilla ke prakAzanaparIkSAmukha/mukti kA mArga/yugapuruSa kAnajIsvAmI jAna rahA hU~ dekha rahA hU~/jambU se jambUsvAmI aliMgagrahaNa pravacana/jinadharma pravezikA vidAI kI belA/jina khojA tina pAIyAM vIra himAcalate nikasI/vastusvAtaMtrya ye to socA hI nahIM/ahiMsA ke patha para samayasAra : manISiyoM kI dRSTi meM/padArtha-vijJAna sAmAnya zrAvakAcAra/SaTkAraka anuzIlana vratI zrAvaka kI myAraha pratimAeM/sukha kahA~ hai ? sukhI jIvana/vicitra mahotsava bharata-bAhubalI nATaka/apanatva kA viSaya saMskAra/ina bhAvoM kA phala kyA hogA siddhasvabhAvI dhruva kI UrdhvatA/aSTapAhur3a yadi cUka gaye to zAstroM ke artha samajhane kI paddhati Page #82 -------------------------------------------------------------------------- _