Book Title: Anubhuti evam Darshan
Author(s): Sagarmal Jain
Publisher: Prachya Vidyapith Shajapur
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003606/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcya vidyApITha granthamAlA puSpa-7 anubhUti evaM darzana (muktakAvya saMkalana) divya kRpA vizvapUjya zrImadvijaya rAjendrasUrIzvarajI ma. sA. AzIrvAda pradAtA AcAryapravara zrImadvijaya jayantasenasUrIzvarajI ma. sA. divya AzISa samatva sAdhikA param pUjya mahAprabhAzrIjI ma.sA. sampreraka vidvatavaryA sAdhvI prItidarzanAzrIjI ma.sA. prastuti sAdhvI rUcidarzanAzrI sampAdaka DaoN. sAgaramala jaina -prakAzaka prAcya vidyApITha, dupAr3A ror3a, zAjApura (ma.pra.) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svakathya prAcya vidyApITha zAjApura meM apane adhyayana hetu prayatnazIla rahate hue mere mana meM yaha preraNA jAgrata huI ki jaina dharma darzana ke gUDhatam rahasyoM ko sahaja aura sugama zailI meM muktaka kAvyoM ke rupa meM isa prakAra prastuta kiyA jAya ki ve jana-jana ke lie sugrAhya aura rucikara bana ske| isI sahaja preraNA kA phala hai prastuta kRti " satyAnubhUti" / yaha kRti kitanI subodha aura janagrAhI bana sakegI yaha to pAThako ke nirNaya kA viSaya hai / maiMne to svAnubhUtiyoM ko sahaja rUpa meM prastuta karane kA eka prayatna kiyA hai / ise eka samyak AkAra diyA hai isake sampAdaka vidvad manISI DaoN. sAgaramala jaina ne sAtha hI isakI kAvyatmakatA ko nikhArane meM parama sahayogI rahe hai DaoN. dUrgAprasAda jI jhAlA / vastutaH maiMne to jo kucha sIkhA aura jAnA hai, unhIM anubhUta satyoM ko abhivyakta karane kA prayatna bhI kiyA hai, isake pIche preraNA aura AzIrvAda to guruvarya evaM guruNIvaryA kA hI hai| isa kRti ke prakAzana ke punIta avasara para unakA smaraNa karanA merA apanA dAyitva hai / sarvaprathama to maiM kRtya kRtya hU~ vizvapUjya AcArya rAjendrasUrizvarajI ma.sA. kI divyakRpA kI evaM adhyayana hetu satat preraNA pradAtA vartamAna AcArya deveza kI anukaMpA aura anuzaMsA kI, jo isa prakAzana kA sabase mahattvapUrNa samvala hai meM abhArI hU~ / mAtRhRdayA pUjyA mahAprabhAzrIjI ma.sA. kI jo sanyAsa mArga meM mere preraNAsrota rahe hai sAtha hI maiM AbhArI hU~ pUjyA sarala svAbhAvinI svayaMprabhA zrI ma.sA., pUjyA vAtsalya pradAtrI vidvadvaryA DaoN. priyadarzanAzrI ma.sA. pUjyA saralahRdayA kanakaprabhA zrI ma.sA., sneha saritA vidvavaryA DaoN. sudarzanA zrI ma.sA., jIvana nirmAtrI bhaginIvaryA prItidarzanAzrI ma.sA., jinakI preraNAe~ merI saMyamayAtrA evaM vidyopAsanA kA AdhAra hai / isake kampyUTarakRta TaMkaNa ke lie saMjaya saksenA aura mudraNa hetu AkRti presa ke prati bhI hamArI sadbhAvanAe~ / sAtha hI prakAzana kArya meM arthasahayoga hetu zrI saMjaya kumAra jI ramezacandra jI orA kA bhI aabhaar| sAdhvI rucidarzanAzrI | anubhUti evaM darzana / 1 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya sUcI khaNDa-1 anubhUti 1. satya sadA amara mukti jJAnayukta AcaraNa hI mukti kA dvAra samyaktava guNasthAna apekSAoM kI bArAta mana rupI ghoDA sayama bahyacarya eka yaudA 11. prabha se milana 15 17 18 21 23 25 27 -.- ..-- - - - - - 129 31 17 18. 37 39 41 guru yugapuruSa 14. mA jIvana kA artha khaNDa-2 jaina darzana 16. jaina darzana jaina darzana meM pramANa naya Agama 20. dravya guNa 22 paryAya khaNDa-3 bhAratIya darzana evaM ciMtana 23. bhAratIya cintana meM pramANa vyavasthA cAvaki darzana bauddha darzana jaina darzana nyAya darzana sAravya darzana pedAnta darzana 21 42 45 46 47 48 50 52 54 56 anubhUti evaM darzana / 2 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUta bhaviSya vartamAna meM khaNDa-1 anubhUti satya sadA amara maiM satya hU~ mujhase kyoM dUra bhAgate ho maiM sadA prAsaMgika maiM Agraha- durAgrahoM kI dIvAroM se mukta khule AsamAna meM zAzvata hU~ maiM paMtha, sampradAya se pare na hindU na musalamAna na jaina na baudhda maiM satya hU~ maiM sadA amara hU~ cAhe phA~sI ho cAhe jahara ho maiM kabhI maratA nahIM kyoMki maiM satya hU~ sadA amara hU~ rAdA prAsaMgika hU~ anubhUti darzana / 3 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukti maiM mukti hU~ kaSAya rUpI jvara ke utarane para prakaTa huI pUrNa jJAnamaya anirvacanIya Anandamaya sva ke sampUrNa astittva ke sAtha prakaTa huI vikSobhoM se rahita sadA avicala janma-jarA-maraNa kI sarahada ke pAra vahA~ na cAha hai aura na cintA hai vahA~ kucha bhI nahIM kintu saba kucha to hai aba kucha pAnA nahIM pAyA hai jo vaha khonA nahIM yahI to mukti hai anubhUti evaM darzana / 4 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna yukta AcaraNa hI mukti kA dvAra prANa binA mRta zarIra para AbhUSaNa kA aucitya kitanA ? AcaraNa ke binA jIvana meM jJAna kA aucitya kitanA? gardabha caMdana kA bhAra DhotA hai kiMtu sugaMdha kI bhAgIdArI use kahA~ binA AcaraNa ke jJAna bhI bojha hai nirarthaka hai vaha jo jAnA gayA aura jIyA na jA sakA vaha jJAna mAtra buddhivilAsa hai, ahaMkAra kA hI kAraNa banegA anubhUti evaM darzana / 5 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcaraNa ke binA jJAna se mukti kI vaise hI icchA mukha meM kavala lie binA jaise tRpti kI icchA AcaraNa jJAna kA sAra vaha jJAna kI parachAI hai jJAna yukta AcaraNa se hI mokSa kA dvAra khulatA hai jJAna aura AcaraNa sAdhanA rUpI ratha ke do pahie~ hai kisI eka se kaise saMbhava ho sakegI mukti maMjila kI yaatraa| anubhUti evaM darzana / 6 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva "samyaktva AtmotkarSa ke zikhara kI prathama sIr3hI hai, adhyAtma varNamAlA kA prathama akSara hai Atma darzana kI prathama kakSA hai samyak samajha hI hai, samyaktva jahA~ Agraha - durAgraha se pare kevala satya kA grahaNa hotA hai suSupta jIvana meM jaba samyaktva kI vINA bajatI hai to mithyAtva kI nIMda TUTatI hai viveka kA sUraja udita hotA hai samyaktva sAdhaka jIvana kI nIMva hai jisa para sAdhanA kA mahala khar3A hotA hai samyaktva antardRSTi hai jisameM karttavya kA bodha hotA hai usameM kartRttva bhAva bhI vilIna ho jAtA hai kevala sAkSIbhAva raha jAtA hai anubhUti evaM darzana / 7 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva ke paricaya binA mukti bhI saMbhava nahIM hotI samyaktva Atmopalabdhi kA vaha anuSThAna hai jahA~ Atmavat dRSTi kA vikAsa hotA hai| ////// anubhUti evaM darzana / 8 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna Atmika guNoM ke kramika vikAsa se pUrNatA kA hotA digdarzana hai karmoM ke udaya upazama kSayopazama aura kSaya ke pariNAmoM ke ye caudaha sthAna hai inheM hI kahate guNasthAna hai jIva kI dRSTi satya se viparIta ho jaba kahalAtA mithyAdRSTi guNasthAna hai abhavya rahatA isameM anAdi anaMta kAla taka bhavya kA anAdi sAMta kAla hai samyaktva ke saMsparza se patita hone vAle kA sAdi aura sAMta kAla hai nadI ke patthara ragar3a-ragar3a kara ho jAte hai gaula jaise hotI yathApravRttikaraNa meM sahaja pariNAma kI zuddhi vaise Ayukarma binA bAkI kI sthiti hokara jaba kSINa antaH kor3A-kor3I mAtra rahatI hai phira na bAMdhe vaha sthiti aise apunarbadhaka Age bar3hakara apUrvakaraNa karate hai anubhUti evaM darzana /9 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrva meM na Ae aise apUrva bhAva rAga dveSa kI graMthi bhI jaba bhida jAe sthiti ghAta, rasa ghAta aura guNa zreNI kara karmoM ko apane anukUla banAtA yaha sArA kArya karanA hotA mAtra antarmuhUrta kAla meM jIva taba karatA apUrva sthiti baMdha anivRtti kAla meM saMkhyAtavaoN bhAga ho jaba bAkI udIraNA apavartanA se mithyAtva daliko ko kara kSaya-upazama antarmuhUrta kAla taka jaba unakA udaya niHzeSa ho taba antaHkaraNa meM hotA jIva kA praveza hai upazama samyaktva kI anubhUti se jIva lAMghakara do sIr3hI caturtha guNasthAna meM AtA hai anaMtA anubaMdhI ke udaya se cyuta hotA jaba aupazamika samyaktva se AsvAdana rahA jaise vamana huI khIra kA kahalAtA yahI sAsvAdana guNasthAna hai kAla isakA mAtra cha: AvalikA hai| mizra puMja ke udaya se jIva pAtA mizra guNasthAna hai jina dharma kA na rAgI na dveSI na karatA Ayu baMdha nahIM mRtyu pAtA hai isameM antarmuhUrta kAla vAlA yaha tIsarA guNasthAna hai| anubhUti evaM darzana / 10 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA guNasthAna satya darzana rUpa samyaktva hai isameM hote cAroM gati ke jIva aupazamika kSAyopazamika aura kSAyike tInoM prakAra se saMsAra kI asAratA ko jAnakara bhI jaba jIva apratyAkhyAna ke udaya se virati meM asamartha hotA hai yahI avirata samyagdRSTi guNasthAna hai sAdhika chAsaTha sAgaropama isakA utkRSTa kAla hai bhogoM kA kara yatkiMcita tyAga karate haiM vrata ko grahaNa pratyAkhyAna ke udaya vAle aise samyaktva dhArI tIryaca aura manuSya pA~cave dezavirati guNasthAna meM hote haiN| dezonapUrva kroDa isakA utkRSTa kAla hai| saMsAra ke bhogoM aura Arambha samArambha kA sampUrNa hotA hai jaba tyAga aise paMcamahAvratadhArI munigaNa saMjvalana aura no kaSAya ke udaya se pramatta guNasthAna para hote haiM pramAda binA vahI hote sAtaveM apramatta guNasthAna para antarmuhUrta kAla vAle ina donoM guNasthAna meM muni jhUlatA rahatA hai| anubhUti evaM darzana / 11 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apUrvakaraNa AThavA~ guNasthAna hai upazama aura kSapaka do zreNI yahA~ se hotI prAraMbha hai AThaveM guNasthAna ke tInoM kAla ke jIvoM ke adhyavasAyoM kI jaba ho tulanA asamAnatA hone ke kAraNa nivRttikaraNa isakA dUsarA nAma hai| bhAva hote jaba adhika vizuddha haiM adhyavasAya bhI prathama samaya meM hote haiM samAna taba hotA hai nauvA~ anivRtti gunnsthaan| sUkSma lobha kA mAtra rahatA udaya dasaveM sUkSma saMparAya guNasthAna meM hai jaghanya se eka samaya utkRSTa se antarmuhUrta AThaveM nauveM dasaveM guNasthAnoM kA kAla hai saMsAra cakra meM nau bAra eka bhava-cakra meM cAra bAra adhikatama ina tInoM guNasthAnoM kI prApti saMbhava hai upazama zreNI vAloM kA hI jahA~ hotA praveza hai mohanIya karma pUrNa upazAnta kintu sattA meM phira bhI hai vidyamAna niyama se hotA yahA~ se patana girate hue pahale taka bhI pahu~ca jAtA jisa guNasthAnaka para vaha rUkatA hai vahA~ ke baMdha, udaya, udIraNA ko kara detA prAraMbha hai jaghanya se eka samaya utkRSTa se antarmuhUrta gyAraveM upazAnta moha guNasthAnaka kA kAla hai anubhUti evaM darzana / 12 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohanIya karma jaba sarvathA hotA hai kSaya aise kSapaka zreNI vAloM kA hotA yahA~ praveza hai ati nirmala bhAva hote jIva ke kAla sthiti bhI antarmuhUrta pramANa haiM yaha bArahavA~ kSINamoha guNasthAna hai ghAtI karmoM ko jIva karatA hai jaba kSaya tabhI kevala jJAna kevala darzana hote pragaTa haiM carAcara tattvoM ko hasta-kamalavat jAnate aura dekhate haiM jJAna meM indriyoM kI apekSA bhI nahIM hai kevala tInoM yoga zeSa haiN| jaghanya antarmuhUrta utkRSTa dezonapUrva kroDa varSa hai yaha sayogI kevalI terahavAM guNasthAna hai ayogI kevalI caudaveM guNasthAna meM yogoM kA hotA sarvathA nirodha hai vyucchinnakriyA apratipAtI dhyAna vAle isa yogI ke Atma pradeza hote sthira merU parvata ke samAna hai paMca hrasva svara yA vyaMjana ke uccAraNa jItanA isakA kAla phira sampUrNa karmoM kA kSaya kara deha tyAga detA hai siddhAvasthA ko prApta kara bana jAtA paramAtmA hai| anubhUti evaM darzana / 13 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apekSAoM kI barAta vyakti akelA hai anyoM se bhinna kiMtu use yaha svIkAra kahA~ apekSAoM ke TUTane se vaha pIr3ita hai aneka AzAe~ aura apekSAeM dUsaroM se kyoMki unako apanA mAna baiThA hai usakI apUrNa AkAMkSAe~ apekSAe~ usakA pIchA nahIM chor3atI isI kAraNa vaha dukhI hai pIr3ita hai kintu apane mithyA Agraha ko vaha chor3atA nahIM kauna apanA aura kauna parAyA mAnyatAeM hI kisI ko apanA kisI ko parAyA banAtI hai, saMyoga huA hai vRkSa para pakSiyoM kI taraha prAtaH kAla alaga-alaga dizAoM meM ur3a jAnA hai basa eka rAta hI to bAkI hai apekSAoM kI barAta kI anubhUti evaM darzana / 14 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana rUpI ghor3A dekho, dekho logoM eka ajUbA. azva to savArI kA sAdhana kiMtu Aja azva hI huA hai savAra manuSya ke Upara sAre saMgharSo ko racAtA duniyA ko vaha hai nacAtA koIka mahArathI hI hotA hai aisA jo isa mana rUpI azva para savArI karatA vAyu se bhI teja gati hai isakI eka hI kSaNa meM deza-videza ghUmakara AtA kitanI hI karo isakI caukIdArI phira bhI dhokhA dekara yaha nikala hI jAtA jitanA hI hama isako samajhAte utanA hI Udhama macAtA jJAnI dhyAnI aura tapasvI bhI bar3e jatana se isako manA pAte agara ho jAe thor3I sI bhI cUka yA pramattadazA eka kSaNa kI bhI ho varSoM kI sAdhanA para yaha pAnI phera detA mana ke binA indriyoM kI bhI anubhUti evaM darzana / 15 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na koI tAkata hai tuma dRSTA banakara yadi dekho mana kA nATaka yaha zekhacillI kitane hI sapane saMjotA aura pala meM hI unheM tor3a bhI detA isake dAsa bane log| jaga meM mAre mAre phirate hai kintu jisane isako dAsa banAyA unnati ke sarvocca zikhara ko hai pAyA dhyAnastha prasannacandra rAjarSi ne mana kA khela jo khelA kSaNa meM naraka ke bandha joDe aura kSaNa meM hI unheM tor3e anta meM mokSa kA sukha paayaa| anubhUti evaM darzana / 16 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyama saMyama kyA, mAtra muniveza hai? veza to usakA zarIra hai saMyama to paMcamahAvratoM kI prANa pratiSThA rUpa hai| vaha bAhara se nahIM, bhItara se hotA hai pragaTa vaha to maryAdAoM kA paridhAna hai| saMyama hai, karttavya ke kurUkSetra kI raNabhUmi meM, gurU rUpa kRSNa ke sAnidhya meM, arjuna bana moha senA ko parAsta karanA, saMyama to anukUlatA evaM pratikUlatA kI bagiyA meM maryAdA kA mahotsava hai samatva kA parIkSaNa hai vaha to sva kA svameM anusaMdhAna hai saMyama me mamatva kA visarjana aura samatva kA sRjana hai jar3a se bhinna sva kA sva meM saMvedana hai saMyama kyA hai ? vaha to mIrA ke bhakta hRdaya kI thirakana hai vaha to buddha kA samyak saMbodhi dhyAna hai aura mahAvIra ke AcAra mArga kA saMvidhAna hai| anubhUti evaM darzana / 17 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahmacarya brahmacarya to hai sadA nija me ramaNa kiMtu mana sadA karatA rahatA hai indriyoM ke viSayoM meM vicaraNa; yaha hai isake anAdi ke saMskAra baliSTa aura pragAr3hA, nimitta milate hI indriyAM bhI apane viSayoM meM ho jAtI haiM tatpara saMyama ke sarva prayatna taba hote haiM niSphala indriya damana bhI nahIM hai, isakA koI hala damana meM bhI Agrahavaza nirodha hai, viSaya rasa to yahA~ bhI avazeSa haiM sva hiMsA kA hI vahA~ hai bhAva satata sajagatA aura vairAgya se hI saMbhava hotA hai kusaMskAroM kA parimArjana brahmacarya nahIM hai tyAga kA pradarzana nahIM hai vaha mAtra bAharI AropaNa brahmacarya hai bodhapUrvaka AcaraNa nahIM kisI kA anukaraNa, anusaraNa Atma bodha se prajJA cakSu jaba khula jAte haiM taba rUpa, rasa, gaMdha, sparza saba pudagala kA khela najara Ate haiM viSayAsakti ke hAsa se hI brahmacarya vikAsa pAtA hai anubhUti evaM darzana / 18 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taba dehAsakti se pare paka meM kamalavat nija jIvana hotA hai taba anurAga ke hetu bhautika padArtha bhI nirlipta cetanA meM bana jAte haiM virAga ke hetu aMtara kI sahajatA aura sarasatA kI saurabha bikheratI hotI hai svayaM kI abhivykti| anubhUti evaM darzana / 19 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he bhagavAna! maiM terA bhakta eka saudA terA upAsaka tere mere bIca ho jAe eka saudA denA praoNphiTa pUrA usameM eka parasenTa terA sAtha meM eka miThAI kA DibbA para saudA to saudA hI hai tU praoNphiTa na degA to parasenTeja bhI na mila pAegA jarA vicAra karale he bhagavAna maiM terA bhakta terA upAsaka anubhUti evaM darzana / 20 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhu se milana priyatama prabhu mere tumheM pAne ko hU~ maiM adhIra sajakara saMyama solaha zrRMgAra kara rahI hU~ basa iMtajAra vairAgya ke raMga kI cUnara or3ha AjJA kA hai tilaka bhAla para maryAdAoM kI hai pAyala pairoM meM zIla ke kaMgana pahana saMyama kA aMjana nayanoM meM AMjakara milane ko hU~ becaina para yaha milana kaise hogA saMbhava tuma azarIrI maiM sazarIrI tuma avikArI maiM vikArI tuma karma raja se rahita maiM karma-raja ke sahita kintu yaha saba bhI to merA svarUpa nahIM svabhAva ko chor3akara vibhAva meM bhaTakI kahIM anubhUti evaM darzana /21 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maiM bhI aura tuma bhI haiM zuddha svarUpI tumameM aura mujhameM kahA~ hai koI dUrI? dUrI to kalpanA meM hai sattA meM nahIM jaba svarUpa kI samajha jage bheda kI dIvAreM haTeM taba dUrI kI bAta hI kahA~? tuma to ho vItarAgI karUM maiM tumase kaisI abhilASA kArya kI siddhi to svayaM karane se hotI sva sAmarthya se jaba hogI sva-sattA kI pahacAna phira na rahegA koI bheda tumameM aura mujhameM hama hoMge abheda, advaita anubhUti evaM darzana / 22 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurU miTTI ke Dhera ko kahA~ patA hotA hai ki, usameM kitanI saMbhAvanAoM kA bhaMDAra hai usase suMdara vastueM gaDhatA hai kumhAra vaise hI susaMskAro se kara alaMkRta zreSTha zikSAoM se kara abhimaNDita athaka parizrama se gurU karatA hai ziSya ke jIvana kA utthAna zrIphala sama hotA hai gurU Upara se kaThora kintu andara se komala jaise kumhAra Upara se thApa detA hai kintu andara se komala hAtha se sahejatA jaba hotA anuzAsana kA ullaMghana gurU bhAskara bana tamatamAtA kintu AjJAoM ke anupAlana meM mayaMka kI zItalatA brsaataa| gurU ajJAnatama ko haratA hai dIpazikhA bana mana kA kaluSa pakhAla kara sadaguNoM kI saurabha detA ziSya ke manobhAvoM kA vaha hotA hai vijJAtA vicalana meM bhI rAha dikhaataa| anubhUti evaM darzana / 23 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hRdaya meM nirbhayatA kA saMcAra kara Atma vizvAsa kA bana adhiSThAtA jIva se ziva banane kA mArga bhI gurU hI btlaataa| svayaM ko svayaM ke prati sajaga sAvadhAna vaha banAtA usake mArgadarzana meM uThane-baiThane khAne-pIne calane-bolane kA sArA DhaMga hI badala jAtA vaha to jIvana meM AmUlacUla parivartana lAtA jIvana jIne kI kalA bhI gurU hI sikhAtA pratyakSa cAhe na bhI ho parokSa meM bhI usa para zraddhA kA phala lagatA hai vismayakArI ekalavya ne jaba mana meM ThAnI gurU pratimA se hI sArI vidyA jAnI anubhUti evaM darzana / 24 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuga purUSa bhArata kI dharma vasudhA para jina zAsana ke nabha meM Alokita he jJAnapuMja! dubalI-patalI aura pralamba kAyA meM avatarita he yugasraSTA tumako hai koTi-koTi vandana abhinandana tere divya gamana se huA eka yuga kA aMta he satya ke anveSaka ! vicchinna hue tristutika siddhAnta kA tumane punarsadhAna kiyA aura manuSya ko devoM kI gulAmI se mukta kiyA svAbhimAna se jIne kA mArga prazasta kiyA he AgamoM ke gahana adhyetA! AgamoM kA maMthana kara tumane jo navanIta diyA vaha bana gayA abhidhAna rAjendra vidvat janoM kI durlabha nidhi anubhUti evaM darzana / 25 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he lauha purUSa ! tuma sadA rahe parvata se aTala vighna bAdhAoM meM kabhI na jhukane vAle samasyAoM se jUjhatI mAnavatA ko samAdhAna kI rozanI dene vAle he tapasvI yogI ! giri kaMdarAo aura guphAoM meM dhyAna-sAdhanA se karma kSaraNa karane vAle AtmA ko tarAza kara mana kA. kaluSa pakhArane vAle yati paramparA kA unmUlana kara zramaNa saMskRti ko bacAne vAle tere amUlya avadAnoM ko sadiyA~ yAda karatI rahegI he abhidhAna rAjendra koSa ke mahApraNetA! tere kAlajayI Alekha itihAsa me sadA aMkita raheMge tere pAvana caraNoM meM jana-jana ke zraddhA sumana sadaiva arpita hogeM anubhUti evaM darzana / 26 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "mA~" komalatA aura karUNA zraddhA aura vizvAsa kI pratIka hai " mA~ " zizu pAlana meM mAtA sevA karatI santAna kI pUrNata: vAtsalya bhAva se vaha bheda nahIM karatI kAle - gaure kA suMdara asuMdara kA vaha to sadA hI karatI hai apanI mamatA kA vistAra svayaM kitane hI kaSToM ko sahatI kiMtu santAna para duHkha kA sAyA na par3ane detI saMtAna ko sulAne kitanI rAte vaha jAgatI saMtAna ko ho gara koI kaSTa vaha kabhI cena kI nIMda na letii| ho saMtAna kA bhaviSya ujjvala aura khuzahAla jIvana kacha bana jAe dasa Asa meM sArI umra hI dA~va para lagA detI saMtAna kA sukha hI mA~ kA sukha hotA, usakA hamezA eka hI sapanA hotA saMtAna kA maMgala usakA apanA hotaa| anubhUti evaM darzana / 27 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lagatA hai AghAta kahIM santAna ke vyavahAra se mauna rahakara vaha bhI saha letI hai nAdAna samajhakara usakI hara bhUla mApha kara detI apane upakAroM ko vaha kabhI na jatalAtI mA~ kA vAtsalya sadaiva asIma aura anupama hotA vaha to tyAga aura balidAna kI pratimUrti bana sadaiva apanA sukha luTAtI saMtAna para anubhUti evaM darzana / 28 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana kA artha tuma Daro mata usase yaha nizcita hai vaha AegI tuma kaise usase baca sakate ho koI sthAna nahIM aisA jahA~ usakA praveza nahIM tuma bhayabhIta ho jisa mRtyu se vaha hara kSaNa tumhAre sAtha hai una sunizcita zvAMsoM meM hara zvAMsa ke sAtha vaha AtI hai jitanI zvAMsa tuma le cuke utane hI tuma mara cuke jitanI zvAMsa bAkI hai utanA hI jIvana isa zarIra meM bAkI hai tuma mRtyu ko apanA aMta mata samajho vaha to mAtra deha kA parivartana yadi pahanane kI icchA ho to jIrNa vastra utArakara nayA vastra dhAraNa karanA hI paDatA hai / isa mahAyAtrA meM tumane ananta bAra par3Ava DAle aura phira zurU karadI nayI yAtrA ananta bAra tumane mRtyu ko pAyA aura ananta bAra hI nayA zarIra dhAraNa kara, nava jIvana pAyA anubhUti evaM darzana / 29 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janma aura mRtyu ke bIca milA hai jo avasara usameM tuma DhUMDhalo jIvana kA vaha artha jo tumheM banAde ajara-amara jo naSTa hotA hai vaha tuma nahIM ho aura jo janmatA hai vaha bhI tuma nahIM ho janma-maraNa to zarIra kA hai isa bheda jJAna ko jAnalo milI jitanI zvAMsa unako sArthaka kara lo paMca mahAbhUta se banI deha kA paMca mahAbhUta meM mila jAnA vaha tumhArI mRtyu nahIM ho sakatI tuma nahIM marate ho nahI janma lete ho tuma to ho zAzvata bhUta bhaviSya vartamAna meM koI kAla aisA nahIM jaba tuma nahI the nahIM hoMge nahI ho tuma anAdi anaMta ho yadi tuma isa deha ke janma-mRtyu kI yAtrA se thaka gaye ho to isa janma-maraNa ke cakra se upara uTha jAvo tumame hai vaha purUSArtha tuma aMta kara DAlo isa cakra kA aura vaha aMtima mRtyu hI tumhArI mukti bana jAye anubhUti evaM darzana / 30 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaNDa-2 jaina darzana anekAnta/ anAgraha satya ko vibhinna evaM paraspara virodhI AyAmoM se dekhanA hai anekAnta nahIM hai yaha koI anargala, pAgaloM kA pralApa sabhI virodhoM kA hotA yahA~ milApa isI se jagata kA vyavahAra jArI hai apekSA bheda se mA~, bahana, patnI hotI eka hI nArI hai kevala tArkika hI nahIM vyAvahArika bhI hai anekAnta vastu tattva kI anaMtadharmAtmakatA isakA hai AdhAra vastu hai vividha aura virodhI guNoM kA puMja bhAva aura abhAva se yukta astittva nAstittva se saMpRkta thA Ama khaTTA, ho jAtA mIThA vahI kAla bItane para sugandha durgandha meM badalatI rahI Aja jo pratIta hotA hai kala vaha svataH hI badala jAtA hai| badala karake bhI vaha vahI rahatA hai yahI anekAnta batalAtA hai| anubhUti evaM darzana / 31 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utpAda--vyaya--dhrauvyatA eka hI vastu meM rahI jo utpanna huA, vinaSTa hotA bhI hai vahI inhIM donoM ke bIca meM dhrauvyatA rahI dravya hai nitya paryAya anitya phira bhI donoM eka hI ekatva anekatva bheda aura abheda eka hI vastu meM hai anusyUta isI satya se hai abhibhUta anekAnta sImita kSamatA aura bhASA vAlA mAnava kaise kara sakatA hai vastu tattva kA sampUrNa jJAna yadi jAna bhI le to kaise karegA AkhyAna sarvajJa sampUrNa satya kA karatA hai sAkSAtkAra kiMtu nirapekSa abhivyakti usase bhI saMbhava nahIM vAcaka hai syAdvAda vAcya hai anekAnta vedoM aura upaniSadoM meM bhI milate isake saMketa na sat thA na asat bhI usase utpanna huA jagata kabhI yaha bAta veda kA anekAnta batAtA tadejati tannejati tadUre tadvantike yaha upaniSad kA kathana bhI vAcaka hai anekAnta daSTi kA syAt asti, syAt nAsti syAt avaktavya yaha vicitra vacana vinyAsa yahI to hai anekAnta, syAdvAda aura saptabhaMgI kA gUDhatama artha vinyAsa anubhUti evaM darzana / 32 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virodhAbhAsapUrNa vastu ke niSedha-mukhI kathana se janmA zUnyavAda hai to vidhi mukha se vahI banA anekAnta hai ekAnta se bacanA donoM ko iSTa hai, phira bhI vidhi aura niSedhamukha se eka kahalAyA anekAntavAda aura dUsarA zUnyavAda Agraha aura durAgraha se bacAtA sabhI darzanoM ke virodha ko miTAtA virodha meM avirodha kA samAhAra kara satya kA upahAra detA anekAnta hai| anubhUti evaM darzana / 33 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzana meM pramANa samyaka ho vastu tattva kA nirNaya, anadhyavasAya, saMzaya aura viparyaya se rahita nirNaya vahI pramANa kahalAtA pratyakSa aura parokSa dvividha hai pramANa spaSTa jJAna pratyakSa kahalAtA vaha bhI puna: dvividha hotaa| indriya aura mana se avagraha, IhA apAya dhAraNA rUpa jJAna sAMvyAvahArika pratyakSa kahalAtA indriya aura mana ke binA kevala AtmA se hI jo hotA hai pAramArthika pratyakSa mAnA jAtA isa varga meM Ate avadhi, manaHparyava aura kevala jJAna aspaSTa jJAna hI parokSa pramANa hai smRti, pratyabhijJA, Uha anumAna aura Agama hai isake pA~ca prakAra dhAraNAtmaka jJAna se utpanna hotI 'smRti hai pratyakSa aura smaraNa se utpanna hotA hai jo jJAna yahI pratyabhijJA nAma kA hai parokSa pramANa sahaupalabdhi yA anupalabdhi nimitta se hone vAlA vyApti jJAna hI 'Uha' kahalAtA anubhUti evaM darzana / 34 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa vyApti jJAna ke AdhAra para hotA hai jaba dUsarA jJAna pratyakSa se parokSa kA sAdhana se sAdhya kA yahI hai anumAna pramANa svArtha aura parArtha jisake do haiM prakAra avinAbhAva saMbaMdha vAle sAdhana se sAdhya kA ho jaba jJAna, taba hotA hai svArthAnumAna dUsaroM ko batalAne ke lie vacana ke upacAra se hotA hai parArtha anumaan| pratijJA, hetu, udAharaNa upanaya aura nigamana ye pA~ca haiM isake aNg| sAdhya kA nirdeza karanA hI pratijJA hai, sAdhya kI sidhdi kA sAdhana hetu kahalAtA hai, sAdhana ke sadbhAva meM sAdhya kA sadbhAva anvaya hetu hai sAdhya ke abhAva meM sAdhana kA abhAva vyatireka hetu hai asidhda, virUddha, anaikAntika yaha tIna hetvAbhAsa kahalAte haiM anubhUti evaM darzana / 35 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNa ko dRSTAnta bhI kahate sAdharmya vaidharmya bheda se do prakAra ke hote pakSa meM sAdhana ko doharAnA upanaya tathA sAdhya kI sidhdi nigamana hai sarvajJa evaM ho vItarAga aise Apta purUSa ke vacanoM kA saMgraha zabda yA Agama pramANa ke rUpa meM jAnA jAtA ye hai kula chaha pramANa sampUrNa jainadarzana kI khAna anubhUti evaM darzana / 36 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya anantatimka vastu ke eka aMza ko grahaNa kara usake sApekSa kathana kI zailI kA nAma hai naya nirapekSa yA ekAMtika kathana durnaya hai sApekSa kathana sunaya hai siddhasena kahate haiM jitane kathana ke tarIke utane hI naya prakAra kiMtu mukhya naya to sAta haiM naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda aura samabhirUr3ha aMtima hai evaMbhUta naigama naya sAmAnya aura vizeSa ubhaya pakSa se vastu ko jAnatA aura kahatA hai bhUta, bhaviSya aura vartamAna tInoM kAloM ko grahaNa karatA hai saMgraha naya dravya aura paryAya donoM kA grahaNa karate hue bhI dravya ko pramukha tathA paryAya ko gauNa karake kathana karatA hai| vyavahAra naya vastu meM bheda-prabheda karatA hai aura sAmAnya ko gauNa kara vizeSa ko mukhya banAtA vastu kI vyaktigata vizeSatAoM para adhika dhyAna detA hai anubhUti evaM darzana / 37 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rju sUtra naya dravya ko gauNakara kevala paryAya ko grahaNa karatA hai bhUta, bhaviSya ko bhI nahIM kevala vartamAna paryAyoM ko mukhya bnaataa| zabda naya liMga vibhakti kAraka kI bhinnatA se artha bheda mAnatA hai kiMtu paryAyavAcI nAmoM ko eka hI artha kA vAcaka mAnatA hai| samabhirUr3ha naya zabda ke vyutpattilabhya artha ko hI pradhAnatA detA hai rAjA aura nRpa meM bhI artha bheda karatA hai evaMbhUta naya kahatA hai vyutpattiparaka artha jisa samaya jisa vastu paryAya meM ghaTita hotA hai usa samaya hI vaha vastu usa zabda se vAcya ho sakatI hai prathama tIna dravyArthika naya hai jinameM dravya pramukha paryAya gauNa hai zeSa cAra naya paryAyArthika hai paryAya pramukha aura dravya gauNa hai ekAnta ke Agraha se koI bhI naya durnaya bana jAtA hai kiMtu pratipakSI naya kA nirasana kiye binA taTasthatA se jaba kathana karatA hai to vahI naya sunaya bana jAtA hai| anubhUti evaM darzana / 38 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama agama Agama ke ujjvala prakAza se vastu svarUpa ke darzana hote haiM jaga ko camakAne vAle ravi zazi bhI miTA nahIM sake jo ajJAnAMdhakAra use miTAtA hai| mahAvIra kA yaha jJAna utpAda - vyaya aura dhrauvya mAtra tIna padoM se gaNadharoM ne kiyA dvAdazAMgI kA sRjana svAmI sudharmA se pravAhita huI nirmala jJAna dhArA caudapUrva aura bAra aMgoM kA jJAna jise apanI prakhara prajJA meM pAMca - zrutakevaliyoM ne sameTA phira hue dazapUrva ke dhAraka gyAraha jJAnI vicchinna huI jaba inakI paramparA vIra ke tIna sau paiMtAlIsa varSa bAda taba duSkAla ke pravAha se maukhika zruta paramparA bhI vizrRMkhalita hone lagI kAla ke pravAha se taba usa anamola nidhi kA saMkalana karane meM uThe kadama Arya janoM ke kAla krama se huI AgamoM kI pA~ca vAcanAe~ antima vAcanA vallabhI meM huI vIra ke nau sau assI varSa bAda devardhigaNi ne kiyA anubhUti evaM darzana / 39 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamoM ke svarUpa kA nirdhAraNa aura unakA pustaka rUpa meM lekhana pATha bheda huA kahIM para artha bheda nahIM huA dRSTivAda kA uccheda gyAraha aMga bAraha upAMga cAra mUla, cha: cheda dasa prakarNika do cUlikA yaha hai paitAlIsa parama AgamoM kA nidhAna jyotirmaya zruta sAdhana kA vidhAna vIra kI usa cintana dhArA ke ye cinmaya kaNa Aja bhI haiM surabhita aura pAvana jaise navanIta agama Agama ko sugama banAne sundara vyAkhyA grantha likhe prajJAzIla una jJAniyoM ne niyukti, bhASya, cUrNi aura TIkA meM syAdvAdamayI vANI meM naya nikSepa aura zruta vyavahAra se anupama nirUpaNa hai kiyA mokSa mArga kA anubhUti evaM darzana / 40 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya sattA ke svarUpa para sabhI darzanoM meM jaba huA vicAra vimarza kucha ne kahA sat kUTastha nitya hai, parivartana pratibhAsika hai, isake viparIta dUsaroM ne kahA parivartana hI sat hai nityatA kAlpanika hai kintu jaina ciMtakoM ne sat ko utpAda vyaya dhauvyAtmaka batalAyA vibhinna avasthAoM meM hone vAle parivartanoM ke bIca vaha jo avicchinna niyAmaka tattva hai vahI to sat hai aura sat hI dravya hai sva svarUpa kA tyAga kiye binA hI vibhinna avasthAoM ko dhAraNa karane vAlA vahI to nitya hai pratikSaNa utpanna aura naSTa hone vAlI apanI paryAyoM kI apekSA se vaha anitya bhI hai anubhUti evaM darzana / 41 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svalakSaNa usakA nitya pakSa to parivartanazIla paryAya hI usakA anitya pakSa hai mRttikA svalakSaNa kA parityAga kiye binA bhI ghaTa avasthA ko prApta huI ghaTa kI utpatti meM piNDa avasthA kA nAza huA phira bhI mRttikA to yathAvata banI rahI isa satya ko svIkArane meM bhalA kisI ko kyA ho sakatI parezAnI hai sat ke svarUpa ko samajhane aura samajhAne kI basa yahI eka kahAnI hai ** anubhUti evaM darzana / 42 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNa dravya, guNa aura paryAyoM se yukta hai guNa dravya kA sahabhAvI dharma hai jabaki paryAya kramabhAvI dharma hai guNa santati dravya ke samAna hI hotI avinAzI jisa dravya kA jo guNa vaha usameM sadaiva rahatA dravya guNa kA Azraya hai kiMtu guNa to sadA nirguNa hai ye guNa bhI dvividha hote hai jo guNa sabhI dravyoM meM pAye jAte hai aise sAmAnya guNa astittva, vastuttva, dravyattva, prameyattva, agurUlaghuttva aura pradezattva cha: prakAra ke hote viziSTa guNa dravya ko eka ko dUsare se pRthaka karate jIva dravya meM caitanya pudgala dravya meM sparza rasa gaMdha varNa dharma dravya meM gati sahAyakatva adharma dravya meM sthiti sahAyakatva AkAza meM avagAhana kA lakSaNa anubhUti evaM darzana / 43 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAla dravya meM parivartanazIlatA ina viziSTa guNoM se hI eka dravya kA dUsare se antara hotA sAmAnya aura viziSTa guNoM se rahita koI dravya nahIM hotA vicAra ke stara para ve bhinna haiM kiMtu pRthak sattA nahIM kisI kI anubhUti evaM darzana / 44 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAya dravya meM ghaTita vibhinna parivartana hI paryAya kahalAte pratyeka dravya prati samaya apane pUrva avasthA kA parityAga kara nita nUtana avasthA pAtA aura isI taraha to sRSTi kA krama yaha calatA ina paryAyoM kA adhiSThAna yA utpAdana to dravya svayaM hI hai kintu paryAya ke binA dravya kI kalpanA bhI vyartha hai paryAya dravya se kathaMcit bhinna aura kathaMcit abhinna hai bana-bana kara miTanA aura miTa-miTa kara bananA yahI to hai sRSTi kA krama sRSTi, vinAza aura navasRSTi yahI khela to jaina darzana meM paryAya parivartana kahalAtA hai anubhUti evaM darzana / 45 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaNDa-3 bhAratIya darzana evaM cintana bhAratIya cintana meM pramANa-vyavasthA cArvAka darzana meM pratyakSa hI haiM eka mAtra pramANa bauddhoM ke lie pratyakSa aura anumAna aise do haiM pramANa, pratyakSa anumAna aura Agama sAMkhya darzana meM ye tIna haiM pramANa, naiyAyiko ko hai svIkAra upamAna sahita cAra pramANa, arthApatti sahita pA~ca pramANa prabhAkara mImAMsako ko hai mAnya, bhaTTa mImAMsaka aura vedAnta abhAva sahita SaT pramANa haiM mAnate bhAratIya darzana kI yaha pramANa vyavasthA sabhI darzana apane apane DhaMga se haiM svIkArate / anubhUti evaM darzana / 46 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cArvAka darzana bRhaspati hai praNetA cArvAka darzana ke isa darzana meM pRthvI, apa, teja aura vAyu ina cAra tatvoM ke svAbhAvika saMyoga se jagata hai utpanna huA amUrta AtmA aura AkAza tatva ko ye nahIM hai mAnate sRSTi kartA Izvara ko bhI nahIM svIkArate isa mata meM anubhUta mUrta tathyoM ke alAvA kisI bhI amUrta tatva kI sattA nahIM hai ve apane ko dehAtmavAdI mAnate aura caitanya ko zarIra kA hI guNa batAte isa darzana meM kAma hI eka mAtra purUSArtha haiM? dharma aura mokSa bhI kyA koI purUSArtha hai jaba taka jIyo sukhapUrvaka jIyo karja karake bhI ghI pIyo kyoMki yahI jIvana to tumhArA Adi aura anta hai, mRtyu hI mokSa hai| anubhUti evaM darzana / 47 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bauddha darzana bauddha darzana ke haiM praNetA bhagavAna buddha unakI ciMtanadhArA kahatI hai Izvara kI koI sattA nahIM Izvara jagata kA sraSTA bhI nahIM sampUrNa vizva kArya kAraNa kI eka vyavasthA hai utpatti aura vinAza ke svAbhAvika niyama se saMcAlita hai sattA svabhAvataH anitya aura parivartanazIla hai zAzvata AtmA meM vizvAsa bhrAmaka hai citta - saMtati kA pravAha hI AtmA kI bhrAnti karAtA hai| zarIra, mana Adi paMcaskandhoM kA saMkalana mAtra hai AtmA ataH nirapekSa koI caitanya sattA nahIM sattA satat parivartanazIna hai aura AtmA bhI citta dhArA kA eka pravAha hai buddha kahate hai cAra Arya satya hai saMsAra dukhamaya hai yaha prathama satya kintu yaha dukha bhI akAraNa nahIM duHkha kA kAraNa hI hai dvitIya Arya satya anubhUti evaM darzana / 48 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya Arya satya hai dukha kA vinAza sambhava hai kyoMki vaha sahetuka hai tRSNA ke kSayarUpa hai nirvANa anirvacanIya varNAtIta dukha se mukti kA, nirvANa kI prApti kA, mArga hai aSTAMgika isI mArga para calakara vyakti mukti pA sakatA hai| yahI hai caturtha Arya satya anubhUti evaM darzana / 49 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana jaina darzana ke pravartaka tIrthaMkara kahalAte viziSTa puNya ke dhanI svayaM karmakSaya kara sarvajJa sarvadarzI ho jIvoM ko jagata kA svarUpa aura mukti mArga batAte paMca astikAya, navatattva aura Sadravya kA pratipAdana karate unake dRSTi patha meM samUcA vizva jIva ajIva dharma adharma AkAza aura kAla ina cha: dravyoM kA khela hai jagata kA na koI Adi hai aura na koI anta hai na koI sraSTA hai aura na saMhAraka yaha to hai anAdi ananta kAla cakra ke anurUpa isameM utthAna-patana kA krama hai calatA jagat meM jIvoM ke haiM do prakAra badhda aura mukta karma ke anAdi saMyoga se anAdi kAla se saMsAra cakra meM paribhramaNa jo kara rahe anubhUti evaM darzana / 50 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI baddha jIva hai samyaka darzana, jJAna aura cAritrya se aMhisA satya acaurya brahmacarya evaM aparigraha rUpa paMcamahAvratoM ke pAlana meM karmo kA AvaraNa toDakara vahI baddha jIva mukta bana jAtA hai phira vahI bhagavAna / paramAtmA kahalAtA hai jaina darzana sabhI jIvoM ko bhagavAna banane kA adhikAra detA hai| mokSAvasthA meM jIva pudgala se pRthak ho kevala dukha kA hI anta nahIM karatA apane zuddha svarUpa ko prakaTa kara ananta jJAna, ananta darzana ananta vIrya evaM ananta Ananda ko pAtA aura punaH saMsAra meM lauTakara nahIM AtA Asrava aura baMdha saMsAra ke hai kAraNa saMvara aura nirjarA se mukti kA hotA varaNa yahI jaina darzana kA hai sAra zeSa mAtra isakA vistAra | anubhUti evaM darzana / 51 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAya darzana nyAya darzana ke praNetA maharSi gautama haiM yaha darzana IzvaravAdI hai| Izvara nityamukta, jJAna yukta aura sRSTikartA hai pAlaka aura niyAmaka bhI hai paMcamahAbhUta paramANu, dik kAla AtmA aura mana ina nava dravyoM ke dvArA Izvara jagata kI sRSTi karatA hai vaha nimitta kAraNa hai isa jagata kA upAdAna to isake haiM nava dravya, caubIsa guNa, paMcakarma sAmAnya, vizeSa aura samavAya sNbNdh| manuSya svatantra nahIM hai vaha Izvara preraNA se hI kArya karatA hai yadyapi Izvara ko bhI manuSya ke pApa puNya ke anusAra calanA par3atA hai phira bhI Izvara sarvazaktimAna hai mokSa ke viSaya meM nyAyadarzana kA ciMtana hai anubhUti evaM darzana / 52 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvajJAna se mokSa kI prApti hotI janma maraNa ke dukha se vimukti hotI mukti kI avasthA meM sukha dukha kI jJAna cetanA kA bhI abhAva hai kyoMki cetanA AtmA kA Akarimaka guNa hai| aura mokSa to svarUpa sthiti hai| vahA~ sukha-dukha jJAna-ajJAna kI pUrNa nivRtti hai| anubhUti evaM darzana / 53 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMkhya darzana sAMkhya darzana ke praNetA mahiSa kapila hai / sAMkhya Izvara ko jagata kA sraSTA nahIM mAnatA balki prakRti - purUSa ke saMyoga kI phalazruti mAnatA puruSa kA sAnnidhya pA prakRti se hI hotA jagata kA vikAsa hai satva raja evaM tamo guNa kI sAmyAvasthA hai prakRti puruSa kA sAnnidhya pAkara jar3a prakRti meM vikSobha hai hotA sRSTikrama meM sarvaprathama AvirbhUta tattva mahata hai mahat se ahaMkAra aura ahaMkAra se eka ora pAMca jJAnendriyA~ pA~ca karmendriyA~ evaM mana kI utpatti hotI hai / tathA dUsarI ora paMcatanmAtrAeM unase phira kramazaH paMcabhUta kA hotA hai vikAsa isa sRSTi kA AdhAra uparyukta paccIsa tatva haiM pralaya kA artha hai prakRti ke tInoM guNoM kA sAmyAvasthA meM cale jAnA saMsAra duHkhamaya hai auaura dukhoM kI AtyaMtika anubhUti evaM darzana / 54 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivRtti hI mokSa hai sAMkhya kI mokSa kI avadhAraNA meM sukha yA Ananda kA koI avakAza nahIM sukha kA saMbaMdha dukha ke sAtha hai purUSa niSkriya udAsIna caitanya hai bandhana aura mokSa se aspRSTa hai purUSa, prakRti kI prasUti buddhi meM par3ane vAle apane pratibimba se svayaM ko abhinna mAna letA hai aura isa prakAra bhramavaza prakRti se tAdAtmya sthApita kara bandhana kA sRjana karatA hai bandhana aura mukti to buddhi meM par3ane vAle isa pratibimba kI hotI hai prakRti aura purUSa kA bheda jJAna hone para zarIra meM hI jIvana mukti hai prakRti janya zarIra ke tyAgane para videha mukti hI Atyantika mukti hai anubhUti evaM darzana / 55 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedAnta darzana advaita vedAnta darzana ke pravartaka zaMkarAcArya hai unakA siddhAnta hai mAyA ke kAraNa brahma hI vizvarUpa meM pratibhAsita hotA hai mAyA na sat hai na asat brahma se bhinna usakI koI sattA bhI nahIM phira bhI vaha brahma nahIM mAyA to brahma kI vaha zakti haiM jisase nAnA rUpAtmaka vizva kI pratIti hotI hai brahma aura AtmA meM koI bheda nahIM brahma AtmA rUpa hai aura AtmA hI brahma rUpa hai brahma ekamAtra satya hai zeSa sabhI mAtra mithyA AbhAsa haiM mAyA sahita brahma hI Izvara hai jo sarvajJa jagata kA sraSTA pAlaka evaM saMhAraka hai AtmA svabhAvataH nitya mukta zuddha caitanya hai kintu ajJAna ke vazIbhUta svayaM ko bandhana grasta mAnatA hai zarIra se Asakta hokara zArIrika anubhUtiyoM ko apanI samajhanA hI bandhana hai eka mAtra jJAna hI mokSa kA sAdhana hai jJAna ke phalasvarUpa jaba jIva aura brahma kA dvaita bhAva samApta hotA hai bandhana kA anta ho advaita kI anubhUti hotI hai / ////// anubhUti evaM darzana / 56 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ racanAkAra paricaya sAdhvI rucidarzanAzrIjI kA janma dinAMka 1 mArca 1977 ko bar3anagara (ma.pra.) meM huaa| Apake pitA zrI ramezacandra jI orA evaM mAtA zrImatI premalatA orA prAraMbha se hI dhArmika saMskAroM se otaprota rahe hai| isakA prabhAva unakI saMtAnoM para bhI pdd'aa| ApakI jyeSTha putrI sAdhvI mahAprabhAjI ma. sA. ke sAnnidhya meM sAdhvI meM prItidarzanAzrIjI ke rUpa meM dIkSita ho gii| apanI jyeSTha bhaginI ke dIkSita hone se kaniSTha bhaginI meM bhI vairAgya kA bIja aMkurita huA / vaha bhI jyeSTha bhaginI sAdhvI prItidarzanAzrIjI ke sAnnidhya meM pa.pU. AcArya jayaMtasena sUrIzvara ke varada hasta se dIkSita ho gii| dIkSita avasthA meM ApakA nAma sAdhvI rUcidarzanAzrI rakhA gayA / gRhasthAvasthA meM Apane bI.kaoNma. taka adhyayana kiyA thA, dIkSita hone ke pazcAt jaina dharma darzana kA gambhIra adhyayana kiyaa| Apa AdhyAtmarUci sampanna sAdhvI hai| prAcyavidyApITha zAjApura ke prakAzana 1. jaina darzana ke nava tatva - DaoN. dharmazIlAjI 2. Peace & Re;ogopis Harmony-Dr. Sagarmal Jain 3. ahiMsA kI prAsaMgikatA - DaoN. sAgaramala jaina 4. jaina dharma kI aitihAsika vikAsa yAtrA - DaoN. sAgaramala jaina 5. jaina gRhastha ko SoDazasaMskAra - anu. sAdhvI mokSaratnAzrI 6. jaina muni jIvana ke vidhI-vidhAna - anu. sAdhvI mokSaratnAzrI 7. satyAnubhUti - sAdhvI rUcidaza zrI 400/50/50/20/ 40/ 50/20/ uddhaka AkRti kaoNphAseTa, ujjaina phona-073.4.25 15 1720