Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo namo nimmaladaMsaNarasa AgamasUtra hindI anuvAda anuvAdakartA muni dIparatnasAgara For y
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmaladaMsaNassa zrI AnaMda - kSamA-lalita-suzIla sudharmasAgaragurUbhyo namaH AgamasUtra [hindI anuvAda ] bhAga : 1 - jambUdvIpa prajJapti. niyyAvalikA, kalpavataMsikA. puSpikA. puSpacUlikA, baNTimA catuHzaraNa, AnupratyAkhyAna. mahApratyAkhyAna, bhaktaparikSA, nandutavaicArika : anuvAdakartA : -: : muni dIparatnasAgara AgamasUtra - hindI anuvAda (saMpUrNa) mUlya - 38. 2700/ tA. 21/11/2001 budhavAra 5 zrI zrutaprakAzana nidhi 5 2058 - kArataka- suda-6 1
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda hai OM hrIM zrI pArzvanAthAya namaH : mudraka : zrI navaprabhAta prinTIMga presa ghIkAMTA roDa, ahamadAbAda : kampojha : zrI grAphiksa, 21 subhASanagara, giradharanagara, zAhIbAga, ahamadAbAda saMparka sthala "Agama ArAdhanA kendra" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM-13, 4-thI maMjhila, vhAI senTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta)
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda OM anudAna-dAtA * pa. pU. gacchAdhipati AcAryadevazrI jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA. kI preraNA se- "zrI sImaMdhara svAmIjI jaina derAsarajI-aMdherI pUrva, muMbaI' -jJAnarAsI meM se * pa.pU. saMyamamUrti gacchAdhipati A.devazrI devendrasAgara sUrIzvarajI ma.sA. ke paTTa prabhAvaka vyAkaraNa vizArada pU.A.zrI naradevasAgara sUrIjI ma.sA. tathA unake ziSya pU. tapasvI gaNIvarya zrI caMdrIkIrtisAgarajI ma.sA. ke preraNA se-"zrI veparI zve0 mUrti0 saMgha-cainnAI" kI tarapha se / * pa.pU. kriyArucivaMta AcAryadeva zrImad vijaya RcakacandrasUrIzvarajI ma.sA. kI jJAnabhaktirupa preraNAse zrI tAladhvaja jaina zve. tIrtha kamiTI - talAjA, (saurASTra) kI tarapha se / * pa.pU. AdeyanAmakarmadhara paMnyAsapravara zrI abhayasAgarajI ma.sA. ke paTTaprabhAvaka avasarajJa pUjya AcAryadevazrI azokasAgarasUrIzvarajI ma.sA. kI preraNA se zrI sAbaramatI, rAmanagara jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda kI taraphase / * pa.pU. zrutAnurAgI AcAryadevazrI vijaya municandra-sUrIzvarajI ma.sA. kI preraNAse - vAMkaDIyA vaDagAma jaina saMgha kI tarapha se / * pUjya zramaNIvaryA zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA. ke paTTadharA ziSyA mRdubhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma.sA. kI zubhapreraNAse - zrI sumeraTAvara jaina saMgha, muMbAI kI tarapha se /
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda 9 anudAna-dAtA pa.pU. AgamodhdhAraka AcArya deva zrImad AnandasAgarasUrIzvarajI ma.sA. ke samudAyavartinI tapasvIratnA zramaNIvaryA zrI kalpaprajJAzrIjI ma.sA. kI zubha preraNA se kArTara roDa jaina zve. mU.pU. saMgha, borIvalI ISTa, muMbAI kI tarapha se / * paMDitavarya zrI vIravijayajI jaina upAzraya, bhaTThI kI bArI, amadAvAda / zrI khAnapura jaina saMgha, khAnapura, amadAvAda / AgamasUtra hindIanuvAda - hetu zeSa sarvadravyarAzI (1) zrI AgamazrutaprakAzana evaM ( 2 ) zrI zrutaprakAzana nidhi kI tarapha se prApta huI hai / jo hamAre pUrva prakAzIta Agama sAhitya ke badale meM upalabdha huI thI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda 9 H amArA prakAzano abhinava hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam [1] [2] [3] [4] [5] kRdantamAlA [6] caityavandana parvamAlA [9] [8] caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI zatruJjayabhakti [AvRtti - do [10] aminava jaina vAGga - 2046 [9] [11] abhinava upadeza prAsAda - 1 - zrAvaka kartavya - 1 thI 11 [12] abhinava upadeza prAsAda - 2 - zrAvaka kartavya - 12 thI 15 [13] abhinava upadeza prAsAda - 3 - zrAvaka kartavya - 16 thI 36 [14] navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) [15] samAdhi maraNa [vidhi - sUtra - padya - ArAdhanA - maraNabheda - saMgraha] [16] caityavaMdana mALA [779 caityavaMdanono saMgraha] [17] tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] [18] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno [19] siddhAcalano sAthI [AvRtti - be] [20] caitya paripATI [21] amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI [22] zatruMjaya bhakti [AvRtti - be] [23] zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI [24] zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI [25] zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra] [26] abhinava jaina paMcAMga - 2042 [sarvaprathama 13 vibhAgomAM] [27] zrI jJAnapada pUjA [28] aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi [29] zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa] [30] vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio] [31] pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda OM [32] tatvAdhigamasUtramaminaTa- adhyAya-1 [33] tattvArthAdhigama sUtraabhinava TIkA - adhyAya-2 [34] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-3 [35] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 [36] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [37] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-6 [38] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 [39] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 [40] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-9 [41] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-10 | prakAzana 1 thI 41 abhinavakRta prakAzane pragaTa karela che. | [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] bIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo [AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaThe aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasuttaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aThThamaMaMgasuttaM [50] anuttarovavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUyaM [AgamasuttANi-11] ekkArasamaM aMgasuttaM [53] uvavAiyaM [AgamasuttANi-12] paDhamaM uvaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13] bIaMuvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14] taiyaM uvaMgasuttaM [56] panavaNAsuttaM [AgamasuttANi-15] cautthaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannati [AgamasuttANi-16] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapannati [AgamasuttANi-17] chaThaM uvaMgasutaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattamaM uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] aThThamaM uvaMgasuttaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] puphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasamaM uvaMgasuttaM
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda OM [63] pupphacUliyANaM [AgamasuttANi-22] ekkArasamaM uvaMgasuttaM [64] vaNhidasANaM [AgamasuttANi-23] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24] paDhamaM paINNagaM [66] AurapaccakkhANaM [AgamasuttANi-25] bIaMpaINNagaM [67] mahApaccakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27] cautthaM paINNagaM [69] taMdulaveyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] chaTuM paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNagaM-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2] sattamaM paINNagaM-2 [73] gaNivijjA [AgamasuttANi-31] aThThamaM paINNagaM [74] deviMdatthao [AgamasuttANi-32] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1] dasamaM paINNagaM-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2] dasamaM paINNagaM-2 [77] nisIhaM [AgamasuttANi-34] paDhamaM cheyasuttaM [78] buhatkappo [AgamasuttANi-35] bIaMcheyasuttaM [79] vavahAra [AgamasuttANi-36] taiyaM cheyasuttaM [80] dasAsuyakkhaMdhaM [AgamasuttANi-37] cautthaM cheyasuttaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-38/1] paMcamaM cheyasuttaM-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2] paMcamaM cheyasuttaM-2 [83] mahAnisIhaM [AgamasuttANi-39] chaThaM cheyasutaM [84] AvassayaM [AgamasuttANi-40] paDhamaM mUlasuttaM [85] ohanijjutti [AgamasuttANi-41/1] bIaM mUlasuttaM-1 [86] piMDaninutti [AgamasuttANi-41/2] bIaMmUlasuttaM-2 [87] dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42] taiyaM mUlasuttaM [88] uttarajjhayaNaM [AgamasuttANi-43] cautthaM mUlasuttaM [89] naMdIsUyaM [AgamasuttANi-44] paDhamA cUliyA [90] anuogadAraM [AgamasuttANi-45] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 abhinavakRta prakAzane pragaTa karela che. |
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda OM AyAra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] pahelu aMgasUtra [2] sUyagaDa gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] bIjuM aMgasUtra [3] ThANa gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra [94] samavAya gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra [5] vivAhapannati- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-2) pAMcamuM aMgasUtra [6] nAyAdhammakahA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] chaThuM aMgasUtra [97] uvAsagadasA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra [8] aMtagaDadasA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra [99] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra [10] pahAvAgaraNa- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] dasamuM aMgasUtra [101] vivAgasUya- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra [102] uvavAIya gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra [103] rAyapUseNiya- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra [104] jIvAjIvAbhigama- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra [105 pannavaNAsura- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra [106] sUrapatti gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] pAMcamuM upAMgasUtra [10] caMdapannatti gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] chaThuM upAMgasUtra [108] jaMbuddIvapannati- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] sAtamuM upAMgasUtra [10] nirayAvaliyA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] AThamuM upAMgasUtra [117] kaSpavaDisiyA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] navamuM upAMgasUtra [111] puphiyA gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] dazamuM upAMgasUtra [112] pucUliyA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra [117] vahidasA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra [114] causaraNa gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pahelo paDyo [115] AurapaccakakhANa- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] bIjo payatro [116] mahApaccakakhANa- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] trIjo patro [117] bhattapariNA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] cotho patro [118] taMduveyAliya- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pAMcamo paDyo [118] saMthAra - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chaThTho paDyo [12] gacchAcAra- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] sAtamo payatro-1 [121] caMdAreya- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] sAtamo payagno-2 [122) gaNivijjA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] AThamo patro [123] deviMdasthao- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] navamo paDyo [124] varaWva gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] dazamo payatro
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda 9 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chedasUtra paheluM gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chedasUtra bIjuM gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chedasUtra trIjuM gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chedasUtra cothuM gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chedasUtra pAMcamuM gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chedasUtra chaThThuM gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] paheluM mUlasutra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] trIjuM mUlasutra gujarAtI anuvAda AgamadIpa-7] cothu mUlasutra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] pahelI cUlikA gujarAtI anuvAda AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [138] dIkSA yogAdi vidhi [125] nisIha [126] jutUpa [127] vavahAra[128] sAsuyadha[128] yacyo[130] mahAnisIra[11] bhAvassaya[12] khohanibhyutti[33] piMDanibhbhutti[134] hasaveyAliya[34] uttarayA[136] naMhIsutaM [137] anuyogaddAra [139] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIkaM [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM [142] sthAnAGgasUtraM saTIkaM [143] samavAyAGgasUtraM saTIkaM [144] bhagavatI aGgasUtraM saTIkaM [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIka [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM 9 AgamasuttANi saTIkaM - 1 AgamasuttANi saTIkaM - 2 AgamasuttANi saTIkaM - 3 AgamasuttANi saTIkaM - 4 AgamasuttANi saTIkaM - 5/6 AgamasuttANi saTIkaM - 7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM - 7 AgamasuttANi saTIkaM - 7 AgamasuttANi saTIkaM - 8 AgamasuttANi saTIkaM 8 AgamasuttANi saTIkaM 8 AgamasuttANi saTIkaM - 9 AgamasuttANi saTIkaM - 10/11 AgamasuttANi saTIkaM - 12 AgamasuttANi saTIkaM - 12
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda (r) [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-13 [158] nisyAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [162] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [164] AturapratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM / AgamasuttANi saTIkaM-14 [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [170] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [173] nizIthachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-18-19-20 [175] vyavahArachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-21-22 [176] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [178] mahAnizIthasUtraM mUlaM] AgamasuttANi saTIkaM-23 [179] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-24-25 [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-26 [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-26 [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-27 [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-28-29 [184] nandI-cUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 [186] Agama-viSaya-zana (bhAgama16 viSayAnubha) prakAzana 139 thI 186 Agamasthata prakAzane pragaTa karela che. 10
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda 9 [187] Agamasaddakoso - 1 [188] Agamasaddakoso - 2 [189] Agamasaddakoso - 3 [190] Agamasaddakoso - 4 a... au ka....dha na.... ya ra....ha prakAzana 187 thI 190 Agamasuta pagAsaNe pragaTa karela che. [191] AcArasUtra - hindI anuvAda [192] sUtrakRtasUtra - hindI anuvAda[193] sthAnasUtra - hindI anuvAda [194] samavAyasUtra - hindI anuvAda [195] bhagavatIsUtra - hindI anuvAda [196] jJAtAdharmakathAsUtra - hindI anuvAda [197] upAsakadazAsUtra - hindI anuvAda [198] antakRddazAsUtra - hindI anuvAda [199] anuttaropapAtikadazAsUtra - hindI anuvAda [200] praznavyAkaraNasUtra - hindI anuvAda [201] vipAkazrutasUtra - hindI anuvAda [202] aupapAtikasUtra - hindI anuvAda [203] rAjaprazniyasUtra - hindI anuvAda [204] jIvAjIvAbhigamasUtra - hindI anuvAda [205] prajJApanAsUtra - hindI anuvAda [206] sUryaprajJaptisUtra - hindI anuvAda [207] caMdraprajJaptisUtra - hindI anuvAda [208] jaMbUdvIpaprajJaptisUtra - hindI anuvAda [209] nirayAvalikAsUtra - hindI anuvAda [210] kalpavataMsikAsUtra - hindI anuvAda [211] puSpitAsUtra - hindI anuvAda [212] puSpicUlikAsUtra - hindI anuvAda [213] vahidazAsUtra - hindI anuvAda [214] catuH zaraNasUtra - hindI anuvAda [215] AturapratyAkhyAnasUtra - hindI anuvAda [216] mahApratyAkhyAnasUtra - hindI anuvAda [217] bhaktaparijJAsUtra- hindI anuvAda 11 AgamasUtra - 1 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 2 AgamasUtra - 2 AgamasUtra - 3,4,5 pajjatA pajjatA pajjatA pajjatA AgamasUtra - 5 AgamasUtra - 5 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 6 AgamasUtra - 7 AgamasUtra - 7, 8 AgamasUtra - 8 AgamasUtra - 8 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9 AgamasUtra - 9
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda OM [218] taMdulavaicArikasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [219] saMstArakasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [220] gacchAcArasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [221] candravedhyakasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [222] gaNividyAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [223] devendrastavasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [224] vIrastavasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [225] nizIthasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [226] bRhatkalpasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [227] vyavahArasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [228] dazAzrutaskandhasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [229] jItakalpasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [230] mahAnizIthasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10,11 [231] AvazyakasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-11 [232] oghaniyukti hindIanuvAda AgamasUtra-11 [233] piNDaniyukti hindIanuvAda AgamasUtra-11 [234] dazavaikAlikasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 [235] uttarAdhyayanasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 [236] nandIsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 [237] anuyogadvArasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 prakAzana-101 thI 237 - zrI zrata prakAzana nidhie pragaTa karela che. - 12 12
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda OM AgamasUtra-bhAga-9-anukrama (18) jambUdvIpaprajJaptisUtra-hindIanuvAda-anukrama) krama vakSaskAra pahalA dusarA tIsarA cauthA pAMcavAM chaTThA sAtavAM anukrama 1-21 22-53 54-126 127-211 212-244 245-249 250-365 pRSThAMka 17-23 23-40 40-69 69-98 98-110 110-111 111-131 (19/ nirayAvalikAsUtra-hindIanuvAda-anukrama) krama adhyayana anukrama 1-19 and. kAla sukAla tIsare se dasavAM pRSThAMka 132-145 145-146 146- - 20- - 21- - 13
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda 20 kalpavataMsikAsUtra-hindIanuvAda-anukrama) krama adhyayana | anukrama | padma mahApadma tIsare se dasavAM / / / pRSThAMka 147-148 148- - 148- - (21 puSpikAsUtra-hindIanuvAda-anukrama) krama adhyayana anukrama candra 1-3 4- - __ pRSThAMka 149-150 150-151 151-156 156-163 163-164 164-165 165- - sUrya zukra bahuputrikA pUrNabhadra mANibhadra sAtavAM se dasavAM 39 (22 puSpacUlikAsUtra-hindIanuvAda-anukrama) | krama | | 1 | adhyayana eka se daza anukrama 1-3 | pRSThAMka / 166-168 14
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama 9 2 krama 1 2 3 MY 4 6 krama 1 2 3 4 5 2 AgamasUtra hindI anuvAda 9 23) vahidasAsUtra - hindI anuvAda - anukrama adhyayana niSadha dusare se bArahavAM adhikAra Avazyaka- arthAdhikAra maMgala Adi cAra zaraNa duSkRta sukRta anumodanA upasaMhAra (24) catuH zaraNasUtra - hindI anuvAda - anukrama adhikAra anukrama 1-3 4-5 prarUpaNA pratikramaNa Adi AlocanA AlocanA dAyaka - grAhaka svarUpa asamAdhimaraNa paMDitamaraNa evaM ArAdhanA 15 anukrama 1-7 8-9 10-48 49-54 55-58 59-63 pRSThAMka 169-172 173 25 AturapratyAkhyAnasUtra - hindIanuvAda - anukrama anukrama 1-10 11-33 33-36 37-45 46-71 pRSThAMka 174 174 174-177 177 177-178 178 - - - pRSThAMka 179 179-181 181 182182-184
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda ? (26 / mahApratyAkhyAnasUtra-hindIanuvAda-anukrama) krama anukrama pRSThAMka adhikAra maMgala vosirAnA aura khAmaNA nindA-gardA ityAdi bhAvanA mithyAtvatyAga, AlocanA, prAyazcita vividha dharmopadeza ityAdi 1-2 3-7 8-12 13-17 18-36 37-142 185- - 185- - 185- - 185-186 186-187 187-193 >> 30 27 / bhaktaparijJAsUtra-hindIanuvAda-anukrama) anukrama | pRSThAMka 1-4 adhikAra maMgala evaM jJAna kI mahattA zAzvata-azAzvata sukha maraNa ke bheda AlocanA-prAyazcitta vrata-sAmAyika AropaNa Adi AcaraNA-khAra 8-11 12-23 24-33 34-172 194- - 194194- - 194-195 195-196 196-205 28 tandulavaicArikasUtra-hindIanuvAda-anukrama) krama anukrama | pRSThAMka WW. adhikAra maMgala aura dvAra nirUpaNa garbhaprakaraNa prANIkI daza dazAeM dharma upadeza evaM phala deha saMhanana aura AhAra Adi kAlapramANa anityatva-azucitvAdi prarUpaNA upadeza evaM upasaMhAra 206- - 5-42 206-209 43-57 209-210 58-64 210-212 65-74 212-214 75-95 214-215 96-116 215-217 117-161 | 217-222 I wou 16
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 namo namo nimmaladasaNassa | 18 | jambUdvIpaprajJapti upAMgasUtra-7-hindI anuvAda ( vakSaskAra-1 [1] arihaMta bhagavaMto ko namaskAra ho / usa kAla, usa samaya, mithilA nAmaka nagarI thI / vaha vaibhava, surakSA, samRddhi Adi vizeSatAoM se yukta thI / mithilA nagarI ke bAhara izAna koNa meM mANibhadra nAmaka caitya thA / jitazatru rAjA thA / dhAriNI paTarAnI thI / taba bhagavAn mahAvIra vahA~ samavasRta hue loga apane-apane sthAnoM se khAnA hue, bhagavAn ne dharmadezanA dI / loga vApasa lauTa gaye / [2] usI samaya kI bAta hai, bhagavAn mahAvIra ke jyeSTha antevAsI-ziSya indrabhUti nAmaka anagAra-jo gautama gotra meM utpanna the, jinakI U~cAI sAta hAtha thI, samacaturasra saMsthAnasaMsthita, jo vajra-RSabha-nArAca-saMhanana, kasauTI para aMkita svarNa-rekhA kI AbhA lie hue kamala ke samAna jo gauravarNa the, jo ugra tapasvI, dIptatapasvI, tapta-tapasvI, jo mahAtapasvI, prabala, ghora, ghora-guNa, ghora-tapasvI, ghora-brahmacArI, utkSipta-zarIra evaM saMkSipta-vipula-tejolezya the / ve bhagavAn ke pAsa Aye tIna bAra pradakSiNA kI, vaMdana-namaskAra kiyA / aura bole [3] bhagavan ! jambUdvIpa kahA~ hai ? kitanA bar3A hai ? usakA saMsthAna kaisA hai ? usakA AkAra-svarUpa kaisA hai ? gautama ! yaha jambUdvIpa saba dvIpa-samudroM meM Abhyantara haisabase choTA hai, gola hai, tela meM tale pUe jaisA gola hai, ratha ke pahie jaisA, kamala kI karNikA jaisA, pratipUrNa candra jaisA gola hai, apane gola AkAra meM yaha eka lAkha yojana lambA-caur3A hai / isakI paridhi 316227 yojana, 3 kosa, 128 dhanuSa aura sAr3he teraha aMgula se kucha adhika hai / [4] vaha eka vajramaya jagatI dvArA saba ora se veSTita hai / vaha jagatI ATha yojana UMcI hai / mUla meM bAraha yojana caur3I, bIca meM ATha yojana caur3I aura Upara cAra yojana cauGI hai / mUla meM vistIrNa, madhya meM saMkSipta tathA Upara patalI hai / usakA AkAra gAya kI pUMcha jaisA hai / vaha sarva ratnamaya, svaccha, sukomala, cikanI, ghuTI huI-sI-tarAsI huI-sI, rajarahita, maila-rahita, kardama-rahita tathA avyAhata prakAzavAlI hai / vaha prabhA, kAnti tathA udyota se yukta hai, prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa, manojJa tathA pratirUpa hai / usa jagatI ke cAroM ora eka jAlIdAra gavAkSa hai / vaha AdhA yojana UMcA tathA 500 dhanuSa caur3A hai / sarva-ratnamaya, svaccha yAvat abhirUpa aura pratirUpa hai / / usa jagatI ke bIcoMbIca eka mahatI padmavaravedikA hai / vaha AdhA yojana U~cI aura pA~ca sau dhanuSa caur3I hai / usakI paridhi jagatI jitanI hai / vaha svaccha evaM sundara hai /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 AgamasUtra-hindI anuvAda padmavaravedikA kA varNana jaisA jIvA jIvAbhigamasUtra meM AyA hai, vaisA hI yahA~ samajha lenA / vaha dhruva, niyata, zAzvata (akSaya, avyaya, avasthita) tathA nitya hai / [5] usa jagatI ke Upara tathA padmavaravedikA ke bAhara eka vizAla vana-khaNDa hai / vaha kucha kama do yojana caur3A hai / usakI paridhi jagatI ke tulya hai / usakA varNana pUvokta AgamoM se jAna lenA cAhie / [6] usa vana-khaMDa meM eka atyanta samatala ramaNIya bhUmibhAga hai / vaha AliMgapuSkara-carma-puTa, samatala aura sundara hai / yAvat bahuvidha paMcaraMgI maNiyoM se, tRNoM se suzobhita hai / kRSNa Adi unake apane-apane vizeSa varNa, gandha, rasa sparza tathA zabda haiM / vahA~ puSkariNI, parvata, maMDapa, pRthvI-zilApaTTa haiM / vahA~ aneka vANavyantara deva evaM deviyAM Azraya lete haiM, zayana karate haiM, khar3e hote haiM, baiThate haiM, tvarvatana karate haiM, ramaNa karate haiM, manoraMjana karate haiM, krIDA karate haiM, surata-kriyA karate haiM / yoM ve apane pUrva Acarita zubha, kalyANakara vizeSa sukhoM kA upabhoga karate haiM / usa jagatI ke Upara padmavakhedikA ke bhItara eka vizAla vanakhaMDa hai / vaha kucha kama do yojana caur3A hai / usakI paridhi vedikA jitanI hai / vaha kRSNa yAvat tRNoM ke zabda se rahita hai / [7] bhagavan ! jambUdvIpa ke kitane dvAra haiM ? gautama ! cAra dvAra hai-vijaya, vaijayanta, jayanta tathA aparAjita / [8] bhagavan ! jambUdvIpa kA vijaya dvAra kahA~ hai ? gautama ! jambUdvIpa sthita mandara parvata kI pUrva dizA meM 45 hajAra yojana Age jAne para jambUdvIpa ke pUrva ke aMta meM tathA lavaNasamudra ke pUrvArdha ke pazcima meM sItA mahAnadI para jambUdvIpa kA vijaya dvAra hai / vaha ATha yojana U~cA tathA cAra yojana caur3A hai / usakA praveza-cAra yojana kA hai / vaha dvAra zveta hai / usakI stUpikA, uttama svarNa kI hai / dvAra evaM rAjadhAnI kA varNana jIvAbhigamasUtra ke samAna jAnanA / [9] jambUdvIpa ke eka dvAra se dUsare dvAra kA abAdhita antara kitanA hai ? [10] gautama ! vaha 79052 yojana evaM kucha kama Adhe yojana kA hai / [11] bhagavan ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM bharata nAmaka varSa-kSetra kahA~ hai ? gautama ! culla himavaMta parvata ke dakSiNa meM, dakSiNavartI lavaNasamudra ke uttara meM, pUrvavartI lavaNasamudra ke pazcima meM, pazcimavartI lavaNasamudra ke pUrva meM hai / isameM sthANuoM, kA~ToM, U~cI-nIcI bhUmi, durgamasthAnoM, parvatoM, prapAtoM, avajharoM, nijharoM, gaDDoM, guphAoM, nadiyoM, drahoM, vRkSoM, gucchoM, gulmoM, latAoM, vistIrNa veloM, vanoM, vanaile hiMsaka pazuoM, tRNoM, taskaroM, DimboM, viplavoM, DamaroM, durbhikSa, duSkAla, pAkhaNDa, kRpaNoM, yAcakoM, Iti, mArI, kuvRSTi, anAvRSTi, rogoM, saMklezoM, kSaNakSaNavartI saMkSobhoM kI adhikatA hai-adhikAMzataH aisI sthitiyA~ haiM / vaha bharatakSetra pUrva-pazcima meM lambA tathA uttara-dakSiNa meM caur3A hai / uttara meM paryaMkasaMsthAna aura dakSiNa meM dhanupRSTha-saMsthAna-saMsthita hai, tIna ora se lavaNasamudra kA sparza kiye hue hai / gaMgAmahAnadI, sindhumahAnadI tathA vaitADhyaparvata se isa bharata kSetra ke chaha vibhAga ho gaye haiM / isa jambUdvIpa ke 190 bhAga karane para bharatakSetra usakA eka bhAga hotA hai / isa prakAra yaha 526-6/19 yojana caur3A hai / bharata kSetra ke ThIka bIca meM vaitADhya parvata hai, jo
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti - 1/11 bharatakSetra ko do bhAgoM meM vibhakta karatA hai / ve do bhAga dakSiNArdha bharata tathA uttarArdha bharata haiM / 19 [12] bhagavan ! jambUdvIpa meM dakSiNArdha bharata kSetra kahA~ hai ? gautama ! vaitADhyaparvata ke dakSiNa meM, dakSiNa- lavaNasamudra ke uttara meM, pUrva- lavaNasamudra ke pazcima meM tathA pazcima- lavaNasamudra pUrva meM jambU nAmaka dvIpa ke antargata hai / vaha pUrva - pazcima meM lambA tathA uttara-dakSiNa meM caur3A hai / yaha arddha-candra- saMsthAna - saMsthita hai-tIna ora se lavaNasamudra kA sparza kiye hue hai| gaMgA aura sindhu mahAnadI se vaha tIna bhAgoM meM vibhakta ho gayA hai / vaha 238-3/19 yojana caur3A hai / usakI jIvA pUrva-pazcima lambI hai / vaha do ora se lavaNasamudra kA sparza kie hue hai / apanI pazcimI koTi se vaha pazcima - lavaNa samudra kA tathA pUrvI koTi se pUrvalavaNasamudra kA sparza kiye hue hai / dakSiNArdha bharata kSetra kI jIvA 9748 - 12 / 19 yojana hai / usakA dhanuSya - pRSTha - dakSiNArdha bharata ke jIvopamita bhAga kA pRSTha bhAga dakSiNa meM 9766-1/19 yojana se kucha adhika hai / yaha paridhi kI apekSA se varNana hai / bhagavan ! dakSiNArdha bharatakSetra kA AkAra - svarUpa kaisA hai ? gautama ! usakA ati samatala ramaNIya bhUmibhAga hai / vaha muraja ke UparI bhAga Adi ke sadRza samatala hai / vaha anekavidha paMcaraMgI maNiyoM tathA tRNoM se suzobhita hai / dakSiNArdha bharata meM manuSyoM kA AkArasvarUpa kaisA hai ? gautama ! dakSiNArdha bharata meM manuSyoM kA saMhanana, saMsthAna, U~cAI, AyuSya bahuta prakAra kA hai / ve bahuta varSoM kA AyuSya bhogate haiM / AyuSya bhogakara kaI narakagati meM, kaI tiryaJcagati meM, kaI manuSyagati meM tathA kaI devagati meM jAte haiM aura kaI siddha, buddha, mukta evaM parinirvRtta hote haiM evaM samasta duHkhoM kA anta karate haiM / [13] bhagavan ! jambUdvIpa ke bharatakSetra meM vaitADhya parvata kahA~ hai ? gautama ! uttarArdha bharatakSetra ke dakSiNa meM, dakSiNArdha bharatakSetra ke uttara meM, pUrva-lavaNa samudra ke pazcima meM, pazcima- lavaNasamudra ke pUrva meM hai / vaha pUrva-pazcima meM lambA tathA uttara-dakSiNa meM caur3A hai| apane pUrvI kinAre se pUrva - lavaNasamudra kA tathA pazcimI kinAre se pazcimI - lavaNa - samudra kA sparza kiye hue hai / vaha paccIsa yojana UMcA hai aura savA chaha yojana jamIna meM gaharA hai / vaha pacAsa yojana lambA hai / isakI bAhA - pUrva-pazcima meM 488 - 16 / 19 yojana hai / uttara meM vaitADhyaparvata kI jIvA pUrvI kinAre se pUrva lavaNasamudra kA tathA pazcima kinAre se pazcimalavaNasamudra kA sparza kiye hue hai / jIvA 1072-12/19 yojana lambI hai / dakSiNa meM usakI dhanuSyapIThikA kI paridhi 10743 - 15/19 yojana hai / vaitADhya parvata rucakasaMsthAna - saMsthita hai, vaha sarvathA rajatamaya hai / svaccha, sukomala, cikanA, ghuTA huA-sA, tarAzA huA-sA, raja-rahita, maila-rahita kardama-rahita tathA kaMkar3a- rahita hai / vaha prabhA, kAnti evaM udyota se yukta hai, prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa hai / vaha apane donoM pArzvabhAgoM meM do padmavedikAoM tathA vana khaMDoM se sampUrNataH ghirA hai / ve padmavaravedikAe~ AdhA yojana U~cI tathA pA~ca sau dhanuSa caur3I haiM, parvata jitanI hI lambI haiM / ve vana-khaMDa kucha kama do yojana caur3e haiM, kRSNa varNa tathA kRSNa AbhA se yukta haiM / vaitADhya parvata ke pUrva-pazcima meM do guphAeM haiM / ve uttara-dakSiNa lambI tathA pUrva-pazcima caur3I haiM / unakI lambAI pacAsa yojana, caur3AI bAraha yojana tathA UMcAI ATha yojana hai / unake vajraratnamaya-kapATa haiM, do
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 AgamasUtra-hindI anuvAda do bhAgoM ke rUpa meM nirmita, samasthita kapATa itane saghana-nizchidra yA niviDa haiM, jisase guphAoM meM praveza karanA duHzakya hai / una donoM guphAoM meM sadA aMdherA rahatA hai / ve graha, candra, sUrya tathA nakSatroM ke prakAza se rahita haiM, abhirUpa evaM pratirUpa haiM / una guphAoM ke nAma tamisraguphA tathA khaMDaprapAtaguphA haiM / vahA~ kRtamAlaka tathA nRtyamAlaka do deva nivAsa karate haiM / ve mahAn aizvaryazAlI, dyutimAn, balavAn, yazasvI, sukhI tathA bhAgyazAlI haiM / palyopamasthitika haiN| una vanakhaMDoM ke bhUmibhAga bahuta samatala aura sundara haiM / vaitADhya parvata ke donoM pArzva meM daza-daza yojana kI U~cAI para do vidyAdhara zreNiyA~ haiM / ve pUrva-pazcima lambI tathA uttara-dakSiNa caur3I haiM / unakI caur3AI daza-daza yojana tathA lambAI parvata jitanI hI hai / ve donoM pArzva meM do-do padmavaravedikAoM tathA do-do vanakhaMDoM se pariveSTita haiM / ve padmavaravedikAeM U~cAI meM AdhA yojana, caur3AI meM pA~ca sau dhanuSa tathA lambAI meM parvata-jitanI hI haiM / vanakhaMDa bhI lambAI meM vedikAoM jitane hI haiM / bhagavan ! vidyAdhara-zreNiyoM kI bhUmi kA AkAra-svarUpa kaisA hai ? gautama ! unakA bhUmibhAga bar3A samatala ramaNIya hai / vaha muraja ke UparI bhAga Adi kI jyoM samatala hai / vaha bahuta prakAra ke maNiyoM tathA tRNoM se suzobhita hai / dakSiNavartI vidyAdharazreNi meM gaganavallabha Adi pacAsa vidyAdhara nagara haiM- / uttaravartI vidyAdhara zreNi meM rathanUpuracakravAla Adi ATha nagara haiM- / isa prakAra dakSiNavartI evaM uttaravartI donoM vidyAdhara-zreNiyoM ke nagaroM kI saMkhyA 110 hai / ve vidyAdhara-nagara vaibhavazAlI, surakSita evaM samRddha haiM / vahA~ ke nivAsI tathA anya bhAgoM se Aye hue vyakti vahA~ Amoda-pramoda ke pracura sAdhana hone se pramudita rahate haiM / yAvat vaha prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa hai / una vidyAdharanagaroM meM vidyAdhara rAjA nivAsa karate haiM / ve mahAhimavAn parvata ke sadRza mahattA tathA malaya, meru evaM mahendra saMjJaka parvatoM ke sadRza pradhAnatA yA viziSTatA liye hue haiM / bhagavan ! vidyAdharazreNiyoM ke manuSyoM kA AkAra-svarUpa kaisA hai ? gautama ! vahA~ ke manuSyoM kA saMhanana, saMsthAna, U~cAI evaM AyuSya bahuta prakAra kA hai / ve bahuta varSoM kA AyuSya bhogate haiM yAvat saba duHkhoM kA aMta karate haiM / una vidyAdhara-zreNiyoM ke bhUmibhAga se vaitADhya parvata ke donoM ora daza-daza yojana Upara do Abhiyogya-zreNiyAM, vyantara deva-vizeSoM kI AvAsa-paMktiyAM haiM / ve pUrva-pazcima lambI tathA uttara-dakSiNa caur3I haiM / unakI caur3AI daza-daza yojana tathA lambAI parvata jitanI hai / ve donoM zreNiyAM apane donoM ora do-do padmavaravedikAoM evaM do-do vanakhaMDoM se pariveSTita haiN| lambAI meM donoM parvata-jitanI haiM / bhagavan ! Abhiyogya-zreNiyoM kA AkAra-svarUpa kaisA hai ? gautama ! unakA bar3A samatala, ramaNIya bhUmibhAga hai / maNiyoM evaM tRNoM se upazobhita hai / maNiyoM ke varNa, tRNoM ke zabda Adi anyatra vistAra se varNita haiM / vahA~ bahuta se deva, deviyAM Azraya lete haiM, zayana karate haiM, yAvat vizeSa sukhoM kA upayoga karate haiM / una abhiyogya-zreNiyoM meM devarAja, devendra zakra ke soma, yama, varuNa tathA vaizramaNa devoM ke bahuta se bhavana haiM / ve bhavana bAhara se gola tathA bhItara se caurasa haiM / vahA~ devarAja, devendra zakra ke atyanta Rddhisampanna, dyutimAn, tathA saukhyasampanna soma, yama, varuNa evaM vaizramaNa saMjJaka Abhiyogika deva nivAsa karate haiM / una Abhiyogya-zreNiyoM ke ati samatala, ramaNIya bhUmibhAga se vaitADhya parvata ke donoM pArzva meM
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-1/13 21 pA~ca-pA~ca yojana U~ce jAne para vaitADhya parvata kA zikhara-tala hai / vaha pUrva-pazcima lamvA tathA uttara-dakSiNa caur3A hai / usakI caur3AI daza yojana hai, lambAI parvata-jitanI hai / vaha eka padmavaravedikA se tathA eka vanakhaMDa se cAroM ora pariveSTita hai / bhagavan ! vaitADhya parvata ke zikhara-tala kA AkAra-svarUpa kaisA hai ? gautama ! usakA bhUmibhAga bahuta samatala tathA ramaNIya hai / vaha mRdaMga ke Upara ke bhAga jaisA samatala hai / vavidha paMcaraMgI maNiyoM se upazobhita hai / vahA~ sthAna-sthAna para vAvar3iyAM evaM sarovara haiM / vahA~ aneka vANavyantara deva, deviyAM nivAsa karate haiM, pUrva-AcIrNa puNyoM kA phalabhoga karate haiM / bhagavan ! jambUdvIpa ke antargat bharatakSetra meM vaitADhya parvata ke kitane kUTa haiM ? gautama ! nau kUTa haiM / siddhAyatanakUTa, dakSiNArdhabharatakUTa, khaNDaprapAtaguhAkUTa, maNibhadrakUTa, vaitADhyakUTa, pUrNabhadrakUTa, tamisraguhAkUTa, uttarArdhabharatakUTa, vaizramaNakUTa / [14] bhagavan ! jambUdvIpa ke bharatakSetra meM vaitADhyaparvata para siddhAyatanakUTa kahA~ hai ? gautama ! pUrva lavaNasamudra ke pazcima meM, dakSiNArdha bharatakUTa ke pUrva meM hai / vaha chaha yojana eka kosa U~cA, mUla meM chaha yojana eka kosa caur3A, madhya meM kucha kama pA~ca yojana caur3A tathA Upara kucha adhika tIna yojana caur3A hai / mUla meM usakI paridhi kucha kama bAIsa yojana, madhya meM kucha kama pandraha tathA Upara kucha adhika nau yojana kI hai / vaha mUla meM vistIrNa, madhya meM saMkSipta tathA Upara patalA hai / vaha gopuccha-saMsthAna-saMsthita hai / vaha sarva-ratnamaya, svaccha, sukomala tathA sundara hai / vaha eka padmavakhedikA evaM eka vanakhaMDa se saba ora se pariveSTita hai / donoM kA parimANa pUrvavat hai / siddhAyatana kUTa ke Upara ati samatala tathA ramaNIya bhUmibhAga hai / vaha mRdaMga ke UparI bhAga jaisA samatala hai / vahA~ vANavyantara deva aura deviyAM vihAra karate haiM / usa bhUmibhAga ke ThIka bIca meM eka bar3A siddhAyatana hai / vaha eka kosa lambA, AdhA kosa caur3A aura kucha kama eka kosa U~cA hai / vaha abhyunnata, suracita vedikAoM, toraNoM tathA sundara puttalikAoM se suzobhita hai / usake ujjvala stambha cikane, viziSTa, sundara AkAra yukta uttama vaiDUrya maNiyoM se nirmita haiM / usakA bhUmibhAga vividha prakAra ke maNiyoM aura ratnoM se khacita hai, ujjvala hai, atyanta samatala tathA suvibhakta hai / usameM IhAmRga, vRSabha, turaga, manuSya, magara, pakSI, sarpa, kinnara, kastUrI-mRga, zarabha, ca~vara, hAthI, vanalatA yAvat padmalatA ke citra aMkita haiM / usakI stUpikA svarNa, maNi aura ratnoM se nirmita hai / vaha siddhAyatana aneka prakAra kI paMcaraMgI maNiyoM se vibhUSita hai / usake zikharoM para aneka prakAra kI paMcaraMgI dhvajAe~ tathA ghaMTe lage haiM / vaha sapheda raMga kA hai / vaha itanA camakIlA hai ki usase kiraNeM prasphuTita hotI haiM / vahA~ kI bhUmi gobara Adi se lipI hai / yAvat sugandhita dhue~ kI pracuratA se vahA~ gola-gola dhUmamaya challe se bana rahe haiM / ) usa siddhAyatana kI tIna dizAoM meM tIna dvAra haiM / ve dvAra pAMca sau dhanuSa U~ce aura DhAI sau dhanuSa caur3e haiM / unakA utanA hI praveza-parimANa hai / unakI stUpikAe~ zveta-uttamasvarNanirmita haiM / usa siddhAyatana meM bahuta samatala, sundara bhUmibhAga hai, jo mRdaMga Adi ke UparI bhAga ke sadRza samatala hai / usa bhUmibhAga ke ThIka bIca meM devacchandaka hai / vaha pA~ca sau dhanuSa lambA, pA~ca sau dhanuSa caur3A aura kucha adhika pA~ca sau dhanuSa U~cA hai, sarva ratnamaya hai / yahA~ jinotsedha parimANa-eka sau ATha jina-pratimAe~ haiM / yaha jinapratimA kA samagra
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda varNana jIvAjIvAbhigama sUtrAnusAra jAna lenA / [15] bhagavan ! vaitADhya parvata kA dakSiNArdha bharatakUTa kahA~ hai ? gautama ! khaNDaprapAtakUTa ke pUrva meM tathA siddhAyatanakUTa ke pazcima meM hai / usakA parimANa Adi varNana siddhAyatanakUTa ke barAbara hai / dakSiNArdha bharatakUTa ke ati samatala, sundara bhUmibhAga meM eka uttama prAsAda hai / vaha eka kosa U~cA aura AdhA kosa caur3A hai / apane se nikalatI prabhAmaya kiraNoM se vaha ha~satA-sA pratIta hotA hai, bar3A sundara hai / usa prAsAda ke ThIka bIca meM eka vizAla maNipIThikA hai / vaha pA~ca sau dhanuSa lambIcaur3I tathA aDhAI sau dhanuSa moTI hai, sarvaratnamaya hai / usa maNipIThikA ke Upara eka siMhAsana hai / bhagavan ! usakA nAma dakSiNArdha bharatakUTa kisa kAraNa par3A ? gautama ! dakSiNArdha bharatakUTa para atyanta RddhizAlI, yAvat eka palyopamasthitika deva rahatA hai / usake cAra hajAra sAmAnika deva, apane parivAra se parivRta cAra agramahiSiyA~, tIna pariSad, sAta senAeM, sAta senApati tathA solaha hajAra AtmarakSaka deva haiM / dakSiNArdha bharatakUTa kI dakSiNArdhA nAmaka rAjadhAnI hai, jahA~ vaha apane isa deva-parivAra kA tathA bahuta se anya devoM aura deviyoM kA Adhipatya karatA huA sukhapUrvaka nivAsa karatA hai, vihAra karatA hai-sukha bhogatA hai / bhagavan ! dakSiNArdha bharatakUTa deva kI dakSiNArdhA rAjadhAnI kahA~ hai ? gautama ! mandara parvata ke dakSiNa meM tirache asaMkhyAta dvIpa aura samudra lA~dhakara jAne para anya jambUdvIpa hai / vahA~ dakSiNa dizA meM 1200 yojana nIce jAne para hai / rAjadhAnI kA varNana vijayadeva kI rAjadhAnI sadRza jAnanA / isI prakAra kuTo ko jAnanA / ye kramazaH pUrva se pazcima kI ora haiM / [16] vaitADhya parvata ke madhya meM tIna kUTa svarNamaya haiM, bAkI ke sabhI parvatakUTa ratnamaya haiM / [17] jisa nAma ke kUTa hai, usI nAma ke deva hote hai-pratyeka deva kI eka-eka palyopama kI sthiti hotI hai / [18] maNibhadrakUTa, vaitADhyakUTa evaM pUrNabhadrakUTa-ye tIna kUTa svarNamaya haiM tathA bAkI ke chaha kUTa ratnamaya haiM / do para kRtyamAlaka tathA nRtyamAlaka nAmaka do visadRza nAmoM vAle deva rahate haiM / bAkI ke chaha kUToM para kUTasadRza nAma ke deva rahate haiM / mandara parvata ke dakSiNa meM tirache asaMkhyeya dvIpa samudroM ko lAMghate hue anya jambUdvIpa meM 12000 yojana nIce jAne para unakI rAjadhAniyAM haiM / unakA varNana vijayA rAjadhAnI jaisA samajha lenA / [19] bhagavan ! vaitADhya parvata ko 'vaitADhya parvata' kyoM kahate haiM ? gautama ! vaitADhya parvata bharata kSetra ko dakSiNArdha bharata tathA uttarArdha bharata nAmaka do bhAgoM meM vibhakta karatA huA sthita hai / usa para vaitADhyagirikumAra nAmaka parama RddhizAlI, eka palyopamasthitika deva nivAsa karatA hai / ina kAraNoM se vaha vaitADhya parvata kahA jAtA hai / isake atirikta vaitADhya parvata nAma zAzvata hai / yaha nAma kabhI nahIM thA, aisA nahIM hai, yaha kabhI nahIM hai, aisA bhI nahIM hai aura yaha kabhI nahIM hogA, aisA bhI nahIM hai / yaha thA, yaha hai, yaha hogA, yaha dhruva, niyata, zAzvata, akSaya, avyaya, avasthita evaM nitya hai / [20] bhagavan ! jambUdvIpa meM uttarArdha bharata nAmaka kSetra kahA~ hai ? gautama ! cullahimavaMta varSadhara parvata ke dakSiNa meM, vaitADhya parvata ke uttara meM, pUrva-lavaNasamudra ke pazcima meM, pazcima
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti - 1/20 lavaNasamudra ke pUrva meM hai / vaha pUrva-pazcima lambA aura uttara-dakSiNa caur3A hai, paryaMka-saMsthAnasaMsthita hai / vaha donoM tarapha lavaNa samudra kA sparza kiye hue hai / vaha gaMgA tathA sindhu mahAnadI dvArA tIna bhAgoM meM vibhakta hai / vaha 238 - 3/19 yojana caur3A hai / usakI bAhA pUrva-pazcima meM 1892 - 7 // / 19 yojana lambA hai / usakI jIvA uttara meM pUrva-pazcima lambI hai, lavaNasamudra kA donoM ora se sparza kiye hue hai / isakI lambAI kucha kama 144713/19 yojana hai / usakI dhanuSya-pIThikA dakSiNa meM 14528 - 11/19 yojana hai / yaha pratipAdana parikSepa - paridhi kI apekSA se hai / 23 bhagavan ! uttarArdha bharatakSetra kA AkAra svarUpa kaisA hai ? gautama ! usakA bhUmibhAga bahuta samatala aura ramaNIya hai / vaha muraja yA Dholaka ke UparI bhAga jaisA samatala hai, kRtrima tathA akRtrima maNiyoM se suzobhita hai / uttarArdha bharata meM manuSyoM kA AkAra -svarUpa kaisA hai ? gautama ! uttarArdha bharata meM manuSyoM kA saMhanana Adi vividha prakAra kA hai / ve bahuta varSoM AyuSya bhogakara yAvat siddha hote haiM, samasta duHkhoM kA anta karate haiM / [21] bhagavan ! jambUdvIpa meM uttarArdha bharatakSetra meM RSabhakUTa parvata kahA~ gautama ! himavAn parvata ke jisa sthAna se gaMgA mahAnadI nikalatI hai, usake pazcima meM, jisa sthAna se sindhu mahAnadI nikalatI hai, unake pUrva meM, cullahimadaMta varSadhara parvata ke dakSiNI mekhalAsannikaTastha pradeza meM hai / vaha ATha yojana U~cA, do yojana gaharA, mUla meM ATha yojana caur3A, bIca meM chaha yojana caur3A tathA Upara cAra yojana caur3A hai / mUla meM kucha adhika paccIsa yojana, madhya meM kucha adhika aThAraha yojana tathA Upara kucha adhika bAraha yojana paridhi yukta hai / mUla meM vistIrNa, madhya meM saMkSipta tathA Upara patalA hai / vaha gopuccha-saMsthAna- saMsthita hai, sampUrNataH jambUnada-svarNamaya hai, svaccha, sukomala evaM sundara hai / vaha eka padmavedikA tathA eka vanakhaNDa dvArA cAroM ora se pariveSTita hai / vaha bhavana eka kosa lambA, AdhA kosa caur3A, kucha kama eka kosa U~cA hai / vahA~ utpala, padma Adi haiM / RSabhakUTa ke anurUpa unakI apanI prabhA hai / vahA~ parama samRddhizAlI RSabha deva kA nivAsa hai, usakI rAjadhAnI hai, ityAdi pUrvavat jAna lenA / vakSaskAra - 1 - kA munidIparatnasAgarakRt hindI anuvAda pUrNa vakSaskAra-2 [22] bhagavan ! jambUdvIpa ke antargat bharatakSetra meM kitane prakAra kA kAla hai ? gautama ! prakAra kA, avasarpiNI tathA utsarpiNI kAla / avasarpiNI kAla kitane prakAra kA hai ? gautama ! chaha prakAra kA, suSama- suSamAkAla, suSamAkAla, suSama-duHSamAkAla, duHSamasuSamAkAla, duHSamAkAla, duHSama- duHpamAkAla / utsarpiNI kAla kitane prakAra kA hai ? gautama ! chaha prakAra kA, duHpama-duHSamAkAla yAvat suSama-suSamAkAla / bhagavan ! eka muhUrta meM kitane ucchvAsa - niHzvAsa haiM ? gautama ! asaMkhyAta samayoM ke samudAya rUpa sammilita kAla ko AvalikA kahA gayA hai / saMkhyAta AvalikAoM kA eka ucchvAsa tathA saMkhyAta AvalikAoM kA eka niHzvAsa hotA hai / [23] hRSTa-puSTa, aglAna, nIroga manuSya kA eka ucchvAsa- niHzvAsa prANa kahA
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 AgamasUtra-hindI anuvAda jAtA hai / [24] sAta prANoM kA eka stoka, sAta stokoM kA eka lava, 77 lavoM kA eka muhUrta hotA hai / [25]ucchvAsa-niHzvAsa kA eka muhUrta hotA hai / / [26] isa muhUrtapramANa se tIsa muhUrtoM kA eka ahorAtra, pandraha ahorAtra kA eka pakSa, do pakSoM kA eka mAsa, do mAsoM kI eka Rtu, tIna RtuoM kA eka ayana, do ayanoM kA eka saMvatsara-varSa, pAMca varSoM kA eka yuga, bIsa yugoM kA eka varSa-zataka, daza varSazatakoM kA eka varSa-sahasra, sau varSasahasroM kA eka lAkha varSa, caurAsI lAkha varSoM kA eka pUrvAMga, caurAsI lAkha pUrvAMgoM kA eka pUrva hotA hai / 84 lAkha pUrvo kA eka truTitAMga, 84 lAkha truTitAMgoM kA eka truTita, 84 lAkha truTitoM kA eka aDaDAMga, 84 lAkha aDaDAMgoM kA eka aDaDa, 84 lAkha aDaDoM kA eka avavAMga, 84 lAkha avavAMgoM kA eka avava, 84 lAkha avavoM kA eka huhukAMga, 84 lAkha huhukAMgoM kA eka huhuka, 84 lAkha huhukoM kA eka utpalAMga, 84 lAkha utpalAMgoM kA eka utpala, 84 lAkha utpaloM kA eka padmAMga, 84 lAkha padmAMgoM kA eka padma, 84 lAkha padmoM kA eka nalinAMga, 84 lAkha nalinAMgoM kA eka nalina, 84 lAkha nalinoM kA eka arthanipurAMga, 84 lAkha arthanipurAMgoM kA eka arthanipura, 84 lAkha arthanipuroM kA eka ayutAMga, 84 lAkha ayutAMgoM kA eka ayuta, 84 lAkha ayutoM kA eka nayutAMga, 84 lAkha nayutAMgoM kA eka nayuta, 84 lAkha nayutoM kA eka prayutAMga, 84 lAkha prayutAMgoM kA eka prayuta, 84 lAkha prayutoM kA eka cUlikAMga, 84 lAkha cUlikAMgoM kI eka cUlikA, 84 lAkha cUlikAoM kA eka zIrSaprahelikAMga tathA 84 lAkha zIrSaprahelikAMgoM kI eka zIrSaprahelikA hotI hai / yahA~ taka hI gaNita kA viSaya hai / yahA~ se Age aupamika kAla hai / [27] bhagavan ! aupamika kAla kA kyA svarUpa hai ? gautama ! aupamika kAla do prakAra kA hai-palyopama tathA sAgaropama / palyopama kA kyA svarUpa hai ? gautama ! palyopama kI prarUpaNA karU~gA-paramANu do prakAra kA hai-sUkSma tathA vyAvahArika paramANu / ananta sUkSma paramANu-pudgaloM ke eka-bhAvApanna samudAya se vyAvahArika paramANu niSpanna hotA hai / use zastra kATa nahIM sakatA / [28] koI bhI vyakti use teja zastra dvArA bhI chinna-bhinna nahIM kara sakatA / aisA sarvajJoM ne kahA hai / vaha (vyAvahArika paramANu) sabhI pramANoM kA Adi kAraNa hai / [29] ananta vyAvahArika paramANuoM ke samudAya-saMyoga se eka utzlakSNazlakSiNakA hotI hai / ATha utzlakSNazlakSNikAoM kI eka zlakSNazlakSNikA hotI hai / ATha zlakSNazlakSNikAoM kA eka urdhvareNu hotA hai / ATha urdhvareNuoM kA eka trasareNu hotA hai| ATha trasareNuoM kA eka rathareNu hotA hai / ATha sthareNuoM kA devakuru tathA uttarakuru nivAsI manuSyoM kA eka bAlAgra hotA hai / ina ATha bAlAroM kA harivarSa tathA ramyakavarSa nivAsI manuSyoM kA eka bAlAgra hotA hai / ina ATha bAlAnoM kA haimavata tathA hairaNyavata nivAsI manuSyoM kA eka bAlAgra hotA hai / ina ATha bAlAroM kA pUrvavideha evaM aparavideha nivAsI manuSyoM kA eka bAlAgra hotA hai / ina ATha bAlAnoM kI eka lIkha hotI hai / ATha lIkhoM
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-2/29 kI eka jUM hotI hai / ATha jUoM kA eka yavamadhya hotA hai / ATha yavamadhyoM kA eka aMgula hotA hai / chaH aMguloM kA eka pAda hotA hai / bAraha aMguloM kI eka vitasti hotI hai / cauvIsa aMguloM kI eka ratni hotA hai / ar3atAlIsa aMguloM kI eka kukSi hotI hai / chiyAnave aMguloM kA eka akSa hotA hai / isI taraha chiyAnave aMguloM kA eka daMDa, dhanuSa, juA, mUsala tathA nalikA hotI hai / 2000 dhanuSoM kA eka gavyUta hotA hai / cAra gavyUtoM kA eka yojana hotA hai / isa yojana-parimANa se eka yojana lambA, eka yojana caur3A, eka yojana U~cA tathA isase tIna gunI paridhi yukta palya ho / devakuru tathA uttarakuru meM eka dina, yAvat adhikAdhika sAta dina-rAta ke janme yaugalika ke prarUDha bAlAnoM se usa palya ko itane saghana, Thosa, nicita, nibiDa rUpa meM bharA jAe ki ve bAlAgra na kharAba hoM, na vidhvasta hoM, na unheM agni jalA sake, na vAyu ur3A sake, na ve sar3e-galeM / phira sau-sau varSa ke bAda eka-eka bAlAgra nikAle jAte rahane para jaba vaha palya bilkula khAlI ho jAe, bAlAgroM se rahita ho jAe, nirlipta ho jAe, taba taka kA samaya eka palyopama kahA jAtA hai / [30] aise kor3Akor3I palyopama kA dasa gunA eka sAgaropama kA parimANa hai / [31] aise sAgaropama parimANa se suSamasuSamA kA kAla cAra kor3Akor3I sAgaropama, suSamA kA kAla tIna kor3Akor3I sAgaropama, suSamaduHSamA kA kAla do koDAkor3I sAgaropama, duHSamasuSamA kA kAla 42000 varSa kama eka kor3Akor3I sAgaropama, duHSamA kA kAla 21000 varSa tathA duHSamaduHSamA kA kAla 21000 varSa hai / avasarpiNI kAla ke chaha AroM kA parimANa hai / utsarpiNI kAla kA parimANa isase ulaTA hai / isa prakAra avasarpiNI kA kAla dasa sAgaropama kor3Akor3I tathA utsarpiNI kA kAla bhI dasa sAgaropama kor3Akor3I haiM / donoM kA kAla bIsa kor3Akor3I sAgaropama hai / [32] jambUdvIpa ke bharatakSetra meM isa avasarpiNI kAla ke suSamasuSamA nAmaka prathama Are meM, jaba vaha apane utkarSa kI parAkASThA meM thA, bharatakSetra kA AkAra-svarUpa avasthitisaba kisa prakAra kA thA ? gautama ! usakA bhUmibhAga bar3A samatala tathA ramaNIya thA / muraja ke UparI bhAga kI jyoM vaha samatala thA / nAnA prakAra ke kAle yAvat sapheda maNiyoM evaM tRNoM se vaha upazobhita thA / ityAdi varNana pUrvavat / usa samaya bharatakSetra meM uddAla, kuddAla, muddAla, kRttamAla, nRttamAla, dantamAla, nAgamAla, zrRMgamAla, zaMkhamAla tathA zvetamAla nAmaka vRkSa the / unakI jar3e DAbha tathA dUsare prakAra ke tRNoM se rahita thIM / ve uttama mUla, kaMda, skandha, tvacA, zAkhA, pravAla, patra, puSpa, phala tathA bIja se sampanna the / ve pattoM, phUloM aura phaloM se Dhake rahate tathA atIva kAnti se suzobhita the / usa samaya bharatakSetra meM jahA~-tahA~ bahuta se bherutAla, herutAla, merutAla, prabhatAla, sAla, sarala, saptaparNa, supArI, khajUra tathA nAriyala ke vRkSoM ke vana the / unakI jar3eM DAbha tathA dUsare prakAra ke tRNoM se rahita thIM / usa samaya bharatakSetra meM jahA~-tahA~ aneka serikA, navamAlikA, koraMTaka, bandhujIvaka, mano'vadya, bIja, bANa, karNikAra, kubjaka, siMduvAra, mudgara, yUthikA, mallikA, vAsaMtikA, vastula, kastula, zaivAla, agasti, magadaMtikA, caMpaka, jAtI, navanItikA, kunda tathA mahAjAtI ke gulma the / ve ramaNIya, bAdaloM kI ghaTAoM jaise gahare, paMcaraMge phUloM se yukta the / vAyu se
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda prakaMpita apanI zAkhAoM ke agrabhAga se gire hue phUloM se ve bharatakSetra ke ati samatala, ramaNIya bhUmibhAga ko surabhita banA dete the / bharatakSetra meM usa samaya jahA~-tahA~ aneka padmalatAe~ yAvat zyAmalatAe~ thIM / ve latAe~ saba RtuoM meM phUlatI thIM, yAvat kalaMgiyA~ dhAraNa kiye rahatI thIM / usa samaya bharatakSetra meM jahA~-tahA~ bahuta sI vanarAjiyA~ thIM / ve kRSNa, kRSNa AbhAyukta ityAdi anekavidha vizeSatAoM se vibhUSita thIM / puSpa-parAga ke saurabha se matta bhramara, koraMka, bhRgAraka, kuMDalaka, cakora, nandImukha, kapila, piMgalAkSaka, karaMDaka, cakravAka, bataka, haMsa Adi aneka pakSiyoM ke jor3e unameM vicaraNa karate the / ve vanarAjiyA~ pakSiyA~ ke madhura zabdoM se sadA pratidhvanita rahatI thIM / una vanarAjiyoM ke pradeza kusumoM kA Asava pIne ko utsuka, madhura guMjana karate hue bhramariyoM ke samUha se parivRta, dRpta, matta bhramaroM kI madhura dhvani se mukharita the / ve vanarAjiyA~ bhItara kI ora phaloM se tathA bAhara kI ora puSpoM se Acchanna thIM / vahA~ ke phala svAdiSTa hote the / vahA~ kA vAtAvaraNa nIroga thA / ve kA~ToM se rahita thiiN| taraha-taraha ke phUloM ke gucchoM, latAoM ke gulmoM tathA maMDapoM se zobhita thIM / mAno ve unakI aneka prakAra kI sundara dhvajAe~ hoM / vAvar3iyA~, puSkariNI, dIrghikA-ina saba ke Upara sundara jAlagRha bane the / ve vanarAjiyA~ aisI tRptiprada sugandha chor3atI thIM, jo bAhara nikalakara puMjIbhUta hokara bahuta dUra phaila jAtI thIM, bar3I manohara thIM / una vanarAjiyoM meM saba RtuoM meM khilane vAle phUla tathA phalane vAle phala pracura mAtrA meM paidA hote the / ve suramya, prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa tathA pratirUpa thIM / [33] usa samaya bharatakSetra meM jahA~-tahA~ mattAMga nAmaka kalpavRkSa-samUha the / ve candraprabhA, maNizilikA, uttama madirA, uttama vAruNI, uttama varNa, gandha, rasa tathA sparza yukta, balavIryaprada suparipakva pattoM, phUloM aura phaloM ke rasa evaM bahuta se anya puSTiprada padArthoM se saMyoga se niSpanna Asava, madhu, meraka, surA aura bhI bahuta prakAra ke madya, tathAvidha kSetra, sAmagrI ke anurUpa phaloM se paripUrNa the / unakI jar3eM DAbha tathA dUsare prakAra ke tRNoM se vizuddha-rahita thIM / isI prakAra yAvat aneka kalpavRkSa the / [34] usa samaya bharatakSetra meM manuSyoM kA AkAra-svarUpa kaisA thA ? gautama ! usa samaya vahA~ ke manuSya bar3e sundara, darzanIya, abhirUpa evaM pratirUpa the / unake caraNa-sundara racanA yukta tathA kachue kI taraha uThe hue hone se manojJa pratIta hote the ityAdi varNana pUrvavat / bhagavan ! usa samaya bharatakSetra meM striyoM kA AkAra-svarUpa kaisA thA ? gautama ! ve striyAMusa kAla kI striyA~ zreSTha tathA sarvAMgasundariyA~ thIM / ve uttama mahilocita guNoM se yukta thiiN| unake paira atyanta sundara, viziSTa pramANopeta, mRdula, sukumAra tathA kacchapasaMsthAna-saMsthita the| pairoM kI aMguliyA~ sarala, komala, paripuSTa-evaM susaMgata thIM / aMguliyoM ke nakha samunnata, ratida, patale, tAmra varNa ke halake lAla, zuci, snigdha the / unake jaMghA-yugala roma rahita, vRtta, ramyasaMsthAna yukta, utkRSTa, prazasta lakSaNa yukta, adveSya the / unake jAnu-maMDala sunirmita, sugUDha tathA anupalakSya the, sudRDha snAyu-baMdhanoM se yukta the / unake Uru kele ke staMbha jaise AkAra se bhI adhika sundara, ghAvoM ke cihnoM se rahita, sukumAra, sukomala, mAMsala, avirala, sama, sadRza-parimANa yukta, sugaThita, sujAta, vRtta, gola, pIvara, niraMtara the / unake zroNipradeza akhaMDita dyUta-phalaka jaise AkAra yukta prazasta, vistIrNa, tathA bhArI the / vizAla, mAMsala,
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-2/34 27 sugaThita aura atyanta sundara the / unakI deha ke madhyabhAga vajraratna jaise suhAvane, uttama lakSaNa yukta, vikRta udara rahita, trivalI yukta, golAkAra evaM patale the / unakI romarAjiyA~ sarala, sama, saMhita, uttama, patalI, kRSNa varNayukta, cikanI, Adeya, lAlityapUrNa, tathA suracita, suvibhakta, kAnta, zobhita aura rucikara thIM / nAbhi gaMgA ke bhaMvara kI taraha gola, ghumAvadAra, sundara, vikasita hote kamaloM ke samAna vikaTa thIM / unake kukSipradeza, aspaSTa, prazasta, the / pasavAr3e sannata, saMgata, suniSpanna, manohara the / dehayaSTiyAM mAMsalatA lie thIM, ve dedIpyamAna, nirmala, sunirmita, nirupahata thIM / unake stana svarNa-ghaTa sadRza the, paraspara samAna, saMhita se, sundara agrabhAga yukta, sama zreNika, golAkAra, abhyunata, kaThora tathA sthUla the / bhujAe~ sarpa kI jyoM kramazaH nIce kI ora patalI, gAya kI pUMcha kI jyoM gola, paraspara samAna, namita Adeya tathA sulalita thIM / nakha tAMbe kI jyoM kucha-kucha lAla the / yAvat ve sundara, darzanIyA, abhirUpA evaM pratirUpA thI / bharatakSetra ke manuSya oghasvara, madhura svara yukta, krauMca svara se yukta tathA nandI svara yukta the / unakA svara evaM ghoSa yA garjanA siMha jaisI jozIlI thI / svara tathA ghoSa meM nirAlI zobhA thI / deha meM aMga-aMga prabhA se udyotita the / ve vajraRSabhanAracasaMhanana, samacaurasa saMsthAnavAle the / camar3I meM kisI prakAra kA AtaMka nahIM thA / ve deha ke antarvartI pavana ke ucita vega, kaMka pakSI kI taraha nirdoSa gudAzaya se yukta evaM kabUtara kI taraha prabala pAcanazakti vAle the / unake apAna-sthAna pakSI kI jyoM nirlepa the / unake pRSThabhAga tathA Uru sudRr3ha the| ve chaha hajAra dhanuSa U~ce hote the / manuSyoM ke pasaliyoM kI do sau chappana haDDiyAM hotI thiiN| unakI sAMsa padma evaM utpala kI-sI athavA padma tathA kuSTha nAmaka gandha-dravyoM kI-sI sugandha lie hote the, jisase unake muMha sadA suvAsita rahate the / ve manuSya zAnta prakRti ke the / unake jIvana meM krodha, mAna, mAyA aura lobha kI mAtrA manda thI / unakA vyavahAra mRdu, sukhAvaha thA / ve AlIna, gupta, ceSTArata the / ve bhadra, vinIta, alpeccha, saMgraha nahIM rakhanevAle, bhavanoM kI AkRti ke vRkSoM ke bhItara vasanevAle aura icchAnusAra kAma bhoga bhoganevAle the / [35] bhagavan ! una manuSyoM ko kitane samaya bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai ? he gautama ! tIna dina ke bAda hotI hai / kalpavRkSoM se prApta pRthvI tathA puSpa-phala kA AhAra karate haiM / usa pRthvI kA AsvAda kaisA hotA hai ? gautama ! gur3a, khAMDa, zakkara, matsyaMDikA, rAva, parpaTa, modaka, mRNAla, puSpottara, padmottara, vijayA, mahAvijayA, AkAzikA, AdarzikA, AkAzaphalopamA, upamA tathA anupamA, usa pRthvI kA AsvAda inase iSTatara yAvat adhika manogamya hotA hai / bhagavan ! una puSpoM aura phaloM kA AsvAda kaisA hotA hai ? gautama ! tIna samudra tathA himavAna paryanta chaha khaMDa ke sAmrAjya ke adhipati cakravartI samrATa kA bhojana eka lAkha svarNa-mudrAoM ke vyaya se niSpanna hotA hai / vaha kalyANakara, prazasta varNa yAvat prazasta sparzayukta hotA hai, AsvAdanIya, visvAdanIya, dIpanIya, darpaNIya, madanIya, bRMhaNIya, upacita evaM prahlAdanIya; aise una puSpoM evaM phaloM kA AsvAda usa bhojana se iSTatara hotA hai / [36] bhagavan ! ve manuSya vaisA AhAra kA sevana karate hue kahA~ nivAsa karate haiM ? he gautama ! ve manuSya-vRkSa-rUpa gharoM meM nivAsa karate haiM / una vRkSoM kA AkAra-svarUpa kaisA
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda hai ? gautama ! ve vRkSa kUTa, prekSAgRha, chatra, stUpa, toraNa, gopura, vedikA, copphAla, aTTAlikA, prAsAda, harmya, haveliyAM, gavAkSa, vAlAgrapotikA tathA valabhIgRha sadRza saMsthAna - saMsthita haiM / isa bharatakSetra meM aura bhI bahuta se aise vRkSa haiM, jinake AkAra uttama, viziSTa bhavanoM jaise haiM, jo sukhaprada zItala chAyA yukta haiM / 28 [37] bhagavan ! usa samaya bharatakSetra meM kyA ghara hote haiM ? kyA gehApaNa - bAjAra hote haiM ? gautama ! aisA nahIM hotA / una manuSyoM ke vRkSa hI ghara hote haiM / kyA usa samaya bharatakSetra grAma yAvat sanniveza hote hai ? gautama ! aisA nahIM hotA / ve manuSya svabhAvataH yatheccha - vicaraNazIla hote haiM / kyA usa samaya bharatakSetra meM asi, maSi, kRSi, vaNik-kalA, paNya athavA vyApAra-kalA hotI hai ? gautama ! aisA nahIM hotA / ve manuSya asi Adi jIvikA se virahita hote haiM / bhagavan ! kyA usa samaya bharatakSetra meM cAMdI, sonA, kAMsI, vastra, maNiyAM, motI, zaMkha, zilA, raktaratna, ye saba hote haiM ? hA~, gautama ! ye saba hote haiM, kintu una manuSyoM ke paribhoga meM nahIM Ate / kyA usa samaya bharatakSetra meM rAjA, yuvarAja, Izvara, talavara, mADaMbika, kauTumbika, ibhya, zreSThI, senApati aura sArthavAha hote haiM ? gautama ! aisA nahIM hotA / ve manuSya Rddhivaibhava tathA satkAra Adi se nirapekSa hote haiM / bhagavan ! kyA usa samaya bharatakSetra meM dAsa, preSya, ziSya, bhRtaka, bhAgika, hissedAra tathA karmakara hote haiM ? gautama ! aisA nahIM hotA / ve manuSya svAmI - sevaka bhAva se atIta hote haiM / kyA usa samaya bharatakSetra meM mAtA, pitA, bhAI, bahina, patnI, putra, putrI tathA putra vadhU ye saba hote haiM ? gautama ! ye saba vahA~ hote haiM, parantu una manuSyoM kA unameM tIvra prema-bandha utpanna nahIM hotA / kyA usa samaya bharatakSetra meM ari, vairika, ghAtaka, vadhaka, pratyanIka athavA pratyamitra hote haiM ? gautama ! aisA nahIM hotA / ve manuSya vairAnubandha-rahita hote haiM- kyA usa samaya bharatakSetra meM mitra, vayasya, sAthI, jJAtaka, saMghATika, mitra, suhRd athavA sAMgatika hote haiM ? gautama ! ye saba vahA~ hote haiM, parantu una manuSyoM kA unameM tIvra rAga- bandhana utpanna nahIM hotA / bhagavan ! kyA usa samaya bharatakSetra meM AvAha, vivAha, zrAddha-lokAnugata mRtaka - kriyA tathA mRta piNDa - nivedana hote haiM AyuSman zramaNa gautama ! ye saba nahIM hote / ve manuSya AvAha, vivAha, yajJa, zrAddha, sthAlIpAka tathA mRta-piMDa nivedana se nirapekSa hote haiM / kyA usa samaya bharatakSetra meM indrotsava, skandotsava, nAgotsava, yakSosava, kUpotsava, taDAgotsava, drahotsava, nadyutsava, vRkSotsava, parvatotsava, stUpotsava tathA caityotsava hote haiM ? gautama ! ye nahIM hote / ve manuSya utsavoM se nirapekSa hote haiM / kyA usa samaya bharatakSetra meM naTa, nartaka, jalla, malla, mauSTika, viDaMbaka, kathaka, plavaka athavA lAsaka hetu loga ekatra hote haiM ? gautama ! aisA nahIM hotA / kyoMki una manuSyoM ke mana meM kautUhala dekhane kI utsukatA nahIM hotI / bhagavan ! kyA usa samaya bharatakSetra meM zakaTa, ratha, yAna, yugya, gilli, thilli, zibikA tathA syandamAnikA hote haiM ? gautama ! aisA nahIM hotA, kyoMki ve manuSya pAdacAravihArI hote haiM / kyA usa samaya bharatakSetra meM gAya, bhaiMsa, bakarI, bher3a hote haiM ? gautama ! ye pazu hote haiM kintu una manuSyoM ke upayoga meM nahIM Ate / kyA usa samaya bharatakSetra meM ghor3e, U~Ta, hAthI, gAya, gavaya, bakarI, bher3a, prazraya, pazu, mRga, varAha, ruru, zarabha, ca~vara, zabara, kuraMga tathA gokarNa hote haiM ? gautama !
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-2/37 ye hote haiM, kintu una manuSyoM ke upayoga meM nahIM Ate / kyA usa samaya bharatakSetra meM siMha, vyAghra, vRka, dvIpika, Rccha, tarakSa, vyAghra, zrRgAla, biDAla, zunaka, kokantika, kolazunaka ye saba hote haiM ? gautama ! ye saba hote haiM, para ve una manuSyoM ko AbAdhA, vyAbAdhA, nahIM pahuMcAte aura na unakA chaviccheda karate haiM | kyoMki ve zvApada prakRti se bhadra hote haiM / kyA usa samaya bharatakSetra meM zAlI, vrIhi, gehU~, jau, yavayava, kalAya, masUra, mUMga, ur3ada, tila, kulathI, niSpAva, caulA, alasI, kusumbha, kodrava, varaka, rAlaka, saNa, sarasoM, mUlaka ye saba hote haiM ? gautama ! ye hote haiM, para una manuSyoM ke upayoga meM nahIM Ate / kyA usa samaya bharatakSetra meM garta, darI, avapAta, prapAta, viSama, kardamamaya sthAna-ye saba hote haiM ? gautama ! aisA nahIM hotA / usa samaya bharatakSetra meM bahuta samatala tathA ramaNIya bhUmi hotI hai| vaha muraja ke UparI bhAga Adi kI jyoM eka samAna hotI hai / kyA usa samaya bharatakSetra meM sthANu, zAkhA, DhUMTha, kAMTe, tRNoM kA tathA pattoM kA kacarA-ye hote haiM / gautama ! aisA nahIM hotA / vaha ina sabase rahita hotI hai / kyA usa samaya bharatakSetra meM DAMsa, macchara, jUyeM, lIkheM, khaTamala tathA pissU hote haiM ? gautama ! aisA nahIM hotA | vaha bhUmi DAMsa Adi upadrava-virahita hotI hai / kyA usa samaya bharatakSetra meM sA~pa aura ajagara hote haiM ? gautama ! hote haiM, para ve manuSyoM ke lie AbAdhAjanaka ityAdi nahIM hote / Adi prakRti se bhadra hote haiM / bhagavan ! kyA usa samaya bharatakSetra meM Dimba, Damara, kalaha, bola, kSAra, vaira, mahAyuddha, mahAsaMgrAma, mahAzastra-patana, mahApuruSa-patana tathA mahArudhira-nipatana ye saba hote haiM ? gautama! aisA nahIM hotA / ve manuSya vairAnubandha-se rahita hote haiM / kyA usa samaya bharatakSetra meM durbhUta, kula-roga, grAma-roga, maMDala-roga, poTTa-roga, zIrSa-vedanA, karNa-vedanA, oSTha-vedanA, netra-vedanA, nakha-vedanA, daMtavedanA, khAMsI, zvAsa, zoSa, dAha, arza, ajIrNa, jalodara, pAMDuroga, bhagandara, jvara, indragraha, dhanurgraha, skandhagraha, kumAragraha, yakSagraha, bhUtagraha Adi unmattatA hetu vyantaradeva kRt upadrava, mastaka-zUla, hRdaya-zUla, kukSi-zUla, yoni-zUla, gA~va yAvat sanniveza meM mAri, jana-jana ke lie vyasanabhUta, anArya, prANi-kSaya-Adi dvArA gAya, baila Adi prANiyoM kA nAza, jana-kSaya, kula-kSaya-ye saba hote haiM ? gautama ! ve manuSya roga tathA AtaMka se rahita hote haiM / [38] bhagavan ! usa samaya bharatakSetra meM manuSyoM kI sthiti-AyuSya kitane kAla kA hotA hai ? gautama ! AyuSya jaghanya-kucha kama tIna palyopama kA tathA utkRSTa-tIna palyopama kA hotA hai / usa samaya bharatakSetra meM manuSyoM ke zarIra kitane U~ce hote haiM ? gautama ! jaghanyataH kucha kama tIna kosa tathA utkRSTataH tIna kosa U~ce hote haiM / una manuSyoM kA saMhanana kaisA hotA hai ? gautama ! vajra-RSabha-nArAca hotA haiM / una manuSyoM kA daihika saMsthAna kaisA hotA hai ? gautama ! sama-caurasa-saMsthAna-saMsthita hote haiM / unakI pasaliyoM 256 hotI haiM / ve manuSya apanA AyuSya pUrA kara kahA~ jAte haiM, kahA~ utpanna hote haiM ? gautama ! jaba unakA AyuSya chaha mAsa bAkI rahatA hai, ve eka yugala utpanna karate haiM / unapacAsa dina-rAta unakA pAlana tathA saMgopana kara ve khAMsa kara, chIMka kara, jamhAI lekara zArIrika kaSTa, vyathA tathA paritApa kA anubhava nahIM karate hue, kAla-dharma ko prApta hokara svarga meM utpanna hote haiN| una manuSyoM kA janma svarga meM hI hotA hai /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 AgamasUtra-hindI anuvAda usa samaya bharatakSetra meM kitane prakAra ke manuSya hote haiM ? gautama ! chaha prakAra ke, padmagandha, mRgagaMdha, amama, tejasvI, sahanazIla tathA zanaizcArI / [39] gautama ! prathama Araka kA jaba cAra sAgara koDA-koDI kAla vyatIta ho jAtA hai, taba avasarpiNI kAla kA suSamA nAmaka dvitIya Araka prArambha ho jAtA hai / usameM ananta varNa, anantagaMdha, anantarasa, anantasparza, ananta saMhanana, ananta saMsthAna, ananta-uccatva, ananta Ayu, ananta guru-laghu, ananta aguru-laghu, ananta utthAna-karma-bala-vIrya-puruSAkAraparAkrama inaka saba paryAya kI anantaguNa parihAni hotI hai / jambUdvIpa ke antargata isa avasarpiNI ke suSamA nAmaka Araka meM utkRSTatA kI parAkASThA-prApta samaya meM bharatakSetra kA kaisA AkAra svarUpa hotA hai ? gautama ! usakA bhUmibhAga bahuta samatala aura ramaNIya hotA hai| muraja ke UparI bhAga jaisA samatala hotA hai / suSama-suSamA ke varNana samAna jAnanA / usase itanA antara hai-usa kAla ke manuSya 4000 dhanuSa kI avagAhanAvAle hote haiM / zarIra kI U~cAI do kosa, pasaliyAM 128, do dina bItane para bhojana kI icchA, yaugalika baccoM kI causaTha dina taka sAra-samhAla, aura Ayu do palyopama kI hotI hai / zeSa pUrvavat / usa samaya cAra prakAra ke manuSya hote haiM-pravara-zreSTha, pracurajaMgha, kusuma sadRza sukumAra, suzamana / [40] gautama ! dvitIya Araka kA tIna sAgaropama koDAkoDI kAla vyatIta ho jAtA hai, taba avasarpiNI-kAla kA suSama-duHSamA nAmaka tRtIya Araka prArambha hotA hai / usameM ananta varNa-paryAya yAvat puruSakAra-parAkramaparyAya kI ananta guNa parihAni hotI hai / usa Araka ko tIna bhAgoM meM vibhakta kiyA hai-prathama vibhAga, madhyama tribhAga, aMtima tribhAga / bhagavan ! jambUdvIpa meM isa avasarpiNI ke suSama-duSamA Araka ke prathama tathA madhyama tribhAga kA AkAra-svarUpa kaisA hai ? gautama ! usa kA bhUmibhAga bahuta samatala aura ramaNIya hotA hai / usakA pUrvavat varNana jAnanA / antara itanA hai-usa samaya ke manuSyoM ke zarIra ko U~cAI 2000 dhanuSa hotI hai | pasaliyA causaTha, eka dina ke bAda AhAra kI icchA, AyuSya eka palyopama, 79 rAta-dina apane yaugalika zizuoM kI sAra-samhAla yAvat una manuSyoM kA janma svarga meM hI hotA hai / bhagavan ! usa Araka ke pazcima vibhAga meM bharatakSetra kA AkAra-svarUpa kaisA hotA hai ? gautama ! usakA bhUmibhAga bahuta samatala tathA ramaNIya hotA hai / yAvat kRtrima evaM akRtrima maNiyoM se upazobhita hotA hai / usa Araka ke aMtima tIsare bhAga se bharatakSetra meM manuSyoM kA AkAra-svarUpa kaisA hotA hai ? gautama ! una manuSyoM ke chahoM prakAra ke saMhanana, chahoM prakAra ke saMsthAna, zarIra kI U~cAI saikar3oM dhanuSa-parimANa, AyuSya jaghanyataH saMkhyAta varSo kA tathA utkRSTataH asaMkhyAta varSoM kA hotA hai / apanA AyuSya pUrNa kara unameM se kaI naraka-gati meM, kaI tiryaMca-gati meM, kaI manuSya-gati meM, kaI deva-gati meM utpanna hote haiM aura siddha hote haiM / yAvat samagra duHkhoM kA anta karate haiM / [41] usa Araka ke aMtima tIsare bhAga ke samApta hone meM jaba eka palyopama kA AThavAM bhAga avaziSTa rahatA hai to ye pandraha kulakara utpanna hote haiM-sumati, pratizruti, sImaMkara, sImandhara, kSemakara, kSemaMdhara, vimalavAhana, cakSuSmAn, yazasvAn, abhicandra, candrAbha, prasenajit, marudeva, nAbhi, RSabha /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti 2/41 1 [42] una pandraha kulakaroM meM se sumati, pratizruti, sImaMkara, sImandhara tathA kSemaMkaraina pAMca kulakaroM kI hakAra nAmaka daMDa-nIti hotI hai / ve manuSya hakAra-daMDa se abhihata hokara lajjita, vilajjita, vyarddha, bhItiyukta, niHzabda tathA vinayAvanata ho jAte haiM / unameM se kSemaMdhara, vimalavAhana, cakSuSmAn, yazasvAn tathA abhicandra - ina pAMca kulakaroM kI makAra daNDanIti hotI hai / ve manuSya makAra rUpa daNDa se lajjita ityAdi ho jAte haiM / unameM se candrAbha, prasenajit, marudeva, nAbhi tathA RSabha - ina pA~ca kulakaroM kI dhikkAra nIti hotI hai / ve manuSya 'dhikkAra' - rUpa daNDa se abhihata hokara lajjita ho jAte haiM / [43] nAbhi kulakara ke, unakI bhAryA marudevI kI kokha se usa samaya RSabha nAmaka arhat, kauzalika, prathama rAjA, prathama jina, prathama kevalI, prathama tIrthaMkara caturdigvyApta athavA cAra gatiyoM kA anta karane meM sakSama dharma sAmrAjya ke prathama cakravartI utpanna hue / kauzalika arhat RSabha ne bIsa lAkha pUrva kumAra-avasthA meM vyatIta kiye / tiresaTha lAkha pUrva mahArAjAvasthA meM rahate hue unhoMne lekhana se lekara pakSiyoM kI bolI taka kA jinameM puruSoM kI bahattara kalAoM, striyoM ke causaTha guNoM tathA sau prakAra ke kArmika zilpavijJAna kA samAveza hai, prajA ke hita ke lie upadeza kiyA / apane sau putroM ko sau rAjyoM meM abhiSikta kiyA / vetiyAsI lAkha pUrva gRhastha vAsa meM rahe / grISma Rtu ke prathama mAsa - caitra mAsa meM prathama pakSa - kRSNa pakSa meM navamI tithi ke uttarArdha meM - madhyAhna ke pazcAt rajata, svarNa, koza, koSThAgAra, bala, senA, vAhana, pura, antaHpura, dhana, svarNa, ratna, maNi, motI, zaMkha, zilA, rAjapaTTa Adi, pravAla, padmarAga Adi loka ke sArabhUta padArthoM kA parityAga kara, unase mamatva bhAga haTAkara apane dAyika, janoM meM baMTavArA kara ve sudarzanA nAmaka zibikA meM baiThe / devoM, manuSyoM tathA asuroM kI pariSad unake sAthasAtha calI / zAMkhika, cAkrika, lAMgalika, mukhamAMgalika, puSpamANava, bhATa, cAraNa Adi stutigAyaka, vardhamAnaka, AkhyAyaka, laMkha, maMkha, ghANTika, pIche-pIche cale / 31 ve iSTa, kAnta, priya, manojJa, manorama, udAra, daSTi se vaizadyayukta, kalyANa, ziva, dhanya, mAMgalya, sazrIka, hRdayagamanIya, subodha, hRdaya prahlAdanIya, karNa-mananirvRtikAra, apunarukta, arthazatika, vANI dvArA ve nirantara unakA isa prakAra abhinandana tathA abhistavana karate the naMda ! bhadra ! prabhuvara ! ApakI jaya ho, ApakI jaya ho / Apa dharma ke prabhAva se pariSahoM evaM upasargoM se abhIta raheM, bhaya, bhairava kA sahiSNutApUrvaka sAmanA karane meM sakSama raheM / ApakI dharmasAdhanA nirvighna ho / una Akula paurajanoM ke zabdoM se AkAza ApUrNa thA / isa sthiti meM bhagavAn RSabha rAjadhAnI ke bIcoMbIca hote hue nikale / sahasroM nara-nArI apane netroM se bAra-bAra unake darzana kara rahe the, yAvat ve gharoM kI hajAroM paMktiyoM ko lAMghate hue Age bar3he / siddhArthavana, jahAM ve gamanodyata the, kI ora jAne vAle rAjamArga para jala kA chir3akAva karAyA huA thA / vaha jhAr3a-buhArakara svaccha karAyA huA thA, surabhita jala se sikta thA, zuddha thA, vaha sthAna-sthAna para puSpoM se sajAyA gayA thA, ghor3oM, hAthiyoM tathA rathoM ke samUha, padAtiyoM ke padAghAta se - jamIna para jamI huI dhUla dhIre-dhIre Upara kI ora ur3a rahI thI / isa prakAra calate hue ve jahA~ siddhArthavana udyAna thA, jahA~ uttama azoka vRkSa thA, vahAM Aye / usa uttama vRkSa ke nIce zibikA ko rakhavAyA, nIce utarakara svayaM apane gahane utAre / svayaM
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 AgamasUtra-hindI anuvAda AsthApUrvaka cAra muSTiyoM dvArA apane kezoM ko loca kiyA / nirjala belA kiyA / uttarASADhA nakSatra ke sAtha candramA kA yoga hone para apane cAra ugra, bhoga, rAjanya, kSatriya ke sAtha eka deva-dUSya grahaNa kara muNDita hokara agAra se-anagAritA meM pravrajita ho gaye / [44] kauzalika arhat RSabha kucha adhika eka varSa paryanta vastradhArI rahe, tatpazcAt nirvastra / jaba se ve pravrajita hae, ve kAyika parikarma rahita, daihika mamatA se atIta, devakRta yAvat jo upasarga Ate, unheM ve samyak bhAva se sahate, pratikUla athavA anukUla pariSaha ko bhI anAsakta bhAva se sahate, kSamAzIla rahate, avicala rahate / bhagavAn aise uttama zramaNa the ki ve gamana, halana-calana Adi kriyA yAvat mala-mUtra, khaMkhAra, nAka Adi kA mala tyAganAina pAMca samitiyoM se yukta the / ve manasamita, vAksamita tathA kAyasamita the / ve manogupta, yAvat gupta brahmacArI, akrodha yAvat alobha, prazAMta, upazAMta, parinirvRta, chinna-strota, nirupalepa, kAMse ke pAtra jaise Asakti rahita, zaMkhavat niraMjana, rAga Adi kI raMjakatA se zUnya, jAtya vizodhita zuddha svarNa ke samAna, jAtarUpa, darpaNagata pratibimba kI jyoM prakaTa bhAvaanigUhitAbhiprAya, pravaMcanA, chalanA va kapaTa rahita zuddha bhAvayukta, kachue kI taraha guptendriya, kamala-patra ke samAna nirlepa, AkAza ke sadRza nirAlamba, vAyu kI taraha nirAlaya, candra ke sadRza saumyadarzana, sUrya ke sadRza tejasvI, pakSI kI jyoM apratibaddhagAmI, samudra ke samAna gaMbhIra maMdarAcala kI jyoM akaMpa, susthira, pRthvI ke samAna sarva sparzoM ko samabhAva se sahane meM samartha, jIva ke samAna apratihata the / una bhagavAn RSabha ke kisI bhI prakAra ke pratibandha nahIM the / pratibandha cAra prakAra kA hai-dravya se, kSetra se, kAla se tathA bhAva se / dravya se jaise ye mere mAtA, pitA, bhAI, bahina yAvat ciraparicita jana haiM, ye mere cA~dI, sonA, upakaraNa haiM, athavA anya prakAra se saMkSepa meM jaise ye mere sacitta, acitta aura mizra haiM-isa prakAra inameM bhagavAn kA pratibandha nahIM thA-kSetra se grAma, nagara, araNya, kheta, khala yA khalihAna, ghara, AMgana ityAdi meM unakA pratibandha nahIM thA / kAla se stoka, lava, muhUrta, ahorAtra, pakSa, mAsa Rtu, ayana, saMvatsara yA aura bhI dIrghakAla sambandhI koI pratibdha unheM nahIM thA / bhAva se krodha, lobha, bhaya, hAsya se unakA koI lagAva nahIM thA / bhagavAn RSabha varSAvAsa ke atirikta hemanta ke mahInoM tathA grISmakAla ke mahInoM ke antargat gAMva meM eka rAta, nagara meM pAMca rAta pravAsa karate hue hAsya, zoka, rati, bhaya tathA paritrAsa se varjita, mamatA rahita, ahaMkAra rahita, laghubhUta, agrantha, vasUle dvArA deha kI camar3I chIle jAne para bhI vaisA karanevAle ke prati dveSa rahita evaM kisI ke dvArA candana kA lepa kiye jAne para bhI usa ora anurAga yA Asakti se rahita, pASANa aura svarNa meM eka samAna bhAvayukta, isa loka meM aura paraloka meM apratibaddha-atRSNa, jIvana aura maraNa kI AkAMkSA se atIta, saMsAra ko pAra karane meM samudyata, jIva-pradezoM ke sAtha cale A rahe karma-sambandha ko vicchinna kara DAlane meM abhyutthita rahate hue viharaNazIla the / isa prakAra vihAra karate hue-1000 varSa vyatIta ho jAne para purimatAla nagara ke bAhara zakaTamukha udyAna meM eka baragada ke vRkSa ke nIce, dhyAnAntarikA meM phAlguNamAsa kRSNapakSa ekAdazI ke dina pUrvAhna ke samaya, nirjala tele kI tapasyA kI sthiti meM candra saMyogApta uttarASADhA nakSatra meM anuttara tapa,
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-2/44 33 bala, vIrya, Alaya, vihAra, bhAvanA, kSAnti, kSamAzIlatA, gupti, mukti, tuSTi, Arjava, mArdava, lAghava, sphUrtizIlatA, saccAritrya ke nirvANa-mArga rUpa uttama phala se AtmA ko bhAvita karate hue unake ananta, avinAzI, anuttara, nirvyAghAta, sarvathA apratihata, nirAvaraNa, kRtsna, sakalArthagrAhaka, pratipUrNa, zreSTha kevalajJAna, kevaladarzana utpanna hue / ve jina, kevalI, sarvajJa, sarvadarzI hae / ve gati, Agati, kArya-sthiti, bhava-sthiti, mukta, kRta, pratisevita, AviSkarma, rahaHkarma, yoga Adi ke, jIvoM tathA ajIvoM ke samasta bhAvoM ke, mokSa-mArga ke prati vizuddha bhAva-ina saba ke jJAtA, draSTA ho gaye / bhagavAn RSabha nirgranthoM, nirgranthiyoM ko pA~ca mahAvratoM, unakI bhAvanAoM tathA jIva-nikAyoM kA upadeza dete hue vicaraNa karate the / kauzalika arhat RSabha ke caurAsI gaNa, caurAsI gaNadhara, RSabhasena Adi 84000 zramaNa, brAhmI, sundarI Adi tIna lAkha AryikAe~, zreyAMsa Adi tIna lAkha pAMca hajAra zramaNopAsaka, subhadrA Adi pA~ca lAkha cauvana hajAra zramaNopAsikAe~, jina nahIM para jinasadRza sarvAkSara-saMyoga-vettA jinavat avitatha-nirUpaka 4750 caturdaza-pUrvadhara, 9000 avadhijJAnI, 20000 jina, 20600 vaikriyalabdhidhara, 12650 vipulamati-manaHparyavajJAnI, 12650 vAdI tathA gati-kalyANaka, sthitikalyANaka, AgamiSyadbhadra, anuttaraupapAtika 22900 muni the / kauzalika arhat RSabha ke 20000 zramaNoM tathA 40000 zramaNiyoM ne siddhatva prApta kiyA-bhagavAn RSabha ke aneka aMtevAsI anagAra the / unameM kaI eka mAsa yAvat kaI aneka varSa ke dIkSA-paryAya ke the / unameM aneka anagAra apane donoM ghuTanoM ko U~cA uThAye, mastaka ko nIcA kiye-dhyAna rUpa koSTha meM praviSTa the / isa prakAra ve anagAra saMyama tathA tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apanI jIvana-yAtrA meM gatizIla the / bhagavAn RSabha kI do prakAra kI bhUmi thI-yugAntakara-bhUmi tathA paryAyAntakara-bhUmi / yugAntakarabhUmi yAvat asaMkhyAta-puruSa-paramparA-parimita thI tathA paryAyAntakara bhUmi antamuhUrta thI / [45] bhagavAn RSabha ke jIvana meM pA~ca uttarASADhA nakSatra tathA eka abhijit nakSatra se sambaddhA ghaTanAeM haiM / candrasaMyogaprApta uttarASADhA nakSatra meM unakA cyavana-huA / usI meM janma huA / rAjyAbhiSeka huA / muMDita hokara, ghara chor3akara anagAra bane / usI meM unheM kevalajJAna, kevaladarzana samutpanna huA / bhagavAn abhijit nakSatra meM parinirvRtta hue / [46] kauzalika bhagavAn RSabha vajra-RSabha-nArAca-saMhanana yukta, sama-caurasa-saMsthAnasaMsthita tathA pAMca sau dhanuSa daihika U~cAI yukta the / ve bIsa lAkha pUrva taka kumArAvasthA meM tathA tiresaTha lAkha pUrva mahArAjAvasthA meM rahe / yoM tirAsI lAkha pUrva gRhavAsa meM rahe / tatpazcAt muMDita hokara agAra-vAsa se anagAra-dharma meM pravrajita hue / 1000 varSa chadmasthaparyAya meM rahe / eka hajAra varSa kama eka lAkha pUrva ve kevali-paryAya meM rahe / isa prakAra eka lAkha pUrva taka zrAmaNya-paryAya kA pAlana kara-caurAsI lAkha pUrva kA paripUrNa AyuSya bhogakara hemanta ke tIsare mAsa meM, pAMcaveM pakSa meM mAgha mAsa kRSNa pakSa meM terasa ke dina 10000 sAdhuoM se saMparivRtta aSTApada parvata ke zikhara para chaha dinoM ke nirjala upavAsa meM pUrvAhna-kAla meM paryaMkAsana meM avasthita, candra yoga yukta abhijit nakSatra meM, jaba suSama-duHSamA Araka meM navAsI pakSa bAkI the, ve janma, jarA evaM mRtyu ke bandhana chinakara siddha, buddha, mukta, aMtakRt, parinirvRtta sarva-duHkha rahita hue / 93
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 AgamasUtra-hindI anuvAda jisa samaya kauzalika, arhat RSabha kAlagata hue, janma, vRddhAvasthA tathA mRtyu ke bandhana tor3akara siddha, buddha tathA sarvaduHkha-virahita hue, usa samaya devendra, devarAja zakra kA Asana calita huA / avadhijJAna kA prayoga kiyA, bhagavAn tIrthaMkara ko dekhakara vaha yoM bolA-jambUdvIpa ke antargat bharatakSetra meM kauzalika, arhat RSabha ne parinirvANa prApta kara liyA hai, ataH atIta, vartamAna, anAgata devarAjoM, devendroM zakroM kA yaha jIta hai ki ve tIrthaMkaroM ke parinirvANamahotsava manAeM / isalie maiM bhI tIrthaMkara bhagavAn kA parinirvANa-mahotsava Ayojita karane hetu jAU~ / yoM socakara devendra vandana-namaskAra kara apane 84000 sAmAnika devoM, 33000 trAyastriMzaka devoM, parivAropeta apanI ATha paTTarAniyoM, tIna pariSadoM, sAta senAoM, cAroM dizAoM ke 84-84 hajAra AtmarakSaka devoM aura bhI anya bahuta se saudharmakalpavAsI devoM evaM deviyoM se saMparivRta, utkRSTa, tvarita, capala, caMDa, javana, uddhata, zIghra tathA divya gati se tiryak-lokavartI asaMkhya dvIpoM evaM samudroM ke bIca se hotA huA jahA~ aSTApada parvata aura jahA~ bhagavAn tIrthaMkara kA zarIra thA, vahA~ AyA / usane udAsa, Ananda rahita, A~khoM meM A~sU bhare, tIrthaMkara ke zarIra ko tIna vAra AdakSiNa-pradakSiNA kI / vaisA kara, na adhika nikaTa na adhika dUra sthita hokara paryupAsanA kI / usa samaya uttarArdha lokAdhipati, 28 lAkha vimAnoM ke svAmI, zUlapANi, vRSabhavAhana, nirmala AkAza ke raMga jaisA vastra pahane hue, yAvat yathocita rUpa meM mAlA evaM mukuTa dhAraNa kie hue, nava-svarNa-nirmita manohara kuMDala pahane hue, jo kAnoM se gAloM taka laTaka rahe the, atyadhika samRddhi, dyuti, bala, yaza, prabhAva tathA sukhasaubhAgya yukta, dedIpyamAna zarIra yukta, saba RtuoM ke phUloM se banI mAlA, jo gale se ghuTanoM taka laTakatI thI, dhAraNa kie hue, IzAnakalpa meM IzAnAvataMsaka vimAna kI sudharmA sabhA meM IzAna-siMhAsana para sthita, aTThAIsa lAkha vaimAnika devoM, assI hajAra sAmAnika devoM, tetIsa trAyastriMza-gurusthAnIya devoM, cAra lokapAloM, parivAra sahita ATha paTTarAniyoM, tIna pariSadoM, sAta senAoM, sAta senApatiyoM, assI-assI hajAra cAroM dizAoM ke AtmarakSaka devoM tathA anya bahuta se IzAnakalpavAsI devoM aura deviyoM kA Adhipatya, purApatitva, svAmitva, bhartRtva, mahattarakatva, AjJezvaratva, senApatitva karatA huA devarAja IzAnendra niravacchinna nATya, gIta, nipuNa vAdakoM ke vAdya, vipula bhoga bhogatA huA viharaNazIla thA / IzAna devendra ne apanA Asana calita dekhA / vaisA dekhakara avadhi-jJAna kA prayoga kiyA / bhagavAn tIrthaMkara ko avadhijJAna dvArA dekhA / dekhakara zakrendra kI jyoM paryupAsanA kI / aise sabhI devendra apane-apane parivAra ke sAtha vahA~ aaye| usI prakAra bhavanavAsiyoM ke bIsa indra, vANavyantaroM ke solaha indra, jyotiSkoM ke do indra, apane-apane deva-parivAroM ke sAtha vahA~ aSTApada parvata para Aye / __ taba devarAja, devendra zakra ne bahuta se bhavanapati, vAnavyantara tathA jyotiSka devoM se kahA-devAnupriyo ! nandanavana se zIghra snigdha, uttama gozIrSa candana-kASTha lAo / lAkara tIna citAoM kI racanA karo-eka bhagavAn tIrthaMkara ke lie, eka gaNadharoM ke lie tathA eka bAkI ke anagAroM ke lie / taba ve bhavanapati Adi deva nandanavana se snigdha, uttama gozIrSa candanakASTha lAye / lAkara citAe~ banAI / tatpazcAt devarAja zakrendra ne Abhiyogika devoM ko kahAdevAnupriyo ! kSIrodaka samudra se zIghra kSIrodaka lAo / ve Abhiyogika deva kSIrodaka samudra se
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-2/46 kSIrodaka lAye / tadanantara devarAja zakrendra ne tIrthaMkara ke zarIra ko kSIrodaka se snAna kraayaa| sarasa, uttama gozIpa candana se use anulipta kiyA / haMsa-sadRza zveta vastra pahanAye / saba prakAra ke AbhUSaNoM se vibhUSita kiyA / phira una bhavanapati, vaimAnika Adi devoM ne gaNadharoM ke zarIroM ko tathA sAdhuoM ke zarIroM ko kSIrodaka se snAna karAyA / snigdha, uttama gozIrSa candana se anulipta kiyA / do divya devadUSya dhAraNa karAye / saba prakAra ke alaMkAroM se vibhUSita kiyA / tatpazcAt devarAja zakrendra ne una aneka bhavanapati, vaimAnika Adi devoM se kahAdevAnupriyo ! IhAmRga, vRSabha, turaMga yAvat vanalatA ke citroM se aMkita tIna zibikAoM kI vikurvaNA karo-eka bhagavAn tIrthaMkara ke lie, eka gaNadharoM ke lie tathA eka avazeSa sAdhuoM ke lie / isa para una bahuta se bhavanapati, vaimAnikoM Adi devoM ne tIna zibikAoM kI vikurvaNA kI / taba udAsa, khinna evaM AMsU bhare devarAja devendra zakra ne bhagavAn tIrthaMkara ke, jinhoMne janma, jarA tathA mRtyu ko vinaSTa kara diyA thA-zarIra ko zibikA para ArUDha kiyaa| citA para rakhA / bhavanapati tatha vaimAnika Adi devoM ne gaNadharoM evaM sAdhuoM ke zarIra zibikA para ArUDha kara unheM citA para rakhA / devarAja zakrendra ne taba agnikumAra devoM ko kahAdevAnupriyo ! tIrthaMkara Adi ko citA meM, zIghra agnikAya kI vikurvaNA karo / isa para udAsa, duHkhita tathA azrupUritanetra vAle agnikumAra devoM ne tIrthaMkara kI citA, gaNadharoM kI citA tathA anagAroM kI citA meM agnikAya kI vikurvaNA kI / devarAja zakra ne phira vAyukumAra devoM ko kA-vAyukAya kI vikurvaNA karo, agni prajjvalita karo, tIrthaMkara kI deha ko, gaNadharoM tathA anagAroM kI deha ko dhmApita karo / vimanaska, zokAnvita tathA azrupUritanetra vAle vAyukumAra devoM ne citAoM meM vAyukAya kI vikurvaNA kI, tIrthaMkara Adi ke zarIra dhmApita kiye / devarAja zakrendra ne bahuta se bhavanapati tathA vaimAnika Adi devoM se kahA-devAnupriyo ! tIrthaMkaracitA, gaNadhara-citA tathA anagAra-citA meM vipula parimANamaya agara, turuSka tathA aneka ghaTaparimita ghRta evaM madhu DAlo / taba una bhavanapati Adi devoM ne ghRta evaM madhu DAlA / devarAja zakrendra ne meghakumAra devoM ko kahA-devAnupriyo ! tIrthaMkara-citA, gaNadhara-citA tathA anagAra-citA ko kSIrodaka se nirvApita karo / meghakumAra devoM ne nirvApita kiyA / tadanantara devarAja zakrendra ne bhagavAn tIrthaMkara ke Upara kI dAhinI DADha lI / asurAdhipati camarendra ne nIce kI dAhinI DADha lI / vairocanarAja vairocanendra balI ne nIce kI bAI DADha lii| bAkI ke bhavanapati, vaimAnika Adi devoM ne yathAyogya aMgoM kI haDDiyA~ lIM / kaiyoM ne jinendra bhagavAn kI bhakti se, kaiyoM ne yaha samucita purAtana paraMparAnugata vyavahAra hai, yaha socakara tathA kaiyoM ne ise apanA dharma mAnakara aisA kiyA / tadanantara devarAja, devendra zakra ne bhavanapati evaM vaimAnika Adi devoM ko yathAyogya yoM kahA-devAnupriyo ! tIna sarva ratnamaya vizAla stUpoM kA nirmANa karo-eka bhagavAn tIrthaMkara ke, eka gaNadharoM ke, tathA eka avazeSa anagAroM ke citA-sthAna para / una bahuta se devoM ne vaisA hI kiyA / phira una aneka bhavanapati, vaimAnika Adi devoM ne tIrthaMkara bhagavAn kA parinirvANa mahotsava manAyA / ve nandIzvara dvIpa meM A gye| devarAja, devendra zakra ne pUrva dizA meM sthita aMjanaka parvata para aSTadivasIya parinirvANa-mahotsava manAyA / devarAja, devendra zakra ke cAra lokapAloM ne cAroM dadhimukha parvatoM para, devarAja IzAnendra
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda 38 ne uttaradizAvartI aMjanaka parvata para, usake lokapAloM ne cAroM dadhimukha parvatoM para, camarendra ne dakSiNa dizAvartI aMjanaka parvata para, usake lokapAloM ne dadhimukha parvatoM para, bali ne pazcima dizAvartI aMjanaka parvata para aura usake lokapAloM ne dadhimukha parvatoM para parinirvANa-mahotsava manAyA / isa prakAra bahuta se bhavanapati, vAnavyantara Adi ne aSTadivasIya mahotsava manAye / aisA kara ve jahA~-tahAM apane vimAna, bhavana, sudharmAsabhAe~ tathA apane mANavaka nAmaka caityastaMbha the, vahAM Aye / Akara jinezvara deva kI DADha Adi asthiyoM ko vajramaya samudgaka meM rkhaa| abhinava, uttama mAlAoM tathA sugandhita dravyoM se arcanA kI / apane vipula sukhopabhogamaya jIvana meM ghulamila gaye / [47] gautama ! tIsare Araka kA do sAgaropama koDAkoDI kAla vyatIta ho jAne para avasarpiNI kAla kA duHSama-suSamA nAmaka cauthA Araka prArambha hotA hai / usameM ananta varNaparyAya Adi kA kramazaH hrAsa hotA jAtA hai / bhagavan ! usa samaya bharatakSetra kA AkArasvarUpa kaisA hotA hai ? gautama ! usa samaya bharatakSetra kA bhUmibhAga bahuta samatala aura ramaNIya hotA hai yAvat maNiyoM se upazobhita hotA hai / usa samaya manuSyoM kA AkAra svarUpa kaisA hotA hai ? gautama ! una manuSyoM ke chaha prakAra ke saMhanana hote haiM, chaha prakAra ke saMsthAna hote haiM / unakI U~cAI aneka dhanuSa-pramANa hotI hai / jaghanya antamuharta kA tathA utkRSTa pUrvakoTi kA AyuSya bhogakara unameM se kaI naraka-gati meM, yAvat kaI deva-gati meM jAte haiM, kaI siddha, buddha hokara samasta duHkhoM kA anta karate haiM / usa kAla meM tIna vaMza utpanna hote haiM-arhat vaza, cakravarti-vaMza tathA dazAravaMza-baladeva-vAsudeva-vaMza / usa kAla meM tevIsa tIrthaMkara gyAraha cakravartI, nau baladeva tathA nau vAsudeva utpanna hote haiM / [48] gautama ! caturtha Araka ke 42000 varSa kama eka sAgaropama koDAkoDI kAla vyatIta ho jAne para avasarpiNI-kAla kA duHSamA nAmaka paMcama Araka prAraMbha hotA hai / usameM ananta varNaparyAya Adi kA kramazaH hrAsa hotA jAtA hai / bhagavan ! usa kAla meM bharatakSetra kA kaisA AkAra-svarUpa hotA hai ? gautama ! bharatakSetra kA bhUmibhAga bahuta samatala aura ramaNIya hotA hai yAvat maNiyoM dvArA upazobhita hotA hai / usa kAla meM bharatakSetra ke manuSyoM kA AkAra-svarUpa kaisA hotA hai ? gautama ! usa samaya bharatakSetra ke manuSyoM ke chaha prakAra ke saMhanana evaM saMsthAna hote haiM / unakI U~cAI sAta hAtha kI hotI hai / ve jaghanya antamuhUrta tathA utkRSTa kucha adhika sau varSa ke AyuSya kA bhoga karate haiM / kaI naraka-gati meM, yAvat tiryaJca deva-gati kaI parinirvRtta hote haiM / usa kAla ke antima tIsare bhAga meM gaNadharma, pAkhaNDa-dharma, rAjadharma, jAtateja tathA cAritra-dharma vicchinna ho jAtA hai / 49] gautama ! paMcama Araka ke 21000 varSa vyatIta ho jAne para avasarpiNI kAla kA duHSama-duHSamA nAmaka chaThA Araka prAraMbha hogA / usameM ananta varNaparyAya, gandhaparyAya, rasaparyAya tathA sparzaparyAya Adi kA kramazaH hrAsa hotA jAyegA / bhagavan ! jaba vaha Araka utkarSa kI parAkASThA para pahu~cA hogA, to bharatakSetra kA AkArasvarUpa kaisA hogA ? gautama ! usa samaya duHkhArtatAvaza logoM meM hAhAkAra maca jAyegA, atyanta duHkhodvigratA se cItkAra phaila jAyegA aura vipula jana-kSaya ke kAraNa jana-zUnya ho jAyegA / taba atyanta kaThora, dhUla se malina, dussaha, vyAkula, bhayaMkara vAyu caleMge, saMvartaka vAyu caleMge / dizAe~ abhIkSNa dhuMA
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-2/49 37 chor3atI raheMgI / ve sarvathA raja se bharI, dhUla se malina tathA ghora aMdhakAra ke kAraNa prakAzazUnya ho jAyeMgI / candra adhika apathya zIta chor3eMge / sUrya adhika asahya, rUpa meM tapeMge / gautama ! usake anantara arasamegha, virasamegha, kSAramegha, khAtramegha, agnimegha, vidyunmeSa, viSamegha, vyAdhi, roga, vedanotpAdaka jalayukta, apriya jalayukta megha, tUphAnajanita tIvra pracura jaladhArA chor3anevAle megha niraMtara varSA kareMge / bharatakSetra meM grAma, AkAra, nagara, kheTa karvaTa, maDamba, droNamukha, paTTana, Azramagata janapada, caupAye prANI, khecara, pakSiyoM ke samUha, trasa jIva, bahuta prakAra ke vRkSa, guccha, gulma, latAe~, beleM, patte, aMkura ityAdi bAdara vAnaspatika jIva, vanaspatiyA~, auSadhiyA~-ina sabakA ve vidhvaMsa kara deMge / vaitADhya Adi zAzvata parvatoM ke atirikta anya parvata, giri, DUMgara, unnata sthala, TIbe, bhrASTra, paThAra, ina saba ko tahasa-nahasa kara DAleMge / gaMgA aura sindhu mahAnadI ke atirikta jala ke srotoM, jharanoM, viSamagarta, nIce-U~ce jalIya sthAnoM ko samAna kara deMge / bhagavan ! usa kAla meM bharatakSetra kI bhUmi kA AkAra-svarUpa kaisA hogA ? gautama ! bhUmi aMgArabhUta, murmurabhUta, kSArikabhUta, taptakavellukabhUta, jvAlAmaya hogI / usameM dhUli, reNu, paMka aura pracura kIcar3a kI bahulatA hogI / prANiyoM kA usa para calanA bar3A kaThina hogA / usa kAla meM bharatakSetra meM manuSyoM kA AkAra-svarUpa kaisA hogA ? gautama ! usa samaya manuSyoM kA rUpa, raMga, gaMdha, rasa tathA sparza aniSTa, akAnta, apriya, amanojJa tathA amano'ma hogA / unakA svara hIna, dIna, aniSTa, akAnta apriya, amanogamya aura amanojJa hogA / unakA vacana, anAdeya hogA / ve nirlajja, kUTa, kapaTa, kalaha, bandha tathA vaira meM nirata hoMge / maryAdAe~ lAMghane, tor3ane meM pradhAna, akArya karane meM sadA udyata evaM gurujana ke AjJApAlana aura vinaya se rahita hoMge / ve vikalarUpa, kAne, laMgar3e, caturaMgulika Adi, bar3he hue nakha, keza tathA dAr3hI-mUMcha yukta, kAle, kaThora sparzayukta, salavaToM ke kAraNa phUTe hue se mastaka yukta, dhUe~ ke se varNa vAle tathA sapheda kezoM se yukta, atyadhika snAyuoM paribaddha, jhurriyoM se parivyApta aMga yukta, jarA-jara bUr3hoM ke sadRza, pravila tathA parizaTita dantazreNI yukta, ghar3e ke vikRta mukha sadRza, asamAna netrayukta, vakra-Ter3hI nAsikAyukta, bhISaNa mukhayukta, dAda, khAja, sehuA Adi se vikRta, kaThora carmayukta, citrala avayavamaya dehayukta, carmaroga se pIr3ita, kaThora, kharoMcI huI dehayukanTolagati, viSama, sandhi bandhanayukta, ayathAvasthita asthiyukta, pauSTika bhojanarahita, zaktihIna, kutsita aise saMhanana, parimANa, saMsthAna rUpa, Azraya, Asana, zayyA tathA kutsita bhojanasevI, azuci, vyAdhiyoM se pIr3ita, vihvala gatiyukta, utsAha-rahita, sattvahIna, nizceSTa, naSTateja, nirantara zIta, uSNa, tIkSNa, kaThora vAyu se vyApta zarIrayukta, malina dhUli se AvRta dehayukta, bahuta krodhI, ahaMkArI, mAyAvI, lobhI tathA mohamaya, atyadhika duHkhI, prAyaH dharmasaMjJA- tathA samyaktva se paribhraSTa hoMge / utkRSTataH unakA deha-parimANa-eka hAtha hogA / unakA adhikatama AyuSya-striyoM kA solaha varSa kA tathA puruSoM kA bIsa varSa kA hogA / apane bahuputra-pautramaya parivAra meM unakA bar3A praNaya rahegA / ve gaMgA, sindhu ke taTa tathA vaitADhya parvata ke Azraya meM biloM meM raheMge / bhagavan ! ve manuSya kyA AhAra kareMge ? gautama ! usa kAla meM gaMgA aura sindhu do nadiyA~ raheMgI / ratha calane ke lie apekSita patha jitanA vistAra hogA / rathacakra ke cheda jitanA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 AgamasUtra - hindI anuvAda gaharA jala rahegA / unameM aneka matsya tathA kacchapa raheMge / usa jala meM sajAtIya apkAya ke jIva nahIM hoMge / ve manuSya sUryodaya tathA sUryAsta ke samaya apane biloM se tejI se daur3a kara nikaleMge / machaliyoM aura kachuoM ko pakar3eMge, jamIna para lAyeMge / rAta meM zIta dvArA tathA dina meM Atapa dvArA unako rasarahita banAyeMge / ve apanI jaTharAgni ke anurUpa unheM AhArayogya banA leMge / isa AhAra - vRtti dvArA ve 21000 varSa paryanta apanA nirvAha kareMge / ve manuSya, jo niHzIla, AcArarahita, nirvrata, nirguNa, nirmaryAda, pratyAkhyAna, pauSadha va upavAsarahita hoMge, prAyaH mAMsa bhojI, matsya - bhojI, yatra-tatra avaziSTa kSudra dhAnyAdika-bhojI, kuNipabhojI Adi durgandhita padArtha - bhojI hoMge / apanA AyuSya samApta hone para marakara ve prAyaH narakagati aura tiryaJcagati meM utpanna hoMge / tatkAlavartI siMha, bAgha, bher3ie, cIte, rIMcha, tarakSa, geMDe, zarabha, zrRgAla, bilAva, kutte, jaMgalI kutte yA sUara, kharagoza, cItala tathA cillalaka, jo prAyaH mAMsAhArI, matsyAhArI, kSudrAhArI tathA kuNapAhArI hote haiM, marakara prAyaH narakagati aura tiryaJcagati meM utpanna hoMge / bhagavan ! DhaMka, kaMka, pIlaka, madguka, zikhI, jo prAyaH mAMsAhArI haiM, marakara prAyaH narakagati aura tiryaJcagati meM jAyeMge / [50 ] gautama ! avasarpiNI kAla ke chaThe Araka ke 21000 varSa vyatIta ho jAne para AnevAle utsarpiNI-kAla kA zrAvaNa mAsa, kRSNa pakSa pratipadA ke dina bAlava nAmaka karaNa meM candramA ke sAtha abhijit nakSatra kA yoga hone para caturdazavidha kAla ke prathama samaya meM duSama-duSamA Araka prArambha hogA / usameM ananta varNaparyAya Adi anantaguNa-krama se parivarddhita hote jAyeMge / bhagavan ! usa kAla meM bharatakSetra kA AkAra - svarUpa kaisA hogA ? gautama ! usa samaya hAhAkAramaya, cItkAramaya sthiti hogI, jaisA avasarpiNI-kAla ke chaThe Araka ke sandarbha meM varNana kiyA gayA hai / utsarpiNI ke prathama Araka duHpama-duSamA ke ikkIsa hajAra varSa vyatIta ho jAne para usakA duHpamA nAmaka dvitIya Araka prArambha hogA / usameM ananta varNaparyAya Adi anantaguNa- parivRddhi-krama se parivarddhita hote jAyeMge / [51] usa utsarpiNI-kAla ke duHSamA nAmaka dvitIya Araka ke prathama samaya meM bharatakSetra kI azubha anubhAvamaya rUkSatA, dAhakatA Adi kA apane prazAnta jala dvArA zamana karane vAlA puSkara - saMvartaka nAmaka mahAmegha prakaTa hogA / vaha mahAmegha lambAI, caur3AI tathA vistAra meM bharatakSetra pramANa hogA / vaha puSkara-saMvartaka mahAmegha zIghra hI garjana kara zIghra hI vidyut se yukta hogA, vidyut-yukta hokara zIghra hI vaha yuga ke avayava - vizeSa, mUsala aura muSTiparimita dhArAoM se sAta dina-rAta taka sarvatra eka jaisI varSA karegA / isa prakAra vaha bharatakSetra ke aMgAramaya, murmuramaya, kSAramaya, tapta-kaTAha sadRza, saba ora se paritapta tathA dahakate bhUmibhAga ko zItala karegA / usake bAda kSIramegha nAmaka mahAmegha prakaTa hogA / vaha lambAI, caur3AI tathA vistAra meM bharata kSetra jitanA hogA / vaha vizAla bAdala zIghra hI garjana karegA, zIghra hI yuga, mUsala aura muSTi parimita eka sadRza sAta dina-rAta taka varSA karegA / yoM vaha bharatakSetra kI bhUmi meM zubha varNa, zubha gandha, zubha rasa tathA zubha sparza utpanna karegA, jo pUrvakAla meM azubha ho cuke the / phira ghRtamegha nAmaka mahAmegha prakaTa hogA / vaha lambAI, caur3AI aura vistAra meM bharatakSetra jitanA hogA / vaha bharatakSetra kI bhUmi meM snigdhatA utpanna karegA / phira amRtamegha prakaTa hogA / vaha bharatakSetra meM vRkSa, guccha, gulma, latA, bela, tRNa,
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-2/51 parvaga, harita, auSadhi, patte tathA koMpala Adi bAdara vAnaspatika jIvoM ko utpanna karegA / phira rasamegha prakaTa hogA / bahuta se vRkSa, guccha, gulma, latA, bela, tRNa, parvaga, hariyAlI, auSadhi, patte tatha koMpala Adi meM tikta, kaTuka, kaSAya, amla tatha madhura, pAMca prakAra ke rasa utpanna karegA / tava bharatakSetra meM vRkSa, yAvat kopala Adi ugeMge / unakI tvacA, patra, pravAla, pallava, aMkura, puSpa, phala, ye saba paripuSTa hoMge, samudita hoMge, sukhopabhogya hoMge / [52] taba ve bilavAsI manuSya dekheMge-bharatakSetra meM vRkSa, guccha, yAvat auSadhi Aye haiM / chAla, patra, ityAdi sukhopabhogya ho gaye haiM / ve biloM se nikala AyeMge / harSita evaM prasanna hote hue eka dUsare ko pukAra kara kaheMge-devAnupriyo ! bharatakSetra meM vRkSa Adi saba uga Aye haiM / chAla, patra Adi sukhopabhogya haiM / isalie Aja se hama meM se jo koI azubha, mAMsamUlaka AhAra karegA, usakI chAyA taka varjanIya hogii-| aisA nizcaya kara ve samIcIna vyavasthA kAyama kareMge / bharatakSetra meM sukhapUrvaka, sollAsa raheMge, / [53] utsarpiNI kAla ke duHSamA nAmaka dvitIya Araka meM bharatakSetra kA AkArasvarUpa kaisA hogA ? gautama ! unakA bhUmibhAga bahuta samatala tathA ramaNIya hogA / usa samaya manuSyoM kA AkAra-prakAra kaisA hogA ? gautama ! una manuSyoM ke chaha prakAra ke saMhanana evaM saMsthAna hoMge / unakI U~cAI sAta hAtha kI hogI / unakA jaghanya antamuhUrta kA tathA utkRSTa kucha adhika sau varSa kA AyuSya hogA / AyuSya ko bhogakara una meM se kaI naraka-gati meM, yAvat kaI deva-gati meM jAyeMge, kintu siddha nahIM hoMge / gautama ! usa Araka ke 21000 varSa vyatIta ho jAne para utsarpiNIkAla kA duHSamasuSamA nAmaka tRtIya Araka Arambha hogA / usameM ananta varNa-paryAya Adi kramazaH parivarddhita hote jAyeMge / usa kAla meM bharatakSetra kA AkAra-svarUpa kaisA hogA ? gautama ! unakA bhUmibhAga bar3A samatala evaM ramaNIya hogA / una manuSyoM kA AkAra-svarUpa kaisA hogA ? gautama ! una manuSyoM ke chaha prakAra ke saMhanana tathA saMsthAna hoMge / zarIra kI U~cAI aneka dhanuSa-parimANa hogI / jaghanya antamuhUrta tathA utkRSTa eka pUrva koTi taka AyuSya hogA / kaI naraka-gati meM jAeMge yAvat kaI samasta duHkhoM kA anta kareMge / usa kAla meM tIna vaMza utpanna hoMge-1. tIrthaMkara-vaMza, 2. cakravarti-vaMza tathA 3. dazAvaMza-baladeva-vAsudeva-vaMza / usa kAla meM tevIsa tIrthaMkara, gyAraha cakravartI tathA nau vAsudeva utpanna hoMge / gautama ! usa Araka kA 42000 varSa kama eka sAgaropama koDA-koDI kAla vyatIta ho jAne para utsarpiNIkAla kA suSama-duHSamA nAmaka Araka prArambha hogA / usameM ananta varNa-paryAya Adi anantaguNa parivRddhi krama se parivarddhita hoMge / vaha kAla tIna bhAgoM meM vibhakta hogA-prathama tRtIya bhAga, madhyama tRtIya bhAga tathA antima tRtIya bhAga / usa kAla ke prathama vibhAga meM bharatakSetra kA AkAra-svarUpa kaisA hogA ? gautama ! usakA bhUmibhAga bahuta samatala tathA ramaNIya hogA / avasarpiNI-kAla ke suSama-duHSamA Araka ke antima tRtIyAMza ke samAna meM manuSya hoMge / kevala itanA antara hogA, isameM kulakara nahIM hoMge, bhagavAn RSabha nahIM hoMge / isa saMdarbha meM anya prAcAryoM kA kathana hai-usa kAla ke prathama vibhAga meM pandraha kulakara hoge-sumati yAvat RSabha / zeSa usI prakAra hai / daNDanItiyAM viparIta krama se hoMgI / usa kAla ke prathama tribhAga meM rAja-dharma yAvat cAritra-dharma vicchinna ho jAyegA / madhyama tathA antima tribhAga kI
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 AgamasUtra-hindI anuvAda vaktavyatA avasarpiNI ke prathama-madhyama vibhAga kI jyoM samajhanA / suSamA aura suSama-suSamA kAla bhI usI jaise haiM / chaha prakAra ke manuSyoM Adi kA varNana usI ke sadRza hai / vakSaskAra-2-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa vakSaskAra-3 [54] bhagavan ! bharatakSetra kA 'bharatakSetra' yaha nAma kisa kAraNa par3A ? gautama ! bharatakSetra-sthita vaitADhya parvata ke dakSiNa ke 114-11/19 yojana tathA lavaNasamudra ke uttara meM 114-11/19 yojana kI dUrI para, gaMgA mahAnadI ke pazcima meM aura sindhu mahAnadI ke pUrva meM dakSiNArdha bharata ke madhyavartI tIsare bhAga ke ThIka bIca meM vinItA rAjadhAnI hai / vaha pUrva-pazcima lambI evaM uttara-dakSiNa caur3I hai / vaha lambAI meM bAraha yojana tathA caur3AI meM nau yojana hai / kubera ne apane buddhi-kauzala se usakI racanA kI ho aisI hai / svarNamaya prAkAra, tadgata vividha prakAra ke maNimaya paMcaraMge kapi-zIrpakoM, bhItara se zatru-senA ko dekhane Adi hetu nirmita bandara ke mastaka ke AkAra ke chedoM se suzobhita vaM ramaNIya hai / vaha alakApurIsadRza hai / vaha pramoda aura prakrIDAmaya hai / mAno pratyakSa svarga kA hI rUpa ho, aisI lagatI hai / vaha vaibhava, surakSA tathA samRddhi se yukta hai / vahA~ ke nAgarika evaM janapada ke anya bhAgoM se Aye hue vyakti Amoda-pramoda ke pracura sAdhana hone se bar3e pramudita rahate haiM / vaha pratirUpa hai / [55] vinItA rAjadhAnI meM bharata cakravartI rAjA utpanna haA / vaha mahAhimavAn parvata ke samAna mahattA tathA malaya, meru evaM mahendra ke sadRza pradhAnatA yA viziSTatA liye hue thaa| vaha rAjA bharata rAjya kA zAsana karatA thA / rAjA ke varNana kA dUsarA gama isa prakAra hai vahA~ asaMkhyAta varSa bAda bharata nAmaka cakravartI utpanna huA / vaha yazasvI, uttama, abhijAta, sattva, vIrya tathA parAkrama Adi guNoM se zobhita, prazasta varNa, svara, sudRDha dehasaMhanana, tIkSNa buddhi, dhAraNA, meghA, uttama zarIra-saMsthAna, zIla evaM prakRti yukta, utkRSTa gaurakha, kAnti evaM gatiyukta, anekavidha prabhAvakara vacana bolane meM nipuNa, teja, Ayu-bala, vIryayukta, nizchidra, saghana, loha-zrRMkhalA kI jyoM sudRDha vajra-RSabha-nArAca-saMhanana yukta thA / usakI hatheliyoM aura pagaliyoM para matsya, yaga, bhaMgAra, vardhamAnaka, bhadrAsana, zaMkha, chatra, ca~vara, patAkA, cakra, lAMgana, mUsala, ratha, svastika, aMkuza, candra, sUrya, agni, yUpa, samudra, indradhvaja, kamala, pRthvI, hAthI, siMhAsana, daNDa, kacchapa, uttama parvata, uttama azva, zreSTha mukuTa, kuNDala, nandAvarta, dhanuSa, kunta, gAgara, bhavana, vimAna prabhRti pRthak-pRthak spaSTa rUpa meM aMkita aneka sAmudrika zubha lakSaNa vidyamAna the / usake vizAla vakSaHsthala para UrdhvamukhI, sukomala, snigdha, mRdu evaM prazasta keza the, jinase sahaja rUpa meM zrIvatsa kA cihna- thA / deza evaM kSetra ke anurUpa usakA sugaThita, sundara zarIra thA / bAla-sUrya kI kiraNoM se vikasita kamala ke madhyabhAga jaisA usakA varNa thA / pRSThAnta-ghor3e ke pRSThAnta kI jyoM nirupalipta thA, prazasta thA / usake zarIra se padma, utpala, camelI, mAlatI, jUhI, caMpaka, kesara tathA kastUrI ke sadRza sugaMdha AtI thI / vaha chattIsa se kahIM adhika prazasta rAjocita lakSaNoM se yukta thA / akhaNDita-chatra-kA svAmI thA / usake mAtRvaMza tathA pitRvaMza nirmala the / apane vizuddha
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-3/55 kularUpI AkAsa meM vaha pUrNimA ke candra jaisA thA / vaha candra - sadRza saumya thA, mana aura AMkhoM ke lie Anandraprada thA / vaha samudra ke samAna nizcala - gaMbhIra tathA susthira thA / vaha kubera kI jyoM bhogopabhoga meM dravya kA samucita, pracura vyaya karatA thA / vaha yuddha meM sadaiva aparAjita, parama vikramazAlI thA, usake zatru naSTa ho gaye the / yoM vaha sukhapUrvaka bharata kSetra ke rAjya kA bhoga karatA thA / I 41 [ 56 ] eka dina rAjA bharata kI AyudhazAlA meM divya cakraratna utpanna huA / AyudhazAlA ke adhikArI ne dekhA / vaha harSita evaM parituSTa huA, citta meM Ananda tathA prasannatA kA anubhava karatA huA atyanta saumya mAnasika bhAva aura harSAtireka se vikasita hRdaya... ho uThA / divya cakra-ratna ko tIna bAra AdakSiNa- pradakSiNA kI, hAtha jor3ate hue cakraratna ko praNAma kara AyudhazAlA se nikalA, bAharI upasthAnazAlA meM Akara usane hAtha jor3ate hue rAjA ko 'ApakI jaya ho, ApakI vijaya ho' - zabdoM dvArA vardhApita kiyA / aura kahA ApakI AyudhazAlA meM divya cakraratna utpanna huA hai, ApakI priyatArtha yaha priya saMvAda nivedita karatA hU~ / taba rAjA bharata AyudhazAlA ke adhikArI se yaha sunakara harSita huA yAvat harSAtireka se usakA hRdaya khila uThA / usake zreSTha kamala jaise netra evaM mukha vikasita ho gaye / hAthoM meM pahane hue uttama kaTaka, truTita, keyUra, mastaka para dhAraNa kiyA huA mukuTa, kAnoM ke kuMDala caMcala ho uThe, hila uThe, harSAtirekavaza hilate hue hAra se unakA vakSaHsthala atyanta zobhita pratIta hone lagA / usake gale meM laTakatI huI lambI puSpamAlAe~ caMcala ho uThIM / rAjA utkaNThita hotA huA bar3I tvarA se, zIghratA se siMhAsana se uThA, nIce utarakara pAdukAe~ utArI, eka vastra kA uttarAsaMga kiyA, hAthoM ko aMjalibaddha kiye hue cakraratna ke sammukha sAta-ATha kadama calA, bAyeM ghuTane ko U~cA kiyA, dAyeM ghuTane ko bhUmi para TikAyA, hAtha jor3ate hue, unheM mastaka ke cAroM ora ghumAte hue aMjali bA~dha cakraratna ko praNAma kiyA / AyudhazAlA ke adhipati ko apane mukuTa ke atirikta sAre AbhUSaNa dAna meM de diye / use jIvikopayogI vipula prItidAna kiyA-satkAra kiyA, sammAna kiyA / phira pUrvAbhimukha ho siMhAsana para baiThA / tatpazcAt rAjA bharata ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA rAjadhAnI vinItA nagarI kI bhItara aura bAhara se saphAI karAo, use sammArjita karAo, sugaMdhita jala se use Asikta karAoM nagarI kI sar3akoM aura galiyoM ko svaccha karAo, vahA~ maMca, atimaMca, nirmita karAkara use sajjita karAo, vividha raMgI vastroM se nirmita dhvajAoM, patAkAoM, atipatAkAoM, suzobhita karAo, bhUmi para gobara kA lepa karAo, gozIrSa evaM sarasa candana se surabhita karo, pratyeka dvArabhAga ko caMdanakalazoM aura toraNoM se sajAo yAvat sugaMdhita dhuMe kI pracuratA se vahA~ gola-gola dhUmamaya challe se banate dikhAI deM / aisA kara AjJA pAlane kI sUcanA karo / rAjA bharata dvArA yoM kahe jAne para vyavasthAdhikArI bahuta harSita evaM prasanna hue / unhoMne vinItA rAjadhAnI ko rAjA ke Adeza ke anurUpa sajAyA sajavAyA aura AjJApAlana kI sUcanA dii| tatpazcAt rAjA bharata snAnaghara meM praviSTa huA / vaha snAnaghara muktAjAlayukta-motiyoM kI anekAneka lar3iyoM se saje hue jharokhoM ke kAraNa bar3A sundara thA / usakA prAMgaNa vibhinna maNiyoM tathA ratnoM se khacita thA / usameM ramaNIya snAna-maMDapa thA / snAna maMDapa meM aneka
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 AgamasUtra - hindI anuvAda prakAra se citrAtmaka rUpa meM jar3I gaI maNiyoM evaM ratnoM se suzobhita snAna- pITha thA / rAjA sukhapUrvaka usa para baiThA / rAjA ne zubhodaka, gandhodaka, puSpodaka evaM zuddha jala dvArA paripUrNa, kalyANakArI, uttama snAnavidhi se snAna kiyA / snAna ke anantara rAjA ne najara Adi nivAraNa hetu rakSAbandhana Adi ke saikar3oM vidhi-vidhAna kiye / roe~dAra, sukomala kASAyita, bibhItaka, Amalaka Adi kasailI vanauSadhiyoM se raMge hue vastra se zarIra poMchA / sarasa, sugandhita gozIrSa candana kA deha para lepa kiyA / ahata, bahumUlya dUSyaratna pahane / pavitra mAlA dhAraNa kI / kesara Adi kA vilepana kiyA / maNiyoM se jar3e sone ke AbhUSaNa pahane / pavitra mAlA dhAraNa kI / kesara Adi kA vilepana kiyA / maNiyoM se jar3e sone ke AbhUSaNa pahane hAra, ardhahAra, tIna lar3oM ke hAra aura lambe, laTakate kaTisUtra - se apane ko suzobhita kiyA / gale ke AbharaNa dhAraNa kiye / aMguliyoM meM aMgUThiyAM pahanI / nAnA maNimaya kaMkaNoM tathA truTita dvArA bhujAoM ko stambhita kiyA / yoM rAjA kI zobhA aura adhika bar3ha gaI / kuMDaloM se mukha udyotita thA / mukuTa se mastaka dIpta thA / hAroM se DhakA huA usakA vakSaHsthala sundara pratIta ho rahA thA / rAjA ne eka lambe, laTakate hue vastra ko uttarIya rUpa meM dhAraNa kiyA / mudrikAoM ke kAraNa rAjA kI aMguliyAM pIlI laga rahI thIM / suyogya zilpiyoM dvArA nAnAvidha, maNi, svarNa, ratna - inake yoga se suracita vimala, mahArha, suzliSTa, utkRSTa, prazasta, vIravalayadhAraNa kiyA / isa prakAra alaMkRta, vibhUSita, rAjA kalpavRkSa jyoM lagatA thA / apane Upara lagAye gaye koraMTa puSpoM kI mAlAoM se yukta chatra, donoM ora DulAye jAte cAra ca~vara, dekhate hI logoM dvArA kiye gaye maMgalamaya jaya zabda ke sAtha rAjA snAna gRha se bAhara nikalA / aneka gaNanAyaka yAvat saMdhipAla, ina sabase ghirA huA rAjA dhavala mahAmegha, candra ke sadRza dekhane meM bar3A priya lagatA thA / vaha hAtha meM dhUpa, puSpa, gandha, mAlA-lie hue snAnaghara se nikalA, jahA~ AyudhazAlA thI, jahA~ cakraratna thA, vahA~ ke lie calA / rAjA bharata ke pIchepIche bahuta se aizvaryazAlI viziSTa jana cala rahe the / unameM se kinhIM - kinhIM ke hAthoM meM padma, yAvat zatasahasrapatra kamala the / rAjA bharata kI bahuta sI dAsiyAM bhI sAtha thIM / [ 57 ] unameM se aneka kubar3I, aneka kirAta deza kI, aneka baunI, aneka kamara se jhukI thI, aneka barbara deza kI, bakuza, yUnAna, pahlava, isina, thArukinika deza kI thI / [58] lAsaka deza kI, lakuza, siMhala, dravir3a, araba, pulinda, pakkaNa, bahala, muruDa, zabara, pArasa-yoM vibhinna dezoM kI thIM / [59] inake atirikta katipaya dAsiyA~ tela- samudgaka, koSTha, patra, coya, tagara, haritAla, hiMgula, mainasila, tathA sarSapa samudgaka liye thIM / katipaya dAsiyoM ke hAthoM meM tAlapatra, dhUpakaDacchuka- dhUpadAna the / [60] unameM se kinhIM - kinhIM ke hAthoM meM maMgalakalaza, bhRMgAra, darpaNa, thAla, choTe pAtra, supratiSThaka, vAtakaraka, ratnakaraMDaka, phUloM kI DaliyA, mAlA, varNa, cUrNa, gandha, vastra, AbhUSaNa, mora paMkhoM se banI phUloM ke guladastoM se bharI DaliyA, mayUrapiccha, siMhAsana, chatra, ca~vara tathA tilasamudgaka - Adi bhinna-bhinna vastue~ thIM / yoM vaha rAjA bharata saba prakAra kI Rddhi, dyuti, bala, samudaya, Adara, vibhUSA, vaibhava, vastra, puSpa, gandha, alaMkAra - isa sabakI zobhA se yukta kalApUrNa zailI meM eka sAtha bajAye gaye zaMkha, praNava, paTaha, bherI, jhAlara,
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-3/60 43 kharamukhI, muraja, mRdaMga, dundubhi ke ninAda ke sAtha jahA~ AyudhazAlA thI, vahA~ AyA / cakraratna kI ora dekhate hI, praNAma kiyA, mayUrapiccha dvArA cakraratna ko jhAr3A-poMchA, divya jala-dhArA dvArA siMcana kiyA, sarasa gozIrSa-candana se anulepana kiyA, abhinava, uttama sugandhita dravyoM aura mAlAoM se usakI arcA kI, puSpa car3hAye, mAlA, gandha, varNaka evaM vastra car3hAye, AbhUSaNa car3hAye / cakraratna ke sAmane ujale, snigdha, zveta, ratnamaya akSata cAvaloM se svastika, zrIvatsa, nandAvarta, vardhamAnaka, bhadrAsana, matsya, kalaza, darpaNa-ina aSTa maMgaloM kA Alekhana kiyA / gulAba, mallikA, caMpaka, azoka, punnAga, AmramaMjarI, navamallikA, vakula, tilaka, kaNavIra, kunda, kubjaka, koraMTaka, patra, damanaka-ye surabhita-sugandhita puSpa rAjA ne hAtha meM liye, cakraratna ke Age bar3hAye, itane car3hAye ki una paMcaraMge phUloM kA cakraratna ke Age jAnupramANa-U~cA Dhera laga gayA / tadanantara rAjA ne dhUpadAna hAtha meM liyA jo candrakAnta, vajra-hIrA, vaiDUrya ratnamaya daMDayukta, vividha citrAMkana ke rUpa meM saMyojita svarNa, maNi evaM ratnayukta, kAle agara, uttama kundaruka, lobAna tathA dhUpa kI mahaka se zobhita, vaiDUrya maNi se nirmita thA AdarapUrvaka dhUpa jalAyA, dhUpa jalAkara sAta-ATha kadama pIche haTA, bAyeM ghUTane ko U~cA kiyA, yAvat cakraratna ko praNAma kiyA / AyadhazAlA se nikalA. bAharI upasthAnazAlA meM Akara parvAbhimakha ho siMhAsana para vidhivat baiThA / aThAraha zreNiprazreNi ke prajAjanoM ko bulAkara kahA-devAnupriyo ! cakraratna ke utpanna hone ke upalakSya meM tuma saba mahAn vijaya kA saMsUcaka aSTa divasIya mahotsava Ayojita karo / 'ina dinoM rAjya meM koI bhI kraya-vikraya Adi sambandhI zulka, rAjya-kara nahIM liyA jAyegA / AdAna-pradAna kA, nApa-jokha kA krama banda rahe, rAjya ke karmacArI, adhikArI kisI ke ghara meM praveza na kareM, daNDa, kudaNDa, nahIM liye jAyeMge / RNI ko RNa-mukta kara diyA jAe / nRtyAMganAoM ke tAlavAdya-samanvita nATaka, nRtya Adi Ayojita kara samAroha ko sundara banAyA jAe, yathAvidhi samudbhAvita mRdaMga-se mahotsava ko guMjA diyA jAe / nagarasajjA meM lagAI gaI yA pahanI gaI mAlAe~ kumhalAI huI na hoM, tAje phUloM se banI hoM / yoM pratyeka nagaravAsI aura janapadavAsI pramudita ho ATha dina taka mahotsava manAe~ / rAjA bharata dvArA yoM kahe jAne para ve aThAraha zreNi-prazreNi ke prajA-jana harSita hue, vinayapUrvaka rAjA kA vacana zirodhArya kiyA / unhoMne rAjA kI AjJAnusAra aSTa divasIya mahotsava kI vyavasthA kI, karavAI / [61] aSTa divasIya mahotsava ke saMpanna ho jAne para vaha divya cakraratna AyudhagRhazAlAse nikalA / nikalakara AkAza meM pratipanna huA / vaha eka sahasra yakSoM se saMparivRta thA / divya vAdyoM kI dhvani evaM ninAda se AkAza vyApta thA / vaha cakraratna vinItA rAjadhAnI ke bIca se nikalA / nikalakara gaMgA mahAnadI ke dakSiNI kinAre se hotA huA pUrva dizA meM mAgadha tIrtha kI ora calA / rAjA bharata ne usa divya cakraratna ko gaMgA mahAnadI ke dakSiNI taTa se hote hue pUrva dizA meM mAgadha tIrtha kI ora bar3hate hue dekhA, vaha harSita va parituSTa huA, usane kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-AbhiSekya-hastiratna ko zIghra hI susajja karo / ghor3e, hAthI, ratha tathA zreSTha yoddhAoM se parigaThita caturaMgiNI senA ko taiyAra karo / yathAvat AjJApAlana kara mujhe sUcita karo /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda tatpazcAt rAjA bharata snAnaghara meM praviSTa huA / vaha snAnaghara muktAjAla yukta- jharokhoM ke kAraNa bar3A sundara thA / yAvat vaha rAjA snAnaghara se nikalA / nikalakara ghor3e, hAthI, ratha, anyAnya uttama vAhana tathA yoddhAoM ke vistAra se yukta senA se suzobhita vaha rAjA jahA~ bAhya upasthAnazAlA thI, AbhiSekya hastiratna thA, vahA~ AyA aura aMjanagiri ke zikhara ke samAna vizAla gajapati para ArUDha huA / bharatAdhipa - rAjA bharata kA vakSasthala hAroM se vyApta, suzobhita evaM prItikara thA / usakA mukha kuMDaloM se udyotita thA / mastaka mukuTa se dedIpyamAna thA / narasiMha, narapati, paripAlaka, narendra, parama aizvaryazAlI abhinAyaka, naravRSabha, kAryabhAra ke nirvAhaka, marudrAjavRSabhakalpa, indroM ke madhya vRSabha sadRza, dIptimaya, vaMdijanoM dvArA saMstuta, jayanAda se suzobhita, gajArUDha rAjA bharata sahasroM yakSoM se saMparivRta dhanapati yakSarAja kubera sadRza lagatA thA / devarAja indra ke tulya usakI samRddhi thI, jisase usakA yaza sarvatra vizruta thA / koraMTa ke puSpoM kI mAlAoM se yukta chatra usa para tanA thA / zreSTa, zveta ca~vara DulAye jA rahe the / 44 rAjA bharata gaMgA mahAnadI ke dakSiNI taTa se hotA huA sahasroM grAma, yAvat saMbAdhase suzobhita, prajAjanayukta pRthvI ko jItatA huA, utkRSTa, zreSTha ratnoM ko bheMTa ke rUpa meM grahaNa karatA huA, divya cakraratna kA anugamana karatA huA, eka-eka yojana para apane par3Ava DAlatA huA jahA~ mAgadha tIrtha thA, vahA~ AyA Akara mAgadha tIrtha ke na adhika dUra, na adhika samIpa, bAraha yojana lambA tathA nau yojana caur3A uttama nagara jaisA vijaya skandhAvAra lagAyA / phira rAjA ne vardhakiratna - ko bulAkara kahA- devAnupriya ! zIghra hI mere lie AvAsasthAna evaM poSadhazAlA kA nirmANa karo / usane rAjA ke lie AvAsa sthAna tathA poSadhazAlA kA nirmANa kiyA / taba rAjA bharata AbhiSekya hastiratna se nIce utarA / poSadhazAlA meM praviSTa huA, poSadhazAlA kA pramArjana kiyA, saphAI kI / DAbha kA bichaunA bichAyA / usa para baiThA / mAgadha tIrthakumAra deva ko uddiSTa kara tatsAdhanA hetu tela kI tapasyA kI / poSadhazAlA meM poSadha liyA / AbhUSaNa zarIra se utAra diye / mAlA, varNaka Adi dUra kiye, zastra, mUsala, Adi hathiyAra eka ora rakhe / yoM DAbha ke bichaune para avasthita rAjA bharata nirbhIkatA se AtmabalapUrvaka tele kI tapasyA meM pratijAgarita huA / tapasyA pUrNa ho jAne para rAjA bharata pauSadhazAlA se bAhara nikalA / apane kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-ghor3e, hAthI, ratha evaM uttama yoddhAoM se suzobhita caturaMgiNI senA ko zIghra susajja karo / cAturghaTaazvaratha taiyAra karo / snAnAdi se nivRtta hokara rAjA snAnaghara se nikalA / ghor3e, hAthI, ratha, anyAnya uttama vAhana tathA senA se suzobhita vaha rAjA rathArUDha huA / [62] tatpazcAt rAjA bharata cAturghaTa- azvaratha para savAra huA / vaha ghor3e, hAthI, ratha tathA padAtiyoM se yukta cAturaMgiNI senA se ghirA thA / bar3e-bar3e yoddhAoM kA samUha sAtha cala rahA thA / hajAroM mukuTadhArI zreSTa rAjA pIche-pIche cala rahe the / cakraratna dvArA dikhAye gaye mArga para vaha Age baDha rahA thA / usa ke dvArA kiye gaye siMhanAda ke kalakala zabda se aisA bhAna hotA thA ki mAno vAyu dvArA prakSubhita mahAsAgara garjana kara rahA ho / usane pUrva dizA kI aura Age bar3hate hue, mAgadha tIrtha hote hue apane ratha ke pahiye bhIge, utanI gaharAI taka lavaNasamudra meM praveza kiyA / phira ghor3oM ko rokA, ratha ko ThaharAyA aura dhanuSa uThAyA / vaha dhanuSa
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-3/62 acirodgata bAlacandra-jaisA evaM indradhanuSa jaisA thA / utkRSTa, garvoddhata bhaiMse ke sadRDha, saghana sIMgoM kI jyoM nizchidra thA / usa dhanuSa kA pRSTha bhagA uttama nAga, mahiSazrRMga, zreSTha kokila, bhramarasamudAya tathA nIla ke sadRza ujjvala kAlI kAMti se yukta, teja se jAjvalyamAna evaM nirmala thA / nipuNa zilpI dvArA camakAye gaye, dedIpyamAna maNiyoM aura ratnoM kI ghaMTiyoM ke samUha se vaha pariveSTita thA / bijalI kI taraha jagamagAtI kiraNoM se yukta, svarNa se paribaddha tathA cihnita thA / dardara evaM malaya parvata ke zikhara para rahanevAle siMha ke ayAla tathA ca~varI gAya kI pUMcha ke bAloM ke usa para sundara, ardha candrAkAra bandha lage the / kAle. hare. lAla. pIle tathA sapheda snAyuoM kI pratyaJcA baMdhI thI / zatruoM ke jIvana kA vinAza karane meM vaha sakSama thA / rAjA ne vaha dhanuSa para bANa car3hAyA / bANa kI donoM koTiyAM uttama vajra-se banI thIM / usakA mukha vajra kI bhAMti abhedya thA / usakI puMkha-svarNa meM jar3I huI candrakAMta Adi maNiyoM tathA ratnoM se susajja thA / usa para aneka maNiyoM aura ratnoM dvArA sundara rUpa meM rAjA bharata kA nAma aMkita thA / bharata ne dhanuSa car3hAne ke samaya prayukta kiye jAne vAle vizeSa pAdanyAsa meM sthita hokara usa utkRSTa bANa ko kAna taka khIMcA aura vaha yoM bolA [63] mere dvArA prayukta bANa ke bahirbhAga meM tathA Abhyantara bhAga meM adhiSThita nAgakumAra, asurakumAra, suparNakumAra Adi devo / maiM ApakoM praNAma karatA huuN| [64] Apa use svIkAra kareM / yoM kahakara rAjA bharata ne bANa chor3A / [65] malla jaba akhAr3e meM utaratA hai, taba jaise vaha kamara bAMdhe hotA hai, usI prakAra bharata yuddhocita vastra-bandha dvArA apanI kamara bAMdhe thA / usakA kauzeya-pahanA huA vastravizeSa havA se hilatA huA bar3A sundara pratIta hotA thA / .. [66] vicitra, uttama dhanuSa dhAraNa kiye vaha sAkSAt indra kI jyoM suzobhita ho rahA thA, vidyut kI taraha dedIpyamAna thA / paJcamI ke candra sadRza zobhita vaha mahAdhanuSa rAjA ke vijayodyata bAyeM hAtha meM camaka rahA thA / [67] rAjA bharata dvArA chor3e jAte hI vaha bANa turanta bAraha yojana taka jAkara mAgadha tIrtha ke adhipati-ke bhavana meM girA / mAgadha tIrthAdhipati deva tatkSaNa krodha se lAla ho gayA, roSayukta, kopAviSTa, pracaNDa aura krodhAgni se uddIpta ho gayA / kopAdhikya se usake lalATa para tIna rekhAeM ubhara AI / usakI bhRkuTi tana gaI / vaha bolA-'aprArthita-mRtyu ko cAhane vAlA, duHkhada anta tathA azubha lakSaNa vAlA, puNya caturdazI jisa dina hIna-thI, usa azubha dina meM janmA huA, lajjA tathA zrI-zobhA se parivarjita vaha kauna abhAgA hai, jisane utkRSTa devAnubhAva se labdha prApta svAyatta merI aisI divya devaRddhi, devadhuti para prahAra karate hue mauta se na Darate hue mere bhavana meM bANa girAyA hai ?' vaha apane siMhAsana se uThA aura usa bANa ko uThAyA, nAmAMkana dekhA / dekhakara usake mana meM aisA cintana, vicAra, manobhAva tathA saMkalpa utpanna huA-'jambUdvIpa ke antarvartI bharatakSetra meM bharata nAmaka cAturanta cakravartI rAjA utpanna huA hai / ataH atIta, pratyutpanna tathA anAgata-mAgadhatIrtha ke adhiSThAtR devakumAroM ke lie yaha ucita hai, paramparAgata vyavahArAnurUpa hai ki ve rAjA ko upahAra bheMTa kareM / isalie maiM bhI jAU~, rAjA ko upahAra bheMTa karUM / ' yoM vicAra kara usane hAra, mukuTa, kuNDala, kaTaka, kar3e, truTita, vastra, anyAnya vividha alaMkAra, bharata ke nAma se aMkita bANa aura mAgadha tIrtha
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 AgamasUtra - hindI anuvAda kAjala liyA / vaha utkRSTa, tvarita vegayukta, siMha kI gati kI jyoM prabala, zIghratAyukta, tIvratAyukta, divya devagati se jahA~ rAjA bharata thA, vahA~ Akara choTI-choTI ghaMTiyoM se yukta paMcaraMge uttama vastra pahane hue, AkAza meM saMsthita hote hue usane apane jur3e hue donoM hAthoM se aMjalipUrvaka rAjA bharata ko 'jaya, vijaya' zabdoM dvArA vardhApita karake kahA- Apane pUrva dizA meM mAgadha tIrtha paryanta samasta bharatakSetra bhalI-bhAMti jIta liyA hai / maiM Apa dvArA jIte hue deza kA nivAsI hU~, ApakA anujJAvartI sevaka hU~, ApakA pUrva dizA kA antapAla -1 ataH Apa mere dvArA prastuta yaha prItidAna evaM harSapUrvaka apahRta bheMTa svIkAra kareM / ' rAjA bharata ne mAgadha tIrthakumAra dvArA isa prakAra prastuta prItidAna svIkAra kiyA / mAgadha tIrthakumAra deva kA satkAra kiyA, sammAna kiyA, vidA kiyA / phira rAjA bharata ne apanA ratha vApasa mor3A / vaha mAgatha tIrtha se hotA huA lavaNasamudra se vApasa lauTA / jahA~ usakA sainya thA, vahA~ Akara ghor3oM ko rokA, ratha ko ThaharAyA, ratha se nIce utarA, snAnaghara meM praviSTa huA / snAnAdi sampanna kara bhojanamaNDapa meM Akara sukhAsana se baiThA, tele kA pAraNa kiyA / bhojanamaNDapa se bAhara nikalA, pUrva kI ora muMha kiye siMhAsana para AsIna huA / siMhAsanAsIna hokara usane aThAraha zreNIprazreNI - adhikRta puruSoM ko bulAyA / unheM kahAmAgadhatIrthakumAra deva ko vijita kara lene ke upalakSa meM aSTa divasIya mahotsava Ayojita karo / tatpazcAt zastrAgAra se pratiniSkrAnta huA / usa cakraratna kA araka - hIroM se jar3A thaa| Are lAla ratnoM se yukta the / usakI nemi svarNamaya thI / usakA bhItarI paridhibhAga aneka maNiyoM se parigata thA / vaha cakramaNiyoM tathA motiyoM ke samUha se vibhUSita thA / vaha mRdaMga Adi bAraha prakAra ke vAdyoM ke ghoSa se yukta thA / usameM choTI-choTI ghaNTiyAM lagI thIM / vaha divya prabhAvayukta thA, madhyAhna kAla ke sUrya ke sadRza tejayukta thA, golAkAra thA, aneka prakAra kI maNiyoM evaM ratnoM kI ghaNTiyoM ke samUha se parivyApta thA / saba RtuoM meM khilane vAle sugandhita puSpoM kI mAlAoM se yukta thA, antarikSapratipanna thA, gatimAn thA, 1000 yakSo parivRta thA, divya vAdyoM ke zabda se gaganatala ko mAno bhara rahA thA / usakA sudarzana nAma thA / rAjA bharata ke usa prathama-cakraratna ne yoM zastrAgAra se nikalakara naiRtya koNa meM varadAma tIrtha kI ora prayANa kiyA / [ 68 ] rAjA bharata ne divya cakraratna ko dakSiNa-pazcima dizA meM varadAmatIrtha kI ora jAte hue dekhA / vaha bahuta harSita tathA parituSTa huA / usane kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA- ghor3e, hAthI, ratha tathA zreSTha yoddhAoM se parigaThita cAturaMgiNI senA ko taiyAra karo, AbhiSekya hastiratna ko zIghra hI susajja karo / yoM kahakara rAjA snAnaghara meM praviSTa huA / snAnAdi sampanna kara bAhara nikalA / gajapati para vaha narapati ArUDha huA / yAvat hajAroM yoddhAoM se vaha vijaya parigata thA / unnata, uttama mukuTa, kuNDala, patAkA, dhvajA, tathA vaijayantI-ca~vara, chatra- inakI saghanatA se prasUta andhakAra se Acchanna thA / asi, kSepaNI, khaDga, cApa, nArAca, kaNaka, kalpanI, zUla, lakuTa, bhindipAla, dhanuSa, tUNIra, zara-Adi zastroM se, jo kRSNa, nIla, rakta, pIta tathA zveta raMga ke saikar3oM cihnoM se yukta the, vyApta thA / bhujAoM ko Thokate hue, siMhanAda karate hue yoddhA rAjA bharata ke sAtha-sAtha cala rahe the / ghor3e harSa se hinahinA rahe the, hAthI ciMghAr3a rahe the, lAkhoM rathoM ke calane kI dhvani, ghor3oM ko tAr3ane
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-3/68 47 hetu prayukta cAbukoM kI AvAja, bhambhA, kaurambha, vINA, kharamukhI, mukunda, zaMkhikA, parilI tathA vaccaka, parivAdinI, daMsa, bAMsurI, vipaJcI, mahatI kacchapI, sAraMgI, karatAla, kAMsyatAla, paraspara hasta-tADana Adi se utpanna vipula dhvani-pratidhvani se mAno sArA jagat ApUrNa ho rahA thA / ina sabake bIca rAjA bharata apanI cAturaMgiNI senA tathA vibhinna vAhanoM se yukta, sahasra yakSoM se saMpakhita kubera sadRza vaibhavazAlI tathA apanI Rddhi se indra jaisA yazasvI pratIta hotA thA / vaha grAma, Akara yAvat saMbAdha-inase suzobhita bhUmaNDala kI vijaya karatA huA-uttama, zreSTha ratnoM ko bheMTa ke rUpa meM svIkAra karatA huA, divya cakraratna kA anugamana karatA huAvaradAmatIrtha thA, vahA~ AyA / varadAmatIrtha se kucha hI dUrI para bAraha yojana lambA, nau yojana caur3A, viziSTa nagara ke sadRza apanA sainya-zivira lagAyA / usane varddhakiratna ko bulAyA / kahA-zIghra hI mere lie AvAsasthAna tathA pauSadhazAlA kA nirmANa karo / [69] vaha zilpI Azrama, droNamukha, grAma, paTTana, nagara, sainyazibira, gRha, ApaNaityAdi kI samucita saMracanA meM kuzala thA / ikyAsI prakAra ke vAstu-kSetra kA jAnakAra thaa| vidhijJa thA / vizeSajJa thA / vividha paramparAnugata bhavanoM, bhojanazAlAoM, durga-bhittiyoM, vAsagRhoM ke yathocita rUpa meM nirmANa karane meM nipuNa thA / kATha Adi ke chedana-vedhana meM, gairika lage dhAge se rekhAe~ aMkita kara nApa-jokha meM kuzala thA / jalagata tathA sthalagata suraMgoM ke, ghaTikAyantra Adi ke nirmANa meM, parikhAoM ke khanana meM zubha samaya ke, inake nirmANa ke prazasta ke prazasta evaM eprazasta rUpa ke parijJAna meM pravINa thA / zabdazAstra, aMkana, lekhana Adi meM, vAstupradeza meM suyogya thA / bhavana nirmANocita bhUmi meM utpanna phalAbhimukha beloM, dUraphala beloM, vRkSoM evaM una para chAI huI beloM ke guNoM tathA doSoM ko samajhane meM sakSama thaa| guNADhya thA-sAntana, svastika Adi solaha prakAra ke bhavanoM ke nirmANa meM kuzala thA / zilpazAstra meM prasiddha causaTha prakAra ke gharoM kI racanA meM catura thA / nandyAvarta, vardhamAna, svastika, rucaka tathA sarvatobhadra Adi vizeSa prakAra ke gRhoM, dhvajAoM, indrAdi devapratimAoM, dhAnya ke koThoM kI racanA meM, bhavana-nirmANArtha apekSita kATha ke upayoga meM, durga Adi nirmANa, ina sabake saMcayana aura sannirmANa meM samartha thA / [70] vaha zilpakAra anekAneka guNayukta thA / rAjA bharata ko apane pUrvAcarita tapa tathA saMyama ke phalasvarUpa prApta usa zilpI ne kahA-svAmI ! maiM kyA nirmANa karUM ? [71] rAjA ke vacana ke anurUpa usane devakarmavidhi se-divya kSamatA dvArA muhUrta mAtra meM sainyazibira tathA sundara AvAsa-bhavana kI racanA kara dI / pauSadhazAlA kA nirmANa kiyaa| [72] tatpazcAt rAjA bharata ke pAsa Akara nivedita kiyA ki Apake AdezAnurUpa nirmANa kArya sampanna kara diyA hai / isase Age kA varNana pUrvavat hai / [73] vaha ratha pRthvI para zIghra gati se calanevAlA thA / aneka uttama lakSaNa yukta thaa| himAlaya parvata kI vAyurahita kandarAoM meM saMvardhita tiniza nAmaka sthanirmANopayogI vRkSoM ke kATha se banA thA / usakA juA jambUnada svarNa se nirmita thA / Are svarNamayI tAr3iyoM ke the / pulaka, varendra, nIla sAsaka, pravAla, sphaTika, leSTu, candrakAMta, vidruma ratnoM evaM maNiyoM se vibhUSita thA / pratyeka dizA meM bAraha bAraha ke krama se usake ar3atAlIsa Are the / donoM tumba svarNamaya paTToM se dRDhIkRta the, pRSTha-vizeSa rUpa se ghirI huI, baMdhI huI, saTI huI, naI
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda I paTTiyoM se suniSpanna thI / atyanta manojJa, nUtana lohe kI sAMkala tathA camar3e ke rasse se usake avayava baMdhe the / donoM pahie vAsudeva ke zastraratna - sadRza the / jAlI candrakAMta, indranIla tathA zasyaka ratnoM se suracita aura susajjita thI / dhurA prazasta, vistIrNa tathA ekasamAna thI / zreSTha nagara kI jyoM vaha gupta thA, ghor3oM ke gale meM DAlI jAne vAlI rassI kamanIya kiraNayukta, lAlimAmaya svarNa se banI thI / usameM sthAna-sthAna para kavaca prasthApita the / praharaNoM se paripUrita thA / DhAloM, kaNakoM, dhanuSoM, paNDalAoM, trizUloM, bhAloM, tomaroM tathA saikar3oM bANoM se yukta battIsa tUNIroM se vaha parimaMDita thA / usa para svarNa evaM ratnoM dvArA citra bane the / usameM halImukha, bagule, hAthIdAMta, candra, muktA, bhallikA, kunda, kuTaja tathA kandala ke puSpa, sundara phena-rAzi, motiyoM ke hAra aura kAza ke sadRza dhavala, apanI gati dvArA mana evaM vAyu kA gati ko jItanevAle, capala zIghragAmI, ca~varoM aura svarNamaya AbhUSaNoM se vibhUSita cAra ghor3e jute the / usa para chatra banA thA / dhvajAe~, ghaNTiyAM tathA patAkAe~ lagI thIM / usakA sandhi-yojana sundara rUpa meM niSpAdita thA / susthApita samara ke gambhIra goSa jaisA usakA ghoSa thA / usake kUrpara - uttama the / vaha sundara cakrayukta tathA utkRSTa nemimaMDala yukta thA / jue ke donoM kinAre bar3e sundara the / donoM tumba zreSTha vajra ratna se bane the / vaha zreSTha svarNa se - suzobhita thA / suyogya zilpakAroM dvArA nirmita thA / uttama ghor3e jote jAte the / suyogya sArathi dvArA suniyojita thA / uttamottama ratnoM se parimaMDita thA / sone kI ghaNTiyoM se zobhita thA / vaha ayodhya thA usakA raMga vidyuta, paritapta svarNa, kamala, japAkusuma, dIpta agni tathA tote kI coMca jaisA thA / usakI prabhA ghuMghacI ke ardha bhAga, bandhujIvaka puSpa, sammardita hiMgula - rAzi sindUra, zreSTha kesara, kabUtara ke paira, koyala kI AMkheM, adharoSTha, manohara raktAzoka taru, svarNa, palAzapuSpa, hAthI ke tAlu, indragopaka jaisI thI / kAMti bimbaphala, zilApravAla evaM udIyamAna sUrya ke sadRza thI / saba RtuoM meM vikasita honevAle puSpoM kI mAlAe~ lagI thIM / unnata zveta dhvajA phaharA rahI thI / usakA ghoSa gambhIra thA, zatru ke hRdaya ko ka~pA denevAlA thA / lokavizruta yazasvI rAjA bharata prAtaHkAla pauSadha pArita kara usa sarva avayavoM se yukta cAturghaNTa 'pRthvIvijayalAbha' nAmaka azvaratha para ArUDha huA / zeSa pUrvavat / 48 rAjA bharata ne pUrva dizA kI ora bar3hate hue varadAma tIrtha hote hue apane ratha ke pahiye bhIge, utanI gaharAI taka lavaNasamudra meM praveza kiyA / zeSa kathana mAgadha tIrthakumAra samAna jAnanA / varadAma tIrthakumAra ne rAjA bharata ko divya, sarva viSApahArI cUDAmaNi, vakSaHsthala aura gale ke alaMkAra, mekhalA, kaTaka, truTita bheMTa kiye aura kahA ki maiM ApakA dakSiNadizA kA antapAla hU~ / isa vijaya ke upalakSya meM rAjA kI AjJA ke anusAra aSTadivasIya mahotsava Ayojita huA / mahotsava ke parisampanna ho jAne para vaha divya cakraratna zastrAgAra se bAhara nikalA / AkAza meM adhara avasthita huA / vaha eka hajAra yakSoM se parivRta thA / divya vAdyoM ke zabda se gaganamaNDala ko ApUrita karate hue usane uttara-pazcima dizA meM prabhAsa tIrtha kI ora hote hue prayANa kiyA / rAjA bharata ne usa divya cakraratna kA anugamana karate hue, uttara-pazcima dizA hote hue, pazcima meM, prabhAsa tIrtha kI ora jAte hue, apane ratha ke pahiye bhIgeM, utanI gaharAI taka
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti - 3 / 73 49 lavaNasamudra meM praveza kiyA / zeSa kathana pUrvavat / prabhAsa tIrthakumAra ne bhI prItidAna ke rUpa meM bheMTa karane hetu ratnoM kI mAlA, mukuTa yAvat rAjA bharata ke nAma se aMkita bANa tathA prabhAsatIrtha kA jala diyA aura kahA- maiM Apa dvArA vijita deza kA vAsI hU~, pazcima dizA kA antapAla hU~ / zeSa pUrvavat jAnanA / [74] prabhAsa tIrthakumAra ko vijita kara lene ke upalakSya meM samAyojita aSTadivasIya mahotsava ke parisampanna ho jAne para vaha divya cakraratna zastrAgAra se bAhara nikalA / yAvat usane sindhu mahAnadI ke dAhine kinAre hote hue pUrva dizA meM sindhu devI ke bhavana kI ora prayANa kiyA / rAjA bharata bahuta harSita huA, parituSTa huA / jahA~ sindhu devI kA bhavana thA, udhara AyA / sindhu devI ke bhavana ke thor3I hI dUrI para bAraha yojana lambA tathA nau yojana caur3A, zreSTha nagara ke sadRza sainya zibira sthApita kiyA / yAvat sindhu devI kI sAdhanA hetu tela kiyaa| pauSadhazAlA meM pauSadha liyA, brahmacarya svIkAra kiyA / yAvat yoM DAbha ke bichaune para upagata, tele kI tapasyA meM abhirata bharata mana meM sindhu devI kA dhyAna karatA huA sthita huA / sindhu devI kA Asana calita huA / sindhu devI ne avadhijJAna kA prayoga kiyA / bharata ko dekhA, devI ke mana meM aisA cintana, vicAra, manobhAva tathA saMkalpa utpanna huAjambUdvIpa ke antargata bharatakSetra meM bharata nAmaka cAturanta cakravartI rAjA utpanna huA hai / yAvat devI ratnamaya 1008 kalaza, vividha maNi, svarNa, ratnAJcita citrayukta do svarNa-nirmita uttama Asana, kaTaka, truTita tathA anyAnya AbhUSaNa lekara tIvra gatipUrvaka vahA~ AI aura bolIApane bharatakSetra ko vijaya kara liyA hai / maiM Apake deza meM AjJAkAriNI sevikA hU~ / devAnupriya ! mere dvArA prastuta upahAra Apa grahaNa kareM / zeSa pUrvavat / yAvat pUrvAbhimukha ho uttama siMhAsana para baiThA / siMhAsana para baiThakara apane aThAraha zreNI prazreNI- adhikRta puruSoM ko bulAyA aura unase kahA ki aSTadivasIya mahotsava kA Ayojana karo / [ 75 ] sindhudevI ke vijayopalakSya meM aSTadivasIya mahotsava sampanna ho jAne para vaha divya cakraratna pUrvavat zAstrAgAra se bAhara nikalA / IzAnakoNa meM vaitADhya parvata kI ora prayANa kiyA / rAjA bharata vaitADhya parvata kI dAhinI ora kI talahaTI thI, vahA~ AyA / vahA~ bAraha yojana lambA tathA nau yojana caur3A sainya zibira sthApita kiyA / vaitADhyakumAra deva ko uddiSTa kara telA kiyA / pauSadha liyA, vaitADhya girikumAra kA dhyAna karatA huA avasthita huA / vaitADhya girikumAra kA Asana DolA / Age sindhudevI ke samAna samajhanA / rAjA kI AjJA se aSTadivasIya mahotsava Ayojita kara AyojakoM ne rAjA ko sUcita kiyA / aSTa divasIya mahotsava ke sampanna ho jAne para vaha divya cakraratna pazcima dizA meM tamisrA guphA kI ora Age bar3hA / rAjA bharata ne tamisrA guphA se thor3I hI dUrI para bAraha yojana lambA aura nau yojana caur3A sainya zibira sthApita kiyA / kRtamAla deva ko uddiSTa kara usane lA kiyA yAvat kRtamAla deva kA Asana calita huA / zeSa varNana vaitADhya girikumAra samAna hai / kRtamAla deva ne rAjA bharata ko prItidAna dete hue rAjA ke strI-ratna ke lie ratnanirmita caudaha tilaka sahita AbhUSaNoM kI peTI, kaTaka Adi liye / rAjA ko ye upahAra bheMTa kiye / rAjA ne usakA satkAra kiyA, sammAna kiyA, vidA kiyA / yAvat aSTadivasIya mahotsava Ayojita huA /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 AgamasUtra-hindI anuvAda [76] kRtamAla deva ke vijayopalakSya meM samAyojita aSTadivasIya mahotsava ke sampanna ho jAne para rAjA bharata ne apane suSeNa senApati ko bulAkara kahA-siMdhu mahAnadI ke pazcima se vidyamAna, pUrva meM tathA dakSiNa meM sindhu mahAnadI dvArA, pazcima meM pazcima samudra dvArA tathA uttara meM vaitADhya parvata dvArA vibhakta bharatakSetra ke koNavartI khaNDarUpa niSkuTa pradezoM ko, usake sama, viSama avAntara-kSetroM ko adhikRta karo / unase abhinava, uttama ratna-gRhIta karo / senApati suSeNa citta meM harSita, parituSTa tathA Anandita huA / suSeNa bharatakSetra meM vizrutayazAthA / vizAla senA kA adhinAyaka thA, atyanta balazAlI tathA parAkramI thA / svabhAva se udAtta thA / ojasvI, tejasvI thA / vaha bhASAoM meM niSNAta thA / unheM bolane meM, samajhane meM, una dvArA auroM ko samajhAne meM samartha thA / sundara, ziSTa bhASA-bhASI thA / nimna, gahare, durgama, duSpravezya, sthAnoM kA vizeSajJa thA / arthazAstra Adi meM kuzala thA / senApati suSeNa ne apane donoM hAtha jor3e / unheM mastaka se lagAyA-rAjA kA Adeza vinayapUrvaka svIkAra kiyA / calakara apanA AvAsa meM AyA / apane kauTumbika purupoM ko bulAkara kahA ___ AbhiSekya hastiratna ko taiyAra karo, ghor3e, hAthI, ratha tathA uttama yoddhAoM se cAturaMgiNI senA ko sajAo / aisA Adeza dekara snAna kiyA, nitya-naimittika kRtya kiye, kautuka-maMgala-prAyazcitta kiyA, aMjana AMjA, tilaka lagAyA, duHsvapna Adi doSa-nivAraNa hetu maMgala-vidhAna kiyA / apane zarIra para lohe ke moTe-moTe tAroM se nirmita kavaca kasA, dhanuSa para dRDhatA ke sAtha pratyaJcA Aropita kI / gale meM hAra pahanA | mastaka para atyadhika vIratAsUcaka nirmala, uttama vastra gAMTha lagAkara bAMdhA / bANa Adi kSepya tathA khaDga Adi akSepya dhAraNa kiye / aneka gaNanAyaka, daNDanAyaka Adi se vaha ghirA thA / usa para koraMTa puSpoM kI mAlAoM se yukta chatra tanA thA / loga maMgalamaya jaya-jaya zabda dvArA use vardhApita kara rahe the / vaha snAnaghara se bAhara nikalA / gajarAja para ArUDha huA / koraMTa puSpa kI mAlAoM se yukta chatra gajarAja para lagA thA, ghor3e, hAthI, uttama yoddhAoM se yukta senA se vaha saMparivRta thA / vipula yoddhAoM ke samUha se samaveta thA / usa dvArA kiye gaye gambhIra, utkRSTa siMhanAda kI kalakala dhvani se aisA pratIta hotA thA, mAno samudra garjana kara rahA ho / saba prakAra kI Rddhi, dhuti, bala, zakti se yukta vaha jahA~ sindhu mahAnadI thI, vahA~ AyA / carma-ratna kA sparza kiyA / carma-ratna zrIvatsa-jaisA rUpa liye thaa| usa para motiyoM ke, tAroM ke tathA ardhacandra ke citra bane the / vaha acala evaM akampa thaa| vaha abhedya kavaca jaisA thA / nadiyoM evaM samudroM ko pAra karane kA yantra-thA / daivI vizeSatA liye thA / carma-nirmita vastuoM meM vaha sarvotkRSTa thA / usa para boye hue sattaraha prakAra ke dhAnya eka dina meM utpanna ho sakeM, aisI vizeSatA liye thA / gRhapatiratna isa carma-ratna para sUryodaya ke samaya dhAya botA hai, jo uga kara dina bhara meM paka jAte haiM, gRhapati sAyaMkAla unheM kATa letA hai / cakravartI bharata dvArA parAmRSTa vaha carmaratna kucha adhika bAraha yojana vistRta thaa| senApati suSeNa dvArA chue jAne para carmaratna zIghra hI naukA ke rUpa meM pariNata ho gayA / senApati suSeNa sainya-zibira meM vidyamAna senA sahita usa carma-ratna para savAra huA / nirmala jala kI U~cI uThatI taraMgoM se paripUrNa sindhu mahAnadI ko senAsahita pAra kiyA / sindhu mahAnadI ko pAra kara apratihata-zAsana, vaha senApati suSeNa grAma, Akara, nagara, parvata, kheTa,
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-3/76 karvaTa, maDamba, paTTana Adi jItatA huA, siMhala, barbara, aMgaloka, balAvaloka, yavana dvIpa, araba, roma, alasaMDa, pikkhuroM, kAlamukhoM, tathA uttara vaitADhya parvata kI talahaTI meM basI huI bahuvidha mleccha jAti ke janoM ko, naiRtyakoNa se lekara sindhu nadI tathA samudra ke saMgama taka ke sarvazreSTha kaccha deza ko sAdhakara vApasa mur3A / kaccha deza ke atyanta sundara bhUmibhAga para ThaharA / taba una janapadoM, nagaroM, pattanoM ke svAmI, aneka Akarapati, maNDalapati, pattanapativRnda ne AbharaNa, bhUSaNa, ratna, bahumUlya vastra, anyAnya zreSTha, rAjocita vastue~ hAtha jor3akara, jur3e hue tathA mastaka se lagAkara upahAra ke rUpa meM senApati su,Na ko bheMTa kI / ve bar3I namratA se bole-'Apa hamAre svAmI haiM / devatA kI jyoM Apake hama zaraNAgata haiM, Apake dezavAsI haiM / isa prakAra vijayasUcaka zabda kahate hue una sabako senApati supeNa ne pUrvavat yathAyogya kAryoM meM prasthApita kiyA, niyukta kiyA, sammAna kiyA aura vidA kiyaa| apane rAjA ke prati vinayazIla, anupahata-zAsana evaM balayukta senApati suSeNa ne sabhI upahAra Adi lekara sindhu nadI ko pAra kiyA / rAjA bharata ke pAsa Akara sArA vRttAnta nivedita kiyA / prApta sabhI upahAra rAjA ko arpita kiye / rAjA ne senApati kA satkAra kiyA, sammAna kiyA, saharSa vidA kiyA / tatpazcAt senApati suSeNa ne snAna kiyA, nitya-naimittika kRtya kiye, aMjana AMjA, tilaka lagAyA, maMgala-vidhAna kiyA / bhojana kiyA / vizrAmagRha meM AyA / zuddha jala se hAtha, muMha Adi dhoye, zuddhi kI / zarIra para gozIrSa candana kA jala chir3akA, apane AvAsa meM gayA / vahA~ mRdaMga baja rahe the / sundara, taruNa striyA~ battIsa prakAra ke abhinayoM dvArA ve usake mana ko anuraMjita karatI thIM / gItoM ke anurUpa vINA, tabale evaM Dhola baja rahe the| mRdaMgoM se bAdala kI-sI gaMbhIra dhvani nikala rahI thI / vAdya bajAne vAle vAdaka nipuNatA se apane-apane vAdya bajA rahe the / senApati suSeNa isa prakAra apanI icchA ke anurUpa zabda, sparza, rasa, rUpa tathA gandhamaya mAnavocita, priya kAmabhogoM kA Ananda lene lagA / [77] rAjA bharata ne senApati suSeNa ko bulAkara kahA-jAo, zIghra hI tamisra guphA ke dakSiNI dvArA ke donoM kapATa udghATita karo / rAjA bharata dvArA yoM kahe jAne para senApati suSeNa apane citta meM harSita, parituSTa tathA Anandita huA / usane apane donoM hAtha jor3e / vinayapUrvaka rAjA kA vacana svIkAra kiyA | pauSadhazAlA meM AyA / DAbha kA bichaunA bichaayaa| kRtamAla deva ko uddiSTa kara telA kiyA, pauSadha liyA / brahmacarya svIkAra kiyA / tele ke pUrNa ho jAne para vaha pauSadhazAlA se bAhara nikalA / snAna kiyA, nityanaimittika kRtya kiye / aMjana AMjA, tilaka lagAyA, maMgala-vidhAna kiyA / uttama, pravezya, mAMgalika vastra pahane / thor3e para bahumUlya AbhUSaNoM se zarIra ko alaMkRta kiyA / dhUpa, puSpa, sugandhita padArtha evaM mAlAe~ hAtha meM lI / tamisrA guphA ke dakSiNI dvAra ke kapATa the, udhara calA / mANDalika adhipati, aizvaryazAlI, prabhAvazAlI puruSa, rAjasammAnita viziSTa jana, jAgIradAra tathA sArthavAha Adi senApati suSeNa ke pIche-pIche cale, bahuta sI dAsiyAM pIche-pIche calatI thIM, ve cintita tathA abhilaSita bhAva ko saMketa yA ceSTA mAtra se samajha lene meM vijJa thIM, pratyeka kArya meM
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda 52 nipuNa thIM, kuzala thIM tathA svabhAvataH vinayazIla thIM / saba prakAra kI samRddhi tathA dyuti se yukta senApati suSeNa vAdya-dhvani ke sAtha jahA~ tamisrA guphA ke dakSiNI dvAra ke kapATa the, vahA~ AyA / praNAma kiyA / mayUrapiccha kI pramArjanikA uThAI / kapAToM ko pramArjita kiyA / una para divya jaladhArA chor3I / Ardra zIrSa candana se hathelI ke thApe lagAye / abhinava, uttama sugandhita padArthoM se tathA mAlAoM se arcanA kI / una para puSpa, vastra car3hAye / aisA kara ina sabake Upara se nIce taka phailA, vistIrNa, gola caMdavA tAnA / svaccha bArIka cAMdI ke cAvaloM se, tamisrA guphA ke kapAToM ke Age svastika, zrIvatsa Adi ATha mAMgalika aMkita kiye / kacagraha jyoM pAMcoM aMguliyoM se grahIta paMcaraMge phUla usane apane karatala se una para chor3e / vaiDUrya ratnoM se banA dhUpapAtra hAtha meM liyA / dhUpapAtra kA hatthA candramA kI jyoM ujjvala thA, vajraratna evaM vaiDUryaratna se banA thA / dhUpa- pAtra para svarNa, maNi tathA ratnoM dvArA citrAMkana kiyA huA thA / kAle agara, uttama kundaruka, lobAna evaM dhUpa kI gamagamAtI mahaka usase uTha rahI thI / usane usa dhUpapAtra meM dhUpa diyA- / phira apane bAe~ ghuTane ko jamIna se U~cA rakhA donoM hAtha mastaka se lagAyA / kapAToM ko praNAma kiyA / daNDaratna ko uThAyA / vaha daNDa ratnamaya tirache avayava yukta thA, vajrasAra se banA thA, samagra zatru senA kA vinAzaka thA, rAjA ke sainya sanniveza meM gaDDo, kandarAoM, Ubar3a-khAbar3a sthaloM, pahAr3iyoM, calate hue manuSyoM ke lie kaSTakara patharIle TIloM ko samatala banA dene vAlA thA / vaha rAjA ke lie zAMtikara, zubhakara, hitakara tathA usake icchita manorathoM kA pUraka thA, divya thA, apratihata thA / vega- ApAdana hetu vaha sAta ATha kadama pIche haTA, tamisrA guphA ke dakSiNI dvAra ke kivAr3oM para tIna bAra prahAra kiyA, jisase bhArI zabda huA / isa prakAra kroJca pakSI kI jyoM jora se AvAja kara apane sthAna se kapATa sarake / yoM senApati suSeNa ne tamisrAguphA ke dakSiNI dvAra ke kapATa khole / rAjA ko 'jaya, vijaya' zabdoM dvArA vardhApita kara kahAtamisrAguphA ke dakSiNI dvAra ke kapATa khola diye haiM / rAjA bharata yaha saMvAda sunakara apane mana meM harSita, parituSTa tathA Anandita huA / rAjA ne senApati suSeNa kA satkAra kiyA, sammAna kiyA / apane kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA - AbhiSekya hastiratna ko zIghra taiyAra kro| taba ghor3e, hAthI, ratha tathA zreSTha yoddhAoM se parigaThita cAturaMgiNI senA se saMparivRta, anekAneka subhaToM ke vistAra se yukta rAjA ucca svara meM samudra ke garjana se sadRza siMhanAda karatA huA aMjanagiri ke zikhara ke samAna gajarAja para ArUDha huA / [78] tatpazcAt rAjA bharata ne maNiratna kA sparza kiyA / vaha maNiratna viziSTa AkArayukta, sundaratAyukta thA, cAra aMgula pramANa thA, amUlya thA - vaha tikhUMTA, Upara nIce SaTkoNayukta, anupama dyutiyukta, divya, maNiratnoM meM sarvotkRSTa, saba logoM kA mana harane vAlA thA - jo sarva-kaSTa nivAraka thA, sarvakAla Arogyaprada thA / usake prabhAva se tiryaJca, deva tathA manuSya kRta upasarga - kabhI bhI duHkha utpanna nahIM kara sakate the / usa ko dhAraNa karane vAle manuSya ko zastra sparza nahIM hotA / se yauvana sadA sthira rahatA thA, bAla tathA nAkhUna nahIM bar3hate the / bhaya se vimuktI hotI / rAjA bharata ne ina anupama vizeSatAoM se yukta maNiratna ko gRhIta kara gajarAja ke mastaka ke dAhine bhAga para bAMdhA / bharatakSetra ke adhipati rAjA bharata
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-3/78 53 kA vakSasthala hAroM se vyApta, suzobhita evaM prItikara thA / yAvat vaha apanI Rddhi se indra jaisA aizvaryazAlI, yazasvI lagatA thA / maNiratna se phailate hue prakAza tathA cakraratna dvArA nirdezita kiye jAte mArga ke sahAre Age bar3hatA huA, apane pIche-pIche calate hue hajAroM narezoM se yukta rAjA bharata ucca svara se samudra ke garjana kI jyoM siMhanAda karatA huA, tamisrA guphA ke dakSiNI dvAra AyA / tamisrA guphA meM praviSTa haA / phira rAjA bharata ne kAkaNI-ratna liyA / vaha ratna cAra dizAoM tathA Upara nIce cha: talayukta thA / Upara, nIce evaM tirache cAra-cAra koTiyoM se yukta thA, usakI ATha karNikAe~ thIM / adhikAraNI ke AkArayukta thA / vaha aSTa sauvarNika thA-vaha cAra-aMgula-parimita thaa| viSanAzaka, anupama, cataratra-saMsthAna-saMsthita, samatala tathA samacita mAnonmAnayakta thA. sarvajanaprajJApaka-thA / jisa guphA ke antarvartI andhakAra ko na candramA naSTa kara pAtA thA, na sUrya hI jise miTA sakatA thA, na agni hI use dUra kara sakatI thI tathA na anya maNiyA~ hI jise apagata kara sakatI thIM, usa andhakAra ko vaha kAkaNI-ratna naSTa karatA jAtA thA / usakI divya prabhA bAraha yojana taka vistRta thI / cakravartI ke sainya-saniveza meM rAta meM dina jaisA prakAza karate rahanA usa maNi-ratna kA vizeSa guNa thA / uttara bharatakSetra ko vijaya karane hetu usI ke prakAza meM rAjA bharata ne sainyasahita tamisrA guphA meM praveza kiyA / rAjA bharata ne kAkaNI ratna hAtha meM lie tamisrA guphA kI pUrvadizAvartI tathA pazcimadizAvartI bhittiyoM para eka eka yojana ke antara se pA~ca sau dhanuSa pramANa vistIrNa, eka yojana kSetra ko udyotita karane vAle, ratha ke cakke kI paridhi kI jyoM gola, candra-maNDala kI jyoM bhAsvara, unacAsa maNDala Alikhita kiye / vaha tamisrA guphA rAjA bharata dvArA yoM eka eka yojana kI dUrI para Alikhita eka yojana taka udyota karane vAle unapacAsa maNDaloM se zIghra hI dina ke samAna Alokayukta ho gii| [79] tamisrA guphA ke ThIka bIca meM unmanajalA tathA nimagnajalA nAmaka do mahAnadiyAM haiM, jo tamisrA guphA ke pUrvI bhittipradeza se nikalatI huI pazcimI bhitti pradeza hotI huI sindhu mahAnadI meM milatI haiM / bhagavan ! ina nadiyoM ke unmagnajalA tathA nimagnajalA ye nAma kisa kAraNa par3e ? gautama ! unmagnajalA mahAnadI meM tRNa, patra kASTha pASANakhaNDa, ghor3A, hAthI, stha, yoddhA-yA manuSya jo bhI prakSipta kara diye jAe~-vaha nadI unheM tIna bAra idhara-udhara ghumAkara kisI ekAnta, nirjala sthAna meM DAla detI hai / nimagnajalA mahAnadI meM tRNa, patra, kASTha, yAvat manuSya jo bhI prakSipta kara diye jAeM-vaha unheM tIna bAra idhara-udhara ghumAkara jala meM nimagna kara detI hai-tatpazcAt aneka narezoM se yukta rAjA bharata cakraratna dvArA nirdezita kiye jAte mArga ke sahAre Age bar3hatA huA ucca svara se siMhanAda karatA huA sindhu mahAnadI ke pUrvI taTa para avasthita unmagnajalA mahAnadI ke nikaTa AyA / varddhakiratna ko bulAkara kahA-unmagnajalA aura nimagnajalA mahAnadiyoM para uttama puloM kA nirmANa karo, jo saikar3oM khaMbhoM para sanniviSTa hoM, acala hoM, akampa hoM, kavaca kI jyoM abhedya hoM, jisake Upara donoM ora dIvAreM banI hoM, jo sarvathA ratnamaya ho /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda rAjA bharata dvArA yoM kahe jAne para vArdha kI ratna citta meM harSita, parituSTa evaM Anandita huA / vinayapUrvaka rAjA kA Adeza svIkAra kiyA / zIghra hI uttama puloM kA nirmANa kara diyA, tatpazcAt rAjA bharata apanI samagra senA ke sAtha una puloM dvArA, unmaggrajalA tathA nimagnajalA nadiyoM ko pAra kiyA / yoM jyoMhI usane nadiyAM pAra kI, tamisrA guphA ke uttarI dvArA ke kapATa kroJca pakSI kI taraha AvAja karate hue sarasarAhaTa ke sAtha apane Apa apane sthAna se saraka gaye- / 54 1 1 [ 80 ] usa samaya uttarArdha bharatakSetra meM - ApAta saMjJaka kirAta nivAsa karate the / ve ADhya, dIpta, vitta, bhavana, zayana, Asana, yAna, vAhana tathA svarNa, rajata Adi pracura dhana svAmI the / Ayoga prayoga saMpravRtta the / unake yahA~ bhojana kara cukane ke bAda bhI khAnepIne ke bahuta padArtha bacate the / unake gharoM meM bahuta se naukara-naukarAniyA~, gAyeM, bhaiMse, baila, pAr3e, bher3eM, bakariyA~ Adi thIM / ve logoM dvArA aparibhUta the, unakA koI tiraskAra yA apamAna karane kA sAhasa nahIM kara pAte the / ve zUra the, vIra the, vikrAMta the / unake pAsa senA aura savAriyoM kI pracuratA evaM vipulatA thI / aneka aise yuddhoM meM, jisameM mukAbale kI TakkareM thIM, unhoMne apanA parAkrama dikhAyA thA / una ApAta kirAtoM ke deza meM akasmAt saikar3oM utpAta hue / asamaya meM bAdala garajane lage, bijalI camakane lagI, phUloM ke khilane kA samaya na Ane para bhI per3oM para phUla Ate dikhAI dene lage / AkAza meM bhUta-preta punaH punaH nAcane lage / ApAta kirAtoM ne apane deza meM ina saikar3oM utpAtoM ko AvirbhUta hote dekhA / ve Apasa meM kahane lage- hamAre deza meM asamaya meM bAdaloM kA garajanA yAvat saikar3oM utpAta prakaTa hue haiM / na mAlUma hamAre deza meM kaisA upadrava hogA / ve unmanaska ho gaye / rAjya-bhraMza, dhanApahAra Adi kI cintA se utpanna zokarUpI sAgara meM DUba gaye - apanI hathelI para muMha rakhe ve ArtadhyAna meM grasta ho bhUmi kI aura daSTi DAle soca-vicAra meM par3a gaye / taba rAjA bharata cakraratna dvArA nirdezita kie jAte mArga ke sahAre tamisrA guphA ke uttarI dvAra se nikalA / ApAta kitoM ne rAjA bharata kI senA ke agrabhAga ko jaba Age bar3hate hue dekhA to ve tatkAla atyanta kruddha, ruSTa, vikarAla tathA kupita hote hue, misamisAhaTa karate hue kahane lage - aprArthita mRtyu ko cAhane vAlA, duHkhada anta evaM azubha lakSaNavAlA, puNya caturdazI M jisa dina hIna thI - usa azuba dina meM janmA huA, abhAgA, lajjA, zobhA se parivarjita vaha kauna hai, jo hamAre deza para balapUrvaka jaldI-jaldI car3hA A rahA hai / hama usakI senA ko titara-bhitara kara deM, jisase vaha AkramaNa na kara sake / isa prakAra unhoMne mukAbalA karane kA nizcaya kiyA / lohe ke kavaca dhAraNa kiye, ve yuddhArtha tatpara hue, apane dhanuSoM para pratyaMcA car3hA kara unheM hAtha meM liyA, gale para graiveyaka - bA~dhe, viziSTa vIratA sUcaka cihna ke rUpa meM ujjvala vastra - vizeSa mastaka para bA~dhe / vividha prakAra ke Ayudha, talavAra Adi zastra dhAraNa kiye / ve, jahA~ rAjA bharata kI senA kA agrabhAga thA vahAM pahuMcakara ve usase bhir3a gaye / una ApAta kirAtoM ne rAjA bharata kI senA ke agrabhAga ke katipaya viziSTa yoddhAoM ko mAra DAlA, matha DAlA, ghAyala kara DAlA, girA DAlA / unakI garuDa Adi cihnoM se yukta dhvajAe~, patAkAe~ naSTa kara DAlIM / rAjA bharata kI senA ke agrabhAga ke sainika bar3I kaThinAI se apane prANa bacAkara idhara-udhara bhAga chUTe /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-3/81 181] senApati suSeNa ne rAjA bharata ke sainya ke agrabhAga ke aneka yoddhAoM ko ApAta kirAtoM dvArA hata, mathita dekhA / sainikoM ko bhAgate dekhA / senApati suSeNa tatkAla atyanta kruddha, ruSTa, vikarAla evaM kupita huA / vaha misamisAhaTa karatA huA-kamalAmela nAmaka azvaratna para-ArUr3ha huA / vaha ghor3A assI aMgula U~cA thA, ninyAnaveM aMgula madhya paridhiyukta thA, eka sau ATha aMgula lambA thA / usakA mastaka battIsa aMgula-pramANa thA / usake kAna cAra aMgula pramANa the / usakI bAhA-bIsa aMgula thA / usake ghuTane cAra aMgulapramANa the / jaMghA-solaha aMgula thI / khura cAra aMgula U~ce the / deha kA madhya bhAga muktolIsadRza gola tathA valita thA / pITha upara jaba savAra baiThatA, taba vaha kucha kama eka aMgula jhuka jAtI thI / pITha kramazaH dehAnurUpa abhinata thI, deha-pramANa ke anurUpa thI, sujAta thI, prazasta thI, zAlihotrazAstra nirUpita lakSaNoM ke anurUpa thI, viziSTa thI / hariNI ke jAnujyoM unnata thI, donoM pArzva-bhAgoM meM vistRta tathA carama bhAga meM stabdha thI / usakA zarIra vetra, latA, kazA, Adi ke prahAroM se parivarjita thA-ghur3asavAra ke manonukUla calate rahane ke kAraNa use beMta, char3I, cAbuka Adi se tarjita karanA, tADita karanA sarvathA anapekSita thA / lagAma svarNa meM jar3e darpaNa jaisA AkAra liye azvocita svarNAbharaNoM se yukta thI / kAThI bA~dhane hetu prayojanIya rassI, uttama svarNaghaTita sundara puSpoM tathA darpaNoM se samAyukta thI, vividha-ratnamaya thI / usakI pITha, svarNayukta maNi-racita tathA kevala svarNa-nirmita patrakasaMjJaka AbhUSaNa jinake bIca-bIca meM jar3e the, aisI nAnA prakAra kI ghaMTiyoM aura motiyoM kI lar3iyoM se parimaMDita thI, vaha azva bar3A sundara pratIta hotA thA / mukhAlaMkaraNa hetu karketana maNi, indranIla maNi, marakata maNi Adi ratnoM dvArA racita evaM mANika ke sAtha Avaddhi se vaha vibhUSita thA / svarNamaya kamala ke tilaka se usakA mukha susajja thA / vaha azva devamati se-viracita thA / vaha devarAja indra kI savArI ke uccaiHzravA nAmaka azva ke samAna gatizIla tathA sundara rUpa yukta thA / apane mastaka, gale, lalATa, mauli evaM donoM kAnoM ke mUla meM vinivezita pA~ca ca~varoM ko dhAraNa kiye thA / vaha anabhracArI thAusakI anyAnya vizeSatAe~ uccaiHzravA jaisI hI thIM / usakI A~kheM vikasita thIM, dRr3ha thIM, romayukta thIM-thIM | DAMsa, macchara Adi se rakSA hetu usa para lagAye gaye pracchAdanapaTa meM svarNa ke tAra guMthe the | tAlu tathA jihvA tapAye hae svarNa kI jyoM lAla the / nAsikA para lakSmI ke abhiSeka kA cihna thA / jalagata kamala-patra jaise vAyu dvArA Ahata pAnI kI bU~doM se yukta hokara sundara pratIta hotA hai, usI prakAra vaha azva apane zarIra ke lAvaNya se bar3A sundara pratIta hotA thA / vaha acaMcala thA-usake zarIra meM sphUrti thI / vaha azva apavitra sthAnoM ko chor3atA huA uttama evaM sugama mArga dvArA calane kI vRtti vAlA thA / apane khuroM kI TApoM se bhUmitala ko abhihata karatA huA calatA thA / apane Arohaka dvArA nacAye jAne para vaha apane Age ke donoM paira eka sAtha isa prakAra Upara uThAtA thA, jisase aisA pratIta hotA, mAno usake donoM paira eka hI sAtha usake mukha se nikala raheM hoM / usakI gati lAghavayuktathI thA-vaha jala meM bhI sthala kI jyoM zIghratA se calane meM samartha thA / vaha prazasta bAraha AvartoM se yukta thA, jinase usake uttama jAti, kula tathA rUpa kA paricaya milatA thA / vaha azvazAstrokta uttama kula prasUta thA / meghAvI-thA / bhadra evaM vinIta
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 AgamasUtra - hindI anuvAda thA, usake roma ati sUkSma, sukomala evaM snigdha the, apanI gati se doDa, mana vAyu tathA garur3a kI gati ko jItane vAlA thA, bahuta capala aura drutagAmI thA / kSamA meM RSitulya thApratyakSataH vinIta thA / vaha udaka, agni, patthara, miTTI, kocar3a, kaMkar3oM se yukta sthAna, retIle sthAna, nadiyoM ke taTa, pahAr3oM kI talahaTiyA~, U~ce-nIce paThAra, parvatIya guphAe~ - ina sabako lAMghane meM samartha thA / prabala yoddhAoM dvArA yuddha meM pAtita-daNDa kI jyoM zatru kI chAvanI para atarkita rUpa meM AkramaNa karane kI vizeSatA se yukta thA / mArga meM calane se honevAlI thakAvaTa ke bAvajUda usakI A~khoM se kabhI A~sU nahIM girate the / usakA tAlu kAlepana se rahita thA / vaha samucita samaya para hI hinahinAhaTa karatA thA / vaha jitanidra-thA / mUtra, purISa- kA utsarga ucita sthAna khojakara karatA thA / kaSToM meM bhI akhinna rahatA thA / nAka mogare ke phUla ke sadRza zubha thA / varNa tote ke paMkha ke samAna sundara thA / deha komala thI / vaha vAstava meM manohara thA / aise azvaratna para ArUDha senApati suSeNa ne rAjA ke hAtha se asiratna lI / vaha talavAra nIlakamala kI taraha zyAmala thI / ghumAye jAne para candramaNDala ke sadRza dikhAI detI thI / zatruoM kA vinAza karanevAlI thI / mUTha svarNa tathA ratna se nirmita thI / usameM se navamAlikA ke puSpa jaisI sugandha AtI thI / vividha prakAra kI maNiyoM se nirmita bela Adi citra the / dhAra bar3I camakIlI aura tIkSNa bhI / loka meM vaha anupama thI / vaha bA~sa, vRkSa, bhaiMse Adi ke sIMga, hAthI Adi ke dA~ta, loha, lohamaya bhArI daNDa, utkRSTa vajra - Adi kA bhedana karane meM samartha thI / vaha sarvatra apratihata thI- binA kisI rukAvaTa ke durbhedya vastuoM ke bhedana meM samartha thI / [82] vaha talavAra pacAsa aMgula lambI, solaha aMgula caur3I aura moTAI ardha- aMgula - pramANa thI / [83] rAjA ke hAtha se uttama talavAra ko lekara senApati suSeNa, ApAta kirAto se bhir3a gayA / usane ApAta kirAtoM meM se aneka prabala yoddhAoM ko mAra DAlA, matha DAlA tathA ghAyala kara DAlA / [84] senApati suSeNa dvArA hata-mathita kiye jAne para, medAna chor3akara bhAge hue ApAta kirAta bar3e bhIta, trasta, vyathita, pIr3Ayukta, udvigna hokara ghabarA gaye / ve apane ko nirbala, nirvIrya tathA pauruSa - parAkrama rahita anubhava karane lage / zatru senA kA sAmanA karanA zakya nahIM hai, yaha socakara ve vahA~ se aneka yojana dUra bhAga gaye / yoM dUra jAkara ve eka sthAna para Apasa meM mile, sindhu mahAnadI Aye / bAlU ke bichaune taiyAra kiye / tele kI tapasyA kI / ve apane mukha U~ce kiye, nirvastra ho ghora AtApanA sahate hue meghamukha nAmaka nAgakumAroM kA, jo unake kula- devatA the, mana meM dhyAna karate hue abhirata ho gae / meghamukha nAgakumAra devoM ke Asana calita hue / meghamukha nAgakumAra devoM ne avadhijJAna dvArA ApAta kirAtoM ko dekhA / unheM dekhakara kahane lage- jambUdvIpa ke uttarArdha bharatakSetra meM sindhu mahAnadI para ApAta kirAta hamArA dhyAna karate hue vidyamAna haiM / devAnupriyo ! yaha ucita hai ki hama una ApAta kirAtoM ke samakSa prakaTa hoM / isa prakAra paraspara vicAra kara unhoMne vaisA karane kA nizcaya kiyA / ve utkRSTa, tIvra
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti - 3/84 57 gati se, ApAta kirAta the, vahA~ Aye / unhoMne choTI-choTI ghaNTioM sahita paMcaraMge uttama vastra pahana rakhe the / AkAza meM adhara avasthita hote hue ve ApAta kirAtoM se bole- tuma bAlU ke saMstArakoM para avasthita ho, yAvat hamArA dhyAna kara rahe ho / yaha dekhakara hama tumhAre kuladeva meghamukha nAgakumAra tumhAre samakSa prakaTa hue haiM / tuma kyA cAhate ho ? hama tumhAre lie kyA kareM ? meghamukha nAgakumAra devoM kA yaha kathana sunakara ApAta kirAta apane citta meM harSita, parituSTa tathA Anandita hue, meghamukha nAgakumAra deva ko hAtha jor3e, meghamukha nAgakumAra devoM ko jaya-vijaya zabdoM dvArA vardhApita kiyA aura bole devAnupriyo ! aprArthita mRtyu kA prArthI yAvat lajjA, zobhA se parivarjita koI puruSa hai, jo balapUrvaka jaldI-jaldI hamAre deza para car3hA A rahA hai / Apa use vahA~ se haTA dIjie, jisase vaha hamAre deza para AkramaNa nahIM kara sake / taba meghamukha nAgakumAra devoM ne kahAtumhAre deza para AkramaNa karanevAlA mahARddhizAlI, parama dyutimAn, parama saukhyayukta, cAturala cakravartI bharata rAjA hai / use na koI deva, na koI kiMpuruSa, na koI mahoraga tathA na koI gandharva hI roka sakatA hai, na bAdhA utpanna kara sakatA hai / na use zastra, agni tathA mantra prayoga dvArA hI upadruta kiyA jA sakatA / phira bhI tumhAre abhISTa hetu upasarga kreNge| unhoMne vaikriya samudghAta dvArA AtmapradezoM ko deha se bAhara nikAlA / gRhIta pudgaloM ke sahAre bAdaloM kI vikurvaNA kI / jahA~ rAjA bharata kI chAvanI thI, vahA~ Aye / bAdala zIghra hI dhIme-dhIme garajane lage / bijaliyA~ camakane lagIM / pAnI barasAne lage / sAta dina-rAta taka yuga, mUsala evaM muSTikA ke sadRza moTI dhArAoM se pAnI barasatA rahA / - 1 [85] rAjA bharata ne usa varSA ko dekhA / apane carmaratna kA sparza kiyA / vaha carmaratna kucha adhika bAraha yojana tirachA vistIrNa ho gayA- / tatpazcAt rAjA bharata apanI senA sahita usa carmaratna para ArUDha ho gayA / chatraratna chuA, vaha chatraratna ninyAnaveM hajAra svarNa-nirmita zalAkAoM se tAr3iyoM se parimaNDita thA / bahumUlya thA, ayodhyA thA, nirvraNa thA, suprazasta, viziSTa, manohara evaM svarNamaya sudRDha daNDa se yukta thA / usakA AkAra mRdu thaa| vaha basti - pradeza meM aneka zalAkAoM se yukta thA / piMjare jaisA pratIta hotA thA / usa para vividha prakAra kI citrakArI thI / usa para maNi, motI, mUMge, tapAye hue svarNa tathA ratnoM dvArA pUrNa kalaza Adi mAMgalika vastuoM ke paMcaraMge ujjvala AkAra bane the / ratnoM kI kiraNoM ke sadRza raMgaracanA meM nipuNa puruSoM dvArA vaha sundara rUpa meM raMgA huA thA / usa para rAjalakSmI kA cihna aMkita thA / arjuna svarNa dvArA usakA pRSThabhAga AcchAdita thA / usake cAra koNa paritApita svarNamaya paTTa se pariveSTita the / vaha atyadhika zrI se yukta thA / usakA rUpa zarad Rtu ke nirmala, paripUrNa candramaNDala ke sadRza thA / usakA svAbhAvika vistAra rAjA bharata dvArA tiryakprasArita - apanI donoM bhujAoM ke vistAra jitanA thA / vaha kumuda-vana sadRza dhavala thaa| rAjA bharata kA mAno jaMgama vimAna thA / sUrya ke Atapa, Ayu, varSA Adi doSoM-kA vinAzaka thA / pUrva janma meM Acarita tapa, puNyakarma ke phalasvarUpa vaha prApta thA / [86] vaha chatraratna ahata thA, aizvarya Adi aneka guNoM kA pradAyaka thA / manta Adi RtuoM meM tadviparIta sukhaprada chAyA detA thA / chatroM meM utkRSTa evaM pradhAna thA / [87] alpapuNya-puruSoM ke lie durlabha thA / vaha chatraratna chaha khaNDoM ke adhipati
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 AgamasUtra-hindI anuvAda cakravartI rAjAoM ke pUrvAcarita tapa ke phala kA eka bhAga thA / devayoni meM bhI atyanta durlabha thA / usa para phUloM kI mAlAe~ laTakatI thIM, zarad Rtu ke dhavala megha tathA candramA ke prakAza ke samAna bhAsvara thA | eka sahasra devoM se adhiSThita thA / rAjA bharata kA vaha chatraratna aisA pratIta hotA thA, mAno bhUtala para paripUrNa candramaNDala ho / rAjA bharata dvArA chue jAne para vaha chatraratna kucha adhika bAraha yojana tirachA vistIrNa ho gayA- / [88] rAjA bharata ne chatraratna ko apanI senA para tAna diyA / maNiratna kA sparza kiyA / usa maNiratna ko rAjA bharata ne chatraratna ke bastibhAga meM sthApita kiyA / rAjA bharata ke sAtha gAthApatiratna thA / vaha apanI anupama vizeSatA-liye thA / zilA kI jyoM ati sthira carmaratna para kevala vapana mAtra dvArA zAli, jau, gehU~, mUMga, urda, tila, kulathI, SaSTika, niSpAva, cane, kodrava, kustuMbharI, kaMgu, varaka, rAlaka, dhaniyA, varaNa, laukI, kakar3I, tumbaka, bijaurA, kaTahala, Ama, imalI Adi samagra phala, sabjI Adi padArthoM ko utpanna karane meM kuzala thA / usa zreSTha gAthApati ne usI dina boye hue, pake hue, sApha kiye hue saba prakAra ke dhAnyoM ke sahasroM kuMbha rAjA bharata ko samarpita kiye / rAjA bharata usa bhISaNa varSA ke samaya carmaratna para ArUDha rahA, chatraratna dvArA AcchAdita rahA, maNiratna dvArA kiye gaye prakAza meM sAta dina-rAta sukhapUrvaka surakSita rahA / / [89] usa avadhi meM rAjA bharata ko tathA usakI senA ko na bhUkha ne pIDita kiyA, na unhoMne dainya kA anubhava kiyA aura na ve bhayabhIta aura duHkhita hI hue / [90] rAjA bharata ko isa rUpa meM rahate hue sAta dina rAta vyatIta ho gaye to usake mana meM aisA vicAra, bhAva, saMkalpa utpanna huA-kauna aisA hai, jo merI divya Rddhi tathA divya dyuti kI vidyamAnatA meM bhI merI senA para yuga, mUsala evaM muSTikA pramANa jaladhArA dvArA sAta dina-rAta hae, bhArI varSA karatA jA rahA hai / rAjA bharata ke mana meM aisA vicAra, bhAva 16000 deva, jAnakara caudaha ratnoM ke rakSaka 14000 deva tathA 2000 rAjA bharata ke aMgarakSaka devayuddha hetu sannaddha ho gaye / meghamukha nAgakumAra deva the, vahA~ Akara bole-mRtyu ko cAhane vAle, meghamukha nAgakumAra devo ! kyA tuma cAturanta cakravartI rAjA bharata ko nahIM jAnate ? vaha mahA RddhizAlI hai / phira bhI tuma rAjA bharata kI senA para yuga, mUsala tathA muSTikApramANa jaladhArAoM dvArA sAta dina-rAta hue bhISaNa varSA kara rahe ho / tumhArA yaha kArya anucita hai-tuma aba zIghra hI yahA~ se cale jAo, anyathA mRtyu kI taiyArI karo / jaba una devatAoM ne meghamukha nAgakumAra devoM ko isa prakAra kahA to ve bhIta, trasta, vyathita evaM udvigna ho gaye, bahuta Dara gaye / unhoMne bAdaloM kI ghaTAe~ sameTa lIM / jahA~ ApAta kirAta the, vahA~ Ae aula bole-rAjA bharata mahA RddhizAlI hai / phira bhI hamane tumhArA abhISTa sAdhane hetu rAjA bharata ke lie upasarga-kiyA / aba tuma jAo, snAna karo, gIlI dhotI, gIlA dupaTTA dhAraNa kie huye, vastroM ke nIce laTakate kinAroM ko samhAle hue zreSTha, uttama ratnoM ko lekara hAtha jor3e rAjA bharata ke caraNoM meM par3oM, usakI zaraNa lo / uttama puruSa vinamra janoM ke prati vAtsalya-bhAva rakhate haiM, unakA hita karate haiM / tumheM rAjA bharata se koI bhaya nahIM hogA / meghamukha nAgakumAra devoM dvArA yoM kahe jAne para ve ApAta kirAta uThe / snAna kiyA yAvat zreSTha, uttama ratna lekara jahA~ rAjA bharata thA, vahA~ Aye / hAtha jor3e, rAjA bharata
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-3/90 59 ko 'jaya vijaya' zabdoM dvArA vardhApita kiyA, zreSTha, uttama ratna bheMTa kiye tathA isa prakAra bole [91] SaTkhaNDavartI vaibhava ke svAmin ! guNabhUSita ! jayazIla ! lajjA, lakSmI, dhRti, kIrti ke dhAraka ! rAjocita sahasroM lakSaNoM se sampanna ! narendra ! hamAre isa rAjya kA cirakAla paryantaM Apa pAlana kareM / [12] azvapate ! gajapate ! narapate ! navanidhipate ! bharata kSetra ke prathamAdhipate ! battIsa hajAra dezoM ke rAjAoM ke adhinAyaka ! Apa cirakAla taka jIvita raheM-dIrghAyu hoM / [93] prathama narezvara ! aizvaryazAlin ! 64000 nAriyoM ke hRdayezvara-mAgadha tIrthAdhipati Adi lAkhoM deva ke svAmin ! caturdazaratnoM ke dhAraka ! yazasvin ! [94] Apane dakSiNa, pUrva tathA pazcima dizA meM samudraparyanta aura uttara dizA meM kSulla himavAn giri paryanta samagra bharatakSetra ko jIta liyA hai hama Apake prajAjana haiM / [95] ApakI Rddhi, dyuti, yaza, bala, vIrya, puruSakAra tathA parAkrama-ye saba AzcaryakAraka haiM / Apako divya deva-dyuti-paramotkRSTa prabhAva apane puNyodaya se prApta hai / hamane ApakI Rddhi kA sAkSAta anubhava kiyA hai / devAnupriya ! hama Apase kSamAyAcanA karate haiM / Apa hameM kSamA kareM / hama bhaviSya meM phira kabhI aisA nahIM kareMge / yoM kahakara ve hAtha jor3e rAjA bharata ke caraNoM meM gira par3e / phira rAjA bharata ne una ApAta kirAtoM dvArA bheMTa ke rUpa meM upasthApita uttama, zreSTha ratna svIkAra kiye / unase kahA-tuma aba apane sthAna para jAo / maiMne tumako apanI bhujAoM kI chAyA meM svIkAra kara liyA hai / tuma nirbhaya, nirudvega, vyathA rahita hokara sukhapUrvaka raho / aba tumheM kisI se bhI bhaya nahIM hai / yoM kahakara rAjA bharata ne unheM satkRta, sammAnita kara vidA kiyA / taba rAjA bharata ne senApati suSeNa ko bulAyA aura kahA-jAo, pUrvasAdhita niSkuTa, sindhu mahAnadI ke pazcima bhAgavartI koNa meM vidyamAna, pazcima meM sindhu mahAnadI tathA pazcimI samudra, uttara meM kSulla himavAn parvata tathA dakSiNa meM vaitADhya parvata dvArA maryAdita-pradeza ko, usake, sama-viSama koNastha sthAnoM ko sAdhita karo / vahA~ se uttama, zreSTha ratnoM ko bheMTa ke rUpa meM prApta karo / yaha saba kara mujhe zIghra hI avagata karAo / zeSa varNana pUrvavat jAnanA / [96] tatpazcAt vaha divya cakraratna zAstrAgAra se bAhara nikalA, IsAna-koNa meM laghu himavAn parvata kI ora calA / rAjA bharata ne kSudra himavAn varSadhara parvata se kucha hI dUrI para sainya-zivira sthApita kiyA / usane kSudra himavAn girikumAra deva ko uddiSTa kara tele kI tapasyA kI / zeSa kathana mAgadhatIrtha samAna jAnanA / rAjA bharata kSudra himavAna varSadhara parvata aayaa| usane vegapUrvaka calate hue ghor3oM ko niyantrita kiyA / yAvat rAjA bharata dvArA Upara AkAza meM chor3A gayA vaha bANa zIghra hI bahattara yojana taka jAkara kSudra himavAn girikumAra deva kI maryAdA meM- girA / yAvat usane prItidAna-rUpa meM sarvoSadhiyA~, kalpavRkSa ke phUloM kI mAlA, gozIrSa candana, kaTaka, padmadraha kA jala liyA / rAjA bharata ke pAsa Akara bolA-maiM kSudra himavAn parvata kI sImA meM Apake deza kA vAsI hU~ / maiM ApakA AjJAnuvartI sevaka hU~ / ApakA uttara dizA kA antapAla hU~ Apa mere dvArA upahRta bheMTa svIkAra kareM / rAjA bharata ne kSudra himavAn-girikumAra deva dvArA isa prakAra bheMTa kiye gaye upahAra svIkAra svIkAra karake deva
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 AgamasUtra-hindI anuvAda ko vidA kiyA / [97] tatpazcAt rAjA bharata ne apane ratha ke ghor3oM ko niyantrita kiyA ratha ko vApasa mor3A | RSabhakUTa parvata AyA / ratha ke agra bhAga se tIna bAra RSabhakUTa parvata kA sparza kiyA / kAkaNI ratna kA sparza kiyA / vaha ratna cAra dizAoM tathA Upara, nIce chaha talayukta thA / yAvat aSTasvarNamAnaparimANa thA / rAjA ne kAkaNI ratna kA sparza kara RSabhakUTa parvata ke pUrvIya kaTaka meM nAmAMkana kiyA [98] isa avasarpiNI kAla ke tIsare Araka ke pazcima bhAga meM maiM bharata cakravartI huA huuN| [99] maiM bharatakSetra kA prathama rAjA-hU~, adhipati hU~, naravarendra hU~ / merA koI pratizatrunahIM hai / maiMne bharatakSetra ko jIta liyA hai / [100] vaisA kara apane ratha ko vApasa mor3A / apanA sainya-zibira thA, vahA~ aayaa| yAvat kSudra himavAn-girikumAra deva ko vijaya karane ke upalakSya meM samAyojita aSTa divasIya mahotsava ke sampanna ho jAne para vaha divya cakraratna zastrAgAra se bAhara nikalA / dakSiNa dizA meM vaitADhya parvata kI ora prayANa kiyA / [101] rAjA bharata ne usa divya cakraratna ko dakSiNa dizA meM vaitADhya parvata kI ora jAte hue dekhA / vaha vaitADhya parvata kI uttara dizAvartI talahaTo meM AyA / vahA~ sainyazibira sthApita kiyA / pauSadhazAlA meM praviSTa huA / zrIRSabhasvAmI ke kaccha tathA mahAkaccha nAmaka pradhAna sAmantoM ke putra nami evaM vinami nAmaka vidyAdhara rAjAoM ko uddiSTa kara telA kiyaa| nami, vinami vidyAdhara rAjAoM kA mana meM dhyAna karatA huA vaha sthita rahA / taba nami, vinami vidyAdhara rAjAoM ko apanI divya mati dvArA isakA bhAna huA / ve eka dUsare ke pAsa Aye aura kahane lage-jambUdvIpa ke bharatakSetra meM bharata cakravartI utpanna huA hai / atIta, pratyutpanna tathA anAgata-vidyAdhara rAjAoM ke lie yaha ucita hai-ki ve rAjA ko upahAra bheMTa kareM / yaha socakara vidyAdhararAja vinami ne cakravartI rAjA bharata ko bheMTa karane hetu subhadrA nAmaka strIratna liyA / strIratna-subhadrA kA zarIra mAnonmAna pramANayukta thA-vaha tejasvinI thI, rUpavatI evaM lAvaNyamayI thI / vaha sthira yauvana yukta thI-zarIra ke keza tathA nAkhUna nahIM bar3hate the / usake sparza se saba roga miTa jAte the / vaha bala-vRddhikAriNI thI-grISma Rtu meM vaha zItasparzA tathA zIta Rtu meM uSNasparzA thI / [102] vaha tIna sthAnoM meM kRza thI / tIna sthAnoM meM lAla thI / trivaliyukta thii| tIna sthAnoM meM-unnata thI / tIna sthAnoM meM gaMbhIra thI / tIna sthAnoM meM kRSNavarNa thI / tIna sthAnoM meM-zvetatA liye thI / tIna sthAnoM meM lambAI liye thI / tIna sthAnoM meM-caur3AI yukta thI / [103] vaha samacaurasa daihika saMsthAnayukta thI / bharatakSetra meM samagra mahilAoM meM vaha pradhAna-thI / usake stana, jaghana, hAtha, paira, netra, keza, dA~ta-sabhI sundara the, dekhane vAle puruSa ke citta ko AhlAdita karanevAle the, AkRSTa karanevAle the / vaha mAno zrRMgAra-rasa kA AgAra thI / loka-vyavahAra meM vaha kuzala thI / vaha rUpa meM devAMganAoM ke saundarya kA anusaraNa karatI thI / vaha sukhaprada yauvana meM vidyamAna thI / vidyAdhararAja nami ne cakravartI bharata ko bheMTa karane
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-3/103 hetu ratna, kaTaka tathA truTita liye / utkRSTa tvarita, tIvra vidyAdhara-gati dvArA ve donoM, rAjA bharata thA, vahA~ Aye / ve AkAza meM avasthita hue / unhoMne jaya-vijaya zabdoM dvArA rAjA bharata ko vardhApati kiyA aura kahA-hama Apake AjJAnuvartI sevaka haiM / yaha kahakara vinami ne strIratna tathA nami ne ratna, AbharaNa bheMTa kiye / rAjA bharata ne upahAra svIkAra kara nami evaM vinami kA satkAra kiyA, sammAna kiyA / vidA kiyA / yAvata aSTa divasIya mahotsava Ayojita kiyA / pazcAt divya cakraratna zastrAgAra se bAhara nikAlA / usane IzAna-koNa meM gaMgA devI ke bhavana kI ora prayANa kiyA / zeSa kathana sindhu devI ke prasaMga samAna hai / vizeSa yaha ki gaMgA devI ne rAjA bharata ko bheMTa rUpa meM vividha ratnoM se yukta 1008 kalaza, svarNa evaM vividha prakAra kI maNiyoM se citrita-do sone ke siMhAsana vizeSarUpa se upahRta kiye| phira rAjA ne aSTadivasIya mahotsava Ayojita karavAyA / / [104] tatpazcAt vaha divya cakraratna zastrAgAra se bAhara nikalA / usane gaMgA mahAnadI ke pazcimI kinAre dakSiNa dizA ke khaNDaprapAta guphA kI ora prayANa kiyA / taba rAjA bharata khaNDaprapAta guphA AyA / zeSa kathana tamisrA guphA ke adhipati kRtamAla deva samAna hai / kevala itanA sA antara hai, khaNDaprapAta guphA ke adhipati nRttamAlaka deva ne prItidAna ke rUpa meM rAjA bharata ko AbhUSaNoM se bharA huA pAtra, kaTaka-bheMTa kiye / nRttamAlaka deva ko vijaya karane ke upalakSya meM Ayojita aSTadivasIya mahotsava ke sampanna ho jAne para rAjA bharata ne senApati suSeNa ko bulAyA / zeSa kathana sindhudevI samAna hai / senApati suSeNa ne gaMgA mahAnadI ke pUrvabhAgavartI koNa-pradeza ko, jo pazcima meM mahAnadI se, pUrva meM samudra se, dakSiNa meM vaitADhya parvata se evaM uttara meM laghu himavAn parvata se maryAdita thA, tathA sama-viSama avAntarakSetrIya koNavartI bhAgoM ko sAdhA / zreSTha, uttama ratna bheTa meM prApta kiye / vaisA kara senApati suSeNa gaMgA mahAnadI AyA / usane nirmala jala kI U~cI uchalatI laharoM se yukta gaMgA mahAnadI ko naukA ke rUpa meM pariNata carmaratna dvArA senAsahita pAra kiyA / jahA~ rAjA bharata thA, vahA~ Akara AbhiSekya hastiratna se nIce utarA / uttama, zreSTha ratna liye, jahA~ donoM hAtha jor3e aMjali bA~dhe rAjA bharata ko jaya-vijaya samarpita kiye| rAjA bharata ne senApati suSeNa dvArA samarpita ratna svIkAra kara senApati suSeNa kA satkAra kiyA, sammAna kiyA / vidA kiyA / zeSa kathana pUrvavat jAnanA / tatpazcAt eka samaya rAjA bharata ne senApatiratna suSeNa ko bulAkara kahA-jAo, khaNDaprapAta guphA ke uttarI dvAra ke kapATa udghATita karo / zeSa kathana tamisrA guphA ke samAna hai / ___ phira rAjA bharata uttarI dvAra se gayA / saghana andhakAra ko cIra kara jaise candramA Age bar3hatA hai, usI taraha khaNDaprapAta guphA meM praviSTa huA, maNDaloM kA Alekhana kiyA / khaNDaprapAta guphA ke ThIka bIca ke bhAga se unmagnajalA tathA nimagnajalA nAmaka do bar3I nadiyA~ nikalatI haiM / inakA varNana pUrvavat hai / kevala itanA antara hai, ye nadiyAM khaNDaprapAta guphA ke pazcimI bhAga se nikalatI huIM, Age bar3hatI huIM pUrvI bhAga meM gaMgA mahAnadI meM mila jAtI haiM / zeSa varNana pUrvavat / kevala itanA antara hai, pula gaMgA ke pazcimI kinAre para banAyA / tatpazcAt khaNDaprapAta guphA ke dakSiNI dvAra ke kapATa krauJcapakSI kI jyoM jora se AvAja karate hue sarasarAhaTa ke sAtha svayameva apane sthAna se saraka gaye, cakraratna dvArA nirdezita mArga kA
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 AgamasUtra - hindI anuvAda anusaraNa karatA huA, rAjA bharata nibiDa andhakAra ko cIra kara Age bar3hate hue candramA kI jyoM khaNDaprapAta guphA ke dakSiNI dvAra se nikalA / [105] tatpazcAt - guphA se nikalane ke bAda rAjA bharata ne gaMgA mahAnadI ke pazcimI taTa para bAraha yojana lambA, nau yojana caur3A, zreSTha - nagara - sadRza - sainyazibira sthApita kiyA / zeSa kathana mAgadha deva samAna hai / phira rAjA ne nau nidhiratnoM ko - uddiSTa kara telA kiyA / rAjA bharata nau nidhiyoM kA mana meM cintana karatA huA pauSadhazAlA meM avasthita rahA / nau nidhiyAM apane adhiSThAtR devoM ke sAtha vahA~ rAjA bharata ke samakSa upasthita huIM / ve nidhiyA~ aparimita - lAla, nIle, pIle, hare, sapheda Adi aneka varNoM ke ratnoM se yukta thIM, dhruva, akSaya tathA avyaya-thIM, lokavizruta thIM / ve isa prakAra hai [106] naisarpa, pANDuka, piMgalaka, sarvaratna, mahApadma, kAla, mahAkAla, mANavaka tathA zaMkhana / [107] naisarpa nidhi - grAma, Akara, nagara, paTTana, droNamukha, maDamba, skandhAvAra, ApaNa tathA bhavana- inake sthApana kI vizeSatA hotI hai / [108] pANDuka nidhi-gine jAne yogya, mApe jAnevAle dhAnya Adi, tole jAnevAle cInI, gur3a Adi, kamala jAti ke uttama cAvala Adi dhAnyoM ke bIjoM ko utpanna karane meM samartha hotI hai / [109] piMgalaka nidhi-puruSoM, nAriyoM, ghor3oM tathA hAthiyoM ke AbhUSaNoM ko utpanna karane meM samartha hotI hai / [110] sarvaratna nidhi - cakravartI ke caudaha uttama ratnoM ko utpanna karatI hai / unameM cakraratna Adi sAta ekendriya hote haiM / senApatiratna Adi sAta paMcendriya hote haiM / [999] mahApadma nidhi - saba prakAra ke vastroM ko utpanna karatI hai / vastroM ke raMgane, dhone Adi samagra sajjA ke niSpAdana meM samartha hotI hai / [112] kAla nidhi - samasta jyotiSazAstra ke jJAna, tIrthaMkara, cakravarti tathA baladevavAsudeva - vaMza - meM jo zubha, azubha ghaTita huA, hogA, ho rahA hai, una sabake jJAna, sau prakAra ke zilpoM ke jJAna, uttama, madhyama tathA adhama karmoM ke jJAna ko utpanna karane meM samartha hotI hai / [113] mahAkAla nidhi - vividha prakAra ke loha, rajata, svarNa, maNi, motI, sphaTika tathA pravAla Adi ke AkAroM ko utpanna karane kI vizeSatAyukta hotI hai / [114] mANavaka nidhi-yoddhAoM, AvaraNoM, praharaNoM, saba prakAra kI yuddha-nIti ke tathA sAma, dAma, daNDa evaM bhedamUlaka rAjanIti ke udbhava kI vizeSatA yukta hotI hai / [115] zaMkha nidhi - nRtya - vidhi, nATaka-vidhi - dharma, artha, kAkama aura mokSa-ke pratipAdaka kAvyoM kI athavA gadya, padya, geya, caurNa - kAvyoM kI utpatti evaM saba prakAra ko vAdyoM ko utpanna karane kI vizeSatAyukta hotI hai / [116] unameM se pratyeka nidhi kA avasthAna ATha-ATha cakroM ke Upara hotA haijahA~-jahA~ ye le jAI jAtI haiM, vahA~-vahA~ ye ATha cakroM para pratiSThita hokara jAtI haiM / unakI U~cAI ATha-ATha yojana kI caur3AI nau-nau yojana kI tathA lambAI bAraha - bAraha yojana kI "
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-3/116 63 hotI hai / unakA Akara maMjUSA - peTI jaisA hotA hai / gaMgA jahA~ samudra meM milatI hai, vahA~ unakA nivAsa hai / [117] unake kapATa vaiDUrya maNimaya hote haiM / ve svarNa - ghaTita hotI haiM / vividha prakAra ke ratnoM se paripUrNa hotI haiM / una para candra, sUrya tathA cakra ke AkAra ke cihna hote haiM / unake dvAroM kI racanA anusama-aviSama hotI hai / [118] nidhiyoM ke nAmoM ke sadRza nAmayukta devoM kI sthiti eka palyopama hotI haiM / una devoM ke AvAsa akrayaNIya hote haiM una para Adhipatya prApta nahIM kara sakatA / [119] pracura dhana-ratna-saMcaya yukta ye nau nidhiyAM bharatakSetra ke chahoM khaNDoM ko vijaya karane vAle cakravartI rAjAoM ke vaMzagata hotI haiM / [120] rAjA bharata tele kI tapasyA ke paripUrNa ho jAne para pauSadhazAlA se bAhara nikalA, snAnaghara meM praviSTa huA / snAna Adi sampanna kara usane zremi-prazreNi-janoM ko bulAyA, nau nidhiyoM ko sAdha lene ke upalakSya meM / aSTadivasIya mahotsava ke sampanna ho jAne para rAjA bharata ne senApati suSeNa ko bulAyA / usase kahA- jAo, gaMgA mahAnadI ke pUrva meM avasthita, bharatakSetra ke koNasthita dUsare pradeza ko, jo pazcima dizA meM gaMgA se, pUrva evaM dakSiNa dizA meM samudroM se aura uttara dizA meM vaitADhya parvata se maryAdita haiM tathA vahA~ ke avAntarakSetrIya samaviSama koNastha pradezoM ko adhikRta karo / zeSa varNana pUrvavat / senApati suSeNa ne una kSetroM ko adhikRta kara rAjA bharata ko usase avagata karAyA / rAjA bharata ne use satkRta, sammAnita kara vidA kiyA / tatpazcAt vaha divya cakraratna zAstrAgAra se bAhara nikalA / yAvat vaha eka sahasra yoddhAoM se saMparivRta thA - ghirA thA / divya naiRtya koNa meM vinItA rAjadhAnI kI ora prayANa kiyA / rAjA bharata ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahAAbhiSekya hastiratna ko taiyAra karo / mere AdezAnurUpa yaha saba saMpAdita kara mujhe sUcita kro| [121] rAjA bharata ne isa prakAra rAjya arjita kiyA / zatruoM ko jItA / usake yahA~ samagra ratna udbhUta hue / nau nidhiyA~ prApta huIM / khajAnA samRddha thA / battIsa hajAra rAjAoM se anugata thA / sATha hajAra varSoM meM samasta bharatakSetra ko sAdha liyA / tadanantara rAjA bharata ne apane kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA - 'devAnupriyo ! zIghra hI AbhiSekya hastiratna ko taiyAra karo, cAturaMgiNI senA sajAo / rAjA snAna Adi kRtyoM se nivRtta hokara aMjanagiri zikhara ke samAna unnata gajarAja para ArUDha huA / svastika, zrIvatsa Adi ye ATha maMgala rAjA ke Age cale- unake bAda jala se paripUrNa kalaza, bhRMgAra, divya chatra, patAkA, caMvara tathA darzana racita - rAjA ko dikhAI dene vAlI, Aloka darzanIya-havA se phaharAtI, ucchita, vijayadhvajA liye rAjapuruSa cale / tadanantara vaiDUrya kI prabhA se dedIpyamAna ujjvala daMDayukta, laTakatI huI koraMTa puSpoM kI mAlAoM se suzobhita, candramaMDala ke sadRza AbhAmaya, samucchita - Atapatra, siMhAsana, zreSTha maNi-ratnoM se vibhUSita - pAdukAoM kI jor3I rakhI thI, vaha pAdapIThacaukI, jo kiGkaroM, bhRtyoM tathA padAtiyoM-kramazaH Age ravAnA kiye gaye / tatpazcAt cakrarana, chatraratna, carmaratna, daNDaratna, asiratna, maNiratna, kAkaNIratna-ye sAta ekendriya ratna yathAkrama cale / unake pIche kramazaH nau nidhiyA~ calIM / unake bAda 16000 deva cale / unake pIche 32000 rAjA cale / unake pIche senApatiratna, gAthApatiratna, vardhakiratna tathA purohitaratna ne
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 AgamasUtra - hindI anuvAda prasthAna kiyA / tatpazcAt strIratna - subhadrA, 32000 RtukalyANikAe~ tathA 32000 janapadakalyANikAe~ -- yathAkrama calIM / unake pIche battIsa-battIsa abhinetavya prakAroM se paribaddha32000 nATaka cale / tadanantara 360 sUpakAra, aThAraha zreNi-prazreNi jana-cale / unake pIche kramazaH caurAsI lAkha ghor3e, caurAsI lAkha hAthI, chiyAnave karor3a manuSya-cale / tatpazcAt aneka rAjA, Izvara, talavara, sArthavAha Adi cale / tatpazcAt asigrAha, laSTigrAha, kuntagrAha, cApagrAha, camaragrAha, pAzagrAha, phalaka grAha, parazugrAha, pustakagrAha, vINAgrAha, kUpyagrAha, har3apphagrAha tathA dIpikAgrAhayathAkrama cale / usake bAda bahuta se daNDI, muNDI, zikhaNDI, jaTI, picchI, hAsakAraka, vidUSaka, kheDukAraka, dravakAraka, cATukAraka, kAndarpika, kautkucika tathA maukharika - yatAkrama calate gaye / yaha prasaMga vistAra se aupapAtikasUtra ke anusAra saMgrAhya hai / rAjA bharata ke Age-Age bar3e-bar3e kaddAvara ghor3e, ghur3asavAra donoM ora hAthI, hAthiyoM para savAra puruSa calate the / usake pIche ratha - samudAya yathAvat rUpa se calatA thA / taba narendra bharatakSetra kA adhipati rAjA bharata, jisakA vakSaHsthala hAroM se vyApta, suzobhita evaM prItikara thA, amarapati-tulya jisakI samRddhi suprazasta thI, jisase usakI kIrti vizruta thI, samudra ke garjana kI jyoM siMhanAda karatA huA, saba prakAra kI Rddhi tathA i se samanvita, bherI, jhAlara, mRdaMga Adi anya vAdyoM kI dhvani ke sAtha sahasroM grAma, Akara, nagara, kheTa, karvaTa, maDamba se yukta medinI ko jItatA huA uttama, zreSTha ratna bheMTa ke rUpa meM prApta karatA huA, divya cakraratna kA anusaraNa karatA huA, eka-eka yojana ke antara para par3Ava DAlatA huA, rukatA huA, jahA~ vinItA rAjadhAnI thI, vahA~ AyA / rAjadhAnI se thor3I hI dUrI para bAraha yojana lambA, nau yojana caur3A sainya zibira sthApita kiyA / apane uttama zilpakAra ko bulAyA / vinItA rAjadhAnI ko uddiSTa kara-rAjA ne telA kiyA, DAbha ke bichaune para avasthita rAjA bharata tele meM pratijAgarita - rahA / telA pUrNa ho jAne para rAjA bharata paudhazAlA se bAhara nikalA / kauTumbika puruSoM ko bulAyA, AbhiSekya hastiratna ko taiyAra karane, snAna karane Adi kA varNana pUrvavat hai / Age kA varNana vinItA rAjadhAnI se vijaya hetu abhiyAna ke samAna hai / kevala itanA antara hai ki vinItA rAjadhAnI meM praveza karane ke avasara para nau mahAnidhiyoM ne tathA cAra senAoM ne rAjadhAnI meM praveza nahIM kiyA / rAjA bharata ne tumula vAdya-dhvani ke sAtha vinItA rAjadhAnI ke bIcoM-bIca calate hue jahA~ apanA paitRka ghara thA, jagadvarti nivAsa gRhoM meM sarvotkRSTa prAsAda kA bAharI dvAra thA, udhara calA / jaba rAjA bharata nikala rahA thA, usa samaya katipaya jana vinItA rAjadhAnI ke bAharabhItara pAnI kA chir3akAva kara rahe the, gobara Adi kA lepa kara rahe the, maMcAtimaMca - kI racanA kara rahe the, taraha-taraha ke raMgoM ke vastroM se banI, U~cI, siMha, cakra Adi ke cihnoM se yukta dhvajAoM evaM patAkAoM ne nagarI ke sthAnoM ko sajA rahe the / aneka dIvAroM ko lIpa rahe the, aneka dhUpa kI mahaka se nagarI ko utkRSTa surabhimaya banA rahe the, katipaya devatA usa samaya cA~dI kI, svarNa, ratna, hIroM evaM AbhUSaNoM kI varSA kara rahe the / jaba rAjA bharata vinItA rAjadhAnI ke bIca se kila rahA thA to nagarI ke siMghATaka, tikone sthAnoM, mahApathoM, para bahuta se abhyarthI, kAmArthI, bhogArthI, lAbhArthI, Rddhi ke
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-3/121 abhilASI, kilbiSika, kApAlika, karabAdhita, zAMkhika, cAkrika, lAMgalika, mukhamAMgalika, bhATa, cAraNa, vardhamAnaka, laMkha, maMkha, udAra, iSTa, kAnta, priya, manojJa, manAma, ziva, dhanya, maMgala, sazrIka, hRdayagamanIya, hRdaya-prahlAdanIya, vANI se evaM mAMgalika zabdoM se rAjA kA anavarata-abhinandana karate hue, abhistavana karate hue jana-jana ko Ananda dene vAle rAjan ! ApakI jaya ho, ApakI vijaya ho / jana-jana ke lie kalyANasvarUpa rAjan ! Apa sadA jayazIla hoM / ApakA kalyANa ho / jinheM nahIM jItA hai, una para Apa vijaya prApta kreN| jinako jIta liyA hai, unakA pAlana kareM, unake bIca nivAsa kareM / devoM meM indra kI taraha, tAroM meM candra kI taraha. asuroM meM camarendra kI taraha tathA nAgoM meM dharaNendra kI taraha lAkhoM pUrva, karor3oM pUrva, koDAkoDI pUrva paryanta sampUrNa bharatakSetra ke grAma, Akara-yAvat sanniveza-ina sabakA samyak pAlana kara yaza arjita karate hue, ina sabakA Adhipatya, paurovRtya, svAmitva, bhartRtva, mahattaratva, AjJezvaratva, senApatitva-ina sabakA sarvAdhikRta rUpa meM sarvathA nirvAha karate hue nidhi, nirantara avicchinna rUpa meM nRtya, gIta, vAdya, vINA, karatAla, tUrya-evaM ghanamRdaMgaAdi ke nipuNatApUrNa prayoga dvArA nikalatI sundara dhvaniyoM se Anandita hote hue, vipulapracura-atyadhika bhoga bhogate hue sukhI raheM, yoM kahakara unhoMne jayaghoSa kiyA / rAjA bharata kA sahasroM nara-nArI apane netroM se bAra-bAra darzana kara rahe the / vacanoM dvArA guNasaMkIrtana kara rahe the / hRdaya se abhinandana kara rahe the / apane zubha manoratha-ityAdi utsukatApUrNa manaHkAmanAe~ liye hue the / sahasroM nara-nArI-ye svAmI hameM sadA prApta raheM, bArabAra aisI abhilASA karate the / nara-nAriyoM dvArA apane hajAroM hAthoM se upasthApita aMjalimAlAko apanA dAhinA hAtha U~cA uThAkara bAra-bAra svIkAra karatA huA, gharoM kI hajAroM paMktiyoM lAMghatA huA, vAdyoM kI madhura, manohara, sundara dhvani meM tanmaya hotA huA, usakA Ananda letA huA, jahA~ apanA sarvottama prAsAda kA dvAra thA, vahA~ AyA / abhiSekya hastiratna ko ThaharAyA, nIce utarakara 16000 devoM kA, 32000 rAjAoM kA, senApatiratna, gAthApatiratna, vardhakiratna tathA purohitaratna kA, tIna sau sATha pAcakoM kA, aThAraha zreNi-prazreNi-janoM kA, mANDalika rAjAoM, aizvaryazAlI, prabhAvazAlI puruSoM tathA sArthavAhoM Adi kA satkAra-sammAna kiyA / unheM satkRta-sammAnita kara subhadrA nAmaka strIratna, 32000 Rtu-kalyANikAoM tathA 32000 janapada-kalyANikAoM. battIsa-battIsa abhinetavya vidhikramoM se paribaddha battIsa hajAra nATakoM se-saMparivRta rAjA bharata kubera kI jyoM kailAsa parvata ke zikhara ke tulya apane uttama prAsAda meM gayA / rAjA ne apane mitroM, nijaka, svajana tathA sambandhiyoM se kuzalasamAcAra pUche / snAna Adi saMpanna kara snAnaghara se bAhara nikalA, bhojanamaNDapa meM Akara sukhAsana para baiThA, tele kA pAraNA kiyA / apane mahala meM gayA / vahA~ mRdaMga baja rahe the / battIsa-battIsa abhinetavya vidhikrama se nATaka cala rahe the, nRtya ho rahe the / yoM nATakakAra, nRtyakAra, saMgItakAra rAjA kA manoraMjana kara rahe the / rAjA kA kIrti-stavana kara rahe the / rAjA unakA Ananda letA huA sAMsArika sukha kA bhoga karane lagA / [122] rAjA bharata apane rAjya kA dAyitva samhAle thA / eka dina usake mana meM aisA bhAva, utpanna huA-maiMne apane bala, vIrya, pauruSa evaM parAkrama dvArA samasta bharatakSetra ko jIta liyA hai / isalie aba ucita hai, maiM virAT rAjyAbhiSeka-samAroha Ayojita karavAUM
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 AgamasUtra-hindI anuvAda jisameM merA rAjatilaka ho / dUsare dina rAjA bharata, snAna Adi kara bAhara nikalA, pUrva kI ora mu~ha kiye siMhAsana para baiThA / usane 16000 abhiyogika devoM, 32000 pramukha rAjAoM, senApati yAvat purohitaratna, 360 sUpakAroM, aThAraha zreNi-prazreNi janoM tathA anya bahuta se mANDalika rAjAoM, yAvat sArthavAhoM ko bulAyA / usane kahA-'devAnupriyo ! maiMne samagra bharatakSetra ko jIta liyA hai / tuma loga mere rAjyAbhiSeka ke virAT samAroha kI taiyArI karo / rAjA bharata dvArA yoM kahe jAne para ve solaha hajAra Abhiyogika deva Adi bahuta harSita evaM parituSTa hue / unhoMne hAtha jor3e, rAjA bharata kA Adeza vinayapUrvaka svIkAra kiyA / tatpazcAt rAjA bharata pauSadhazAlA meM AyA, telA kiyA / telA pUrNa ho jAne para Abhiyogika devoM kA AhvAna kara kahA-vinItA rAjadhAnI ke IzAnakoNa meM eka vizAla abhiSekamaNDapa kI vikurvaNA karo-rAjA bharata dvArA yoM kahe jAne para ve Abhiyogika devone rAjA bharata kA Adeza vinayapUrvaka svIkAra kiyA / vinItA rAjadhAnI ke IzAnakoNa meM gye| vahA~ jAkara vaikriya samudghAta dvArA apane AtmapradezoM ko bAhara nikAlA / unheM saMkhyAta yojana paryanta daNDarUpa meM pariNita kiyA / unase gRhyamANa ratnoM ke bAdara, asAra pudgaloM ko chor3a diyA / sArabhUta sUkSma pudgaloM ko grahaNa kiyA / punaH vaikriya samudghAta dvArA apane AtmapradezoM ko bAhara nikAla kara mRdaMga ke UparI bhAga kI jyoM samatala, sundara bhUmibhAga kI vikurvaNA kI-usake ThIka bIca meM eka vizAla abhiSeka-maNDapa kI racanA kI / vaha maNDapa saikar3oM khaMbhoM para TikA thA / yAvat-jisase sugandhita dhueM kI pracuratA ke kAraNa vahA~ gola-gola dhUmamaya challe banate dikhAI dete the / abhiSekamaNDapa ke ThIka bIca meM eka vizAla abhiSekapITha kI racanA kI / vaha abhiSekapITha svaccha- tA zlakSNa pudgaloM se banA hone se mulAyama thaa| usa kI tIna dizAoM meM unhoMne tIna-tIna sopAnamArgoM kI racanA kI / usa kA bhUmibhAga bahuta samatala evaM ramaNIya thA / usa atyadhika samatala, sundara bhUmibhAga ke ThIka bIca meM unhoMne eka vizAla siMhAsana kA nirmANa kiyA / siMhAsana kA varNana vijayadeva ke siMhAsana jaisA hai / abhiSekamaNDapa kI racanA kara ve jahA~ rAjA bharata thA, vahA~ Aye / use isase avagata karAyA / rAjA bharata una Abhiyogika devoM se yaha sunakara harSita evaM parituSTa huA, pauSadhazAlA se bAhara nikalA / usane apane kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-zIghra hI hastiratna ko taiyAra karo / hastiratna ko taiyAra kara cAturaMgiNI senA ko sajAo / kauTumbika puruSoM ne vaisA kiyA evaM rAjA ko usakI sUcanA dI / phira rAjA bharata snAnAdi se nivRtta hokara gajarAja para ArUDha huA / ATha maMgala-pratIka, rAjA ke Age-Age ravAnA kiye gaye / vinItA se abhiniSkramaNa kA varNana vinItA meM praveza ke samAna hai / rAjA bharata vinItA rAjadhAnI ke bIca se nikalA / vinItA rAjadhAnI ke IzAnakoNa meM abhiSekamaNDapa Akara AbhiSekya hastiratna ko ThaharAyA / nIce utara kara strIratna-subhadrA, 32000 RtukalyANikAoM, 32000 janapadakalyANikAoM, battIsa-battIsa pAtroM, Adi se ghirA huA rAjA bharata abhiSekamaNDapa meM praviSTa huA / abhiSekapITha ke pAsa Akara pradakSiNA kI / pUrva kI ora sthita tIna sIr3hiyoM se hotA huA jahA~ siMhAsana thA, vahA~ Akara pUrva kI ora mu~ha karake siMhAsana para baiThA / rAjA bharata ke anugata battIsa hajAra pramukha rAjAne abhiSekamaNDapa meM praveza kiyA / praveza kara jahA~
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti - 3/122 67 rAjA bharata thA, vahA~ Akara unhoMne hAtha jor3e, rAjA bharata ko jaya-vijaya zabdoM dvArA vardhApita kiyA / thor3I hI dUrI para zuzrUSA karate hue - praNAma karate hue, vinayapUrvaka sAmane hAtha jor3e hue, rAjA kI paryupAsanA karate hue yathAsthAna baiTha gaye / tadanantara rAjA bharata kA senApatiratna yAvat sArthavAha Adi vahA~ Aye / unake Ane kA varNana pUrvavat hai kevala itanA antara hai ki ve dakSiNa kI ora ke trisopAna mArga se abhiSekapITha para gaye / tatpazcAta rAjA bharata ne Abhiyogika devoM ko AhvAna kara kahA- mere lie mahArtha, mahArgha, mahArha - aise mahArAjyAbhiSeka kA prabandha karo - rAjA bharata dvArA yoM kahe jAne para ve Abhiyogika deva- IzAna koNa meM gaye / vahA~ jAkara vaikriya samudghAta dvArA unhoMne AtmapradezoM ko bAhara nikAlA / zeSa varNana vijayadeva ke samAna hai / ve deva paMDakavana meM mile / milakara dakSiNArtha bharatakSetra meM vinItA rAjadhAnI Aye / pradakSiNA kI, abhiSekamaNDapa meM Akara mahArtha, mahArgha tathA mahArha mahArAjyAbhiSeka ke lie apekSita samasta sAmagrI rAjA ke samakSa upasthita kI / 32000 rAjAoM ne zreSTha tithi, karaNa, divasa, nakSatra evaM muhUrta meM - uttarA bhAdrapadA nakSatra tathA vijaya muhUrta meM svAbhAvika tathA uttaravikriyA dvArA niSpAdita, zreSTha kamaloM para pratiSThApita, surabhita, uttama jala se paripUrNa 1008 kalazoM se rAjA bharata kA bar3e Anandotsava ke sAtha abhiSeka kiyA / abhiSeka varNana vijayadeva ke sadRza hai una rAjAoM meM se pratyeka ne iSTa vANI dvArA rAjA kA abhinandana, abhistavana kiyA / ve bole - rAjan ! Apa sadA jayazIla hoM / ApakA kalyANa ho / yAvat Apa sAMsArika sukha bhogeM, yoM kaha kara unhoMne jayaghoSa kiyA / tatpazcAt senApatiratna, 360 sUpakAroM, aThAraha zreNi- prazreNi noM tathA aura bahuta se mANDalika rAjAoM, sArthavAhoM ne rAjA bharata kA abhiSeka kiyA / unhoMne udAra, iSTa, kAnta, priya, manojJa, manAma, ziva, dhanya, maMgala, sazrIka, lAlityayukta, hRdayagamanIya, hRdayaprahlAdanIya, anavarata abhinandana kiyA, abhistavana kiyA / 16000 devoM ne agara Adi sugandhita padArthoM evaM Amalaka Adi kasaile padArthoM se saMskArita, anuvAsita ati sukumAra rooM vAle tauliye se rAjA kA zarIra poMchA / yAvat vibhinna ratnoM se jur3A huA mukuTa pahanAyA / tatpazcAt una devoM ne dardara tathA malaya candana kI sugandha se yukta, kesara, kapUra, kastUrI Adi ke sArabhUta, saghana sugandha-vyApta rasa - rAjA para chir3ake / use divya puSpoM kI mAlA pahanAI / unhoMne usako granthima, veSTima, pUrima tathA saMghAtima mAlAoM se vibhUSita kiyA / usase suzobhita rAjA kalpavRkSa sadRza pratIta hotA thA / isa prakAra vizAla rAjyAbhiSeka samAroha meM abhiSikta hokara rAjA bharata ne apane kauTumbika puruSoM ko bulAyA / unase kahA- devAnupriyo ! hAthI para savAra hokara tuma loga vinItA rAjadhAnI ke tikone sthAnoM, tirAhoM, caurAhoM, catvaroM tathA vizAla rAjamArgoM para yaha ghoSaNA karo ki isa upalakSya meM mere rAjya ke nivAsI bAraha varSa paryanta pramodotsava manAeM / isa bIca rAjya meM koI bhI kraya-vikraya Adi sambandhI zulka, nahIM liyA jAyegA / grAhya meM - kisI se yadi kucha lenA hai, usameM khiMcAva na kiyA jAe, AdAna-pradAna kA, nApa-jokha kA krama banda rahe, rAjya ke karmacArI, adhikArI kisI ke ghara meM praveza na kareM, daNDa, kudaNDa na liye jaaeN| rAjA bharata dvArA yoM kahe jAne para ve kauTumbika puruSa bahuta harSita tathA parituSTa hue, unhoMne vinayapUrvaka rAjA kA Adeza svIkAra kiyA / zIghra hI hAthI para savAra hue, unhoMne
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 AgamasUtra-hindI anuvAda rAjA ke AdezAnurUpa ghoSaNA kI / virAT rAjyAbhiSeka-samAroha meM abhiSikta rAjA bharata siMhAsana se uThA / strIratna subhadrA Adi se saMparivRta rAjA abhiSeka-pITha se usake pUrvI trisopAnopagata mArga se nIce utarA / abhiSeka-maNDapa se bAhara nikalA / jahA~ AbhiSekya hastiratna thA, vahA~ Akara ArUDha huA / rAjA bharata ke anugata battIsa hajAra pramukha rAjA abhiSeka-pITha sa usake uttarI trisopAnopagata mArga se nIce utare / rAjA bharata kA senApatiratna, sArthavAha Adi abhiSeka-pITha se usake dakSiNI trisopAnopagata mArga se nIce utare / AbhiSekya hastiratna para ArUDha rAjA ke Age maMgala-pratIka khAnA kiyA gaye / zeSa pUrvavat / tatpazcAt rAjA bharata snAnAdi parisaMpanna kara bhojana-maNDapa meM AyA, sukhAsana para baiThA, tele kA pAraNA kiyA / bhojana-maNDapa se nikala kara vaha apane zreSTha uttama prAsAda meM gayA / vahA~ mRdaMga baja rahe the / yAvat rAjA unakA Ananda letA huA sAMsArika sukhoM kA bhoga karane lagA / pramodotsava meM bAraha varSa pUrNa ho gaye / rAjA bharata snAna kara vahA~ se nikalA, bAhya upasthAnazAlA meM Akara pUrva kI ora mu~ha kara siMhAsana para baiThA / solaha hajAra devoM kA yAvat sArthavAha Adi kA satkAra kiyA, sammAna kiyA / unheM vidA kiyA / vidA kara vaha apane zreSTha-mahala meM gayA / vahA~ vipula bhoga bhogane lagA / / [123] cakraratna, daNDaratna, asiratna tathA chatraratna-ye cAra ekendriya ratna AyudhagRhazAlA meM utpanna hue / carmaratna, maNiratna, kAkaNIratna tathA nau mahAnidhiyAM, zrIgRha meM, senApatiratna, gAthApatiratna, vardhakiratna tathA purohitaratna, ye cAra manuSyaratna, vinItA rAjadhAnI meM, azvaratna tathA hastiratna, ye do paJcendriyaratna vaitADhya parvata kI talahaTI meM aura subhadrA strIratna uttara vidyAdharazreNI meM utpanna huA / [124] rAjA bharata caudaha ratnoM, nau mahAnidhiyoM, 16000 devatAoM, 32000 rAjAoM, 32000 RtukalyANikAoM, 32000 janapadakalyANikAoM, battIsa-battIsa pAtroM, abhinetavva kramopakramoM se anubaddha, 32000 nATakoM, 360 sUpakAroM, aThAraha zreNI-prazreNijanoM, caurAsI lAkha ghor3oM, caurAsI lAkha hAthiyoM, caurAsI lAkha rathoM, chiyAnavai karor3a manuSyoM, 72000 puravaroM, 32000 janapadoM, chiyAnavai karor3a gA~voM, 99000 droNamukhoM, 48000 pattanoM, 24000 karvaToM, 24000 maDamboM, 20000 AkaroM, 16000 kheToM, 14000 saMbAdhoM, chappana antarodakoM tathA unacAsa kurAjyoM, vinItA rAjadhAnI kA, samasta bharatakSetra kA, anya aneka mANDalika rAjA, aizvaryazAlI, prabhAvazAlI puruSa, talavara, sArthavAha Adi kA Adhipatya paurovRtya, bhartRtva, svAmitva, mahattaratva-AjJezvaratva, sainApatya-ina sabakA sarvAdhikRta rUpa meM pAlana karatA huA, samyak nirvAha karatA huA rAjya karatA thA / rAjA bharata ne apane kaNTakoM kI samagra sampatti kA haraNa kara liyA, unheM vinaSTa kara diyA tathA apane agotraja samasta zatruoM ko masala DAlA, kucala DAlA / unheM deza se nirvAsita kara diyA / rAjA bharata ko sarvavidha auSadhiyAM, ratna tathA samitiyA~ saMprApta thIM / amitroM kA usane mAnabhaMga kara diyA / usake samasta manoratha samyak sampUrNa the jisake aMga zreSTha candana se carcita the, vakSaHsthala hAroM se suzobhita thA, prItikara thA, zreSTha mukuTa se vibhUSita thA, uttama, bahumUlya AbhUSaNa dhAraNa kiye thA, saba RtuoM meM khilane vAle phUloM kI suhAvanI mAlA se jisakA mastaka zobhita thA, utkRSTa nATaka pratibaddha pAtroM- tathA sundara striyoM ke samUha se saMparivRta vaha
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-3/124 rAjA bharata apane pUrva janma meM AcIrNa tapa ke, saMcita nikAcita puNya karmoM ke pariNAmasvarUpa manuSya jIvana ke sukhoM kA paribhoga karane lagA / [125] kisI dina rAjA bharata ne snAna kiyA / dekhane meM priya evaM sundara laganevAlA rAjA snAnaghara se bAhara nikalA / jahA~ AdarzagRha meM, jahA~ siMhAsana thA, vahA~ AyA / pUrva kI ora mu~ha kiye siMhAsana para baiThA / zIzoM para par3ate apane pratibimba ko bAra bAra dekhatA rahA / zubha pariNAma, prazasta - adhyavasAya, vizuddha hotI huI lezyAoM, vizuddhikrama se IhA, apoha, mArgaNa tathA gaveSaNa - karate hue rAjA bharata ko karmakSaya se karma-raja ke nivAraka apUrvakaraNa meM avasthiti dvArA ananta, anuttara, nirvyAghAta, nirAvaraNa, kRtsna, pratipUrNa kevalajJAna, kevaladarzana utpanna hue / taba kevala sarvajJa bharata ne svayaM hI apane AbhUSaNa, alaMkAra utAra diye / svayaM hI paMcamuSTika loca kiyA / ve zIzamahala se pratiniSkrAnta hue / antaHpura ke bIca se hote hue rAjabhavana se bAhara nikale / apane dvArA pratibodhita daza hajAra rAjAoM se saMparivRta kevalI bharata vinItA rAjadhAnI ke bIca se hote hue bAhara cale gaye / kozaladeza meM sukhapUrvaka vihAra karate hue ve aSTApada parvata vahA~ Akara parvata para car3hakara saghana megha ke samAna zyAma tathA devasannipAta ke kAraNa jahA~ devoM kA AvAgamana rahatA thA, aise pRthvIzilApaTTaka kA pratilekhana kiyA / vahA~ saMlekhanA - svIkAra kiyA, khAna-pAna kA parityAga kiyA, pAdopagata- saMthArA aMgIkAra kiyA / jIvana aura maraNa kI AkAMkSA - na karate hue ve AtmArAdhanA meM abhirata rahe / kevalI bharata 77 lAkha pUrva taka kumArAvasthA meM rahe, 1000 varSa taka mAMDalika rAjA ke rUpa meM rahe, 1000 varSa kama chaha lAkha pUrva taka mahArAja ke rUpa meM rahe / ve tiyAsI lAkha pUrva taka gRhasthavAsa meM rahe / antamuhUrtta kama eka lAkha pUrva taka ve kevaliparyAya meM rahe / eka lAkha pUrva paryanta bahu-pratipUrNa zrAmaNya paryAya kA pAlana kiyA / caurAsI lAkha pUrva kA samagra AyuSya bhogA / eka mahIne ke anazana dvArA vedanIya, AyuSya, nAma tathA gotra - ina cAra bhavopagrAhI, karmoM ke kSINa ho jAne para zravaNa nakSatra meM jaba candra kA yoga thA, deha tyAga kiyA / janma, jarA tathA mRtyu ke bandhana ko chinna kara DAlA - / ve siddha, buddha, mukta, parinirvRta tathA saba prakAra ke duHkhoM ke prahAtA ho gaye / [126] yahA~ bharatakSetra meM mahAn RddhizAlI, parama dyutizAlI, palyopamasthitika - eka palyopama AyuSya yukta bharata nAmaka deva nivAsa karatA hai / gautama ! isa kAraNa yaha kSetra bharatavarSa yA bharatakSetra kahA jAtA hai / gautama ! bharatavarSa nAma zAzvata hai- kabhI nahIM thA, kabhI nahIM hai, kabhI nahIM hogA aisA nahIM hai / yaha thA, yaha hai, yaha hogA / dhruva, niyata, zAzvata, akSaya, avyaya, avasthita evaM nitya hai / vakSaskAra - 3 - kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa vakSaskAra-4 [127] bhagavan ! jambUdvIpa meM culla himavAn varSadhara parvata kahA~ hai ? gautama ! jambUdvIpa meM culla himavAn nAmaka varSadhara parvata haimavatakSetra ke dakSiNa meM, bharatakSetra ke uttara meM, pUrvI lavaNasamudra ke pazcima meM tathA pazcimI lavaNasamudra ke pUrva meM batalAyA gayA hai / vaha 69
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 AgamasUtra-hindI anuvAda pUrva-pazcima lambA tathA uttara-dakSiNa caur3A hai / vaha do ora se lavaNasamudra ko chue hae hai / apanI pUrvI koTi se pUrvI lavaNasamudra ko tathA pazcimI koTi se pazcimI lavaNasamudra ko / vaha eka sau yojana U~cA hai / paccIsa yojana bhUgata hai-vaha 1052-12/19 yojana caur3A hai / usakI bAhA-pUrva-pazcima 5350-1511/19 yojana lambA hai / usakI jIvA-pUrvapazcima lambI hai / jIvA 24932 yojana evaM Adhe yojana se kucha kama lambI hai / dakSiNa meM usakA dhanu pRSTha bhAga paridhi kI apekSA se 25230-4/19 yojana hai / vaha rucakasaMsthAna-saMsthita hai-sarvathA svarNamaya hai / vaha svaccha, sukomala tathA sundara hai / vaha donoM ora do padmavaravedikAoM evaM do vanakhaMDoM se ghirA huA hai / culla himavAn varSadhara parvata ke Upara bahuta samatala aura ramaNIya bhUmibhAga hai | vaha AliMgapuSkara ke sadRza samatala hai / vahAM bahuta se vANavyantara deva tathA deviyA~ vihAra karate haiM / __ [128] usa ati samatala bhUmibhAga ke ThIka bIca meM padmadraha hai / vaha pUrva-pazcima lambA tathA uttara-dakSiNa caur3A hai / usakI lambAI 1000 yojana tathA caur3AI 500 yojana hai / usakI gaharAI daza yojana hai vaha svaccha, sukomala, rajatamaya, taTayukta, sundara evaM pratirUpahai / vaha draha eka padmavaravedikA dvArA tathA eka vanakhaNDa dvArA saba ora se pariveSTita hai / usa padmadraha kI cAroM dizAoM meM tIna-tIna sIr3hiyA~ banI huI haiM / una sIr3hiyoM meM se pratyeka ke Age toraNadvAra bane haiM / ve nAnA prakAra kI maNiyoM se susajjita haiM / usa padmadraha ke bIcoM bIca eka vizAla padma hai / vaha eka yojana lambA aura eka yojana caur3A hai / AdhA yojana moTA hai / daza yojana jala ke bhItara gaharA hai / do koza jala U~cA uTha huA hai / isa prakAra usakA kula vistAra daza yojana se kucha adhika hai / vaha eka jagatI-dvArA saba ora se ghirA hai / usa prakAra kA pramANa jambUdvIpa ke prAkAra ke tulya hai / usakA gavAkSasamUha-bhI pramANa meM jambUdvIpa ke gavAkSoM ke sadRza haiM / vaha padma ke mUla vajraratnamaya haiM / kanda-riSTaratnamaya hai / nAla vaiDUryaratnamaya hai / bAhya patra-vaiDUryaratna haiM / Abhyantara patra-jambUnada svarNamaya hai kesara-kijjalka tapanIya rakta svarNamaya haiM / puSrAsthibhAga vividha maNimaya haiM / karNikA svarNamaya hai / vaha karNikA AdhA yojana lambI-caur3I hai, sarvathA svarNamaya hai / svaccha-ujjvala hai / usa karNikA ke Upara atyanta samatala evaM sundara bhUmibhAga hai / vaha Dholaka para mar3he hue carmapuTa kI jyoM samatala hai / usa bhUmibhAga ke ThIka bIca meM eka vizAla bhavana hai / vaha eka koza lambA, AdhA koza caur3A tathA kucha kama eka koza U~cA hai, saikar3oM khaMbhoM se yukta hai, sundara evaM darzanIya hai / usa bhavana ke tIna dizAoM meM tIna dvAra haiM / ve pA~ca sau dhanuSa U~ce haiM, ar3hAI sau dhanuSa caur3e haiM tathA unake pravezamArga bhI utane hI caur3e haiM / una para uttama svarNamaya choTe-choTe zikhara haiM / ve puSpamAlAoM se saje haiM / usa bhavana kA bhItarI bhUmibhAga bahuta samatala tathA ramaNIya hai / vaha Dholaka para mar3he camar3e kI jyoM samatala hai / usake ThIka bIca meM eka vizAla maNipIThikA hai / vaha maNipIThikA pA~ca sau dhanuSa lambI-caur3I tathA aDhAI sau dhanuSa moTI hai, sarvathA svarNamaya hai, svaccha hai / usa maNipIThikA ke Upara eka vizAla zayyA hai / vaha padma dUsare eka sau ATha padyoM se, jo U~cAI meM, pramANa meM Adhe haiM, saba ora se ghirA huA hai / ve padma AdhA yojana lambe-caur3e, eka koza moTe, daza yojana jalagata
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti - 4 / 128 tathA eka koza jala se Upara U~ce uThe hue haiM / yoM jala ke bhItara se lekara U~cAI taka ve daza yojana se kucha adhika haiM / una padmoM ke mUla vajraratnamaya yAvat tathA karNikA kanakamaya hai / vaha karNikA eka koza lambI, AdhA koza moTI, sarvathA svarNamaya tathA svaccha hai / usa karNikA ke Upara eka bahuta samatala, ramaNIya, bhUmibhAga hai, jo nAnA prakAra kI maNiyoM se suzobhita hai / una mUla padma ke vAyavyakoNa meM, uttara meM tathA IzAnakoNa meM zrI devI ke sAmAnika devoM ke cAra hajAra padma haiM / usa ke pUrva meM zrI devI kI cAra mahattarikAoM ke cAra padma haiM / unake AgneyakoNa meM bhI devI kA Abhyantara pariSad ke ATha hajAra devoM ke ATha hajAra padma haiM / dakSiNa meM zrI devI kI madhyama pariSad ke daza hajAra devoM ke daza hajAra padma haiM / nairRtyakoNa meM zrI devI kI bAhya pariSad ke bAraha hajAra devoM ke bAraha hajAra padma haiN| pazcima meM sAta anIkAdhipati ke sAta padma haiM / usa padma kI cAroM dizAoM meM saba ora zrI devI ke solaha hajAra AtmarakSaka devoM ke solaha hajAra padma haiM / 71 vaha mUla padmaAbhyantara, madhyama tathA bAhya tIna padma parikSepoM- prAcIroM dvArA saba ora se ghirA huA hai / Abhyantara padma-parikSepa meM battIsa lAkha padma haiM, madhyama padma-parikSepa meM cAlIsa lAkha padma haiM, tathA bAhya padmaparikSepa meM ar3atAlIsa lAkha padma haiM / isa prakAra tInoM padma-parikSepoM meM eka karor3a bIsa lAkha padma haiM / bhagavan ! yaha draha padmadraha kisa kAraNa kahalAtA hai ? gautama ! padmadraha meM sthAna-sthAna para bahuta se utpala yAvat zatasahasrapatra prabhRti anekavidha padma haiM / ve padma- kamala padmadraha ke sadRza AkArayukta, varNayukta evaM AbhAyukta haiN| isa kAraNa vaha padmadraha kahA jAtA hai / vahA~ parama RddhizAlinI palyopama-sthitiyukta zrI nAmaka devI nivAsa karatI hai / athavA gautama ! padmadraha nAma zAzvata kahA gayA hai / vaha kabhI naSTa nahIM hotA / [129] usa padmadraha ke pUrvI toraNa dvAra se gaMgA mahAnadI nikalatI hai / vaha parvata para pAMca 500 bahatI hai, gaMgAvartakUTa ke pAsa se vApasa mur3atI hai, 523-3/19 yojana dakSiNa kI ora bahatI hai / ghar3e ke muMha se nikalate hue pAnI kI jyoM jora se zabda karatI huI vegapUrvaka, motiyoM ke bane hAra ke sadRza AkAra meM vaha prapAta - kuNDa meM giratI hai / usa samaya usakA pravAha culla himavAn parvata ke zikhara se prapAta-kuNDa taka kucha adhika sau yojana hotA hai / jahA~ gaMgA mahAnadI giratI hai, vahA~ eka jihvikA - hai / vaha AdhA yojana lambI tathA chaha yojana evaM eka kosa caur3I hai / vaha AdhA kosa moTI hai / usakA AkAra magaramaccha ke khule mu~ha jaisA hai / vaha sampUrNataH hIrakamaya hai, svaccha evaM sukomala hai / gaMgA mahAnadI jisameM giratI hai, usa kuNDa kA nAma gaMgAprapAtakuNDa hai / vaha bahuta bar3A hai / usakI lambAIcaur3AI sATha yojana hai / paridhi 1900 yojana se kucha adhika hai / vaha dasa yojana gaharA hai, svaccha evaM sukomala hai, rajatamaya kUlayukta hai, samatala taTayukta hai, hIrakamaya pASANayukta haipaide meM hIre haiM / bAlU svarNa tathA zubhra rajatamaya hai / taTa ke nikaTavartI unnata pradeza vaiDUryamaNibillaura kI paTTiyoM se bane haiM / usameM praveza karane evaM bAhara nikalane ke mArga sukhAvaha haiM / usake ghATa aneka prakAra kI maNiyoM se ba~dhe haiM / vaha golAkAra hai / usameM vidyamAna jala uttarottara gaharA aura zItala hotA gayA hai / vaha kamaloM ke pattoM, kandoM tathA nAloM se parivyApta hai / aneka utpala yAvat zata - sahasra - patra - kamaloM ke praphullita kiJjalka se suzobhita hai /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 AgamasUtra-hindI anuvAda vahA~ bhaure kamaloM kA paribhoga karate haiM / usakA jala svaccha, nirmala aura pathya hai / vaha kuNDa jala se ApUrNa hai / idhara-udhara ghUmatI huI machaliyoM, kachuoM tathA pakSiyoM ke samunnata-guMjita rahatA hai, sundara pratIta hotA hai / vaha eka padmavaravedikA evaM vanakhaNDa dvArA saba ora se ghirA huA hai| usa gaMgAprapAtakuNDa kI tIna dizAoM meM tIna-tIna sIr3hiyAM banI huI haiM / una sIr3hiyoM ke nema-vajraratnamaya haiM / pratiSThAna-riSTaratnamaya haiM / khaMbhe vaiDUryaratnamaya haiM / phalakasone-cA~dI se bane haiM / sUciyA~-lohitAkSa ratna-nirmita haiM / sandhiyA~-vajraratnamaya haiM / Alambanavividha prakAra kI maNiyoM se bane haiM / tInoM dizAoM meM vidyamAna una tIna-tIna sIr3hiyoM ke Age toraNa-dvAra bane haiM / ve anekavidha ratnoM se sajjita haiM, maNimaya khaMbhoM para Tike haiM, sIr3hiyoM ke sannikaTavartI haiM / unameM bIca-bIca meM vividha tAroM ke AkAra meM bahuta prakAra ke motI jar3e haiM / ve IhAmRga, vRSabha, azva, manuSya, makara, khaga, sarpa, kinnara, rurusaMjJaka mRga, zarabha, camara, hAthI, vanalatA, padmalatA Adi ke citrAMkanoM se suzobhita haiM / unake khaMbhoM para utkIrNa vajraratnamayI vedikAe~ haiM / una para citrita vidyAdhara-yugala, eka AkArayukta kaThaputaliyoM kI jyoM saMcaraNazIla se pratIta hote haiM / hajAroM ratnoM kI prabhA se ve suzobhita haiM / sahasroM citroM se ve dedIpyamAna haiM, dekhane mAtra se netroM meM samA jAte haiM / ve sukhamaya sparzayukta evaM zobhAmaya rUpayukta haiM / una para jo ghaMTiyA~ lagI haiM, ve pavana se Andolita hone para bar3A madhura zabda karatI haiM, manorama pratIta hotI haiM / una toraNa-dvAroM para svastika, zrIvatsa Adi ATha-ATha maMgala-dravya sthApita haiM / kAle ca~varoM kI dhvajAe~ yAvat tathA zata-sahasrapatroM-kamaloM ke Dhera ke Dhera lage haiM, jo sarvaratnamaya haiM, svaccha evaM sundara haiM / usa gaMgAprapAtakuNDa ke ThIka bIca meM gaMgAdvIpa dvIpa hai / vaha ATha yojana lambA-caur3A hai / usakI paridhi kucha adhika paccIsa yojana hai / jala se Upara do kosa U~cA uThA huA hai / vaha sarvaratnamaya hai, svaccha evaM sukomala hai / vaha eka padmavaravedikA tathA eka vanakhaNDa dvArA saba ora se ghirA huA hai / gaMgAdvIpa para bahuta samatala, sundara bhUmibhAga hai / usake ThIka bIca meM gaMgA devI kA vizAla bhavana hai / vaha eka kosa lambA, AdhA kosa caur3A tathA kama eka kosa U~cA hai / vaha saikar3oM khaMbhoM para avasthita hai / usake ThIka bIca meM eka maNapIThikA hai / usa para zayyA hai / parama RddhizAlinI gaMgAdevI kA AvAsa-sthAna hone se vaha dvIpa gaMgAdvIpa kahA jAtA hai, athavA yaha zAzvata nAma hai- | usa gaMgAprapAtakuNDa ke dakSiNI toraNa se gaMgA mahAnadI Age nikalatI hai / vaha uttarArdha bharatakSetra kI ora Age bar3hatI hai taba sAta hajAra nadiyA~ usameM A milatI haiM / vaha unase ApUrNa hokara khaNDaprapAta guphA hotI huI, vaitADhya parvata ko cIratI huI-dakSiNArdha bharatakSetra kI ora jAtI hai / vaha dakSiNArdha bharata ke ThIka bIca se bahatI huI pUrva kI ora mur3atI hai / phira 14000 nadiyA~ ke parivAra se yukta hokara vaha jambUdvIpa kI jagatI ko vidIrNa kara-pUrvI-lavaNasamudra meM mila jAtI hai / gaMgA mahAnadI kA pravaha-eka kosa adhika cha: yojana kA vistAra-liye hue hai / vaha AdhA kosa gaharA hai / tatpazcAt vaha mahAnadI kramazaH mAtrA meM vistAra meM bar3hatI jAtI hai / jaba samudra meM milatI hai, usa samaya usakI caur3AI sAr3he bAsaTha yojana hotI hai, gaharAI eka yojana eka kosa-hotI hai / vaha donoM ora do padmavaravedikAoM tathA vanakhaNDoM dvArA saMparivRta
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-4/129 73 hai / gaMgA mahAnadI ke anurUpa hI sindhu mahAnadI kA AyAma-vistAra hai / itanA antara haisindhu mahAnadI usa padmadraha ke pazcima digvartI toraNa se nikalatI hai, pazcima dizA kI ora bahatI hai, sindhvAvarta kUTa se mur3akara dakSiNAbhimukha hotI huI bahatI hai / phira nIce timisrA guphA se hotI huI vaha vaitADhya parvata ko cIrakara pazcima kI ora mur3atI hai / usameM vahA~ 14000 nadiyAM milatI haiM / phira vaha jagatI ko vidIrNa karatI huI pazcimI lavaNasamudra meM milatI hai / usa padmadraha ke uttarI toraNa se rohitAMzA mahAnadI nikalatI hai / vaha parvata para uttara meM 276-6/19 yojana bahatI hai / ghar3e ke muMha se nikalate hue pAnI kI jyoM aura se zabda karatI huI vegapUrvaka motiyoM ke hAra ke sadRza AkAra meM parvata-zikhara se prapAta taka kucha adhika eka sau yojana parimita pravAha ke rUpa meM prapAta meM giratI hai / rohitAMzA mahAnadI jahA~ giratI hai, vahA~ eka jihvAkA hai / usakA AyAma eka yojana hai, vistAra sAr3he bAraha yojana hai / usakA moTApana eka kosa hai / usakA AkAra magaramaccha ke khule mukha ke AkAra jaisA hai / vaha sarvaratnamaya hai, svaccha hai / rohitAMzA mahAnadI jahA~ giratI hai, vaha rohitAMzAprapAtakuNDa hai / usakI lambAI-caur3AI 120 yojana hai / usakI paridhi kucha kama 183 yojana hai / usakI gaharAI dasa yojana hai| usa rohitAMzAprapAta kaNDa ke ThIka bIca meM rohitAMzadvIpa hai / usakI lambAI-caur3AI solaha yojana hai / usakI paridhi kucha adhika pacAsa yojana hai / vaha jala se Upara do koza U~cA uThA huA hai / vaha sarvaratnamaya hai, svaccha evaM sukomala hai / usa rohitAMzAprapAtakuNDa ke uttarI toraNa se rohitAMzA mahAnadI Age nikalatI hai, haimavata kSetra kI ora bar3hatI hai / 14000 nadiyA~ usameM milatI haiM / unase ApUrNa hotI huI vaha zabdApAtI vRttavaitADhya parvata ke AdhA yojana dUra rahane para pazcima kI ora mur3atI hai / vaha haimavata kSetra ko do bhAgoM meM vibhakta karatI huI Age bar3hatI hai / tatpazcAt 28000 nadiyoM ke parivAra sahita-nIce kI ora jagatI ko vidIrNa karatI huI-pazcima-digvartI lavaNasamudra meM mila jAtI hai / rohitAMzA mahAnadI jahA~ se nikalatI hai, vahA~ usakA vistAra sAr3he bAraha yojana hai / usakI gaharAI eka koza hai / tatpazcAt vaha kramazaH bar3hatI jAtI hai / mukha-mUla meM usakA vistAra 125 yojana hotA hai, gaharAI aDhAI yojana hotI hai / vaha apane donoM ora do padmavaravedikAoM tathA do vanakhaNDoM se saMparivRta hai / [130] bhagavan ! culla himavAn varSadhara parvata ke kitane kUTa haiM ? gautama ! gyAraha, siddhAyatana, cullahimavAn, bharata, ilAdevI, gaMgAdevI, zrI, rohitAMzA, sindhudevI, surAdevI, haimavata tathA vaizravaNakUTa / bhagavan ! culla himavAn varSadhara parvata para siddhAyatanakUTa kahA~ hai ? gautama ! pUrvI lavaNasamudra ke pazcima meM, culla himavAnakUTa ke pUrva meM hai / vaha pAMca sau yojana U~cA hai / mUla meM pAMca sau yojana, madhya meM 375 yojana tathA Upara 250 yojana vistIrNa hai / mUla meM usakI paridhi kucha adhika 1581 yojana, madhya meM kucha kama 1186 yojana tathA Upara kucha kama 791 yojana hai / mUla meM vistIrNa, madhya meM saMkSipta evaM Upara tanuka hai / usakA AkAra gAya kI UrvIkRta pU~cha ke AkAra jaisA hai / vahA sarvaratnamaya hai, svaccha hai| vaha eka padmavaravedikA tathA eka vanakhaNDa dvArA saba ora se ghirA huA hai / siddhAyatanakUTa ke Upara eka bahuta samatala tathA ramaNIya bhUmibhAga hai / usa bhUmibhAga ke ThIka bIca meM eka
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda vizAla siddhAyatana hai / vaha pacAsa yojana lambA, paccIsa yojana caur3A aura chattIsa yojana U~cA hai / usase sambaddha jinapratimA paryanta kA varNana pUrvavat hai / bhagavan ! cullahimavAn varSadhara parvata para cullahimavAn nAmaka kUTa kahAM hai ? gautama ! bharatakUTa ke pUrva meM, siddhAyatanakU ke pazcima meM cullahimavAn varSadhara parvata para cullahimavAn nAmaka kUTa hai / siddhAyatanakUTa kI U~cAI, vistAra tathA gherA jitanA hai, utanA hI usa kA hai / usa kUTa para eka bahuta hI samatala evaM ramaNIya bhUmibhAga hai / usake ThIka bIca meM eka bahuta bar3A uttama prAsAda hai / vaha 6211 yojana U~cA hai / 31 yojana aura 1 kosa caur3A hai / vaha bahuta U~cA uThA huA hai / atyanta dhavala prabhApuMja liye rahane se vaha ha~satA huA - sA pratIta hotA hai / usa para aneka prakAra kI maNiyA~ tathA ratna jar3e hue haiM / apane para lagI, pavana se hilatI, phaharAtI vijayasUcaka dhvajAoM, patAkAoM, chatroM tathA atichatroM se vaha bar3A suhAvanA lagatA hai / usake zikhara bahuta U~ce haiM, jAliyoM meM jar3e ratna-samUha haiM, stUpikAe~, maNiyoM evaM ratnoM se nirmita haiM / usa para vikasita zatapatra, puNDarIka, tilaka, ratna tathA ardhacandra ke citra aMkita haiM / aneka maNinirmita mAlAoM se vaha alaMkRta hai / bhItara-bAhara vajraratnamaya, tapanIya-svarNamaya, cikanI, rucira bAlukA se AcchAdita hai / usakA sparza sukhaprada hai, rUpa sazrIka hai / vaha Anandaprada, yAvat pratirUpa hai / usa uttama prAsAda ke bhItara bahuta samatala evaM ramaNIya bhUmibhAga hai 74 bhagavan ! vaha culla himavAn kUTa kyoM kahalAtA hai ? gautama ! parama RddhizAlI culla himavAn nAmaka deva vahA~ nivAsa karatA hai, isalie / bhagavan ! culla himavAn girikumAra deva kI cullahimavantA nAmaka rAjadhAnI kahA~ hai ? gautama ! cullahimavAnkUTa ke dakSiNa meM tiryak loka meM asaMkhya dvIpoM, samudroM ko pAra kara anya jambUdvIpa meM dakSiNa meM 12000 yojana pAra karane para hai unakA AyAma - vistAra 12000 yojana hai / varNana vijaya - rAjadhAnI sadRza jAnanA / bAkI ke kUToM kA AyAma - vistAra, paridhi, prAsAda, deva, siMhAsana, tatsambaddha sAmagrI, devoM evaM deviyoM kI rAjadhAniyoM Adi kA varNana pUrvAnurUpa hai / ina kUToM meM se culla himavAn, bharata, haimavata tathA vaizravaNa kUToM meM deva nivAsa karate haiM aura unake atirikta anya kUToM meM deviyA~ nivAsa karatI haiM / bhagavan ! vaha parvata cullahimavAvarpadhara kyoM kahalAtA hai ? gautama ! mahAhimavAnvarSadhara parvata kI apekSA cullahimavAn varSadhara parvata AyAma - Adi meM kama hai / isake atirikta vahA~ parama RddhizAlI, eka palyopama AyuSyayukta cullahimavAn nAmaka deva nivAsa karatA hai, athavA cullahimavAn varSadhara parvata - nAma zAzvata hai, jo na kabhI naSTa huA, na kabhI naSTa hogA / [131] bhagavan ! jambUdvIpa meM haimavata kSetra kahA~ hai ? gautama ! mahAhimavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, culla himavAn varSadhara parvata ke uttara meM, pUrvI lavaNasamudra ke pazcima meM tathA pazcimI lavaNasamudra ke pUrva meM hai / vaha pUrva - pazcima lambA tathA uttara-dakSiNa caur3A hai, palaMga ke AkAra meM avasthita hai / vaha do ora se lavaNasamudra kA sparza karatA hai / vaha 210-5/19 yojana caur3A hai / usakI bAhA pUrva-pazcima meM 6755-3/19 yojana lambI hai / uttara dizA meM usakI jIvA pUrva tathA pazcima donoM ora lavaNasamudra kA sparza karatI hai| usakI lambAI kucha kama 37674 - 16 / 19 yojana hai / dakSiNa meM usakA dhanupRSTha paridhi kI
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 jaMbUdvIpaprajJapti-4/131 apekSA se 6874-10/19 yojana hai / bhagavan ! haivamata kSetra kA AkAra, bhAva, pratyavatArakaisI hai ? gautama ! usakA bhUmibhAga bahuta samatala evaM ramaNIya hai / usakA svarUpa Adi suSama-duHSamA kAla ke sadRza hai / / [132] bhagavan ! haimavatakSetra meM zabdApAtI nAmaka vRttavaitADhyaparvata kahA~ hai ? gautama ! rohitA mahAnadI ke pazcima meM, rohitAMzA mahAnadI ke pUrva meM, haimavata kSetra ke bIcoMbIca hai / vaha 1000 yojana U~cA hai, 250 yojana bhUmigata hai, sarvatra samatala hai | usakI AkRti palaMga jaisI hai / lambAI-caur3AI 1000 yojana hai / paridhi kucha adhika 3162 yojana hai| vaha sarvaratnamaya hai, svaccha hai / eka padmavaravedikA tathA eka vanakhaNDa dvArA saba ora se saMparivRta hai / zabdApAtI vRttavaitADhya parvata para bahata samatala evaM ramaNIya bhUmibhAga hai / usa bhUmibhAga ke bIcoMbIca eka vizAla, uttama prAsAda hai / vaha 62 // yojana U~cA hai, 31 / yojana lambAcaur3A hai / bhagavan ! vaha zabdApAtI vRttavaitADhyaparvata kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! usa para choTI-choTI caurasa bAvar3iyoM yAvat anekavidha jalAzayoM meM bahuta se utpala haiM, padma haiM, jinakI prabhA, zabdApAtI ke sadRza hai / isake atirikta, palyopama AyuSyayukta zabdApAtI deva vahA~ nivAsa karatA hai / usake 4000 sAmAnika deva haiM / usakI rAjadhAnI anya jambUdvIpa meM mandara parvata ke dakSiNa meM hai / yAvat yaha nAma zAzvata hai / [133] bhagavan ! vaha haimavatakSetra kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! vaha mahAhimavAn parvata se dakSiNa meM evaM culla himavAn parvata se uttara meM, unake antarAla meM hai / vahA~ jo yaugalika manuSya nivAsa karate haiM, ve baiThane Adi ke nimitta nitya svarNamaya zilApaTTaka Adi kA upayoga karate haiM / unheM nitya svarNa dekara vaha yaha prakAzita karatA hai ki vaha svarNamaya viziSTa vaibhavayukta hai / vahA~ parama RddhizAlI, eka palyopama AyuSyayukta haimavata nAmaka deva nivAsa karatA hai / gautama ! isa kAraNa vaha haimavatakSetra kahA jAtA hai / [134] bhagavan ! jambUdvIpa meM mahAhimavAn nAmaka varSadhara parvata kahA~ hai ? gautama ! harivarSakSetra ke dakSiNa meM, haimavatakSetra ke uttara meM, pUrvI lavaNasamudra ke pazcima meM tathA pazcimI lavaNasamudra ke pUrva meM jambUdvIpa ke antargat hai / vaha parvata pUrva-pazcima lambA tathA uttaradakSiNa caur3A hai / vaha palaMga kA-sA AkAra liye hue hai / vaha do ora se lavaNasamudra kA sparza karatA hai / vaha 200 yojana U~cA hai, 50 yojana bhUmigata hai / vaha 4210-10/ 19 yojana caur3A hai / usakI bAhA pUrva-pazcima 9276-911/19 yojana lambI hai / uttara meM usakI jIvA pUrva-pazcima lambI hai / vaha lavaNasamudra kA do ora se sparza karatI hai| vaha kucha adhika 53931-6/19 yojana lambI hai / dakSiNa meM usakA dhanupRSTha hai, jisakI paridhi 57293-10/19 yojana hai / vaha rucakasadRza AkAra hai, sarvathA ratnamaya hai, svaccha hai / apane donoM ora vaha do padmavaravedikAoM tathA do vanakhaNDoM se ghirA huA hai / mahAhimavAn varSadhara parvata ke Upara atyanta samatala tathA ramaNIya bhUmibhAga hai / vaha vividha prakAra ke paMcaraMge ratnoM tathA tRNoM se suzobhita hai / vahA~ deva-deviyA~ nivAsa karate haiM / [135] mahAhimavAnparvata ke bIcoMbIca mahApadmadraha hai / vaha 2000 yojana lamvA tathA 1000 yojana caur3A hai / vaha daza yojana jamIna meM gaharA hai / vaha svaccha hai, rajatamaya taTayukta hai / zeSa varNana padmadraha ke sadRza hai / usake madhya meM jo padma hai, vaha do yojana kA
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 AgamasUtra-hindI anuvAda hai / zeSa varNana padmadraha ke padma ke sadRza hai / vahA~ eka palyopamasthitikI hI devI nivAsa karatI hai / athavA gautama ! mahApadmadraha nAma zAzvata batalAyA gayA hai / usa mahApadmadraha ke dakSiNI toraNa se rohitA mahAnadI nikalatI hai / vaha himavAn parvata para dakSiNAbhimukha hotI huI 1605-5/19 yojana bahatI hai / ghar3e ke mu~ha se nikalate hue jala kI jyoM jora se zabda karatI huI vegapUrvaka motiyoM se nirmita hAra ke-se AkAra meM vaha prapAta meM giratI hai / taba usakA pravAha sAdhika 200 yojana hotA hai / rohitA mahAnadI jahA~ giratI hai, vahA~ eka vizAla jibikA hai / usakI lambAI eka yojana aura vistAra 1211 yojana hai / moTAI eka koza hai / AkAra magaramaccha ke khule mu~ha jaisA hai / vaha sarvathA svarNamaya hai, svaccha hai| rohitA mahAnadI jahA~ giratI hai, usa prapAta kA nAma rohitAprapAtakuNDa hai / vaha 120 yojana lambA-caur3A hai / paridhi kucha kama 380 yojana hai / daza yojana gaharA hai, svaccha evaM sakomala hai / usakA peMdA hIroM se banA hai / vaha golAkAra hai / usakA taTa samatala hai / rohitAprapAtakuNDa ke bIcoMbIca rohita dvIpa hai / vaha 16 yojana lambAcaur3A hai / paridhi kucha adhika 50 yojana hai / jala se do koza Upara U~cA uThA huA hai / vaha saMpUrNataH hIrakamaya hai, ujjva la hai hai / cAroM ora eka padmavaravedikA dvArA tathA eka vanakhaNDa dvArA ghirA huA hai| rohitadvIpa para bahuta samatala tathA ramaNIya bhUmibhAga hai / usa ke ThIka bIca meM eka vizAla bhavana hai / vaha eka koza lambA hai / usa rohitaprapAtakuNDa ke dakSiNI toraNa se rohitA mahAnadI nikalatI hai / vaha haimavata kSetra kI ora Age bar3hatI hai / zabdApAtI vRttavaitADhyaparvata jaba AdhA yojana dUra raha jAtA hai, taba vaha pUrva kI ora mur3atI hai aura haimavata kSetra ko do bhAgoM meM bA~TatI hai / usameM 28000 nadiyA~ milatI haiM / vaha unase ApUrNa hokara nIce jambUdvIpa kI jagatI ko cIratI huI-pUrvI lavaNasamudra meM mila jAtI hai / zeSa varNana rohitAMzA mahAnadI jaisA hai / usa mahApadmadraha ke uttarI toraNa se harikAntA mahAnadI nikalatI hai / vaha uttarAbhimukha hotI huI 1605-5/19 yojana parvata para bahatI hai / phira ghar3e ke mu~ha se nikalate hue jala kI jyoM jora se zabda karatI huI, vegapUrvaka motiyoM se bane hAra ke AkAra meM prapAta meM giratI hai / usa samaya Upara parvata-zikhara se nIce prapAta taka usakA pravAha kucha adhika 200 yojana kA hotA hai / harikAntA mahAnadI jahA~ giratI hai, vahA~ eka vizAla jibikA hai / vaha do yojana. lambI tathA paccIsa yojana caur3I hai / AdhA yojana moTI hai / usakA AkAra magaramaccha ke khule hue mukha ke AkAra jaisA hai / vaha sarvaratnamaya hai, svaccha hai / harikAntA mahAnadI jisameM giratI hai, usakA nAma harikAntAprapAtakuNDa hai / 240 yojana lambA-caur3A hai| paridhi 759 yojana kI hai / vaha nirmala hai / zeSa pUrvavat / harikAntAprapAtakuNDa ke bIcoM-bIca harikAntadvIpa hai | vaha 32 yojana lambA-caur3A hai| usakI paridhi 101 yojana hai, vaha jala se Upara do koza U~cA uThA huA hai / vaha sarvaratnamaya hai, svaccha hai / cAroM ora eka padmavaravedikA tathA eka vanakhaNDa dvArA ghirA huA hai / zeSa varNana pUrvavat jAnanA / harikAntAprapAtakuNDa ke uttarI toraNa se harikAntA mahAnadI nikalatI hai / harivarSakSetra meM bahatI hai, vikaTApAtI vRttavaitADhyaparvata ke eka yojana dUra rahane para vaha pazcima kI ora mur3atI hai / harivarSakSetra ko do bhAgoM meM bAMTatI hai / usameM 56000
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-4/135 77 nadiyA~ milatI haiM / vaha unase ApUrNa hokara nIce kI ora jambUdvIpa kI jagatI ko cIratI huI pazcimI lavaNasamudra meM mila jAtI hai / harikAntA mahAnadI jisa sthAna se udgata hotI hai, vahA~ usakI caur3AI paccIsa yojana tathA gaharAI AdhA yojana hai / tadanantara kramazaH usakI mAtrA bar3hatI hai / jaba vaha samudra meM milatI hai, taba usakI caur3AI 250 yojana tathA gaharAI pA~ca yojana hotI hai / vaha donoM ora do padmavaravedikAoM se tathA do vanakhaNDoM se ghirI [136] bhagavan ! mahAhimavAn varSadhara parvata ke kitane kUTa haiM ? gautama ! ATha, jaise-siddhAyatanakUTa, mahAhimavAnkUTa, haimavatakUTa, rohitakUTa, hrIkUTa, harikAntakUTa, harivarSakUTa tathA vaiDUryakUTa / zeSa varNana cUllahimavAn vat jAnanA / yaha parvata mahAhimavAn varSadhara parvata kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! mahAhimavAn varSadharaparvata, culla himavAn varSadhara parvata kI apekSA lambAI Adi meM dIrghatara hai | parama RddhizAlI, palyopama AyuSyayukta mahAhimavAn deva vahA~ nivAsa karatA hai, isalie vaha mahAhimavAn varSadhara parvata kahA jAtA hai / [137] bhagavan ! jambUdvIpa ke antargat harivarSa nAmaka kSetra kahA~ hai ? gautama ! niSadha varSadhara parvata ke dakSiNa meM, mahAhimavAn varSadhara parvata ke uttara meM, pUrvI lavaNasamudra ke pazcima meM tathA pazcimI lavaNasamudra ke pUrva meM jambUdvIpa ke hai / vaha dono kinAre se lavaNasamudra kA sparza karatA hai / usakA vistAra 8421-1/19 yojana hai / usakI bAhA pUrva-pazcima 13361-6 / / /19 lambI hai / uttara meM usakI jIvA hai, jo pUrva-pazcima lambI hai / vaha do ora se lavaNasamudra kA sparza karatI hai / vaha 73901-17 // /19 yojana lambI hai / bhagavan ! harivarSakSetra kA AkAra, bhAva, pratyavatAra kaisA hai ? gautama ! usameM atyanta samatala tathA ramaNIya bhUmibhAga hai / vaha maNiyoM tathA tRNoM se suzobhita hai / harivarSakSetra meM jahA~ tahA~ choTI-choTI vApikAe~ Adi haiM / avasarpiNI kAla ke suSamA nAmaka dvitIya Araka kA vahA~ prabhAva hai- / zepa pUrvavat / bhagavan ! havirSakSetra meM vikaTApAtI nAmaka vRttavaitADhya parvata kahA~ hai ? gautama ! hari yA harisalilA nAmaka mahAnadI ke pazcima meM, harikAntA mahAnadI ke pUrva meM, harivarSa kSetra ke bIcoMbIca vikaTApAtI vRttavaitADhya parvata hai / usakI caur3AI Adi zabdApAtI samAna kA hai / itanA antara hai-vahA~ aruNa deva hai / vahA~ vidyamAna kamala Adi ke varNa, AbhA, AkAra Adi vikaTApAtI vRttavaitADhya parvata ke-se haiM / dakSiNa meM usakI rAjadhAnI hai / bhagavan ! harivarSakSetra nAma kisa kAraNa par3A ? gautama ! vahAM manuSya raktavarNayukta haiM, katipaya zaMkha-khaNDa ke sadRza zveta haiM / vahA~ parama RddhizAlI, palyopamasthitika harivarSa deva nivAsa karatA hai / isa kAraNa vaha harivarSa kahalAtA hai / [138] bhagavan ! jambUdvIpa ke antargat niSadha nAmaka varSadhara parvata kahA~ hai ? gautama ! mahAvidehakSetra ke dakSiNa meM, harivarSakSetra ke uttara meM, pUrvI lavaNasamudra ke pazcima meM tathA pazcimI lavaNasamudra ke pUrva meM jambUdvIpa ke antargat hai / vaha pUrva-pazcima meM lambA tathA uttara-dakSiNa meM caur3A hai / vaha do ora lavaNasamudra kA sparza karatA hai / vaha 400 yojana U~cA hai, 400 kosa jamIna meM gaharA hai / vaha 16842-2/19 yojana caur3A hai / usakI baahaa-20165-2||/19 yojana lambI hai / uttara meM usakI jIvA 94156-2/19 yojana lambAI liye hai / dakSiNa kI ora sthita usake dhanupRSTha kI paridhi 124346-9/19 yojana
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 AgamasUtra-hindI anuvAda hai / usakA rucaka jaisA AkAra hai / vaha sampUrNataH tapanIya svarNamaya hai, svaccha hai| do padmavakhedikAoM tathA do vanakhaNDoM dvArA saba ora se ghirA hai / niSadha varSadhara parvata ke Upara eka bahuta samatala tathA sundara bhUmibhAga hai, jahA~ devadeviyA~ nivAsa karate haiM / usa bhUmibhAga meM ThIka bIca meM eka tigiMchadraha draha hai / vaha pUrvapazcima lambA hai, uttara-dakSiNa caur3A hai / vaha 4000 yojana lambA 2000 yojana caur3A tathA 10 yojana jamIna meM gaharA hai / vaha svaccha, snigdha tathA rajatamaya taTayukta hai / usa tigiMchadraha ke cAroM ora tIna-tIna sIr3hiyA~ banI haiM / zeSa varNana padmadraha ke samAna hai / parama RddhizAlinI, eka palyopama ke AyuSya vAlI dhRti devI vahA~ nivAsa karatI hai / usameM vidyamAna kamala Adi ke varNa, prabhA Adi tigiccha-parimala ke sadRza haiM / ataeva vaha tigiMchadraha kahalAtA hai| [139] usa tigiMchadraha ke dakSiNI toraNa se harisalilA mahAnadI nikalatI hai / vaha dakSiNa meM usa parvata para 7421-1/19 yojana bahatI hai / ghar3e ke mu~ha se nikalate pAnI kI jyoM jora se zabda karatI huI vaha vegapUrvaka prapAta meM giratI hai / usa samaya usakA pravAha kucha adhika 400 yojana kA hotA hai / zeSa varNana harikAntA mahAnadI samAna hai / nIce jambadvIpa kI jagatI ko vidIrNa kara vaha Age bar3hatI hai / 56000 nadiyoM se ApUrNa vaha mahAnadI pUrvI lavaNasamudra meM mila jAtI hai / zeSa kathana harikAntA mahAnadI samAna hai / tigichadraha ke uttarI toraNa se zItodA mahAnadI nikalatI hai / vaha uttara meM usa parvata para 7421-1/19 yojana bahatI hai / ghar3e ke mu~ha se nikalate jala kI jyoM jora se zabda karatI huI vegapUrvaka vaha prapAta meM giratI hai / taba usakA pravAha kucha adhika 400 yojana hotA hai / zItodA mahAnadI jahA~ se giratI hai, vahA~ eka vizAla jibikA hai / vaha cAra yojana lambI, pacAsa yojana caur3I tathA eka yojana moTI hai / usakA AkAra magaramaccha ke khule hue mukha ke AkAra jaisA hai| vaha saMpUrNataH vajraratnamaya hai, svaccha hai / zItodA mahAnadI jisa kuNDa meM giratI hai, usakA nAma zItodAprapAtakuNDa hai / usakI lambAI-caur3AI 480 yojana hai / paridhi kucha kama 1518 yojana hai / zeSa pUrvavat / zItodAprapAtakuNDa ke bIcoMbIca zItodAdvIpa hai / usakI lambAI-caur3AI 64 yojana hai, paridhi 202 yojana hai / vaha jala ke Upara do kosa U~cA uThA hai / vaha sarvavajraratnamaya hai, svaccha hai / zeSa varNana pUrvavat / usa zItodAprapAtakuNDa ke uttarI toraNa se zItodA mahAnadI Age nikalatI hai / devakurukSetra meM Age bar3hatI hai / citra-vicitra kUToM, parvatoM, niSadha, devakuru, sUra, sulasa evaM vidyAtprabha nAmaka drahoM ko vibhakta karatI huI jAtI hai / usa bIca usama 84000 nadiyA~ milatI haiM / vaha bhadrazAla vana kI ora Age jAtI hai / jaba mandara parvata do yojana dUra raha jAtA hai, taba vaha pazcima kI ora mur3atI hai / nIce vidyutprabha nAmaka vakSaskAra parvata ko bheda kara mandara parvata ke pazcima meM pazcima videhakSetra ko do bhAgoM meM vibhakta karatI hai / usa bIca usameM 16 cakravartI vijayoM meM se eka-eka se aTThAIsa-aThThAIsa hajAra nadiyA~ A milatI haiM / isa prakAra 448000 ye tathA 84000 pahale kI kula 532000 nadiyoM se ApUrNa vaha zItodA mahAnadI nIce jambUdvIpa ke pazcima digvartI jayanta dvAra kI jagatI ko vidIrNa kara pazcimI lavaNasamudra meM mila jAtI hai /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-4/139 79 zItodA mahAnadI apane udgama-sthAna meM pacAsa yojana caur3I hai / eka yojana gaharI hai / pramANa meM kramazaH bar3hatI-bar3hatI jaba samudra meM milatI hai, taba vaha 500 yojana caur3I ho jAtI hai / vaha apane donoM ora do padmavaravedikAoM tathA do vanakhaNDoM dvArA parivRta hai / bhagavan ! niSadha varSadhara parvata ke kitane kUTa haiM ? gautama ! nau, -siddhAyatanakUTa, niSadhakUTa, harivarSakUTa, pUrvavidehakUTa, harikUTa, dhRtikUTa, zItodAkUTa, aparavidehakUTa tathA rucakakUTa / zeSa varNana cullahimavaMta parvata samAna hai / bhagavan ! vaha niSadha varSadhara parvata kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! niSadha varSadhara parvata ke bahuta se kUTa niSadha ke AkAra ke sadRza haiM / usa para eka palyopama AyuSyayukta niSadha deva nivAsa karatA hai / isalie vaha niSadha varSadhara parvata kahA jAtA hai / [140] bhagavan ! jambUdvIpa ke antargat mahAvideha kSetra kahA~ hai ? gautama ! nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, niSadha varSadhara parvata ke uttara meM, pUrvI lavaNasamudra ke pazcima meM, pazcimI lavaNasamudra ke pUrva meM jambUdvIpa ke antargat hai / vaha pUrva-pazcima meM lambA tathA uttara-dakSiNa meM caur3A hai, palaMga ke AkAra ke samAna saMsthita hai / vaha do ora se lavaNasamudra kA sparza karatA hai / usakI caur3AI 33684-4/19 yojana hai / usakI bAhA pUrva-pazcima 33767-7/19 yojana lambI hai / usakI jIvA pUrva-pazcima lambI hai / vaha do ora se lavaNasamudra kA sparza karatI hai / eka lAkha yojana lambI hai / usakA dhanupRSTha uttara-dakSiNa donoM ora paridhi kI daSTi se kucha adhika 158113-16/19 yojana hai / mahAvideha kSetra ke cAra bhAga haiM-pUrva videha, pazcima videha, devakuru tathA uttarakuru / - bhagavan ! mahAvideha kSetra kA AkAra, bhAva, pratyavatAra kisa prakAra kA hai ? gautama ! usakA bhUmibhAga bahuta samatala evaM ramaNIya hai / vaha nAnAvidha paMcaraMge ratnoM se, tRNoM se suzobhita hai / mahAvideha kSetra meM manuSyoM kA AkAra, bhAva, pratyavatAra kisa prakAra kA hai ? gautama ! vahA~ ke manuSya chaha prakAra ke saMhanana, chaha prakAra ke saMsthAnavAle hote haiM / pA~ca sau dhanuSa U~ce hote haiM / AyuSya jaghanya antamuharta tathA utkRSTa eka pUrva koTi hotA hai / apanA AyuSya pUrNa kara unameM se katipaya narakagAmI hote haiM, yAvat katipaya siddha, hote haiM, samagra duHkhoM kA anta karate haiM / vaha mahAvideha kSetra kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! bharatakSetra, aivatakSetra, Adi kI apekSA mahAvidehakSetra-ati vistIrNa, vipulatara, mahattara tathA vRhat pramANayukta hai / vizAla dehayukta manuSya usameM nivAsa karate haiM / parama RddhizAlI, eka palyopama AyuSyavAlA mahAvideha nAmaka deva usameM nivAsa karatA hai / isa kAraNa vaha mahAvideha kSetra kahA jAtA hai / isake atirikta mahAvideha nAma zAzvata hai / [141] bhagavan ! mahAvideha kSetra meM gandhamAdana nAmaka vakSaskAraparvata kahA~ hai ? gautama ! nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, mandaraparvata-vAyavya koNa meM, gandhilAvatI vijaya ke pUrva meM tathA uttarakuru ke pazcima meM mahAvideha kSetra ke antargat hai / vaha uttara-dakSiNa lambA aura pUrva-pazcima caur3A hai / usakI lambAI 30209-6/19 yojana hai / vaha nIlavAn varSadhara parvata ke pAsa 400 yojana U~cA hai, 400 koza jamIna meM gaharA hai, 500 yojana caur3A hai / usake anantara kramazaH usakI U~cAI tathA gaharAI bar3hatI jAtI hai, caur3AI ghaTatI jAtI hai / yoM vaha mandara parvata ke pAsa 500 yojana U~cA, 500 koza gaharA ho jAtA hai /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda usakI caur3AI aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga jitanI raha jAtI hai / usakA AkAra hAthI dAMta jaisA hai| vaha sarvaratnamaya hai, svaccha hai / vaha donoM ora do padmavaravedikAoM dvArA tathA do vanakhaNDoM dvArA ghirA huA hai / gandhamAdana vakSaskAra parvata ke Upara bahuta samatala, sundara bhUmibhAga hai / usakI coTiyoM para jahA~ tahA~ aneka deva - deviyA~ nivAsa karate haiM / bhagavan ! gandhamAdana vakSaskAra parvata ke kitane kUTa haiM ? gautama ! sAta, -siddhAyatanakUTa, gandhamAdanakUTa, gandhilAvatIkUTa, uttarakurukUTa, sphaTikakUTa, lohitAkSakUTa tathA AnandakUTa / gandhamAdana vakSaskAra parvata para siddhAyatana kUTa kahA~ hai ? gautama ! mandara parvata ke uttara-pazcima meM, gandhamAdana kUTa ke dakSiNa-pUrva meM hai / zeSa cullahimavAn ke siddhAyatana kUTa samAna jAnanA / tIna kUTa vidizAoM meM - gandhamAdanakUTa hai / cauthA uttarakurukUTa tIsare gandhilAvatIkUTa ke vAyavya koNa meM tathA pA~caveM sphaTikakUTa ke dakSiNa meM hai / inake sivAya bAkI ke tIna-uttaradakSiNazreNiyoM meM avasthita haiM sphaTikakUTa tathA lohitAkSakUTa para bhogaMkarA evaM bhogavatI nAmaka do dikkumArikAe~ nivAsa karatI haiM / bAkI ke kUToM para tatsadRza-nAma vAle deva nivAsa karate haiM / una kUToM para tadadhiSThAtR devoM ke uttama prAsAda haiM, vidizAoM meM rAjadhAniyA~ haiM / 80 bhagavan ! gandhamAdana vakSaskAraparvata nAma kisa prakAra par3A ? gautama ! pIse hue, kUTe hue, bikhere hue koSTha se nikalane vAlI sugandha ke sadRza uttama, manojJa, sugandha gandhamAdana vakSaskAra parvata se nikalatI rahatI hai / vaha sugandha usase iSTatara yAvat manorama hai / vahA~ gandhamAdana nAmaka parama RddhizAlI deva nivAsa karatA hai / isalie vaha gandhamAdana vakSaskAra parvata kahA jAtA hai / athavA yaha nAma zAzvata hai / [142 ] bhagavan ! mahAvideha kSetra meM uttarakuru nAmaka kSetra kahA~ hai ? gautama ! mandara parvata ke uttara meM, nIlavAn varSadharaparvata ke dakSiNa meM, gandhamAdana vakSaskAra parvata ke pUrva meM tathA mAlyavAn vakSaskAraparvata ke pazcima meM hai / vaha pUrva-pazcima lambA hai, uttara-dakSiNa caur3A hai, ardha candra ke AkAra meM vidyamAna / vaha 11842-2/19 yojana caur3A hai / uttara meM usakI jIvA pUrva-pazcima lambI hai / vaha do tarapha se vakSaskAra parvata kA sparza karatI hai| vaha 53000 yojana lambI hai / dakSiNa meM usake dhanupRSTha kI paridhi 60418-12/19 yojana hai / uttara kurukSetra kA AkAra, bhAva, pratyavatAra kaisA hai ? gautama ! vahA~ bahuta samatala, sundara bhUmibhAga hai / zeSa suSamasuSamA ke varNana ke anurUpa hai - vahA~ ke manuSya padmagandha, mRgagandha, amama, kAryakSama, tetalI tathA zanaizcArI- hote 1 [143] bhagavan ! uttarakuru meM yamaka parvata kahA~ haiM ? gautama ! nIlavAn varSadharaparvata dakSiNa dizA ke antima kone se 834-4/7 yojana ke antarAla para zItodA nadI ke donoM - pUrvI, pazcimI taTa para yamaka saMjJaka do parvata haiM / ve 1000 yojana U~ce, 250 yojana jamIna meM gahare, mUla meM 1000 yojana, madhya meM 750 yojana tathA Upara 500 yojana lambe-caur3e haiM / unakI paridhi mUla meM kucha adhika 3162 yojana, madhya meM kucha adhika 2372 yojana evaM Upara kucha adhika 1581 yojana hai / ve mUla meM vistIrNa - madhya meM saMkSipta aura Upara - patale haiM / ve yamakasaMsthAnasaMsthita haiM-ve sarvathA svarNamaya, svaccha evaM komala haiM / unameM se pratyeka padmavaravedikA dvArA tathA vana- khaNDa dvArA ghirA huA hai / ve padmavaravedikAe~ do-do koza U~cI haiM / pA~ca-pA~ca sau dhanuSa caur3I haiM / una yamaka parvatoM para
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti - 4 / 143 bahuta samatala evaM ramaNIya bhUmibhAga hai / usa ke bIcoMbIca do uttama prAsAda haiM / ve prAsAda 62 / / yojana U~ce haiM / 31 / yojana lambe-caur3e haiM / ina yamaka devoM ke 16000 AtmarakSaka deva haiM / unake 16000 uttama Asana haiM / 81 bhagavan ! unheM yamaka parvata kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! una parvatoM para jahA~ tahA~ bahuta sI choTI-choTI vAvar3iyoM, puSkariNiyoM Adi meM jo aneka utpala, kamala Adi khilate haiM, unakA AkAra evaM AbhA yamaka ke sadRza haiM / vahA~ yamaka nAmaka do parama RddhizAlI deva haiM / unake 4000 sAmAnika deva haiM, gautama ! isa kAraNa ve yamaka parvata kahalAte haiM / athavA yaha nAma zAzvata hai / yamraka devoM kI yamikA rAjadhAniyA~ kahA~ haiM ? gautama ! jambUdvIpa ke antargat mandara parvata ke uttara meM anya jambUdvIpa meM 12000 yojana jAne para haiM / ve 12000 yojana lambI-caur3I haiM unakI paridhi kucha adhika 37948 yojana hai / pratyeka rAjadhAnI AkAra se pariveSTita hai / ve prAkAra 37 / / yojana U~ce haiM / ve mUla meM 12 / / yojana, madhya meM 6 | yojana tathA Upara tIna yojana AdhA koza caur3e haiM / ve mUla meM vistIrNa - bIca meM saMkSipta tathA Upara patale haiM / ve bAhara vRtta tathA bhItara se caukora pratIta hote haiM / ve sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM / nAnA prakAra ke paMcaraMge ratnoM se nirmita kapizIrSakoM dvArA suzobhita haiM / ve kaMgUre AdhA koza U~ce tathA pA~ca sau dhanuSa moTe haiM, sarvaratnamaya haiM, ujjvala haiM / / 1 I I yamikA rAjadhAniyoM ke pratyeka pArzva meM 125-125 dvAra haiM / ve dvAra 62 / / yojana U~ce haiM / 31 / yojana caur3e haiN| praveza mArga bhI utane hI pramANa ke haiM / yamikA rAjadhAniyoM kI cAroM dizAoM meM pA~ca-pA~ca sau yojana ke vyavadhAna se azokavana, saptavarNavana, campakavana tathA Amravana haiM / ye vana khaNDa kucha adhika 12000 yojana lambe tathA 500 yojana caur3e haiM / pratyeka vana khaNDa prAkAra dvArA pariveSTita / yamikA rAjadhAniyoM meM se pratyeka meM bahuta samatala sundara bhUmibhAga haiM / una ke bIcoMbIca do prAsAda - pIThikAe~ haiM / ve 1200 yojana lambI-caur3I haiM / unakI paridhi 3795 yojana hai / ve AdhA koza moTI haiN| ve sampUrNataH uttama jambUnada jAtIya svarNamaya haiM, ujjvala haiM / unameM se pratyeka padmavaravedikA tathA vanakhaNDa dvArA pariveSTita hai / usake bIcoMbIca eka uttama prAsAda hai / vaha 62 / / yojana U~cA hai / 31 / yojana lambA-caur3A hai / prAsAda-paMktiyoM meM se prathama paMkti ke prAsAda 31 | yojana U~ce haiM / ve kucha adhika 15 / / yojana lambe-caur3e haiM / dvitIya paMkti ke prAsAda kucha adhika 15 / / yojana U~ce haiM / ve kucha adhika 7 | yojana lambe-caur3e haiM / tRtIya paMkti ke prAsAda kucha adhika 7 / / yojana U~ce haiM, kucha adhika 3 / / yojana lambe-caur3e haiM / mUla prAsAda ke IzAna koNa meM yamaka devoM kI sudharmAsabhAe~ haiM / ve sabhAe~ 12 / / yojana lambI, 6 / yojana caur3I tathA 9 yojana U~cI haiM / saikar3oM khaMbhoM para avasthita haiM / una sudharmAsabhAoM kI tIna dizAoM meM tIna dvAra haiM / ve do yojana U~ce haiM, eka yojana caur3e haiN| unake praveza mArgoM kA pramANabhI utanA hI hai / una dvAroM meM se pratyeka ke Age mukha-maNDapa - haiM / ve 12 / / yojana lambe, 6 / yojana caur3e tathA kucha adhika do yojana U~ce haiM / prekSAgRhoM kA pramANa mukhamaNDapoM ke sadRza hai / 96
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda mukha-maNDapoM meM avasthita maNipIThikAe~ 1 yojana lambI-caur3I tathA AdhA yojana moTI haiM / ve sarvathA maNimaya haiM / prekSAgRha-maNDapoM ke Age jo maNipIThikAe~ haiM, ve do yojana lambIcaur3I tathA eka yojana moTI haiM / ve sampUrNataH maNimaya haiM / unameM se pratyeka para tIna-tIna stUpa haiM / ve stUpa do yojana U~ce haiM, do yojana lambe-caur3e haiM ve zaMkha kI jyoM zveta haiM / una stUpoM kI cAroM dizAoM meM cAra maNipIThikAe~ haiM / ve maNipIThikAe~ eka yojana lambIcaur3I tathA AdhA yojana moTI haiM / vahA~ sthita jina-pratimAoM kA varNana pUrvAnurUpa hai / __ vahA~ ke caityavRkSoM kI maNipIThikAe~ do yojana lambI-caur3I aura eka yojana moTI haiN| una caityavRkSoM ke Age tIna maNipIThikAe~ haiM / ve eka yojana lambI-caur3I tathA AdhA yojana moTI haiM / unameM se pratyeka para eka-eka mahendradhvajA hai / ve dhvajAe~ sAr3he sAta yojana U~cI haiM aura AdhA koza jamIna meM gaharI gar3I haiM / ve vajraratnamaya haiM, vartulAkAra haiM / una sudharmA samAoM meM 6000 pIThikAe~ haiM / pUrva meM 2000 pIThikAe~, pazcima meM 2000 pIThikAe~, dakSiNa meM 1000 pIThikAe~ tathA uttara meM 1000 pIThikAe~ haiM / una sudharmAsabhAoM ke bhItara bahuta samatala, sundara bhUmibhAga haiM / maNipIThikAe~ haiM / ve do yojana lambI-caur3I haiM tathA eka yojana moTI haiM / una maNipIThikAoM ke Upara mahendradhvaja ke samAna pramANayukta mANavaka caitya-staMbha haiM / usameM Upara ke chaha koza tathA nIce ke chaha koza varjita kara bIca meM sAr3he cAra yojana ke antarAla meM jinadaMSTrAe~ nikSipta haiM / zayanIyoM ke IzAna koNa meM do choTe mahendradhvaja haiM / unakA pramANa mahendradhvaja jitanA hai / ve maNipIThikArahita haiM / unake pazcima meM copphAla nAmaka praharaNa-koza-hai / vahA~ parigharatna-Adi zastra rakhe hue haiM / una sudharmA sabhAoM ke Upara ATha-ATha mAMgalika padArtha prasthApita haiM / unake IzAnakoNa meM do siddhAyatana haiM / jinagRha sambandhI varNana pUrvavat hai, kevala itanA antara haiina jina-gRhoM meM bIcoM-bIca pratyeka meM maNipIThikA hai / ve do yojana lambI-caur3I tathA eka yojana moTI haiN| una maNipIThikAoM meM se pratyeka para jinadeva ke Asana haiM / ve Asana do yojana lambe-caur3e haiM, kucha adhika do yojana U~ce haiM / ve sampUrNataH ratnamaya haiM / dhUpadAna paryanta jina-pratimA varNana pUrvAnurUpa hai / abhiSeka sabhA meM tathA AlaMkArika sabhA meM bahuta se alaMkAra-pAtra haiM, vyavasAya-sabhA meM pustaka-ratna haiM / vahA~ nandA puSkariNiyA~ haiM, pUjA-pITha haiM / ve pITha do yojana lambe-caur3e tathA eka yojana moTe haiM / [14] upapAta, saMkalpa, abhiSeka, tribhUSaNA, vyavasAya, arcanikA, sudharmAsabhA meM gamana, parivAraNA, Rddhi-Adi yamaka devoM kA varNana-krama hai / [145] nIlavAn parvata se yamaka parvatoM kA jitanA antara hai, utanA hI yamaka-draho kA anya grahoM se antara hai / [146] bhagavan ! uttarakuru meM nIlavAn draha kahA~ hai ? gautama ! yamaka parvatoM ke dakSiNI chora se 834-4/7 yojana ke antarAla para zItA mahAnadI ke ThIka bIca meM nIlavAn nAmaka draha hai / vaha dakSiNa-uttara lambA evaM pUrva-pazcima caur3A hai / zeSa varNana padmadraha samAna hai / kevala itanA antara hai-nIlavAn draha do padmavakhedikAoM tathA do vanakhaNDoM dvArA pariveSTita hai / vahA~ nIlavAn nAmaka nAgakumAra deva nivAsa karatA hai / nIlavAn draha ke pUrvI pazcimI pArzva meM daza-daza yojana ke antarAla para bIsa kAJcanaka parvata haiM / ve sau yojana U~ce haiM /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-4/147 [147] kAJcanaka parvatoM kA vistAra mUla meM sau yojana, madhya meM 75 yojana tathA Upara 50 yojana hai / 148] unakI paridhi mUla meM 316 yojana, madhya meM 237 yojana tathA Upara 158 yojana hai / [149] pahalA nIlavAn, dUsarA uttarakuru, tIsarA candra, cauthA airAvata tathA pA~cavAM mAlyavAn-ye pA~ca draha haiM / [150] anya drahoM kA pramANa, varNana nIlavAn draha ke sadRza hai / unameM eka palyopama AyuSyavAle deva nivAsa karate haiM / prathama nIlavAn draha meM nAgendra deva tathA anya cAra meM vyantarendra deva nivAsa karate haiM / [151] bhagavan ! uttarakuru meM jambUpITha kahA~ hai ? gautama ! nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, mandara parvata ke uttara meM mAlyavAn vakSaskAra parvata ke pazcima meM evaM zItA mahAnadI ke pUrvI taTa para hai / vaha 500 yojana lambA-caur3A hai / usakI paridhi kucha adhika 1581 yojana hai / vaha pITha bIca meM bAraha yojana moTA hai / phira kramazaH moTAI meM kama hotA huA AkhirI choroM para do do koza moTA hai / vaha sampUrNataH jambUnadajAtIya svarNamaya hai, ujjvala hai / eka padmavaravedikA se tathA eka vana-khaNDa se saba ora se ghirA hai / jambUpITha kI cAroM dizAoM meM tIna-tIna sopAnapaMktiyAM haiM / jambUpITha ke bIcoMbIca eka maNi-pIThikA hai / vaha ATha yojana lambI-caur3I hai, cAra yojana moTI hai / usa ke Upara jambU sudarzanA nAmaka vRkSa hai / vaha ATha yojana U~cA tathA AdhA yojana jamIna meM gaharA hai usakA skandha-do yojana U~cA aura AdhA yojana moTA hai / zAkhA 6 yojana U~cI hai / bIca meM usakA AyAmavistAra ATha yojana hai / yoM sarvAMgataH usakA AyAma-vistAra kucha adhika ATha yojana hai / vaha jambU vRkSa ke mUla vajraratnamaya haiM, viDimA se Urdhva vinirgata huI zAkhA rajataghaTita hai / yAvat vaha vRkSa darzanIya hai / jambU sudarzanA kI cAroM dizAoM meM cAra zAkhAe~ haiM / una zAkhAoM ke bIcoMbIca eka siddhAyatana hai / vaha eka koza lambA, AdhA koza caur3A tathA kucha kama eka koza U~cA hai / vaha saikar3oM khaMbhoM para TikA hai / usake dvAra pAMca sau dhanuSa U~ce haiM / uparyukta maNipIThikA 500 dhanuSa lambI-caur3I hai, 250 dhanuSa moTI hai / usa maNipIThikA para devacchandaka- hai / vaha pA~ca sau dhanuSa lambA-caur3A hai, kucha adhika pA~ca sau dhanuSa U~cA hai / Age jina-pratimAoM taka kA varNana pUrvavat hai / uparyukta zAkhAoM meM jo pUrvI zAkhA hai, vahA~ eka bhavana hai / vaha eka koza lambA hai / bAkI kI dizAoM meM jo zAkhAe~ haiM, vahA~ prAsAdAvataMsaka haiM / vaha jambU bAraha padmavaravedikAoM dvArA saba ora se ghirA huA hai / punaH vaha anya 108 jambU vRkSoM se ghirA huA hai, jo usase Adhe U~ce haiM / ve jambU vRkSa chaha padmavaravedikAoM se ghire hue haiM / jambU ke IzAna koNa meM, uttara meM tathA vAyavya koNa meM anAdRta nAmaka deva, jo apane ko vaibhava, aizvarya tathA Rddhi meM anupama, apratima mAnatA huA jambUdvIpa ke anya devoM ko Adara nahIM detA rahatA hai / 4000 sAmAnika devoM ke 4000 jambU vRkSa haiM / pUrva meM cAra agramahiSiyoM ke cAra jambU haiM / [152] Agneya koNa meM, dakSiNa meM tathA nairRtya koNa meM kramazaH 8000, 10,000
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda aura 12,000 jambU haiM / [153] pazcima meM sAta anIkAdhiyoM ke sAta jambU haiM / cAroM dizAoM meM 16,000 AtmarakSaka devoM ke 16000 jambU haiM / [154] jambU 300 vanakhaNDoM dvArA saba ora se ghirA huA hai / usake pUrva meM pacAsa yojana para avasthita prathama vanakhaNDa meM jAne para eka bhavana AtA hai, jo eka koza lambA hai / bAkI kI dizAoM meM bhI bhavana haiM / jambU sudarzana ke IzAna koNa meM prathama vanakhaNDa meM pacAsa yojana kI dUrI para padma, padmaprabhA, kumudA evaM kumudaprabhA nAmaka cAra puSkariNiyA~ haiN| ve eka koza lambI, AdhA koza caur3I tathA pA~ca sau dhanuSa bhUmi meM gaharI haiM / unake bIcabIca meM uttama prAsAda haiM / ve eka koza lambe, AdhA koza caur3e tathA kucha kama eka koza U~ce haiM / isI prakAra bAkI kI vidizAoM meM bhI puSkariNiyA~ haiM / unake nAma [155] padmA, padmaprabhA, kumudA, kumudaprabhA, utpalagulmA, nalinA, utpalA, utpalojjvalA / [156] bhuMgA, bhRgaprabhA, aMjanA, kajjalaprabhA, zrIkAntA, zrImahitA, zrIcandrA tathA zrInilayA / [157] jambU ke pUrva digvartI bhavana ke uttara meM, IzAnakoNasthita uttama prAsAda ke dakSiNa meM eka kUTa hai / vaha ATha yojana U~cA evaM do yojana jamIna meM gaharA hai / vaha mUla meM 8 yojana, bIca meM 6 yojana tatA Upara 4 yojana lambA-caur3A hai| [158] usa zikhara kI paridhi mUla meM kucha adhika 25 yojana, madhya meM kucha adhika 18 yojana tathA Upara kucha adhika bAraha yojana hai / [159] vaha mUla meM caur3A, bIca meM saMkar3A aura Upara patalA hai, sarva svarNamaya hai, ujjvala hai / isI prakAra anya zikhara haiM / jambU sudarzanA ke bAraha nAma haiM [160] sudarzanA, amoghA, suprabuddhA, yazodharA, videhajambU, saumanasyA, niyatA, nityamaNDitA / tathA [161] subhadrA, vizAlA, sujAtA evaM sumanA / [162] jambU sudarzanA para ATha-ATha mAMgalika dravya prasthApita haiM / - bhagavan ! isakA nAma jambU sudarzanA kisa kAraNa par3A ? gautama ! vahA~ jambUdvIpAdhipati, parama RddhizAlI anAdRta nAmaka deva apane 4000 sAmAnika devoM, yAvat 16000 AtmarakSaka devoM kA, jambUdvIpa kA, jambU sudarzanA kA, anAdRtA nAmaka rAjadhAnI kA, anya aneka devadeviyoM kA Adhipatya karatA huA nivAsa karatA hai / athavA gautama ! jambU sudarzanA nAma dhruva, niyata, zAzvata, akSaya tathA avasthita hai / anAdRta deva kI anAdRtA rAjadhAnI kahA~ hai ? gautama ! jambUdvIpa ke antargat mandara parvata ke uttara meM hai / usake pramANa Adi yamikA rAjadhAnI sadRza haiM / [163] bhagavan ! uttarakuru-nAma kisa kAraNa par3A ? gautama ! uttarakuru meM parama RddhizAlI, eka palyopama AyuSyayukta uttarakuru nAmaka deva nivAsa karatA hai / athavA uttarakuru nAma zAzvata hai / mahAvideha kSetra ke antargata mAlyavAn nAmaka vakSaskAraparvata kahA~ hai ? gautama ! manderaparvata ke IzAnakoNa meM, nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, uttarakuru ke pUrva
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti - 4 / 163 meM, kaccha nAmaka cakravarti - vijaya ke pazcima meM hai / vaha uttara-dakSiNa lambA evaM pUrva-pazcima caur3A hai / gandhamAdana ke samAna pramANa, vistAra hai / itanA antara hai - vaha sarvathA vaiDUrya - ratnamaya hai / gautama ! yAvat- zikhara nau haiM- yathA [164 ] siddhAyatanakUTa, mAlyavAnkUTa, uttarakurukUTa, kacchakUTa, sAgarakUTa, rajatakUTa, zItAkUTa, pUrNabhadrakUTa evaM harissahakUTa / 85 _[165] bhagavan ! mAlyavAn vakSaskAra parvata para siddhAyatanakUTa kUTa kahA~ hai ? gautama ! mandaraparvata ke IzAna koNa meM, mAlyavAn kUTa ke nairRtya koNa meM hai / vaha pA~ca sau yojana U~cA hai / bhagavan ! mAlyavAn vakSaskAra parvata para sAgarakUTa kahA~ hai ? gautama ! kacchakUTa ke IzAnakoNa meM aura rajatakUTa ke dakSiNa meM hai / vaha pA~ca sau yojana U~cA / vahA~ subhogA nAmaka devI nivAsa karatI hai / IzAnakoNa meM usakI rAjadhAnI hai / rajatakUTa para bhogamAlinI devI hai / uttara-pUrva meM usakI rAjadhAnI hai / pichale kUTa se agalA kUTa uttara meM, agale kUTa se pichalA kUTa dakSiNa meM- isa krama se avasthita haiM, samAna pramANayukta haiM / / [166] bhagavan ! mAlyavAn vakSaskAra parvata para harissahakUTa kUTa kahA~ hai ? gautama ! pUrNabhadrakUTa ke uttara meM, nIlavAn parvata ke dakSiNa meM hai / vaha eka hajAra yojana U~cA lambAI, Adi saba yamaka parvata ke sadRza hai / mandara parvata ke uttara meM asaMkhya tiryak dvIpasamudroM ko lAMghakara anya jambUdvIpa ke antargata uttara ke 12000 yojana jAne para harissahakUTa ke adhiSThAyaka harissaha deva kI harissahA rAjadhAnI hai / vaha 84000 yojana lambI-caur3I hai| usakI paridhi 265636 yojana hai / vaha Rddhimaya tathA dyutimaya hai / bhagavan ! mAlyavAn vakSaskAraparvata - nAma kyoM hai ? gautama ! mAlyavAn vakSaskAra parvata para jahA~ tahA~ bahuta se sarikAoM, navamAlikAoM, magadantikAoM Adi puSpalatAoM ke gulma haiM / ve latAe~ pavana dvArA prakampita apanI TahaniyoM ke agrabhAga se mukta hue puSpoM dvArA mAlyavAn vakSaskAraparvata ke atyanta samatala evaM sundara bhUmibhAga ko suzobhita, susajjita karatI haiM / vahA~ eka palyopama AyuSyayukta mAlyavAn deva hai, athavA usakA yaha nAma nitya hai / [167 ] bhagavan ! jambUdvIpa ke mahAvideha kSetra meM kaccha vijaya kahA~ ? gautama ! zItA mahAnadI ke uttara meM, nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, citrakUTa vakSaskAra parvata ke pazcima meM, mAlyavAn vakSaskAra parvata ke pUrva meM hai / vaha uttara - dakSiNa lambI evaM pUrva-pazcima caur3I hai, palaMga ke AkAra meM avasthita dvArA vaha chaha bhAgoM meM vibhakta hai / vaha 2213 yojana caur3I hai / kaccha vijaya ke dakSiNArdha tathA uttarArdha rUpa meM do bhAgoM meM bA~TatA hai / / gaMgA mahAnadI, sindhu mahAnadI tathA vaitADhya parvata 16592 - 2 /19 yojana lambI tathA kucha kama bIcoMbIca vaitADhya parvata hai, jo kaccha vijaya ko bhagavan ! jambUdvIpa ke mahAvidehakSetra meM dakSiNArdha kaccha kahA~ hai ? gautama ! vaitADhya parvata ke dakSiNa meM, zItA mahAnadI ke uttara meM, citrakUTa vakSaskAra parvata ke pazcima meM, mAlyavAn vakSaskAra parvata ke pUrva meM hai / vaha uttara-dakSiNa lambA tathA pUrva-pazcima caur3A hai| 8271 - 1/19 yojana lambA hai, kucha kama 2213 yojana caur3A hai, palaMga ke AkAra meM vidyamAna hai / dakSiNArdha kacchavijaya kA AkAra, bhAva, pratyavatAra kisa prakAra kA hai ? gautama ! vahA~ kA bhUmibhAga bahuta samatala evaM sundara hai / vaha kRtrima maNiyoM tathA tRNoM Adi
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 AgamasUtra - hindI anuvAda se suzobhita hai / dakSiNArdha kacchavijaya meM manuSyoM kA AkAra, bhAva, pratyavatAra kaisA hai ? gautama ! vahA~ manuSya chaha prakAra ke saMhananoM se yukta hote haiM / zeSa varNana pUrvavat / jambUdvIpa ke mahAvideha kSetra meM vaitADhya parvata kahA~ hai ? gautama ! dakSiNArdha kacchavijaya ke uttara meM, uttarArdha kacchavijaya ke dakSiNa meM, citrakUTa vakSaskAra parvata ke pazcima meM tathA mAlyavAn vakSaskAra parvata ke pUrva meM hai, vaha pUrva-pazcima lambA hai, uttara-dakSiNa caur3A hai / do ora se vakSaskAra - parvatoM kA sparza karatA hai / vaha bharata kSetravartI vaitADhya parvata ke sadRza hai| avakrakSetravartI hone ke kAraNa usameM bAhAe~, jIvA tathA dhanupRSTha - nahIM kahanA / caur3AI, U~cAI evaM gaharAI meM bharata kSetravartI vaitADhya parvata ke samAna hai / isakI dakSiNI zreNI meM 55 tathA uttarI zreNI meM 55 vidyAdhara - nagarAvAsa haiM / Abhiyogya zreNyantargata, zItA mahAnadI ke uttara meM jo zreNiyAM haiM, ve IzAnadeva - kI haiM, bAkI kI zreNiyA~ zakra kI haiM / vahA~ kUTa- isa prakAra haiM [ 168 ] siddhAyatanakUTa, dakSiNakacchArdhakUTa, khaNDaprapAtaguhAkUTa, mANibhadrakUTa, vaitADhyakUTa, pUrNabhadrakUTa, tamisraguhAkUTa, uttarArdhakacchakUTa, vaizravaNa / [169] bhagavan ! jambUdvIpa ke mahAvideha kSetra meM uttarArdha kaccha kahA~ hai ? gautama ! vaitADhya parvata ke uttara meM, nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, mAlyavAn vakSaskAra parvata ke pUrva meM tathA citrakUTa vakSaskAra parvata ke pazcima meM hai / avazeSa varNana pUrvavat / jambUdvIpa ke mahAvideha kSetra meM uttarArdhakacchavijaya meM sindhukuNDa kahA~ hai ? gautama ! mAlyavAn vakSaskAra parvata ke pUrva meM, RSabhakUTa ke pazcima meM, nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNI nitamba meM hai / vaha sATha yojana lambA-caur3A hai / usa sindhukuNDa ke dakSiNI toraNa se sindhu mahAnadI nikalatI hai / uttarArdha kaccha vijaya meM bahatI hai / usameM vahA~ 7000 nadiyA~ milatI haiM / vaha unase ApUrNa hokara nIce timisraguhA se hotI huI vaitADhya parvata ke vidIrNa kara-dakSiNArdha kaccha vijaya meM jAtI hai / vahA~ 14000 nadiyoM se yukta hokara vaha dakSiNa meM zItA mahAnadI meM mila jAtI hai / sindumahAnadI apane udgama tathA saMgama para pravAha meM bharata kSetravartI sindhu mahAnadI ke sadRza hai bhagavan ! uttarArdha kaccha vijaya meM RSabhakUTa parvata kahA~ hai ? gautama ! sindhukUTa ke pUrva meM, gaMgAkUTa ke pazcima meM, nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNI DhalAna meM hai / vaha ATha yojana U~cA hai / usakI rAjadhAnI uttara meM hai / uttarArdha kacchavijaya meM gaMgAkuNDa kahA~ hai ? gautama ! citrakUTa vakSaskAra parvata ke pazcima meM, RSabhakUTaparvata ke pUrva meM, nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNI DhalAna meM hai / vaha 60 yojana lambA-caur3A hai / vaha eka vanakhaNDa dvArA pariveSTita hai - bhagavan ! vaha kacchavijaya kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! kacchavijaya meM vaitADhya parvata ke dakSiNa meM, zItA mahAnadI ke uttara meM, gaMgA mahAmadI ke pazcima meM, sindhu mahAnadI pUrva meM dakSiNArdha kaccha vijaya ke bIcoMbIca usakI kSemA rAjadhAnI hai / kSemA rAjadhAnI meM kaccha nAmaka SaTkhaNDa-bhoktA cakravartI rAjA samutpanna hotA hai - kacchavijaya meM parama samRddhizAlI, eka palyopama Ayu-sthitiyukta kaccha deva nivAsa karatA hai / athavA usakA kacchavijaya nAma nitya hai,. zAzvata hai / [170 ] bhagavan ! jambUdvIpa ke mahAvideha kSetra meM citrakUTa vakSaskAra parvata kahA~ hai ?
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-4/170 87 gautama ! zItA mahAnadI ke uttara meM, nIlavAn varSadharaparvata ke dakSiNa meM, kacchavijaya ke pUrva meM tathA sukacchavijaya ke dakSiNa meM hai / vaha uttara-dakSiNa lambA tathA pUrva-pazcima caur3A hai| 16592 yojana lambA hai 500 yojana caur3A hai, nIlavAn varSadhara parvata ke pAsa 400 yojana U~cA hai tathA 400 koza jamIna meM gaharA hai / tatpazcAt U~cAI evaM gaharAI meM kramazaH bar3hatA jAtA hai / zItA mahAnadI ke pAsa vaha 500 yojana U~cA tathA 500 koza jamIna meM gaharA ho jAtA hai / usakA AkAra ghor3e ke kandhe jaisA hai, vaha sarvastnamaya hai / vaha apane donoM ora do padmavaravedikAoM se tathA do vana-khaNDoM se ghirA hai / citrakUTa vakSaskAra parvata ke Upara bahuta samatala evaM sundara bhUmibhAga hai / vahA~ deva-deviyA~ Azraya lete haiM, vizrAma karate haiM / citrakUTa vakSaskAra parvata ke kitane kUTa haiM ? gautama ! cAra, -siddhAyatanakUTa, citrakUTa, kacchakUTa tathA sukacchakUTa / ye paraspara uttara-dakSiNa meM eka samAna hai / pahalA siddhAyatanakUTa zItA mahAnadI ke uttara meM tathA cauthA sukacchakUTa nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM hai / citrakUTa nAmaka deva vahA~ nivAsa karatA hai / [171] bhagavan ! jambUdvIpa ke mahAvideha kSetra meM sukaccha vijaya kahA~ hai ? gautama ! zItA mahAnadI ke uttara meM, nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, grAhAvatI mahAnadI ke pazcima meM tathA citrakUTa vakSaskAra parvata ke pUrva meM hai / vaha uttara-dakSiNa lambA hai / kSemapurA usakI rAjadhAnI hai / vahA~ sukaccha nAmaka rAjA samutpanna hotA hai / bAkI kaccha vijaya kI jyoM haiN| bhagavan ! jambUdvIpa ke mahAvideha kSetra meM grAhAvatIkuNDa kahA~ hai ? gautama ! sukacchavijaya ke pUrva meM, mahAkaccha vijaya ke pazcima meM nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNI DhalAna meM hai / usa ke dakSiNI toraNa-dvAra se grAhAvatI mahAnadI nikalatI hai / vaha sukaccha mahAkaccha vijaya ko do bhAgoM meM vibhakta hai / usameM 28000 nadiyA~ milatI haiM / vaha unase ApUrNa hokara dakSiNa meM zItA mahAnadI se mila jAtI hai / grAhAvatI mahAnadI udgama-sthAna para, saMgama-sthAna para-sarvatra eka samAna hai / vaha 125 yojana caur3I hai, ar3hAI yojana jamIna meM gaharI hai / vaha donoM ora do padmavavedikAoM dvArA, do vana-khaNDoM dvArA ghirI hai / bhagavan ! mahAvideha kSetra meM mahAkaccha vijaya kahA~ hai ? gautama ! nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, zItA mahAnadI ke uttara meM padmakUTa vakSaskAra parvata ke pazcima meM, grAhAktI mahAnadI ke pUrva meM hai / yahA~ mahAkaccha nAmaka deva rahatA hai / mahAvideha kSetra ke antargat padmakUTa vakSaskAra parvata kahA~ hai ? gautama ! nIlavAn vakSaskAra parvata ke dakSiNa meM zItA mahAnadI ke uttara meM, mahAkaccha vijaya ke pUrva meM, kacchAvatI vijaya ke pazcima meM hai / vaha uttara-dakSiNa lambA hai, pUrva-pazcima caur3A hai / padmakUTa ke cAra kUTa-haiM-siddhAyatanakUTa, padmakUTa, mahAkacchakUTa, kacchAvatIkUTa / yahA~ parama RddhizAlI, eka palyopama AyuSyayukta padmakUTa deva nivAsa karatA hai / gautama ! isa kAraNa yaha padmakUTa kahalAtA hai / bhagavan ! mahAvideha kSetra meM kacchakAvatI vijaya kahA~ hai ? gautama ! nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, zItA mahAnadI ke uttara meM, dahAvatI mahAnadI ke pazcima meM, padmakUTa ke pUrva meM hai / vaha uttara-dakSiNa lambA tathA pUrva-pazcima caur3A hai | yahA~ kacchakAvatI nAmaka deva nivAsa karatA hai / mahAvideha kSetra meM drahAvatIkuNDa kahA~ hai ? gautama ! Avarta vijaya ke pazcima meM, kacchakAvatI vijaya ke pUrva meM, nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNI DhalAna meM hai / usa dahAvatIkuNDa ke dakSiNI toraNa-dvAra
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 AgamasUtra-hindI anuvAda se drahAvatI mahAnadI nikalatI hai / vaha kacchAvatI tathA Avarta vijaya ko do bhAgoM meM bAMTatI hai / dakSiNa meM zItodA mahAnadI meM mila jAtI hai / bhagavan ! mahAvideha kSetra meM Avarta vijaya kahA~ hai ? gautama ! nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, zItA mahAnadI ke uttara meM, nalinakUTa vakSaskAra parvata ke pazcima meM tathA drahAvatI mahAnadI ke pUrva meM hai / mahAvideha kSetra meM nalinakUTa vakSaskAra parvata kahA~ hai ? gautama! nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, zItA mahAnadI ke uttara meM, maMgalAvatI vijaya ke pazcima meM tathA Avartta vijaya ke pUrva meM hai / vaha uttara-dakSiNa lambA evaM pUrva-pazcima caur3A hai / bhagavan ! nalinakUTa ke kitane kUTa haiM ? gautama ! cAra, -siddhAyatanakUTa, nalinakUTa, AvartakUTa tathA maMgalAvartakUTa / ye kUTa pA~ca sau yojana U~ce haiM / rAjadhAniyA~ uttara meM haiM / bhagavan ! mahAvideha kSetra meM maMgalAvarta vijaya kahA~ hai ? gautama ! nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, zItA mahAnadI ke uttara meM, nalinakUTa ke pUrva meM, paMkAvatI ke pazcima meM hai| vahA~ maMgalAvarta nAmaka deva nivAsa karatA hai / isa kAraNa yaha maMgalAvarta kahA jAtA hai / mahAvideha kSetra meM paMkAvatIkuNDa kuNDa kahA~ hai ? gautama ! maMgalAvarta vijaya ke pUrva meM, puSkala vijaya ke pazcima meM, nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNI DhalAna meM hai / usase paMkAvatI nadI nikalatI hai, jo maMgalAvarta vijaya tathA puSkalAvarta vijaya ko do bhAgoM meM vibhakta karatI hai| mahAvideha kSetra meM puSkalAvarta vijaya kahA~ hai ? gautama ! nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM zItA mahAnadI ke uttara meM, paMkAvatI ke pUrva meM ekazaila vakSaskAra parvata ke pazcima meM hai / yahA~ eka palyopama AyuSya yukta puSkala deva nivAsa karatA hai / bhagavana ! mahAvideha kSetra meM ekazaila vakSaskAra parvata kahA~ hai ? gautama ! puSkalAvartacakravarti-vijaya ke pUrva meM, puSkalAvatI-cakravarti-vijaya ke pazcima meM, nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, zItA mahAnadI ke uttara meM hai / usake cAra kUTa haiM-siddhAyatanakUTa, ekazailakUTa, puSkalAvartakUTa tathA puSkalAvatIkUTa / ye pA~ca sau yojana U~ce haiM / usa para ekazaila nAmaka deva nivAsa karatA hai / mahAvideha kSetra meM puSkalAvatI cakravarti-vijaya kahA~ hai ? gautama ! nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, zItA mahAnadI ke uttara meM, uttaravartI zItAmukhavana ke pazcima meM, ekazaila vakSaskAraparvata ke pUrva meM hai / usameM puSkalAvatI nAmaka deva nivAsa karatA hai / bhagavan ! mahAvideha kSetra meM zItA mahAnadI ke uttara meM zItAmukha vana kahA~ hai ? gautama ! nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, zItA mahAnadI ke uttara meM, pUrvI lavaNasamudra ke pazcima meM, puSkalAvatI cakravarti-vijaya ke pUrva meM hai / vaha 16592-2/19 yojana lambA hai / zItA mahAnadI ke pAsa 2922 yojana caur3A hai / tatpazcAt vistAra kramazaH ghaTatA jAtA hai / nIlavAn varSadhara parvata ke pAsa yaha kevala 1/19 yojana caur3A raha jAtA hai / yaha vana eka padmavavedikA tathA eka vana-khaNDa dvArA saMparivRta hai / vibhinna vijayoM kI rAjadhAniyAM isa prakAra haiM [17] kSemA, kSemapurA, ariSTA, ariSTapurA, khaDgI, maMjUSA, auSadhi tathA punnddriikinnii| [173] kaccha Adi pUrvokta vijayoM meM solaha vidyAdhara-zreNiyAM tathA utanI hIAbhiyogyazreNiyAM haiM / ye AbhiyogyazreNiyAM IzAnendra kI haiM / saba vijayoM kI vaktavyatA
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-4/173 89 kacchavijaya samAna hai / una vijayoM ke jo jo nAma haiM, unhIM nAmoM ke cakravartI rAjA vahA~ hote haiM / vijayoM meM jo solaha vakSaskAra parvata haiM, pratyeka vakSaskAra parvata ke cAra cAra kUTahaiM / unameM bAraha nadiyAM haiM, ve donoM ora do padmavavedikAoM tathA do vana khaNDoM dvArA pariveSTita haiM / [174] bhagavan ! jambUdvIpa ke mahAvideha kSetra meM zItAmukhavana kahA~ hai ? gautama ! zItA mahAnadI ke uttara- digvartI zItAmukhavana ke samAna hI dakSiNa digvartI zItAmukhavana samajha lenA / itanA antara hai - dakSiNa - digvartI zItAmukhavana niSedha varSadhara parvata ke uttara meM, zItA mahAnadI ke dakSiNa meM, pUrvI lavaNasamudra ke pazcima meM, vatsa vijaya ke pUrva meM hai / vaha uttaradakSiNa lambA hai aura saba uttara- digvartI zItAmukha vana kI jyoM hai / itanA antara aura haivaha ghaTate ghaTate niSadha varSadhara parvata ke pAsa 1/19 yojana caur3A raha jAtA hai / vaha kAle, nIle Adi pattoM se yukta hone se vaisI AbhA liye hai / usase bar3I sugandha phUTatI hai, devadeviyAM usa para Azraya lete haiM, vizrAma karate haiM / vaha donoM ora do padmavaravedikAoM tathA vanakhaNDoM se pariveSTita hai bhagavan ! jambUdvIpa ke mahAvideha kSetra meM vatsa vijaya kahA~ hai ? gautama ! niSadha varSadhara parvata ke uttara meM, zItA mahAnadI ke dakSiNa meM, dakSiNI zItAmukha vana ke pazcima meM, trikUTa vakSaskAra parvata ke pUrva meM usakI susImA rAjadhAnI hai / trikUTa vakSaskAra parvata para suvatsa vijaya hai / usakI kuNDalA rAjadhAnI hai / vahA~ taptajalA nadI hai / mahAvatsa vijaya kI aparAjitA rAjadhAnI hai / vaizravaNakUTa vakSaskAra parvata para vatsAvatI vijaya hai / usakI prabhaMkarA rAjadhAnI hai / vahA~ mattajalA nadI hai / ramya vijaya kI aMkAvatI rAjadhAnI hai / aMjana vakSaskAra parvata para ramyaka vijaya hai / usakI padmAvatI rAjadhAnI hai / vahA~ unmattajalA mahAnadI hai / ramaNIya vijaya kI zubhA rAjadhAnI hai / mAtaMjana vakSaskAra parvata para maMgalAvatI vijaya hai / usakI ratnasaMcayA rAjadhAnI hai / zItA mahAnadI kA jaisA uttarI pArzva hai, vaisA hI dakSiNI pArzva hai / uttarI zItAmukha vana kI jyoM dakSiNI zItAmukha vana hai / vakSaskArakUTa isa prakAra haiM- trikUTa, vaizravaNakUTa, aMjanakUTa, mAtaMjanakUTa / [ 175] vijaya isa prakAra haiM-vatsa vijaya, suvatsa vijaya, mahAvatsa vijaya, vatsakAvatI vijaya, ramyavijaya, ramyakavijaya, ramaNIya vijaya tathA maMgalAvatI vijaya / [176] rAjadhAniyAM isa prakAra haiM-susImA, kuNDalA, aparAjitA, prabhaMkarA, aMkAvatI, padmAvatI, zubhA tathA ratnasaMcayA / [177] vatsa vijaya ke dakSiNa meM niSadha parvata hai, uttara meM zItA mahAnadI hai, pUrva meM dakSiNI zItAmukha vana hai tathA pazcima meM trikUTa vakSaskAra parvata hai / usakI susImA rAjadhAnI hai, jo vinItA ke sadRza hai / vatsa vijaya ke anantara trikUTa parvata, tadanantara suvatsa vijaya, isI krama se taptajalA nadI, mahAvatsa vijaya, vaizravaNa kUTa vakSaskAra parvata, vatsAvatI vijaya, mattajalA nadI, ramyavijaya, aMjana vakSaskAra parvata, ramyaka vijaya, unmattajalA nadI, ramaNIya vijaya, mAtaMjana vakSaskAra parvata tathA maMgalAvatI vijaya haiM / [178] bhagavan ! jambUdvIpa ke mahAvideha kSetra meM saumanasa vakSaskAra parvata kahA~ hai ? gautama ! niSadha varSadhara parvata ke uttara meM, andara parvata ke Agneya koNa meM, maMgalAvatI vijaya
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 AgamasUtra - hindI anuvAda ke pazcima meM, devakuru ke pUrva meM hai / vaha sarvathA rajatamaya hai, ujjvala hai, sundara hai / vaha niSedha varSadhara parvata ke pAsa 400 yojana U~cA hai / 400 koza jamIna meM gaharA hai / gautama ! saumanasa vakSaskAra parvata para bahuta se saumya svabhAvayukta, kAyakuceSTArahita, sumanaska, manaH kAluSya rahita deva - deviyAM Azraya lete haiM, vizrAma karate haiM / tadadhiSThAyaka parama RddhizAlI saumanasa nAmaka deva vahA~ nivAsa karatA hai / athavA gautama ! usakA yaha nAma nitya hai / saumanasa vakSaskAra parvata ke kitane kUTa haiM ? gautama ! sAta haiM [179] siddhAyatanakUTa, saumanasakUTa, maMgalAvatIkUTa, devakurukUTa, vimalakUTa, kaMcanakUTa tathA vaziSThakU / sadRza [180] ye saba kUTa 500 yojana U~ce haiM / inakA varNana gandhamAdana ke kUToM ke / itanA antara hai- vimalakUTa tathA kaMcanakUTa para suvatsA evaM vatsamitrA nAmaka deviyA~ rahatI haiM / bAkI ke kUToM para, kUToM ke jo-jo nAma haiM, una una nAmoM ke deva nivAsa karate haiN| meru ke dakSiNa meM unakI rAjadhAniyAM haiM / bhagavan ! mahAvideha kSetra meM devakura kahA~ hai ? gautama ! mandara parvata ke dakSiNa meM, niSadha varSadhara parvata ke uttara meM, vidyutprabha vakSaskAra parvata ke pUrva meM, saumanasa vakSaskAra parvata ke pazcima meM hai / vaha 11842 -2/19 yojana vistIrNa hai / zeSa varNana uttarakuru sadRza hai / vahA~ padmagandha, mRgagandha, amama, saha, tetalI tathA zanaizcArI, chaha prakAra ke manuSya hote haiM, jinakI vaMza paraMparA - uttarottara calatI hai / [181] bhagavan ! devakuru meM citra-vicitra kUTa nAmaka do parvata kahA~ haiM ? gautama ! niSedha varSadhara parvata ke uttarI caramAnta se -834 - 4 /7 yojana kI dUrI para zItodA mahAnadI ke pUrva-pazcima ke antarAla meM usake donoM taToM para haiM / unake adhiSThAtR devoM kI rAjadhAniyAM meru ke dakSiNa meM haiM / [182 ] bhagavan ! devakuru meM niSadha draha kahA~ hai ? gautama ! citra vicitra kUTa nAmaka parvatoM ke uttarI caramAnta se 834 - 4 /7 yojana kI dUrI para zItodA mahAnadI ke ThIka madhya bhAga meM hai / nIlavAn, uttarakuru, candra, airAvata tathA mAlyavAn - ina grahoM kI jo vaktavyatA hai, vahI niSadha, devakuru, sUra, sulasa tathA vidyutprabha nAmaka drahoM kI samajhanA / unake adhiSThAtRdevoM kI rAjadhAniyAM meru ke dakSiNa meM haiM / [183] bhagavan ! devakuru meM kUTazAlmalIpITha - kahA~ hai ? gautama ! mandara parvata ke nairRtya koNa meM, niSadha varSadhara parvata ke uttara meM, vidyutprabha vakSaskAra parvata ke pUrva meM, zItodA mahAnadI ke pazcima meM devakuru ke pazcimArdha ke ThIka bIca meM hai / jambU sudarzanA samAna varNana inakA samajhanA / garuDa isakA adhiSThAtR deva hai / rAjadhAnI meru ke dakSiNa meM hai / yahA~ eka palyopamasthitika deva nivAsa karatA hai / athavA devaguru nAma zAzvata hai / [184] bhagavan ! jambUdvIpa ke mahAvideha kSetra meM vidyutprabha vakSaskAra parvata kahA~ hai ? gautama ! niSadha varSadhara parvata ke uttara meM, mandara parvata ke dakSiNa-pazcima meM, devakuru ke pazcima meM tathA padma vijaya ke pUrva meM hai / zeSa varNana mAlyavAn parvata jaisA hai / itanI vizeSatA hai - vaha sarvathA tapanIya - svarNamaya hai / vidyutprabha vakSaskAra parvata ke kitane kUTa batalAye gaye haiM ? gautama ! nau haiM [185] siddhAyatanakUTa, vidyutprabhakUTa, devakurukUTa, pakSmakUTa, kanakakUTa, sauvatsikakUTa,
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti - 4 /185 zItodAkUTa, zatajvalakUTa, harikUTa / [186] harikUTa ke atirikta sabhI kUTa pA~ca-pA~ca sau yojana U~ce haiM / harikUTa hari sahakUTa sadRza hai / dakSiNa meM isakI rAjadhAnI hai / kanakakUTa tathA sauvatsikakUTa meM vAriSeNA evaM balAhakA nAmaka do dikkumArikAe~ nivAsa karatI haiM / bAkI ke kUToM meM kUTasadRza nAmayukta deva nivAsa karate haiM / unakI rAjadhAniyAM meru ke dakSiNa meM haiM / vaha vidyutprabha vakSaskAra parvata kyoM kahA jAtA hai / gautama ! vidyutprabha vakSaskAra parvata vidyuta kI jyoM - saba ora se avabhAsita hotA hai, udyotita hotA hai, prabhAsita hotA hai - bijalI kI jyoM camakatA hai / vahA~ palyopamaparimita AyuSya sthiti yukta vidyutprabha deva nivAsa karatA hai, athavA usakA yaha nAma nitya--hai / 91 [187 ] pakSma vijaya hai, azvapurI rAjadhAnI hai, aMkAvatI vakSaskAra parvata hai / supakSma vijaya hai, siMhapurI rAjadhAnI hai, kSIrodA mahAnadI hai / mahApakSma vijaya hai, mahApurI rAjadhAnI hai, pakSmAvatI vakSaskAra parvata hai / pakSmakAvatI vijaya hai, vijayapurI rAjadhAnI hai, zItasrotA mahAnadI hai / zaMkha vijaya hai, aparAjitA rAjadhAnI hai, AzIviSa vakSaskAra parvata hai / kumuda vijaya hai, arajA rAjadhAnI hai, antarvAhinI mahAnadI hai / nalina vijaya hai, azokA rAjadhAnI hai, sukhAvaha vakSaskAra parvata hai / nalinAvatI vijaya hai, vItAzokA rAjadhAnI hai / dAkSiNAtya zItodAmukha vanakhaNDa ke samAna uttarI zItodAmukha vanakhaNDa hai / uttarI zItodAmukha vanakhaNDa meM vapra vijaya hai, vijayA rAjadhAnI hai, candra vakSaskAra parvata hai / suvapra vijaya hai, vaijayantI rAjadhAnI hai, UrmimAlinI nadI hai / mahAvapra vijaya hai, jayantI rAjadhAnI hai, sUra vakSaskAra parvata hai / vaprAvatI vijaya hai, aparAjitA rAjadhAnI hai, phenamAlinI nadI hai / valgu vijaya hai, cakrapurI rAjadhAnI hai, nAga vakSaskAra parvata hai / suvalgu vijaya hai, khaDgapurI rAjadhAnI hai, gambhIramAlinI antaranadI hai / gandhila vijaya hai, avadhyA rAjadhAnI hai, deva vakSaskAra parvata hai| dhAvatI vijaya hai, ayodhyA rAjadhAnI hai / isI prakAra mandara parvata ke dakSiNI pArzva kA - kathana kara lenA / vahA~ zItodA nadI ke dakSiNI taTa para ye vijaya haiM [188] pakSma, supakSma, mahApakSma, pakSmakAvatI, zaMkha, kumuda, nalina tathA nalinAvatI / [189] rAjadhAniyAM isa prakAra haiM- azvapurI, siMhapurI, mahApurI, vijayapurI, aparAjitA, arajA, azokA tathA vItazokA / [190] vakSaskAra parvata isa prakAra haiM-aMka, pakSma, AzIviSa tathA sukhAvaha / isa kramAnurUpa kUTa sadRza nAmayukta do-do vijaya, dizA - vidizAe~, zItodA kA dakSiNavartI mukhavana tathA uttaravartI mukhavana- ye saba samajha lenA / zItodA ke uttarI pArzva meM ye vijaya haiM[191] vapra, suvapra, mahAvapra, vaprAvatI, valgu, suvalgu, gandhila tathA gandhilAvatI / [192] rAjadhAniyAM isa prakAra haiM-vijayA, vaijayantI, jayantI, aparAjitA, cakrapurI, khaDgapurI, avadhyA tathA ayodhyA / [193] vakSaskAra parvata isa prakAra haiM-candra parvata, sUra parvata, nAga parvata tathA deva parvata / kSIrodA tathA zItasrotA nAmaka nadiyAM zItodA mahAnadI ke dakSiNI taTa para antaravAhinI nadiyAM haiM / UrmimAlinI, phenamAlinI tathA gambhIramAlinI zItodA mahAnadI ke uttara digvartI vijayoM kI antaravAhinI nadiyAM haiM / isa krama meM do-do kUTa-apane-apane vijaya ke anurUpa
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda 92 kathanIya haiM / ve avasthita haiM / [194] bhagavan ! jambUdvIpa ke mahAvideha kSetra meM mandara parvata kahA~ hai / gautama ! uttarakuru ke dakSiNa meM, devakuru ke uttara meM, pUrva videha ke pazcima meM aura pazcima videha ke pUrva meM hai / vaha 99000 yojana U~cA hai, 1000 jamIna meM gaharA hai / vaha mUla meM 10090 -10/19 yojana tathA bhUmitala para 10000 yojana caur3A hai / usake bAda vaha caur3AI kI mAtrA meM kramazaH ghaTatA ghaTatA Upara ke tala para 1000 yojana caur3A raha jAtA hai / usakI paridhi mUla 31910 - 3/19 yojana, bhUmitala para 31623 yojana tathA UparI tala para kucha adhika 3162 yojana hai / vaha mUla meM vistIrNa - madhya meM saMkSipta- tathA Upara patalA hai / usakA AkAra gAya kI pU~cha ke AkAra jaisA hai / vaha sarvaratnamaya hai, svaccha hai, sukomala hai / vaha eka padmavaravedikA dvArA tathA eka vanakhaNDa dvArA cAroM ora se ghirA huA hai / bhagavan ! mandara parvata para kitane vana haiM ? gautama ! cAra, -bhadrazAlavana, nandanavana, saumanasavana tathA paMDakavana / bhadrazAlavana kahA~ hai ? gautama ! mandara parvata para usake bhUmibhAga para hai / vaha pUrva-pazcima lambA evaM uttara-dakSiNa caur3A hai / vaha saumanasa, vidyutprabha, gandhamAdana tathA mAlyavAn nAmaka vakSaskAra parvatoM dvArA zItA tathA zItodA nAmaka mahAnadiyoM dvArA ATha bhAgoM meM vibhakta hai / vaha mandara parvata ke pUrva-pazcima bAIsa - bAIsa hajAra yojana lambA hai, uttara - dakSiNa ar3hAI sau - ar3hAI sau yojana caur3A hai / vaha eka padmavaravedikA dvArA tathA eka vana-khaNDa dvArA cAroM ora se ghirA huA hai / vaha kAle, nIle pattoM se Acchanna hai, vaisI AbhA se 'yukta hai / deva-deviyAM vahA~ Azraya lete haiM, vizrAma lete haiM- mandara parvata ke pUrva meM bhadrazAlavana meM pacAsa yojana jAne para eka vizAla siddhAyatana AtA hai / vaha pacAsa yojana lambA hai, paccIsa yojana caur3A hai tathA chattIsa yojana U~cA hai / vaha saikar3oM khaMbhoM para TikA hai / usa siddhAyatana kI tIna dizAoM meM tIna dvAra haiM / ve dvAra ATha yojana U~ce tathA cAra yojana caur3e haiM / unake praveza mArga bhI utane hI haiM / unake zikhara zveta haiM, uttama svarNa nirmita haiM / usake bIca eka vizAla maNipIThikA hai / vaha ATha yojana lambI-caur3I haiM, cAra yojana moTI hai, sarvaratnamaya hai, svaccha hai, ujjvala hai / usa maNipIThikA ke Upara devacchandaka hai / vaha ATha yojana lambA-caur3A hai / vaha kucha adhika ATha yojana U~cA hai / jinapratimA, devacchandaka, dhUpadAna Adi kA varNana pUrvavat hai / mandara parvata ke dakSiNa meM bhadrazAla vana meM pacAsa yojana jAne para vahA~ usa kI cAroM dizAoM meM cAra siddhAyatana haiM / 1 mandara parvata ke IzAna koNa meM bhadrazAla vana meM pacAsa yojana jAne para padmA, padmaprabhA, kumudA tathA kumudaprabhA nAmaka cAra puSkariNiyAM AtI haiM / ve pacAsa yojana lambI, paccIsa yojana caur3I tathA daza yojana jamIna meM gaharI haiM / una puSkariNiyoM ke bIca meM devarAja IzAnendra kA uttama prAsAda hai / vaha pA~ca sau yojana U~cA aura ar3hAI sau yojana caur3A hai| mandara parvata ke Agneya koNa meM utpalagulmA, nalinA, utpalA tathA utpalojjvalA nAmaka puSkaraNiyAM haiM / unake bIca meM uttama prAsAda haiM / devarAja zakrendra vahAM saparivAra rahatA hai / mandara parvata ke nairRtya koNa meM bhRMgA, bhRMganibhA, aMjanA evaM aMjanaprabhA nAmaka puSkariNiyAM haiM / zakrendra vahA~ kA adhiSThAtR deva hai / mandara parvata ke IzAna koNa meM zrIkAntA, zrIcandrA, zrImahitA tathA zrInilayA nAmaka puSkariNiyAM haiM / bIca meM uttama prAsAda haiM / vahA~ IzAnendra
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-4/194 deva nivAsa karatA hai / bhagavan ! mandara parvata para bhadrazAla vana meM dizAhastikUTa-kitane haiM ? gautama ! ATha [195] padmottara, nIlavAn, suhastI, aMjanagiri, kumuda, palAza, avataMsa tathA rocnaagiri| [196] bhagavan ! padmottara nAmaka dighastikUTa kahA~ hai ? gautama ! mandara parvata ke IzAna koNa meM tathA pUrva digata zItA mahAnadI ke uttara meM hai / vaha 500 yojana U~cA tathA 500 koza jamIna meM gaharA hai / usakI caur3AI tathA paridhi cullahimavAn parvata ke samAna hai| vahA~ padmottara deva nivAsa karatA hai / usakI rAjadhAnI-IzAna koNa meM hai / nIlavAn nAmaka dighastikUTa mandara parvata ke-Agneya koNa meM tathA pUrva dizAgata zItA mahAnadI ke dakSiNa meM hai / vahA~ nIlavAn deva nivAsa karatA hai / usakI rAjadhAnI-Agneya koNa meM hai / suhastI nAmaka dighastikUTa mandara parvata ke-Agneya koNa meM tathA dakSiNa-dizAgata zItodA mahAnadI ke pUrva meM hai / vahA~ suhastI deva nivAsa karatA hai / usakI rAjadhAnI-Agneya koNa meM hai / aMjanagiri nAmaka dighastikUTa mandara parvata ke nairRtya koNa meM tathA dakSiNa-dizAgata zItodA mahAnadI ke pazcima meM hai / aMjanagiri nAmaka adhiSThAyaka deva hai / rAjadhAnI nairRtya koNa meM hai / kumuda nAmaka vidizAgata hastikUTa mandara parvata ke nairRtya koNa meM tathA pazcimadigvartI zItodA mahAnadI ke dakSiNa meM hai / vahA~ kumuda deva nivAsa karatA hai / rAjadhAnI nairRtya koNa meM hai / palAza nAmaka vidigrahastikUTa mandara parvata ke vAyavya koNa meM evaM pazcima digvartI zItodA mahAnadI ke uttara meM hai / palAza deva nivAsa karatA hai / rAjadhAnI-vAyavya koNa meM hai / avataMsa nAmaka vidighastikUTa mandara parvata ke vAyavya koNa tathA uttara digata zItA mahAnadI ke pazcima meM hai / avataMsa deva nivAsa karatA hai / rAjadhAnI-vAyavya koNa meM hai / rocanAgiri nAmaka dighastikUTa mandara parvata ke IzAna koNa meM aura uttara diggata zItA mahAnadI ke pUrva meM hai / rocanAgiri deva nivAsa karatA hai / rAjadhAnI-IzAna koNa meM hai / [197] bhagavan ! nandanavana kahA~ hai ? gautama ! bhadrazAlavana ke bahuta samatala evaM ramaNIya bhUmibhAga se pA~ca sau yojana Upara jAne para hai / cakravAlaviSkambha ke saba ora se samAna, vistAra kI apekSA se vaha 500 yojana hai, gaula hai / usakA AkAra valaya ke sadRza hai, saghana nahIM hai, madhya meM valaya kI jyoM zuSira hai hai / vaha mandara parvatoM ko cAroM ora se pariveSTita kiye hue hai / nandanavana ke bAhara meru parvata kA vistAra 9954-6/19 yojana hai| bAhara usakI paridhi kucha adhika 31479 yojana hai / bhItara usakA vistAra 8944-6/ 19 yojana hai / usakI paridhi 28316-8/19 yojana hai / vaha eka padmavaravedikA dvArA tathA eka vanakhaNDa dvArA cAroM ora se pariveSTita hai / vahA~ deva-deviyAM Azraya lete haiM-mandara parvata ke rUpa meM eka vizAla siddhAyatana hai / aise cAroM dizAoM meM cAra siddhAyatana haiM / vidizAoM meM puSkariNiyAM haiM / nandanavana meM kitane kUTa haiM ? gautama ! nau, nandanavanakUTa, mandaskUTa, niSadhakUTa, himavatkUTa, rajatakUTa, rucakakUTa, sAgaracitrakUTa, vajrakUTa tathA blkuutt| bhagavan ! nandanavanakUTa kahA~ hai ? gautama ! mandara parvata para pUrva dizAvartI siddhAyatana ke uttara meM, -IzAna koNavartI uttama prAsAda ke dakSiNa meM hai / sabhI kUTa 500 yojana U~ce haiM / nandanavanakUTa para meghaMkarA devI nivAsa karatI hai / usakI rAjadhAnI-IzAnakoNa meM hai /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 AgamasUtra - hindI anuvAda ina dizAoM ke antargata pUrva dizAvartI bhavana ke dakSiNa meM, Agneya koNavartI uttama prAsAda ke uttara meM mandarakUTa para pUrva meM meghavatI rAjadhAnI hai / dakSiNa dizAvartI bhavana ke pUrva meM, koNavartI uttama prAsAda ke pazcima meM niSadhakUTa para sumeghA devI hai / dakSiNa meM usakI rAjadhAnI hai / dakSiNa dizAvartI bhavana ke pazcima meM, nairRtyakoNavartI uttama prAsAda ke pUrva meM haimavatakUTa para hemamAlinI devI hai / usakI rAjadhAnI dakSiNa meM hai / pazcima dizAvartI bhavana ke dakSiNa meM, nairRtyakoNavartI uttama prAsAda ke uttara meM rajatakUTa para suvatsA devI hai / pazcima meM usakI rAjadhAnI hai / pazcimadigvartI bhavana ke uttara meM, vAyavyakoNavartI uttama prAsAda ke dakSiNa meM rucaka kUTa para vatsamitrA devI nivAsa karatI hai / pazcima meM usakI rAjadhAnI hai / uttaradigvartI bhavana ke pazcima meM, vAyavyakoNavartI uttama prAsAda ke pUrva meM sAgaracitra kUTa para vajrasenA devI nivAsa karatI hai / uttara meM usakI rAjadhAnI hai / uttaradigvartI bhavana ke pUrva meM, IzAnakoNavartI uttama prAsAda ke pazcima meM vajrakUTa para balAhakA devI nivAsa karatI hai / usakI rAjadhAnI uttara meM hai / balakUTa kahA~ hai ? gautama ! mandara parvata ke IzAnakoNa meM nandanavana ke antargata hai / usakA pramANa, vistAra harissahakUTa sadRza hai / itanA antara hai-usakA adhiSThAyaka bala deva hai / usakI rAjadhAnI - IzAna koNa meM hai / [198] bhagavan ! saumanasavana kahA~ hai ? gautama ! nandanavana ke bahuta samatala evaM ramaNIya bhUmibhAga se 62500 yojana Upara jAne para hai / vaha cakravAla- viSkambha se pA~ca sau yojana vistIrNa hai, gola hai, valaya ke AkAra kA hai / vaha maMndara parvata ko cAroM ora se pariveSTita kie hue hai / vaha parvata se bAhara 4272 - 8/19 yojana vistIrNa hai / bAhara usakI paridhi 13511-6/19 yojana hai / bhItarI bhAga meM 3272-8/19 yojana vistIrNa hai / parvata ke bhItarI bhAga se saMlagna usakI paridhi 10349 - 3/19 yojana hai / vaha eka padmavavedikA tathA eka vanakhaNDa dvArA cAroM ora se ghirA huA hai / vaha vana kAle, nIle Adi pattoM se, latAoM se ApUrNa hai / unakI kRSNa, nIla AbhA dyotita hai / vahA~ deva - deviyAM Azraya lete haiM / usameM Age zakrendra tathA IzAnendra ke uttama prAsAda haiM / [199] bhagavan ! paNDakavana kahA~ hai ? gautama ! somanasavana ke bahuta samatala tathA ramaNIya bhUmibhAga se 36000 yojana Upara jAne para mandara parvata ke zikhara para hai / cakravAla viSkambha se vaha 494 yojana vistIrNa hai, gola hai, valaya ke AkAra jaisA usakA AkAra hai / vaha mandara parvata kI cUlikA ko cAroM ora se pariveSTita kara sthita hai / usakI paridhi kucha adhika 3162 yojana hai / vaha eka padmavaravedikA dvArA tathA eka vanakhaNDa dvArA ghirA hai / vaha kAle, nIle Adi pattoM se yukta hai / deva deviyAM vahA~ Azraya lete haiM / paNDakavana ke bIcoM-bIca mandara cUlikA hai / vaha cAlIsa yojana U~cI hai / mUla meM bAraha yojana, madhya meM ATha yojana tathA Upara cAra yojana caur3I hai / mUla meM usakI paridhi kucha adhika 37 yojana, bIca meM kucha adhika 25 yojana tathA Upara kucha adhika 12 yojana hai / vaha mUla meM vistIrNa, madhya meM saMkSipta tathA Upara patalI hai / usakA AkAra gAya ke pUMcha ke sadRza hai / vaha sarvathA vaiDUrya ratanamaya hai - vaha eka padmavaravedikA dvArA cAroM ora se saMparivRta hai / Upara bahuta samatala evaM sundara bhUmibhAga hai / usake bIca meM siddhAyatana hai / vaha eka ko lambA, AdhA koza caur3A, kucha kama eka koza U~cA hai, saikar3oM khambhoM para TikA hai /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-4/199 usa siddhAyatana kI tIna dizAoM meM tIna daravAje haiM / ve daravAje ATha yojana U~ce haiM / ve cAra yojana caur3e haiM / unake praveza-mArga bhI utane hI haiM / usa (siddhAyatana) ke sapheda, uttama svarNamaya zikhara haiM / usake bIcoM bIca eka vizAla maNipIThikA hai / vaha ATha yojana lambIcaur3I hai, cAra yojana moTI hai, sarvaratnamaya hai, svaccha hai / usa maNipIThikA ke Upara devAsana hai / vaha ATha yojana lambA-caur3I hai, kucha adhika ATha yojana U~cA hai / jina pratimA, devacchandaka, dhUpadAna Adi kA varNana pUrvAnurUpa hai / mandara parvata kI cUlikA ke pUrva meM paNDakavana meM pacAsa yojana jAne para eka vizAla bhavana AtA hai / zakrendra evaM IzAnendra vahA~ ke adhiSThAyaka deva haiN| [200] bhagavan ! paNDakavana meM kitanI abhiSeka zilAe~ haiM ? gautama ! cAra, - pANDuzilA, pANDukambalazilA, stazilA tathA raktakambalazilA / paNDakavana meM pANDuzilA kahA~ hai ? gautama ! mandara parvata kI cUlikA ke pUrva meM paNDakavana ke pUrvI chora para hai / vaha uttara-dakSiNa lambI tathA pUrva-pazcima caur3I hai / usakA AkAra ardha candra ke AkAra-jaisA hai| vaha 500 yojana lambI, 250 yojana caur3I tathA 4 yojana moTI hai / vaha sarvathA svarNamaya hai, svaccha hai, padmavaravedikA tathA vanakhaNDa dvArA cAroM ora se saMparivRta hai / usa pANDuzilA ke cAroM ora cAroM dizAoM meM tIna-tIna sIr3hiyA~ haiM / usa pANDuzilA para bahuta samatala evaM sundara bhUmibhAga hai / usa para deva Azraya lete haiM / usa bhUmibhAga ke bIca meM uttara tathA dakSiNa meM do siMhAsana haiM / ve 500 dhanuSa lambe-caur3e aura 250 dhanuSa U~ce haiM / vahA~ jo uttara digvartI siMhAsana hai, vahA~ bahuta se bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSka evaM vaimAnika deva-deviyAM kaccha Adi vijayoM meM utpanna tIrthaMkaroM kA abhiSeka karate haiM / vahA~ jo dakSiNa digvartI siMhAsana hai, vahA~ bahuta se bhavanapati, yAvat vaimAnika deva-deviyAM vatsa Adi vijayoM meM utpanna tIrthaMkaroM kA abhiSeka karate haiM / ___ bhagavan ! paNDakavana meM pADukambalazilA kahA~ hai ? gautama ! mandara parvata kI cUlikA ke dakSiNa meM, paNDakavana ke dakSiNI chora para hai / usakA pramANa, vistAra pUrvavat hai / usake bhUmibhAga ke bIcoMbIca eka vizAla siMhAsana hai / usakA varNana pUrvavat hai / vahAM bhavanapati Adi deva-deviyoM dvArA bharatakSetrotpanna tIrthaMkaroM kA abhiSeka kiyA jAtA hai / paNDakavana meM raktazilA kahA~ hai ? gautama ! mandara parvata kI cUlikA ke pazcima meM, paNDakavana ke pazcimI chora para hai / usakA pramANa, vistAra pUrvavat hai / vaha sarvathA tapanIya svarNamaya hai, svaccha hai| usake uttara-dakSiNa do siMhAsana haiM / unameM jo dakSiNI siMhAsana hai, vahA~ bahuta se bhavanapati Adi deva-deviyoM dvArA pakSmAdika vijayoM meM utpanna tIrthaMkaroM kA abhiSeka kiyA jAtA hai / jo uttarI siMhAsana hai, vahA~ bahuta se vapra Adi vijayoM meM utpanna tIrthaMkaroM kA abhiSeka kiyA jAtA hai / bhagavan ! paNDakavana meM raktakambalazilA kahA~ hai ? gautama ! mandara parvata kI cUlikA ke uttara meM, paNDakavana ke uttarI chora para hai / sampUrNataH tapanIya svarNamaya tathA ujjvala hai| usake bIcoM-bIca eka siMhAsana hai / vahA~ airAvatakSetra meM utpanna tIrthaMkaroM kA abhiSeka kiyA jAtA hai / [201] bhagavan ! mandara parvata ke kitane kANDa haiM ? gautama ! tIna, -adhastana, madhyama tathA uparitanakANDa / mandara parvata kA adhastanavibhAga kitane prakAra kA hai ? gautama !
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda cAra prakAra kA, -pRthvI, upala, vajra tathA zarkaramaya | usakA madhyamavibhAga cAra prakAra kA hai-aMkaratnamaya, sphaTikamaya, svarNamaya tathA rajatamaya / usakA uparitanavibhAga ekAkAra hai / vaha sarvathA jambUnada-svarNamaya hai / mandara parvata kA adhastana 1000 yojana U~cA hai / madhyama vibhAga 63000 yojana U~cA hai / uparitana vibhAga 36000 yojana U~cA hai / yoM usakI U~cAI kA kula parimANa 100000 yojana hai / / [202] bhagavan ! mandaraparvata ke kitane nAma batalAye haiM ? gautama ! solaha [203] mandara, meru, manorama, sudarzana, svayaMprabha, girirAja, ratnoccaya, ziloccaya, lokamadhya, lokanAbhi / [204] accha, sUryAvarta, sUryAvaraNa, uttama, digAdi tathA avataMsa / / [205] bhagavan ! vaha mandara parvata kyoM kahalAtA hai ? gautama ! mandara parvata para mandara nAmaka parama RddhizAlI, palyopama ke AyuSyavAlA deva nivAsa karatA hai, athavA yaha nAma zAzvata hai / 206] bhagavan ! jambUdvIpa kA nIlavAn varSadhara parvata kahA~ hai ? gautama ! mahAvideha kSetra ke uttara meM, ramyaka kSetra ke dakSiNa meM, pUrvI lavaNasamudra ke pazcima meM; pazcimI lavaNasamudra ke pUrva meM hai / niSadha parvata ke samAna hai / itanA antara hai-dakSiNa meM isakI jIvA hai, uttara meM dhanupRSThabhAga hai / usameM kesarI draha hai / dakSiNa meM usase zItA mahAnadI nikalatI hai / vaha uttarakuru meM bahatI hai / Age yamaka parvata tathA nIlavAn, uttarakuru, candra, airAvata evaM mAlyavAn draha ko do bhAgoM meM bA~TatI hai / usameM 8400 nadiyA~ milatI haiM / unase ApUrNa hokara vaha bhadrazAla vana meM bahatI hai / jaba mandara parvata do yojana dUra rahatA hai, taba vaha pUrva kI ora jhur3atI hai, nIce mAlyavAn vakSaskAra parvata ko vidIrNa kara mandara parvata ke pUrva meM pUrva videha kSetra ko do bhAgoM meM bA~TatI hai / eka-eka cakravartivijaya meM usameM aTThAIsa-aTThAIsa hajAra nadiyAM milatI haiM / yoM kula 532000 nadiyoM se ApUrNa vaha nIce vijayadvAra kI jagatI ko vidIrNa kara pUrvI lavaNasamudra meM mila jAtI hai / nArIkAntA nadI uttarAbhimukha hotI huI bahatI hai / jaba gandhApAti vRttavaitADhya parvata eka yojana dUra raha jAtA hai, taba vaha vahA~ se pazcima kI ora mur3a jAtI hai / nIlavAn varSadhara parvata ke nau kUTa haiM- yathA 207] siddhAyatanakUTa, nIlavatkUTa, pUrvavidehakUTa, zItAkUTa, kIrtikUTa, nArIkAntAkUTa, aparavidehakUTa, ramyakakUTa tathA upadarzanakUTa / [208] ye saba kUTa pAMca sau yojana U~ce haiM / inake adhiSThAtR devoM kI rAjadhAniyAM meru ke uttara meM hai / bhagavan ! nIlavAn varSadhara parvata isa nAma se kyoM pukArA jAtA hai ? gautama ! vahA~ nIlavarNayukta, nIla AbhAvAlA parama RddhizAlI nIlavAn deva nivAsa karatA hai, nIlavAn varSadhara parvata sarvathA vaiDUryaratnamaya hai / athavA usakA yaha nAma nitya hai- / [209] bhagavan ! jambUdvIpa kA syaka kSetra kahA~ hai ? gautama ! nIlavAn varSadhara parvata ke uttara meM, rukmI parvata ke dakSiNa meM, pUrvI lavaNasamudra ke pazcima meM, pazcimI lavaNasamudra ke pUrva meM hai / usakI jIvA dakSiNa meM hai, dhanupRSThabhAga uttara meM hai / bAkI varNana harivarSa sadRza hai / ramyaka kSetra meM gandhApAtI vRttavaitADhya parvata kahA~ hai ? gautama ! narakAntA nadI ke pazcima meM, nArIkAntA nadI ke pUrva meM ramyaka kSetra ke bIcoM bIca hai / vaha vikaTApAtI vRttavaitADhyaM
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-4/209 97 samAna hai / vahA~ parama RddhizAlI palyopama AyuSya yukta padma deva nivAsa karatA hai / usakI rAjadhAnI uttara meM hai / vaha kSetra ramyakavarSa kyoM kahalAtA hai ? gautama ! ramyakavarSa sundara, ramaNIya hai evaM usameM ramyaka nAmaka deva nivAsa karatA hai, ataH vaha ramyakavarSa kahA jAtA hai| bhagavan ! jambUdvIpa meM rukmI varSadhara parvata kahA~ hai ? gautama ! ramyaka varSa ke uttara meM, hairaNyavata varSa ke dakSiNa meM, pUrvI lavaNasamudra ke pazcima meM, pazcima lavaNasamudra ke pUrva meM hai| vaha pUrva-pazcima lambA tathA uttara-dakSiNa caur3A hai / vaha mahAhimavAn varSadhara parvata ke sadRza hai / itanA antara hai-usakI jIvA dakSiNa meM hai / usakA dhanupRSThabhAga uttara meM hai / vahA~ mahApuNDarIka draha hai / usake dakSiNa toraNa se narakAntA nadI nikalatI hai / pUrvI lavaNasamudra meM mila jAtI hai / rUpyakUlA nAmaka nadI mahApuNDarIka draha ke uttarI toraNa se nikalatI hai| vaha pazcimI lavaNasamudra meM mila jAtI hai / rukmI varSadhara parvata ke kitane kUTa haiM ? gautama! ATha, kUTa hai / yathA [210] siddhAyatanakUTa, rukmIkUTa, ramyakakUTa, narakAntAkUTa, buddhikUTa, rUpyakUlAkUTa, hairaNyavatakUTa tathA maNikAMcanakUTa / [211] ye sabhI kUTa pAMca-pAMca sau yojana U~ce haiM / uttara meM inakI rAjadhAniyAM hai| bhagavan ! vaha rukmI varSadhara parvata kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! rukmI varSadhara parvata rajataniSpanna rajata kI jyoM AbhAmaya evaM sarvathA rajatamaya hai / vahA~ palyopamasthitika rukmI nAmaka deva nivAsa karatA hai, isalie vaha rukmI varSadhara parvata kahA jAtA hai / bhagavan ! jambUdvIpa kA hairaNyavata kSetra kahA~ hai ? gautama ! rukmI varSadhara parvata ke uttara meM, zikharI varSadhara parvata ke dakSiNa meM, pUrvI lavaNasamudra ke pazcima meM tathA pazcimI lavaNasamudra ke pUrva meM hai / usakI jIvA dakSiNa meM hai, dhanupRSThabhAga uttara meM hai / bAkI varNana haimavata-sadRza hai / hairaNyavata kSetra meM mAlyavatparyAya vRttavaitADhya parvata kahA~ hai ? gautama ! suvarNakUlA mahAnadI ke pazcima meM, rUpyakUlA mahAnadI ke pUrva meM hairaNyavata kSetra ke bIcoMbIca hai / zabdApAtI vRtta vaitADhya ke samAna mAlyavatparyAya hai / vahAM parama RddhizAlI, eka palyopama AyuSyayukta prabhAsa deva nivAsa karatA hai / ina kAraNoM se vaha mAlyavatparyAya vRtta vaitADhya kahA jAtA hai / rAjadhAnI uttara meM hai / hairaNyavata kSetra nAma kisa kAraNa kahA jAtA hai ? gautama ! hairaNyavata kSetra rukmI tathA zikharI varSadhara parvatoM se do ora se ghirA huA hai / vaha nitya hiraNya-detA hai, nitya svarNa prakAzita karatA hai, jo svarNamaya zilApaTTaka Adi ke rUpa meM vahA~ yaugalika manuSyoM ke zayyA, Asana Adi upakaraNoM ke rUpa meM upayoga meM AtA hai, vahA~ hairaNyavata deva nivAsa karatA hai, isalie vaha hairaNyavata kSetra kahA jAtA hai / bhagavan ! jambUdvIpa ke antargat zikharI varSadhara kahA~ hai ? gautama ! hairaNyavata ke uttara meM, airAvata ke dakSiNa meM, pUrvI lavaNasamudra ke pazcima meM tathA pazcimI lavaNasamudra ke pUrva meM zikharI varSadhara parvata hai / usakI jIvA dakSiNa meM hai / usakA dhanupRSThabhAga uttara meM hai bAkI varNana culla himavAn ke anurUpa hai / usa para puNDarIkadraha hai / usake dakSiNa toraNa se suvarNakUlA mahAnadI nikalatI hai / vaha rohitAMzA kI jyoM pUrvI lavaNasamudra meM milatI hai / raktA mahAnadI pUrva meM tathA raktavatI pazcima meM bahatI hai / zikharI varSadhara parvata ke kitane kUTa haiM ?
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 AgamasUtra - hindI anuvAda gautama ! gyAraha, siddhAyatanakUTa, zikharIkUTa, hairaNyavatakUTa, suvarNakUlAkUTa, surAdevIkUTa, sktAkUTa, lakSmIkUTa, raktAvatIkUTa, ilAdevIkUTa, airAvatakUTa, tigiMcchakUTa / ye sabhI kUTa pA~ca-pA~ca sau yojana U~ce haiM / inake adhiSThAtR devoM kI rAjadhAniyAM uttara meM haiM / yaha parvata zikharI varSadhara parvata kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! zikharI varSadhara parvata para bahuta se kUTa usI ke-se AkAra meM avasthita haiM, vahA~ zikharI deva nivAsa karatA hai, isa kAraNa zikharI varSadhara parvata kahA jAtA hai / bhagavan ! jambUdvIpa ke antargat airAvata kSetra kahA~ hai ? gautama ! zikharI varSadhara parvata ke uttara meM, uttarI lavaNasamudra ke dakSiNa meM, pUrvI lavaNa samudra ke pazcima meM tathA pazcimI lavaNasamudra ke pUrva meM hai / vaha sthANu- bahula hai, kaMTakabahula hai, ityAdi varNana bharatakSetra kI jyoM hai / vahA~ airAvata nAmaka cakravartI hotA hai, airAvata nAmaka adhiSThAtR deva hai, isa kAraNa vaha airAvata kSetra kahA jAtA hai / vakSaskAra- 4 - kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa vakSaskAra- 5 [212] jaba eka eka kisI bhI cakravarti- vijaya meM tIrthaMkara utpanna hote haiM, usa kAla- usa samaya - adholokavAstavyA, mahattarikA - ATha dikkumArikAe~, jo apane kUToM, bhavanoM aura prAsAdoM meM apane 4000 sAmAnika devoM, saparivAra cAra mahattarikAoM, sAta senAoM, sAta senApati devoM, 16000 AtmarakSaka devoM tathA anya aneka bhavanapati evaM vAnavyantara devadeviyoM se saMparivRta, nRtya, gIta, paTutA pUrvaka bajAye jAte vINA, jhIMjha, Dhola evaM mRdaMga kI bAdala jaisI gaMbhIra tathA madhura dhvani ke bIca vipula sukhopabhoga meM abhirata hotI haiM / [213] vaha ATha dikkumArikA hai-bhogaMkarA, bhogavatI, subhogA, bhogamAlinI, toyadhArA, vicitrA, puSpamAlA aura aninditA / [214] jaba ve adholokavAsinI ATha dikkumArikAe~ apane AsanoM ko calita hote dekhatI haiM, ve apane avadhijJAna kA prayoga karatI haiM / tIrthaMkara ko dekhatI haiM / kahatI hUMjambUdvIpa meM tIrthaMkara utpanna hue haiM / atIta, pratyutpanna tathA anAgata- adholokavAstavyA hama ATha mahattarikA dizAkumAriyoM kA yaha paraMparAgata AcAra hai ki hama bhagavAn tIrthaMkara kA janmamahotsava manAeM, ataH hama caleM, bhagavAn kA janmotsava Ayojita kareM / yoM kahakara Abhiyogika devoM ko kahatI haiM - devAnupriyoM ! saikar3oM khaMbhoM para avasthita sundara yAna - vimAna kI vikurvaNA karo -ve Abhiyogika deva saikar3oM khaMbhoM para avasthita yAna- vimAnoM kI racanA karate haiM, yaha jAnakara ve adholokavAstavyA gauravazIlA dikkumAriyA~ harSita evaM parituSTa hotI haiM / unameM se pratyeka apane-apane 4000 sAmAnika devoM yAvat tathA anya aneka deva - deviyoM ke sAtha divya yAna - vimAnoM para ArUDha hotI haiM / saba prakAra kI Rddhi evaM dyuti se samAyukta, bAdala kI jyoM ghaharAte - gUMjate mRdaMga, Dhola Adi vAdyoM kI dhvani ke sAtha utkRSTa divya gati dvArA jahA~ tIrthaMkara kA janmabhavana hotA hai, vahA~ AtI haiM / divya vimAnoM meM avasthita ve bhagavAn tIrthaMkara ke janmabhavana kI tIna bAra pradakSiNA karatI haiM / IzAna koNa meM apane vimAnoM ko, jaba ve bhUtala se cAra aMgula U~ce raha jAte haiM, ThaharAtI haiM 4000 sAmAnika devoM yAvat
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti - 5/214 deva-deviyoM se saMparivRta ve divya vimAnoM se nIce utaratI haiM / saba prakAra kI samRddhi lie, jahA~ tIrthaMkara tathA unakI mAtA hotI haiM, vahA~ AtI haiN| tIna pradakSiNAe~ karatI haiM, hAtha jor3e, aMjali bA~dhe, tIrthaMkara kI mAtA se kahatI haiM'ratnakukSidhArike, jagatpradIpadAyike, hama Apako namaskAra karatI hai / samasta jagat ke lie maMgalamaya, netrasvarUpa, mUrta, samasta jagat ke prANiyoM ke lie vAtsalyamaya, hitaprada mArga upadiSTa karane vAlI, vibhu, jina, jJAnI, nAyaka, buddha, bodhaka, yoga-kSemakArI, nirmama, uttama kula, kSatriya jAti meM udbhUta, lokottama, kI Apa jananI haiM / Apa dhanya, puNya evaM kRtArtha - haiM / adholokanivAsinI hama ATha pramukha dizAkumArikAe~ bhagavAn tIrthaMkara kA janmahotsava manAyeMgI ataH Apa bhayabhIta mata honA / 99 1 yoM kahakara ve IzAna koNa meM jAtI haiM / vaikriya samudghAta dvArA apane Atma-pradezoM ko zarIra se bAhara nikAlatI haiM / unheM saMkhyAta yojana taka daNDAkAra pariNata karatI haiM / phira dUsarI bAra vaikriya samudghAta karatI haiM, saMvartaka vAyu kI vikurvaNA karatI haiM / usa ziva, mRdula, anudbhUta, bhUmitala ko nirmala, svaccha karanevAle, manohara, puSpoM kI sugandha se suvAsita, tiryak, vAyu dvArA bhagavAn tIrthaMkara ke yojana parimita parimaNDala ko cAroM ora se sammArjita, karatI haiM / jaise eka taruNa, baliSTha, yugavAn, yuvA, alpAtaMka, nIroga, sthirAgrahasta, dRDhapANipAda, pRSThAntorupariNata, ahInAMga, jisake kaMdhe gaThIle, vRtta evaM valita hue, hRdaya kI ora jhuke hue mAMsala evaM supuSTa ho, camar3e ke bandhanoM ke yukta mudgara Adi upakaraNa jyoM jinake aMga majabUta hoM, donoM bhujAe~ do eka-jaise tAr3a vRkSoM kI jyoM hoM, jo garta Adi lAMghane meM, kUdane meM, teja calane meM, pramardana se kar3I vastu ko cUra-cUra kara DAlane meM sakSama ho, jo cheka, dakSa, praSTha, kuzala, meghAvI, nipuNa, aisA karmakara lar3akA khajUra ke pattoM se banI bar3I jhAr3U ko, daNDayukta lekara rAjamahala ke AMga, rAjAntaHpura, deva mandira, sabhA, prapA, jalasthAna, ArAma, udyAna, bAga ko saba ora se jhAr3a kara sApha kara detA hai, usI prakAra ve dikkumAriyA~ saMvartaka vAyu dvArA tinake, patte, lakar3iyA~, kacarA, azuci, acokSa, pUtika, durgandhayukta padArthoM ko uThAkara, parimaNDala se bAhara ekAnta meM DAla detI haiM / phira ve dikkumArikAe~ bhagavAn tIrthaMkara tathA unakI mAtA ke pAsa AtI haiN| unase na adhika samIpa tathA na adhika dUra avasthita ho AgAna aura parigAna karatI haiM / I [215] usa kAla, usa samaya, UrdhvalokavAstavyA-ATha dikkumArikAoM ke, jo apane kUToM para, apane bhavanoM meM, apane uttama prAsAdoM meM apane cAra hajAra sAmAnika devoM, yAvat aneka bhavanapati evaM vAnavyantara deva - deviyoM se saMparivRta, nRtya, gIta evaM tumula vAdyadhvani ke bIca vipula sukhopabhoga meM abhirata hotI haiM / [216] yaha dikRkumAriyAM hai-- meghaMkarA, meghavatI, sumeghA, meghamAlinI, vAriSeNA tathA balAhakA / suvatsA, vatsamitrA, [217] taba una devI ke Asana calita hote hai, zeSa pUrvavat / ve dikkumArikAe bhagavAn tIrthaMkara kI mAtA se kahatI hai- devAnupriye ! hama urdhvalokavAsinI dikkumArikAeM bhagavAn kA janma mahotsava manAyeMgI / ataH Apa bhayabhIta mata honA / yoM kahakara ve --IzAna koNa meM calI jAtI haiM / yAvat ve AkAza meM bAdaloM kI vikurvaNA karatI haiM, ve (bAdala)
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 AgamasUtra-hindI anuvAda zIghra hI garajate haiM, unameM bijaliyA~ camakatI haiM tathA ve tIrthaMkara janma-bhavana ke cAroM ora yojana-parimita parimaMDala miTTI ko Asikta, zuSka rakhate hue manda gati se, dhUla, miTTI jama jAe, itane se dhIme vega se uttama sparzayukta divyasugandhayukta jhiramira-jhiramira jala barasAte haiN| usameM dhUlanihata, naSTa, bhraSTa, prazAnta tathA upazAnta ho jAtI hai / aisA kara ve bAdala zIghra hI uparata ho jAte haiM / phira ve UrdhvalokavAstavyA ATha dikkumArikAe~ puSpoM ke bAdaloM kI vikurvaNA karatI haiM | una vikurvita phUloM ke bAdala jora-jora se garajate haiM, usI prakAra, kamala, velA, gulAba Adi dedIpyamAna, paMcaraMge, vRttasahita phUloM kI itanI vipula vRSTi karate haiM ki unakA ghuTaneghuTane taka U~cA Dhera ho jAtA hai / phira ve kAle agara, uttama kundaruka, lobAna tathA dhUpa kI gamagamAtI mahaka se vahA~ ke vAtAvaraNa ko bar3A manojJa, utkRSTa-surabhimaya banA detI haiM / sugaMdhita dhue~ kI pracuratA se vahA~ gola-gola dhUmamaya challe se banane lagate haiM / yoM ve dikkumArikAe~ usa bhUbhAga ko suravara-ke abhigamana yogya banA detI haiM / aisA kara ve bhagavAn tIrthaMkara evaM unakI mA~ ke pAsa AtI haiM / vahA~ Akara AgAna, parigAna karatI haiM / [218] usa kAla, usa samaya pUrvadigvartI rucakakUTa-nivAsinI ATha dikkumArikAe~ apane-apane kUToM para sukhopabhoga karatI huI vihAra karatI haiM / unake nAma isa prakAra haiM [219] nandottarA, nandA, AnandA, nandivardhanA, vijayA, vaijayantI, jayantI tathA aparAjitA / [220] avaziSTa varNana pUrvavat hai / devAnupriye ! pUrvadizAvartI rucakakUTa nivAsinI hama ATha dizAkumArikAe~ bhagavAn tIrthaMkara kA janma-mahotsava manAyeMgI / ataH Apa bhayabhIta mata honA / ' yoM kahakara tIrthaMkara tathA unakI mAtA ke zrRMgAra, zobhA, sajjA Adi vilokana meM upayogI, prayojanIya darpaNa hAtha meM liye ve bhagavAn tIrthaMkara evaM unakI mAtA ke pUrva meM AgAna, parigAna karane lagatI haiM / usa kAla, usa samaya dakSiNa rucakakUTa-nivAsinI ATha dikkumArikAe~ yAvata vihAratI haiM / unake nAma isa prakAra haiM [221] samAhArA, supradattA, suprabuddhA, yazodharA, lakSmIvatI, zeSavatI, citraguptA tathA vasundharA / [222] ve bhagavAn tIrthaMkara kI mAtA se kahatI haiM-'Apa bhayabhIta na hoM / ' yoM kahakara ve bhagavAn tIrthaMkara evaM unakI mAtA ke snapana meM prayojanIya sajala kalaza hAtha meM lie dakSiNa meM AgAna, pArigAna karane lagatI hai / usa kAla, usa samaya pazcima rUcaka kUTanivAsinI ATha dikkumArikAe~ haiM / unake nAma isa prakAra haiM [223] ilAdevI, surAdevI, pRthivI, padmAvatI, ekanAsA, navamikA, bhadrA tathA siitaa| [224] ve bhagavAn tIrthaMkara kI mAtA ko sambodhita kara kahatI haiM-'Apa bhayabhIta na ho / ' yoM kaha kara ve hAthoM meM tAlavRnta-liye hue AgAna, parigAna karatI haiM / usa kAla, usa samaya uttara rucakakUTa-nivAsinI ATha dikkumArikAe~ haiM / unake nAma isa prakAra haiM [225] alaMbusA, mizrakezI, puNDarIkA, vAruNI, hAsA, sarvaprabhA, zrI tathA hI / [226] ve bhagavAn tIrthaMkara tathA unakI mAtA ko praNAma kara unake uttara meM ca~vara hAtha ke liye AgAna-parigAna karatI haiM / usa kAla, usa samaya rucakakUTa ke mastaka para
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-5/226 101 cAroM vidizAoM meM nivAsa karane vAlI cAra dikkumArikAe~ haiM / unake nAma isa prakAra haiM-citrA, citrakanakA, zvetA tathA saudAminI / ve Akara tIrthaMkara tathA unakI mAtA ke cAroM vidizAoM meM apane hAthoM meM dIpaka liye AgAna-parigAna karatI haiM / usa kAla, usa samaya madhya rucakakUTa para nivAsa karanevAlI cAra dikkakumArikAe~ haiM / unake nAma isa prakAra haiM-rUpA, rUpAsikA, surUpA tathA rUpakAvatI / ve upasthita hokara tIrthaMkara ke nAbhi-nAla ko cAra aMgula chor3akara kATatI haiM / jamIna meM gaDDA khodatI haiM / nAbhi-nAla ko unameM gAr3a detI haiM aura usa gaDDhe ko ratnoM se, hIroM se bhara detI haiM / gaDDA bharakara miTTI jamA detI haiM, usa para harI-harI dUba ugA detI haiM | usakI tIna dizAoM meM tIna kadalIgRha-kI, una kadalI-gRhoM ke bIca meM tIna catuH zAlAoM kI tathA una bhavanoM ke bIcoM bIca tIna siMhAsanoM kI vikurvaNA karatI haiM / phira ve madhyarucakavAsinI mahattarA dikkumArikAe~ bhagavAn tIrthaMkara tathA usakI mAtA ke pAsa AtI haiM | tIrthaMkara ko apanI hatheliyoM ke saMpuTa dvArA uThAtI haiM aura tIrthaMkara kI mAtA ko bhujAoM dvArA uThAtI haiM / dakSiNadigvartI kadalIgRha meM tIrthaMkara evaM unakI mAtA ko siMhAsana para biThAtI haiM / unake zarIra para zatapAka evaM sahasrapAka taila dvArA abhyaMgana karatI haiM / phira sugandhita gandhATaka se taiyAra kiye gaye ubaTana se-taila kI cikanAI dUra karatI haiN| ve bhagavAn tIrthaMkara ko pUrvadizAvartI kadalIgRha meM lAkara tIrthaMkara evaM unakI mAtA ko siMhAsana para biThAtI haiM / gandhodaka, puSpodaka tathA zuddha jala ke dvArA snAna karAtI haiM / saba prakAra ke alaMkAroM se vibhUSita karatI haiM / tatpazcAt bhagavAn tIrthaMkara aura unakI mAtA ko uttaradizAvartI kadalIgRha meM lAtI haiM / unheM siMhAsana para biThAkara apane Abhiyogika devoM ko bulAkara kahatI haiM-devAnupriyo ! culla himavAn varSadhara parvata se gozIrSa-candana-kASTha lAo / ' ve Abhiyogika deva harSita evaM parituSTa hote haiM, zIghra hI culla himavAn varSadhara parvata se tAjA gozIrSa candana le Ate haiM / taba ve madhya rucakanivAsinI dikkumArikAeM zaraka, agniutpAdaka kASTha-vizeSa taiyAra karatI haiM / usake sAtha araNi kASTha ko saMyojita karatI haiM / agni utpanna karatI haiM / uddIpta karatI haiM / usameM gozIrSa candana ke Tukar3e DAlatI haiM / agni ko prajvalita kara usameM samidhA DAlatI haiM, havana karatI haiM, bhUtikarma karatI haiM ve DAkinI, zAkinI Adi se, dRSTidoSa rakSA hetu bhagavan tIrthaMkara tathA unakI mAtA ke bhasma kI poTaliyAM bA~dhatI haiM / phira nAnAvidha maNi-ratnAMkita do pASANa-golaka lekara ve bhagavAna tIrthaMkara ke karNamUla meM unheM paraspara tADita kara bajAtI haiM, jisase bAlalIlAvaza anyatra Asakta bhagavAn tIrthaMkara una dvArA vakSyamANa AzIrvacana sunane meM dattAvadhAna ho sakeM / ve AzIrvAda detI haiMbhagavan ! Apa parvata ke sadRza dIrghAyu hoM / ' phira madhya rucakanivAsinI ve cAra mahattarA dikkumArikAe~ bhagavAn ko tathA bhagavAn kI mAtA ko tIrthaMkara ke janma-bhavana meM le AtI haiN| bhagavana kI mAtA ko ve zayyA para sulA detI haiM / zayyA para sulAkara bhagavAna ko mAtA kI bagala meM rakha detI haiM- / phira ve maMgala-gItoM kA AgAna, parigAna karatI hai / [227] usa kAla, usa samaya zakra nAmaka devendra, devarAja, vajrapANi, purandara, zatakratu, sahasrAkSa, maghavA, pAkazAsana, dakSiNArdhalokAdhipati, battIsa lAkha vimAnoM ke svAmI, airAvata hAthI para savArI karanevAle, surendra, nirmala vastradhArI, mAlAyukta mukuTa dhAraNa kiye hue, ujjvala svarNa ke sundara, citrita caMcala-kuNDaloM se jisake kapola suzobhita the, dedIpyamAna zarIradhArI,
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 AgamasUtra-hindI anuvAda parama RddhizAlI, parama, dyutizAlI, mahAn balI, mahAn yazasvI, parama prabhAvaka, atyanta sukhI, sudharmA sabhA meM indrAsana para sthita hote hue batIsa lAkha vimAnoM, 84000 sAmAnika devoM, tetIsa gurusthAnIya trAyastriMza devoM, cAra lokapAloM parivArasahita ATha agramahiSiyoM, tIna pariSadoM, sAta anIkoM, sAta anIkAdhipatiyoM, 336000 aMgarakSaka devoM tathA saudharmakalpavAsI anya bahuta se devoM tathA deviyoM kA Adhipatya, yAvat sainApatya karate hue, ina sabakA pAlana karate hue, nRtya, gIta, kalAkauzala ke sAtha bajAye jAte vINA, jhAMjha, Dhola evaM mRdaMga kI bAdala jaisI gaMbhIra tathA madhura dhvani ke bIca divya bhogoM kA Ananda le rahA thA / sahasA devendra, devarAja zakra kA Asana calita hotA hai, zakra avadhijJAna dvArA bhagavAn ko dekhatA hai / vaha hRSTa tathA parituSTa hotA hai / usakA hRdaya khila uThatA hai / usake roMgaTe khar3e ho jAte haiM-mukha tathA netra vikasita ho uThate haiM / harSAtirekajanita sphUrtAvegavaza usake hAthoM ke uttama kaTaka, truTita, paTTikA, keyUra, evaM mukuTa sahasA kampita ho uThate haiM / usakA vakSaHsthala hAroM se suzobhita hotA hai / gale meM lambI mAlA laTakatI hai, AbhUSaNa jhUlate haiN| (isa prakAra susajjita) devarAja zakra AdarapUrvaka zIghra siMhAsana se uThatA hai / pAdapITha se nIce utarakara vaiDUrya, riSTha tathA aMjana ratnoM se nipuNatApUrvaka kalAtmaka rUpa meM nirmita, dedIpyamAna, maNi-maNDita pAdukAe~ utAratA hai / akhaNDa vastra kA uttarAsaMga karatA hai / hAtha jor3atA hai, jisa ora tIrthaMkara the usa dizA kI ora sAta, ATha kadama Age jAtA hai / bAyeM ghuTane ko sikor3atA hai, dAhine ghuTane ko bhUmi para TikAtA hai, tIna bAra apanA mastaka bhUmi se lagAtA hai / phira hAtha jor3atA hai, aura kahatA hai arhat, bhagavAn, Adikara, tIrthaMkara, svayaMsaMbuddha, puruSottama, puruSasiMha, puruSavarapuNDarIka, puruSavaragandhahastI, lokottama, lokanAtha, lokahitakara, lokapradIpa, lokapradyotakara, abhayadAyaka, cakSudAyaka, mArgadAyaka, zaraNadAyaka, jIvanadAyaka, bodhidAyaka, dharmadAyaka, dharmadazaka, dharmanAyaka, dharmasArathi, dIpa, trANa, zaraNa, gati, evaM pratiSThAsvarUpa, pratighAta, bAdhA yA AvaraNa rahita uttama jJAna, darzana ke dhAraka, vyAvRttachadmA-jina, jJAyaka, tIrNa, tAraka, buddha, bodhaka, mukta, mocaka, sarvajJa, sarvadarzI, ziva, acala, nirudrava, ananta, akSaya, abAdha, apunarAvRtti, siddhAvasthA ko prApta, bhayAtIta jinezvaroM ko namaskAra ho / Adikara, siddhAvasthA pAne ke icchuka bhagavAn tIrthaMkara ko namaskAra ho / yahA~ sthita maiM vahA~ meM sthita bhagavAn tIrthaMkara ko vandana karatA hU~ / vahA~ sthita bhagavAn yahA~ sthita mujhako dekheM / aisA kahakara vaha bhagavAna ko vandana karatA hai, namana karatA hai / pUrva kI ora mu~ha karake siMhAsana para baiTha jAtA hai / taba devendra, devarAja zakra ke mana meM aisA saMkalpa, bhAva utpanna hotA hai-jambUdvIpa meM bhagavAn utpanna hue haiM / devendroM, devarAjoM zakroM kA yaha paraMparAgata AcAra hai ki ve tIrthaMkaroM kA janma-mahotsava manAeM / isalie maiM bhI jAU~, bhagavAn tIrthaMkara kA janmotsava samAyojita karUM / devarAja zakra aisA vicAra karatA hai, nizcaya karatA hai / apanI padAtisenA ke adhipati harinigameSI deva ko bulAkara kahatA hai'devAnupriya ! zIghra hI sudharmA sabhA meM meghasamUha ke garjana ke sadRza gaMbhIra tathA ati madhura zabdayukta, eka yojana vartulAkAra, sundara svara yukta sughoSA nAmaka ghaNTA ko tIna bAra bajAte hue, jora jora se udghoSaNA karate hue kaho-ve jambUdvIpa meM bhagavAn kI janma-mahotsava manAne
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-5/227 103 jA rahe haiM / Apa sabhI apanI sarvavidha Rddhi, dyuti, bala, samudaya, Adara vibhUti, vibhUSA, nATaka-nRtya-gItAdi ke sAtha, kisI bhI bAdhA kI parvAha na karate hue saba prakAra ke puSpoM, surabhita padArthoM, mAlAoM tathA AbhUSaNoM se vibhUSita hokara divya, tumula dhvani ke sAtha mahatI Rddhi yAvat ucca, divya vAdyadhvanipUrvaka apane-apane parivAra sahita apane-apane vimAnoM para savAra hokara zakra ke samakSa upasthita hoM / ' devendra, devarAja zakra dvArA isa prakAra Adeza diye jAne para hariNegameSI deva harSita hotA hai, parituSTa hotA hai, Adeza svIkAra kara zakra ke pAsa se nikalatA hai / sughoSA ghaNTA ko tIna bAra bajAtA hai | meghasamUha ke garjana kI taraha gaMbhIra tathA atyanta madhura dhvani se yukta, eka yojana vartulAkAra sughoSA ghaNTA ke tIna bAra bajAye jAne para saudharma kalpa meM eka kama battIsa vimAnoM meM eka kama vattIsa lAkha ghaNTAe~ eka sAtha tumula zabda karane lagatI haiM / saudharmakalpa ke prAsAdoM evaM vimAnoM ke niSkuTa, konoM meM Apatita zabda-vargaNA ke pudgala lAkhoM ghaNTApratidhvaniyoM ke rUpa meM prakaTa hone lagate haiM / saudharmakalpa sundara svarayukta ghaNTAoM kI vipula dhvani se ApUrNa ho jAtA hai / vahA~ nivAsa karane vAle bahuta se vaimAnika deva, deviyA~ jo ratisukha meM prasakta tathA pramatta rahate haiM, mUrcchita rahate haiM, zIghra jAgarita hote haiM-ghoSaNA sunane hetu unameM kutUhala utpanna hotA hai, use sunane meM ve dattacitta ho jAte haiM / jaba ghaNTA dhvani niHzAnta, prazAnta hotA hai, taba hariNegameSI deva sthAna-sthAna para jora-jora se udghoSaNA karatA huA kahatA hai saudharmakalpavAsI bahuta se devo ! deviyo ! Apa saudharmakalpapati kA yaha hitakara evaM sukhaprada vacana suneM, Apa una ke samakSa upasthita hoM / yaha sunakara una devoM, deviyoM ke hRdaya harSita evaM parituSTa hote haiM / unameM se katipaya bhagavAn tIrthaMkara ke vandana-hetu, katipaya pUjana hetu, katipaya satkAra, sammAna, darzana kI utsukatA, bhakti-anurAgavaza tathA katipaya paraMparAnugata AcAra mAnakara vahA~ upasthita ho jAte haiM / devendra, devarAja zakra una vaimAnika deva-deviyoM ko avilamba apane samakSa upasthita dekhatA hai / apane pAlaka nAmaka Abhiyogika devoM ko bulAkara kahatA hai-devAnupriya ! saikar3oM khaMbhoM para avasthita, krIDodyata puttaliyoM se kalita, IhAmRga-vRka, vRSabha, azva Adi ke citrAMkana se yukta, khaMbhoM para utkIrNa vajraratnamayI vedikA dvArA sundara pratIyamAna, saMcaraNazIla sahajAta puruSa-yugala kI jyoM pratIta hote citrAMkita vidyAdharoM se samAyukta, apane para jar3I sahasroM maNiyoM tathA ratnoM kI prabhA se suzobhita, hajAroM rUpakoMatIva dedIpyamAna, netroM meM samA jAnevAle, sukhamaya sparzayukta, sazrIka, ghaNTiyoM kI madhura, manohara dhvani se yukta, sukhamaya, kamanIya, darzanIya, dedIpyamAna maNiratnamaya ghaNTikAoM ke samUha se parivyApta, 1000 yojana vistIrNa, 500 yojana U~ce, zIghragAmI, tvaritagAmI, atizaya vegayukta evaM prastuta kArya-nirvahaNa meM sakSama divya vimAna kI vikurvaNA karo / / 228] devendra, devarAja zakra dvArA yoM kahe jAne para-pAlaka nAmaka deva harSita evaM parituSTa hotA hai / vaha vaikriya samudghAta dvArA yAna-vimAna kI vikurvaNA karatA hai / usa yAnavimAna ke bhItara bahuta samatala evaM ramaNIya bhUmi-bhAga hai / vaha AliMga-puSkara tathA zaMkusadRza bar3e-bar3e kIle Thoka kara, khIMcakara samAna kiye gaye cIte Adi ke carma jaisA samatala aura sundara hai / vaha bhUmibhAga Avarta, pratyAvarta, zreNi, prazreNi, svastika, varddhamAna, puSyamANava,
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 AgamasUtra - hindI anuvAda matsya ke aMDe, magara ke aMDe, jAra, mAra, puSpAvali, kamalapatra, sAgara-taraMga vAsantIlatA evaM padmalatA ke citrAMkana se yukta, AbhAyukta, prabhAyukta, razmiyukta, udyotayukta nAnAvidha paMcaraMgI maNiyoM se suzobhita hai / usa bhUmibhAga ke ThIka bIca meM eka prekSAgRha maNDapa / vaha saikar3oM khaMbhoM para TikA hai, usa prekSAmaNDapa ke Upara kA bhAga padmalatA Adi ke citraNa se yukta hai, sarvathA tapanIya-svarNamaya hai, yAvat pratirUpa hai / usa maNDapa ke bhUmibhAga ke bIcoMbIca eka maNipIThikA hai / vaha ATha yojana lambIcaur3I tathA cAra yojana moTI hai, sarvathA maNimaya hai / usake Upara eka vizAla siMhAsana hai / usake Upara eka sarvaratnamaya, bRhat vijayadRSya hai| usake bIca meM eka vajraratnamaya aMkuza hai| vahA~ eka kumbhikA pramANa motiyoM kI bRhat mAlA hai / vaha muktAmAlA apane se AdhI U~cI, ardha kumbhakAparimita cAra muktAmAlAoM dvArA cAroM ora se pariveSTita hai / una mAlAoM meM tapanIya-svarNanirmita laMbUsaka laTakate haiM / ve sone ke pAtoM se maNDita haiM / ve nAnAvidha maNiyoM evaM ratnoM se nirmita hAroM, ardhahAroM se upazobhita haiM, vibhUSita haiM / pUrvIya-Adi vAyu ke jhoMkoM se dhIre-dhIre hilatI huI, paraspara TakarAne se utpanna kAnoM ke lie tathA mana ke lie zAntiprada zabda se Asa-pAsa ke pradezoM ko ApUrNa karatI huI - bharatI huI ve atyanta suzobhita hotI haiM / usa siMhAsana ke vAyavyakoNa meM, uttara meM evaM IzAna meM zakra ke 84000 sAmAnika devoM ke 84000 utama Asana haiM, pUrva meM ATha pradhAna deviyoM ke ATha uttama Asana haiM, AgneyakoNa meM Abhyantara pariSad ke 12000 devoM ke 12000, dakSiNa meM madhyama pariSad ke 14000 devoM ke 14000 tathA nairRtyakoNa meM bAhya pariSad ke 16000 devoM ke 16000 uttama Asana haiM / pazcima meM sAta anIkAdhipatiyoM ke sAta uttama Asana haiM / usa siMhAsana kI cAroM dizAoM meM caurAsI caurAsI hajAra AtmarakSaka kula 336000 uttama Asana haiM / inasa sabakI vikurvaNA kara pAlaka deva zakrendra ko nivedita karatA hai / [229] pAlaka deva dvArA divya yAna kI racanA ko sunakara zakra mana meM harpita hotA hai / jinendra bhagavAn ke sammukha jAne yogya, divya, sarvAlaMkAravibhUSita, uttaravaikriya rUpa kI vikurvaNA karatA hai / saparivAra ATha agramahiSiyoM, nATyAnIka, gandharvAnIka ke sAtha usa yAna- vimAna kI anupradakSiNA karatA huA pUrvadizAvartI trisopanaka se - vimAna para ArUDha hotA hai / pUrvAbhimukha ho siMhAsana para AsIna hotA hai / usI prakAra sAmAnika deva, bAkI ke devadeviyA~ dakSiNadigvartI trisopAnaka se vimAna para ArUDha hokara usI taraha baiTha jAte haiM / zakra ke yoM vimAnArUDha hone para Age ATha maMgalika - dravya prasthita hote haiM / tatpazcAt zubha zakuna ke rUpa meM samAyojita, prayANa prasaMga meM darzanIya jalapUrNa kalaza, jalapUrNa jhArI, ca~vara sahita divya chatra, divya patAkA, vAyu dvArA ur3AI jAtI, atyanta U~cI, mAno AkAza ko chUtI huIsI vijaya- vaijayantI se kramazaH Age prasthAna karate haiM / tadanantara chatra, viziSTa varNakoM evaM citroM dvArA zobhita nirjala jhArI, phira vajraratnamaya, vartulAkAra, laSTa, suzliSTa, parighRSTa, snigdha, mRSTa, mRdula, supratiSThita, viziSTa, aneka uttama, paMcaraMgI hajAroM kuDabhiyoM se alaMkRta, sundara, vAyu dvArA hilatI vijaya- vaijayantI, dhvajA, chatra evaM atichatra se suzobhita, tuMga AkAza ko chUte hue se zikhara yukta 1000 yojana U~cA, atimahat mahendradhvaja yathAkrama Age prasthAna karatA hai / usake bAda apane kAryAnurUpa veSa se
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-5/229 105 yukta, susajjita, sarvavidha alaMkAroM se vibhUSita pA~ca senAe~, pA~ca senApati deva prasthAna karate haiM / phira bahuta se abhiyogika deva-deviyA~ apane-apane rUpa, niyoga - sahita devendra, devarAja zakra ke Age pIche yathAkrama prasthAna karate haiM / tatpazcAt saudharmakalpavAsI aneka deva-deviyA~ vimAnArUDha hote haiM, devendra, devarAja zakra ke Age pIche tathA donoM ora prasthAna karate haiM / isa prakAra vimAnastha devarAja zakra pA~ca senAoM se parivRta 84000 sAmAnika devoM Adi se saMparivRta, saba prakAra kI Rddhi-ke sAtha, vAdya-ninAda ke sAtha saudharmakalpa ke bIcoMbIca hotA huA, divya deva Rddhi upadarzita karatA huA, jahA~ saudharmakalpa kA uttarI niryANa mArga AtA hai / vahA~ Akara eka-eka lAkha yojana-pramANa vigrahoM dvArA Age bar3hatA tiryak-asaMkhya dvIpoM evaM samudroM ke bIca se hotA huA, jahA~ nandIzvara dvIpa hai, Agneya koNavartI ratikara parvata hai, vahA~ AtA hai / phira zakrendra divya deva Rddhi kA divya yAna - vimAna kA pratisaMharaNa karatA hai - jahA~ bhagavAn tIrthaMkara kA janma-bhavana hotA hai, vahA~ AtA hai / tIna bAra pradakSiNA karatA hai / tIrthaMkara ke janma-bhavana ke IzAna koNa meM apane divya vimAna ko bhUmitala se cAra aMgula U~cA ThaharAtA hai / usa divya yAna se nIce utaratA hai yAvat saba nIce utarate hai / tatpazcAt devendra, devarAja zakra apane sahavartI deva-samudAya se saMparivRta, sarva Rddhi-vaibhava-samAyukta, nagAr3oM gUMjate hue nirghoSa ke sAtha, tIrthaMkara the aura unakI mAtA thI, vahA~ AtA hai / dekhate hI praNAma karatA hai / pradakSiNA karatA hai / vaisA kara, hAtha jor3a, aMjali bA~dhe tIrthaMkara kI mAtA ko kahatA hai - ratnakukSidhArike, jagatpradIpadAyike-Apako namaskAra ho / Apa dhanya, puNya evaM kRtArtha - haiM / maiM devendra, devarAja zakra bhagavAn tIrthaMkara kA janma mahotsava manAU~gA, ataH Apa bhayabhIta mata honA / ' yoM kahakara vaha tIrthaMkara kI mAtA ko avasvApinI nidrA meM sulA detA hai / tIrthaMkara - sadRza pratirUpaka vikurvaNA karatA hai / zakra phira pA~ca zakroM kI vikurvaNA karatA hai - eka zakra bhagavAn tIrthaMkara ko hatheliyoM ke saMpuTa dvArA uThAtA hai, eka chatra dhAraNa karatA hai, do caMvara DulAte haiM, eka hAtha meM vajra liye Age calatA hai / tatpazcAt devendra, devarAja zakra anya aneka bhavanapati, vANavyantara, jyotiSka, vaimAnika devadeviyoM se ghirA huA, saba prakAra Rddhi se zobhita, utkRSTa, tvarita deva- gati se calatA huA, jahA~ mandaraparvata, paNDakavana, abhiSeka - zilA evaM abhiSeka siMhAsana hai, vahA~ AtA hai, pUrvAbhimukha ho siMhAsana para baiThatA hai / [230] usa kAla, usa samaya hAtha meM trizUla liye, vRSabha para savAra, surendra, uttarArdhalokAdhipati, aThThAIsa lAkha vimAnoM kA svAmI, nirmala vastra dhAraNa kiye devendra, devarAja IzAna mandara parvata para AtA hai / zeSa varNana saudharmendra zakra ke sadRza hai / antara itanA hai-- ghaNTA kA nAma mahAghoSA hai / padAtisenAdhipati kA nAma laghuparAkrama hai, vimAnakArI deva kA nAma puSpaka hai / usakA niryANa mArga dakSiNavartI hai, uttarapUrvavartI ratikara parvata hai / vaha bhagavAn tIrthaMkara ko vandana karatA hai, namaskAra karatA hai, unakI paryupAsanA karatA hai / acyutendra paryaMta bAkI ke indra bhI isI prakAra Ate haiM, una sabakA varNana pUrvAnurUpa hai / itanA antara hai- yathA [231] saudharmendra zakra ke 84000, IzAnendra ke 80000, sanatkumArendra ke
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 AgamasUtra-hindI anuvAda 72000, mAhendra ke 70000, brahmendra ke 60000, lAntakendra ke 50000, zukrendra ke 40000, sahasrArendra ke 30000, Anata-prANata-kalpa-dvikendra ke 20000 tathA AraNaacyuta-kalpa-dvikendra ke 10000 sAmAnika deva haiM / [232-233] saudharmendra ke 32 lAkha, IzAnendra ke 28 lAkha, sanatkumArendra ke 12 lAkha, brahmalokendra ke 4 lAkha, lAntakendra ke 50000, zukrendra ke 40000, sahasrArendra ke 60000, Anata-prANata-ke 400 tathA AraNa-acyuta-ke 300 vimAna hote haiM / [234] pAlaka, puSpaka, saumanasa, zrIvatsa, nandAvarta, kAmagama, prItigama, manorama, vimala tathA sarvatobhadra ye yAna-vimAnoM kI vikurvaNA karanevAle devoM ke anukrama se nAma haiM / [235] saudharmendra, sanatkumArendra, brahmalokendra, mahAzukrendra tathA prANatendra kI sughoSA ghaNTA, harinigameSI padAti-senAdhipati, uttaravartI niryANa-mArga, dakSiNa-pUrvavartI ratikara parvata hai| IzAnendra, mAhendra, lAntakendra, sahasrArendra tathA acyutendra kI mahAghoSA ghaNTA, laghuparAkrama padAtisenAdhipati, dakSiNavartI niryANa-mArga tathA uttara-pUrvavartI ratikara parvata hai / indroM ke jitane-jitane sAmAnika deva hote haiM, aMgarakSaka deva unase cAra gune hote haiM / sabake yAnavimAna eka-eka lAkha yojana vistIrNa hote haiM tathA unakI U~cAI sva-sva-vimAna-pramANa hotI hai / sabake mahendradhvaja eka-eka hajAra yojana vistIrNa hote haiM / zakra ke atirikta saba mandara parvata para samavasRta hote haiM, bhagavAn ko vandana-namana karate haiM, paryupAsanA karate haiM / [236] usa kAla, usa samaya camaracaMcA rAjadhAnI meM, sudharmAsabhA meM, camara nAmaka siMhAsana para sthita asurendra, asurarAja camara apane 64000 sAmAnika devoM, 33 trAyastriMza devoM, cAra lokapAloM, saparivAra pA~ca agramahiSiyoM, tIna pariSadoM, sAta senAoM, sAta senApati devoM, 64000 aMgarakSaka devoM tathA anya devoM se saMparivRta hotA huA AtA hai / usake padAtisenAdhipati kA nAma dUma hai, ghaNTA odhasvarA hai, vimAna 50000 yojana vistIrNa hai, mahendradhvaja 500 yojana vistIrNa hai, vimAnakArI Abhiyogika deva hai / bAkI varNana pUrvAnurUpa hai / usa kAla, usa samaya asurendra, asurarAja bali usI taraha mandara parvata para samavasRta hotA hai / usake sAmAnika deva 60000 haiM, 240000 AtmarakSaka deva haiM, mahAdruma padAtisenAdhipati hai, mahaughasvarA ghaNTA hai / zeSa varNana jIvAbhigama anusAra samajhanA / isI prakAra dharaNendra AtA hai / usake sAmAnika deva 6000 haiM, agramahiSiyA~ chaha haiM, 24000 aMgarakSaka deva haiM, meghasvarA ghaNTA hai, bhadrasena padAti-senAdhipati hai / vimAna 25000 yojana vistIrNa hai / mahendradhvaja kA vistAra 250 yojana hai / asurendra varjita sabhI bhavanavAsI indroM kA aisA hI varNana hai / asurakumAroM ke oghasvarA, nAgakumAroM ke meghasvarA, suparNakumAroM ke haMsasvarA, vidyutkumAroM ke tauJcasvarA, agnikumAroM ke maMjusvarA, dikkumAroM ke maMjughoSA, udadhikumAroM ke susvarA, dvIpakumAroM ke madhurasvarA, vAyukumAroM ke nandisvarA tathA stanitakumAroM ke nandighoSA nAmaka ghaNTAe~ haiM / 237] camarendra ke causaTha evaM balIndra ke sATha hajAra sAmAnika deva haiM / asurendroM ko chor3akara dharaNendra Adi indroM ke chaha-chaha hajAra sAmAnika deva haiM / sAmAnika devoM se cAra cAra gune aMgarakSaka deva haiM / [238] camarendra ko chor3akara dAkSiNAtya bhavanapati indroM ke bhadrasena aura balIndra ko
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti - 5 / 238 chor3akara uttarIya bhavanapati indroM ke dakSa nAmaka padAti- senAdhipati hai / isI prakAra vyantarendroM tathA jyotiSkendroM kA varNana hai / unake 4000 sAmAnika deva, cAra agramahiSiyA~ tathA 16000 aMgarakSaka deva haiM, vimAna 1000 yojana vistIrNa tathA mahendradhvaja 125 yojana vistIrNa hai / dAkSiNAtyoM kI maMjusvarA tathA uttarIyoM kI maMjughoSA ghaNTA hai / unake padAtisenAdhipati tathA vimAnakArI - Abhiyogika deva haiM / jyotiSkendroM-candroM kI susvarA evaM sUryo kI susvaranirghoSA nAmaka ghaNTAeM haiM / 107 [239] devendra, devarAja, mahAn devAdhipa acyuta apane Abhiyogika devoM ko bulAtA hai, unase kahatA hai - devAnupriyo ! zIghra hI mahArtha, mahArgha, mahArha, vipula - tIrthaMkarAbhiSeka upasthApita karo - / yaha sunakara ve Abhiyogika deva harSita evaM paripuSTa hote haiM / ve IzAnakoNa meM jAte haiM / vaikriyasamudghAta se 1008 svarNakalaza, 1008 rajatakalaza - isI prakAra maNimaya, svarNa-rajatamaya, svarNamaNimaya, rajata-maNimaya, svarNa-rajatamaNimaya, bhaumeya, candana ye saba kalaza tathA 1008 - 1008 jhAriyA~, darpaNa, thAla, pAtriyA~, supratiSThaka, ratnakaraMDaka, vAtakaraMDaka, puSpacaMgerI, puSpa- paTaloM, 1008 - 1008 siMhAsana, taila-samudgaka, yAvat sarasoM ke samudgaka, 1008 tAlavRnta tathA 1008 dhUpadAna - kI vikurvaNA karate haiM / svAbhAvika evaM vikurvita kalazoM se dhUpadAna paryanta saba vastue~ lekara, kSIroda samudra, Akara kSIrarUpa udaka grahaNa karate haiM / utpala, padma, Adi lete haiM / puSkaroda samudra se jala Adi lete haiM / samayakSetra - puSkaravaradvIpArdha ke bharata, aikhata ke mAgadha Adi tIrthoM kA jala tathA mRttikA lete haiM / gaMgA Adi mahAnadiyoM kA jala evaM mRtikA grahaNa karate haiM / phira kSudra himavAn parvata se tuvara Adi saba kaSAyadravya, puSpa, sugandhita padArtha, mAlAe~, auSadhiyA~ tathA sapheda sarasoM lete haiM / unheM lekara padmadraha se usakA jala evaM kamala Adi grahaNa karate haiM / isI prakAra samasta kulaparvatoM, vRttavaitADhya parvatoM, saba mahAdrahoM, samasta kSetroM, sarva cakravarti vijayoM, vakSaskAra parvatoM, antara nadiyoM se jala evaM mRttikA lete haiM / kuru se puSkaravaradvIpArtha ke pUrva bharatArtha, pazcima bharatArdha Adi sthAnoM se sudarzana-ke bhadrazAla vana paryanta sabhI sthAnoM se samasta kaSAyadravya evaM sapheda sarasoM lete haiM / isI prakAra nandanavana se sarvavidha kaSAyadravya, sapheda sarasoM, sarasa -- candana tathA divya puSpamAlA lete haiM / isI bhA~ti saumanasa evaM paNDaka vana se sarva-kaSAya-dravya puSpamAlA evaM dardara aura malaya parvata para udbhUta surabhimaya padArtha lete haiM / ye saba vastue~ lekara eka sthAna para milate haiM / tIrthaMkara ke pAsa Akara mahArtha tIrthaMkarAbhiSekopayogI kSIrodaka Adi vastue~ acyutendra ke saMmukha rakhate haiN| [ 240] devendra acyuta apane 10000 sAmAnika devoM, 33 trAyastriMza devoM, cAra lokapAloM, tIna pariSadoM, sAta senAoM, sAta senApati devoM tathA 40000 aMgarakSaka devoM se parivRta hotA huA svAbhAvika evaM vikurvita uttama kamaloM para rakhe hue, sugandhita, uttama jala se paripUrNa, candana se carcita galave meM molI bA~dhe hue, kamaloM evaM utpaloM se Dha~ke hue, sukomala hatheliyoM para uThAye hue 1008 sone ke kalazoM yAvat 1008 miTTI ke kalazoM, ke saba prakAra ke jaloM, mRttikAoM, kasaile padArthoM, auSadhiyoM evaM sapheda sarasoM dvArA saba prakAra kI Rddhi-vaibhava ke sAtha tumula vAdyadhvanipUrvaka bhagavAn tIrthaMkara kA abhiSeka karatA hai| acyutendra dvArA abhiSeka kiye jAte samaya atyanta harSita evaM parituSTa anya indra Adi deva
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 AgamasUtra-hindI anuvAda chAtra, ca~vara dhUpapAna, puSpa, sugandhita padArtha, vajra, trizUla hAtha meM liye, aMjali bA~dhe khar3e rahate haiM / katipaya deva paNDakavana ke mArgoM meM, jala kA chir3akAva karate haiM, sammAna karate haiM-upalipta karate haiM / yoM use zuci evaM svaccha banAte haiM, sugandhita dhUmamaya banAte haiM / kaI eka vahA~ cA~dI barasAte haiM / kaI svarNa, ratna, hIre, gahane, patte, phUla, phala, bIja, mAlAe~, gandha, varNa tathA cUrNa-barasAte haiM / kaI eka mAMgalika pratIka ke rUpa meM anya devoM ko rajata bheTa karate hai, yAvata cUrNa bheMTa karate haiM / kaI eka tata, vitata, ghana tathA kaI eka zuSira-Adi cAra prakAra ke vAdya bajAte haiM / kaI eka utkSipta, pAdAtta, maMdAya, Adi ke prayoga dvArA dhIre-dhIre gAye jAte tathA rocitAvasAna-paryanta samucitanirvAhayukta geya-gAte haiM / kaI eka aJcita, druta, ArabhaTa tathA bhasola nAmaka cAra prakAra kA nRtya karate haiM / kaI dArTAntika, prAtizrutika, sAmAnyatovinipAtika evaM lokamadhyAvasAnika-cAra prakAra kA abhinaya karate haiM / kaI battIsa prakAra kI nATya-vidhi upadarzita karate haiM / kaI utpAta-nipAta, nipAtotpAta, saMkucita-prasArita tathA bhrAnta-saMbhrAnta, vaisI abhinayazUnya gAtravikSepamAtranATyavidhi upadarzita karate haiM / kaI tANDava, kaI lAsya nRtya karate haiM / kaI eka apane ko pIna banAte haiM, pradarzita karate haiM, kaI eka bUtkAra karate haiMAhanana karate haiM, kaI eka valgana karate haiM, kaI siMhanAda karate haiM, kaI ghor3oM kI jyoM hinahinAte haiM, kaI hAthiyoM kI jyoM gulagulAte haiM, kaI rathoM kI jyoM ghanaghanAte haiM, kaI eka Age se mukha para capata lagAte haiM, kaI eka pIche se mukha para capata lagAte haiM, kaI eka akhAr3e meM pahalavAna kI jyoM paiMtare badalate haiM, kaI eka paira se bhUmi kA AsphoTana karate haiM, kaI hAtha se bhUmi kA Ahanana karate haiM, kaI jora-jora se AvAja lagAte haiM / kaI huMkAra karate haiM / kaI pUtkAra karate haiM / kaI thakkAra karate haiM, kaI avapatita hote haiM, kaI utpatita hote haiM, kaI paripatita hote haiM, kaI jvalita hote haiM, kaI tapta hote haiM, kaI pratapta hote haiM, kaI garjana karate haiM / kaI bijalI kI jyoM camakate haiM / kaI varSA ke rUpa meM pariNata hote haiM / kaI vAtUla kI jyoM cakkara lagAte haiM / kaI atyanta pramodapUrvaka kahakahAhaTa karate haiM / kaI laTakate hoTha, mu~ha bAye, A~kheM phAr3e-betahAzA nAcate haiM / kaI cAroM ora daur3a lagAte haiM / [241] saparivAra acyutendra vipula, bRhat abhiSeka-sAmagrI dvArA tIrthaMkara kA abhiSeka karatA hai / abhiSeka kara vaha hAtha jor3atA hai, "jaya-vijaya' zabdoM dvArA bhagavAn kI vardhApanA karatA hai, 'jaya-jaya' zabda uccArita karatA hai / vaisA kara vaha roe~dAra, sukomala, surabhita, kASAyita, bibhItaka, Amalaka Adi kasailI vanauSadhiyoM se raMge hue vastra-dvArA bhagavAn kA zarIra poMchatA hai / unake aMgoM para tAje gozIrSa candana kA lepa karatA hai / bArIka aura halake, netroM ko AkRSTa karanevAle, uttama varNa evaM sparzayukta, ghor3e ke mukha kI lAra ke samAna komala, atyanta svaccha, zveta, svarNamaya tAroM se antaHkhacita do divya vastra evaM uttarIya unheM dhAraNa karAtA hai / kalpavRkSa kI jyoM alaMkRta karatA hai / nATya-vidhi pradarzita karatA hai, ujale, cikane, rajatamaya, uttama rasapUrNa cAvaloM se bhagavAn ke Age ATha-ATha maMgala-pratIka Alikhita karatA hai, jaisa [242] 1. darpaNa, 2. bhadrAsana, 3. vardhamAna, 4. vara kalaza, 5. matsya, 6. zrIvatsa, 7. svastika tathA 8. nandyAvarta /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti - 5 / 243 109 [243] pUjopacAra karatA hai / gulAba, mallikA, Adi sugandhayukta phUloM ko komalatA se hAtha meM letA hai / ve sahaja rUpa meM usakI hatheliyoM se girate haiM, una pa~caraMge puSpoM kA ghuTaneghuTane jitanA U~cA eka vicitra Dhera laga jAtA hai / candrakAnta Adi ratna, hIre tathA nIlama se bane ujjvala daMDayukta, svarNa maNi evaM ratnoM se citrAMkita, kAle agara, uttama kundarukka, lobAna evaM dhUpa se nikalatI zreSTha sugandha se parivyApta, dhUma-zreNI chor3ate hue nIlama - nirmita dhUpadAna ko pakar3a kara sAvadhAnI se, dhUpa detA hai / jinavarendra ke sammukha sAta-ATha kadama calakara, hAtha jor3akara jAgarUka zuddha pAThayukta, eka sau ATha stuti karatA hai / vaisA kara vaha apanA bAyAM ghuTanA U~cA uThAtA hai, dAhinA ghuTanA bhUmitala para rakhatA hai, hAtha jor3atA hai, kahatA hai - he siddha, buddha, nIraja, zramaNa, samAhita, kRta-kRtya ! samayogin ! zalya-kartana, nirbhaya, nIrAgadoSa, nirmama, niHzalya, mAna-mUraNa, guNa-ratna-zIla-sAgara, ananta, aprameya, dharmasAmrAjya ke bhAvI uttama cAturanta cakravartI dharmacakra ke pravartaka! arhat, Apako namaskAra ho / ina zabdoM meM vaha bhagavAn ko vandana karatA hai, namana karatA hai / paryupAsanA karatA hai / acyutendra kI jyoM prANatendra yAvat IzAnendra, bhavanapati, vAnavyantara evaM jyotiSkendra sabhI isI prakAra apane-apane deva-parivAra sahita abhiSeka - kRtya karate haiM / devendra, devarAja IzAna pAMca IzAnendroM kI vikurvaNA karatA hai - eka IzAnendra tIrthaMkara ko uThAkara pUrvAbhimukha hokara siMhAsana para baiThatA hai / eka chatra dhAraNa karatA hai / do IzAnendra ca~vara DulAte haiM / eka IzAnendra hAtha meM trizUla liye Age khar3A rahatA hai / taba devendra devarAja zakra apane Abhiyogika devoM ko bulAtA hai / acyutendra kI jyoM abhiSeka sAmagrI lAne kI AjJA detA hai / phira devendra, devarAja zakra bhagavAn tIrthaMkara kI cAroM dizAoM meM zaMkha ke cUrNa kI jyoM vimala, gahare jame hue, dadhi-piNDa, go- dugdha ke jhAga evaM candra- jyotsnA kI jyoM sapheda, citta ko prasanna karane vAle, darzanIya, abhirUpa, pratirUpa, vRSabhoM kI vikurvaNA karatA hai / una cAroM bailoM ke ATha sIMgoM meM se ATha jaladhArAe~ nikalatI haiM, tIrthaMkara ke mastaka para nipatita hotI haiM / apane 84000 sAmAnika Adi deva parivAra se parivRta devendra, devarAja zakra tIrthaMkara kA abhiSeka karatA hai ! vandana namana karatA hai, paryupAsanA karatA hai / [244] tatpazcAt devendra devarAja zakra pA~ca zakroM kI vikurvaNA karatA hai / yAvat eka zakravajra hAtha meM liye Age khar3A hotA hai / phira zakra apane 84000 sAmAnika devoM, bhavanapati yAvat vaimAnika devoM, deviyoM se parivRta, saba prakAra kI Rddhi se yukta, vAdya-dhvani ke bIca utkRSTa tvarita divya gati dvArA, jahA~ bhagavAn tIrthaMkara kA janma bhavana thA vahA~ AtA hai / tIrthaMkara ko unakI mAtA kI bagala meM sthApita karatA hai / tIrthaMkara ke pratirUpaka ko, pratisaMhRta karatA hai / bhagavAn tIrthaMkara kI mAtA kI avasvApinI nidrA ko, jisameM vaha soI hotI hai, pratisaMhRta kara letA hai / bhagavAn tIrthaMkara ke ucchIrSaka mUla meM - do bar3e vastra tathA do kuNDala rakhatA hai / tapanIya - svarNa-nirmita jhumbanaka, sone ke pAtoM se parimaNDita, nAnA prakAra kI maNiyoM tathA ratnoM se bane taraha-taraha ke hAroM, ardhahAroM, se upazobhita zrIdAmagaNDa bhagavAn ke Upara tanI cA~danI meM laTakAtA hai, jise bhagavAn tIrthaMkara nirnimeSa dRSTi se use dekhate hue sukhapUrvaka abhiramaNa karate haiM / tadanantara devendra devarAja zakra vaizramaNa deva ko bulAkara kahatA hai- zIghra hI 32-32
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 AgamasUtra-hindI anuvAda karor3a raupya-mudrAe~, svarNa-mudrAeM, vartulAkAra lohAsana, bhadrAsana bhagavAn tIrthaMkara ke janma-bhavana meM lAo / vaizramaNa deva zakra ke Adeza ko vinayapUrvaka svIkAra karatA hai / jRmbhaka devoM ko bulAtA hai / bulAkara zakra kI AjJA se sUcita karatA hai / ve zIghra hI battIsa karor3a raupyamudrAe~ Adi tIrthaMkara ke janma-bhavana meM le Ate haiM / vaizramaNa deva ko sUcita karate haiM / taba vaizramaNa deva devendra devarAja zakra ko avagata karAtA hai / tatpazcAt devendra, devarAja zakra apane Abhiyogika devoM ko bulAkara kahatA hai-devAnupriyo ! zIghra hI tIrthaMkara ke janma-nagara ke tikone sthAnoM, tirAhoM, caurAhoM evaM vizAla mArgoM meM jora-jora se udghoSita karate hue kaho'bahuta se bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSka tathA vaimAnika deva-deviyoM ! Apa suneM-Apa meM se jo koI tIrthaMkara yA unakI mAtA ke prati apane mana meM azubha bhAva lAyegA-Aryaka maMjarI kI jyoM usake mastaka ke sau Tukar3e ho jAyeMge / ' ve Abhiyogika deva devendra devarAja zakra kA Adeza svIkAra karate haiM / vahA~ se pratiniSkrAnta hote haiM ve zIghra hI tIrthaMkara ke janma-nagara meM Ate haiM / vahA~ pUrvokta ghoSaNa karate hai / aisI ghoSaNA kara ve Abhiyogika deva devarAja zakra ko, unake Adeza kA pAlana kiyA jA cukA hai, aisA avagata karAte haiM / tadanantara bahuta se bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSka tathA vaimAnika deva bhagavAn tIrthaMkara kA janmotsava manAte haiM / tatpazcAt nandIzvara dvIpa Akara aSTadivasIya virAT janma-mahotsava Ayojita karate haiM / vaisA karake jisa dizA se Aye the, usI dizA meM cale jAte haiM / vakSaskAra-5-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (vakSaskAra-6) [245] bhagavan ! kyA jambUdvIpa ke carama pradeza lavaNasamudra kA sparza karate haiM ? hA~, gautama ! karate haiM / jambUdvIpa ke jo pradeza lavaNasamudra kA sparza karate haiM, kyA ve jambUdvIpa ke hI pradeza kahalAte haiM yA lavaNasamudra ke ? gautama ! ve jambUdvIpa ke hI pradeza kahalAte haiN| isI prakAra lavaNasamudra ke pradezoM kI bAta hai / bhagavan ! kyA jambUdvIpa ke jIva marakara lavaNasamudra meM utpanna hote haiM ? gautama ! katipaya utpanna hote haiM, katipaya utpanna nahIM hote / isI prakAra lavaNasamudra ke jIvoM ke viSaya meM jAnanA / [246] khaNDa, yojana, varSa, parvata, kUTa, tIrtha, zreNiyAM, vijaya, draha tathA nadiyAMinakA prastuta sUtra meM varNana hai / [247] bhagavan ! jambUdvIpa ke bharatakSetra ke pramANa jitane-bharatakSetra ke barAbara khaNDa kiye jAeM to ve kitane hote haiM ? gautama ! khaNDagaNita ke anusAra ve 190 hote hai / bhagavan ! yojanagaNita ke anusAra jambUdvIpa kA kitanA pramANa hai ? [248] gautama ! jambUdvIpa kA kSetraphala-pramANa 7,90,56,94,150 yojana hai / [249] bhagavan ! jambUdvIpa meM kitane varSa-kSetra haiM ? gautama ! sAta, -bharata, airAvata, haimavata, hairaNyavata, harivarSa, ramyakavarSa tathA mahAvideha / jambUdvIpa ke antargat chaha varSadhara parvata, eka mandara parvata, eka citrakUTa parvata, eka vicitrakUTa parvata, do yamaka parvata, do sau kAJcana parvata, bIsa vakSaskAra parvata, cautIsa dIrgha vaitADhya parvata tathA cAra vRtta vaitADhya parvata haiM / yoM
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-6/249 jambUdvIpa meM parvatoM kI kula saMkhyA 269 hai / jambUdvIpa meM 56 varSadharakUTa, 96 vakSaskArakUTa, 306 vaitADhyakUTa tathA nau mandarakUTa haiM / isa prakAra kula 467 kUTa hote haiM / bhagavan ! jambUdvIpa ke antargat bharatakSetra meM kitane tIrtha batalAye gaye haiM ? gautama ! tIna, mAgadhatIrtha, varadAmatIrtha tathA prabhAsatIrtha / isI taraha aivatakSetra aura mahAvidehakSetra meM bhI jAnanA / yoM jambUdvIpa ke cautIsa vijayoM meM kula 102 tIrtha haiM / jambUdvIpa meM ar3asaTha vidyAdhara-zreNiyA~ tathA ar3asaTha Abhiyogika- zreNiyA~ haiM / isa prakAra kula 136 zreNiyA~ haiM / jambUdvIpa ke antargata 34-34 cakravartivijaya, rAjadhAniyA~, timisra guphAe~, khaNDaprapAta guphAe~, kRttamAlaka deva, nRttamAlaka deva tathA RSabhakUTa batalAye gaye haiM / 111 bhagavan ! jambUdvIpa ke antargat mahAdraha kitane batalAye gaye haiM ? gautama ! solaha / jambUdvIpa ke antargat 14 mahAnadiyA~ varSadhara parvatoM se nikalatI haiM tathA 76 mahAnadiyA~ kuNDoM se nikalatI haiM / kula milAkara 90 mahAnadiyA~ haiM / bharata tathA aikhata meM cAra mahAnadiyA~ haiMgaMgA, sindhu, raktA tathA raktavatI / eka eka mahAnadI meM caudaha-caudaha hajAra nadiyAM milatI haiM / ve pUrvI evaM pazcimI lavaNa samudra meM milatI haiM / bharatakSetra meM gaMgA mahAnadI pUrvI lavaNasamudra meM tathA sindhu mahAnadI pazcimI lavaNasamudra meM milatI hai / airAvata kSetra meM raktA mahAnadI pUrvI lavaNa samudra meM tathA raktavatI mahAnadI pazcimI lavaNasamudra meM milatI hai / yoM jambUdvIpa ke bharata tathA airAvata kSetra meM kula 56000 nadiyA~ haiM / jambUdvIpa ke antargat haimavata evaM hairaNyavata kSetra meM cAra mahAnadiyA~ haiM-rohitA, rohitAMzA, suvarNakUlA tathA rUpyakUlA / pratyeka mahAnadI meM aThThAIsa aThThAIsa hajAra nadiyA~ milatI haiM / ve pUrvI evaM pazcimI lavaNasamudra meM milatI haiM / haimavata meM rohitA pUrvI lavaNasamudra meM tathA rohitAMzA pazcimI lavaNasamudra meM milatI hai / hairaNyavata meM suvarNakUlA pUrvI lavaNasamudra meM tathA rUpyakUlA pazcimI lavaNa samudra meM milatI hai / isa prakAra jambUdvIpa ke haimavata tathA hairaNyavata kSetra meM kula 112000 nadiyA~ hai / / I meM tathA bhagavan ! jambUdvIpa ke antargat harivarSa tathA ramyakavarSa meM kitanI mahAnadiyA~ batalAI gaI haiM ? gautama ! cAra, -harisalilA, harikAntA, narakAntA tathA nArIkAntA / pratyeka mahAnadI meM chappana chappana hajAra nadiyA~ milatI haiM harivarSa meM harisalilA pUrvI lavaNasamudra meM tathA harikAntA pazcimI lavaNasamudra meM milatI hai / ramyakavarSa meM narakAntA pUrvI lavaNasamudra nArIkAntA pazcimI lavaNasamudra meM milatI hai / yoM jambUdvIpa ke antargat harivarSa tathA meM kula 224000 nadiyA~ hai / bhagavan ! jambUdvIpa ke antargata mahAvideha kSetra meM do mahAnadiyA~ haiM- zItA evaM zItodA / pratyeka mahAnadI meM 532000 nadiyA~ milatI haiM / zItA pUrvI lavaNasamudra meM tathA zItodA pazcimI lavaNasamudra meM milatI hai / varSa vakSaskAra- 6 - kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa vakSaskAra-7 [250] bhagavan ! jambUdvIpa meM kitane candramA udyota karate the ? udyota karate haiM evaM karate raheMge ? kitane sUrya tapate the ? tapate haiM aura tapate raheMge ? ityAdi prazna / gautama ! jambUdvIpa meM do candra udyota karate the / karate haiM tathA kareMge / do sUrya tapate the, tapate haiM aura
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 AgamasUtra-hindI anuvAda tapate raheMge / 56 nakSatra yoga karate the, karate haiM evaM karate raheMge / 176 mahAgraha paribhramaNa karate the, karate haiM tathA karate raheMge / [251] 133950 koDAkoDI tAre zobhita the zobhita haiM aura zobhita hoMge / [252] bhagavan ! sUrya-maNDala kitane haiM ? gautama ! 184, jambUdvIpa meM 180 yojana kSetra kA avagAhana kara Agata kSetra meM 65 sUrya-maNDala haiM / lavaNa samudra meM 330 yojana kSetra kA avagAhana kara Agata kSetra meM 119 sUryamaNDala haiM / isa prakAra jambUdvIpa tathA lavaNasamudra meM kula 184 sUrya-maNDala hote haiM / [253] bhagavan ! sarvAbhyantara sUrya-maNDala se sarvabAhya sUrya-maNDala kitane antara para hai ? gautama ! 510 yojana ke antara para hai / [254] bhagavan ! eka sUrya-maNDala se dUsare sUrya-maNDala kA abAdhita-kitanA antara hai ? gautama ! do yojana kA hai / [255] bhagavan ! sUrya-maNDala kA AyAma, vistAra, parikSepa tathA bAhalya-kitanA hai ? gautama ! lambAI-caur3AI 48/61 yojana, paridhi usase kucha adhika tIna guNI tathA moTAI 24/61 yojana hai / [256] bhagavan ! sarvAbhyantara sUrya-maNDala jambUdvIpa sthita mandara parvata se kitanI dUrI para hai ? gautama ! 44820 yojana kI dUrI para hai / sarvAbhyantara sUrya-maNDala se dUsarA sUryamaNDala 44822-48/61 yojana kI dUrI para hai / sarvAbhyantara sUrya-maNDala se tIsarA sUryamaNDala 44825-35/61 yojana kI dUrI para hai / yoM prati dina rAta eka-eka maNDala ke parityAgarUpa krama se niSkramaNa karatA huA-sUrya tadanantara maNDala se tadanantara maNDala-saMkramaNa karatA huA eka-eka maNDala para 2-48/61 yojana dUrI kI abhivRddhi karatA huA sarvabAhya maNDala para pahu~ca kara gati karatA hai / sarvabAhya sUrya-maNDala jambUdvIpa-sthita mandara parvata se 45330 yojana kI dUrI para hai / sarvabAhya sUrya-maNDala se dUsarA bAhya sUrya-maNDala 45327 -13/61 yojana kI dUrI para hai / sarvabAhya sUrya-maNDala se tIsarA bAhya sUrya-maNDala 45324 -26/61 yojana kI dUrI para hai / isa prakAra ahorAtra-maNDala meM parityAgarUpa krama se jambUdvIpa meM praviSTa hotA huA sUrya tadanantara maNDala meM tadanantara maNDala para saMkramaNa karatA huA-eka-eka maNDala para 2-48/61 yojana kI antara-vRddhi kama karatA huA sarvAbhyantaramaNDala para pahu~ca kara gati karatA hai / / [257] bhagavan ! jambUdvIpa meM sarvAbhyantara sUrya-maNDala kA lambAI-caur3AI tathA paridhi kitanI hai ? gautama ! lambAI-caur3AI 99640 yojana tathA paridhi kucha adhika 315089 yojana hai / dvitIya Abhyantara sUrya-maNDala kI lambAI-caur3AI 99645-35/61 yojana tathA paridhi 315107 yojana hai / tRtIya Abhyantara sUrya-maNDala kI lambAI-caur3AI 996516/61 yojana tathA paridhi 315125 yojana hai / ukta krama se niSkramaNa karatA huA sUrya pUrva maNDala se uttara maNDala para upasaMkrAnta hotA huA-eka-eka maNDala para 5-35/61 yojana kI vistAra-vRddhi karatA huA tathA aThAraha yojana kI parikSepa-vRddhi karatA huA sarvabAhya maNDala para paha~catA hai / sarvabAhya sUrya-maNDala kI lambAI-caur3AI 100660 yojana tathA paridhi 318315 yojana hai / dvitIya bAhya sUrya-maNDala kI lambAI-caur3AI 100654
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti - 7/257 113 26/61 yojana evaM paridhi 318297 yojana hai / tRtIya bAhya sUrya - maNDala kI lambAIcaur3AI 100648-52/61 yojana tathA paridhi 318279 yojana hai / yoM pUrvokta krama ke anusAra praveza karatA huA sUrya pUrva maNDala se uttara maNDala para jAtA huA eka-eka maNDala para 5- 35/61 yojana kI vistAra vRddhi kama karatA huA, aThAraha aThAraha yojana kI paridhi - vRddhi kama karatA huA sarvAbhyantara- maNDala para pahu~catA hai / [258] bhagavan ! jaba sUrya sarvAbhyantara- maNDala kA upasaMkramaNa kara gati katA hai, to vaha eka-eka muhUrta meM kitane kSetra ko gamana karatA hai ? gautama ! vaha eka-eka muhUrta meM 5251-29/60 yojana pAra karatA hai / usa samaya sUrya yahA~ bharatakSetra sthita manuSyoM ko 47263-21/60 yojana kI dUrI se daSTigocara hotA hai / vahA~ se nikalatA huA sUrya nava saMvatsara kA prathama ayana banAtA huA prathama ahorAtra meM sarvAbhyantara maNDala se dUsare maNDala para upasaMkrAnta hokara gati karatA hai / dUsare maNDala para upasaMkrAnta hokara gati karatA hai, taba vaha eka-eka muhUrta meM 5251-47 /60 yojana kSetra pAra karatA hai / taba yahA~ sthita manuSyoM ko 47179-57/60 yojana tathA 60 bhAgoM meM vibhakta eka yojana ke eka bhAga ke 61 bhAgoM meM se 19 bhAga yojanAMza kI dUrI se sUrya daSTigocara hotA hai / isa krama se niSkramaNa karatA huA sUrya pUrva maNDala se uttara maNDala ko saMkrAnta karatA huA 18 /60 yojana muhUrtta - gati bar3hAtA huA, 84 yojana nyUna puruSachAyAparimita kama karatA huA sarvabAhya maNDala ko upasaMkrAnta gata karatA hai / 1 bhagavan ! jaba sUrya sarvabAhya maNDala ko upasaMkrAnta kara gati karatA hai, taba vaha prati muhUrta kitanA kSetra gamana karatA hai ? gautama ! vaha prati muhUrta 5305 - 15 / 60 yojana gamana karatA hai / taba yahA~ sthita manuSyoM ko vaha 31831-30/60 yojana kI dUrI se daSTigocara hotA hai / ye prathama chaha mAsa haiM / sUrya dUsare chaha mAsa ke prathama ahorAtra meM sarvabAhya maNDala se dUsare bAhya maNDala para upasaMkrAnta hokara gati karatA hai / jaba sUrya dUsare bAhya maNDala para upasaMkrAnta hokara gati karatA hai to vaha 5304-39 / 60 yojana prati muhUrta gamana karatA hai| taba yahA~ sthita manuSyoM ko vaha 31916-39/60 yojana tathA 60 bhAgoM meM vibhakta eka yojana ke eka bhAga ke 61 bhAgoM meM se 60 bhAga yojanAMza kI dUrI se daSTigocara hotA hai / yoM pUrvokta krama se praveza karatA huA sUrya pUrva maNDala se uttara maNDala para saMkramaNa karatA huA, pratimaNDala para niSkramaNa krama se gati karatA hai / ye dUsarA chaha mAsa hai / yaha AdityasaMvatsara hai / [259] bhagavan ! jaba sUrya sarvAbhyantara maNDala ko upasaMkrAnta kara gati karatA hai, taba- usa samaya dina kitanA bar3A hotA hai, rAta kitanI bar3I hotI hai ? gautama ! uttamAvasthAprApta, utkRSTa - 18 muhUrta kA dina hotA hai, jaghanya 12 muhUrta kI rAta hotI hai / vahA~ se niSkramaNa karatA huA sUrya naye saMvatsara meM prathama ahorAtra meM dUsare Abhyantara maNDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai / jaba sUrya dUsare Abhyantara maNDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai, taba 2/ 61 muhUrtAMza kama 18 muhUrta kA dina hotA hai, 2/61 muhUrtAMza adhika 12 muhUrta kI rAta hotI hai / isa krama se niSkramaNa karatA huA, pUrva maNDala se uttara maNDala kA saMkramaNa karatA huA sUrya pratyeka maNDala meM divasa - kSetra - divasa - parimANa ko 2/61 muhUrtAMza kama karatA huA 98
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 AgamasUtra-hindI anuvAda - tathA rAtri-parimANa ko 2/61 muhUrtAza bar3hAtA huA sarvabAhya maNDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai / jaba sUrya sarvAbhyantara maNDala se sarvabAhya maNDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai, taba sarvAbhyantara maNDala kA parityAga kara 183 ahorAtra meM divasa-kSetra meM 366 saMkhyAparimita 1/61 muhUrtAza kama kara tathA rAtri-kSetra meM itane hI muhUrtAMza bar3hAkara gati karatA hai| bhagavan ! jaba sUrya sarvabAhya maNDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai, taba dina kitanA bar3A hotA hai, rAta kitanI bar3I hotI hai ? gautama ! taba rAta uttamAvasthAprApta, utkRSTa18 muharta kI hotI hai, dina jaghanya 12 muhUrta kA hotA hai / ye prathama cha: mAsa haiM / vahA~ se praveza karatA huA sUrya dUsare chaH mAsa ke prathama ahorAtra meM dUsare bAhya maNDala ko upasaMkrAnta kara gati karatA hai / jaba sUrya dUsare bAhya maNDala ko upasaMkrAnta kara gati karatA hai, taba 2/ 61 muhUtAMza kama 18 muhUrta kI rAta hotI hai 2/61 muhUtAMza adhika 12 muhUrta kA dina hotA hai / isa prakAra pUrvokta krama se praveza karatA huA sUrya pUrva maNDala se uttara maNDala kA saMkramaNa karatA huA rAtri-kSetra meM eka-eka maNDala meM 2/61 muhUrtAza kama karatA huA tathA divasa-kSetra meM 2/61 muhUtAMza bar3hAtA huA sarvAbhyantara maNDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai / jaba sUrya sarvabAhya maNDala se sarvAbhyantara maNDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai, taba vaha sarvabAhya maNDala kA parityAga kara 183 ahorAtra meM rAtri-kSetra meM 366 saMkhyA-parimita 1/61 muhUrtAza kama kara tathA divasa-kSetra meM utane hI muhUrtAza adhika kara gati karatA hai / ye dvitIya chaha mAsa haiM / yaha Aditya-saMvatsara hai / [260] bhagavan ! jaba sUrya sarvAbhyantara maNDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai, to usake tApa-kSetra kI sthiti kisa prakAra hai ? gautama ! taba tApa-kSetra kI sthiti UrdhvamukhI kadamba-puSpa ke saMsthAna jaisI hotI hai vaha bhItara meM saMkIrNa tathA bAhara vistIrNa, bhItara se vRtta tathA bAhara se pRthula, bhItara aMkamukha tathA bAhara gAr3I kI dhurI ke agrabhAga jaisI hotI hai / meru ke donoM ora usakI do bAhAe~ haiM-unameM vRddhi-hAni nahIM hotI / unakI lambAI 45000 yojana hai / usakI do bAhAe~ anavasthita haiM / ve sarvAbhyantara tathA sarvabAhya ke rUpa meM abhihita haiM / unameM sarvAbhyantara bAhA kI paridhi meru parvata ke anta meM 9486-9/10 yojana hai / jo meru parvata kI paridhi hai, use 3 se guNita kiyA jAe / guNanaphala ko dasa kA bhAga diyA jAe / usakA bhAgaphala isa paridhi kA parimANa hai / usakI sarvabAhya bAhA kI paridhi lavaNasamudra ke anta meM 94868-4/10 yojana-parimita hai / jo jambUdvIpa kI paridhi hai, use 3 se guNita kiyA jAe, guNanaphala ko 10 se vibhakta kiyA jAe / vaha bhAgaphala isa paridhi kA parimANa hai / usa samaya tApa-kSetra kI lambAI 78333-1/3 yojana hotI hai / [261] meru se lekara jambUdvIpa paryanta 45000 yojana tathA lavaNasamudra ke vistAra 200000 yojana ke 1/6 bhAga 33333-1/3 yojana kA jor3a tApa-kSetra kI lambAI hai| usakA saMsthAna gAr3I kI dhurI ke agrabhAga jaisA hotA hai / [262] bhagavan ! taba andhakAra-sthiti kaisI hotI hai ? gautama ! andhakAra-sthiti taba UrdhvamukhI kadamba puSpa kA saMsthAna liye hotI hai / vaha bhItara saMkIrNa, bAhara vistIrNa ityAdi hotI hai / usakI sarvAbhyantara bAhA kI paridhi meru parvata ke anta meM 6324-6/10
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-7/262 115 yojana-pramANa hai / jo parvata kI paridhi hai, use do se guNita kiyA jAe, guNanaphala ko dasa se vibhakta kiyA jAe, usakA bhAgaphala isa paridhi kA parimANa hai / usakI sarvabAhya bAhA kI paridhi lavaNasamudra ke anta meM 63245-6/10 yojana-parimita hai / gautama ! jo jambUdvIpa kI paridhi hai, use do se guNita kiyA jAe, guNanaphala ko dasa se vibhakta kiyA jAe, usakA bhAgaphala isa paridhi kA parimANa hai / taba andhakAra kSetra kA AyAma, 783331/3 yojana hai / jaba sUrya sarvabAhya maNDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai to tApa-kSetra kA saMsthAna UrdhvamukhI kadamba-puSpa saMsthAna jaisA hai / anya varNana pUrvAnurUpa hai / itanA antara hai-pUrvAnupUrvI ke anusAra jo andhakAra-saMsthiti kA pramANa hai, vaha isa pazcAnupUrvI ke anusAra tApa-saMsthiti kA jAnanA / sarvAbhyantara maNDala ke sandarbha meM jo tApa-kSetra-saMsthiti kA pramANa hai, vaha andhakAra-saMsthiti meM samajha lenA / [263] bhagavan ! kyA jambUdvIpa meM sUrya (do) udgamana-muharta meM sthAnApekSayA dUra hote hue bhI draSTA kI pratIti kI apekSA se samIpa dikhAI dete haiM ? madhyAhna-kAla meM samIpa hote hue bhI kyA ve dUra dikhAI dete haiM ? astamana-velA meM dUra hote hue bhI nikaTa dikhAI dete haiM ? hA~ gautama ! aisA hI hai / bhagavan ! jambUdvIpa meM sUrya udayakAla, madhyAhnakAla tathA astamanakAla meM kyA sarvatra eka sarIkhI U~cAI liye hote haiM ? hA~, gautama ! aisA hI hai / bhagavan ! yadi jambUdvIpa meM sUrya udayakAla, madhyAhnakAla tathA astamanakAla meM sarvatra eka-sarIkhI U~cAI liye hote haiM to udayakAla meM ve dUra hote hue bhI nikaTa kyoM dikhAI dete haiM, ityAdi prazna / gautama! lezyA ke pratighAta se atyadhika dUra hone ke kAraNa udayasthAna se Age prasRta na ho pAne se, yoM teja yA tApa ke pratihata hone ke kAraNa sukhadRzya hone ke kAraNa dUra hote hue bhI sUrya udayakAla meM nikaTa dikhAI dete haiM / madhyAhnakAla meM lezyA ke abhitApa se-kaSTapUrvaka dekhe jA sakane yogya hone ke kAraNa dUra dikhAI dete haiM / astamanakAla meM lezyA ke udayakAla kI jyoM dUra hote hue bhI sUrya nikaTa dikhAI par3ate haiM / [264] bhagavan ! kyA jambUdvIpa meM sUrya atIta-kSetra kA atikramaNa karate haiM athavA pratyutpanna yA anAgata kSetra kA atikramaNa karate haiM ? gautama ! ve kevala vartamAna kSetra kA atikramaNa karate haiM / bhagavan ! kyA ve gamyamAna kSetra kA sparza karate hue atikramaNa karate haiM yA asparzapUrvaka ? gautama ! ve gamyamAna kSetra kA sparza karate hue atikramaNa karate haiM / ve gamyamAna kSetra ko avagADha kara atikramaNa karate haiM / ve usa kSetra kA avyavahita rUpa meM avagAhana karate atikramaNa karate haiM / ve aNurUpa-anantarAvagADha kSetra kA atikramaNa karate haiM, aNubAdararUpa Urdhva kSetra kA, adhaHkSetra kA aura tiryak kSetra kA atikramaNa karate haiM ve sATha muhUrtapramANa maNDalasaMkramaNakAla ke Adi meM madhya meM tathA anta meM bhI gamana karate haiM / ve spRSTa-avagADha-anantarAvagADha rUpa ucita kSetra meM gamana karate haiM / ve AnupUrvIpUrvaka-Asanna kSetra kA atikramaNa karate haiM / ve niyamataH chaha dizAviSayaka kSetra kA atikramaNa karate haiM / isa prakAra ve avabhAsita hote haiMjisameM sthUlatara vastue~ dIkha pAtI haiM / isa prakAra donoM sUrya chahoM dizAoM meM udyota karate haiM, tapate haiM, prabhAsita hote haiM [265] bhagavan ! jambUdvIpa meM do sUryoM dvArA avabhAsana Adi kriyA kyA atIta kSetra
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 AgamasUtra-hindI anuvAda meM, yA pratyutpanna kSetra meM athavA anAgata kSetra meM kI jAtI hai ? gautama ! avabhAsana Adi kriyA pratyutpanna kSetra meM hI kI jAtI hai / sUrya apane teja dvArA kSetra-sparzana pUrvaka avabhAsana Adi kriyA karate haiM / vaha avabhAsana Adi kriyA sATha muhUrtapramANa maNDalasaMkramaNakAla ke Adi meM, madhya meM aura anta meM kI jAtI hai / [266] bhagavan ! jambUdvIpa meM sUrya kitane kSetra ko UrdhvabhAga meM, adhobhAga meM tathA tiryak bhAga meM tapAte haiM ? gautama ! UrzvabhAga meM 100 yojana kSetra ko, adhobhAga meM 1800 yojana kSetra ko tathA tiryak bhAga meM 47263-21/60 yojana kSetra ko apane teja se tapAte haiN| [267] bhagavan ! mAnuSottara parvatavartI candra, sUrya, nakSatra evaM tAre-Uopapanna haiM ? kalpAtIta haiM ? kalpopapanna haiM, cAropapanna haiM, cArasthitika haiM, gatiratika haiM-yA gati samApanna haiM ? gautama ! mAnuSottara jyotiSka deva vimAnotpanna haiM, cAropapanna haiM, gatiratika haiM, gatisamApanna haiM / UrdhvamukhI kadamba puSpa ke AkAra meM saMsthita sahasroM yojanaparyanta, candrasUryApekSayA tApakSetra yukta, vaikriyalabdhiyukta, Abhiyogika karma karane meM tatpara, sahasroM bAhya pariSadoM se saMparivRta ve jyotiSka deva nATya-gIta-vAdana rUpa trividha saMgItopakrama meM jora-jora se bajAye jAte vAdyoM se utpanna madhura dhvani ke sAtha divya bhoga bhogate hue, ucca svara se siMhanAda karate hue, mu~ha para hAtha lagAkara jora se pUtkAra karate hue kalakala zabda karate hue accha-nirmala, ujjvala meru parvata kI pradakSiNAvarta maNDala gati dvArA pradakSiNA karate rahate haiM / [268] bhagavan ! una jyotiSka devoM kA indra jaba cyuta ho jAtA hai, taba indravirahakAla meM deva kisa prakAra kAma calAte haiM ? gautama ! cAra yA pAMca sAmAnika deva mila kara indrasthAna kA saMcAlana karate haiM / indra kA sthAna kama se kama eka samaya tathA adhika se adhika chaha mAsa taka indrotpatti se virahita rahatA hai / mAnuSottara parvata ke bahirvartI jyotiSka devoM kA varNana pUrvAnurUpa jAnanA / itanA antara hai-ve vimAnotpanna haiM / pakI IMTa ke AkAra meM saMsthita, candrasUyapikSayA lAkhoM yojana vistIrNa tApakSetrayukta, nAnAvidha vikurvita rUpa dharANa karane meM sakSama, lAkhoM bAhya pariSadoM se saMparivRta jyotiSka deva vAdyoM se utpanna madhura dhvani ke Ananda ke sAtha divya bhoga bhogane meM anurata, sukhalezyAyukta, mandalezyAyukta, vividhalezyAyukta, paraspara apanI-apanI lezyAoM dvArA avagADha-apane sthAna meM sthita, saba ora ke apane pratyAsanna, udyotita karate haiM, prabhAsita karate haiM / zeSa kathana pUrvavat hai / [269] bhagavan ! candra-maNDala kitane haiM ? gautama ! 15 haiM / jambUdvIpa meM 180 yojana kSetra kA avagAhana kara pAMca candra-maNDala hai / lavaNasamudra meM 330 yojana kSetra kA avagAhana kara dasa candra-maNDala haiM / yoM kula 15 candra-maNDala hote haiM / / [270] bhagavan ! sarvAbhyantara candra-maNDala se sarvabAhya candra-maNDala abAdhita rUpa meM kitanI dUrI para hai / gautama ! 510 yojana kI dUrI para hai / [271] bhagavan ! eka candra-maNDala kA dUsare candra-maNDala se kitanA antara hai ? gautama ! 35-30/61 yojana tathA 61 bhAgoM meM vibhakta eka yojana ke eka bhAga ke sAta bhAgoM meM cAra bhAga yojanAMza parimita antara hai / [272] bhagavan ! candra-maNDala kI lambAI-caur3AI, paridhi tathA U~cAI kitanI hai ?
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti - 7/272 117 gautama ! lambAI - caurAI 56 / 61 yojana, paridhi usase kucha adhika tIna gunI tathA U~cAI 28/61 yojana hai / [273] bhagavan ! jambUdvIpa meM meru parvata se sarvAbhyantara candra maNDala kitanI dUrI para hai ? gautama ! 44820 yojana kI dUrI para hai / jambUdvIpa meM meru parvata se dUsarA Abhyantara candra-maNDala 44856-25 / 61 yojana tathA 61 bhAgoM meM vibhakta eka yojana ke eka bhAga ke 7 bhAgoM meM se 4 bhAga yojanAMza kI dUrI para hai / isa krama se niSkramaNa karatA huA candra pUrva maNDala se uttara maNDala kA saMkramaNa karatA huA eka-eka maNDala para 36-25/61 yojana tathA 61 bhAgoM meM vibhakta eka yojana ke 7 bhAgoM meM se 4 bhAga yojanAMza kI abhivRddhi karatA huA sarvabAhya maNDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai / bhagavan ! jambUdvIpa meM meru parvata se sarvabAhya candra-maNDala kitanI dUrI para hai ? gautama ! 45330 yojana kI dUrI para hai| jambUdvIpa meM meru parvata se dUsarA bAhya candra- maNDala 45293 - 35 / 61 yojana tathA 61 bhAgoM ke vibhakta eka yojana ke eka bhAga ke 7 bhAgoM meM se 3 bhAga yojanAMza kI dUrI para hai / isa krama se praveza karatA huA candra pUrva maNDala se uttara maNDala kA saMkramaNa karatA huA eka-eka maNDala para 36 - 25 / 61 yojana tathA 61 bhAgoM meM vibhakta eka yojana ke eka bhAga ke 7 bhAgoM meM se 4 bhAga yojanAMza kI vRddhi meM kamI karatA huA sarvAbhyantara maNDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai / [274] bhagavan ! sarvAbhyantara candra maNDala kI lambAI-caur3AI tathA paridhi kitanI hai ? gautama ! sarvAbhyantara candra maNDala kI lambAI-caur3AI 99640 yojana tathA usakI paridhi kucha adhika 315089 yojana hai / dvitIya Abhyantara candra maNDala kI lambAI-caur3AI 99712-51/61 yojana tathA 61 bhAgoM meM vibhakta eka yojana ke eka bhAga ke 7 bhAgoM meM se 1 bhAga yojanAMza tathA usakI paridhi kucha adhika 315319 yojana hai / isa krama se niSkramaNa karatA huA candra pratyeka maNDala para 72-56 / 61 yojana tathA 61 bhAgoM meM vibhakta eka yojana ke eka bhAga ke 7 bhAgoM meM se 1 bhAga yojanAMza vistAravRddhi karatA huA tathA 230 yojana paridhivRddhi karatA huA sarvabAhya maNDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai / bhagavan ! sarvabAhya candra-maNDala kI lambAI-caur3AI tathA paridhi kitanI batalAI gaI hai ? gautama ! 100660 yojana tathA usakI paridhi 318315 yojana hai / dvitIya bAhya candra maNDala kI lambAI-caur3AI 100587-9/61 yojana tathA 61 bhAgoM meM vibhakta eka yojana ke eka bhAga ke 7 bhAgoM meM se 6 bhAga yojanAMza tathA usakI paridhi 318085 yojana hai / isa krama se praveza karatA huA candra pUrva maNDala se uttara maNDala kA saMkramaNa karatA huA pratyeka maNDala para 72 - 51 / 61 yojana tathA 61 bhAgoM meM vibhakta eka yojana ke eka bhAga ke 7 bhAgoM meM se 1 bhAga yojanAMza vistAravRddhi kama karatA huA tathA 230 yojana paridhivRddhi kama karatA huA sarvAbhyantara maNDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai / [275] bhagavan ! jaba candra sarvAbhyantara maNDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai, taba vaha pratimuhUrta kitanA kSetra pAra karatA hai ? gautama ! 5073-7744 / 13725 yojana / taba vaha yahA~ sthita manuSyoM ko 47263-21/61 yojana kI dUrI se daSTigocara hotA hai / jaba candra dUsare Abhyantara maNDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai, taba pratimuhUrta 5077
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 AgamasUtra-hindI anuvAda 3674/13725 yojana kSetra pAra karatA hai / isa krama se niSkramaNa karatA huA candra pratyeka maNDala para 3-9655/13725 muhUrta-gati bar3hAtA huA sarvabAhya maNDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai / bhagavan ! jaba candra sarvabAhya maNDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai, taba vaha pratimuhUrta kitanA kSetra pAra karatA hai ? gautama ! 5125-6660/13725 yojana / taba yahA~ sthita manuSyoM ko vaha 31831 yojana kI dUrI se daSTigocara hotA hai / jaba candra dUsare bAhya maNDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai, taba vaha pratimuhUrta 5121-1160/13725 yojana kSetra pAra karatA hai / isa krama se niSkramaNa karatA hue sUrya kA gaNita pUrvavat jaannaa| [276] bhagavan ! nakSatramaNDala kitane batalAye gaye haiM ? gautama ! nakSatramaNDala aatth| jambUdvIpa meM 180 yojana kSetra kA avagAhana kara do nakSatramaNDala haiM / lavaNasamudra meM 330 yojana kSetra kA avagAhana kara chaha nakSatramaNDala haiM / sarvAbhyantara nakSatramaNDala se sarvabAhya nakSatramaNDala 510 yojana kI avyavahita dUrI para hai / eka nakSatramaNDala se dUsare nakSatramaNDala kI dUrI avyavahita rUpa meM do yojana hai / nakSatramaNDala kI lambAI-caur3AI do kosa, usakI paridhi lambAI-caur3AI se kucha adhika tIna gunI tathA U~cAI eka kosa hai / jambUdvIpa meM meru parvata se sarvAbhyantara nakSatramaNDala avyavahita rUpa meM 44820 yojana kI dUrI para hai / aura sarvabAhya nakSatramaNDala avyavahita rUpa meM 45330 yojana kI dUrI para hai / bhagavan ! sarvAbhyantara nakSatramaNDala kI lambAI-caur3AI tathA paridhi kitanI hai ? gautama ! sarvAbhyantara nakSatramaNDala kI lambAI-caur3AI 99640 yojana tathA paridhi kucha adhika 315089 yojana hai / sarvabAhya nakSatramaNDala kI lambAI-caur3AI 100660 yojana tathA 318315 yojana hai / jaba nakSatra sarvAbhyantara maNDala kA upasaMkramaNa kara gati karate haiM to eka muhUrta meM 5265-18263/21960 yojana kSetra pAra karate haiM / jaba nakSatra sarvabAhya maNDala kA upasaMkramaNa kara gati karate haiM to ve pratimuhUrta 5319-16365/21960 yojana kSetra pAra karate haiM / ATha nakSatramaNDala pahale, tIsare, chaThe, sAtaveM, AThaveM, dasaveM, gyArahaveM tathA pandrahaveM candra-maNDala meM samavasRta hote haiM / candramA eka muhUrta meM maNDala-paridhi kA 1768/ 109800 bhAga atikrAnta karatA hai / sUrya usa maNDala kI paridhi 1830/109800 bhAga atikrAnta karatA hai / nakSatra pratimuhUrta maNDala-paridhi kA 1835/109800 bhAga atikrAnta karate haiN| [277] bhagavan ! jambUdvIpa meM do sUrya-IzAna koNa meM udita hokara kyA Agneya koNa meM asta hote haiM, Agneya koNa meM udita hokara nairRtya koNa meM asta hote haiM, nairRtya koNa meM udita hokara vAyavya koNa meM, asta hote haiM, vAyavya koNa meM udita hokara IzAna koNa meM asta hote haiM ? hA~, gautama ! aisA hI hai / bhagavan ! jambUdvIpa meM do candramA IzAna koNa meM udita hokara dakSiNa-Agneya koNa meM asta hote haiM-ityAdi varNana pUrvavat jAna lenA / [278] bhagavan ! saMvatsara kitane haiM ? gautama ! saMvatsara pA~ca hai- nakSatra-saMvatsara, yugasaMvatsara, pramANa-saMvatsara, lakSaNa-saMvatsara tathA zanaizcara-saMvatsara / nakSatra-saMvatsara kitane prakAra kA hai ? bAraha prakAra kA, zrAvaNa, bhAdrapada, Asoja yAvat ASADha / athavA bRhaspati mahAgraha bAraha varSoM kI avadhi meM jo sarva nakSatramaNDala kA parisamApana karatA haiM-vaha bhI nakSatrasaMvatsara hai /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-7/278 119 bhagavan ! yuga-saMvatsara kitane prakAra kA hai ? gautama ! pAMca prakAra kA, candra-saMvatsara, candra-saMvatsara, abhivarddhita-saMvatsara, candra-saMvatsara tathA abhivarddhita-saMvatsara / prathama candra-saMvatsara ke caubIsa parva, dvitIya candra-saMvatsara ke caubIsa parva, tRtIya abhivRddhita-saMvatsara ke chabbIsa parva, cauthI candra-saMvatsara ke caubIsa tathA pAMcaveM abhivarddhita-saMvatsara ke chabbIsa parva haiM / pAMca bhedoM meM vibhakta yuga-saMvatsara ke, parva 124 hote haiM / bhagavan ! pramANa-saMvatsara kitane prakAra kA hai ? gautama ! pAMca prakAra kA, nakSatrasaMvatsara, candra-saMvatsara, Rtu-saMvatsara, Aditya-saMvatsara tathA abhivarddhita-saMvatsara / lakSaNasaMvatsara kitane prakAra kA hai ? pAMca prakAra kA [279] jisameM kRttikA Adi nakSatra samarUpa meM mAsAntika tithiyoM se yoga karate haiM, jisameM Rtue~ samarUpa meM pariNata hotI haiM, jo pracura jalayukta hai, vaha samaka-saMvatsara hai / [280] jaba candra ke sAtha pUrNamAsI meM viSama-nakSatra kA yoga hotA hai, jo kaTuka, kaSTakara, vipula varSAyukta hotA hai, vaha candra-saMvatsara hai / [281] jisameM viSama kAla meM vanaspati aMkurita hotI hai, an-Rtu meM-puSpa evaM phala Ate haiM, jisameM samyak-varSA nahIM hotI, vaha karma-saMvatsara hai / 282] jisameM sUrya pRthvI, cala, puSpa evaM phala-rasa pradAna karatA hai, jisameM thor3I varSA se hI dhAnya samyak rUpa meM niSpanna hotA hai-acchI phasala hotI hai, vaha AdityasaMvatsara hai / [283] jisameM kSaNa, lava, dina, Rtu, sUrya ke teja se tapta rahate haiM, jisameM nimna sthala jala-pUrita rahate haiM, vaha abhivarddhita saMvatsara hai / [284] bhagavan ! zanaizcara saMvatsara kitane prakAra kA hai ? aTThAIsa prakAra kA hai 285] 1. abhijita, 2. zravaNa, 3. dhaniSThA, 4. zatabhiSaka, 5. pUrvA bhAdrapada, 6. uttarA bhAdrapada, 7. revatI, 8. azvinI, 9. bhariNI, 10. kRttikA, 11. rohiNI yAvat tathA 28. uttarASADhA / athavA zanaizcara mahAgraha tIsa saMvatsaroM meM samasta nakSatra-maNDala kA samApana karatA hai-vaha kAla zanaizcara-saMvatsara hai / / [286] bhagavan ! pratyeka saMvatsara ke kitane mahIne haiM ? gautama ! bAraha mahIne, unake laukika evaM lokottara do prakAra ke nAma haiM / laukika nAma-zrAvaNa, bhAdrapada yAvat ASADha / lokottara nAma isa prakAra haiM [287-288] abhinandita, 2. pratiSThita, 3. vijaya, 4. prItivarddhana, 5. zreyAn, 6. ziva, 7. zizira, 8. himavAn, 9. vasantamAsa, 10. kusumasambhava, 11. nidAgha tathA 12. vanaviroha / 289] bhagavan ! pratyeka mahIne ke kitane pakSa haiM ? gautama ! do, kRSNa tathA shukl| pratyeka pakSa ke pandraha dina haiM, -1. pratipadA-divasa, 2. dvitIyA-divasa, 3. tRtIyA-divasa yAvat 15. paMcadazI-divasa-amAvasyA yA pUrNamAsI kA dina / ina pandraha dinoM ke pandraha nAma haiM, jaise [290] 1. pUrvAGga, 2. siddhamanorama, 3. manohara, 4. yazobhadra, 5. yazodhara, 6. sarvakAma-samRddha / tathA
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 AgamasUtra-hindI anuvAda [291] 7. indramUrdhAbhiSikta, 8. saumanasa, 9. dhanaJjaya, 10. arthasiddha, 11. abhijAta, 12. atyazana, 13. zataJjaya / tathA [292] 14. agnivezma tathA 15. upazama / bhagavan ! ina pandraha dinoM kI kitanI tithiyA~ haiM ? gautama ! pandraha-1. nandA, 2. bhadrA, 3. jayA, 4. tucchAriktA, 5. pUrNA-paJcamI / phira 6. nandA, 7. bhadrA, 8. jayA, 9. tucchA, 10. pUrNA-dazamI / phira 11. nandA, 12. bhadrA, 13. jayA, 14. tucchA, 15. pUrNA-paJcadazI / pratyeka pakSa meM pandraha rAteM haiM, jaise-pratipadArAtri-ekama kI rAta, dvitIyArAtri, tRtIyArAtri yAvat paJcadazI-amAvasa yA pUnama kI rAta / ina pandraha rAtoM ke pandraha nAma haiM, [293] uttamA, sunakSatrA, elApatyA, yazodharA, saumanasA, zrIsambhUtA / tathA [294] vijayA, vaijayanto, jayantI, aparAjitA, icchA, samAhArA, tejA, atitejA tathA [295] devAnandA yA nirati / bhagavan ! ina. pandraha rAtoM kI kitanI tithiyA~ haiM ? gautama ! pandraha jaise-1. ugravatI, 2. bhogavatI, 3. yazomatI, 4. sarvasiddhA, 5. zubhanAmA, phira 6. ugravatI, 7. bhogavatI, 8. yazomatI, 9. sarvasiddhA, 10. zubhanAmA, phira 11. ugravatI, 12. bhogavatI, 13. yazomatI, 14. sarvasiddhA, 15. zubhanAmA / pratyeka ahorAtra ke tIsa muhUrta batalAye gaye haiM [296] rudra, zreyAna, mitra, vAyu, supIta, abhicandra, mAhendra, balavAn, brahma, bahusatya, aizAna / tathA [297] tvaSTA, bhAvitAtmA, vaizramaNa, vAruNa, Ananda, vijaya, vizvasena, prAjApatya, upazama / tathA [298] gandharva, agnivezma, zatavRSabha, AtapavAn, amama, RNavAn, bhauma, vRSabha, sarvArtha tathA rAkSasa / / [299] bhagavan ! karaNa kitane haiM ? gautama ! gyAraha, -1. bava, 2. bAlava, 3. kaulava, 4. strIvilocana-taitila, 5. gara, 6. vaNija, 7. viSTi, 8. zakuni, 9. catuSpada, 10. nAga tathA 11. kiMstughna / ina gyAraha karaNoM meM sAta karaNa cara tathA cAra karaNa sthira haiM / bava, bAlava, kaulava, strIvilocana, garAdi, vaNija tathA viSTi-ye sAta karaNa cara haiM evaM zakuni, catuSpada, nAga aura kiMstughna-ye cAra karaNa sthira haiM / bhagavan ! ye cara tathA sthira karaNa kaba hote haiM ? gautama ! zukla pakSa kI ekama kI rAta meM, ekama ke dina meM bavakaraNa hotA hai / dUja ko dina meM bAlavakaraNa hotA hai, rAta meM kaulavakaraNa hotA hai / tIja ko dina meM strI vilocanakaraNa hotA hai, rAta meM garakaraNa hotA hai| cautha ko dina meM vaNijakaraNa hotA hai, rAta meM viSTikaraNa hotA hai / pA~cama ko dina meM bavakaraNa hotA hai, rAta meM bAlavakaraNa hotA hai / chaTha ko dina meM kaulavakaraNa hotA hai, rAta meM strIvilocanakaraNa hotA hai / sAtama ko dina meM garAdikaraNa hotA hai, rAta meM vaNijakaraNa hotA hai | AThama ko dina meM viSTikaraNa hotA hai, rAta meM bavakaraNa hotA hai / navama ko dina meM bAlavakaraNa hotA hai, rAta meM kaulavakaraNa hotA hai / dasama ko dina meM strIvilocana karaNa hotA hai, rAta meM garAdikaraNa hotA hai / gyArasa ko dina meM vaNijakaraNa hotA hai, rAta meM viSTikaraNa
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-7/299 121 hotA hai / bAssa ko dina meM bavakaraNa hotA hai, rAta meM bAlavakaraNa hotA hai / terasa ko dina meM kaulavakaraNa hotA hai, rAta meM strIvilocana karaNa hotA hai / caudasa ko dina meM garAdikaraNa hotA hai, rAta meM vaNijakaraNa hotA hai / pUnama ko dina meM viSTikaraNa hotA hai, rAta meM bavakaraNa hotA hai / kRSNa pakSa kI ekama ko dina meM bAlavakaraNa hotA hai, rAta meM kaulavakaraNa hotA hai| dUja ko dina meM strIvilocanakaraNa hotA hai, rAta meM garAdikaraNa hotA hai / tIja ko dina meM vANijayakaraNa hotA hai / rAta meM viSTikaraNa hotA hai / cautha ko dina meM bavakaraNa hotA hai, rAta meM bAlavakaraNa hotA hai / pA~cama ko dina meM kaulavakaraNa hotA hai, rAta meM strIvilocanakaraNa hotA hai / chaTha ko dina meM garAdikaraNa hotA hai, rAta meM vaNijakaraNa hotA hai / sAtama ko dina meM viSTikaraNa hotA hai / rAta ko bavakaraNa hotA hai | AThama ko dina meM bAlavakaraNa hotA hai, rAta meM kaulavakaraNa hotA hai / navama ko dina meM strIvilocanakaraNa hotA hai, rAta meM garAdikaraNa hotA hai / dasama ko dina meM vaNijakaraNa hotA hai, rAta meM viSTikaraNa hotA hai / gyArasa ko dina meM bavakaraNa hotA hai, rAta meM bAlavakaraNa hotA hai / bArasa ko dina meM kaulavakaraNa hotA hai, rAta meM strIvilocanakaraNa hotA hai, terasa ko dina meM garAdikaraNa hotA hai, rAta meM vaNijakaraNa hotA hai | caudasa ko dina meM viSTikaraNa hotA hai, rAta meM zakunikaraNa hotA hai / amAvasa ko dina meM catuSpadakaraNa hotA hai, rAta meM nAgakaraNa hotA hai / zukla pakSa kI ekama ko dina meM kiMstughnakaraNa hotA hai / [300] bhagavan ! saMvatsaroM meM Adi-saMvatsara kaunasA hai ? ayanoM meM prathama ayana kaunasA hai ? yAvat nakSatroM meM prathama nakSatra kaunasA hai ? gautama ! saMvatsaroM meM Adi-candrasaMvatsara hai / ayanoM meM prathama dakSiNAyana hai / RtuoM meM prathama prAvRT-Rtu hai / mahInoM meM prathama zrAvaNa hai / pakSoM meM prathama kRSNa pakSa hai / ahorAtra meM prathama divasa hai / muhUrtoM meM prathama rudra hai / karaNoM meM prathama bAlava hai / nakSatroM meM prathama abhijit hai / bhagavan ! paJca saMvatsarika yuga meM ayana, Rtu, mAsa, pakSa, ahorAtra tathA muhUrta kitane kitane haiM ? gautama ! ayana 10, Rtue~ 30, mAsa 60, pakSa 120, ahorAtra 1830 tathA muhUrta 54900 haiM / [301] yoga, devatA, tArAgra, gotra, saMsthAna, candra-ravi-yoga, kula, pUrNimA-amAvasyA, sannipAta tathA netA-yahA~ vivakSita haiM / . [302] bhagavan ! nakSatra kitane haiM ? gautama ! aThAIsa, -abhijit, zravaNa, dhaniSThA, zatabhiSak, pUrvabhAdrapadA, uttarabhAdrapadA, revatI, azvinI, bharaNI, kRttikA, rohiNI, mRgazira, ArdrA, punarvasu, puSya, azleSA, maghA, pUrvAphAlgunI, uttarAphAlgunI, hasta, citrA, svAti, vizAkhA, anurAdhA, jyeSThA, mUla, pUrvASADhA tathA uttarASADhA / [303] bhagavan ! ina aTThAIsa nakSatroM meM kitane nakSatra aise haiM, jo sadA candra ke dakSiNa meM yoga karate haiM-kitane nakSatra candramA ke uttara meM, kitane dakSiNa meM bhI, uttara meM bhI, kitane candramA ke dakSiNa meM bhI nakSatra-vimAnoM ko cIrakara bhI aura kitane nakSatra sadA nakSatravimAnoM ko cIrakara candramA se yoga karate haiM ? gautama ! jo nakSatra sadA candra ke dakSiNa meM avasthita hote hue yoga karate haiM, ve chaha haiM [304] mRgazira, ArdrA, puSya, azleSA, hasta tathA mUla / ye chahoM nakSatra candrasambandhI
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 AgamasUtra-hindI anuvAda pandraha maNDaloM ke bAhara se hI yoga karate haiM / 305] jo nakSatra sadA candramA ke uttara meM avasthita hote hue yoga karate haiM, ve bAraha haiM-abhijit, zravaNa, dhaniSThA, zatabhiSak, pUrvabhAdrapadA, uttarabhAdrapadA, khatI, azvinI, bharaNI, pUrvAphAlgunI, uttarAphAlgunI tathA svAti / jo nakSatra sadA candramA ke dakSiNa meM bhI, uttara meM bhI, nakSatra-vimAnoM ko cIrakara bhI yoga karate haiM, ve sAta haiM-kRttikA, rohiNI, punarvasu, maghA, citrA, vizAkhA tathA anurAdhA / jo nakSatra sadA candramA ke dakSiNa meM bhI, nakSatra-vimAnoM ko cIrakara bhI yoga karate haiM, ve do haiM-pUrvASADhA tathA uttarASADhA / ye donoM nakSatra sadA sarvabAhya maNDala meM avasthita hote hue candramA ke sAtha yoga karate haiM / jo sadA nakSatra-vimAnoM ko cIrakara candramA ke sAtha yoga karatA hai, aisA eka jyeSThA nakSatra hai / [306] bhagavan ! abhijit Adi nakSatroM ke kauna-kauna devatA haiM ? pahale nakSatra se aThAvIsaveM nakSatra taka ke devatA yathAkrama isa prakAra haiM-brahmA, viSNu, vasu, varuNa, aja, abhivRddhi, pUSA, azva, yama, agni, prajApati, soma, rudra, aditi, bRhaspati, sarpa, pitR, bhaMga, aryamA, savitA, tvaSTA, vAyu, indrAgrI, mitra, indra, nairRta, Apa tathA vizvedeva / [307] bhagavan ! ina aThAIsa nakSatroM meM abhijit nakSatra ke kitane tAre haiM ? gautama! tIna tAre haiM / jina nakSatroM ke jitane jitane tAre haiM, ve prathama se antima taka isa prakAra haiM [308] abhijit nakSatra ke tIna tAre, zravaNa ke tIna, dhaniSThA ke pAMca, zatabhiSA ke sau, pUrvabhAdrapadA ke do, uttarabhAdrapadA ke do, revatI ke battIsa, azvinI ke tIna, bharaNI ke tIna, kRttikA ke chaH, rohiNI ke pAMca, mRgazira ke tIna, ArdrA kA eka, punarvasu ke pAMca, puSya ke tIna aura azleSA nakSatra ke chaH tAre hote hai / [309] maghA nakSatra ke sAta tAre, pUrvaphAlgunI ke do, uttaraphAlgunI ke do, hasta ke pAMca, citrA kA eka, svAti kA eka, vizAkhA ke pAMca, anurAdhA ke pAMca, jyeSThA ke tIna, mUla ke gyAraha, pUrvASADhA ke cAra tathA uttarASADhA nakSatra ke cAra tAre haiM / [310] bhagavan ! ina aTThAIsa nakSatroM meM abhijit nakSatra kA kyA gotra hai ? gautama! maudgalAyana gotra hai / [311] prathama se antima nakSatra taka saba nakSatroM ke gotra isa prakAra haiM-abhijit nakSatra kA maudgalAyana, zravaNa kA sAMkhyAyana, dhaniSThA kA agrabhAga, zatabhiSak kA kaNNilAyana, pUrvabhAdrapadA kA jAtukarNa, uttarabhAdrapadA kA dhanaJjaya / tathA [312] revatI kA puSyAyana, azvinI kA azvAyana, bharaNI kA bhArgaveza, kRttikA kA agnivezya, rohiNI kA gautama, mRgazira kA bhAradvAja, ArdrA kA lohityAyana, punarvasu kA vAsiSTha / tathA [313] puSya kA avamajjAyana, azleSA kA mANDavyAyana, maghA kA piGgAyana, pUrvaphAlgunI kA govallAyana, uttaraphAlgunI kA kAzyapa, hasta kA kauzika citrA kA dArbhAyana, svAti kA cAmaracchAyana, vizAkhA kA zuGgAyana / tathA [314] anurAdhA kA golavyAyana, jyeSThA kA cikitsAyana, mUla kA kAtyAyana, pUrvASADhA kA bAbhravyAyana tathA uttarASADhA nakSatra kA vyAghrapatya gotra hai / [315] bhagavan ! ina aThAIsa nakSatroM meM abhijit nakSatra kA kaisA saMsthAna hai ?
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-7/315 123 gautama ! gozIrSAvali-prathama se antima taka saba nakSatroM ke saMsthAna isa prakAra haiM [316] abhijit kA gozIrSAvali, zravaNa kA kAsAra, dhanichA kA pakSI ke kalevara sadRza, zatabhiSak kA puSpa-rAzi, pUrvabhAdrapadA kA ardhavApI, uttarabhAdrapadA kA bhI ardhavApI, revatI kA naukA, azvinI kA azva, bharaNI kA bhaga, kRttikA kA kSuragRha, rohiNI kA gAr3I kI dhurI ke samAna / tathA [317] mRgazira kA mRga, ArdrA kA rudhira kI bU~da, punarvasu kA tarAjU, puSya kA supratiSThita varddhamAnaka, azleSA kA dhvajA, maghA kA prAkAra, pUrvaphAlgunI kA Adhe palaMga, uttaraphAlgunI kA bhI Adhe palaMga, hasta kA hAtha, citrA kA mukha para suzobhita pIlI jUhI ke puSya ke sadRza / tathA [318] svAti kA kIlaka, vizAkhA kA dAmani, anurAdhA kA ekAvalI, jyeSThA kA hAthI-dA~ta, mUla kA bicchU kI pU~cha, pUrvASADhA kA hAthI ke paira tathA uttarASADhA nakSatra kA baiThe hue siMha ke sadRza saMsthAna hai / [319] bhagavan ! aThAIsa nakSatroM meM abhijit nakSatra kitane muharta paryanta candramA ke sAtha yogayukta rahatA hai ? gautama ! 9-27/67 muhUrta rahatA hai / ina nakSatroM kA candra ke sAtha yoga isa prakAra hai / 320] abhijit nakSatra kA candramA ke sAtha eka ahorAtra meM unake 26/67 bhAga parimita yoga hotA hai / isase abhijit candrayoga kAla 9-27/67 muhUrta taya hotA hai / [321] zatabhiSak, bharaNI, ArdrA, azleSA, svAti evaM jyeSThA-ina chaha nakSatroM kA candramA ke sAtha 45 muhUrta yoga rahatA hai / 322] tInoM uttarA, punarvasu, rohiNI tathA vizAkhA-ina chaha nakSatroM kA candramA ke sAtha 45 muhUrta yoga rahatA hai| [32] bAkI pandraha nakSatroM kA candramA ke sAtha 30 muhUrta paryanta yoga rahatA hai / [324] bhagavan ! ina aTThAIsa nakSatroM meM abhijit nakSatra sUrya ke sAtha kitane ahorAtra paryanta yogayukta rahatA hai ? gautama ! 4 ahorAtra evaM 6 muhUrta paryanta / ina gAthAoM dvArA nakSatra-sUryayoga jAnanA / [325] abhijit nakSatra kA sUrya ke sAtha 4 ahorAtra tathA 6 muhUrta paryanta yoga rahatA hai / [326] zatabhiSak bharaNI, ArdrA, azleSA, svAti tathA jyeSThA-ina nakSatroM kA sUrya ke sAtha 6 ahorAtra tathA 21 muhUrta paryanta yoga rahatA hai / [327] tInoM uttarA, punarvasu, rohiNI evaM vizAkhA-ina nakSatroM kA sUrya ke sAtha 20 ahorAtra aura 3 muhUrta paryanta yoga rahatA hai / [328] bAkI ke pandraha nakSatroM kA sUrya ke sAtha 13 ahorAtra tathA 12 muhUrta paryanta yoga rahatA hai / [329] bhagavan ! kula, upakula tathA kulopakula kitane haiM ? gautama ! kula bAraha, upakula bAraha tathA kulopakula cAra haiM / bAraha kula-dhaniSThA, uttarabhAdrapadA, azvinI, kRttikA, mRgazira, puSya, maghA, uttarAphAlgunI, citrA, vizAkhA, mUla tathA uttarASADhAkula /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 AgamasUtra-hindI anuvAda _ [330] jina nakSatroM dvArA mahInoM kI parisamApti hotI hai, ve mAsasadRza nAmavAle nakSatra kula haiM / jo kuloM ke adhastana hote haiM, kuloM ke samIpa hote haiM, ve upakula kahe jAte haiM / ve bhI mAsa-samApaka hota haiM / jo kuloM tathA upakuloM ke adhastana hote haiM, ve kulopakula kahe jAte haiM / [331) bAraha upakula-zravaNa, pUrvabhAdrapadA, revatI, bharaNI, rohiNI, punarvasu, azleSA, pUrvaphAlgunI, hasta, svAti, jyeSThA tathA pUrvASADhA upakula / cAra kulopakula-abhijit, zatabhiSak, ArdrA tathA anurAdhAkulopakula / bhagavan ! pUrNimAe~ tathA amAvasyAe~ kitanI haiM ? gautama ! bAraha pUrNimAe~ tathA bAraha amAvasyAe~ haiM, jaise-zrAviSThI, prauSThapadI, AzvayujI, kArtikI, mArgazIrSI, pauSI, mAghI, phAlgunI, caitrI, vaizAkhI, jyeSThAmUlI tathA ASADhI / bhagavan ! zrAvaNI pUrNamANI ke sAtha kitane nakSatroM kA yoga hotA hai ? gautama ! abhijit, zravaNa tathA dhaniSThA kA / bhAdrapadI pUrNimA ke sAtha zatabhiSak, pUrvabhAdrapadA tathA uttarabhAdrapadA-nakSatroM kA yoga hotA hai / AsaujI pUrNimA ke sAtha revatI tathA azvinI nakSatroM kA, kArtika pUrNimA ke sAtha bharaNI tathA kRttikA kA, mArgazIrSI pUrNimA ke sAtha rohiNI tathA mRgazira kA, pauSI pUrNimA ke sAtha ArdrA, punarvasu tathA puSya kA, mAghI pUrNimA ke sAtha azleSA aura magA kA, phAlgunI pUrNimA ke sAtha pUrvAphAlgunI tathA uttarAphAlgunI kA, caitrI pUrNimA ke sAtha hasta evaM citrA kA, vaizAkhI pUrNimA ke sAtha svAti ora vizAkhA kA, jyeSThAmUlI pUrNimA ke sAtha anurAdhA, jyeSThA evaM mUla kA tathA ASADhI pUrNimA ke sAtha pUrvASADhA aura uttarASADhA nakSatroM kA yoga hotA hai / . bhagavan ! zrAvaNI pUrNimA ke sAtha kyA kula kA, upakula kA yA kyA kulopakula nakSatroM kA yoga hotA hai ? gautama ! tInoM kA yoga hotA hai / kulayoga meM dhaniSThA, upakulayoga meM zravaNa tathA kulopakulayoga meM abhijit nakSatra kA yoga hotA hai / bhAdrapadI pUrNimA ke sAtha kula, upakula tathA kulopakula kA yoga hotA hai / kulayoga meM uttarabhAdrapadA, upakulayoga meM pUrva-bhAdrapadA tathA kulopakulayoga meM zatabhiSA nakSatra kA yoga hotA hai / AsaujI pUrNimA ke sAtha kula kA aura upakula kA yoga hotA hai / kulayoga meM azvinI aura upakulayoga meM khatI nakSatra kA yoga hotA hai / kArtikI pUrNimA ke sAtha kula aura upakula kA yoga hotA hai, kulayoga meM kRttikA aura upakulayoga meM bharaNI nakSatra kA yoga hotA hai / mArgazIrSI pUrNimA ke sAtha kulayoga meM mRgazira aura upakulayoga meM rohiNI nakSatra kA yoga hotA hai / ASADhI pUrNimA taka kA varNana vaisA hI hai / itanA antara hai-pauSI tathA jyeSThAmUlI pUrNimA ke sAtha kula, upakula tathA kulopakula kA yoga hotA hai / bAkI kI pUrNimAoM ke sAtha kula evaM upakula kA yoga hotA hai / zrAvaNI amAvasyA ke sAtha kitane nakSatroM kA yoga hotA hai ? gautama ! azleSA tathA maghA-kA yoga hotA hai / bhAdrapadI amAvasyA ke sAtha pUrvAphAlgunI tathA uttarAphAlgunI-kA, AsaujI amAvasyA ke sAtha hasta evaM citrA-kA, kArtikI amAvasyA ke sAtha svAti aura vizAkhA kA, mArgazIrSI amAvasthA ke sAtha anurAdhA jyeSThA tathA mUla kA pauSI amAvasyA ke sAtha pUrvASADhA tathA uttarASADhA-kA, mAghI amAvasyA ke sAtha abhijit, zravaNa aura
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-7/331 125 dhaniSThA-kA, phAlgunI amAvasyA ke sAtha zatabhiSak pUrvabhAdrapadA evaM uttarabhAdrapadA-kA, caitrI amAvasyA ke sAtha revatI aura azvinI-kA, vaizAkhI amAvasyA ke sAtha bharaNI tathA kRttikAkA, jyeSThAmUlI amAvasyA ke sAtha rohiNI evaM mRgazira kA aura ASADhI amAvasyA ke sAtha ArdrA, punarvasu tathA puSya nakSatroM kA yoga hotA hai / bhagavan ! zrAvaNI amAvasyA ke sAtha kyA kula kA, upakula kA yA kulopakula kA yoga hotA hai ? gautama ! kula aura upakula kA yoga hotA hai, kulayoga meM maghA aura upakulayoga meM azleSA nakSatra kA yoga hotA hai / bhAdrapadI amAvasyA ke sAtha kulayoga meM uttarAphAlgunI aura upakulayoga meM pUrvAphAlgunI nakSatra kA yoga hotA hai / mArgazIrSI amAvasyA ke sAtha kulayoga meM mUla, upakulayoga meM jyeSThA tatA kulopakulayoga meM anurAdhA nakSatra kA yoga hotA hai / mAghI, phAlgunI tathA ASADhI amAvasyA ke sAtha kula, upakula evaM kulopakula kA yoga hotA hai, bAkI kI amAvasyAoM ke sAtha kula evaM upakula kA yoga hotA hai / bhagavan ! kyA jaba zravaNa nakSatra se yukta pUrNimA hotI hai, taba kyA tatpUrvavartinI amAvasyA maghA nakSatrayukta hotI hai ? aura jaba pUrNimA maghA nakSatrayukta hotI hai taba kyA tatpazcAd bhAvinI amAvasyA zravaNa nakSatra yukta hotI hai ? gautama ! aisA hI hotA hai / jaba pUrNimA uttarabhAdrapadA nakSatrayukta hotI hai, taba tatpazcAtbhAvinI amAvasyA uttaraphAlgunI nakSatra yukta hotI hai aura jaba pUrNimA uttaraphAlgunI nakSatrayukta hotI hai, taba amAvasyA uttarabhAdrapadA nakSatra yukta hotI hai / jaba pUrNimA azvinI nakSatrayukta hotI hai, taba pazcAdvartinI amAvasyA citrA nakSatrayukta hotI hai / jaba pUrNimA citrA nakSatrayukta hotI hai, to amAvasyA azvinI nakSatrayukta hotI hai / jaba pUrNimA kRttikA nakSatrayukta hotI hai, taba amAvasyA vizAkhA nakSatrayukta hotI hai / jaba pUrNimA vizAkhA nakSatrayukta hotI hai, taba amAvasyA kRttikA nakSatrayukta hotI hai / jaba pUrNimA mRgazira nakSatrayukta hotI hai, taba amAvasyA jyeSThAmUla nakSatrayukta hotI hai / jaba pUrNimA jyeSThAmUla nakSatrayukta hotI hai, to amAvasyA mRgazira nakSatrayukta hotI hai / jaba pUrNimA puSpa nakSatrayukta hotI hai, taba amAvasyA pUrvASADhA nakSatrayukta hotI hai| jaba pUrNimA pUrvASADhA nakSatrayukta hotI hai, to amAvasya puSya nakSatrayukta hotI hai / [332] bhagavan ! cAturmAsika varSAkAla ke zrAvaNa mAsa ko kitane nakSatra parisamApta karate haiM ? gautama ! cAra, -uttarASADhA, abhijit, zravaNa tathA ghaniSThA / uttarASADhA nakSatra zrAvaNa mAsa ke 14 ahorAtra, abhijit nakSatra 7 ahorAtra, zravaNa nakSatra 8 ahorAtra tathA dhaniSThA nakSatra 1 ahorAtra parisamApta karatA hai / usa mAsa meM sUrya cAra aMgula adhika puruSachAyApramANa paribhramaNa karatA hai / usa mAsa ke antima dina cAra aMgula adhika do pada puruSachAyApramANa pauruSI hotI hai / bhagavan ! varSAkAla ke bhAdrapada mAsa ko kitane nakSatra parisamApta karate haiM ? gautama ! cAra, dhaniSThA, zatabhiSak, pUrvabhAdrapadA tathA uttaqhabhAdrapadA / dhaniSThA nakSatra 14 ahorAtra, zatabhiSak nakSatra 7 ahorAtra, pUrvabhAdrapadA nakSatra 8 ahorAtra tathA uttarabhAdrapadA nakSatra 1 ahorAtra parisamApta karatA hai / usa mahIne meM sUrya ATha aMgula adhika puruSachAyApramANa anuparyaTana karatA hai / varSAkAla ke Azvina mAsa ko tIna nakSatra parisamApta karate haiMuttarAbhAdrapadA, revatI tathA azvinI / uttarAbhAdrapadA 14 rAtadina, revatI nakSatra 15 rAtadina
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 AgamasUtra-hindI anuvAda tathA azvinI nakSatra eka rAtadina parisamApta karatA hai / usa mAsa meM sUrya 12 aMgula adhika puruSachAyApramANa anuparyaTana karatA hai / usa samaya ke antima dina paripUrNa tIna pada puruSachAyApramANa porasI hotI hai / varSAkAla ke kArtika mAsa ko tIna nakSatra parisamApta karate haiM-azvinI, bharaNI tathA kRttikA / azvinI nakSatra 14 rAtadina, bharaNI nakSatra 15 rAtadina, tathA kRttikA nakSatra 1 rAtadina meM parisamApta karatA hai / usa mahIne meM sUrya 16 aMgula adhika puruSachAyApramANa anuparyaTana karatA hai / usa mahIne ke aMtima dina 4 aMgula adhika tIna pada puruSachAyApramANa possI hota hai / cAturmAsa hemantakAla ke mArgazIrSa mAsa ko kitane nakSatra parisamApta karate haiM ? gautama! tIna, -kRtikA, rohiNI tathA mRgazira / kRttikA 14 ahorAtra, rohiNI 15 ahorAtra tathA mRgazira nakSatra 1 ahorAtra meM parisamApta karatA hai / usa mahIne meM sUrya 20 aMgula adhika puruSachAyApramANa anuparyaTana karatA hai / usa mahIne ke antima dina 8 aMgula adhika tIna pada puruSachAyApramANa porasI hotI hai / hemantakAla ke pauSa mAsa ko cAra nakSatra parisamApta karate haiMmRgazira, ArdrA, punarvasu tathA puSya / mRgazira 14 rAtadina, ArdrA 8 rAtadina, punarvasu 7 rAtadina tathA puSya 1 rAtadina passimApta karatA hai / taba sUrya 24 aMgula adhika puruSachAyApramANa anuparyaTana karatA hai / usa mahIne ke antima dina paripUrNa cAra pada puruSachAyApramANa porasI hotI hai / hemantakAla ke mAgha mAsa ko tIna nakSatra parisamApta karate haiM-puSya, azleSA tathA maghA / puSya 14 rAtadina, azleSA 15 rAtadina tathA maghA 1 rAtadina meM parisamApta karatA hai / taba sUrya 20 aMgula adhika puruSachAyApramANa anuparyaTana karatA hai / usa mahIne ke aMtima dina ATha aMgula adhika tIna pada puruSachAyApramANa porasI hotI hai / hemantakAla ke phAlguna mAsa ko tIna nakSatra parisamApta karate haiM-maghA, pUrvAphAlgunI tathA uttarAphAlgunI / maghA 14 rAtadina, pUrvAphAlgunI 15 rAtadina tathA uttarAphAlgunI 1 rAtadina meM parisamApta karatA hai| taba sUrya solaha aMgula adhika puruSachAyApramANa anuparyaTana karatA hai / usa mahIne ke antima dina cAra aMgula adhika tIna pada puruSachAyApramANa porasI hotI hai / bhagavan ! cAturmAsika grISmakAla ke caitra mAsa ko kitane nakSatra parisamApta karate haiM ? tIna, uttarAphAlgunI, hasta tathA citrA / uttarAphAlgunI 14 rAtadina, hasta 15 rAtadina tathA citrA 1 rAtadina meM parisamApta karatA hai / taba sUrya 12 aMgula adhika puruSachAyApramANa anuparyaTana karatA hai / usa mahIne ke antima dina paripUrNa tIna pada puruSachAyApramANa porasI hotI hai / grISmakAla ke vaizAkha mAsa ko tIna nakSatra parisamApta karate haiM-citrA, svAti tathA vizAkhA / citrA 14 rAtadina, svAti 15 rAtadina tathA vizAkhA 1 rAtadina meM parisamApta karatA hai / taba sUrya ATha aMgula adhika puruSachAyApramANa anuparyaTana karatA hai / usa mahIne ke antima dina ATha aMgula adhika do pada puruSachAyApramANa porasI hotI hai / grISmakAla ke jyeSTha mAsa ko cAra nakSatra parisamApta karate haiM-vizAkhA, anurAdhA, jyeSThA tathA mUla / vizAkhA 14 rAtadina, anurAdhA 8 rAtadina, jyeSThA 7 rAtadina tathA mUla 1 rAtadina meM parisamApta karatA hai / taba sUrya cAra aMgula adhika puruSachAyApramANa anuparyaTana karatA hai / usa mahIne ke antima dina cAra aMgula adhika do pada puruSachAyApramANa porasI hotI hai / grISmakAla ke ASADha mAsa ko tIna nakSatra parisamApta karate haiM-mUla, pUrvASADhA tathA uttarASADhA / mUla 14
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-7/332 127 rAtadina, pUrvASADhA 15 rAtadina tathA uttarASADhA 1 rAtadina meM parisamApta karatA hai / sUrya taba vRtta, samacaurasa, saMsthAnayukta, nyagrodhaparimaNDala-nIce se saMkIrNa, prakAzya vastu ke kalevara ke sadRza AkRtimaya chAyA se yukta anuparyaTana karatA hai / usa mahIne ke antima dina paripUrNa do pada puruSachAyAyukta possiI hotI hai / [33] yoga, devatA, tAre, gotra, saMsthAna, candra-sUrya-yoga, kula, pUrNimA, amAvasyA. chAyA-inakA varNana, uparyukta hai / / 334] solaha dvAra kramazaH isI prakAra hai-candra tathA sUrya ke tArA vimAnoM ke adhiSThAtRdevoM, candra-parivAra, meru se jyotizcakra ke antara, lokAnta se jyotizcakra ke antara, bhUtala se jyotizcakra ke antara tathA chaThA dvAra-nakSatra apane cAra kSetra ke bhItara, bAhara yA Upara calate haiM ? isa sambandha meM varNana hai / [335] jyotiSka vimAnoM ke saMsthAna, jyotiSka devoM kI saMkhyA, candra Adi devoM ke vimAnoM ko karanevAle deva, devagati, devaRddhi, tArAoM ke pArasparika antara, candra Adi kI agramahiSiyoM, Abhyantara pariSat evaM deviyoM ke sAtha bhoga-sAmarthya, jyotiSka devoM ke AyuSya tathA solahavA~ dvAra-jyotiSka devoM ke alpabahutva kA varNana hai / [236] bhagavan ! kSetra kI apekSA se candra tathA sUrya ke adhastana pradezavartI tArA vimAnoM ke adhiSThAtR devoM meM se katipaya kyA dyuti, vaibhava Adi kI dRSTi se candra evaM sUrya se aNu-hIna haiM ? kyA katipaya unake samAna haiM ? kSetra kI apekSA se candra Adi ke vimAnoM ke samazreNIvartI tathA uparitana pradezavartI tArAvimAnoM ke adhiSThAtR devoM meM se katipaya kyA dyuti, vaibhava Adi meM unase nyUna haiM ? kyA katipaya unake samAna haiM ? hA~, gautama ! aisA [337] bhagavan ! aisA kisa kAraNa se hai ? gautama ! pUrva bhava meM una tArAvimAnoM ke adhiSThAtR devoM kA tapa AcaraNa, niyamAnupAlana tathA brahmacarya-sevana jaisA-jaisA ucca yA anucca hotA hai, tadanurUpa unameM dhuti, vaibhava Adi kI daSTi se candra Adi se hInatA-yA tulyatA hotI hai / pUrva bhava meM una devoM kA tapa AcaraNa niyamAnupAlana, brahmacarya-sevana jaisejaise ucca yA anucca nahIM hotA, tadanusAra unameM dyuti, vaibhava Adi kI daSTi se candra Adi se na hInatA hotI hai, na tulyatA hotI hai / / [338] bhagavan ! eka eka candra kA mahAgraha-parivAra, nakSatra-parivAra tathA tArAgaNaparivAra kitanA kor3Akor3I hai ? gautama ! pratyeka candra kA parivAra 88 mahAgraha haiM, 28 nakSatra haiM tathA 66975 kor3Akor3I tArAgaNa haiN| [31] bhagavan ! jyotiSka deva meru parvata se kitane antara para gati karate haiM ? gautama ! 1121 yojana kI dUrI para / jyotizcakra-lokAnta se aloka se pUrva 1111 yojana ke antara para sthita hai / adhastana jyotizcakra dharaNitala se 790 yojana kI U~cAI para gati karatA hai / isI prakAra sUryavimAna dharaNitala se 800 yojana kI U~cAI para, candravimAna 880 yojana kI U~cAI para tathA nakSatra-graha-prakIrNa tAre 900 yojana kI U~cAI para gati karate haiM / jyotizcakra ke adhastanatala se sUryavimAna 10 yojana ke antara para, U~cAI para gati karatA hai / candra-vimAna 90 yojana ke aura prakIrNa tAre 110 yojana ke
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 AgamasUtra - hindI anuvAda antara para, U~cAI para gati karate haiM / sUrya ke vimAna se candramA kA vimAna 80 yojana ke antara para, U~cAI para gati karatA hai / tArArUpa jyotizcakra 100 yojana ke antara para, U~cAI para gati karatA hai / vaha candravimAna se 20 yojana dUrI para, U~cAI para gati karatA hai| [340] bhagavan ! jambUdvIpa meM aThThAIsa nakSatroM meM kaunasA nakSatra sarva maNDaloM ke bhItara, kaunasA nakSatra samasta maNDaloM ke bAhara, kaunasA nakSatra saba maNDaloM ke nIce aura kaunasA nakSatra saba maNDaloM ke Upara hotA huA gati karatA hai ? gautama ! abhijit nakSatra sarvAbhyantara-maNDala meM se, mUla nakSatra saba maNDaloM ke bAhara, bharaNI nakSatra saba maNDaloM ke nIce tathA svAti nakSatra saba maNDaloM ke Upara hotA huA gati karatA hai / bhagavan ! candravimAna kA saMsthAna - kaisA hai ? gautama ! Upara kI ora mu~ha kara rakhe hue Adhe kapittha ke phala ke AkAra kA hai / vaha saMpUrNataH sphaTikamaya hai / ati unnata hai / sUrya Adi sarva jyotiSka devoM ke vimAna isI prakAra ke samajhanA / candravimAna kitanA lambAcaur3A tathA U~cA hai ? [341] gautama ! candravimAna 56 / 61 yojana caur3A, utanA hI lambA tathA 28 /61 yojana UMcA hai / [342] sUryavimAna 48 /61 yojana caur3A, utanA hI lambA tathA 24 / 61 yojana UMcA hai / [343] grahoM, nakSatroM tathA tArAoM ke vimAna kramazaH 2 koza, 1 koza tathA 1/ 2 koza vistIrNa haiM / U~cAI una se AdhI hotI hai / [344] bhagavan ! candravimAna ko kitane hajAra deva parivahana karate haiM ? gautama ! solaha hajAra, candravimAna ke pUrva meM zveta, subhaga, janapriya, suprabha, zaMkha ke madhyabhAga, jame hue dahIM, gAya ke dUdha ke jhAga tathA rajatanikara, ujjvala dIptiyukta, sthira, laSTa, prakoSThaka, vRtta, pIvara, suzliSTa, viziSTa, tIkSNa, daMSTrAoM prakaTita mukhayukta, raktotpala, atyanta komala tAluyukta, ghanIbhUta, zahada kI guTikA sadRza piMgala varNa ke, pIvara, mAMsala, uttama jaMghAyukta, paripUrNa, vipula, kandhoM se yukta, mRdu, vizada, sUkSma, prazasta, lakSaNayukta, uttama varNamaya, kandhoM para uge ayAloM se zobhita ucchrita, sunamita, sujAta, AsphoTita, vajramaya nakhayukta, vajramaya daMSTrAyukta, vajramaya dA~toM vAle, agni meM tapAye hue svarNamaya jihvA tathA tAlu se yukta, tapanIya svarNanirmita yoktraka - ke sAtha suyojita, kAmagama, prItigama, manogama, manorama, amitagati, aparimita bala, vIrya, puruSArtha tathA parAkrama se yukta, ucca gambhIra svara se siMhanAda karate hue, apanI madhura, manohara dhvani dvArA gagana maNDala ko ApUrNa karate hue, dizAoM ko suzobhita karate hue cAra hajAra siMharUpadhArI deva vimAna ke pUrvI pArzva ko parivahana kiye calate haiM / candravimAna ke dakSiNa meM sapheda varNayukta, saubhAgyayukta yAvat ko suzobhita karate hue cAra hajAra gajarUpadhArI deva vimAna ke dakSiNI pArzva ko parivahana karate haiM / candra - vimAna ke pazcima meM sapheda varNayukta, yAvat dizAoM ko suzobhita karate hue cAra hajAra vRSabha-rUpadhArI deva vimAna ke pazcimI pArzva kA parivahana karate haiM / candra - vimAna ke uttara meM zvetavarNayukta, saubhAgyayukta yAvat dizAoM ko suzobhita karate hue cAra hajAra azvarUpadhArI deva vimAna ke uttarI pArzva ko parivahana karate haiM /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-7/345 129 - [345] cAra-cAra hajAra siMharUpadhArI deva, cAra-cAra hajAra gajarUpadhArI deva, cAra-cAra hajAra vRSabharUpadhArI deva tathA cAra-cAra hajAra azvarUpadhArI deva-kula solaha-solaha hajAra deva sUrya vimAnoM kA parivahana karate haiM / grahoM ke vimAnoM kA do-do hajAra siMharUpahadhArI deva, dodo hajAra gajarUpadhArI deva, do-do hajAra vRSabharUpadhArI deva aura do-do hajAra azvarUpadhArI devakula ATha-ATha hajAra deva parivahana karate haiM / [346] nakSatroM ke vimAnoM kA eka-eka hajAra siMharUpadhArI deva, eka-eka hajAra gajarUpadhArI deva eka-eka hajAra vRSabharUpadhArI deva evaM eka-eka hajAra azvarUpadhArI deva-kula cAra-cAra hajAra deva parivahana karate haiM / tAroM ke vimAnoM kA pA~ca-pA~ca sau siMharUpadhArI deva, pA~ca-pA~ca sau gajarUpadhArI deva, pA~ca-pA~ca sau vRSabharUpadhArI deva tathA pA~ca-pA~ca sau azvarUpadhArI deva-kula do-do hajAra deva parivahana karate haiM / [347] uparyukta candra-vimAnoM ke varNana ke anurUpa sUrya-vimAna yAvat tArA-vimAnoM kA varNana hai / [348] bhagavan ! ina candroM, sUryoM, grahoM, nakSatroM tathA tAroM meM kauna sarvazIghragati haiM ? kauna sarvazIghratara gatiyukta haiM ? gautama ! candroM kI apekSA sUrya, sUryoM kI apekSA graha, grahoM kI apekSA nakSatra tathA nakSatroM kI apekSA tAre zIghra gatiyukta haiM / inameM candra sabase alpa yA mandagatiyukta haiM tathA tAre sabase adhika zIghragatiyukta haiM / [349] ina candroM, sUryoM, grahoM, nakSatroM tathA tAroM meM kauna sarvamaharddhika haiM ? kauna sabase alpa RddhizAlI haiM ? gautama ! tAroM se nakSatra, nakSatroM se graha, grahoM se sUrya tathA sUryo se candra adhika RddhizAlI haiM | tAre sabase kama RddhizAlI tathA candra sabase adhika RddhizAlI haiN| [350] bhagavan ! jambUdvIpa meM eka tAre se dUsare tAre kA kitanA antara hai ? gautama ! antara do prakAra kA hai-vyAghAtika aura niyAghAtika / eka tAre se dUsare tAre kA nirvyAghAtika antara jaghanya 500 dhanuSa tathA utkRSTa 2 gavyUta hai / eka tAre se dUsare tAre kA vyAghAtika antara jaghanya 266 yojana tathA utkRSTa 12242 yojana hai / / [351] bhagavan ! jyotiSka devoM ke indra, jyotiSka devoM ke rAjA candra ke kitanI agramahiSiyAM haiM ? gautama ! cAra, -candraprabhA, jyotsanAbhA, arcimAlI tathA prabhaMkarA / unameM se eka-eka agramahiSI kA cAra-cAra hajAra devI-parivAra hai / eka-eka agramahiSI anya sahasra deviyoM kI vikarvaNA karane meM samartha hotI hai / yoM vikarvaNA dvArA solaha hajAra deviyA~ niSpanna hotI haiM / bhagavan ! kyA jyotiSkendra, jyotiSkarAja candrAvataMsaka vimAna meM candrA rAjadhAnI meM sudharmAsabhA meM apane antaHpura ke sAtha nATya, gIta, vAdya Adi kA Ananda letA huA divya bhoga bhogane meM samartha hotA hai ? gautama ! aisA nahIM hotA kyoMkI-jyotiSkendra, jyotiSkarAja candra ke candrAvataMsaka vimAna meM candrA rAjadhAnI meM sudharmAsabhA meM mANavaka nAmaka caityastaMbha hai / usa para vajramaya golAkAra sampuTarUpa pAtroM meM bahuta sI jina-sakthiyA~ haiM / ve candra tathA anya bahuta se devoM evaM deviyoM ke lie arcanIya tathA paryupAsanIya haiM / vaha vahA~ kevala apanI parivAra-Rddhi-yaha merA antaHpura hai, maiM inakA svAmI hUM-yoM apane vaibhava tathA prabhutva kI sukhAnubhUti kara sakatA hai, maithunasevana nahIM karatA / saba grahoM Adi kI
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 AgamasUtra - hindI anuvAda vijayA, vaijayantI, jayantI tathA aparAjitA nAmaka cAra cAra agramahiSiyA~ haiM / yoM 176 grahoM kI inhIM nAmoM kI agramahiSiyA~ haiM / [352-354] aGgAraka, vikAlaka, lohitAGka, zanaizcarasa Adhunika, prAdhunika, kaNa, kaNaka, kaNakaNaka, kaNavitAnaka, kaNasantAnaka. soma, sahita, AzvAsana, kAryopaga, kurburaka, ajakaraka, dundubhaka, zaMkha, zaMkhanAbha, zaMkhavarNAbha- / yoM bhAvaketu paryanta grahoM kA uccAraNa karanA / una sabakI agramahiSiyA~ uparyukta nAmoM kI haiM / [355 ] bhagavan ! candra -vimAna meM devoM kI sthiti kitane kAla kI hotI hai ? gautama ! candra - vimAna meM devoM kI sthiti jaghanya - 1/4 palyopama tathA utkRSTa eka lAkha varSa adhika eka palyopama, deviyoM kI sthiti jaghanya 1/4 palyopama tathA utkRSTa - pacAsa hajAra varSa adhika ardha palyopama hotI hai / sUrya - vimAna meM devoM kI sthiti jaghanya 1/4 palyopama tathA utkRSTa eka hajAra varSa adhika eka palyopama, deviyoM kI sthiti jaghanya 1/4 palyopama tathA utkRSTa pA~casau varSa adhika ardha palyopama hotI hai / graha vimAna meM devoM kI sthiti jaghanya 1/4 palyopama tathA utkRSTa eka palyopama / deviyoM kI sthiti jaghanya 1/4 palyopama tathA utkRSTa kucha adhika 1/4 palyopama hotI hai / [356] nakSatroM ke adhidevatA - isa prakAra haiM- abhijit ke brahmA, zravaNa ke viSNu, dhaniSThA ke vasu, zatabhiSak ke varuNa, pUrvabhAdrapadA ke aja, uttarabhAdrapadA ke vRddhi, revatI ke pUSA, azvinI ke azva, bharaNI ke yama, kRttikA ke agni, rohiNI ke prajApati, mRgazira ke soma, ArdrA ke rudra, punarvasu ke aditi, puSya ke bRhaspati aura azleSA ke adhidevatA sarpa hai / tathA [357] maghA ke pitA, pUrvaphAlgunI ke bhaga, uttaraphAlgunI ke aryamA, hasta ke savitA, citrA ke tvaSTA, svAti ke vAyu, vizAkhA ke indrAgnI, anurAdhA ke mitra, jyeSThA ke indra, mUla ke nirRti, pUrvASADhA ke Apa tathA uttarASADhA ke adhidevatA vizve hai / [ 358] yaha saMgrahaNI gAthAeM hai / [359] bhagavan ! candra, sUrya, graha, nakSatra tathA tArAoM meM kauna kinase alpa, bahuta, tulya tathA vizeSAdhika haiM ? gautama ! candra aura sUrya tulya haiM / ve sabase kama haiN| unase nakSatra saMkhyeya guNe haiM / nakSatroM se graha saMkhyeya gune haiM / gahoM se tAre saMkhyeya gune haiM / [360] bhagavan jambUdvIpa meM jaghanya tathA utkRSTa kitane tIrthaMkara haiM ? gautama ! jaghanya cAra tathA utkRSTa cautIsa tIrthaMkara hote haiM / jambUdvIpa meM cakravartI kama se kama cAra tathA adhika se adhika tIsa hote haiM / jitane cakravartI hote haiM, utane hI baladeva hote haiM, vAsudeva bhI utane hI hote haiM / jambUdvIpa meM nidhi - ratna 306 hote haiM / usameM kama se kama 36 tathA adhika se adhika 270 nidhi - ratna yathAzIghra paribhoga-upayoga meM Ate haiM / [361] bhagavan ! jambUdvIpa meM kitane sau paJcendriya-ratna hote haiM ? 210 haiM / usameM kama se kama 28 aura adhika se adhika 210 paJcendriya- ratna yathAzIghra paribhoga meM Ate haiN| [362 ] bhagavan ! jambUdvIpa meM kitane sau ekendriya ratna hote haiM ? 210 haiM / usameM1 kama se kama 28 tathA adhika se adhika 210 ekendriya-ratna yathAzIghra paribhoga meM Ate haiN| bhagavan ! jambUdvIpa kI lambAI-caur3AI, paridhi, bhUmigata gaharAI, U~cAI kitanI hai ?
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbUdvIpaprajJapti-7/362 131 gautama ! jambUdvIpa kI lambAI-caur3AI 1,00,000 yojana tathA paridhi 3,16,227 yojana 3 koza 128 dhanuSa kucha adhika 13 / / aMgula hai / isakI bhUmigata gaharAI 1000 yojana, U~cAI kucha adhika 99,000 yojana tathA bhUmigata gaharAI aura U~cAI donoM milAkara kucha adhika 1,00,000 yojana hai / 363] bhagavan ! kyA jambUdvIpa pRthvI-pariNAma hai, apa-pariNAma hai, jIva-pariNAma hai, pudgalapariNAma hai ? gautama ! pRthvI, jala, jIva tathA pudgalapiNDamaya bhI hai / bhagavan ! kyA jambUdvIpa meM sarvaprANa, sarvajIva, sarvabhUta, sarvasattva-ye saba pRthvIkAyika, apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika tathA vanaspatikAyika ke rUpa meM pUrvakAla meM utpanna hue haiM ? hA~, gautama ! ve aneka bAra athavA ananta bAra utpanna hue haiM / 364) bhagavan ! jambUdvIpa 'jambUdvIpa' kyoM kahalAtA hai ? gautama ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM sthAna-sthAna para bahuta se jambU vRkSa haiM, jambU vRkSoM se ApUrNa vana haiM, vana-khaNDa haiMve apanI sundara lumbiyoM tathA maJjariyoM ke rUpa meM mAno zirobhUSaNa dhAraNa kiye rahate haiM / ve apanI zrI dvArA atyanta sobhita hote hue sthita haiM / jambU sudarzanA para parama RddhizAlI, palyopama-AyuSyayukta anAhata nAmaka deva nivAsa karatA hai / gautama ! isI kAraNa vaha jambUdvIpa kahA jAtA hai| 365] Arya jambU ! mithilA nagarI meM maNibhadra caitya meM bahuta-se zramaNoM, zramaNiyoM, zrAvakoM, zrAvikAoM, devoM, deviyoM kI pariSad ke bIca zramaNa bhagavAn mahAvIra ne zastraparijJAdi ko jyoM zrutaskandhAdi meM jambUdvIpaprajJapti kA AkhyAna kiyA bhASaNa kiyA nirUpaNa kiyA, prarUpaNa kiyA / vismaraNazIla zrotRvRnda para anugraha kara artha, tAtparya, hetu, prazna, pRSTa artha ke pratipAdana, kAraNa tathA vyAkaraNa spaSTIkaraNa dvArA prastuta zAstra kA bAra bAra upadeza kiyaa| | 18 | jambUdvIpaprajJapti-upAMgasUtra-7-hindI anuvAda pUrNa |
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 AgamasUtra-hindI anuvAda namo namo nimmaladasaNassa |19| nirayAvalikA upAMgasUtra-8-hindI anuvAda ( adhyayana-1-kAla [1] zrutadevatA ko namaskAra / usa kAla usa samaya meM rAjagRha nagara thA / vaha RddhisamRddhi se sampanna thA / usake uttara-pUrva meM guNazilaka caitya thA / vahA~ uttama azoka vRkSa thA aura usake nIce eka pRthvIzilApaTTaka rakhA thA / [2] usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke aMtevAsI jAti, kula sampanna Arya sudharmAsvAmI anagAra yAvat pAMca sau anagAroM ke sAtha pUrvAnupUrvI ke krama se calate hue jahA~ rAjagRha nagara padhAre yAvat yathA-pratirUpa avagraha prApta karake saMyama evaM tapazcaryA se yAvat AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / darzanArtha pariSad nikalI, dharmopadeza diyA, pariSad vApisa lauTI / [3] usa kAla aura usa samaya meM Arya sudharmAsvAmI anagAra ke ziSya samacaturasrasaMsthAna vAle yAvat apane antara meM vipula tejolezyA ko samAhita kiye hue jambU anagAra Arya sudharmAsvAmI ke thor3I dUrI para Upara ko ghuTane kie hue the / [4] usa samaya jambUsvAmI ko zraddhA-saMkalpa utpanna huA yAvat paryupAsanA karate hue unhoMne kahA 'bhadanta ! zramaNa yAvat muktiprApta bhagavAn mahAvIra ne upAMgoM kA kyA artha kahA hai ? he jambU ! upAMgo ke pA~ca varga kahe haiM / nirayAvalikA, kalpAvataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA aura vRSNidazA / [5] he bhadanta ! zramaNa yAvata mokSaprApta bhagavAna ne nirayAvalikA nAmaka prathama upAMgavarga ke kitane adhyayana kahe hai ? he jambU ! bhagavAn mahAvIra ne prathama upAMga nirayAvaliyAke dasa adhyayana kahe haiM-kAla, sukAla, mahAkAla, kRSNa, sukRSNa, mahAkRSNa, vIrakRSNa, rAmakRSNa, pitRsena aura mahAsenakRSNa / jambU anagAra ne punaH kahA-bhagavAn mahAvIra ne nirayAvalikA ke dasa adhyayana kahe hai to prathama adhyayana kA kyA artha batAyA hai ? -usa kAla aura usa samaya meM isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM Rddhi Adi se sampanna campA nagarI thI / usake uttara-pUrva digbhAga meM pUrNabhadra caitya thA / zreNika rAjA kA putra evaM celanA devI kA aMgajAta-kUNika mahAmahimAzAlI rAjA thA / kUNika rAjA kI rAnI padmAvatI thI / vaha atIva sukumAla aMgopAMgoM vAlI thI / usI campA nagarI meM zreNika rAjA kI patnI aura kUNika rAjA kI choTI mAtA kAlI nAma kI rAnI thI, jo hAtha paira Adi sukomala aMgapratyaMgoM vAlI thI yAvat surUpA thI / [6] usa kAlI devI kA putra kAla nAmaka kumAra thA / vaha sukomala yAvat rUpasaundaryazAlI thA / tadanantara kisI samaya kAlakumAra 3000 hAthiyoM, 3000 rathoM, 3000 azvoM aura tIna koTi manuSyoM ko lekara garuDavyUha meM, gyArahaveM khaNDa-aMza ke bhAgIdAra kUNika rAjA ke sAtha rathamUsala saMgrAma meM pravRtta huA /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ nisyAvalikA-1/7 133 [7] taba eka bAra apane kuTumba - parivAra kI sthiti para vicAra karate hue kAlI devI ke mana meM isa prakAra kA saMkalpa utpanna huA- 'merA putrakumAra kAla 3000 hAthiyoM Adi ko lekara yAvat rathamUsala saMgrAma meM pravRtta huA hai / to kyA vaha vijaya prApta karegA athavA nahIM ? vaha jIvita rahegA athavA nahIM ? zatru ko parAjita karegA yA nahIM ? kyA maiM kAla kumAra ko jIvita dekha sakUMgI ?' ityAdi vicAroM se vaha udAsa ho gaI / nirutsAhita - sI hotI huI yAvat ArtadhyAna meM magna ho gaI / usI samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra kA campA nagarI meM padArpaNa huA / vandanA - namaskAra karane evaM dharmopadeza sunane ke lie jana pariSad nikalI / taba vaha kAlI devI bhI isa saMvAda ko jAna kara harSita huI aura use isa prakAra kA Antarika yAvat saMkalpa-vicAra utpanna huA / tathArUpa zramaNa bhagavantoM kA nAmazravaNa hI mahAn phalaprada haiM to unake samIpa pahu~ca kara vandana - namaskAra karane ke phala ke viSaya meM to kahanA hI kyA hai ? yAvat maiM zramaNa bhagavAn ke samIpa jAU~, yAvat unakI paryupAsanA karU~ aura unase pUrvollikhita prazna pUcha~ / kAlI rAnI ne kauTumbika puruSo ko bulAyA / AjJA dI - 'devAnupriyo ! zIghra hI dhArmika kAryoM meM prayoga kiye jAne vAle zreSTha ratha ko jota kara lAo / " tatpazcAt snAna kara evaM balikarma kara kAlI devI yAvat mahAmUlyavAn kintu alpa AbhUSaNoM se vibhUSita ho aneka kubjA dAsiyoM yAvat mahattarakavRnda ko sAtha lekara antaHpura se nikalI / apane parijanoM evaM parivAra se pariveSTita hokara jahA~ pUrNabhadra caitya thA, vahA~ pahu~cI / tIrthaMkaroM ke chatrAdi atizayoM-prAtihAryoM ke dRSTigata hote hI dhArmika zreSTha ratha ko rokA / dhArmika zreSTha ratha se nIce utarI aura zramaNa bhagavAn mahAvIra birAjamAna the, vahA~ pahu~cI / tIna bAra AdakSiNa pradakSiNA karake vandanA - namaskAra kiyA aura vahIM baiTha kara saparivAra bhagavAn kI dezanA sunane ke lie utsuka hokara vinayapUrvaka paryupAsanA karane lagI / tatpazcAt zramaNa bhagavAn ne yAvat usa kAlI devI aura vizAla janapariSad ko dharmadezanA sunAI isake bAda zramaNa bhagavAn mahAvIra se dharmazravaNa kara aura use hRdaya meM avadhArita kara kAlI rAnI ne harSita, saMtuSTa yAvat vikasitahRdaya hokara zramaNa bhagavAn ko tIna vAra vaMdana - namaskAra karake kahA - bhadanta ! merA putra kAla kumAra rathamUsala saMgrAma meM pravRtta huA hai, to kyA vaha vijayI hogA athavA nahIM ? yAvat kyA maiM kAla kumAra ko jIvita dekha sakUMgI ? zramaNa bhagavAn ne kAlI devI se kahA- kAlI ! tumhArA putra kAlakumAra, jo yAvat kUNika rAjA ke sAtha rathamUsala saMgrAma meM jUjhate hue vIravaroM ko Ahata, mardita, ghAtita karate hue aura unakI saMketasUcaka dhvajA - patAkAoM ko bhUmisAt karate hue -dizA vidizAoM ko lokazUnya karate hue ratha se ratha ko ar3Ate hue ceTaka rAjA ke sAmane AyA / taba ceTaka rAjA krodhAbhibhUta ho yAvat misa misAte hue dhanuSa ko uThAyA / vANa ko hAtha meM liyA, dhanuSa para bANa car3hAyA, use kAna taka khIMcA aura eka hI vAra meM Ahata karake, raktaraMjita karake niSprANa kara diyA / ataeva he kAlI vaha kAla kumAra maraNa ko prApta ho gayA hai| aba tuma kAla kumAra ko jIvita nahIM dekha sakatI ho / * zramaNa bhagavAn mahAvIra ke isa kathana ko sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake kAlI
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 AgamasUtra-hindI anuvAda rAnI ghora putra-zoka se abhibhUta, campakalatA ke samAna pachAr3a khAkara dhar3Ama-se sarvAMgo se pRthvI para gira par3I / kucha samaya ke pazcAt jaba kAlI devI kucha Azvasta huI taba khar3I huI aura bhagavAn ko vaMdana-namaskAra karake isa prakAra kahA-'bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! aisA hI hai, bhagavan ! yaha avitatha, hai / asaMdigdha hai / yaha satya hai / yaha bAta aisI hI hai, jaisI Apane batalAI hai / usane zramaNa bhagavAn ko punaH vaMdana-namaskAra kiyaa| usI dhArmika yAna para ArUDha hokara, vApisa lauTa gii| [4] bhagavAn gautama, zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samIpa Ae aura vaMdana-namaskAra karake apanI jijJAsA vyakta karate hue kahA-bhagavan ! jo kAla kumAra sthamUsala saMgrAma karate hue ceTaka rAjA ke eka hI AghAta-se raktaraMjita ho, jIvanarahita hokara mRtyu ko prApta karake kahA~ gayA hai ? kahA~ utpanna huA hai ? bhagavAn ne gautamasvAmI se kahA-'gautama ! yuddhapravRtta vaha kAlakumAra jIvanarahita hokara kAlamAsa meM kAla karake cauthI paMkaprabhA pRthvI ke hemAbha naraka meM dasa sAgaropama kI sthiti vAle nairayikoM meM nAraka rUpa meM utpanna huA hai / [1] gautama ne punaH pUchA-bhadanta ! kisa prakAra ke bhoga-saMbhogoM ko bhogane se, kaisekaise ArambhoM aura Arambha-samAraMbhoM se tathA kaise AcArita azubha karmoM ke bhAra se maraNa karake vaha kAla kumAra cauthI paMkaprabhApRthvI meM yAvat nairayika rUpa se utpanna huA hai ? bhagavAn ne batAyA-gautama ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA / vaha nagara vaibhava se sampanna, zatruoM ke bhaya se rahita aura dhana-dhAnyAdi kI samRddhi se yukta thA / usa rAjagRha nagara meM himavAn zaila ke sadRza mahAn zreNika rAjA rAjya karatA thA / zreNika rAjA kI aMga-pratyaMgoM se sukumAla nandA rAnI thI, jo mAnavIya kAmabhogoM ko bhogatI huI yAvat samaya vyatIta karatI thI / usa zreNika rAjA kA putra aura nandA rAnI kA Atmaja abhaya kumAra thA, jo sukumAla yAvat surUpa thA tathA sAma, dAma, bheda aura daNDa kI rAjanIti meM citta sArathi ke samAna niSNAta thA yAvat rAjyadhurA-zAsana kA cintaka thA / usa zreNika rAjA kI celanA rAnI bhI thI / vaha sukumAla hAtha-paira vAlI thI yAvat sukhapUrvaka vicaraNa karatI thI / kisI samaya zayanagRha meM cintAoM Adi se mukta sukha-zayyA para sote hue vaha celanA devI prabhAvatI devI ke samAna svapna meM siMha ko dekhakara jAgRta huI, yAvat svapna-pAThakoM ko AmaMtrita karake rAjA ne usakA phala pUchA / svapnapAThakoM ne svapna kA phala batalAyA / svapna-pAThakoM ko vidA kiyA yAvat celanA devI una svapnapAThakoM ke vacanoM ko saharSa svIkAra karake apane vAsabhavana meM calI gii| [10] tatpazcAt paripUrNa tIna mAsa bItane para celanA devI ko isa prakAra kA dohada utpanna huA-ve mAtAe~ dhanya haiM yAvat ve puNyazAlinI haiM, unhoMne pUrva meM puNya upArjita kiyA hai, unakA vaibhava saphala hai, mAnavajanma aura jIvana kA, suphala prApta kiyA hai jo zreNika rAjA kI udarAvalI ke zUla para seke hue, tale hue, bhUne hue mAMsa kA tathA surA yAvat madhu, meraka, madya, sIdhu aura prasannA nAmaka madirAoM kA AsvAdana yAvat visvAdana tathA upabhoga karatI huI aura apanI saheliyoM ko Apasa meM vitarita karatI huI apane dohada ko pUrNa karatI haiM
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirayAvalikA-1/10 135 kintu isa ayogya evaM aniSTa dohada ke pUrNa na hone se celanA devI zuSka, pIr3ita, mAMsarahita, jIrNa aura jIrNa zarIra vAlI ho gaI, nisteja, dIna, vimanaske jaisI ho gaI, vivarNamukhI, netra aura mukhakamala ko namAkara yathocita puSpa, vastra, gandha, mAlA aura alaMkAroM kA upabhoga nahIM karatI huI, murajhAI huI, AhatamanorathA yAvat cintAzoka-sAgara meM nimagna ho, hathelI para mukha ko TikAkara ArtadhyAna meM DUba gaI / taba celanA devI kI aMgaparicArikAoM ne celanA devI ko sUkhI-sI, bhUkha se grasta-sI yAvat cintita dekhA / ve zreNika rAjA ke pAsa pahu~cI / unhoMne donoM hAtha jor3akara mastaka para aMjali karake zreNika rAjA se kahA-'svAmin ! na mAlUma kisa kAraNa se celanA devI zuSka-bubhukSita jaisI hokara yAvat ArtadhyAna meM DUbI zreNika rAjA una aMgaparicArikAoM kI isa bAta ko sunakara aura samajhakara AkulavyAkula hotA huA, celanA devI ke pAsa AyA / celanA devI ko sUkhI-sI, bhUkha se pIr3ita jaisI, yAvat ArtadhyAna karatI huI dekhakara bolA-'devAnupriye ! tuma kyoM zuSkazarIra, bhUkhIsI yAvat cintAgrasta ho rahI ho ?' lekina celanA devI ne zreNika rAjA ke isa prazna kA Adara nahIM kiyA, vaha cupacApa baiThI rahI / taba zreNika rAjA ne punaH dUsarI bAra aura phira tIsarI bAra bhI yahI prazna celanA devI se pUchA aura kahA-devAnupriye ! kyA maiM isa bAta ko sunane ke yogya nahIM hU~ jo tuma mujhase ise chipA rahI ho ? celanA devI ne zreNika rAjA se kahA-'svAmin ! bAta yaha hai ki usa udAra yAvat mahAsvapna ko dekhane ke tIna mAsa pUrNa hone para mujhe isa prakAra kA yaha dohada utpanna huA hai-'ve mAtAe~ dhanya haiM jo ApakI udarAvali ke zUla para seke hue yAvat mAMsa dvArA tathA madirA dvArA apane dohada ko pUrNa karatI haiM / ' lekina svAmin ! usa dohada ko pUrNa na kara sakane ke kAraNa maiM zuSkazarIrI, bhUkhI-sI yAvat cintita ho rahI huuN| taba zreNika rAjA ne celanA devI kI ukta bAta ko sunakara use AzvAsana dete hue kahA-devAnupriye ! tuma hatotsAha evaM cintita na hoo / maiM koI aisA upAya karUMgA jisase tumhAre dohada kI pUrti ho sakegI / aisA kahakara celanAdevI ko iSTa, kAnta, priya, manojJa, maNAma, prabhAvaka, kalyANaprada, ziva, dhanya, maMgalarUpa mRdu-madhura vANI se Azvasta kiyA / vaha celanA devI ke pAsa se nikalakara bAhya sabhAbhavana meM uttama siMhAsana ke pAsa AyA / Akara pUrva kI ora mukha karake AsIna ho gayA / vaha dohada kI saMpUrti ke lie AyoM se upAyoM se autpattikI, vainayikI, kArmikI aura pAriNAmikI-buddhiyoM se vAraMvAra vicAra karate hue bhI isake Aya-upAya, sthiti evaM niSpatti ko samajha na pAne ke kAraNa utsAhahIna yAvat cintAgrasta ho uThA / idhara abhayakumAra snAna karake yAvat apane zarIra ko alaMkRta karake apane AvAsagRha se bAhara nikalA / jahA~ zreNika rAjA thA, vahA~ AyA / usane zreNika rAjA ko nirutsAhita jaisA dekhA, yaha dekhakara vaha bolA-tAta ! pahale jaba kabhI Apa mujhe AtA huA dekhate the to harSita yAvat santuSTahRdaya hote the, kintu Aja aisI kyA bAta hai jo Apa udAsa yAvat cintA meM DUbe hue haiM ? tAta ! yadi maiM isa artha ko sunane ke yogya hU~ to Apa
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 AgamasUtra - hindI anuvAda satya evaM binA kisI saMkoca - saMdeha ke kahie, jisase maiM usakA hala karane kA upAya karU~ / abhayakumAra ke kahane para zreNika rAjA ne abhayakumAra se kahA- putra ! hai putra ! tumhArI vimAtA celanA devI ko usa udAra yAvat mahAsvapna ko dekhe tIna mAsa bItane para yAvat aisA dohada utpanna huA hai ki jo mAtAe~ merI udarAvali ke zUlita Adi mAMsa se apane dohada ko pUrNa karatI hai - Adi / lekina celanA devI usa dohada ke pUrNa na ho sakane ke kAraNa zuSka yAvat cintita ho rahI hai / isalie putra ! usa dohada kI pUrti ke nirmita AyoM yAvat sthiti ko samajha nahIM sakane ke kAraNa maiM bhagnamanoratha yAvat cintita ho rahA hU~ / zreNika rAjA ke isa manogata bhAva ko sunane ke bAda abhayakumAra ne zreNika rAjA se kahA - 'tAta ! Apa bhagnamanoratha yAvat cintita na hoM, maiM aisA koI jatana karUMgA ki jisase merI choTI mAtA celanA devI ke usa dohada kI pUrti ho sakegI / ' zreNika rAjA ko Azvasta karane ke pazcAt abhayakumAra jahA~ apanA bhavana thA vahA~ AyA / Akara gupta rahasyoM ke jAnakAra Antarika vizvasta puruSoM ko bulAyA aura unase kahA- tuma jAo aura sUnAgAra meM jAkara gIlA mAMsa, rudhira aura vastipuTaka lAo / ve rahasyajJAtA puruSa abhayakumAra kI isa bAta ko sunakara harSita evaM saMtuSTa hue yAvat abhayakumAra ke pAsa se nikale / gIlA mAMsa, rakta evaM vastipuTaka ko liyA / jahA~ abhayakumAra thA, vahA~ Akara donoM hAtha jor3akara yAvat usa mAMsa, rakta evaM vastipuTaka ko rakha diyA / taba abhayakumAra ne usa rakta aura mAMsa meM se thor3A bhAga kaiMcI se kATA / jahA~ zreNika rAjA thA, vahA~ AyA aura zreNika rAjA ko ekAnta meM zaiyA para cita liTAyA / zreNika rAjA kI udarAvalI para usa Ardra rakta-mAMsa ko phailA diyA aura phira vastipuTaka ko lapeTa diyA / vaha aisA pratIta hone lagA jaise rakta dhArA baha rahI ho / aura phira Upara ke mAle meM celanA devI ko avalokana karane ke Asana se baiThAyA, baiThAkara celanA devI ke ThIka nIce sAmane kI ora zreNika rAjA ko zaiyA para cita liTA diyA / kataranI se zreNika rAjA kI udarAvalI kA mAMsa kATA, kATakara use eka bartana meM rakhA / taba zreNika rAjA ne jhUTha-mUTha mUrcchita hone kA dikhAvA kiyA aura usake bAda kucha samaya ke anantara Apasa meM bAtacIta karane meM lIna ho gae / tatpazcAt abhayakumAra ne zreNika rAjA kI udarAvalI ke mAMsa khaNDoM ko liyA, lekara jahA~ celanA devI thI, vahA~ AyA aura Akara celanA devI ke sAmane rakha diyA / taba celanA devI zreNika rAjA ke usa udarAvalI ke mAMsa se yAvat apanA dohada pUrNa kiyA / dohada pUrNa hone para celanA devI kA dohada saMpanna, sammAnita aura nivRtta ho gayA / taba vaha usa garbha kA sukhapUrvaka vahana karane lagI / I [11] kucha samaya vyatIta hone ke bAda eka bAra celanA devI ko madhya rAtri meM jAgate hue isa prakAra kA yaha yAvat vicAra utpanna huA - 'isa bAlaka ne garbha meM rahate hI pitA kI udarAvala kA mAMsa khAyA hai, ataeva isa garbha ko naSTa kara denA, girA denA, galA denA evaM vidhvasta kara denA hI mere lie zreyaskara hogA, usane aisA nizcaya karake bahuta sI garbha ko naSTa karanevAlI yAvat vidhvasta karanevAlI auSadhiyoM se usa garbha ko naSTa yAvat vidhvasta karanA
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirayAvalikA-1/11 137 cAhA, kintu vaha garbha naSTa nahIM huA, na girA, na galA aura na vidhvasta hI huA / tadanantara jaba celanA devI usa garbha ko yAvat vidhvasta karane meM samartha nahIM huI taba zrAnta, klAnta, khinna aura udAsa hokara anicchApUrvaka vivazatA se dussaha Artta dhyAna se grasta ho usa garbha ko parivahana karane lagI / [12] tatpazcAt nau mAsa pUrNa hone para celanA devI ne eka sukumAra evaM rUpavAn bAlaka kA prasava kiyA - pazcAt celanA devI ko vicAra AyA- 'yadi isa bAlaka ne garbha meM rahate hI pitA kI udarAvali kA mAMsa khAyA hai, to ho sakatA hai ki yaha bAlaka saMvardhita hone para hamAre kula kA bhI aMta karane vAlA ho jAya ! ataeva isa bAlaka ko ekAnta ukarar3e meM pheMka denA hI ucita hogA / ' isa prakAra kA saMkalpa karake apanI dAsa- ceTI ko bulAyA, usase kahA- tuma jAo aura isa bAlaka ko ekAnta meM ukarar3eM meM pheMka Ao / ' tatpazcAt usa dAsa ceTI ne celanA devI kI isa AjJA ko sunakara donoM hAtha jor3a yAvat celanA devI kI isa AjJA ko vinayapUrvaka svIkAra kiyA / vaha azoka vATikA meM gaI aura usa bAlaka ko ekAnta meM ukarar3e para pheMka diyA / usa bAlaka ke ekAnta meM ukarar3e para pheMke jAne para vaha azoka vATikA prakAza se vyApta ho gaI / isa samAcAra ko sunakara rAjA zreNika azoka vATikA meM pahuMcA / vahA~ usa bAlaka ko dekhakara krodhita ho uThA yAvat ruSTa, kupita aura caMDikAvat raudra hokara dA~toM ko misamisAte hue usa bAlaka ko usane hatheliyoM meM le liyA aura jahA~ celanA devI thI, vahA~ AyA / celanA devI ko bhale-bure zabdoM se phaTakArA, puruSa vacanoM se apamAnita kiyA aura dhmkaayaa| phira kahA- 'tumane kyoM mere putra ko ekAnta- ukarar3e para phikavAyA ?' celanA devI ko bhalIburI saugaMdha - dilAI aura kahA- devAnupriye ! isa bAlaka kI dekharekha karatI huI isakA pAlanapoSaNa karo aura saMvardhana karo / taba celanA devI ne zreNika rAjA ke isa Adeza ko sunakara lajjita, pratADita aura aparAdhinI-sI ho kara donoM hAtha jor3akara zreNika rAjA ke Adeza ko vinayapUrvaka svIkAra kiyA aura anukrama se usa bAlaka kI dekharekha, lAlana-pAlana karatI huI vardhita karane lagI / [13] ekAnta ukarar3e para phaiMke jAne ke kAraNa usa bAlaka kI aMgulI kA Age kA bhAga murge kI coMca se chila gayA thA aura usase bAra-bAra pIva aura khUna bahatA rahatA thA / isa kAraNa vaha bAlaka vedanA se cIkha-cIkha kara rotA thA / usa bAlaka ke rone ko suna aura samajhakara zreNika rAjA bAlaka ke pAsa AtA aura use godI meM letA / lekara usa aMgulI ko mukha meM letA aura usa pIva aura khUna ko mukha se cUsa letA, aisA karane se vaha bAlaka zAMti kA anubhava kara cupa zAMta ho jAtA / isa prakAra jaba jaba bhI vaha bAlaka vedanA ke kAraNa jora-jora se rone lagatA, taba-taba zreNika rAjA usI prakAra cUsatA yAvat vedanA zAMta ho jAne se vaha cupa ho jAtA thA / tatpazcAt usa bAlaka ke mAtA-pitA ne tIsare dina candra sUrya darzana kA saMskAra kiyA, yAvat gyAraha dina ke bAda bArahaveM dina isa prakAra kA guNa - niSpanna nAmakaraNa kiyA- isa bAlaka kA nAma 'kUNika' ho / isa prakAra usa bAlaka ke mAtA-pitA ne usakA
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 AgamasUtra-hindI anuvAda 'kUNika' yaha nAmakaraNa kiyA / tatpazcAt usa bAlaka kA janmotsava Adi manAyA gayA / yAvat meghakumAra ke samAna rAjaprAsAda meM Amoda-pramodapUrvaka samaya vyatIta karane lagA / mAtA-pitA ne ATha-ATha vastue~ prItidAna meM pradAna kii| [14] tatpazcAt usa kumAra kUNika ko kisI samaya madhyarAtri meM yAvat aisA vicAra AyA ki zreNika rAjA ke vighna ke kAraNa maiM svayaM rAjyazAsana aura rAjyavaibhava kA upabhoga nahIM kara pAtA hU~, ataeva zreNika rAjA ko ber3I meM DAla denA aura mahAn rAjyAbhiSeka se apanA abhiSeka kara lenA mere lie zreyaskara hogA / usane isa prakAra kA saMkalpa kiyA aura zreNika rAjA ke antara, chidra aura viraha kI tAka ke rahatA huA samaya-yApana karane lgaa| tatpazcAt zreNika rAjA ke avasaroM yAvat marmoM ko jAna na sakane ke kAraNa kUNika kumAra ne eka dina kAla Adi dasa rAjakumAroM ko apane ghara AmaMtrita kiyA aura unako apane vicAra batAe zreNika rAjA ke kAraNa hama svayaM rAjazrI kA upabhoga aura rAjya kA pAlana nahIM kara pA rahe haiM / isalie he devAnupriyo ! hamAre lie zreyaskara yaha hogA ki zreNika rAjA ko ber3I meM DAlakara aura rAjya, rASTra, bala, vAhana, koSa, dhAnyabhaMDAra aura janapada ko gyAraha bhAgoM meM bAMTa karake hama loga svayaM rAjazrI kA upabhoga kareM aura rAjya kA pAlana kareM / kUNika kA kathana sunakara una kAla Adi dasa rAjaputroM ne usake isa vicAra ko vinayapUrvaka svIkAra kiyA / kUNikakumAra ne kisI samaya zreNika rAjA ke aMdarUnI rahasyoM ko jAnA aura zreNika rAjA ko ber3I se bA~dha diyA / mahAna rAjyAbhiSeka se apanA abhiSeka karAyA, jisase vaha kUNika kumAra svayaM rAjA bana gayA / [15] kisI dina kUNika rAjA snAna karake, balikarma karake, vighnavinAzaka upAya kara, maMgala evaM prAyazcitta kara aura phira avasara ke anukUla zuddha mAMgalika vastroM ko pahanakara, sarva alaMkAroM se alaMkRta hokara celanA devI ke caraNavaMdanArtha pahu~cA / usa samaya kUNika rAjA ne celanA devI ko udAsIna yAvat cintAgrasta dekhA / celanA devI se pUchA-mAtA ! aisI kyA bAta hai ki tumhAre citta meM saMtoSa, utsAha, harSa aura Ananda nahIM hai ki maiM svayaM rAjyazrI kA upabhoga karate hue yAvat samaya bitA rahA hU~ ? taba celanA devI ne kUNika rAjA se kahAhe putra ! mujhe tuSTi, utsAha, harSa athavA Ananda kaise ho sakatA hai, jabaki tumane devatAsvarUpa, gurujana jaise, atyanta snehAnurAga yukta pitA zreNika rAjA ko bandhana meM DAlakara apanA nija kA mahAn rAjyAbhiSeka se abhiSeka karAyA hai / taba kUNika rAjA ne celanA devI se kahAmAtAjI ! zreNika rAjA to merA ghAta karane ke icchuka the / he ammA ! zreNika rAjA to mujhe mAra DAlanA cAhate the, bAMdhanA cAhate the aura nirvAsita kara denA cAhate the / to phira he mAtA ! yaha kaise mAna liyA jAe ki zreNika rAjA mere prati atIva snehAnurAga vAle the? yaha sunakara celanA devI ne kUNika kumAra se kahA-he putra ! jaba tumheM mere garbha meM Ane para tIna mAsa pUre hue to mujhe isa prakAra kA dohada utpanna huA ki ve mAtAe~ dhanya haiM, yAvat aMgaparicArikAo se maiMne tumheM ukarar3e meM phikavA diyA, Adi-Adi, yAvat jaba bhI tuma vedanA se pIr3ita hote aura jora-jora se rote taba zreNika rAjA tumhArI aMgulI mukha meM lete aura
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirayAvalikA-1/15 139 mavAda cUsate / taba tuma cupa-zAMta ho jAte, ityAdi saba vRttAnta celanA ne kUNika ko sunaayaa| isI kAraNa he putra ! maiMne kahA ki zreNika rAjA tumhAre prati atyanta snehAnurAga se yukta haiM / kUNika rAjA ne celanA rAnI se isa pUrvavRttAnta ko sunakara aura dhyAna meM lekara celanA devI se kahA- mAtA ! maiMne burA kiyA jo devatAsvarUpa, gurujana jaise atyanta snehAnurAga se anurakta apane pitA zreNika rAjA ko ber3iyoM se bA~dhA / aba maiM jAtA hU~ aura svayaM hI zreNika rAjA kI ber3iyoM ko kATatA hU~, aisA kahakara kulhAr3I hAtha meM le jahA~ kArAgRha thA, usa ora calane ke lie udyata huA / zreNika rAjA ne hAtha meM kulhAr3I lie kUNikakumAra ko apanI ora Ate dekhA / mana hI mana vicAra kiyA - yaha merA burA cAhane vAlA, yAvat kulakSaNa, abhAgA kRSNAcaturdazI ko utpanna, loka-lAja se rahita, nirlajja kUNika kumAra hAtha meM kulhAr3I lekara idhara A rahA hai / na mAlUma mujhe yaha kisa kumauta se mAre ! isa vicAra se usane bhIta, trasta bhayagrasta, udvigra aura bhayAkrAnta hokara tAlapuTa viSa ko mukha meM DAla diyA / tadanantara tAlapuTa viSa ko mukha meM DAlane aura muhUrtAntara ke bAda kucha kSaNoM meM usa viSa ke vyApta hone para zreNika rAjA niSprANa, nizceSTa, nirjIva ho gayA / isake bAda vaha kUNika kumAra jahAM kArAvAsa thA, vahA~ pahu~cA / usane zreNika rAjA ko niSprANa, nizceSTa, nirjIva dekhA / taba vaha dussaha, durddharSa pitRzoka se vilavilAtA huA kulhAr3I se kATe campaka vRkSa kI taraha dhar3Ama se pachAr3a khAkara pRthvI para gira par3A / kucha kSaNoM pazcAt kUNikakumAra Azvasta-sA huA aura rote hue, AkraMdana, zoka evaM vilApa karate hue kahane lagA- aho ! mujha adhanya, puNyahIna, pApI, abhAge ne burA kiyA jo devatArUpa, atyanta snehAnurAga-yukta apane pitA zreNika rAjA ko kArAgAra meM DAlA / mere kAraNa hI zreNika rAjA kAlagata hue haiM / tadanantara aizvaryazAlI puruSoM, talavara rAjyamAnya puruSoM, mAMDalika, jAgIradAroM, kauTumbika, ibhya, zreSThI, senApatiyoM, maMtrI, gaNaka, dvArapAla, amAtya, ceTa, pIThamardaka, nAgarika, vyavasAyI, dUta, saMdhipAla - se saMparivRta hokara rudana, Akrandana, zoka aura vilApa karate hue mahAn Rddhi, satkAra evaM abhyudaya ke sAtha zreNika rAjA kA agnisaMskAra kiyA / tatpazcAt vaha kUNika kumAra isa mahAn manogata mAnasika duHkha se atIva duHkhI hokara kisI samaya antaHpura parivAra ko lekara dhana-saMpatti Adi gArhasthika upakaraNoM ke sAtha rAjagRha se nikalA aura jahAM caMpAnagarI thI, vahAM AyA / vahAM paramparAgata bhogoM ko bhogate hue kucha samaya ke bAda zokasaMtApa se rahita ho gayA / [16] tatpazcAt usa kUNika rAjA ne kisI dina kAla Adi dasa rAjakumAroM ko bulAyA - AmaMtrita kiyA aura rAjya, rASTra bala-senA, vAhana ratha Adi, koza, dhana-saMpatti, dhAnya- bhaMDAra, aMtaHpura aura janapada- deza ke gyAraha bhAga kiye / bhAga karake ve sabhI svayaM apanI-apanI rAjazrI kA bhoga karate hue prajA kA pAlana karate hue samaya vyatIta karane lage / [17] usa campAnagarI meM zreNika rAjA kA putra, celanA devI kA aMgaja kUNika rAjA kA kaniSTha sahodara bhrAtA vehalla rAjakumAra thA / vaha sukumAra yAvat rUpa-saundaryazAlI thA / apane jIvita rahate zreNika rAjA ne pahale hI vehallakumAra ko secanaka nAmaka gaMdhahastI aura
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 AgamasUtra-hindI anuvAda aThAraha lar3oM kA hAra diyA thA / vaha vehallakumAra antaHpura parivAra ke sAtha secanaka gaMdhahastI para ArUDha hokara campAnagarI ke bIcoMbIca hokara nikalatA aura snAna karane ke lie vAraMvAra gaMgA mahAnadI meM utaratA / usa samaya vaha secanaka gaMdhahastI rAniyoM ko sUMDha se pakar3atA, pakar3a kara kisI ko pITha para biThalAtA, kisI ko kaMdhe para baiThAtA, kisI ko gaMDasthala para rakhatA, kisI ko mastaka para baiThAtA, daMta-mUsaloM para baiThAtA, kisI ko sUMDha meM lekara jhulAtA, kisI ko dA~toM ke bIca letA, kisI ko phuhAroM se nahalAtA aura kisI-kisI ko aneka prakAra kI krIDAoM se krIDita karatA thA / taba campAnagarI ke zrRMgATakoM, trikoM, catuSkoM, catvaroM, mahApathoM aura pathoM meM bahuta se loga Apasa meM eka-dUsare se isa prakAra kahate, bolate, batalAte aura prarUpita karate ki devAnupriyo ! antaHpura parivAra ko sAtha lekara vehalla kumAra secanaka gaMdhahastI ke dvArA aneka prakAra kI krIDAe~ karatA hai / vAstava meM vehallakumAra hI rAjalakSmI kA sundara phala anubhava kara rahA hai / kUNika rAjA rAjazrI kA upabhoga nahIM karatA / taba padmAvatI devI ko prajAjanoM ke kathana ko sunakara yaha saMkalpa yAvat vicAra samutpanna huA-nizcaya hI vehallakumAra secanaka gaMdhahastI ke dvArA yAvat aneka prakAra kI krIDAe~ karatA hai / ataeva sacamuca meM rAjazrI kA phala bhoga rahA hai, kUNika rAjA nahIM / hamArA yaha rAjya yAvat janapada kisa kAma kA yadi hamAre pAsa secanaka gaMdhahastI na ho ! padmAvatI ne isa prakAra kA vicAra kiyA aura kUNika rAjA ke pAsa Akara donoM hAtha jor3a, mastaka para aMjali karake jaya-vijaya zabdoM se use badhAyA aura nivedana kiyA-'svAmin ! vehallakumAra secanaka gaMdhahastI se yAvat bhAMti-bhAMti kI krIDAe~ karatA hai, to hamArA rAjya yAvat janapada kisa kAma kA yadi hamAre pAsa secanaka gaMdhahastI nahIM hai / kUNika rAjA ne padmAvatI ke isa kathana kA Adara nahIM kiyA, use sunA nahIM-usa para dhyAna nahIM diyA aura cupacApa hI rahA / padmAvatI dvArA bAra-bAra isI bAta ko duharAne para kUNika rAjA ne eka dina vehallakumAra ko bulAyA aura secanaka gaMdhahastI tathA aThAraha lar3a kA hAra mAMgA / taba vehalla kumAra ne kUNika rAjA ko uttara diyA-'svAmin ! zreNika rAjA ne apane jIvanakAla meM hI mujhe yaha secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra diyA thA / yadi svAmin ! Apa rAjya yAvat janapada kA AdhA bhAga mujhe deM to maiM secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra dUMgA / kUNika rAjA ne vehallakumAra ke isa uttara ko svIkAra nahIM kiyaa| usa para dhyAna nahIM diyA aura bAra-bAra secanaka gaMdhahastI evaM aThAraha lar3oM ke hAra ko dene kA Agraha kiyA / taba kUNika rAjA ke vAraMvAra secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM ke hAra ko mAMgane para vehallakumAra ke mana meM vicAra AyA ki vaha unako jhapaTanA cAhatA hai, lenA cAhatA hai, chInanA cAhatA hai / isalie secanaka gaMdhahastI aura hAra ko lekara antaHpura parivAra aura gRhasthI kI sAdhana-sAmagrI ke sAtha caMpAnagarI se nikalakara-vaizAlI nagarI meM Aryaka ceTaka kA Azraya lekara rahU~ / usane aisA vicAra karake kUNika rAjA kI asAvadhAnI, maukA, antaraMga bAtoM-rahasyoM kI jAnakArI kI pratIkSA karate hue samaya yApana karane lagA / kisI dina vehallakumAra ne kUNika rAjA kI anupasthiti ko jAnA aura secanaka gaMdhahastI, aThAraha lar3oM
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirayAvalikA-1/17 kAhAra tathA antaHpura parivAra sahita gRhasthI ke upakaraNa ko lekara caMpAnagarI se bhAga niklaa| vaizAlI nagarI AyA aura apane nAnA ceTaka kA Azraya lekara vaizAlI nagarI meM nivAsa karane lagA / 141 tatpazcAt kUNika rAjA ne yaha samAcAra jAnakara ki mujhe binA batAe hI vehallakumAra secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra tathA antaHpura parivAra sahita gRhasthI ke upakaraNasAdhanoM ko lekara yAvat Aryaka ceTaka rAjA ke Azraya meM nivAsa kara rahA hai / taba usane bulAkara kahA- tuma vaizAlI nagarI jAo / vahA~ tuma Aryaka ceTakarAja ko donoM hAtha jor3akara yAvat jaya-vijaya zabdoM se badhAkara nivedana karanA - 'svAmin ! kUNika rAjA vinati karate haiM ki vehallakumAra kUNika rAjA ko binA batAe hI secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM ke hAra ko lekara yahA~ A gaye haiM / isalie svAmin ! Apa kUNika rAjA ko anugRhIta karate hue secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra kUNika rAjA ko vApisa lauTA deM / sAtha hI vehallakumAra ko bheja deM / kUNika rAjA kI isa AjJA ko yAvat svIkAra karake dUta citta sArathI ke samAna yAvat pAsa-pAsa antarAvAsa karate hue vaizAlI nagarI vahA~ Akara jahA~ ceTaka rAjA kA AvAsagRha aura usakI bAhya upasthAna zAlA thI, vahA~ pahu~cA / ghor3oM ko rokA aura ratha se nIce utarA / tadanantara bahumUlya evaM mahAn puruSoM ke yogya upahAra lekara jahA~ Abhyantara sabhAbhavana thA, usameM jahA~ ceTaka rAjA thA, vahA~ pahu~cakara donoM hAtha jor3a yAvat 'jaya-vijaya' zabdoM se use badhAyA aura nivedana kiyA- 'svAmin ! kUNika rAjA prArthanA karate haiM - vehalla kumAra hAthI aura hAra lekara kUNika rAjA kI AjJA binA yahA~ cale Ae haiM ityAdi, yAvat hAra, hAthI aura vehallakumAra ko vApisa bhejie / ' dUta kA nivedana sunane ke pazcAt ceTaka rAjA ne kahA- jaise kUNika rAjA zreNika rAjA kA putra aura celanA devI kA aMgajAta tathA merA dauhitra hai, vaise hI vehallakumAra bhI zreNika rAjA kA putra, celanA devI kA aMgaja aura merA dauhitra hai / zreNika rAjA ne apane jIvanakAla meM hI vehallakumAra ko secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra diyA thA / isalie yadi kUNika rAjA vehallakumAra ko rAjya aura janapada kA AdhA bhAga de to maiM secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra kUNika rAjA ko lauTA dUMgA tathA vehallakumAra ko bheja dUMgA / ' isake bAda ceTaka rAjA dvArA vidA kiyA gayA vaha dUta jahA~ cAra ghaNToM vAlA azva - ratha thA, vahA~ AyA / usa cAra ghaMToM vAle azva- ratha para ArUDha huA / vaizAlI nagarI ke bIca se nikalA / sAtAkArI vasatikAoM meM vizrAma karatA huA yAvat kUNika rAjA ke samakSa upasthita huA aura kahA - svAmin ! ceTaka rAjA ne jo pharamAyA thA- vaha saba batAyA, ceTaka kA uttara sunakara kUNika rAjA ne dUsarI bAra bhI dUta kahA- tuma punaH vaizAlI nagarI jAo / vahA~ tuma mere nAnA ceTakarAjA se yAvat isa prakAra nivedana karo - svAmin ! kUNika rAjA yaha prArthanA karatA hai'jo koI bhI ratna prApta hote haiM, ve saba rAjakulAnugAmI hote haiM / zreNika rAjA ne rAjya zAsana karate hue, prajA kA pAlana karate hue do ratna prApta kiye the isalie rAjakula- paramparAgata sthiti-maryAdA ko bhaMga nahIM karate hue secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM ke hAra ko vApisa 1
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 AgamasUtra - hindI anuvAda kUNika rAjA ko lauTA deM aura vehallakumAra ko bhI bheja deM / ' tatpazcAt usa dUta ne kUNika rAjA kI AjJA ko sunA / vaha vaizAlI gayA aura kUNika kI vijJapti nivedana kI - 'svAmin ! kUNika rAjA ne prArthanA kI hai ki jo koI bhI ratna hote haiM ve rAjakulAnugAmI hote haiM, ataH Apa hastI, hAra aura kumAra vehalla ko bheja deN|' taba ceTaka rAjA ne usa dUta se kahA- jaise kUNika rAjA zreNika rAjA kA putra, celanA devI kA aMga hai, ityAdi kumAra vehalla ko bheja dUMgA, yahA~ taka jaise pUrva meM kahA, vaisA punaH yahA~ bhI kahanA / tadanantara usa dUta ne yAvat campA lauTakara kUNika rAjA kA abhinandana kara isa prakAra nivedana kiyA- 'ceTaka rAjA ne pharamAyA hai ki devAnupriya ! jaise kUNika rAjA zreNika kA putra aura celanA devI kA aMgajAta hai, usI prakAra vehallakumAra bhI hai| yAvat AdhA rAjya dene para kumAravella ko bhejUMgA / isalie svAmin ! ceTakarAjA ne secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra nahIM diyA hai aura na vehallakumAra ko bhejA hai / ' [18] taba kUNika rAjA ne usa dUta dvArA ceTaka ke isa uttara ko sunakara aura use adhigata karake krodhAbhibhUta ho yAvat dAMtoM ko misamisAte hue punaH tIsarI bAra dUta ko bulAyA / usase tuma vaizAlI nagarI jAo aura bAyeM paira se pAdapITha ko Thokara mArakara ceTaka rAjA ko bhAle kI nokara se yaha patra denA / patra dekara krodhita yAvat misamisAte hue bhRkuTi tAna kara lalATa meM trivalI DAlakara ceTakarAja se yaha kahanA - 'o akAla mauta ke abhilASI, nirbhAgI, yAvat nirlajja ceTakarAjA, kUNika rAjA yaha Adeza detA hai ki kUNika rAjA ko secanaka gaMdhahastI evaM aThAraha lar3oM kA hAra pratyarpita karo aura vehallakumAra ko bhejo athavA yuddha ke lie sajita ho / kUNika rAjA bala, vAhana aura sainya ke sAtha yuddhasajjita hokara zIghra hI A rahe haiM / ' taba dUta ne pUrvokta prakAra se hAtha jor3akara kUNika kA Adeza svIkAra kiyA / vaha vaizAlI nagarI pahuMcA / usane donoM hAtha jor3akara yAvat badhAI dekara kahA'svAmin! yaha to merI vinayapratipati hai / kintu kUNika rAjA kI AjJA yaha hai ki bAyeM paira se ceTaka rAjA kI pAdapITha ko Thokara mAro, Thokara mArakara krodhita hokara bhAle kI noka se yaha patra do, ityAdi yAvat ve senA sahita zIghra hI yahA~ A rahe haiM / ' taba ceTaka rAjA ne usa dUta se yaha dhamakI sunakara aura avadhArita kara krodhAbhibhUta yAvat lalATa sikor3akara uttara diyA- 'kUNika rAjA ko secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra nahIM lauTAU~gA aura na vehallakumAra ko bhejUMgA kintu yuddha ke lie taiyAra hU~ / ' tatpazcAt kUNika rAjA ne dUta se isa samAcAra ko sunakara aura vicAra kara krodhita ho kAla Adi dasa kumAroM ko bulAyA aura kahA - bAta yaha hai ki mujhe binA batAye hI vehalla kumAra secanaka gaMdhahastI, aThAraha lar3oM kA hAra aura antaHpura-parivAra sahita gRhasthI ke upakaraNoM ko lekara campA se bhAga nikalA / vaizAlI meM Arya ceTaka kA Azraya lekara raha rahA hai / maiMne secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra lAne ke lie dUta bhejA / ceTaka rAjA ne iMkAra kara diyA aura mere tIsare dUta ko asatkArita, apamAnita kara pichale dvAra se niSkAsita kara diyA / isalie hameM ceTaka rAjA kA nigraha karanA cAhie, use daNDita karanA cAhie / ' una
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 nirayAvalikA-1/18 kAla Adi dasa kumAroM ne kUNika rAjA ke isa vicAra ko vinayapUrvaka svIkAra kiyA / kUNika rAjA ne una kAla Adi dasa kumAroM se kahA- devAnupriyo ! Apa loga apaneapane rAjya meM jAo, aura pratyeka snAna yAvat prAyazcitta Adi karake zreSTha hAthI para ArUDha hokara pratyeka alaga-alaga 3000 hAthiyoM, 3000 rathoM, 3000 ghor3oM aura tIna koTi manuSyoM ko sAtha lekara samasta Rddhi-vaibhava yAvat saba prakAra ke sainya, samudAya evaM AdarapUrvaka saba prakAra kI vezabhUSA se sajakara, sarva vibhUti, sarva sambhrama, saba prakAra ke sugaMdhita puSpa, vastra, gaMdha, mAlA, alaMkAra, sarva divya vAdyasamUhoM kI dhvani pratidhvani, mahAn Rddhi-viziSTa vaibhava, mahAn dhuti, mahAbala, zaMkha, Dhola, paTaha, bherI, kharamukhI, huDukka, muraja, mRdaMga, dundubhi ke ghoSa kI dhvani ke sAtha apane-apane nagaroM se prasthAna karo aura prasthAna karake mere pAsa Akara ekatrita hoo| taba ve kAlAdi dasoM kumAra kUNika rAjA ke isa kathana ko sunakara apane-apane rAjyoM ko lauTe / pratyeka ne snAna kiyA, yAvat jahA~ kUNika rAjA thA, vahA~ Ae aura donoM hAtha jor3akara yAvat badhAyA / kAla Adi dasa kumAroM kI upasthiti ke anantara kUNika rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura yaha AjJA dI - 'devAnupriyo ! zIghra hI AbhiSekya hastIratna ko pratikarmita kara, ghor3e, hAthI, ratha aura zreSTha yoddhAoM se sugaThita caturaMgiNI senA ko susannaddha-karo, yAvat se sevaka AjJAnurUpa kArya sampanna hone kI sUcanA dete haiM / tatpazcAt kUNika rAjA jahA~ snAnagRha thA vahA~ AyA, motiyoM ke samUha se yukta hone se manohara, citra-vicitra maNi-ratnoM se khacita pharza vAle, ramaNIya, snAna - maMDapa meM vividha maNi-ratnoM ke citrAmoM se citrita snAnapITha para sukhapUrvaka baiThakara usane zubha, puSpodaka se, sugaMdhita evaM zuddha jala se kalyANakArI uttama snAna-vidhi se snAna kiyA / aneka prakAra ke saiMkar3oM kautuka kie tathA kalyANaprada pravara snAna ke aMta meM rue~dAra kASAyika mulAyama vastra se zarIra ko pauMchA / navIna - mahA mUlyavAn dUSyaratna ko dhAraNa kiyA; sarasa, sugaMdhita gozIrSa caMdana se aMgoM kA lepana kiyA / pavitra mAlA dhAraNa kI, kezara Adi kA vilepana kiyA, maNiyoM aura svarNa se nirmita AbhUSaNa dhAraNa kie / hAra, ardhahAra, trisara aura lambe-laTakate kaTisUtra se apane ko suzobhita kiyA; gale meM graiveyaka Adi AbhUSaNa dhAraNa kie, aMguliyoM meM aMgUThI pahanIM / maNimaya kaMkaNoM, truTitoM evaM bhujabandoM se bhujAe~ stambhita ho gaIM, kuMDaloM se usakA mukha camaka gayA, mukuTa se mastaka dedIpyamAna ho gayA / hAroM se AcchAdita usakA vakSasthala sundara pratIta ho rahA thA / laMbe laTakate hue vastra ko uttarIya ke rUpa meM dhAraNa kiyaa| mudrikAoM se aMguliyAM pItavarNa-sI dikhatI thIM / suyogya zilpiyoM dvArA nirmita, svarNa evaM maNiyoM ke suyoga se suracita, vimala mahArha, suzliSTa, utkRSTa, prazasta AkArayukta; vIravalaya dhAraNa kiyA / kalpavRkSa ke samAna alaMkRta aura vibhUSita narendra koraNTa puSpa kI mAlAoM se yukta chatra ko dhAraNa kara, donoM pAvoM meM cAra cAmaroM se vijAtA huA, logoM dvArA maMgalamaya jaya-jayakAra kiyA jAtA huA, aneka gaNanAyakoM, daMDanAyakoM, rAjA, Izvara, yAvat saMdhipAla, Adi se ghirA huA, snAnagRha se bAhara nikalA yAvat aMjanagiri ke zikhara ke samAna vizAla ucca gajapati para vaha narapati ArUDha huA /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 AgamasUtra-hindI anuvAda tatpazcAt kUNika rAjA 3000 hAthiyoM yAvat vAdhaghoSapUrvaka caMpA nagarI ke madhya bhAga meM se nikalA, jahA~ kAla Adi dasa kumAra Thahare the vahA~ pahu~cA aura kAla Adi dasa kumAroM se milA / isake bAda 33000 hAthiyoM, 33000 ghor3oM, 33000 rathoM aura tetIsa koTi manuSyoM se ghira kara sarva Rddhi yAvat kolAhala pUrvaka suvidhAjanaka par3Ava DAlatA huA, ati vikaTa antarAvAsa na kara, vizrAma karate hue aMga janapada ke madhya bhAga meM se hote hue jahA~ videha janapada thA, vaizAlI nagarI thI, usa ora calane ke lie udyata huA / rAjA kUNika kA yuddha ke lie prasthAna kA samAcAra jAnakara ceTaka rAjA ne kAzI-kozala dezoM ke nau licchavI aura nau mallakI ina aThAraha gaNa-rAjAoM ko parAmarza karane hetu AmaMtrita kiyA aura kahA-devAnupriyo ! bAta yaha hai ki kUNika rAjA ko binA jatAe-vehallakumAra secanaka hAthI aura aThAraha lar3oM kA hAra lekara yahA~ A gayA hai / kintu kUNika ne secanaka hAthI aura aThAraha lar3oM ke hAra ko vApisa lene ke lie tIna dUta bheje | kintu apanI jIvita avasthA meM svayaM zreNika rAjA ne use ye donoM vastueM pradAna kI haiM, phira bhI hAra-hAthI cAhate ho to use AdhA rAjya do, yaha uttara dekara una dUtoM ko vApisa lauTA diyA / taba kUNika merI isa bAta ko na sunakara aura na svIkAra kara caturaMgiNI senA ke sAtha yuddhasajjita hokara yahA~ A rahA hai / to kyA secanaka hAthI aura aThAraha lar3oM kA hAra vApisa kUNika rAjA ko lauTA deM ? vehallakumAra ko usake havAle kara deM ? athavA yuddha kareM ? taba una kAzI-kozala ke nau mallakI aura nau licchavI-aThAraha gaNarAjAoM ne ceTaka rAjA se kahA-svAmin ! yaha na to ucita hai-na avasarocita hai aura na rAjA ke anurUpa hI hai ki secanaka aura aThAraha lar3oM kA hAra kUNika rAjA ko lauTA diyA jAe aura zaraNAgata vehallakumAra ko bheja diyA jAe / isalie jaba kUNika rAjA caturaMgiNI senA ko lekara yuddhasajjita hokara yahA~ A rahA hai taba hama kUNika rAjA ke sAtha yuddha kareM / isa para ceTaka rAjA ne kahA yadi Apa devAnupriya kUNika rAjA se yuddha karane ke lie taiyAra haiM to devAnupriyo ! apane apane rAjyoM meM jAie aura snAna Adi kara kAlAdi kumAroM ke samAna yAvat caturaMgiNI senA ke sAtha yahA~ campA meM Aie / yaha sunakara aThArahoM rAjA apane-apane rAjyoM meM gae aura yuddha ke lie susajjita hokara unhoMne ceTaka rAjA ko jaya-vijaya zabdoM se badhAyA / usake bAda ceTaka rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara yaha AjJA dI-AbhiSekya hastiratna ko sajAo Adi kUNika rAjA kI taraha yAvat ceTaka rAjA hAthI para ArUDha huA / aThArahoM gaNa-rAjAoM ke A jAne ke pazcAt ceTaka rAjA kUNika rAjA kI taraha tIna hajAra hAthiyoM Adi ke sAtha vaizAlI nagarI ke bIcoMbIca hokara nikalA / jahA~ ve nau mallI, nau licchavI kAzI-kozala ke aThAraha gaNarAjA the, vahA~ AyA / tadanantara ceTaka rAjA 57000 hAthiyoM, 57000 ghor3oM, 57000 rathoM aura sattAvana koTi manuSyoM ko sAtha lekara sarva Rddhi yAvat vAdhaghoSa pUrvaka sukhada vAsa, nikaTa-nikaTa vizrAma karate hue videha janapada ke bIcoMbIca se calate jahA~ sImAnta-pradeza thA, vahA~ Akara skandhAvAra kA niveza kiyA- tathA kUNika rAjA kI pratIkSA karate hue yuddha ko tatpara ho Thahara gayA / isake bAda
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirayAvalikA-1/19 145 kUNika rAjA samasta Rddhi-yAvat kolAhala ke sAtha jahA~ sImAMtapradeza thA, vahA~ AyA / ceTaka rAjA se eka yojana kI dUrI para usane bhI skandhAvAraniveSa kiyA / tadanantara donoM rAjAoM ne raNabhUmi ko sajjita kiyA, sajjita karake raNabhUmi meM apanIapanI jaya-vijaya ke lie arcanA kI / isake bAda kUNika rAjA ne 33000 hAthiyoM yAvat tIsa koTi paidala sainikoM se garuDa-vyUha kI racanA kI / garuDavyUha dvArA stha-mUsala saMgrAma prArambha kiyA / idhara ceTaka rAjA ne 57000 hAthiyoM yAvat sattAvana koTi padAtiyoM dvArA zakaTavyUha kI racanA kI aura racanA karake zakaTavyUha dvArA stha-mUsala saMgrAma meM pravRtta huA / taba donoM rAjAoM kI senAeM yuddha ke lie tatpara ho yAvat AyudhoM aura praharaNoM ko lekara hAthoM meM DhAloM ko bAMdhakara, talavAreM myAna se bAhara nikAlakara, kaMdhoM para laTake tUNIroM se, pratyaMcAyukta dhanuSoM se chor3e hue bANoM se, phaTakArate hue bAyeM hAthoM se, jora-jora se bajatI huI jaMghAoM meM baMdhI huI ghaMTikAoM se, bajatI huI turahiyoM se evaM pracaMDa huMkAroM ke mahAn kolAhala se samudragarjanA jaisI karate hue sarva Rddhi yAvat vAdyaghoSoM se, paraspara azvArohI azvArohiyoM se, gajArUDha gajArUDhoM se, sthI rathArohiyoM se aura padAti padAtiyoM se bhir3a ge| donoM rAjAoM kI senAeM apane-apane svAmI ke zAsanAnurAga se ApUrita thIM / ataeva mahAn janasaMhAra, janavadha, janamardana, janabhaya aura nAcate hue ruMDa-muMDoM se bhayaMkara rudhira kA kIcar3a karatI huI eka dUsare se yuddha meM jhUjhane lagIM / tadanantara kAlakumAra garuDavyUha ke gyArahaveM bhAga meM kUNika rAjA ke sAtha rathamUsala saMgrAma karatA huA hata aura mathita ho gayA, ityAdi jaisA bhagavAn ne kAlI devI se kahA thA, tadanusAra yAvat mRtyu ko prApta ho gayA / ataeva gautama ! isa prakAra ke ArambhoM se, azubha kAryoM ke kAraNa vaha kAla kumAra maraNa karake cauthI paMkaprabhA pRthvI ke hemAbha naraka meM nairayika rUpa se utpanna huA hai / [19] gautama svAmI ne punaH prazna kiyA-bhadanta ! vaha kAla kumAra cauthI pRthvI se nikalakara kahA~ jAegA ? kahA~ utpanna hogA ? gautama ! mahAvideha kSetra meM jo ADhya kula haiM, unameM janma lekara dRr3hapratijJa ke samAna siddha, buddha, mukta, yAvat parinirvANa ko prApta hogA aura samasta duHkhoM kA aMta karegA / 'isa prakAra AyuSman jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne nirayAvalikA ke prathama adhyayana kA yaha artha kahA hai / adhyayana-1-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-2-sukAla ) [20] bhadanta ! yadi zramaNa yAvat mukti saMprApta bhagavAna mahAvIra ne nirayAvalikA ke prathama adhyayana kA yaha artha pratipAdana kiyA hai to dvitIya adhyayana kA kyA bhAva pratipAdana kiyA hai ? -AyuSman jambU ! usa kAla aura usa samaya meM campA nAma kI nagarI thI / vahA~ pUrNabhadra caitya thA / kUNika vahA~ kA rAjA thA / padmAvatI usakI paTarAnI thI / usa campAnagarI meM zreNika rAjA kI bhAryA, kUNika rAjA kI sautelI mAtA sukAlI nAma kI rAnI thI jo sukumAla zarIra Adi se sampanna thI / usa sukAlI devI kA putra sukAla rAjakumAra thA / vaha sukomala aMga-pratyaMga vAlA Adi vizeSaNoM se yukta thA / zeSa sarva kathana kAlakumAra anusAra
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 AgamasUtra - hindI anuvAda jAnanA / yAvat vaha mahAvideha kSetra meM utpanna hokara karmoM kA anta karegA / sampUrNa kathana kAla kumAra ke samAna hI kahanA cAhiye / adhyayana -3 - se - 10 [21] prathama adhyayana ke samAna zeSa ATha adhyayana bhI jAnanA / kintu itanA vizeSa hai ki unakI mAtAoM ke nAma ke samAna una kumAroM ke nAma haiM / 19 nirayAvalikA - upAMgasUtra- 8- hindI anuvAda pUrNa
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalpavataMsikA-1/1 147 namo namo nimmaladaMsaNassa 20 kalpavataMsikA upAMgasUtra-9-hindI anuvAda / (adhyayana-1-para) [1] bhadanta ! yadi zramaNa yAvat nirvANa-saMprApta bhagavAna mahAvIra ne nirayAvalikA nAmaka upAMga ke prathama varga kA yaha artha kahA to he bhadanta ! dUsare varga kalpAvataMsikA kA kyA artha kahA hai ? AyuSman jambU ! kalpAvataMsikA ke dasa adhyayana kahe haiM / -padma, mahApadma, bhadra, subhadra, padmabhadra, padmasena, padmagulma, nalinagulma, Ananda aura nandana | bhagavan ! yadi kalpAvataMsikA ke dasa adhyayana kahe haiM to prathama adhyayana kA kyA artha batAyA hai ? usa kAla aura usa samaya meM campA nagarI thI / pUrNabhadra caitya thA / kUNika rAjA thA / padmAvatI paTarAnI thI / usa campA nagarI meM zreNika rAjA kI bhAryAM, kUNika rAjA kI vimAtA kAlI rAnI thI, jo atIva sukumAra evaM strI-ucita yAvat guNoM se sampanna thI / usa kAlI devI kA putra kAlakumAra thA / usa kAlakumAra kI padmAvatI patnI thI, jo sukomala thI yAvat mAnavIya bhogoM ko bhogatI huI samaya vyatIta kara rahI thii| kisI eka rAtri meM bhItarI bhAga meM citra-vicitra citrAmoM se citrita vAsagRha meM zaiyA para zayana karatI huI svapna meM siMha ko dekhakara vaha padmAvatI devI jAgRta huI / putra kA janma huA, mahAbala kI taraha usakA janmotsava manAyA gayA, yAvat nAmakaraNa kiyA hamAre isa bAlaka kA nAma padma ho / zeSa samasta varNana mahAbala ke samAna samajhanA, yAvat ATha kanyAoM ke sAtha usakA pANigrahaNa haA / yAvat padmakumAra UparI zreSTha prAsAda meM rahakara bhoga bhogate, vicarane lagA / bhagavAn mahAvIra svAmI samavasRta hue / pariSad dharma-dezanA zravaNa karane niklii| kUNika bhI vaMdanArtha nikalA / mahAbala ke samAna padma bhI darzana-vaMdanA karane ke lie nikalA | mAtA-pitA se anumati prApta karake pravajita huA, yAvat gupta brahmacArI anagAra ho gayA / padma anagAra ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke tathArUpa sthaviroM se sAmAyika se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA yAvat caturthabhakta, SaSTabhakta, aSTamabhakta, ityAdi vividha prakAra kI tapa-sAdhanA se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lagA / isake bAda vaha padma anagAra medhakumAra ke samAna usa prabhAvaka vipula, sazrIka, guru dvArA pradatta, kalyANakArI, ziva, dhanya, prazaMsanIya, mAMgalika, udaya, udAra, uttama, mahAprabhAvazAlI tapa-ArAdhanA se zuSka, rUkSa, asthimAtrAvazeSa zarIra vAlA evaM kRza ho gayA / kisI samaya madhya rAtri meM dharma-jAgaraNa karate hue padma anagAra ko cintana utpanna huaa| meghakumAra ke samAna zramaNa bhagavAn se pUchakara vipula parvata jA kara yAvat pAdopagamana saMsthArA svIkAra karake tathArUpa sthaviroM se sAmAyika Adi se lekara gyAraha aMgoM kA zravaNa kara paripUrNa pAMca varSa kI zramaNa paryAya kA pAlana karake mAsika saMlekhanA ko aMgIkAra kara
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 AgamasUtra - hindI anuvAda aura anazana dvArA sATha bhaktoM kA tyAga karake anukrama se kAlagata huA / bhagavAn gautama ne padmamuni ke bhaviSya ke viSaya meM prazna kiyA / svAmI ne uttara diyA ki yAvat anazana dvArA sATha bhojanoM kA chedana kara, AlocanA-pratikramaNa kara sudUra caMdra Adi jyotiSka vimAnoM ke Upara saudharmakalpa meM deva rUpa se utpanna huA hai / vahA~ do sAgaropama kI usakI Ayu hai / bhadanta ! vaha padmadeva AyukSaya ke anantara usa devaloka se cyavana karake kahA~ utpanna hogA ? gautama ! mahAvideha kSetra meM utpanna hogA / dRDhapratijJa ke samAna yAvat janma-maraNa kA aMta kregaa| isa prakAra he AyuSyaman jambU ! kalpAvataMsikA ke prathama adhyayana kA yaha artha prajJapta kiyA hai / adhyayana - 1 - kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa adhyayana- 2 - mahApadma [2] bhadanta ! yadi zramaNa yAvat nirvANaprApta bhagavAn ne kalpAvataMsikA ke prathama adhyayana kA ukta bhAva pratipAdita kiyA hai to usake dvitIya adhyayana kA kyA artha kahA hai ? AyuSyaman jambU ! usa kAla aura usa samaya meM caMpA nagarI thI / pUrNabhadra caitya thA / usa caMpAnagarI meM zreNika rAjA kI bhAryA kUNika rAjA kI vimAtA sukAlI rAnI thI / usa sukAlI kA putra sukAla rAjakumAra thA / usa rAjakumAra sukAla kI sukumAla Adi vizeSatA yukta mahApadmA nAma kI patnI thI / usa mahApadmA ne kisI eka rAtri meM sukhada zaiyA para sote hue eka svapna dekhA, ityAdi pUrvavat / bAlaka kA janma huA aura usakA mahApadma nAmakaraNa kiyA gayA yAvat vaha pravrajyA aMgIkAra karake mahAvideha kSetra meM siddha hogA / vizeSa yaha ki IzAna kalpa meM utpanna huA / vahA~ use utkRSTa sthiti kucha adhika do sAgaropama huI / adhyayana - 3 se 10 [3] isI prakAra zeSa AThoM hI adhyayanoM kA varNana jAna lenA / putroM ke samAna hI mAtA ke nAma haiM, padma aura mahApadma anagAra kI pA~ca-pA~ca varSa kI, bhadra, subhadra aura padmabhadra kI cAra-cAra varSa kI, padmasena, padmagulma aura nalinIgulma kI tIna-tIna varSa kI tathA Ananda aura nandana kI dIkSAparyAya do-do varSa kI thI / ye sabhI zreNika rAjA ke pautra the / anukrama se inakA janma huA / dehatyAga ke pazcAt prathama kA saudharmakalpa meM, dvitIya kA IzAnakalpa meM, tRtIya kA sanatkumArakalpa meM, caturtha kA mAhendrakalpa meM, paMcama kA brahmaloka meM, SaSTha kA lAntakakalpa meM, saptama kA mahAzukra meM, aSTama kA sahasrArakalpa meM, navama kA prANatakalpa meM aura dazama kA acyutakalpa meM deva rUpa meM janma huA / sabhI kI sthiti utkRSTa kahanA / ye sabhI svarga se cyavana karake mahAvideha kSetra meM siddha hoMge / 20 kalpavataMsikA - upAMga- 9 kA hindI anuvAda pUrNa -
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ puSpikA-1/1 149 namo namo nimmaladasaNassa |21| puSpikA upAMgasUtra-10-hindI anuvAda (adhyayana-1-candra) [1] bhadanta ! yadi zramaNa yAvat muktiprApta bhagavAn mahAvIra ne dvitIya upAMga kalpavataMsikA kA yaha bhAva pratipAdana kiyA hai to bhagavan ! upAMgoM ke tRtIya varga rUpa puSpikA kA kyA artha kahA hai ? AyuSman jambU ! tRtIya upAMga varga rUpa puSpikA ke dasa adhyayana kahe haiM / [2] candra, sUrya, zukra, bahuputrikA, pUrNabhadra, mAnabhadra, datta, ziva, bala aura anaadRt| [3] he bhadanta ! zramaNa bhagavAn ne prathama adhyayana kA kyA Azaya kahA hai ? AyuSyaman jambU ! usa kAla aura samaya meM rAjagRha nagara thA / guNazilaka caitya thA / zreNika rAjA rAjya karatA thA / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI padhAre / darzanArtha pariSada nikalI / usa kAla aura usa samaya meM jyotiSkarAja jyotiSkendra candra candrAvataMsaka vimAna kI sudharmA sabhA meM candra nAmaka siMhAsana para baiThakara 4000 sAmAnika devoM yAvat saparivAra cAra agramahiSiyoM, tIna paripadAoM, sAta prakAra kI senAoM, sAta unake senApatiyoM, 16000 AtmarakSaka devoM tathA anya dUsare bhI bahuta se usa vimAnavAsI devadeviyoM sahita niraMtara mahAn gaMbhIra dhvanipUrvaka nipuNa puruSoM dvArA vAdita vINA, hastatAla, kAMsyatAla, truTita, ghana mRdaMga Adi vAdyoM evaM nATyoM ke sAtha divya bhogopabhogoM ko bhogatA huA vicara rahA thA / usane apane vipula avadhi jJAna se avalokana karate hue isa kevalakalpa jambUdvIpa ko aura zramaNa bhagavAn mahAvIra ko dekhA / taba bhagavAn ke darzanArtha jAne kA vicAra karake sUryAbhadeva ke samAna apane Abhiyogika devoM ko bulAyA yAvat unheM deva-devendroM ke abhigamana karane yogya kArya karane kI AjJA dI phira apane padAti senAnAyaka ko AjJA dI susvarA ghaMTA bajAkara saba deva-deviyoM ko bhagavAn ke darzanArtha calane ke lie sUcita kro| yAvat sUryAbhadeva ke samAna nATyavidhi Adi pradarzita karane kI vikurvaNA kI / itanA aMtara hai ki usakA yAna-vimAna 1000 yojana vistIrNa aura 62 / / yojana U~cA thA / mAhendradhvaja kI U~cAI 25 yojana kI thI / bhagavan gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra karake nivedana kiyA-bhaMte ! jyotiSkendra jyotiSkarAja caMdra dvArA vikurvita vaha saba divya devaRddhi, divya devadhuti, divya daivika prabhAva kahA~ cale gaye ? kahA~ samA gaye ? gautama ! candra dvArA vikurvita vaha saba divya Rddhi Adi usake zarIra meM calI gaI, zarIra meM praviSTa ho gaI- pUrvabhava sambandhI prazna zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kahA-gautama ! usa kAla aura usa samaya meM zrAvastI nagarI
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 AgamasUtra-hindI anuvAda thI / koSThaka caitya thA / aMgati gAthApati-thA, jo dhanADhya yAvat logoM dvArA aparibhUta thAvaha aMgajita gAthApati zrAvastI nagarI ke bahuta se nagaranivAsI vyApArI, zreSThI, senApati, sArthavAha, dUta, saMdhipAlaka, Adi ke aneka kAryoM meM, kAraNoM meM, maMtraNAoM meM, pArivArika samasyAoM meM, gopanIya bAtoM meM, nirNayoM meM, sAmAjika vyavahAroM pUchane yogya evaM vicAra karane yogya thA evaM apane kuTumba parivAra kA meDhi-pramANa, AdhAra, AlaMbana, cakSu, meDhibhUta yAvat tathA saba kAryoM meM agresara thA / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samAna dharma kI Adi karanevAle ityAdi, nau hAtha kI avagAhanA vAle puruSAdAnIya arhat pArzvaprabhu 16000 zramaNoM evaM 38000 AryAoM ke samudAya ke sAtha gamana karate hue yAvat koSThaka caitya meM padhAre / pariSad darzanArtha nikalI / __taba vaha aMgajita gAthApati isa saMvAda ko sunakara harSita evaM saMtuSTa hotA huA kArtika zreSThI ke samAna nikalA yAvat paryupAsanA kI / dharma ko zravaNa kara aura avadhArita kara usane prabhu se nivedana kiyA-devAnupriya ! jyeSTha putra ko kuTumba meM sthApita karU~gA / tatpazcAt maiM yAvat pravrajita hoU~gA / gaMgadatta ke samAna vaha pravrajita huA yAvat gupta brahmacArI anagAra ho gayA / aMgajita anagAra ne arhat pArzva ke tathArUpa sthaviroM se sAmAyika Adi le lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / caturthabhakta yAvat AtmA ko bhAvita karate hue bahuta varSoM taka zramaNa-paryAya kA pAlana karake ardhamAsika saMlekhanA pUrvaka anazana dvArA tIsa bhaktoM kA chedana kara-maraNa karake saMyamavirAdhanA ke kAraNa candrAvataMsaka vimAna kI upapAta-zaiyA meM jyotiSkendra candra ke rUpa meM utpanna huA / taba sadyaHutpanna jyotiSkendra jyotiSkarAja candra pAMca prakAra kI paryAptiyoM se paryAptabhAva ko prApta huA-AhAraparyApti, zarIraparyApti, indriyaparyApti, zvAsocchvAsaparyApti aura bhASAmanaHparyApti / bhadanta ! jyotiSkendra jyotiSkarAja candra kI kitane kAla kI Ayu hai ? gautama ! eka lAkha varSa adhika eka palyopama kI hai / AyuSman jambU ! isa prakAra se yAvat mokSaprApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne puSpikA ke prathama adhyayana kA yaha bhAva nirUpaNa kiyA hai, aisA maiM kahatA hU~ / adhyayana-1-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-2-sUrya [4] bhadanta ! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIrane puSpikA ke prathama adhyayana kA yaha artha kahA hai to dvitIya adhyayana kA kyA artha kahA hai ? AyuSman jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA / guNazilaka caitya thA / zreNika rAjA thA / zramaNa bhagavAn mahAvIra kA padArpaNa huA / jaise bhagavAn kI upAsanA ke liye candra AyA thA usI prakAra sUrya indra kA bhI Agamana huA yAvat nRtya-vidhiyA~ pradarzita kara vApisa lauTa gayA / gautama svAmI ne sUrya ke pUrvabhava ke viSaya meM pUchA / zrAvastI nAma kI nagarI thI / vahA~ dhana-vaibhava Adi se saMpanna supratiSTha nAmaka gAthApati rahatA thA / vaha bhI aMgajita ke samAna yAvat dhanADhya evaM prabhAvazAlI thA / vahA~ pArzva prabhu padhAre / aMgajita ke samAna vaha bhI pravrajita huA aura usI
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ puSpikA-2/4 151 taraha saMyama kI virAdhanA karake maraNa ko prApta hokara sUryavimAna meM deva rUpa se utpanna huA / AyukSaya hone ke anantara vahA~ se cyava kara mahAvideha kSetra meM janma lekara siddhi prApta karegA yAvat sarva dukhoM kA anta karegA / adhyayana-3 [5] bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIra ne puSpikA ke dvitIya adhyayana kA yaha Azaya prarUpita kiyA hai to tRtIya adhyayana kA kyA bhAva batAyA hai-AyuSman jambU ! rAjagRha nagara thA / guNazilaka caitya thA / rAjA zreNika thA / svAmI kA padArpaNa huA / pariSad nikalI / usa kAla aura usa samaya meM zukra mahAgraha zukrAvataMsaka vimAna meM zukra siMhAsana para baiThA thA / 4000 sAmAnika devoM Adi ke sAtha nRtya gIta Adi divya bhogoM ko bhogatA huA vicaraNa kara rahA thA Adi / vaha candra ke samAna bhagavAn ke samavasaraNa meM AyA / nRtyavidhi dikhAkara vApisa lauTa gayA / gautamasvAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra se usakI daivika Rddhi Adi ke antarlIna hone ke sambandha meM pUchA / bhagavAn ne kUTAkAra zAlA ke dRSTAnta dvArA gautama kA samAdhAna kiyA / gautama svAmI ne punaH usake pUrvabhava ke sambandha meM pUchA / gautama ! usa kAla aura samaya meM vArANasI nagarI thI / somila nAmaka mAhaNa thA / vaha dhana-dhAnya Adi se saMpanna-samRddha yAvat aparibhUta thA / Rgveda, yajurveda, sAmaveda aura atharvaveda ina cAra vedoM, pAMcaveM itihAsa, chaThe nighaNTu nAmaka koza kA tathA sAMgopAMga rahasya sahita vedoM kA sAraka, vAraka, dhAraka, pAraka, vedoM ke SaT-aMgoM meM, evaM SaSThitaMtra meM vizArada thA / gaNitazAstra, zikSA, kalpa, vyAkaraNa, chandazAstra, niruktazAstra, jyotiSazAstra tathA dUsare bahuta se brAhmaNa aura pabriAjako sambandhI nIti aura darzanazAstra Adi meM atyanta niSNAta thaa| puruSAdAnIya arhat pArzva prabhu padhAre / pariSad nikalI aura paryupAsanA karane lagI / somila brAhmaNa ko yaha saMvAda sunakara isa prakAra kA vicAra utpanna huA-puruSAdAnIya arhat pArzva prabhu pUrvAnupUrvI ke krama se gamana karate hue yAvat AmrazAlavana meM virAja rahe haiM / ataeva maiM jAUM aura arhat pArzvaprabhu ke sAmane upasthita hoUM evaM unase yaha tathA isa prakAra ke artha hetu, prazna, kAraNa aura vyAkhyA pUchU / tatpazcAt somila ghara se nikalA aura bhagavAn kI sevA meM pahuMcakara pUchA-bhagavan ! ApakI yAtrA cala rahI hai ? yApanIya hai ? avyAbAdha hai ? aura ApakA prAsuka vihAra ho rahA hai ? Apake lie sarisava mAsa kulattha bhakSya haiM yA abhakSya haiM ? Apa eka haiM ? yAvat somila saMbuddha huA aura zrAvaka dharma ko aMgIkAra karake vApisa lauTa gayA / tadanantara vaha somila brAhmaNa kisI samaya asAdhu darzana ke kAraNa evaM nirgrantha zramaNoM kI paryupAsanA nahIM karane se-mityAtva paryAyoM ke pravardhamAna hone se tathA samyaktva paryAyoM ke parihIyamAna hone se mithyAtva bhAva ko prApta ho gayA / isake bAda kisI eka samaya madhyarAtri meM apanI kauTumbika sthiti para vicAra karate hue usa somila brAhmaNa ko yaha aura isa prakAra kA Antarika yAvat mAnasika saMkalpa utpanna huA maiM vArANasI nagarI kA rahanevAlA aura atyanta zuddha brAhmaNa kula meM utpanna huA hU~ / maiMne
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 AgamasUtra - hindI anuvAda vratoM ko aMgIkAra kiyA, vedAdhyayana kiyA, patnI ko lAyA- kulaparaMparA kI vRddhi ke lie putrAdi saMtAna ko janma diyA, samRddhiyoM kA saMgraha kiyA - arthopArjana kiyA, pazubaMdha kiyA, yajJa kie, dakSiNA dI, atithipUjA - kiyA, agni meM havana kiyA - Ahuti dI, yUpa sthApita kiye, ityAdi gRhastha sambandhI kArya kiye / lekina aba mujhe yaha ucita hai ki kala rAtri ke prabhAta rUpa meM parivartita ho jAne para, jaba kamala vikasita ho jAe~, prabhAta pANDura- zveta varNa kA ho jAe, lAla azoka, palAzapuSpa, tote kI coMca, ciramI ke ardhabhAga, baMdhujIvakapuSpa, kabUtara ke paira, koyala ke netra, jasada ke puSpa, jAjvalyamAna agni, svarNakalaza evaM hiMgulakasamUha kI lAlimA se bhI adhika raktima zrI se suzobhita sUrya udita ho jAe aura usakI kiraNoM ke phailane se aMdhakAra vinaSTa ho jAe, sUrya rUpI kuMkuma se vizva vyApta ho jAe, netroM ke viSaya kA pracAra hone se vikasita honevAlA loka spaSTa rUpa se dikhAI dene lage, taba vArANasI nagarI ke bAhara bahuta se Amra-udyAna lagavAUM, isI prakAra se mAtuliMga, bilva, kaviTTha, ciMcA aura phUloM kI vATikAe~ lagavAU~ / ' tatpazcAt ve bahuta se Ama ke bagIce yAvat phUloM ke bagIce anukrama se saMrakSaNa, saMgopana aura saMvardhana kiye jAne se darzanIya bagIce bana gaye / zyAmala, zyAmala AbhAvAle yAvat ramaNIya mahAmeghoM ke samUha ke sadRza hokara patra, puSpa, phala evaM apanI harI-bharI zrI se atIva atIva zobhAyamAna ho gaye / isake bAda punaH usa somila brAhmaNa ko kisI anya samaya madhyarAtri meM kauTumbika sthiti kA vicAra karate hue isa prakAra kA yaha Antarika yAvat manaHsaMkalpa utpanna huAvArANasI nagarI vAsI maiM somila brAhmaNa atyanta zuddha - kula meM utpanna huA / maiMne vratoM kA pAlana kiyA, vedoM kA adhyayana Adi kiyA yAvat yUpa sthApita kiye aura isake bAda vArANasI nagarI ke bAhara bahuta se Ama ke bagIce yAvat phUloM ke bagIce lagavAe / lekina aba mujhe yaha ucita hai ki kala yAvat teja sahita sUrya ke prakAzita hone para bahuta se lohe ke kar3Aha, kuDachI evaM tApasoM ke yogya tAMbe ke pAtroM-ghar3avAkara tathA vipula mAtrA meM azanapAna khAdima - svAdima bhojana banavAkara mitroM, jAtibAMdhavoM, svajanoM, saMbandhiyoM aura paricita janoM ko AmaMtrita kara una kA vipula azana-pAna - khAdima - svAdima, vastra, gaMdha, mAlA evaM alaMkAroM se satkAra - sanmAna karake unhIM ke sAmane jyeSTha putra ko kuTumba kA bhAra sauMpakara tathA mitroM-jAti-baMdhuoM Adi paricitoM aura jyeSThaputra se pUchakara una bahuta se lohe ke kar3Ahe, kur3achI Adi tApasoM ke pAtra lekara jo gaMgAtaTavAsI vAnaprastha tApasa haiM, jaise ki - hotrika, potrika, kautrika, yAtrika, zrAddhakina, sthAlakina, humbauTTa, dantodUkhalika, unmajJjaka, samaja, nimajjaka, saMprakSAlaka, dakSiNakUla, vAsI, uttarakUla-vAsI, zaMkhadhmA, kUladhmA, mRgalubdhaka, hastItApasa, uddaNDaka, dizAprokSika, valkavAsI, bilavAsI, jalavAsI, vRkSamUlika, jalabhakSI, vAyubhakSI, zaivAlabhakSI, mUlAhArI, kaMdAhArI, tvacAhArI, patrAhArI, puSpAhArI, bIjAhArI, vinaSTa kanda, mUla, tvacA, patra, puSpa, phala ko khAnevAle, jalAbhiSeka se zarIra kaThina - banAnevAle haiM tathA AtApanA aura paMcAgni tApa se apanI deha ko aMgArapakka aura kaMdupakka jaisI banAte hue samaya yApana karate haiM /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ puSpikA - 3/5 153 ina tApasoM meM se maiM dizAprokSika tApasoM meM dizAprokSika rUpa se pravrajita hoU~ aura isa prakAra kA abhigraha aMgIkAra karU~gA - yAvajjIvana ke lie niraMtara SaSTha- SaSThabhakta pUrvaka dizA cakravAla tapasyA karatA huA sUrya ke abhimukha bhujAe~ uThAkara AtApanAbhUmi meM AtApanA lU~gA / ' saMkalpa karake yAvat kala jAjvalyamAna sUrya ke prakAzita hone para bahuta se loha - kar3AhA Adi ko lekara yAvat dizAprokSika tApasa ke rUpa meM pravrajita ho gayA / pravrajita hone ke sAtha abhigraha aMgIkAra karake prathama SaSThakSapaNa tapa aMgIkAra karake vicarane lagA / tatpazcAt RSi somila brAhmaNa prathama SaSThakSapaNa ke pAraNe ke dina AtApanA bhUmi se nIce utare / phira usane valkala vastra pahane aura jahA~ apanI kuTiyAM thI, vahA~ Aye / vahA~ se -kiDhiNa bAMsa kI chabar3I aura kAvar3a ko liyA, pUrvadizA kA pUjana kiyA aura kahA- he pUrva dizA ke lokapAla soma mahArAja ! prasthAna meM prasthita hue mujha somila brahmarSi kI rakSA kareM aura yahA~ jo bhI kanda, mUla, chAla, patte, puSpa, phUla, bIja aura harI vanaspatiyA~ haiM, unheM lene kI AjJA deM / ' yoM kahakara somila brahmarSi pUrva dizA kI ora gayA aura vahAM jo bhI kanda, mUla, yAvat harI vanaspati Adi thI unheM grahaNa kiyA aura kAvar3a meM rakhI, bAMsa kI chabar3I meM bhara liyA / phira darbha, kuza tathA vRkSa kI zAkhAoM ko mor3akara tor3e hue patte aura samidhAkASTha / apanI kuTiyAM pe Aye / vedikA kA pramArjana kiyA, use lIpakara zuddha kiyA / tadanantara DAbha aura kalaza hAtha meM lekara gaMgA mahAnadI Ae aura usake jala se deha zuddha kI / apanI para pAnI sIMcA aura Acamana Adi karake svaccha aura parama zucibhUta hokara deva aura pitaroM saMbaMdhI kArya sampanna karake DAbha sahita kalaza ko hAtha meM lie gaMgA mahAnadI ke bAhara nikale / kuTiyA meM Akara DAbha, kuza aura bAlU se vedI kA nirmANa kiyA, sara aura araNi taiyAra kii| ani sulagAI / taba usameM samidhA DAlakara aura adhika prajvalita kI aura phira agni kI dAhinI ora ye sAta vastueM rakhIM [6] sakatha valkala, sthAna, zaiyAbhANDa, kamaNDalu, lakar3I kA DaMDA aura apanA zarIra / phira madhu, ghI aura cAvaloM kA agni meM havana kiyA aura caru taiyAra kiyA tathA nitya yajJa karma kiyA / atithipUjA kI aura usake bAda svayaM AhAra grahaNa kiyA / [7] tatpazcAt una somila brahmarSi ne dUsarA SaSThakSapaNa aMgIkAra kiyA / pAraNe ke dina bhI AtApanAbhUmi se nIce utare, valkala vastra pahane yAvat AhAra kiyA, itanA vizeSa hai ki isa bAra ve dakSiNa dizA meM gae aura kahA - 'he dakSiNa dizA ke yama mahArAja ! prasthAna ke lie pravRtta saumila brahmarSi kI rakSA kareM aura yahA~ jo kanda, mUla Adi haiM, unheM lene kI AjJA deM, aisA kahakara dakSiNa meM gamana kiyA / tadanantara una somila brahmarSi ne tRtIya belA kiyaa| pAraNe ke dina bhI pUrvokta sava vidhi kI / kintu pazcima dizA kI pUjA kI / kahA- 'he pazcima dizA ke lokapAla varuNa mahArAja ! paraloka - sAdhanA meM pravRtta mujha somila brahmarSi kI rakSA kareM' ityAdi isake bAda caturtha velA tapa kiyA / pAraNA ke dina pUrvavat sArI vidhi kI / vizeSa yaha hai ki isa bAra uttara dizA kI pUjA kI aura isa prakAra prArthanA kI- 'he uttara dizA ke lokapAla vaizramaNa mahArAja ! paralokasAdhanA meM pravRtta mujha somila brahmarSi kI rakSA kareM'
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 AgamasUtra-hindI anuvAda ityAdi yAvat uttara dizA kA avalokana kiyA Adi / isa cAroM dizAoM kA varNana, AhAra kiyA taka kA vRttAnta pUrvavat jAnanA / isake bAda kisI samaya madhyarAtri meM anitya jAgaraNa karate hue una somila brahmarSi ke mana meM isa prakAra kA yaha Antarika vicAra utpanna huA-'maiM vArANasI nagarI kA rahane vAlA, atyanta uccakula meM utpanna somila brahmarSi hU~ / maiMne gRhasthAzrama meM rahate hue vrata pAlana kie haiM, yAvat yUpa-gar3avAe / isake bAda Ama ke yAvat phUloM ke bagIce lagavAe / tatpazcAt pravrajita huA / pravrajita hone para SaSTha-SaSThabhakta tapaHkarma aMgIkAra karake dikcakravAla sAdhanA karatA huA vicaraNa kara rahA hU~ / lekina aba mujhe ucita hai ki kala sUryodaya hote hI bahuta se dRSTa-bhASita, pUrva saMgatika, aura paryAyasaMgatika, tApasoM se pUchakara aura AzramasaMzrita aneka zata janoM ko vacana Adi se saMtuSTa kara aura unase anumati lekara valkala vastra pahanakara, kAvar3a kI chabar3I meM apane bhANDopakaraNoM ko lekara tathA kASThamudrA se mukha ko bAMdhakara uttarAbhimukha hokara uttara dizA meM mahAprasthAna karUM / ' isa prakAra vicAra karane ke pazcAt kala yAvat sUrya ke prakAzita hone para unhoMne sabhI dRSTa, bhASita, pUrvasaMgatika aura tApasa paryAya ke sAthiyoM Adi se pachakara tathA Azramastha aneka zata-prANiyoM ko saMtaSTa kara aMta meM kASThamadrA se mukha ko bA~dhA / isa prakAra kA abhigraha liyA-cAhe vaha jala ho yA sthala, ho athavA nIcA pradeza, parvata ho athavA viSama bhUmi, gaDDA ho yA guphA, ina saba meM se jahA~ kahIM bhI praskhalita hoU~ yA gira jAUM vahA~ se mujhe uThanA nahIM kalpatA hai / - tatpazcAt uttarAbhimukha hokara mahAprasthAna ke lie prasthita vaha somila brahmarSi uttara dizA kI ora gamana karate hue aparAhna kAla meM jahAM sundara azoka vRkSa thA, vahA~ Ae / apanA kAvar3a rakhA / anantara vedikA sApha kI, use lIpa-pota kara svaccha kiyA, phira DAbha sahita kalaza ko hAtha meM lekara jahA~ gaMgA mahAnadI thI, vahA~ Ae aura zivarAjarSi ke samAna usa gaMgA mahAnadI meM snAna Adi kRtya kara vahA~ se bAhara Ae / phira zara aura araNi banAI, agni paidA kI ityAdi / agniyajJa karake kASThamudrA se mukha ko bA~dhakara mauna hokara baiTha gye| tadanantara madhyarAtri ke samaya somila brahmarSi ke samakSa eka deva prakaTa huA / usa deva ne somila brahmarSi se kahA-'pravrajita somila brAhmaNa ! terI yaha pravrajyA duSpravrajyA hai / ' usa deva ne dUsarI aura tIsarI bAra bhI aisA hI kahA / kintu somila brAhmaNa ne usa deva kI bAta kA Adara nahIM kiyA- yAvat mauna hI rahe / isake bAda usa somila brahmarSi dvArA anAdRta vaha deva vApisa lauTa gayA / tatpazcAta kala yAvat sUrya ke prakAzita hone para valkala vastradhArI somila ne kAvar3a, bhANDopakaraNa Adi lekara kASThamudrA se mukha ko bAMdhA / bAMdhakara uttarAbhimukha ho uttara dizA kI ora prasthAna kara diyA / isake bAda dUsare dina aparAhna kAla ke aMtima prahara meM somila brahmarSi jahA~ saptaparNa vRkSa thA, vahA~ Aye / kAvar3a ko rakhA vedikA-ko sApha kiyA, ityAdi pUrvavat / taba madhyarAtri meM somila brahmarSi ke samakSa punaH deva prakaTa huA aura AkAza meM sthita hokara pUrvavat kahA parantu somila ne usa deva kI bAta para kucha dhyAna nahIM diyA / yAvat vaha deva
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ puSpikA-3/7 155 punaH vApisa lauTa gayA / isake bAda valkala vastradhArI somila ne sUrya ke prakAzita hone para apane kAvar3a upakaraNa Adi lie / kASThamudrA se mukha ko bAMdhA aura mukha bAMdhakara uttara kI ora mukha karake uttara dizA meM cala diye / tadanantara vaha somila brahmarSi tIsare dina aparAhna kAla meM jahAM uttama azoka vRkSa thA, vahAM Ae / kAvar3a rakhI / baiThane ke lie vedI banAI aura darbhayukta kalaza ko lekara gaMgA mahAnadI meM avagAhana kiyA / agrihavana Adi kiyA phira kAThamudrA se mukha ko bAMdhakara mauna baiTha gae / tatpazcAt madhyarAtri meM somila ke samakSa punaH eka deva prakaTa huA aura usane usI prakAra kahA-'he pravrajita somila ! terI yaha pravrajyA duSpravrajyA hai' yAvat vaha deva vApisa lauTa gayA / isake bAda sUryodaya hone para vaha valkala vastradhArI somila kAvar3a aura pAtropakaraNa lekara yAvat kASThamudrA se mukha ko bAMdhakara uttarAbhimukha hokara uttara dizA kI ora cala diyA / tadanantara calate-calate somila brahmarSi cauthe divasa ke aparAhna kAla meM jahA~ vaTa vRkSa thA, vahA~ Ae / nIce kAvar3a rakhI / ityAdi pUrvavat / madhyarAtri ke samaya punaH somila ke samakSa vaha deva prakaTa huA aura usane kahA-'somila ! tumhArI pravrajyA duSpravrajyA hai / ' aisA kahakara vaha antardhAna ho gayA / rAtri ke bItane ke bAda aura jAjvalyamAna tejayukta sUrya ke prakAzita hone para vaha valkala vastradhArI vaha yAvat uttara dizA meM cala die / tatpazcAt vaha somila brahmarpi pA~caveM dina ke cauthe prahara meM jahAM udumbara kA vRkSa thA, vahA~ Ae / kAvar3a rakhI / yAvat mauna hokara baiTha gae / madhyarAtri meM punaH somila brAhmaNa ke samIpa eka deva prakaTa huA aura kahA-'he somila ! tumhArI yaha pravrajyA duSpravrajyA hai / isake bAda deva ne dUsarI aura tIsarI bAra bhI isI prakAra kahA-taba somila ne deva se pUchA-devAnupriya ! merI pravrajyA duSpravrajyA kyoM hai ?' deva ne kahA-tumane pahale puruSAdAnIya pArzva arhat se paMca aNuvrata aura sAta zikSAvrata rUpa bAraha prakAra kA zrAvakadharma aMgIkAra kiyA thA / kintu isake bAda susAdhuoM ke darzana upadeza Adi kA saMyoga na milane aura mithyAtva paryAyoM ke bar3hane se aMgIkRta zrAvakadharma ko tyAga diyA / yAvat tumane dizAprokSika pravrajyA dhAraNa kI / yAvat jahA~ azoka vRkSa thA, vahA~ Ae aura kAvar3a rakha vedI Adi banAI / yAvata madhyarAtri ke samaya maiM tumhAre samIpa AyA aura tumheM pratibodhita kiyA-'he somila ! tumhArI yaha pravrajyA duSpravrajyA hai / ' kintu tumane usa para dhyAna nahIM diyA aura mauna hI rahe / isa prakAra cAra dina taka samajhAyA, Aja pAMcaveM divasa cauthe prahara meM isa udumbara vRkSa ke nIce Akara tumane apanA kAvar3a rakhA / yAvat tuma mauna hokara baiTha gae / isa prakAra se he devAnupriya ! tumhArI yaha pravrajyA duSpravrajyA hai / yaha saba sunakara somila ne deva se kahA-'aba Apa hI batAie ki maiM kaise supravrajita banU~ ?' deva ne somila brAhmaNa se kahA-'devAnupriya ! yadi tuma pUrva meM grahaNa kie hue pA~ca aNuvrata aura sAta zikSAvrata rUpa zrAvakadharma ko svayaMmeva svIkAra karake vicaraNa karo to tumhArI yaha pravrajyA supravrajyA hogI / isake bAda deva ne somila brAhmaNa ko vandana-namaskAra kiyA aura antardhAna ho gayA / pazcAt somila brahmarSi deva ke kathanAnusAra pUrva meM svIkRta paMca aNuvratoM
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 AgamasUtra-hindI anuvAda ko aMgIkAra karake vicaraNa karane lage / __ tatpazcAt somila ne bahuta se caturthabhakta, SaSThabhakta, aSTamabhakta, yAvat ardhamAsakSapaNa, mAsakSapaNa rUpa vicitra tapaHkarma se apanI AtmA ko bhAvita karate hue zramaNopAsaka paryAya kA pAlana kiyA / aMta meM ardhamAsika saMlekhanA dvArA AtmA kI ArAdhanA kara aura tIsa bhojanoM kA anazana dvArA tyAga kara kintu pUrvakRta usa pApasthAna kI AlocanA aura pratikramaNa na karake samyaktva kI virAdhanA ke kAraNa kAlamAsa meM kAla kiyA / zukrAvataMsaka vimAna kI upapAtasabhA meM sthita devazaiyA para yAvat aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI jaghanya avagAhanA se zukramahAgraha deva ke rUpa meM janma liyA / vaha zukramahAgraha deva yAvat pAMcoM paryAptiyoM se paryApta bhAva ko prApta huA / -he gautama ! isa prakAra se usa zukramahAgraha deva ne vaha divya devaRddhi, dyuti yAvat divya prabhAva prApta kiyA hai / usakI vahA~ eka palyopama kI sthiti hai| bhadanta ! vaha zukramahAgraha deva Ayu, bhava aura sthiti kA kSaya hone ke anantara usa devaloka se cyavana kara kahAM jAegA ? gautama ! vaha zukramahAgraha deva AyukSaya, bhavakSaya aura sthitikSaya ke anantara mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha hogA, yAvat sarva duHkhoM kA anta karegA / AyuSman jambU ! isa prakAra zramaNa yAvat muktiprApta mahAvIra ne puSpikA ke tRtIya adhyayana meM isa bhAva kA nirUpaNa kiyA hai, aisA maiM kahatA hUM / adhyayana-3-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-4-bahuputrikA) [8] bhagavan ! yadi zramaNa yAvat nirvANaprApta bhagavAn mahAvIra ne puSpikA ke tRtIya adhyayana kA yaha bhAva nirUpaNa kiyA hai to bhadanta ! caturtha adhyayana kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA / guNazilaka caitya thaa| rAjA zreNika thA / svAmI kA padArpaNa huA / pariSad nikalI / usa kAla aura usa samaya meM saudharmakalpa ke bahuputrika vimAna kI sudharmAsabhA meM bahuputrikA devI bahuputrika siMhAsana para 4000 sAmAnika deviyoM tathA 4000 mahattarikA deviyoM ke sAtha sUryAbhadeva ke samAna nAnAvidha divya bhogoM ko bhogatI huI vicaraNa kara rahI thI / usane apane vipula avadhijJAna se isa kevalakalpa jambUdvIpa ko dekhA aura bhagavAn mahAvIra ko dekhA / sUryAbha deva ke samAna yAvata namaskAra karake apane uttama siMhAsana para pUrva dizA kI ora mukha karake baiTha gaI / phira sUryAbhadeva ke samAna usane apane Abhiyogika devoM ko bulAyA aura unheM susvarA ghaMTA bajAne kI AjJA dI / deva-deviyoM ko bhagavAna ke darzanArtha calane kI sUcanA dI / punaH Abhiyogika devoM ko bulAyA aura vimAna kI vikurvaNA karane kI AjJA dI / vaha yAna-vimAna 1000 yojana vistIrNa thA / sUryAbhadeva ke samAna vaha apanI samasta Rddhi-vaibhava ke sAtha yAvat uttara dizA ke niryANamArga se nikalakara 1000 yojana U~ce vaikriya zarIra ko banAkara bhagavAn ke samavasaraNa meM upasthita huI / bhagavAn ne dharmadezanA dI / pazcAt usa bahuputrikA devI ne apanI dAhinI bhujA pasArI- 108 devakumAroM kI ora vAyIM bhujA phailAkara 108 devakumArikAoM kI vikurvaNA kI / isake bAda bahuta se dAraka-dArikAoM tathA Dimbhaka-DimbhikAoM kI
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ puSpikA-4/8 157 vikurvaNA kI tathA sUryAbha deva ke samAna nATya-vidhiyoM ko dikhAkara vApisa lauTa gaI / gautama svAmI ne bhagavAn mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyA aura prazna kiyA-bhagavan ! usa bahuputrikA devI kI vaha divya devaRddhi, dyuti aura devAnubhAva kahA~ gayA ? gautama ! vaha deva-Rddhi Adi usI ke zarIra se nikalI thI aura usI ke zarIra meM samA gaI / gautamasvAmI ne punaH pUchA-bhadanta ! usa bahuputrikA devI ko vaha divya deva-Rddhi Adi kaise milI, kaise usake upabhoga meM AI ? gautama ! usa kAla aura usa samaya vArANasI nagarI thI / AmrazAlavana caitya thA / bhadra sArthavAha rahatA thA, jo dhana-dhAnyAdi se samRddha yAvat dUsaroM se aparibhUta thA bhadra sArthavAha kI patnI subhadrA thI / vaha atIva sukumAla aMgopAMgavAlI thI, rUpavatI thI / kintu vandhyA hone se usane eka bhI santAna ko janma nahIM diyA / vaha kevala jAnu aura kUpara kI mAtA thI / kisI eka samaya madhya rAtri meM pArivArika sthiti kA vicAra karate hue subhadrA ko isa prakAra kA manogata saMkalpa utpanna huA-'maiM bhadra sArthavAha ke sAtha vipula mAnavIya bhogoM ko bhogatI huI samaya vyatIta kara rahI hUM, kintu Aja taka maiMne eka bhI bAlaka yA bAlikA kA prasava nahIM kiyA hai / ve mAtAe~ dhanya haiM yAvat puNyazAlinI haiM, una mAtAoM ne apane manuSyajanma aura jIvana kA phala bhalIbhAMti prApta kiyA hai, jo apanI nija kI kukSi se utpanna,stana ke dUdha ke lobhI, mana ko lubhAnevAlI vANI kA uccAraNa karanevAlI, totalI bolI bolanevAlI, stana mUla aura kAMkha ke aMtarAla meM abhisaraNa karanevAlI santAna ko dUdha pilAtI haiM / use goda meM biThalatA haiM, madhura-madhura saMlApoM se apanA manoraMjana karatI haiM / lekina maiM aisI bhAgyahIna, puNyahIna hU~ ki saMtAna sambandhI eka bhI sukha mujhe prApta nahIM hai / ' isa prakAra ke vicAroM se nirutsAha-hokara yAvat ArtadhyAna karane lagI / usa kAla aura usa samaya meM IryAsamiti yAvat uccAra-prasravaNa-zleSma-siMghANapariSThApanAsamiti se samita, manogupti, yAvat kAyagupti se yukta, indriyoM kA gopana karanevAlI, gupta brahmacAriNI bahuzrutA, ziSyAoM ke bahuta bar3e parivAravAlI suvratA AryA vihAra karatI huI vArANasI nagarI AI / kalpAnusAra yathAyogya avagraha AjJA lekara saMyama aura tapa se AtmA ko parizodhita karatI huI vicarane lagI / una suvratA AryA kA eka saMghAr3A vArANasI nagarI ke sAmAnya, madhyama aura ucca kuloM meM sAmudAyika bhikSAcaryA ke lie paribhramaNa karatA huA bhadra sArthavAha ke ghara meM AyA / taba subhadrA sArthavAhI harSita aura saMtuSTa hotI huI zIghra hI apane Asana se uThakara khar3I huI / sAta-ATha Daga unake sAmane gaI aura vandana-namaskAra kiyA / phira vipula azana, pAna, khAdima, svAdima AhAra se pratilAbhita kara isa prakAra kahA-AryAo ! maiM bhadra sArthavAha ke sAtha vipula bhogopabhoga bhoga rahI hU~, maiMne Aja taka eka bhI saMtAna kA prasava nahIM kiyA hai / ve mAtAe~ dhanya haiM, yAvat maiM adhanyA puNyahInA hU~ ki unameM se eka bhI sukha prApta nahIM kara sakI hU~ / devAnupriyo ! Apa bahuta jJAnI haiM, aura bahuta se grAmoM, AkaroM, nagaroM yAvat dezoM meM ghUmatI haiM / aneka rAjA, Izvara, yAvat sArthavAha Adi ke gharoM meM bhikSA ke lie praveza karatI haiM / to kyA kahIM koI vidyAprayoga, maMtraprayoga, vamana, virecana, vastikarma, auSadha athavA bheSaja jJAta kiyA hai, dekhA-par3hA hai jisase maiM bAlaka yA
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 AgamasUtra-hindI anuvAda bAlikA kA prasava kara sakU~ ? ___ taba una AryikAoM ne subhadrA sArthavAhI se kahA-devAnupriya / hama IryAsamiti Adi samitioM se samita, tIna guptioM se gupta, yAvat zramaNiyAeM haiM / hamako aisI bAtoM kA sunanA bhI nahIM kalpatA hai to phira hama inakA upadeza kaise kara sakatI haiM ? kintu hama tumheM kevaliprarUpita dharmopadeza sunA sakatI haiM / isake bAda una AryikAoM se dharmazravaNa kara use avadhArita kara usa subhadrA sArthavAhI ne hRSTa-tuSTa ho una AryAoM ko tIna bAra AdakSiNapradakSiNA kI / donoM hAtha jor3akara vaMdana-namaskAra kiyA / usane kahA-maiM nirganthapravacana para zraddhA karatI hU~, vizvAsa karatI hU~, ruci karatI hU~ | Apane jo upadeza diyA hai, vaha tathya hai, satya hai, avitatha hai / yAvat maiM zrAvakadharma ko aMgIkAra karanA cAhatI hU~ / devAnupriye ! jisa prakAra tumheM sukha ho vaisA karo kintu pramAda mata karo / taba usane AryikAoM se zrAvakadharma aMgIkAra kiyA / una AryikAoM ko vandana-namaskAra kiyA / vaha subhadrA sArthavAhI zramaNopAsikA hokara zrAvakadharma pAlatI huI yAvat vicarane lagI / isake bAda usa subhadrA zramaNopAsikA ko kisI dina madhyarAtri ke samaya kauTumbika sthiti para vicAra karate hue isa prakAra kA Antarika manaHsaMkalpa yAvat vicAra samutpanna huA"maiM bhadra sArthavAha ke sAtha vipula bhogopabhogoM ko bhogatI huI samaya vyatIta kara rahI hU~ kintu maiMne abhI taka eka bhI dAraka yA dArikA ko janma nahIM diyA hai / ataeva mujhe yaha ucita hai ki maiM kala yAvat jAjvalyamAna teja sahita sUrya ke prakAzita hone para bhadra sArthavAha se anumati lekara suvratA AryikA ke pAsa gRha tyAgakara yAvat pravrajita ho jAU~ / bhadra sArthavAha ko donoM hAtha jor3a yAvat isa prakAra bolI-tumhAre sAtha bahuta varSoM se vipula bhogoM ko bhogatI huI samaya bitA rahI hU~, kintu eka bhI bAlaka yA bAlikA ko janma nahIM diyA hai / aba maiM Apa devAnupriya kI anumati prApta karake suvratA AryikA ke pAsa yAvat pravrajita-dIkSita honA cAhatI hU~ / taba bhadra sArthavAha ne kahA-tuma abhI muMDita hokara yAvat gRhatyAga karake pravrajita mata hoo, mere sAtha vipula bhogopabhogoM kA bhoga karo aura bhogoM ko bhogane ke pazcAt yAvat anagAra pravrajyA aMgIkAra karanA / taba subhadrA sArthavAhI ne bhadra sArthavAha ke vacanoM kA Adara nahIM kiyA dUsarI bAra aura phira tIsarI bAra bhI subhadrA sArthavAhI ne yahI kahA-ApakI AjJA lekara maiM suvratAAryA ke pAsa pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatI hU~ / jaba bhadra sArthavAha anukUla aura pratikUla bahuta sI yuktiyoM, prajJaptiyoM, saMjJaptiyoM aura vijJaptiyoM se use samajhAne-bujhAne, saMbodhita karane aura manAne meM samartha nahIM huA taba icchA na hone para bhI lAcAra hokara subhadrA ko dIkSA lene kI AjJA de dI / tatpazcAt bhadra sArthavAha ne vipula parimANa meM azana-pAna-khAdima-svAdima bhojana taiyAra karavAyA aura apane sabhI mitroM, jAtibAMdhavoM, svajanoM, sambandhI-paricitoM ko Amantrita kiyA / unheM bhojana karAyA yAvat una kA satkAra-sammAna kiyA / phira snAna kI huI, kautuka-maMgala prAyazcitta Adi se yukta, sabhI alaMkAroM se vibhUSita subhadrA sArthavAhI ko hajAra puruSoM dvArA vahana kI jAne yogya pAlakI meM baiThAyA aura usake bAda vaha subhadrA sArthavAhI jahA~
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ puSpikA- 4/8 159 suvratA AryA kA upAzraya thA vahA~ AI / Akara usa puruSasahasravAhinI pAlakI ko rokA aura pAlakI se utarI / bhadra sArthavAha subhadrA sArthavAhI ko Age karake suvratA AryA ke pAsa AyA aura Akara usane vandana namaskAra kiyA / nivedana kiyA- 'devAnupriye ! merI yaha subhadrA bhAryA mujhe atyanta iSTa aura kAnta hai yAvat isako bAta-pitta-kapha aura sannipAtajanya vividha roga - AtaMka Adi sparza na kara sakeM, isake lie sarvadA prayatna karatA rahA / lekina aba yaha saMsAra ke bhaya se udvigna evaM janma - smaraNa se bhayabhIta hokara Apa ke pAsa yAvat pravrajita hone ke lie tatpara hai / isalie maiM Apako yaha ziSyA rUpa bhikSA de rahA hU~ / Apa devAnupriyA isa ziSyA - bhikSA ko svIkAra kareM / ' bhadra sArthavAha ke isa prakAra nivedana karane para suvratA AryA ne kahA - 'devAnupriya ! jaisA tumheM anukUla pratIta ho, vaisA karo, kintu isa mAMgalika kArya meM vilamba mata karo / ' suvratA AryA ke isa kathana ko sunakara subhadrA sArthavAhI harSita evaM saMtuSTa huI aura usane svayameva apane hAthoM se vastra, mAlA aura AbhUSaNoM ko utArA / paMcamuSTika kezaloMca kiyA phira jahA~ suvratA AryA thIM, vahA~ AI / pradakSiNApUrvaka vandana - namaskAra kiyA / aura bolI- yaha saMsAra AdIpta hai, pradIpta hai, ityAdi kahate hue devAnandA ke samAna vaha una suvratA AryA ke pAsa pravrajita ho gaI aura pAMca samitiyoM evaM tIna guptiyoM se yukta hokara indriyoM kA nigraha karane vAlI yAvat gupta brahmacAriNI AryA ho gaI / isake bAda subhadrA AryA kisI samaya gRhasthoM ke bAlaka-bAlikAoM meM mUrcchita Asakta ho gaI- yAvat una bAlaka-bAlikAoM ke lie abhyaMgana, ubaTana, prAsuka jala, una baccoM ke hAtha-paira raMgane ke lie mehaMdI Adi raMjaka dravya, kaMkaNa, aMjana, varNaka, cUrNaka, khilaune, ke lie miSTAnna, khIra, dUdha aura puSpa mAlA Adi kI gaveSaNA karane lagI / una gRhasthoM ke dAraka-dArikAoM, kumAra- kumArikAoM, baccebacciyoM meM se kisI kI tela mAliza karatI, kisI ke ubaTana lagAtI, isI prakAra kisI ko prAsuka jala se snAna karAtI, pairoM ko raMgatI, oThoM ko raMgatI, kAjala AMjatI, tilaka lagAtI, bindI lagAtI, jhulAtI tathA kisI-kisI ko paMkti meM khar3A karatI, caMdana lagAtI, sugandhita cUrNa lagAtI, khilaune detI, khAne ke lie miSTAnna detI, dUdha pilAtI, kisI ke kaMTha meM pahanI huI puSpa mAlA ko utAratI, pairoM para baiThAtI to kisI ko jAMghoM para baiThAtI / kisI ko TAMgoM para, godI meM, kamara para, pITha para, chAtI para, kandhoM para, mastaka para baiThAtI aura hatheliyoM meM lekara hularAtI, loriyAM gAtI huI, pucakAratI huI putra kI lAlasA, putrI kI vAMchA, pote-potiyoM kI lAlasA kA anubhava karatI huI apanA samaya bitAne lagI / usakI aisI vRtti-dekhakara suvratA AryA ne kahA- devAnupriye ! hama loga saMsAra - viSayoM se virakta, IryAsamiti Adi se yukta yAvat gupta brahmacAriNI nirgranthI zramaNI haiM / hameM bAlakoM kA lAlana-pAlana, Adi karanA karAnA nahIM kalpatA hai / lekina tuma gRhasthoM ke bAlakoM meM mUrcchita yAvat anurAgiNI hokara unakA abhyaMgata Adi karane rUpa akalpanIya kArya karatI ho yAvat putra-pautra Adi kI lAlasApUrti kA anubhava karatI ho / ataeva tuma isa sthAna kI AlocanA karo yAvat prAyazcitta lo / suvratA AryA dvArA isa prakAra se akalpanIya kAryoM
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 AgamasUtra-hindI anuvAda se rokane ke lie samajhAe jAne para bhI subhadrA AryA ne una suvratA AryA ke kathana kA Adara nahIM kiyA kintu upekSA-pUrvaka asvIkAra kara pUrvavat bAla-manoraMjana karatI rahI / taba nirgrantha zramaNiyA~ isa ayogya kArya ke lie subhadrA AryA kI hIlanA, nindA, khiMsA, gardA karatIM- aura aisA karane se use bAra-bAra rokatIM / una suvratA Adi nirgrantha zramaNI AryAoM dvArA pUrvokta prakAra se hIlanA Adi kie jAne aura bAra-bAra rokane para usa subhadrA AryA ko isa prakAra kA yAvat mAnasika vicAra utpanna huA-'jaba maiM apane ghara meM thI, taba maiM svAdhIna thI, lekina jaba se maiM muNDita hokara gRha tyAga kara anagArika pravrajyA se pravrajita huI hU~, taba se maiM parAdhIna ho gaI hU~ / pahale jo nirgrantha zramaNiyA~ merA Adara karatI thI, mere sAtha prema-pUrvaka AlApa-saMlApa karatI thIM, ve Aja na to merA Adara karatI haiM aura na prema se bolatI haiM / isalie mujhe kala prAtaHkAla yAvat sUrya ke prakAzita hone para pRthak upAzraya meM jAkara rahanA ucita haiM / ' yAvat sUryodaya hone para suvratAAryA ko chor3akara vaha nikala gaI aura alaga upAzraya meM jAkara akelI rahane lagI / tatpazcAt vaha subhadrA AryA, AryAoM dvArA nahIM roke jAne se niraMkuza aura svacchandamati hokara gRhasthoM ke bAlakoM meM Asakta-yAvat-unakI tela-mAliza Adi karatI huI putra-pautrAdi kI lAlasApUrti kA anubhava karatI huI samaya bitAne lagI / tadanantara vaha subhadrA pAsatthA, pAsatthavihArI, avasanna, avasannavihArI, kuzIla kuzIlavihArI, saMsakta saMsaktavihArI aura svacchanda tathA svacchandavihArI ho gaI / usane bahuta varSoM taka zramaNI-paryAya kA pAlana kiyA / ardhamAsika saMlekhanA dvArA AtmA ko parizodhita kara, anazana dvArA tIsa bhojanoM ko chor3akara aura akaraNIya pApa-sthAna kI AlocanA-kie binA hI maraNa karake saudharmakalpa ke bahuputrikA vimAna kI upapAtasabhA meM devadUSya se AcchAdita devazaiyA para aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa avagAhanA se bahuputrikA devI ke rUpa meM utpanna huI / utpanna hote hI vaha bahuputrikA devI pAMca prakAra kI paryAptiyoM se paryApta hokara devI rUpa meM rahane lagI / gautama ! isa prakAra bahaputrikA devI ne vaha divya deva-Rddhi evaM devadhuti prApta kI hai yAvat usake sanmukha AI hai / gautama svAmI ne punaH pUchA-'bhadanta ! kisa kAraNa se bahuputrikA devI ko bahuputrikA kahate haiM ?' 'gautama ! jaba-jaba vaha bahuputrikA devI devendra devarAja zakra ke pAsa jAtI taba-taba vaha bahuta se bAlaka-bAlikAoM, bacce-bacciyoM kI vikurvaNA karatI / jAkara una devendra-devarAja zakra ke samakSa apanI divya devaRddhi, divya devadhuti evaM divya devAnubhAva-pradarzita karatI / isI kAraNa he gautama ! vaha use 'bahuputrikA devI' kahate haiN| 'bhadanta ! bahuputrikA devI kI sthiti kitane kAla kI hai ?' 'gautama ! cAra palyopama hai / ' 'bhagavan ! AyukSaya, bhavakSaya aura sthitikSaya hone ke anantara bahuputrikA devI usa devaloka se cyavana karake kahA~ jAegI ?' 'gautama ! AyukSaya Adi ke anantara bahuputrikA devI isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM vindhya-parvata kI talahaTI meM base bibhela sanniveza meM brAhmaNakula meM bAlikA rUpa meM utpanna hogI / usa bAlikA ke mAtA-pitA gyAraha dina bItane para yAvat bArahaveM dina ve apanI bAlikA kA nAma somA rakheMge /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ puSpikA- 4/8 161 tatpazcAt vaha somA bAlyAvasthA se mukta hokara, sajJAnadazApanna hokara yuvAvasthA Ane para rUpa, yauvana evaM lAvaNya se atyanta uttama evaM utkRSTa zarIkhAlI ho jAegI / taba mAtApitA usa somA bAlikA ko bAlyAvasthA ko pAra kara viSaya-sukha se abhijJa evaM yauvanAvasthA meM praviSTa jAnakara yathAyogya gRhasthopayogI upakaraNoM, dhana-AbhUSaNoM aura saMpatti ke sAtha apane bhAnaje rASTrakUTa ko bhAryA ke rUpa meM deMge / vaha somA usa rASTrakUTa kI iSTa, kAnta, bhAryA hogI yAvat vaha somA kI bhANDakaraNDaka ke samAna, telakellA ke samAna, vastroM ke piTAre ke samAna, ratnakaraNDaka ke samAna usakI surakSA kA dhyAna rakhegA aura usako zIta, uSNa, vAta, pitta, kapha evaM sannipAtajanya roga aura AtaMka sparza na kara sakeM, isa prakAra se sarvadA ceSTA karatA rahegA / tatpazcAt somA brAhmaNI rASTrakUTa ke sAtha vipula bhogoM ko bhogatI huI pratyeka varSa eka yugala saMtAna ko janma dekara solaha varSa meM battIsa bAlakoM kA prasava karegI / taba vaha bahuta se dAraka -dArikAoM, kumAra- kumArikAoM aura bacce-bacciyoM meM se kisI ke uttAna zayana karane se, kisI ke cIkhane-cillAne se, janma-ghUMTI Adi davAI pilAne se, ghuTane-ghuTane calane se, pairoM para khar3e hone meM pravRtta hone se, calate-calate gira jAne se, stana ko TaTolane se, dUdha mAMgane se, khilaunA mAMgane se, miThAI mAMgane se, kUra mAMgane se, isI prakAra pAnI mAMgane se, haMsane se, rUTha jAne se, gussA karane se, jhagar3ane se, Apasa meM mArapITa karane se, usakA pIchA karane se, rone se, AkraMdana karane se, vilApa karane se, chInA- chapaTI karane se, karAhane se, UMghane se, pralApa karane se, pezAba Adi karane se, ulaTI kara se, cherane se, mUtane se, sadaiva una baccoM ke mala-mUtra vamana se lipaTe zarIravAlI tathA maile-kucaile kapar3oM se kAMtihIna yAvat azuci se sanI huI hone se dekhane meM bIbhatsa aura atyanta durgandhita hone ke kAraNa rASTrakUTa ke sAtha vipula kAmabhogoM ko bhogane meM samartha nahIM ho sakegI / aisI avasthA meM kisI samaya rAta ko pichale prahara meM apanI aura apane kuTumba kI sthiti para vicAra karate hue usa somA brAhmaNI ko vicAra utpanna hogA- 'maiM ina bahuta se abhAge, duHkhadAyI eka sAtha thor3e-thor3e dinoM ke bAda utpanna hue choTe-bar3e aura navajAta bahuta se dArakadArikAoM yAvat bacce-bacciyoM meM se yAvat unake mala-mUtra - vamana Adi se lipaTI rahane ke kAraNa atyanta durgandhamayI hone se rASTrakUTa ke sAtha bhogoM kA anubhava nahIM kara pA rahI hU~ / mAtAe~ dhanya haiM yAvat unhoMne manuSyajanma aura jIvana kA suphala pAyA hai, jo vaMdhyA haiM, prajananazIlA nahIM hone se jAnu-kUrpara kI mAtA hokara surabhi sugaMdha se suvAsita hokara vipula manuSya sambandhI bhogopabhogoM ko bhogatI huI samaya bitAtI haiM / somA ne jaba aisA vicAra kiyA ki usa kAla aura usI samaya IryA Adi samitioM se yukta yAvat bahuta-sI sAdhviyoM ke sAtha suvratA nAma kI AryAe~ usa bibhela sanniveza meM Ae~gI aura anagArocita avagraha lekara sthita hoMgI / tadanantara una suvratA AryAo kA eka saMghAr3A bibhela sanniveza ke ucca, sAmAnya aura madhyama parivAroM meM gRhasamudAnI bhikSA ke lie ghUmatA huA rASTrakUTa ke ghara meM praveza karegA / taba vaha somA brAhmaNI una AryAoM ko Ate dekhakara harSita aura saMtuSTa hogI / zIghra hI apane Asana se uThegI, sAta-ATha Daga unake sAmane AegI / vaMdana namaskAra karegI 9 11
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 AgamasUtra-hindI anuvAda aura vipula azana, pAna, khAdima, svAdima bhojana se pratilAbhita karake kahegI-'AryAo ! rASTrakUTa ke sAtha vipula bhogoM ko bhogate hue yAvat maiMne prativarSa bAlaka-yugaloM ko janma dekara solaha varSa meM battIsa bAlakoM kA prasava kiyA hai / jisase maiM una durjanmA yAvat baccoM ke malamUtra-vamana Adi se sanI hone ke kAraNa atyanta durgandhita zarIravAlI ho rASTrakUTa ke sAtha bhogopabhoga nahIM bhoga pAtI hU~ / AryAo ! maiM Apa se dharma sunanA cAhatI hU~ / taba ve AryAe~ somA brAhmaNI ko yAvat kevaliprarUpita dharma kA upadeza sunAeMgI / tatpazcAt somA brAhmaNI una AryikAoM se dharmazravaNa kara aura use hRdaya meM dhAraNa kara harSita aura saMtuSTa-yAvat vikasitahRdayapUrvaka una AryAo ko vaMdana-namaskAra karegI / aura kahegI maiM nirgrantha pravacana para zraddhA karatI hU~ yAvat use aMgIkAra karane ke lie udyata hU~ / nirgranthapravacana isI prakAra kA hai yAvat jaisA Apane pratipAdana kiyA hai / kintu maiM rASTrakUTa se pUlUMgI / tatpazcAt Apa devAnupriya ke pAsa muMDita hokara pravrajita hoUMgI / devAnupriya ! jaise sukha ho vaisA karo, kintu vilamba mata karo / tatpazcAt vaha somA brAhmaNI rASTrakUTa ke nikaTa jAkara donoM hAtha jor3a kahegI-maiMne AryAo se dharmazravaNa kiyA hai aura vaha dharma mujhe icchita hai yAvat rucikara lagA hai / isalie ApakI anumati lekara maiM suvratA AryA se pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatI hU~ / taba rASTrakUTa kahegA abhI tuma muMDita hokara yAvat ghara chor3akara pravrajita mata hoo kintu abhI tuma mere sAtha vipula kAmabhogoM kA upabhoga karo aura bhuktabhogI hone ke pazcAt yAvat gRhatyAga kara pravrajita honA / rASTrakUTa ke isa sujhAva ko mAnane ke pazcAt somA brAhmaNI snAna kara, kautuka maMgala prAyazcita kara yAvat AbharaNaalaMkAroM se alaMkRta hokara dAsiyoM ke samUha se ghirI huI apane ghara se nikalegI / bibhela sanniveza ke madhyabhAga ko pAra karatI huI suvratA AryAoM ke upAzraya meM AegI / Akara suvratA AryAoM ko vaMdana-namaskAra karake unakI paryupAsanA karegI / tatpazcAt ve suvratA AryA usa somA brAhmaNI ko 'karma se jIva baddha hote haiMityAdirUpa kevaliprarUpita dharmopadeza deMgI / taba vaha somA brAhmaNI bAraha prakAra ke zrAvaka dharma ko svIkAra karegI aura phira suvratA AryA ko vaMdana-namaskAra karegI / vApisa lauTa jAegI / tatpazcAt somA brAhmaNI zramaNopAsikA ho jAegI / vaha jIva-ajIva padArthoM ke svarUpa kI jJAtA, puNya-pApa ke bheda kI jAnakAra, Asrava-saMvara-nirjarA-kriyA-adhikaraNa tathA baMdha-mokSa ke svarUpa ko samajhane meM niSNAta, paratIrthiyoM ke kutarkoM kA khaNDana karane meM svayaM samartha, hogI / deva, asura, nAga, suparNa, yakSa, rAkSasa, kinara, kiMpuruSa, garur3a, gaMdharva, mahoraga Adi devatA bhI use nirgranthapravacana se vicalita nahIM kara sageMge / nirgranthapravacana para zraddhA karegI / AtmotthAna ke sivAya anya kAryoM meM usakI abhilASA nahIM rahegI / dhArmika-AdhyAtmika siddhAntoM ke Azaya ke prati use saMzaya nahIM rahegA / labdhArtha, gRhItArtha, vinizcitArtha, hone se usakI asthi aura majjA taka dharmAnurAga se anuraMjita ho jAegI / isIlie vaha dUsaroM ko saMbodhita karate hue udghoSaNA karegI-AyuSman ! yaha nirgrantha pravacana hI artha hai, paramArtha hai, isake sivAya anyatIrthikoM kA kathana kugati-prApaka hone se anartha hai / asad vicAroM se
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ puSpikA-4/8 163 vihIna hone ke kAraNa usakA hRdaya sphaTika ke samAna nirmala hogA, nirgrantha zramaNa bhikSA ke lie sugamatA se praveza kara sakeM, ataH usake ghara kA dvAra sarvadA khulA hogA / sabhI ke gharoM, meM usakA praveza prItijanaka hogA / caturdazI, aSTamI, amAvasyA aura pUrNamAsI ko paripUrNa pauSadhavrata kA samyak prakAra se paripAlana karate hue zramaNa-nirgranthoM ko prAsuka eSaNIya-nirdoSa AhAra, pITha, phalaka, zayyA, saMstAraka-Asana, vastra, pAtra, kaMbala, rajoharaNa, auSadha, bheSaja se pratilAbhita karatI huI evaM yathAvidhi grahaNa kie hue vividha prakAra ke zIlavrata, guNavrata, viramaNa, pratyAkhyAna, pauSadhopavAsoM se AtmA ko bhAvita karatI huI rahegI / suvratA AryA kisI samaya grAmAnugrAma meM vicaraNa karatI huI yAvat punaH bibhela saMniveza meM AeMgI / taba vaha somA brAhmaNI harSita evaM saMtuSTa ho, snAna kara tathA alaMkAroM se vibhUSita ho pUrva kI taraha darzanArtha nikalegI yAvat vaMdana-namaskAra karake dharma zravaNa kara yAvat suvratA AryA se kahegI-maiM rASTrakaTa se pUchakara Apake pAsa muMDita hokara pravrajyA grahaNa karanA cAhatI hU~ / taba suvratA AryA kaheMgI-devAnupriye ! tumheM jisameM sukha ho vaisA karo, kintu zubha kArya meM vilamba mata karo / isake bAda somA brAhmaNI una suvratA AryAoM ko vaMdana-namaskAra karake jahA~ rASTrakUTa hogA, vahA~ AegI / donoM hAtha jor3akara pUrva ke samAna pUchegI ki ApakI AjJA lekara AnagArika pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatI hU~ / isa bAta ko sunakara rASTrakUTa kahegAdevAnupriye ! jaise tumheM sukha ho vaisA karo, isake pazcAt rASTrakUTa vipula azana, pAna, khAdima, svAdima cAra prakAra ke bhojana banavAkara apane mitra jAti-bAMdhava, svajana, saMbandhiyoM ko AmaMtrita karegA / ityAdi, pUrvabhava meM subhadrA ke samAna yahA~ bhI vaha pravrajita hogI aura AryA hokara IryAsamiti Adi samitiyoM evaM guptiyoM se yukta hokara yAvat gupta brahmacAriNI hogI / tadanantara vaha somAAryA suvratAAryA se sAmAyika Adi se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana karegI / vividha prakAra ke bahuta se caturtha, SaSTha, aSTama, dazama, dvAdazabhakta Adi vicitra tapaHkarma se AtmA ko bhAvita karatI huI bahuta varSoM taka zramaNa-paryAya kA pAlana karegI / mAsika saMlekhanA se AtmA zuddha kara, anazana dvArA sATha bhojanoM ko chor3akara, AlocanA pratikramaNapUrvaka samAdhistha ho, maraNa karake devendra devarAja zakra ke sAmAnika deva ke rUpa meM utpanna hogI / usa somadeva kI do sAgaropama kI sthiti hogI / taba gautamasvAmI ne pUchA-'bhadanta ! vaha soma deva AyukSaya, bhavakSaya aura sthitikSaya hone ke anantara devaloka se cayakara kahA~ jAegA ? 'he gautama ! mahAvideha kSetra meM utpanna hokara siddha hogA yAvat sarva duHkhoM kA aMta karegA / ' 'AyuSman jambU ! isa prakAra se bhagavAn mahAvIra ne puSpikA ke caturtha adhyayana kA yaha bhAva nirUpaNa kiyA hai / aisA maiM kahatA huuN|' adhyayana-4-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (adhyayana-5-pUrNabhadra) [9] bhagavan ! yadi zramaNa yAvat nirvANaprApta bhagavAn mahAvIra ne puSpikA nAmaka upAMga ke caturtha adhyayana kA yaha bhAva pratipAdana kiyA hai to bhagavan ! paMcama adhyayana kA kyA artha kahA hai ? AyuSman jambU ! usa kAla aura usa samaya rAjagRha nagara thA /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda zilaka caitya thA / zreNika rAjA thA / svAmI padhAre / pariSad darzana karane nikalI / usa kAla aura usa samaya saudharmakalpa meM pUrNabhadra vimAna kI sudharmAsabhA meM pUrNabhadra siMhAsana para AsIna hokara pUrNabhadra deva sUryAbhadeva ke samAna vicara rahA thA / usane avadhijJAna se bhagavAn ko dekhA / bhagavAn kI sevA meM upasthita huA, vandana namaskAra karake yAvat battIsa prakAra kI nRtyavidhiyoM ko pradarzita kara vApisa lauTa gayA / taba gautamasvAmI ne bhagavAn se usa deva kI divya deva Rddhi Adi ke viSaya meM pUchA / gautama ! usa kAla aura usa samaya isI jambUdvIpa ke bharatakSetra meM dhana vaibhava ityAdi se samRddhi - maNipadikA nagarI thI / rAjA candra thA aura tArAkIrNa nAma kA udyAna thA / usa nagarI meM pUrNabhadra nAma kA eka sadgRhastha rahatA thA, jo dhana-dhAnya ityAdi se saMpanna thA / usa kAla aura usa samaya jAti evaM kula se saMpanna yAvat, bahuzruta sthavira bhagavanta bahuta bar3e antevAsI parivAra ke sAtha samavasRta hue| janasamUha dharmadezanA zravaNa karane nikalA / pUrNabhadra gAthApati una sthaviroM ke Agamana kA vRttAnta jAnakara yAvat bhagavatI-sUtrokta gaMgadatta ke samAna gayA yAvat unake pAsa pravrajita huA yAvat IryAsamiti Adi se yukta guptabrahmacArI anagAra ho gayA / tatpazcAt pUrNabhadra anagAra ne una sthavira bhagavantoM se sAmAyika se prAraMbha kara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA aura bahuta se caturtha, SaSTha, aSTamabhakta Adi tapaH karma se AtmA ko parizodhita karake bahuta varSoM taka zrAmaNyaparyAya kA pAlana kiyA / mAsika saMlekhanApUrvaka sATha bhojanoM kA anazana dvArA chedana kara AlocanApUrvaka samAdhi prApta kara kAla karake saudharmakalpa ke pUrNabhadra vimAna meM deva rUpa se utpanna huA / yAvat bhASAmana paryApti se paryApta bhAva ko prApta kiyA / bhadanta ! pUrNabhadra deva kI kitane kAla kI sthiti batAI hai ? 'gautama ! do sAgaropama kI / ' 'bhagavan ! vaha pUrNabhadra deva usa devaloka se cyavana karake kahA~ jAegA 'gautama ! mahAvideha kSetra meM utpanna hokara siddha hogA yAvat sarva duHkhoM kA anta karegA / ' 164 adhyayana - 6 - mANibhadra [10] bhagavan ! yadi zramaNa yAvat nirvANaprApta bhagavAn ne puSpikA ke paMcama adhyayana kA yaha Azaya kahA hai to ke SaSTha adhyayana kA kyA artha batAyA hai ? AyuSyaman jambU ! usa kAla aura usa samaya rAjagRha nagara thA / guNazilaka caitya thA / rAjA zreNika thA / mahAvIra svAmI kA padArpaNa huA / maNibhadra deva sudharmAsabhA ke maNibhadra siMhAsana para baiThakara yAvat rahA thA / pUrvabhadra deva ke samAna vaha bhI bhagavAn ke samavasaraNa meM AyA aura vApisa lauTa gayA / gautama svAmI ne usako deva Rddhi evaM pUrvabhava ke viSaya meM pUchA / bhagavAn ne kahA- usa kAla aura usa samaya maNipadikA nagarI thI / maNibhadra gAthApati thA / usane sthaviroM ke samIpa pravrajyA aMgIkAra kI / gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / bahuta varSoM taka zrAmaNyaparyAya kA pAlana kiyA aura mAsika saMlekhanA kI / pApasthAnoM kA Alocana karake samAdhipUrvaka maraNa karake maNibhadra vimAna meM utpanna huA / vahA~ usakI do sAgaropama kI sthiti hai / anta meM usa devaloka se cyavana karake mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha hogA aura sarva duHkhoM kA anta karegA /
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ puSpikA-7 se 10/11 165 (adhyayana-7-se-10) [11] isI prakAra datta, ziva, bala aura anAdRta, ina sabhI devoM ko pUrNabhadradeva ke samAna jAnanA / sabhI kI do-do sAgaropama kI sthiti hai / ina devoM ke nAma ke samAna hI inake vimAnoM ke nAma haiM / pUrvabhava meM datta candanA nagarI meM, ziva mithilA, bala hastinApura aura anAdRta kAkandI nagarI meM janme the / 21 puSpikA-upAMgasUtra-10-hindI anuvAda pUrNa
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 AgamasUtra - hindI anuvAda namo namo nimmaladaMsaNassa 22 puSpacUlikA upAMgasUtra- 11 - hindI anuvAda adhyayana - 1 - se - 10 [1] he bhadanta ! yadi mokSaprApta yAvat zramaNa bhagavAn mahAvIra ne puSpikA nAmaka tRtIya upAMga kA yaha artha pratipAdita kiyA hai to caturtha upAMga kA kyA artha - kahA hai ? hai jambU ! caturtha upAMga puSpacUlikA ke dasa adhyayana pratipAdita kie haiM, ve isa prakAra haiM[2] zrIdevI, hrIdevI, dhRtidevI, kIrtidevI, buddhidevI, lakSmIdevI, ilAdevI, surAdevI, rasadevI aura gandha devI | [3] he bhadanta ! zramaNa yAvat mokSaprApta bhagavAn mahAvIra ne prathama adhyayana kA kyA Azaya batAyA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA / guNazilaka caitya thA / zreNika rAjA thA / zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI vahA~ padhAre / pariSad niklii| usa kAla aura usa samaya zrIdevI saudharmakalpa meM zrI avataMsaka vimAna kI sudharmAsabhA meM bahuputrikA devI ke samAna zrIsiMhAsana para baiThI huI thI usane avadhijJAna se bhagavAn ko dekhaa| yAvat nRtya - vidhi ko pradarzita kara vApisa lauTa gaI / yahA~ itanA vizeSa hai ki zrIdevI ne apanI nRtyavidhi meM bAlikAoM kI vikurvaNA nahIM kI thI / gautamasvAmI ne bhagavAn pUrvabhava ke viSaya meM pUchA / he gautama! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA / guNazilaka caitya thA, rAjA jitazatru thA / usa rAjagRha nagara meM dhanADhya sudarzana nAma kA gAthApati thA / usakI sukomala aMgopAMga, sundara zarIra vAlI Adi vizeSaNoM se viziSTa priyA nAma kI bhAryA thI / usa sudarzana gAthApati kI putrI, priyA gAthApatnI kI AtmajA bhUtA nAma kI dArikA thI / jo vRddhazarIra aura vRddhakumArI, jIrNazarIrakhAlI aura jIrNakumArI, zithila nitamba aura stanavAlI tathA varavihIna thI / usa kAla aura usa samaya meM puruSAdAnIya evaM nau hAtha kI avagAhanAvAle ityAdi rUpa se varNanIya arhat pArzva prabhu padhAre / pariSad nikalI / bhUtA dArikA isa saMvAda ko sunakara harSita aura saMtuSTa huI aura mAtA-pitA se AjJA mAMgI - 'he mAta - tAta ! puruSAdAnIya pArzva arhat yAvat ziSyagaNa se parivRta hokara birAjamAna haiM / ApakI AjJA - anumati lekara maiM vaMdanA ke lie jAnA cAhatI hU~ / 'devAnupriye ! jaise tumheM sukha ho vaisA karo, kintu vilamba mata karo / ' tatpazcAt bhUtA dArikA ne snAna kiyA yAvat zarIra ko alaMkRta karake dAsiyoM ke samUha ke sAtha apane ghara se nikalI / uttama dhArmika yAna - para AsIna huI / isake bAda vaha bhUtA dArikA apane svajana - parivAra ko sAtha lekara rAjagRha nagara ke madhya bhAga meM se nikalI / pArzva prabhu virAjamAna the, vahA~ AI / tIna bAra AdakSiNa pradakSiNA karake vaMdanA kI yAvat paryupAsanA karane lagI / tadanantara puruSAdAnIya arhat pArzvaprabhu ne usa bhUtA bAlikA
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ puSpacUlikA-1/3 167 aura ati vizAla pariSad ko dharmadezanA sunAI / dharmadezanA sunakara aura use hRdayaMgama karake vaha hRSTa-tuSTa huI / phira bhUtA dArikA ne vaMdana-namaskAra kiyA aura kahA-'bhagavan ! maiM nirgranthapravacana para zraddhA karatI hU~ yAvat nirgrantha-pravacana ko aMgIkAra karane ke lie tatpara hU~ / he bhadanta ! mAtA-pitA se AjJA prApta kara lU~, taba maiM yAvat pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatI huuN|' arhat pArzva prabhu ne uttara diyA-'devAnupriye ! icchAnusAra karo / ' - isake bAda vaha bhUtA dArikA yAvat usI dhArmika zreSTha yAna para ArUDha huI / jahA~ rAjagRha nagara thA, jahA~ apanA AvAsa sthAna-vahA~ AI / ratha se nIce utara kara mAtA-pitAke samIpa Akara donoM hAtha jor3akara yAvat jamAli kI taraha mAtA-pitA se AjJA mAMgI / tadanantara sudarzana gAthApati ne vipula azana, pAna, khAdima, svAdima bhojana banavAyA aura mitroM, jJAtijanoM Adi ko AmaMtrita kiyA yAvat bhojana karane ke pazcAt zuddha-svaccha hokara abhiniSkramaNa karAne ke lie kauTumbika puruSoM ko bulAkara unheM AjJA dI-zIghra hI bhUtA dArikA ke lie sahasra puruSoM dvArA vahana kI jAe aisI zibikA lAo / tatpazcAt usa sudarzana gAthApati ne snAna kI huI aura AbhUSaNoM se vibhUSita zarIkhAlI bhUtA dArikA ko puruSasahasravAhinI zibikA para ArUDha kiyA yAvat guNazilaka caitya thA, vahA~ AyA aura chatrAdi tIrthaMkarAtizayoM ko dekhakara pAlakI ko rokA aura usase bhUtA dArikA ko utArA / isake bAda mAtA-pitA usa bhUtA dArikA ko Age karake jahA~ puruSAdAnIya arhat pArzvaprabhu birAjamAna the, vahA~ Ae aura tIna vAra AdakSiNa-pradakSiNA karake vaMdana-namaskAra kiyA tathA kahA-yaha bhUtA dArikA hamArI ekalautI putrI hai / yaha hameM iSTa hai / yaha saMsAra ke bhaya se udvigna hokara Apa devAnupriya ke nikaTa muMDita hokara yAvat pravrajita honA cAhatI hai / hama ise ziSyA-bhikSA ke rUpa meM Apako samarpita karate haiM / pArzva prabhu ne uttara diyA'devAnupriya ! jaise sukha upaje vaisA karo / ' taba usa bhUtA dArikA ne pArzva arhat kI anumati-sunakara harSita ho, uttara-pUrva dizA meM jAkara svayaM AbharaNa-utAre / yaha vRttAnta devAnandA ke samAna kaha lenA / arhat prabhu pArzva ne use pravrajita kiyA aura puSpacUlikA AryA ko ziSyA rUpa meM sauMpa diyA / usane puSpacUlikA AryA se zikSA prApta kI yAvat vaha gupta brahmacAriNI ho gii| kucha kAla ke pazcAt vaha bhUtA AryikA zarIrabakuzikA ho gaI / vaha bAraMbAra hAtha, paira, zira, mukha, stanAntara, kAMkha, guhyAntara dhotI aura jahA~ kahIM bhI khar3I hotI, sotI, baiThatI athavA svAdhyAya karatI usa-usa sthAna para pahale pAnI chir3akatI aura usake bAda khar3I hotI, sotI, baiThatI yA svAdhyAya karatI / taba puSpacUlikA AryA ne samajhAyA-devAnupriye ! hama IryAsamiti se samita yAvat gupta brahmacAriNI nirgrantha zramaNI haiM / isalie hameM zarIrabakuzikA honA nahIM kalpatA hai, tuma isa sthAna kI AlocanA karo / ityAdi zeSa varNana subhadrA ke samAna jAnanA / yAvat eka dina upAzraya se nikala kara vaha bilkula akele upAzraya meM jAkara nivAsa karane lagI / tatpazcAt vaha bhUtA AryA niraMkuza, binA rokaToka ke svacchandamati hokara bAra-bAra hAtha dhone lagI yAvat svAdhyAya karane lgii| tava vaha bhUtA AryA vividha prakAra kI caturthabhakta, paSThabhakta Adi tapazcaryA karake aura bahuta varSoM taka zramaNIparyAya kA pAlana karake evaM apanI anucita ayogya kAyapravRtti kI
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda AlocanA evaM pratikramaNa kie binA hI maraNa karake saudharmakalpa ke zrIavataMsaka vimAna kI upapAtasabhA meM yAvat zrIdevI ke rUpa meM utpanna huI, yAvat pAMca - paryApti se paryApta huI / isa prakAra he gautama! zrIdevI ne yaha divya devaRddhi labdha aura prApta kI hai / vahA~ usakI eka palyopama kI Ayu- sthiti hai / vaha AyuSya pUrNa karake 'mahAvideha kSetra meM utpanna hogI aura siddhi prApta karegI / ' 168 isI prakAra zeSa nau adhyayanoM kA bhI varNana karanA / maraNa ke pazcAt apane-apane nAma ke anurUpa nAmavAle vimAnoM meM unakI utpatti huI / sabhI kA saudharmakalpa meM utpAda huA / unakA pUrvabhava bhUtA ke samAna hai / nagara, caitya, mAtA-pitA aura apane nAma Adi saMgrahaNIgAthA ke anusAra haiM / sabhI pArzva arhat se pravrajita huIM aura ve puSpacUlA AryA kI ziSyAe~ huIM / sabhI zarIrabakuzikA huIM aura devaloka ke bhava ke anantara cyavana karake mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha hoMgI / 22 puSpacUlikA - upAMga- 11- hindI anuvAda pUrNa
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ vahidazA-1/1 namo namo nimmaladaMsaNassa 23 vahidazA upAMgasUtra - 12 - hindI anuvAda 169 adhyayana - 1 - niSadha [1] bhagavan ! yadi zramaNa yAvat mokSa ko prApta hue bhagavAn mahAvIra ne caturtha upAMga puSpacUlikA kA yaha artha kahA hai to he bhadanta ! pAMcaveM vaNhidasA nAmaka upAMga-varga kA kyA artha pratipAdita kiyA hai ? he jambU ! pAMcaveM vahnidazA upAMga ke bAraha adhyayana kahe haiN| [2] niSadha, mAtali, vaha, vehala, pagayA, yukti, dazaratha, dRDharatha, mahAdhanvA, saptadhanvA, dazadhanvA aura zatadhanvA | [3] he bhadanta ! zramaNa yAvat saMprApta bhagavAn ne prathama adhyayana kA kyA artha kahA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM dvAravatI - nagarI thI / vaha pUrva - pazcima meM bAraha yojana lambI aura uttara-dakSiNa meM nau yojana caur3I thI, usakA nirmANa svayaM dhanapati ne apane matikauzala se kiyA thA / svarNanirmita zreSTha prAkAra aura paMcaraMgI maNiyoM ke bane kaMgUroM se vaha zobhita thI / alakApurI - samAna sundara thI / usake nivAsIjana pramodayukta evaM krIDA karane meM tatpara rahate the / vaha sAkSAt devaloka sarIkhI pratIta hotI thI / prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa evaM pratirUpa thI / usa dvArakA nagarI ke bAhara IzAna koNa meM raivataka parvata thA / vaha bahuta U~cA thA aura usake zikhara gaganatala ko sparza karate the / vaha nAnA prakAra ke vRkSoM, gucchoM, gulmoM, latAoM aura valliyoM se vyApta thA / haMsa, mRga, mayUra Adi pazu-pakSiyoM ke kalarava se gUMjatA rahatA thA / usameM anake taTa, maidAna, guphAe~, jharane, prapAta, prAgbhAra aura zikhara the / vaha parvata apsarAoM ke samUhoM, devoM ke samudAyoM, cAraNoM aura vidyAdharo ke mithunoM vyApta rahatA thA / tInoM lokoM meM balazAlI mAne jAnevAle dasAravaMzIya vIra puruSoM dvArA vahAM nitya naye-naye utsava manAe jAte the / vaha parvata saumya, subhaga, dekhane meM priya, surUpa, prAsAdika, darzanIya, manohara aura atIva manorama thA / usa raivataka parvata se na adhika dUra aura na adhika samIpa nandanavana udyAna thA / vaha sarva RtuoM saMbandhI puSpoM aura phaloM se samRddha, ramaNIya nandanavana ke samAna Anandaprada; darzanIya, manamohaka aura mana ko AkarSita karane vAlA thA / usa nandanavana udyAna ke ati madhya bhAga meM surapriya yakSa kA yakSAyatana thA / vaha ati purAtana thA yAvat bahuta se loga vahA~ A-Akara surapriya yakSAyatana kI arcanA karate the / vaha surapriya yakSAyatana pUrNabhadra caitya ke samAna cAroM ora se eka vizAla vanakhaMDa se pUrI taraha ghirA huA thA, yAvat usa vanakhaNDa meM eka pRthvIzilApaTTa thA / usa dvArakA nagarI meM kRSNa vAsudeva rAjA the / ve vahA~ samudravijaya Adi dasa dasAroM kA, baladeva Adi pAMca mahAvIroM kA, ugrasena Adi 16000 rAjAoM kA, pradyumna Adi sADhe tIna karor3a kumAroM kA, zAmba Adi 60000 durdAnta yoddhAoM kA, vIrasena
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 AgamasUtra-hindI anuvAda Adi 21000 vIroM kA, rukmiNI Adi 16000 rAniyoM kA, anaMgasenA Adi aneka sahasra gaNikAoM kA tathA anya bahuta se rAjAoM, IzvaroM yAvat sArthavAhoM vagairaha kA uttara dizA meM vaitADhya parvata paryanta tathA anya tIna dizAoM meM lavaNa samudra paryanta dakSiNArdha bharata kSetra kA tathA dvArakA nagarI kA adhipatitva, netRtva, svAmitva, bhaTTitva, mahattarakatva AjJaizvaryatva aura senApatitva karate hue unakA pAlana karate hue, una para prazAsana karate hue vicarate the / usI dvArakA nagarI meM baladeva nAmaka rAjA the / ve mahAn the yAvat rAjya kA prazAsana karate hue rahate the / una baladeva rAjA kI revatI nAma kI patnI thI, jo sukumAla thI yAvat bhogopabhoga bhogatI huI vicaraNa karatI thI / kisI samaya revatI devI ne apane zayanAgAra meM sote hue yAvat svapna meM siMha ko dekhA / svapna dekhakara vaha jAgRta huI / unheM svapna dekhane kA vRttAnta kahA / yathAsamaya bAlaka kA janma huA / mahAbala ke samAna usane bohattara kalAoM kA adhyayana kiyA / eka hI dina pacAsa uttama rAjakanyAoM ke sAtha pANigrahaNa huA ityAdi / vizeSatA yaha hai ki usa bAlaka kA nAma niSadha thA yAvat vaha Amoda-pramoda ke sAtha samaya vyatIta karane lagA / usa kAla aura usa samaya meM arhat ariSTanemi prabhu padhAre / ve dharma kI Adi karane vAle the, ityAdi arhat ariSTanemi dasa dhanuSa kI avagAhanA vAle the / pariSad nikalI / tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne yaha saMvAda sunakara harSita evaM saMtuSTa hokara kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura kahA-devAnupriyo ! zIghra hI sudharmAsabhA meM jAkara sAmudAnika bherI ko bjaao| taba ve kauTumbika puruSa yAvat sudharmA sabhA meM Ae aura sAmudAnika bherI ko jora se bjaayaa| usa sAmudAnika bherI ko jora-jora se bajAe jAne para samudravijaya Adi dasAra, deviyA~ yAvat anaMgasenA Adi aneka sahasra gaNikAe~ tathA anya bahuta se rAjA, Izvara yAvat sArthavAha prabhRti snAna kara yAvat prAyazcitta-maMgalavidhAna kara sarva alaMkAroM se vibhUSita ho yathocita apane-apane vaibhava Rddhi satkAra evaM abhyudaya ke sAtha jahA~ kRSNa vAsudeva the, vahA~ upasthita hue / unhoMne donoM hAtha jor3akara yAvat kRSNa vAsudeva kA jaya-vijaya zabdoM se abhinandana kiyA / tadanantara kRSNa vAsudeva ne kauTumbika puruSoM ko yaha AjJA dI-devAnupriyo ! zIghra hI AbhiSekya hastiratna ko vibhUSita karo aura caturaMgiNI senA ko susajjita karo / tatpazcAt kRSNa vAsudeva yAvat snAna karake, vastrAlaMkAra se vibhUSita hokara ArUr3ha hue / Age-Age mAMgalika dravya cale aura kUNika rAjA ke samAna uttama zreSTha cAmaroM se viMjAte hue samudravijaya Adi dasa dasAroM yAvat sArthavAha Adi ke sAtha samasta Rddhi yAvat vAdyaghoSoM ke sAtha dvAravatI nagarI ke madhya bhAga meM se nikale ityAdi varNana kUNika ke samAna jAnanA / taba usa uttama prAsAda para rahe hue niSadhakumAra ko usa jana-kolAhala Adi ko sunakara kautUhala huA aura vaha bhI jamAli ke samAna Rddhi vaibhava ke sAtha prAsAda se nikalA yAvat bhagavAn ke samavasaraNa meM dharma zravaNa kara aura use hRdayaMgama karake bhagavAn ko vaMdana-namaskAra karake isa prakAra bolA-bhadanta ! maiM nirgrantha-pravacana para zraddhA karatA hU~ ityAdi / citta sArathI ke samAna yAvat usane zrAvakadharma aMgIkAra kiyA aura vApisa lauTA / usa kAla aura usa samaya meM arhat ariSTanemi ke pradhAna ziSya varadatta anagAra vicaraNa kara rahe the / una varadatta anagAra ne niSadhakumAra ko dekhakara jijJAsA huI yAvat ariSTanemi bhagavAn kI paryupAsanA karate
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 vahidazA - 1/3 hue kahA - aho bhagavan ! yaha niSadhakumAra iSTa, iSTa rUpavAlA, kamanIya, kamanIya rUpa se sampanna evaM priya, priya rUpavAlA, manojJa, manojJa rUpavAlA, maNAma, maNAma rUpavAlA, saumya, saumya rUpavAlA, priyadarzana aura sundara hai ! bhadanta ! isa niSadha kumAra ko isa prakAra kI yaha mAnavIya Rddhi kaise upalabdha huI, kaise prApta huI ? arhat ariSTanemi ne kahA- AyuSman varadatta ! usa kAla aura usa samaya meM isI jambUdvIpa ke bharatakSetra meM rohItaka nagara thA / vaha dhana dhAnya se samRddha thA ityAdi / vahA~ meghavana udyAna thA aura maNidatta yakSa kA yakSAyatana thA / usa rohItaka nagara kA rAjA mahAbala thA aura rAnI padmAvatI thI / kisI eka rAta usa padmAvatI ne sukhapUrvaka zayyA para sote hue svapna meM siMha ko dekhA yAvat mahAbala ke samAna putrajanma kA varNana jAnanA / vizeSatA yaha ki putra kA nAma vIrAMgada rakhA yAvat battIsa zreSTha rAjakanyAoM ke sAtha pANigrahaNa huA, yAvat vaibhava ke anurUpa chahoM RtuoM ke yogya iSTa zabda yAvat sparza vAle paMca prakara ke mAnavIya kAmabhogoM kA upabhoga karate hue samaya vyatIta karane lagA / usa kAla aura usa samaya jAtisampanna ityAdi vizeSaNoM vAle kezIzramaNa jaise kintu huzruta ke dhanI evaM vizAla ziSyaparivAra sahita siddhArtha AcArya rohItaka nagara ke maNidatta yakSa ke yakSAyatana meM padhAre aura sAdhuoM ke yogya avagraha lekara virAje / darzanArtha pariSad nikalI / taba uttama prAsAda meM vAsa karanevAle usa vIrAMgadakumAra ne mahAn jana kolAhala ityAdi sunA aura janasamUha dekhA / vaha bhI jamAli kI taraha darzanArtha nikalA / dharmazA zravaNa karake usane anagAra-dIkSA aMgIkAra karane kA saMkalpa kiyA aura phira jamAli kI taraha hI pravajyA aMgIkAra kI aura yAvat gupta brahmacArI anagAra ho gayA / tatpazcAt usa vIrAMgada anagAra ne siddhArtha AcArya se sAmAyika se yAvat gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA, yAvat vividha prakAra ke tapaH karma se AtmA ko parizodhita karate hue paripUrNa paiMtAlIsa varSa taka zrAmaNya paryAya kA pAlana kara dvimAsika saMlekhanA se AtmA ko zuddha karake 120 bhaktoMbhojanoM kA anazana dvArA chedanakara, AlocanA pratikramaNapUrvaka samAdhi sahita kAlamAsa meM maraNa kara brahmalokakalpa ke manorama vimAna meM devarUpa se utpanna huA / vIrAMgada deva kI dasa sAgaropama kI sthiti huI / vaha vIrAMgada deva AyukSaya, bhavakSaya aura sthitikSaya ke anantara usa devaloka se cyavana karake isI dvAravatI nagarI meM valadeva rAjA kI revatI devI kI kukSi meM putra rUpa se utpanna huA / usa samaya revatI devI ne sukhada zayyA para sote hue svapna dekhA, yathAsamaya bAlaka kA janma huA, vaha taruNAvasthA meM AyA, pANigrahaNa huA yAvat uttama prAsAda meM bhoga bhogate hue yaha niSedhakumAra vicaraNa kara rahA hai / isa prakAra, he varadatta ! isa niSadha kumAra ko yaha uttama manuSya Rddhilabdha, prApta aura adhigata huI hai / bhagavan ! kyA niSadhakumAra Apa devAnupriya ke pAsa yAvat pravrajita hone ke lie samartha hai ? hA~ varadatta ! samartha hai / ApakA kathana yathArtha hai, bhadanta ! ityAdi kahakara varadatta anagAra apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / isake bAda kisI eka samaya arhat ariSTanemi dvAravatI nagarI se nikale yAvat bAhya janapadoM meM vicaraNa karane lage / niSadhakumAra jIvAjIva Adi tattvo kA jJAtA zramaNopAsaka ho gayA / kisI samaya pauSadhazAlA meM niSadhakumAra AyA / ghAsa ke saMstAraka- para baiThakara pauSadhavrata
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 AgamasUtra-hindI anuvAda grahaNa kiyA / taba usa nipadhakumAra ko madhyarAtri meM dhArmika cintana karate hue AMtarika vicAra utpanna huA-'ve grAma, Akara yAvat sanniveza nivAsI dhanya haiM jahA~ arhat ariSTanemi prabhu vicaraNa karate haiM tathA ve rAjA, Izvara yAvat sArthavAha Adi bhI dhanya haiM jo ariSTanemi prabhu ko vaMdana-namaskAra karate haiM, yadi arhat ariSTanemi pUrvAnupUrvI se vicaraNa karate hue, yAvat yahA~ nandanavana meM padhAreM to maiM una arhat ariSTanemi prabhu ko vaMdana-namaskAra karUMgA yAvat paryupAsanA karuMgA / niSadhakumAra ke manogata vicAra ko jAnakara ariSTanemi arhat 18000 zramaNoM ke sAtha grAma-grAma Adi meM gamana karate hue yAvat nandanavana meM padhAre / paripad nikalI / taba niSadhakumAra bhI ariSTanemi arhat ke padArpaNa ke vRttAnta ko jAna kara harSita evaM parituSTa hotA huA cAra ghaMToM vAle azvaratha para ArUDha hokara jamAli kI taraha nikalA, yAvat mAtA-pitA se AjJA-anumati prApta karake pravrajita huA / yAvat gupta brahmacArI anagAra ho gayA / tatpazcAt usa niSadha anagAra ne arhat ariSTanemi prabhu ke tathArUpa sthaviroM ke pAsa sAmAyika se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA aura vividha prakAra ke yAvat vicitra tapaHkarmoM se AtmA ko bhAvita karate hue paripUrNa nau varSa taka zramaNa paryAya kA pAlana kiyaa| bayAlIsa bhojanoM ko anazana dvArA tyAga kara Alocana aura pratikramaNa karake samAdhipUrvaka kAladharma ko prApta huA / taba varadatta anagAra niSadhakumAra ko kAlagata jAnakara arhat ariSTanemi prabhu ke pAsa Ae yAvat kahA-devAnupriya ! prakRti se bhadra yAvat vinIta jo ApakA ziSya niSadha anagAra thA vaha kAlamAsa meM kAla ko prApta hokara kahA~ gayA hai ? arhat ariSTanemi ne kahA-'he bhadanta ! prakRti se bhadra yAvat vinIta merA antevAsI niSadha anagAra mere tathArUpa sthaviroM se sAmAyika Adi se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana karake, yAvat maraNa karake Urdhvaloka meM, jyotiSka deva vimAnoM, saudharma yAvat acyuta devalokoM kA tathA gaiveyaka vimAnoM kA atikramaNa karake sarvArthasiddha vimAna meM devarUpa se utpanna huA hai / vahAM niSadhadeva kI sthiti bhI tetIsa sAgaropama kI hai / ' ___ 'bhadanta !' vaha niSadhadeva AyukSaya, bhavakSaya aura sthitikSaya hone ke pazcAt vahA~ se cyavana karake kahA~ jAegA ? 'AyuSman varadatta ! isI jambUdvIpa ke mahAvideha kSetra ke unnAka nagara meM vizuddha pitRvaMza vAle rAjakula meM putra rUpa se utpanna hogA / bAlyAvasthA ke pazcAt yuvAvasthA ko prApta karake tathArUpa sthaviroM se kevalabodhi-samyagjJAna ko prApta kara agAra tyAga kara anagAra pravrajyA ko aMgIkAra karegA / IyaryAsamiti se sampanna yAvat gupta brahmacArI anagAra hogA aura bahuta se caturthabhakta, Adi vicitra tapasAdhanA dvArA AtmA ko bhAvita karate hue bahuta varSoM taka zramaNAvasthA kA pAlana karegA / mAsika saMlekhanA dvArA AtmA ko zuddha karegA, sATha bhojanoM kA anazana dvArA tyAga karegA aura jisa prayojana ke lie nanabhAva, muMDabhAva, snAnatyAga yAvat dAMta dhone kA tyAga, chatra kA tyAga, upAnaha kA tyAga tathA kezaloMca, brahmacarya grahaNa karanA, bhikSArtha para-gRha meM praveza karanA, yathAparyApta bhojana kI prApti honA yA na honA, tIvra aura sAmAnya grAmakaMTakoM ko sahana kiyA jAtA hai, usa sAdhya kI ArAdhanA karegA aura ArAdhanA karake carama zvAsocchvAsa meM siddha hogA, buddha hogA, yAvat sarva duHkhoM kA anta karegA / isa prakAra he jambU ! zramaNa yAvat muktiprApta bhagavAn mahAvIra ne vRSNidazA ke prathama adhyayana kA yaha Azaya pratipAdita kiyA hai, aisA maiM kahatA hU~ / '
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaNhidazA-2 se 12/4 173 (adhyayana-2-se-12) [4] isI prakAra zeSa myAraha adhyayanoM kA Azaya bhI saMgrahaNI-gAthA ke anusAra binA kisI hInAdhikatA ke jaisA kA taisA jAna lenA / adhyayana-1-se-12kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 0 nirayAvalikA zrutaskaMdha samApta huA, isake sAtha hI upAMgoM kA varNana bhI pUrNa huA / nirayAvalikA upAMga meM eka zrutaskandha hai / usake pAMca varga haiM, jinakA pAMca dinoM meM nirUpaNa kiyA jAtA hai / | 23 | vaNhidazA-upAMgasUtra-12-hindI anuvAda pUrNa |
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 namo namo nimmaladaMsaNassa 24 | catuHzaraNa prakIrNaka- 1 - hindI anuvAda AgamasUtra - hindI anuvAda [1] pApa vyApAra se nivartane ke samAna sAmAyika nAma kA pahalA Avazyaka, caubIsa tIrthaMkara ke guNa kA utkIrtana karane rUpa cauvisatthao nAmaka dusarA Avazyaka, guNavaMta guru kI vaMdanA samAna vaMdanaka nAma kA tIsarA Avazyaka, lage hue aticAra rUpa doSa kI nindA samAna pratikramaNa nAma kA cauthA Avazyaka, bhAva vraNa yAni AtmA kA lage bhArI dUSaNa ko miTAnevAlA kAussagga nAma kA pA~cavA Avazyaka aura guNa ko dhAraNa karane samAna paJcakakhANa nAma kA chaThThA Avazyaka nizcaya se kahalAtA hai / [2] isa jinazAsana meM sAmAyika ke dvArA nizcaya se cAritra kI vizuddhi kI jAtI hai / vaha sAvadyayoga kA tyAga karane se aura niravadyayoga kA sevana karane se hotA hai / [3] darzanAcAra kI vizuddhi cauvisatthao (logassa) dvArA kI jAtI hai; vaha caubIsa jina ke ati adbhUta guNa ke kIrtana samAna stuti ke dvArA hotI hai / [4] jJAnAdika guNa, usase yukta guru mahArAja ko vidhivat vaMdana karane rUpa tIsare vaMdana nAma ke Avazyaka dvArA jJAnAdika guNa kI zuddhi kI jAtI hai / [5] jJAnAdika kI (mUla aura uttaraguNa kI ) AzAtanA kI niMdA Adi kI vidhipUrvaka zuddhi karanA pratikramaNa kahalAtA hai / [6] cAritrAdika ke jina aticAra kI pratikramaNa ke dvArA zuddhi na huI ho unakI zuddha gar3a-gumar3a ke osar3a samAna aura kramika Ae hue pA~cave kAussagga nAma ke Avazyaka dvArA hotI hai / [7] guNa dhAraNa karane samAna paccakkhANa nAma ke chaThThe Avazyaka dvArA tapa ke aticAra kI zuddhi hotI hai aura vIryAcAra ke aticAra kI zuddhi sarva Avazyaka dvArA kI jAtI hai / [8] (1) gaja, (2) vRSabha, (3) siMha, (4) abhiSeka (lakSmI), (5) mAlA, (6) candramA, (7) sUrya, (8) dhajA, (9) kalaza, (10) padmasarovara / ( 11 ) sAgara, (12) devagati meM se Ae hue tIrthaMkara kI mAtA vimAna aura ( narka meM se Ae hue tIrthaMkara kI mAtA ) bhavana ko dekhatI hai, (13) ratna kA Dhera aura (14) agni, ina caudaha sapane sabhI tIrthaMkara kI mAtA vaha (tIrthaMkara) garbha meM Ae taba dekhatI hai / [9] devendroM, cakravartio aura munIzvara ne vaMdana kie hue mahAvIrasvAmI ko vandana karake mokSa dilAnevAle causaraNa nAma kA adhyayana maiM kahUMgA / [10] cAra zaraNa svIkAranA, pApa kArya kI niMdA karanI aura sukRta kI anumodanA karanA yaha tIna adhikAra mokSa kA kAraNa hai / isalie haMmezA karane lAyaka hai / [11] arihaMta, siddha, sAdhu aura kevalI bhagavaMta ne batAyA huA sukha denevAlA dharma, yaha cAra zaraNa, cAra gati ko naSTa karanevAle hai aura use bhAgazAlI puruSa pA zakatA hai /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHzaraNa-12 175 [12] aba tIrthaMkara kI bhakti ke samUha se uchalatI romarAjI samAna bakhtara se zobhAyamAna vo AtmA kAphI harSa aura sneha sahita mastaka jhukAkara do hAtha jur3akara isa mutAbika kahatA [13] rAga aura dveSa samAna zatru kA ghAta karanevAle, ATha karma Adi zatru ko haNanevAle aura viSaya kaSAya Adi vairI ko haNanevAle arihaMta bhagavAna mujhe zaraNa ho / [14] rAjya lakSmI kA tyAga karake, duSkara tapa aura cAritra kA sevana karake kevala jJAna rUpI lakSmI ke yogya arahaMta mujhe zaraNa rUpa ho / [15] stuti aura vaMdana ke yogya, indra aura cakravartI kI pUjA ke yogya aura zAzvata sukha pAne ke lie yogya arahaMta muje zaraNarUpa ho / [16] dusaro ke mana ke bhAva ko jAnanevAle, yogezvara aura mahendra ko dhyAna karane yogya aura phira dharmakathI arahaMta bhagavAna muje zaraNarUpa ho / [17] sarva jIva kI dayA pAlane yogya, satya vacana ke yogya, brahmacarya pAlane ke yogya arahaMta muje zaraNarUpa ho / [18] samavasaraNa meM baiThakara cautIsa atizaya kA sevana karate hue dharmakathA kahanevAle arihaMta muje zaraNarUpa ho / [19] eka vacana dvArA jIva ke kaI saMdeha ko eka hI kAla meM chedanevAle aura tInoM jagata ko upadeza denevAle arihaMta muje zaraNarUpa ho / [20] vacanAmRta dvArA jagata ko zAnti denevAle, guNa meM sthApita karanevAle, jIva loka kA uddhAra karanevAle arihaMta bhagavAna muje zaraNarUpa ho / [21] ati adbhUta guNavAle, apane yaza samAna candra dvArA dizAo ke anta ko zobhAyamAna karanevAle, zAzvata anAdi ananta arihaMta ko zaraNarUpa se maiMne aMgIkAra kiyA hai / [22] bur3hApA aura mRtyu kA sarvathA tyAga karanevAle, duHkha se trasta samasta jIva ko zaraNabhUta aura tIna jagata ke loka ko sukha denevAle arihaMta ko merA namaskAra ho / [23] arihaMta ke zaraNa se honevAlI karma samAna mela kI zuddhi ke dvArA jise ati zuddha svarupa prakaTa huA hai vaise siddha paramAtmA ke lie jinheM Adara hai aisA AtmA jhuke hue mastaka se vikasvara kamala kI dAMr3I samAna aMjali jor3akara harSa sahita (siddha kA zaraNa) kahate hai / [24] ATha karma ke kSaya se siddha honevAle, svAbhAvika jJAna darzana kI samRddhivAle aura phira jinheM sarva artha kI labdhi siddha huI hai vaise siddha muje zaraNarUpa ho / [25] tIna bhuvana ke mastaka meM rahe aura paramapada yAni mokSa pAnevAle, aciMtya balavAle, maMgalakArI siddha pada meM rahe aura ananta sukha denevAle prazasta siddha muje zaraNa ho / [26] rAga-dveSa samAna zatru ko jar3a se ukhADa denevAle, amUr3ha lakSyavAle (sadA upayogavaMta) sayogI kevalIo ko pratyakSa dikhanevAle, svAbhAvika sukha kA anubhava karanevAle utkRSTa mokSavAle siddha (muje) zaraNarUpa ho / [27] rAgAdika zatru kA tiraskAra karanevAle, samagra dhyAna samAna agni dvArA bhavarUpI
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 AgamasUtra-hindI anuvAda bIja (karma) ko jalA denevAle, yogezvara ke Azraya ke yogya aura sabhI jIva ko smaraNa karane lAyaka siddha muje zaraNarUpa ho / [28] parama Ananda pAnevAle, guNa ke sAgara samAna, bhava samAna kaMda kA sarvathA nAza karanevAle, kevala jJAna ke prakAza dvArA sUrya aura candra ko phIkA kara denevAle aura phira rAga dveSa Adi dvandva ko nAza karanevAle siddha muje zaraNarUpa ho / [29] parama brahma (utkRSTa jJAna) ko pAnevAle, mokSa samAna durlabha lAbha ko pAnevAle, aneka prakAra ke samArambha se mukta, tIna bhuvana samAna ghara ko dhAraNa karane meM stambha samAna, Arambha rahita siddha muje zaraNarUpa ho / [30] siddha ke zaraNa dvArA naya (jJAna) aura brahma ke kAraNabhUta sAdhu ke guNa meM prakaTa honevAle anurAgavAlA bhavya prANI apane ati prazasta mastaka ko pRthvI para rakhakara isa taraha kahate hai [31] jIvaloka (cha jIvanikAya) ke bandhu, kugati samAna samudra ke pAra ko pAnevAle, mahA bhAgyazAlI aura jJAnAdika dvArA mokSa sukha ko sAdhanevAle sAdhu muje zaraNa ho / [32] kevalIo, paramAvadhijJAnavAle, vipulamatimanaHparyavajJAnI zrutadhara aura jinamata ke AcArya aura upAdhyAya ye saba sAdhu mujhe zaraNarUpa ho / [33] caudahapUrvI, dasapUrvI aura naupUrvI aura phira jo bAraha aMga dhAraNa karanevAle, gyAraha aMga dhAraNa karanevAle, jinakalpI, yathAlaMdI aura parihAravizuddhi cAritravAle sAdhu / [34] kSIrAzravalabdhivAle, madhvAzravalabdhivAle, saMbhinnazrotalabdhivAle, koSThabuddhivAle, cAraNamuni, vaikriyalabdhivAle aura padAnusArIlabdhivAle sAdhu mujhe zaraNarUpa ho / / _[35] vaira-virodha ko tyAga karanevAle, hamezA adroha vRttivAle ati zAnta mukha kI zobhAvAle, guNa ke samUha kA bahumAna karanevAle aura moha kA ghAta karanevAle sAdhu mujhe zaraNarUpa ho / [36] sneha samAna ba~ndhana ko tor3a denevAle, nirvikArI sthAna meM rahanevAle, vikArarahita sukha kI icchA karanevAle, sattpuruSa ke mana ko Ananda denevAle aura AtmA meM ramaNa karanevAle muni mujhe zaraNarUpa ho / [37] viSaya, kaSAya ko dUra karanevAle, ghara aura strI ke saMga ke sukha kA svAda kA tyAga karanevAle, harSa aura zoka rahita aura pramAda rahita sAdhu mujhe zaraNarUpa ho / [38] hiMsAdika doSa rahita, karuNA bhAvavAle, svayaMbhuramaNa samudra samAna vizAla buddhivAle. jarA aura mRtyu rahita mokSa mArga meM jAnevAle aura ati puNyazAlI sAdhu mujhe zaraNa rUpa ho / [39] kAma kI viDambanA se mukta, pApamala rahita, corI kA tyAga karanevAle, pApa rupa ke kAraNarUpa maithuna rahita aura sAdhu ke guNarUpa ratna kI kAntivAle muni mujhe zaraNarUpa ho / [40] jisake lie sAdhupana meM acchI taraha se rahe hue AcAryAdika hai usake lie ve bhI sAdhu kahalAe jAte hai / sAdhu kahate hue unheM bhI sAdhupada meM grahaNa kie hai; usake lie ve sAdhu mujhe zaraNa rUpa ho / [41] sAdhu kA zaraNa svIkAra karake, ati harSa se honevAle romAMca ke vistAra dvArA
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHzaraNa - 41 177 zobhAyamAna zarIravAlA ( vaha jIva) isa jinakathita dharma ke zaraNa ko aMgIkAra karane ke lie isa taraha bolate hai [42] ati utkRSTa puNya dvArA pAyA huA, kucha bhAgyazAlI puruSoM ne bhI zAyada na pAyA ho, kevalI bhagavAna ne batAyA huA vo dharma maiM zaraNa ke rUpa meM aMgIkAra karatA hU~ / [43] jo dharma pAkara yA binA pAe bhI jisane mAnava aura devatA ke sukha pAe, lekina mokSasukha to dharma pAnevAle ko hI milatA hai, vaha dharma mujhe zaraNa ho / [44] malIna karma kA nAza karanevAle, janma ko pavitra banAnevAle, adharma ko dUra karanevAle ityAdika pariNAma meM sundara jina dharma mujhe zaraNa rUpa ho / [45] tIna kAla meM bhI naSTa na honevAle; janma, jarA, maraNa aura seMkar3oM vyAdhi kA zamana karanevAle amRta kI taraha bahuta logo ko iSTa aise jina mata kA maiM zaraNa aMgIkAra karatA hU~ / [46] kAma ke unmAda ko acchI taraha se zamAnevAle, dekhe hue aura na dekhe hue padArtha kA jisameM virodha nahIM kIyA hai vaise aura mokSa ke sukha samAna phala ko dene meM amogha yAni saphala dharma ko maiM zaraNa rUpa meM aMgIkAra karatA hU~ / [ 47 ] narakagati ke gamana ko rokanevAle, guNa ke samUhavAle anya vAdI dvArA akSobhya aura kAma subhaTa ko haNanevAle dharma ko zaraNa rUpa se maiM aMgIkAra karatA hU~ / [48] dedIpyamAna, uttama varNa kI sundara racanA samAna alaMkAra dvArA mahattA ke kAraNabhUta se mahAmUlyavAle, nidhAna samAna ajJAna rUpa dAridra ko haNanevAle, jinezvaro dvArA upadiSTa aise dharma ko maiM svIkAra karatA hU~ / [49] cAra zaraNa aMgIkAra karane se, IkaTThe honevAle sukRta se vikasvara honevAlI romarAjI yukta zarIravAle, kie gae pApa kI niMdA se azubha karma ke kSaya kI icchA rakhanevAlA jIva ( isa prakAra ) kahatA hai [50 ] jinazAsana meM niSedha kie hue isa bhava meM aura anya bhava meM kie mithyAtva ke pravartana samAna jo adhikaraNa (pApakriyA), ve duSTa pApa kI maiM garhA karatA hU~ yAni guru kI sAkSI se usakI nindA karatA hU~ / [51] mithyAtva samAna aMdhere meM aMdha hue, maiM ajJAna se arihaMtAdika ke bAre meM jo avarNavAda, vizeSa kiyA ho usa pApa ko maiM garhatA hU~ - nindA karatA hU~ / [52 ] zrutadharma, saMgha aura sAdhu meM zatrupana meM jo pApa kA maiMne AcaraNa kiyA hai ve aura dusare pApa sthAnaka meM jo pApa lagA ho ve pApoM kI aba maiM garhA karatA hU~ / [ 53 ] dusare bhI maitrI karuNAdika ke viSaya samAna jIva meM paritApanAdika duHkha paidA kiyA ho usa pApa kI maiM aba nindA karatA hU~ / [54] mana, vacana aura kAyA dvArA karane karavAne aura anumodana karate hue jo AcaraNa kiyA gayA, jo dharma ke viruddha aura azuddha aise sarva pApa use maiM nindatA hU~ / [ 55 ] aba duSkRta kI nindA se kaDe pApa karma kA nAza karanevAle aura sukRta ke rAga se vikasvara honevAlI pavitra romarAjIvAle vaha jIva prakaTarUpa se aisA kahatA hai [ 56 ] arihaMto kA jo arihaMtapana, siddho kA jo siddhapana, AcArya ke jo AcAra 9 12
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 AgamasUtra - hindI anuvAda upAdhyAya kA jo meM upAdhyAyapana / tathA [ 57 ] sAdhu kA jo uttama caritra, zrAvaka loga kA dezaviratipana aura samakitadRSTi kA samakita, una sabakA maiM anumodana karatA hU~ / [ 58 ] yA phira vItarAga ke vacana ke anusAra jo sarva sukRta tIna kAla meM kiyA ho vo tIna prakAra se ( mana, vacana aura kAyA se) hama anumodana karate hai | [ 59 ] haMmezA zubha parINAmavAle jIva cAra zaraNa kI prApti Adi kA AcaraNa karatA huA punya prakRti ko bA~dhatA hai aura (azubha) bA~dhI huI prakRti ko zubha anubaMdhavAlI karate A [60] aura phira vo zubha pariNAmavAlA jIva jo (zubha) prakRti maMda rasavAlI bA~dhI ho use hI tIvra rasavAlI karatA hai, aura azubha (maMda rasavAlI) prakRtti ko anubaMdha rahita karate hai, aura tIvra rasavAlI ko maMda rasavAlI karate hai / [61] usake lie paMr3ita puruSo ko saMkleza meM (roga Adi vajaha meM) yaha ArAdhana hamezA karanA cAhie, asaMklezapana meM bhI tInoM kAla meM acchI taraha se karanA cAhie, yaha ArAdhana sukRta ke upArjana samAna phala kA nimitta hai / [62] jo (dAna, ziyala, tapa aura bhAva samAna) cAra aMgavAlA jinadharma na kiyA, jisane (arihaMta Adi) cAra tarIke kA zaraNa bhI na kiyA, aura phira jisane cAra gati samAna saMsAra kA cheda na kiyA ho, to vAkaI meM mAnava janma hAra gayA hai / [ 63 ] he jIva ! isa taraha pramAdasamAna bar3e zatru ko jItanevAlA, kalyANarUpa aura mokSa ke sukha kA avaMdhya kAraNarUpa isa adhyayana kA tIna saMdhyA meM dhyAna karo / 24 | catuHzaraNa- prakIrNaka - 1 - hindI anuvAda pUrNa
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ AturapratyAkhyAna-1 179 namo namo nimmaladaMsaNassa 25 AturapratyAkhyAna prakIrNaka-2-hindI anuvAda [1] cha kAya kI hiMsA kA eka hissA jo trasa kI hiMsA, usakA eka deza jo mArane kI buddhi se niraparAdhI jIvakI nirapekSapana se hiMsA, isalie aura jhUTha bolanA Adi se nivRtta honevAlA jo samakita dRSTi jIva mRtyu pAtA hai to use jina zAsana meM (pA~ca mRtyu meM se) bAla paMr3ita maraNa kahA hai / [2] jina zAsana meM sarva virati aura dezavirati meM do prakAra kA yati dharma hai, usameM dezavirati ko pA~ca aNuvrata aura sAta zikSAvrata milane se zrAvaka ke bAraha vrata batAe hai / usa sabhI vrata se yA phira eka do Adi vrata samAna usake deza ArAdhana se jIva dezavirati hote hai / [3] prANI kA vadha, jUTha bolanA, adattAdAna aura parastrI kA niyama karane se tathA parimANa rahita icchA kA niyama karane se pA~ca aNuvrata hote hai / [4] jo diviramaNa vrata, anarthadaMDa se nivartana rUpa anarthadaMDa viramaNa aura dezAvagAsika ye tIno milakara tIna guNavrata kahalAte hai / ___[5] bhoga-upabhoga kA parimANa, sAmAyika, atithi saMvibhAga aura pauSadha ye saba (milakara) cAra zikSAvrata kahalAte hai / [6] zIghratayA mRtyu hone se, jIvitavya kI AzA na tUTane se, yA phira svajana se (saMlekhanA karane kI) paravAnagI na milane se, AkharI saMlekhanA kie binA [7] zalyarahita hokara; pApa Alocakara apane gharameM nizcaya se saMthAre para ArUDha hokara yadi dezavirati prApta karake mara jAe to use bAla paMr3ita maraNa kahate hai / [4] jo vidhi bhaktaparijJA meM vistAra se batAyA gayA hai vo yakInana bAla paMr3ita ke lie yathAyogya jAnanA cAhie / [9] kalpopanna vaimAnika (bAra) devaloka ke lie nizcaya karake usakI utpatti hotI hai aura vo utkRSTa se nizcaya karake sAMtave bhava taka siddha hotA hai / [10] jina zAsana ke lie yaha bAla paMr3ita maraNa kahA gayA hai, aba maiM paMr3itamaraNa saMkSepa meM kahatA hU~ / [11] he bhagavaMta ! maiM anazana karane kI icchA rakhatA hU~ / pApa vyavahAra ko pratikramatA hU~ / bhUtakAla ke (pApa ko) bhAvi meM honevAle (pApa) ko, vartamAna ke pApa ko, kie hae pApa ko, karavAe hue pApa ko aura anumodana kie gae pApa kA pratikramaNa karatA hai, mithyAtva kA, avirati pariNAma, kaSAya kA aura pApa vyApAra kA pratikramaNa karatA hU~ / mithyAdarzana ke pariNAma ke bAre meM, isa loka ke bAre meM, paraloka ke bAre meM, sacitta ke bAre meM, acitta ke bAre meM, pA~ca indriya ke viSaya ke bAre meM, ajJAna acchA hai aisI
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 AgamasUtra - hindI anuvAda ciMtavanA kiye hue ... jhUThe AcAra kA ciMtavana kiye hue, bauddhAdika kudarzana acchA aisA citavana kiye hue, krodha, mAna, mAyA aura lobha, rAga, dveSa aura moha ke lie ciMtana kiye hue, (pudgala padArtha aura yaza Adi kI) icchA ke lie ciMtana hue, mithyAdRSTipana kA citavana kiye hue, mUrcchA ke lie ciMtave hue, saMzaya se, yA anyamata kI vAMchA se ciMtavana kiye hue, ghara ke lie ciMtave hue, dusaroM kI cIje pAne kI vAMchA se ciMtave vana kiye hue, bhUkha aura pyAsa se ciMta hue, sAmAnya mArga meM yA viSama mArga meM calane ke bAda bhI ciMtave hue, niMdrA meM ciMtave hue, niyANA ciMtave hue, snehavaza se, vikAra ke yA citta ko DahoNANa se ciMtave hue, kleza, mAmUlI yuddha ke lie ciMtave hue yA mahAyuddha ke lie ciMtavana kiye hue, saMga ciMta hue, saMgraha ciMtave hue, rAjasabhA meM nyAya ke lie ciMtave hue, kharIda karane ke lie aura becane ke lie ciMta hue, anartha daMDa ciMtave hue, upayoga yA anupayoga se ciMtave hue, khuda para karjA ho usake lie ciMtave hue, vaira-tarka, vitarka, hiMsA, hAsya ke lie, atihAsya ke lie, ati roSa karake yA kaThora pApa karma ciMtavana kiye hue, bhaya ciMtave hue, rupa ciMtave hue, apanI prazaMsA dusaro kI niMdA, yA dusaro kI garhAM ciMtave hue, dhanAdika parigraha pAne ko ciMtave hue, Arambha ciMtave hue, viSaya ke tIvra abhilASa se saMrabha ciMtave hue, pApa kArya anumodana samAna ciMtave hue, jIvahiMsA ke sAdhana ko pAne ko ciMtave hue, asamAdhi meM maranA ciMtave hue, gahare karma ke udaya dvArA ciMtave hue, RSi ke abhimAna se yA sukha ke abhimAna se ciMta hue, avirati acchI aisA ciMtave hue, saMsAra sukha ke abhilASa sahita maraNa citavana kiye hue ... divasa sambandhI yA rAta sambandhI sote yA jAgate kisI bhI atikrama, vyatikrama, aticAra yA anAcAra lagA ho usakA muje micchAmi dukkar3am ho / [12] jino meM vRSabha samAna varddhamAna svAmI ko aura phira gaNadhara sahita bAkI ke sabhI tIrthaMkara ko maiM namaskAra karatA hU~ / [13] isa prakAra se maiM sabhI prANIo ke Arambha, alika (asatya) vacana, sarva adattAdAna (corI), maithuna aura parigraha kA paccakhANa karatA hU~ / [14] mujhe sabhI jIva ke sAtha maitrIbhAva hai / kisI ke sAtha mujhe vaira nahIM hai, vAMcchA kA tyAga karake mai samAdhi rakhatA hU~ / [15] sabhI prakAra kI AhAra vidhi kA, saMjJAo kA, gAvo kA, kaSAyo kA aura sabhI mamatA kA tyAga karatA hU~; saba ko khamAtA hU~ / [16] yadi mere jIvita kA upakrama (Ayu kA nAza ) isa avasara meM ho, to yaha paJcakakhANa aura vistAravAlI ArAdhanA mujhe ho / [17] sabhI duHkha kSaya hue hai jinake aise siddha ko aura arihaMta ko namaskAra ho, jinezvarone kahe hue tattva maiM saddahatA hU~, pApakarma ko paccakkhANa karatA hU~ / [18] jinake pApa kSaya hue hai, aise siddha ko aura mahA RSi ko namaskAra ho, jisa taraha se kevalIo ne batAyA hai vaisA saMthArA maiM aMgIkAra karatA hU~ / [19] jo kucha bhI jhUTha kA AcaraNa kiyA ho una sabako mana, vacana kAyA se vasitA hU~ / sarva AgAra rahita (jJAna, zraddhA aura kriyA rUpa) tIna prakAra kI sAmAyika maiM hU~ /
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ AturapratyAkhyAna - 20 181 [20] bAharI abhyaMtara upadhi aura bhojana sahita zarIra Adi una sabako bhAva ko maiM mana, vacana, kAyA se vosirAtA (tyAga karatA hU~ / [21] isa prakAra se sabhI prANI ke Arambha ko, akhila (jhUTha ) vacana ko, sarva adattAdAna - corI ko, maithuna aura parigraha kA paccakkhANa karatA hU~ / [22] merI sabhI jIva se maitrI hai / kisI ke sAtha mujhe vaira nahIM hai / vAMcchanAkA tyAga karake maiM samAdhi rakhatA hU~ / [23] rAga ko, bandhana ko, dveSa aura harSa ko, rAMkapana ko, capalapana ko, bhaya ko, zoka ko, rati ko, arati ko maiM vosirAtA ( tyAga karatA hU~ / [24] mamatA rahitapana meM tatpara honevAlA maiM mamatA kA tyAga karatA hU~, aura phira mujhe AtmA Alambana bhUta hai, dusarI sabhI cIja ko vosirAtA hU~ / [25] mujhe jJAnameM AtmA, darzanameM AtmA, cAritrameM AtmA, paccakkhANameM AtmA aura saMjama yoga meM bhI AtmA (AlambanarUpa ) ho / [26] jIva akelA jAtA hai, yakInana akelA utpanna hotA hai, akele ko hI maraNa prApta hotA hai, aura karmarahita hone ke bAvajUda akelA hI siddha hotA hai / [27] jJAna, darzana sahita merI AtmA eka zAzvata hai, zeSa sabhI bAhya padArtha mere lie kevala sambandha mAtra svarupavAle hai / [28] jisakI jar3a riztA hai aisI duHkha kI paramparA isa jIva ne pAI, usake lie sabhI saMyoga saMbaMdhako mana, vacana, kAyA se maiM tyAga karatA hU~ / [29] prayatna (pramAda) se jo mUla guNa aura uttaraguNa kI maiMne ArAdhanA nahIM kI hai una sabakI maiM nindA karatA hU~ / bhAvi kI virAdhanA kA pratikramaNa karatA hU~ / [30] sAta bhaya, ATha mada, cAra saMjJA, tIna gAva, tettIsa AzAtanA, rAga, dveSa ko tathA [31] asaMyama, ajJAna, mithyAtva aura jIva meM evaM ajIva meM sarva mamattva kI maiM nindA karatA hU~ aura garhA karatA hU~ / [32] nindA karane ke yogya kI maiM nindA karatA hU~ aura jo mere lie garhA karane ke yogya hai una (pApa kI ) garhA karatA hU~ / sabhI abhyaMtara aura bAharI upAdhi kA maiM tyAga karatA [33] jisa taraha vaDIla ke sAmane bolanevAlA kArya yA akArya ko saralatA se kahatA hai usI taraha mAyA mRSAvAda ko choDakara vaha pApa ko Aloe / [34] jJAna, darzana, tapa aura cAritra una cAroM meM acalAyamAna, dhIra, Agama meM kuzala, batAe hue gupta rahasya ko anya ko nahIM kahanevAlA (aise guru ke pAsa se AloyaNA lenI cAhie 1) [35] he bhagavan ! rAga se, dveSa se, akRtajJatva se aura pramAda se maine jo kucha bhI tumhArA ahita kiyA ho vo maiM mana, vacana, kAyA se khamAtA hU~ / [36] maraNa tIna prakAra kA hotA hai-bAla maraNa, bAla-paMr3ita maraNa aura paMr3ita maraNa jisase sIrpha kevalI mRtyu pAte hai /
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 AgamasUtra-hindI anuvAda (37] aura phira jo ATha madavAle, naSTa huI ho vaisI buddhivAle aura vakrapana ko (mAyA ko) dhAraNa karanevAle asamAdhi se marate hai unheM nizcayase ArAdhaka nahIM kahA hai / [38] maraNa virAdhe hue (asamAdhi maraNa dvArA) devatA meM durgati hotI hai / samyaktva pAnA durlabha hai aura phira AnevAle kAla meM ananta saMsAra. hotA hai / [39] deva kI durgati kauna-sI ? abodhi kyA hai ? kisa lie (bAra-bAra) maraNa hotA hai ? kisa vajaha se jIva ananta kAla taka ghUmatA rahatA hai ? [40] maraNa virAdhe hue kaMdarpa (mazkarA) deva, kilbiSika deva, cAkara deva, asura deva aura saMmohA (sthAna bhraSTa) deva yaha pAMca durgati hotI hai / [41] isa saMsArameM-mithyAdarzana rakta, niyANA sahita, kRSNa lezyAvAle jo jIva maraNa pAte hai- unako bodhi bIja durlabha hotA hai / [42] isa saMsAra meM samyak darzana meM rakta, niyANA rahita, zukla lezyAvAle jo jIva maraNa pAte hai una jIva ko bodhi bIja (samakita) sulabha hotA hai / [43] jo guru ke zatru rUpa, bahuta mohavAle, dUSaNa sahita, kuzIla hote hai aura asamAdhi meM maraNa pAte hai vo ananta saMsArI hote hai / [44] jina vacana meM rAgavAle, jo guru kA vacana bhAva se svIkAra karate hai, dUSaNa rahita hai aura saMklezarahita hote hai ve alpa saMsAravAle hote hai / jo jina vacana ko nahIM jAnate vo becAre (AtmA) [45] bAla maraNa aura kaI bAra binA IcchA se maraNa pAte hai / [46] zastragrahaNa (zastra se AtmahatyA karanA), viSabhakSaNa, jala jAnA, pAnI meM DUba maranA, anAcAra aura adhika upakaraNa kA sevana karanevAle janma, maraNa kI paramparA bar3hAnevAle hote hai / [47] urdhva, adho, tirchA (loka) meM jIva ne bAlamaraNa kie / lekina aba darzana jJAna sahita maiM paMr3ita maraNa se marU~gA / / [48) udvega karanevAle janma, maraNa aura naraka meM bhugatI huI vedanA, unako yAda karate hue aba tuma paMr3ita maraNa se maro / [49] yadi duHkha utpanna ho to svabhAva dvArA usakI vizeSa utpatti dekhanA (saMsAra meM bhugate hue vizeSa duHkha ko yAda karanA) saMsAra meM bhramaNa karate hue maine kyA-kyA duHkha nahIM pAe (aisA socanA cAhie / ) [50] aura phira maiMne saMsAra cakra meM sarve pudgala kaIM bAra khAe ora pariNamAe, to bhI maiM tRpta nahIM huA / [51] tRNa aura lakar3e se jaise agni tRpta nahIM hotA aura hajAro nadIyoM se jaise lavaNa samudra tRpta nahIM hotA, vaise kAma bhoga dvArA yaha jIva tRpti nahIM pAtA / [52] AhAra ke lie (taMdulIyA) matsya sA~tavI narakabhUmi meM jAte hai / isalie sacita AhAra karane kI mana se bhI icchA yA prArthanA karatA ucita nahIM hai / [53] jisane pahele (anazana kA) abhyAsa kiyA hai, aura niyANA rahita huA hUM aisA maiM mati aura buddhi se socakara phira kaSAya ko rokanevAlA maiM zIghra hI maraNa aMgIkAra
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ AturapratyAkhyAna-53 183 karatA huuN| 54] dIrdhakAla ke abhyAsa binA akAla meM (anasana karanevAle) vo puruSa maraNa ke avasara para pahale kie hue karma ke yoga se pIche bhraSTa hote hai / (durgati meM jAte hai)| [55] usake lie rAdhAvedha (ko sAdhanevAle puruSa) kI taraha lakSyapUrvaka udyamavAle puruSa mokSamArga kI jisa taraha sAdhanA karate hai usI taraha apane AtmA ko jJAnAdi guNa ke sahita karanA cAhie / [56] vaha (maraNa ke) avasara para bAharI (paudgalika) vyApAra rahita, abhyantara (Atma svarUpa) dhyAna meM magna, sAvadhAna manavAlA hokara zarIra kA tyAga karatA hai / [57] rAga-dveSa kA vadha karake, ATha karma ke samUha ko naSTa karake, janma aura maraNa samAna arahaTTa ko bhedakara tuM saMsAra se alaga ho jAegA / [58] isa prakAra se trasa aura sthAvara kA kalyANa karanevAlA, mokSa mArga kA pAra dilAnevAlA, jinezvarane batAyA hue sarva upadeza kA mana, vacana, kAyA se maiM zraddhA karatA huuN| [59] usa (maraNa ke) avasara para ati samartha cittavAle se bhI bAraha aMga samAna sarva zrutaskaMdha kA ciMtavana karanA mumakIna nahIM hai / [60] (isalie) vItarAga ke mArga meM jo eka bhI pada se mAnava bAra-bAra vairAga pAe usa pada sahita (usI pada kA citavana karate hue) tumhe mRtyu ko prApta karanA ucita hai / [61] usake lie maraNa ke avasara meM ArAdhanA ke upayogavAlA jo puruSa eka zloka kI bhI ciMtavanA karatA rahe to vaha ArAdhaka hotA hai / [6] ArAdhanA ke upayogavAlA, suvihita (acche AcArakhAlA) AtmA acchI taraha se (samAdhi bhAva se) kAla karake utkRSTa se tIna bhava meM mokSa pAtA hai / [63] prathama to maiM sAdhu hU~ / dusarA sabhI cIja meM saMyamavAlA hU~ (isalie) sabako vosirAtA hU~, yaha saMkSepa meM kahA hai / [64] jinezvara bhagavAna ke Agama meM kahA gayA amRta samAna aura pahale nahIM pAnevAlA (Atmatattva) maiMne pAyA hai / aura zubha gati kA mArga grahaNa kiyA hai isalie maiM maraNa se nahIM DaratA / [65] dhIra puruSa ko bhI maranA par3atA hai, kAyara puruSa ko bhI yakInana maranA par3atA hai, donoM ko bhI nizcaya se maranA hai, to dhIrapana se maranA hI yakInana sundara hai / [66] zIlavAna ko bhI maranA par3atA hai, zIla rahita puruSa ko bhI yakInana maranA par3atA hai, donoM ko bhI nizcaya karake maranA hai, to zIla sahita maranA hI nizcaya se prazaMsanIya [67] jo koI bhI cAritrasahita jJAna meM darzana meM, aura samyaktva meM, sAvadhAna hokara prayatna karegA to vizeSa karake saMsAra se mukta ho jAegA / [68] lambe samaya taka brahmacarya kA sevana karanevAlA, zeSa karma kA nAza karake aura sarva kleza kA nAza karake kramika zuddha hokara siddhi meM jAtA hai / / [69] kaSAya rahita, dAnta (pA~ca indriya aura mana kA damana karanevAlA) zUravIra, udyamavaMta aura saMsAra se bhaya bhrAMta hue AtmA kA paccakkhANa acchA hotA hai /
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [70] dhIra aura moha rahita jJAnavAlA jisa maraNa ke avasara para yaha paccakkhANa karegA to vaha uttama sthAnaka ko prApta karegA / 184 [71] dhIra, jarA aura maraNa ko jAnanevAlA, jJAnadarzana se yukta loka meM udyAtako karanevAle aise vIraprabhu sarva duHkha kA kSaya batAnevAle ho / 25 AturapratyAkhyAna - prakIrNaka - 2 hindI anuvAda pUrNa
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApratyAkhyAna- 9 namo namo nimmaladaMsaNassa 26 mahApratyAkhyAna prakIrNaka- 3- hindI anuvAda 185 [1] aba maiM utkRSTa gativAle tIrthaMkara ko, sarva jina ko, siddha ko aura saMyata (sAdhu) ko namaskAra karatA hU~ / [2] sarva duHkha rahita aise siddha ko aura arihaMta ko namaskAra ho, jinezvara bhagavAna ne prarUpita kiyA hue tattvo sabhI kI maiM zraddhA karatA huM aura pApa ke yoga kA paccakkhANa karatA hU~ / [3] jo kucha bhI bUrA AcaraNa mujase huA ho una sabakI maiM sacce bhAva se nindA karatA hU~, aura mana, vacana aura kAyA ina tIna prakAra se sarva AgAra rahita sAmAyika aba maiM karatA huuN| [4] bAhya upAdhi (vastrAdika), abhyaMtara upadhi ( krodhAdika), zarIra Adi, bhojana sahita sabhI ko mana, vacana, kAyA se tyAga karatA hU~ / [5] rAga kA vaMdha, dvepa, harSa, dInatA, Akulapana, bhaya, zoka, rati aura mada ko maiM vosirAtA hU~ / [6] ropa dvArA, kadAgraha dvArA, akRtaghnatA dvArA aura asat dhyAna dvArA jo kucha bhI maiM avinaya pana se bolA hU~ to trividhe trividhe maiM usako khamAtA hU~ / [7] sarva jIva ko khamAtA hU~ / sarva jIva mujhe kSamA karo, Azrava ko vosirAte hue maiM samAdhi (zubha) dhyAna ko maiM AraMbha karatA hU~ / [8] jo nindane ko yogya ho use maiM nindatA hU~, jo guru kI sAkSI se nindane ko yogya ho usakI maiM garhA karatA hU~ aura jinezvara ne jo niSedha kiyA hai usa sarva kI maiM AlocanA karatA hU~ / [9] upadhI, zarIra, caturvidha AhAra aura sarva dravya ke bAre meM mamatA ina sabhI ko jAnakara maiM tyAga karatA hU~ / [10] nirmamatva ke lie udyamavaMta huA maiM mamatA kA samasta taraha se tyAga karatA huuN| eka mujhe AtmA kA hI Alambana hai; zeSa sabhI ko maiM vosirAtA (tyAga karatA) huM / [11] merA jo jJAna hai vo merA AtmA hai, AtmA hI merA darzana aura cAritra hai, AtmA khANa hai / AtmA hI merA saMyama aura AtmA hI merA yoga hai / [12] mUlaguNa aura uttaraguNa kI maiMne pramAda se ArAdhana na ki ho to una saba anArAdhaka bhAva kI aba maiM nindA karatA hU~ aura AgAmI kAla ke lie honevAle una anArAdhana bhAva se maiM vApasa mu~r3atA hU~ / [13] maiM akelA hU~, merA koI nahIM hai, aura maiM bhI kisIkA nahI hU~ aise adIna cittavAlA AtmA ko zikSIta kareM /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 AgamasUtra-hindI anuvAda [14] jIva akelA utpanna hotA hai aura akelA hI naSTa hotA hai / akele ko hI mRtyu ko prApta karatA haiM aura akelA hI jIva karmaraja rahita hokara mokSa pAtA hai (mukta hotA hai / ) / [15] akelA hI karma karatA hai, usake phala ko bhI akele hI bhugatAna karatA hai, akelA hI utpanna hotA hai aura akelA hI maratA hai aura paraloka meM utpanna bhI akelA hI hotA hai / [16] jJAna, darzana, lakSaNavaMta akelA hI merA AtmA zAzvata hai; bAkI ke mere bAhya bhAva sarva saMyogarupa hai / [17] jisakI jar3a saMyoga hai aise duHkha kI paramparA jIva pAtA hai una ke lie sarva saMyoga sambandha ko trividhe vosirAtA (tyAga karatA) huuN| [18] asaMyama, ajJAna, mithyAtva aura jIva evaM ajIva ke lie jo mamatva hai usakI maiM nindA karatA hU~ aura guru kI sAkSI se gardA karatA hU~ / [19] mithyAtva ko acche tarIke se pahacAnatA hU~ / isalie sarva asatya vacana ko aura sarvathAse mamatA kA maiM tyAga karatA hU~ aura sarva ko khamAtA huuN| [20] jo-jo sthAna para mere kie gae aparAdha ko jinezvara bhagavAna jAnate hai, sabhI taraha se upasthita huA maiM usa aparAdha kI AlocanA karatA hU~ / [21] utpanna yAni vartamAnakAla kI, anutpanna yAni bhAvi kI mAyA, dusarI bAra na karU~ usa taraha se Alocana, niMdana aura gardA dvArA unakA maiM tyAga karatA hU~ / . [22] jaise bolatA huA baccA kArya aura akArya sabakucha saralatA se kaha de vaise mAyA aura mada dvArA rahita puruSa sarva pApa kI AlocanA karatA hai / [23] jisa taraha ghI dvArA siMcana kiyA gayA agni jalatA hai vaise sarala honevAle mAnava ko AlocanA zuddha hotI hai aura zuddha honevAle meM dharma sthira rahatA hai aura phira parama nirvANa yAni mokSa pAtA hai / [24] zalya rahita mAnava siddhi nahIM pA zakatA, usI taraha pAparUpa maila kharanevAle (vItarAga) ke zAsana meM kahA hai; isalie sarva zalya uddharaNa karake kleza rahita huA aisA jIva siddhi pAtA hai| [25] bahuta kucha bhI bhAva zalya guru ke pAsa AlocanA karake niHzalya hokara saMthArA (aNazaNa) kA Adara kare to vo ArAdhaka hotA hai / [26] vo thor3A bhI bhAva zalya guru ke pAsa se Alocana na kare to atyaMta jJAnavaMta hone ke bAvajUda bhI ArAdhaka nahIM hotA / [27] bUrI taraha istemAla kiyA gayA zastra, viSa, duSprayukta vaitAla duSprayukta yaMtra aura pramAda se kopita sA~pa vaisA kAma nahIM karatA / (jaisA kAma bhAva zalya se yukta honevAlA karatA hai / ) [28] jisa vajaha se aMta kAla meM nahIM uddharela bhAva zalya durlabha bodhipana aura ananta saMsArIpana karatA hai [29] usa vajaha se gAkha rahita jIva punarbhava samAna lattA kI jar3a samAna eka jaise
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApratyAkhyAna - 29 mithyAdarzana zalya, mAyA zalya aura niyANa zalya kA uddharaNa karanA cAhie / [30] jisa taraha boja kA vahana karanevAlA mAnava boja utArakara halakA hotA hai vaise pApa karanevAlA mAnava AlocanA aura nindA karake bahota halakA hotA hai / 187 [31] mArga ko jAnanevAlA guru usakA jo prAyazcita kahatA hai usa anavasthA ke ( ayogya) avasara ke DaravAle mAnava ko vaise hI anusaraNa karanA cAhie [32] usake lie jo kucha bhI akArya kiyA ho una sabako chipAe binA dasa doSa rahita jaise huA ho vaise hI kahanA cAhie / [33] sabhI jIva kA Arambha, sarva asatyavacana, sarva adattAdAna, sarva maithuna aura sarva parigraha kA maiM tyAga karatA hU~ / [34] sarva azana aura pAnAdika caturvidhaAhAra aura jo (bAhya pAtrAdi) upadhi aura kaSAyAdi abhyaMtara upadhi una sabako trividhe vosirAtA hU~ / [35] jaMgala meM, duSkAla meM yA bar3I bImArI hone se jo vrata kA pAlana kiyA hai aura na tUTA ho vaha zuddhavrata pAlana samajanA cAhie / [36] rAga karake, dveSa karake yA phira pariNAma se jo - paccakkhANa duSita na kiyA ho vaha sacamuca bhAva vizuddha paccakkhANa jAnanA cAhie / [37] isa ananta saMsAra ke lie naI naI mA~ kA dUdha jIva ne pIyA hai vo sAgara ke pAnI se bhI jyAdA hotA hai / [38] una-una jAti meM bAra-bAra maiMne bahuta rudana kiyA usa netra ke A~sU kA pAnI bhI samudra ke pAnI se jyAdA hotA hai aisA samajhanA / [39] aisA koI bhI bAla ke agra bhAga jitanA pradeza nahIM hai ki jahA~ saMsAra meM bhramaNa karanevAlA jIva paidA nahIM huA aura marA nahIM / [40] loka ke lie vAkaIM meM corAzI lAkha jIvayoni hai / usameM se hara eka yoni meM jIva ananta bAra utpanna huA hai / [41] urdhvaloka ke lie, adholoka ke lie aura tiryagloka ke lie maine kaI bAla maraNa prApta kiye hai isa lie aba una maraNa ko yAda karate hue maiM aba paMr3ita maraNa marU~gA / [42] merI mAtA, merA pitA, merA bhAI, merI bahana, merA putra, merI putrI, una sabako yAda karate hue (mamatva choDake) meM paMr3ita mauta marU~gA / [43] saMsAra meM rahe kaIM yoni meM nivAsa karanevAle mAtA, pitA aura bandhu dvArA pUrA loka bharA hai, vo terA trANa aura zaraNa nahIM hai / [44] jIva akele karma karatA hai, aura akele hI bUre kie hue pApa karma ke phala ko bhugatatA hai, tathA akele hI isa jarA maraNavAle caturgatisamAna gahana vana meM bhramaNa karatA hai / [45] naraka meM janma aura maraNa ye dono hI udvega karavAne vAle hai, tathA naraka meM kaIM vedanAe~ hai; [46] tiryaMca kI gati meM bhI udvega ko karanevAle janma aura maraNa hai, yA phira kaIM vedanA hotI hai;
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [ 47 ] mAnava kI gati meM janma aura maraNa hai yA phira vedanAe~ hai; [48 ] devaloka meM janma, maraNa udvega karanevAle hai aura devaloka se cyavana hotA hai ina sabako yAda karate hue maiM aba paMr3ita maraNa marU~gA / 188 [49] eka paMr3ita maraNa kaI seMkar3o janma ko (maraNa ko) chedatA hai / ArAdhaka AtmA ko usa maraNa se maranA cAhie ki jisa maraNa se maranevAlA zubha maraNavAlA hotA hai ( bhavabhramaNa ghaTAnevAlA hotA hai / ) / [50 ] jo jinezvara bhagavAn ne kahA huA zubha maraNa - yAni ki paMr3ita maraNa hai, use zuddha aura zalya rahita aisA maiM pAdapopagama anazana leke kaba mRtyu ko pAU~gA ? [51] sarva bhava saMsAra ke lie pariNAma ke avasara dvArA cAra prakAra ke pudgala maiMne hai aura ATha prakAra ke (jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya ityAdi) karma kA samudAya maine bA~dhA hai / [52] saMsAracakra ke lie una sarva pudgala maine kaI bAra AhArarUpa meM lekara parINamAe to bhI tRpta na huA / [ 53 ] AhAra ke nimitta se maiM sarva naraka loka ke lie kaI bAra utpanna huA hU~ aura sarva mleccha jAti meM utpanna huA hU~ / [ 54 ] AhAra ke nimitta se matsya bhayAnaka naraka meM jAte hai / isalie sacitta AhAra mana dvArA bhI prArthane ke yogya nahI hai / [ 55 ] tRNa aura kASTa dvArA jaise agni yA hajAro nadiyA~ dvArA jaise lavaNa samudra tRpta nahIM hotA vaise yaha jIva kAmabhoga dvArA tRpta nahIM hotA / [ 56 ] tRNa aura kASTa dvArA jaise agni yA hajAro nadiyoM dvArA jaise lavaNasamudra tRpta nahIM hotA vaise yaha jIva dravya dvArA tRpta nahIM hotA / [ 57 ] tRNa aura kASTa dvArA jaise agni yA hajAro nadiyoM dvArA jaise lavaNasamudra tRpta nahIM hotA vaise jIva bhojana vidhi dvArA tRpta nahIM hotA / [ 58 ] var3avAnala jaise aura duHkha se pAra pAe~ aise aparimita gaMdha mAlya se yaha jIva tRpta nahIM ho zakatA | [ 59 ] avidagdha ( mUrakha) aisA yaha jIva atIta kAla ke lie aura anAgata kAla ke lie zabda, rUpa, rasa, gaMdha aura sparza karake tRpta nahIM huA aura hogA bhI nahIM / [60] devakuru, uttarakuru meM utpanna honevAle kalpavRkSa se mile sukha se aura mAnava vidyAdhara aura deva ke lie utpanna hue sukha dvArA yaha jIva tRpta na ho zakA / [61] khAne ke dvArA yA pIne ke dvArA yaha AtmA bacAyA nahIM jA zakatA; yadi durgati meM na jAe to nizcaya se bacAyA huA kahA jAtA hai / [62] devendra aura cakravartipana ke rAjya evam uttama bhoga anantIbAra pAe lekina unake dvArA maiM tRpta na ho zakA / [ 63 ] dUdha, dahIM aura IkSu ke rasa samAna svAdiSTa bar3e samudra meM bhI kaIbAra maiM utpanna huA to bhI zItalajala dvArA merI tRSNA na chipa zakI / [ 64 ] mana, vacana aura kAyA ina tInoM prakAra se kAmabhoga ke viSaya sukha ke atula
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApratyAkhyAna-64 189 sukha ko maiMne kaIMbAra anubhava kiyA to bhI sukha kI tRSNA kA zamana nahIM huA | [65] jo kisI prArthanA maiMne rAga-dveSa ko vaza hokara pratibaMdha se karake kaI prakAra se kI ho usakI maiM nindA karatA hU~ aura guru kI sAkSI meM garhatA huuN| [66] mohajAla ko toDake, ATha karma kI zrRMkhalA ko cheda kara aura janma-maraNa samAna arahaTTa ko toDake tUM saMsAra se mukta ho jAegA | [67] pA~ca mahAvrata ko trividhe trividhe Aropa ke mana, vacana aura kAya guptivAlA sAvadha hokara maraNa ko Adare / [68] krodha, mAna, mAyA, lobha, prema aura dveSa kA tyAga karake apramatta aisA maiM evaM; [69] kalaha, abhyAkhyAna, cADI aura para kI nindA kA tyAga karatA huA aura tIna guptivAlA maiM evaM [70] pA~ca indriya ko saMvara kara aura kAma ke pA~ca (zabda Adi) guNa ko rUMdhakara deva guru kI atiazAtanA se DaranevAlA maiM mahAvrata kI rakSA karatA huuN| . [71] kRSNalezyA, nIlalezyA, kopAtalezyA aura Arta raudra dhyAna ko varjana karatA huA guptivAlA aura usake sahita; [72] tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA evaM zukaladhyAna ko Adarate hue aura usake sahita paMcamahAvrata kI rakSA karatA huuN| [73] mana dvArA, mana satyapana se, vacana satyapana se aura kartavya satyapana se una tInoM prakAra se satya rUpa se pravartanevAlA aura jAnanevAlA maiM paMca mahAvrata kI rakSA karatA huuN| [74] sAta bhaya se rahita, cAra kaSAya ko rokakara, ATha bhada ke sthAnaka rahita honevAlA maiM paMcamahAvrata kI rakSA karatA hU~ / [75] tIna gupti, pA~ca samitI paccIsa bhAvanAe~, jJAna aura darzana ko AdaratA huA aura unake sahita maiM paMcamahAvrata kI rakSA karatA hU~ / [76] isI prakAra se tIna daMr3a se virakta, trikaraNa zuddha, tIna zalya se rahita aura trividhe apramata aisA maiM paMcamahAvrata kI rakSA karatA hU~ / [77] sarva saMga ko samyak tarIke se jAnatA hU~ | mAyA zalya, niyANa zalya aura mithyAtva zalya rUpa tIna zalya ko trividhe tyAga karake, tIna guptiyA~ aura pA~ca samitI mujhe rakSaNa aura zaraNa rUpa ho / [78] jisa taraha samudra kA cakravAla kSobha hotA hai taba sAgara ke lie ratna se bhare jahAja ko kRta karaNa aura buddhimAna jahAja cAlaka rakSA karate hai [79] vaise guNa samAna ratna dvArA bharA, pariSaha samAna kallola dvArA kSobhAyamAna hone ko zuru huA tapa samAna jahAja ko upadeza samAna AlambanavAlA dhIra puruSa ArAdhana karate hai (pAra pahuMcAtA hai / ) / [80] yadi isa prakAra se AtmA ke lie vrata kA bhAra vahana karanevAlA, zarIra ke lie nirapekSa aura pahADa kI guphA meM rahe hue vo satpuruSa apane artha kI sAdhanA karate hai / [81] yadi pahADa kI guphA, pahAr3a kI karAr3a aura viSama sthAnaka meM rahe, dhIraja dvArA ati sajjita rahe vo supuruSa apane artha ko sAdhate hai /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [82] to kisa lie sAdhu ko sahAya denevAle aise anyoanya saMgraha ke bala dvArA yAni vaiyAvaca karane ke dvArA paraloka ke artha se apane artha kI sAdhanA nahIM kara zakate kyA ? (sAdhanA kara zakate hai / ) [83] alpa, madhura aura kAna ko acchA laganevAlA, isa vItarAga kA vacana sunate hue jIva sAdhu ke bIca apanA artha sAdhane ke lie vAkaI samartha ho zakate hai / 190 [84] dhIra puruSane prarupita kiyA huA, satpuruSa ne sevana kiyA huA aura ati muzkila aise apane artha ko jo zilAtala upara rahA huA jo puruSa sAdhanA karatA hai vaha dhanya hai / [85] pahale jisane apane AtmAkA nigraha nahIM kiyA ho, usako indriyAM pIDA detI hai, parISaha na sahane ke kAraNa mRtyukAla meM sukha kA tyAga karate hue bhayabhIta hote hai / [86] pahale jisane saMyama joga kA pAlana na kiyA ho, maraNakAla ke lie samAdhi kI IcchA rakhatA ho aura viSaya meM lIna rahA huA AtmA parisaha sahana karane ko samartha nahIM ho zakatA / [87] pahale jisane saMyama yoga kA pAlana kiyA ho, maraNa ke kAla meM samAdhi kI icchA rakhatA ho aura viSaya sukha se AtmA ko viramIta kiyA ho vo puruSa parisaha ko sahana karane ko samartha ho zakatA hai / [8] pahale saMyama yoga kI ArAdhanA kI ho, use niyANA rahita buddhi se socakara, kaSAya tyAga karake, sajja hokara maraNa ko aMgIkAra karatA hai / [89] jina jIva ne samyak prakAra se tapa kiyA ho vaha jIva apane kliSTa pApa karmo ko jalAne ko samartha ho zakate hai / [10] eka paMr3ita maraNa kA Adara karake vo asaMbhrAMta supuruSa jalda se ananta maraNa kA anta kareMge / [11] eka paMDita maraNa ! aura usake kaise Alambana kahe hai ? una sabako jAnakara AcArya dusare kisakI prazaMsA karegA ? [12] pAdapopagama aNazaNa, dhyAna aura bhAvanAe~ Alambana hai, vaha jAnakara (AcArya) paMr3ita maraNa kI prazaMsA karate hai / [13] indriya kI sukhazAtA meM Akula, viSama parisaha ko sahane ke lie paravaza huA ho aura jisane saMyama kA pAlana nahIM kiyA aisA kliba (kAyara) mAnava ArAdhanA ke samaya ghabarA jAtA hai / [94] lajjA dvArA, gArava dvArA aura bahu zruta ke mada dvArA jo loga apanA pApa guru ko nahIM kahate vo ArAdhaka nahIM banate / [15] duSkara kriyA karanevAlA ho, mArga ko pahacAne, kIrti pAe aura apane pApa chipAe binA usakI nindA kare isake lie ArAdhanA zreya - kalyANakAraka kahI hai / [96] tRNa kA saMthArA yA prAzuka bhUmi usakI (vizuddhi kI ) vajaha nahIM hai lekina jo manuSya kI AtmA vizuddha ho vahI saccA saMthArA kahA jAtA hai | [17] jina vacana kA anusaraNa karanevAlI zubhadhyAna aura zubhayoga meM lIna aisI merI
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApratyAkhyAna- 97 191 mati ho; jaise vaha deza kAla meM paMr3ita huI AtmA deha tyAga karatA hai / [98] jinavara vacana se rahita aura kriyA ke lie AlasI kisI muni jaba pramAdI bana jAe taba indriya samAna cora (usake) tapa saMyama ko naSTa karate hai / [19] jina vacana kA anusaraNa karanevAlI mativAlA puruSa jisa samaya saMvara meM lIna ho kara usa samaya Tola ke sahita agni ke samAna mUla aura DAlI sahita karma ko jalA ne meM samartha hote hai / [100] jaise vAyu sahita agni hare vanakhaMDa ke per3a ko jalA detI hai, vaise puruSAkAra (udyama ) sahita mAnava jJAna dvArA karma kA kSaya karate hai / [101] ajJAnI kaI karor3a sAla meM jo karmakSaya karate hai ve karma ko tIna gupti meM gupta jJAnI puruSa eka zvAsa meM kSaya kara detA hai / [102] vAkaI meM maraNa nIkaTa Ane ke bAvajUda bAraha prakAra kA zrutaskaMdha ( dvAdazAMgI) saba taraha se dRDha evaM samartha aise cittavAle mAnava se bhI cintavana nahIM kiyA jA zakatA hai| [103] vItarAga ke zAsana meM eka bhI pada ke lie jo saMvega kiyA jAtA hai vo usakA jJAna hai, jisase vairAgya pA zakate hai / [104] vItarAga ke zAsana meM eka bhI pada ke lie jo saMvega kiyA jAtA hai, usase vaha mAnava mohajAla kA adhyAtmayoga dvArA chedana karate hai / [ 105 ] vItarAga ke zAsana meM eka bhI pada ke lie jo saMvega karatA hai, vaha puruSa hamezA vairAga pAtA hai / isalie samAdhi maraNa se use maranA cAhie / [106] jisase vairAga ho vo, vaha kArya sarva Adara ke sAtha karanA cAhie / jisase saMvegI jIva saMsAra se mukta hotA hai aura asaMvegI jIva ko ananta saMsAra kA paribhramaNa karanA paDatA hai / [107] jinezvara bhagavAnane prakAzita kiyA yaha dharma maiM samyak tarIke se trividhe zraddhA karatA hU~ / (kyoMki) yaha trasa aura sthAvara jIva ke hita meM hai aura mokSa rUpI nagara kA sIdhA rAstA hai| [108] maiM zramaNa hU~, sarva artha kA saMyamI hU~, jinezvara bhagavAna ne jo jo niSedha kiyA hai vo sarva evaM [109] upadhi, zarIra aura caturvidha AhAra ko mana, vacana aura kAyA dvArA maiM bhAva se vositA (tyAga karatA hU~ / [110] mana dvArA jo cintavana ke lAyaka nahIM hai vaha sarva maiM trividha se vosirAtA ( tyAga karatA hU~ / [111] asaMyama se viramanA, upadhi kA viveka karaNa, (tyAga karanA) upazama, ayogya vyApAra se viramanA, kSamA, nirlobhatA aura viveka [112] isa paccakkhANa ko bImArI se pIr3ita mAnava Apatti meM bhAva dvArA aMgIkAra karatA huA aura bolate hue samAdhi pAtA hai / [113] usa nimitta ke lie yadi kisI mAnava paJcakakhANa karake kAla kare to yaha eka pada dvArA bhI paccakakhANa karavAnA cAhie /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 AgamasUtra-hindI anuvAda [114] mujhe arihaMta, siddha, sAdhu, zruta aura dharma maMgalarUpa hai, usakA zaraNa pAyA huA maiM sAvadha (pApakarma) ko vosirAtA hU~ / [115-119] arihaMta-siddha-AcArya-upAdhyAya aura sAdhu mere lie maMgalarUpa hai aura arihaMtAdi pAMco mere deva svarUpa hai, una arihaMtAdi pAMco kI stuti karake maiM mere apane pApa ko vosirAtA huuN| [120] siddho kA, arihaMto kA aura kevalI kA bhAva se sahArA lekara yA phira madhya ke kisI bhI eka pada dvArA ArAdhaka ho zakate hai / [121] aura phira jinheM vedanA utpanna hui hai aise sAdhu hRdaya se kucha cintavana kare aura kucha Alambana karake vo muni duHkha ko saha le / [122] vedanA paidA ho taba yaha kaisI vedanA ? aisA mAnakara sahana kare aura kucha Alambana karake usa duHkha ke bAre meM soce / [123] pramAda meM rahanevAle maiMne naraka meM utkRSTa pIr3A ananta bAra pAIM hai / [124] abodhipana pAkara maiMne yaha kAma kiyA aura yaha purAnA karma maiMne anantIbAra pAyA hai / [125] usa duHkha ke vipAka dvArA vahA~ vahA~ vedanA pAte hue phira bhI aciMtya jIva kabhI pahele ajIva nahIM huA hai / / [126] apratibaddha vihAra, vidvAna manuSya dvArA prazaMsA prApta aura mahApuruSa ne sevana kiyA huA vaisA jinabhASita jAnakara apratibaddha maraNa aMgIkAra kara le / / [127] jaise aMtima kAla meM aMtima tIrthaMkara bhagavAna ne udAra upadeza diyA vaise maiM nizcaya mArgavAlA apratibaddha maraNa aMgIkAra karatA hU~ / [128] battIsa bheda se yoga saMgraha ke bala dvArA saMyama vyApAra sthira karake aura bAraha bheda se tapa samAna snehapAna karake [129] saMsAra rUpI raMga bhUmikA meM dhIraja samAna bala aura udyama samAna bakhtara ko pahanakara sajja huA tU moha samAna mala kA vadha karake ArAdhanA samAna jaya patAkA kA haraNa kara le (prApta kr)| [130] aura phira saMthArA meM rahe sAdhu purAne karma kA kSaya karate hai / nae karma ko nahIM bA~dhate aura karma vyAkulatA samAna velar3I kA chedana karate hai / [131] ArAdhanA ke lie sAvadhAna aisA suvihita sAdhu samyak prakAra se kAla karake utkRSTa tIna bhava kA atikramaNa karake nirvANa ko (mokSa) prApta kare / [132] uttama puruSa ne kahA huA, satpuruSa ne sevana kiyA huA, bahota kaThIna anasana karake nirvighnarUpa se jaya patAkA prApta kare / [133] he dhIra ! jisa taraha vo deza kAla ke lie subhaTa jayapatAkA kA haraNa karatA hai UsI taraha se sUtrArtha kA anusaraNa karate hue aura saMtoSa rUpI nizcala sannAha pahanakara sajja honevAlA tuma jayapatAkA ko hara le / [134] cAra kaSAya, tIna gArava, pA~ca indriya kA samUha aura parisaha samAna phauja kA vadha karake ArAdhanA samAna jaya patAkA ko hara le /
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 193 [135] he AtmA ! yadi tUM apAra saMsAra samAna mahodadhi ke pAra hone kI icchA ko rakhatA ho to maiM dIrdhakAla taka jindA rahU~ yA zIghra mara jAU~ aisA nizcaya karake kucha bhI mata socnaa| [136] yadi sarva pApakarma ko vAkaI meM nistAra ke lie IcchatA hai to jina vacana, jJAna, darzana, cAritra aura bhAva ke lie udyamavaMta hone ke lie jAgRta ho jA / / [137] darzana, jJAna, cAritra, tapa aise ArAdhanA cAra bheda se hotI hai, aura phira vo ArAdhanA utkRSTa, madhyama, jaghanya aise tIna bheda se hotI hai / [138] paMr3ita puruSa cAra bhedavAlI utkRSTa ArAdhanA kA ArAdhana karake karma raja rahita hokara UsI bhava meM siddhi prApta karatA hai-tathA [139] cAra bheda yukta jaghanya ArAdhanA kA ArAdhana karake sAta yA ATha bhava saMsAra meM bhramaNa karake mukti pAtA hai / / [140] mujhe sarva jIva ke lie samatA hai, mujhe kisI ke sAtha vaira nahIM hai maiM sarva jIvo ko kSamA karatA huM hU~ aura sarva jIvo se kSamA cAhatA huM / [141] dhIra ko bhI maranA hai aura kAyara ko bhI yakInana maranA hai donoM ko maranA to hai phira dhIrarUpa se maranA jyAdA uttama hai / [142] suvihita sAdhu yaha paccakkhANa samyak prakAra se pAlana karake vaimAnika deva hotA hai yA phira siddhi prApta karatA hai / | 26 | mahApratyAkhyAna-prakIrNaka-3-hindI anuvAda pUrNa |
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 namo namo nimmaladaMsaNassa 27 bhaktaparijJA prakIrNaka- 4 - hindI anuvAda pUrNa AgamasUtra - hindI anuvAda [1] mahAatizayavaMta aura mahAprabhAvavAle muni mahAvIrasvAmI kI vaMdanA karake svayaM ko aura para ko smaraNa karane ke hetu se maiM bhakta parijJA kahatA hU~ / [2] saMsAra rUpI gahana vana meM ghUmate hue pIr3ita jIva jisake sahAre mokSa sukha pAte hai usa kalpavRkSa ke udyAna samAna sukha ko denevAlA jaina zAsana jayavaMta vidyamAna hai / [3] durlabha manuSyatva aura jinezvara bhagavAna kA vacana pAkara satpuruSa ne zAzvata sukha ke eka rasIka aise aura jJAna ko vazavartI honA cAhie / [4] jo sukha Aja honA hai vo kala yAda karane yogya honevAlA hai, usake lie paMr3ita puruSa upasarga rahita mokSa ke sukha kI vAMchA karatA hai / [5] paMr3ita puruSa mAnava aura devatAoM kA jo sukha hai use paramArtha se duHkha hI kahate haiM, kyoMki vo pariNAma se dAruNa aura azAzvata hai / isalie usa sukha se kyA lAbha ? (yAni vo sukha kA koI kAma nahIM hai / ) [6] jinavacana meM nirmala buddhivAle mAnava ne zAzvata sukha ke sAdhana aise jo jinendra kI AjJA kA ArAdhana hai, una AjJA pAlane ke lie udyama karanA cAhie / [7] una jinezvara ne kahA huA jJAna, darzana, cAritra aura tapa unakA jo ArAdhana hai vahI yahA~ AjJA kA ArAdhana kahA hai / [2] dikSA pAlana meM tatpara (apramatta) AtmA bhI maraNa ke avasara para sUtra meM kahane ke anusAra ArAdhanA karate hue pUrI taraha ArAdhakapana pAtA hai / [9] maraNa samAna dharma nahIM aise dhairyavaMta ne ( vItarAga ne) usa udyamavaMta kA maraNa bhakta parijJA prakAra maraNa, iginI maraNa aura pAdapopagama maraNa aise tIna prakAra se kahA hai / [10] bhakta parijJA maraNa do prakAra kA hai - savicAra aura avicAra / saMlekhanA dvArA durbala zarIravAle udyamavaMta sAdhu kA savicAra maraNa hotA hai / [11] bhakta parijJA maraNa aura parAkrama rahita sAdhu ko saMlekhanA kie binA jo maraNa hotA hai vo avicAra bhakta parijJA maraNa kahate hai / vaha avicAra bhakta parijJA maraNa ko yathAmati maiM kahU~gA / [12] dhIraja bala rahita, akAla maraNa karanevAle aura akRta (atIcAra) ke karanevAle aise niravadya vartamAna kAla ke yati ko upasarga rahita maraNa yogya hai / [13] upazama sukha ke abhilASavAlA, zoka aura hAsya rahita apane jIvita ke lie AzA rahita, viSaya sukha kI tRSNA rahita aura dharma ke lie udyama karate hue jinheM saMvega huA hai aisA vaha (bhakta parijJA maraNa ke lie yogya hai | ) [14] jisane maraNa kI avasthA nizce kI hai, jisane saMsAra kA vyAdhigrasta aura
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 195 bhaktaparijJA-14 nirguNapana pahacAnA hai, aise bhavya yati yA gRhastha ko bhaktaparijJAmaraNa ke yogya mAnanA caahie| [15] vyAdhi, jarA aura maraNa samAna magaramacchavAlA, hamezA janma samAna pAnI ke samUhavAlA, pariNAma meM dArUNa duHkha denevAlA saMsAra rUpI samudra kAphI duranta hai, yaha kheda kI bAta hai / [16] pazcAtApa se pIr3ita, jinhe dharma priya hai, doSa ko nindane kI tRSNAvAlA aura doSa evam duHzIlapana se aise pAsatyAdika bhI anasana ke yogya hai / [17] yaha anazana karake harSa sahita vinaya dvArA guru ke caraNakamala ke pAsa Akara hastakamala mukuTa rUpa se lalATa se lagAkara guru kI vaMdanA karake isa prakAra kahatA hai / [18] satpuruSa ! bhakta parijJA rUpa uttama jahAja para car3akara niryAmaka guru dvArA saMsAra samAna samudra meM tairane kI maiM icchA rakhatA huuN| [19] dayA samAna amRta rasa se sundara vaha guru bhI use kahate hai ki-(he vatsa !) AlocanA lekara, vrata svIkAra karake, sarva ko khamAne ke bAda, bhakta parijJA anazana ko aMgIkAra kara le / [20] IcchaM ! aisA kahakara bhakti aura bahumAna dvArA zuddha saMkalpavAlA, naSTa hue anarthavAlA guru ke caraNa kamala kI vidhivat vaMdanA karake; [21] apane zalya kA uddhAra karane kI icchA rakhanevAlA, saMvega (mokSa kA abhilASa) aura uddhega (saMsAra chor3a dene kI icchA) dvArA tIvra zraddhAvAlA zuddhi ke lie jo kucha bhI kare usake dvArA vaha AtmA ArAdhaka banatA hai / [22] aba vo AloyaNa ke doSa se rahita, bacce kI taraha bacapana ke samaya jaisA AcaraNa kiyA ho vaisA samyak prakAra se Alocana karatA hai / [23] AcArya ke samagra guNa sahita AcArya prAyazcita de taba samyak prakAra se vaha prAyazcita tapa zuru karake nirmalabhAvavAlA vaha ziSya phira se kahatA hai / [24] dArUNa duHkha samAna jalacara jIva ke samUha se bhayAnaka saMsAra samAna samudra meM se tArane ke lie samartha guru mahArAja nirvighna jahAja samAna mahAvrata meM Apa hamArI sthApanA kare / (arthAt vrata AropaNa kare) [25] jisane kopa khaMDana kiyA hai vaisA akhaMDa mahAvratavAlA vaha yati hai, to bhI pravrajyA vrata kI upasthApanA ke lie vaha yogya hai / 26] svAmI kI acche tarIke se pAlana kI gaI AjJA ko jaise cAkara vidhavat pUrA karake lauTAte hai, vaise jIvanabhara cAritra pAlana karake vo bhI guru ko UsI prakAra se yaha kahate hai / [27] jisane aticAra sahita vrata kA pAlana kiyA hai aura AkuTTI (chala) daMDa se vrata khaMDita kiyA hai vaise bhI samyak upasthita honevAle ko use (ziSya ko) upasthApanA yogya kahA hai / . [28] usake bAda mahAvrata samAna parvata ke boja se namita hue mastakavAle usa ziSya ko suguru vidhi dvArA mahAvrata kI AropaNA karate hai / [29] aba dezavirati zrAvaka samakita ke lie rakta aura jina vacana ke lie tatpara
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda 196 ho use bhI zuddha aNuvrata maraNa ke samaya AropaNa kiye jAte hai / [30] niyANA rahita aura udAra cittavAlA, harSa se jinakI romarAjI vikasvara hui aisA vo guru kI, saMgha kI aura sAdharmika kI niSkapaTa bhakti dvArA pUjA kare / [31] pradhAna jinendra prasAda, jinabimba aura uttama pratiSThA ke lie tathA prazasta grantha likhavAne meM, sutIrtha meM aura tIrthaMkara kI pUjA ke lie zrAvaka apane dravya kA upayoga kre| [32] yadi vo zrAvaka sarva virati saMyama ke lie prItivAlA, viruddha mana, (vacana) aura kAyAvAlA, svajana parivAra ke anurAga rahita, viSaya para khedavAlA aura vairAgyavAlA ho[33] vo zrAvaka saMthArA samAna dIkSA ko aMgIkAra kare aura niyama dvArA doSa rahita sarva virati rUpa pA~ca mahAvrata se pradhAna sAmAyika cAritra aMgIkAra kare / [34] jaba vo sAmAyika cAritra dhAraNa karanevAlA aura mahAvrata ko aMgIkAra karanevAlA sAdhu aura aMtima paccakkhANa karU~ vaise nizcayavAlA dezavirati zrAvaka [35] viziSTa guNa dvArA mahAna guru ke caraNa kamala meM mastaka dvArA namaskAra karake kahatA hai ki he bhagavan ! tumhArI anumati se bhakta parijJA anazana maiM aMgIkAra karatA hU~ / [36] ArAdhanA dvArA usakA ( anasana lenevAle kA) aura khuda kA kalyANa ho aise divya nimitta jAnakara, AcArya anasana dilAe, nahIM to ( nimitta dekhe binA anazana liyA jAe to ) doSa lagatA hai / [37] usake bAda vo guru utkRSTa sarva dravya apane ziSya ko dikhAkara tIna prakAra ke AhAra ke jAvajjIva taka paccakakhANa karavAe / [38] (utkRSTa dravya ko) dekhakara bhava sAgara ke taTa para pahu~ce hue mujhe isake dvArA kyA kAma hai aise koi jIva cintavana kare; koi jIva dravya kI icchA ho vo bhugatakara saMvega pAne ke bAvajUda bhI usa mutAbika cintavana kare / kyA maiMne bhugatakara tyAha nahIM kiyA; [39] jo pavitra padArtha ho vo anta meM to azuci hai aise jJAna meM tatpara hokara zubha dhyAna kare; jo viSAda pAe use aisI coyaNA (preraNA) denI cAhie / [40] udaramala kI zuddhi ke lie samAdhipAna (zarkarA Adi kA pAnI) use acchA ho to vo madhura pAnI bhI use pIlAnA cAhie aura thor3A-thor3A virecana karavAnA cAhie / [41] ilAyacI, dAlacInI, nAgakesara aura tamAlapAtra, zakkaravAlA dUdha UbAlakara, ThaMr3A karake pilAe use samAdhi pAnI kahate hai / ( use pIne se tApa upazamana hotA hai / ) [42] usake bAda phophalAdika dravya se madhura auSadha se virecana karavAnA cAhie / kyoMki usase udara kA agni vUjhane se yaha ( anazana ko karanevAlA) sukha se samAdhi prApta karatA hai / [43] anazana karanevalA tapasvI, jAvajjIva taka tIna tarIke kA AhAra (azana, khAdima aura svAdima) ko yahA~ vosirAtA hai, isa taraha se niryAmaNA karavAnevAle AcArya saMgha ko nivedana kare / [44] (tapasvI ) usako ArAdhanA sambandhI sarva bAta nirupasarga rUpa se pravarte usake lie sarva saMgha ko do sau chappana zvAsozvAsa kA kAyotsarga karanA cAhie [45] usake bAda usa AcArya saMgha ke samudAya meM caityavandana vidhi dvArA usa kSapaka
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktaparijJA-45 197 (tapasvI) ko caturvidha AhAra kA paccakkhANa karavAe / [46] yA phira samAdhi ke lie tIna prakAra ke AhAra ko AgAra sahita paccakkhANa karAe / usake bAda pAnI bhI avasara dekhakara tyAga karAveM / [47] usake bAda zIza jhukAra apane do hAtha ko mastaka pe mukuTa samAna karake vo (anazana karanevAlA) vidhivat saMvega kA ahesAsa karavAte hue sarva saMgha ko khamAtA hai / [48] AcArya, upAdhyAya, ziSya, kula aura gaNa ke sAtha maiMne jo kucha bhI kaSAya kie ho, ve sarva maiM trividha se (mana, vacana, kAyA se) khamAtA huuN| [49] he bhagavan ! mere sabhI aparAdha ke pada (galatI), maiM khamAtA hU~, isalie mujhe khamAo maiM bhI guNa ke samUhavAle saMgha ko zuddha hokara khamAtA huuN| [50] isa taraha vaMdana, khAmaNA aura svanindA dvArA so bhava kA upArjita karma eka pala meM mRgAvatI rAnI kI taraha kSaya karate hai / [51] aba mahAvrata ke bAre meM nizcala rahe hue, jinavacana dvArA bhAvita manavAle, AhAra kA paccakkhANa karanevAlA aura tIvra saMvega dvArA manohAra usa (anasana karanevAle) ko; [52] anazana kI ArAdhanA ke lAbha se khuda ko kRtArtha mAnanevAle usako AcArya mahArAja pApa rUpI kAdava kA ullaMghana karane ke lie lakar3I samAna zIkSA dete hai / [53] baDhA hai kugraha (kadAgraha) samAna mUla jisakA aise mithyAtva ko jar3a se ukher3akara he vatsa ! paramatattva jaise samyaktva ko sUtranIti se sIMca / [54] aura phira guNa ke anurAga dvArA vItarAga bhagavAna kI tIvra bhakti kara / aura pravacana ke sAra jaise pA~ca namaskAra ke lie anurAga kara / [55] suvihita sAdhu ko hita ko karanevAle svAdhyAya ke lie hamezA udyamavaMta ho| aura nitya pA~ca mahAvrata kI rakSA Atma sAkSI se kara / [56] moha dvArA karake bar3e aura zubhakarma ke lie zalya samAna niyANa zalya kA tUM tyAga kara, aura munIndra ke samUha meM ninde gae indriya samAna mRgendro ko tU dama / [57] nirvANa sukha meM aMtarAya samAna, naraka Adi ke lie bhayAnaka pAtakAraka aura viSaya tRSNA meM sadA sahAya karanevAle kaSAya samAna pizAca kA vadha kara / [58] kAla nahIM pahu~cate aura aba thor3A sA cAritra bAkI rahate, moha samAna mahA vairI ko vidArane ke lie khaDga aura lakar3I samAna hita zikSA ko tUM suna / [59] saMsAra kI jar3a-bIja samAna mithyAtva kA sarva prakAra se tyAga kara, samyakatva ke lie dRDha cittavAlA hokara namaskAra ke dhyAna ke lie kuzala bana jA / [60] jisa taraha loga apanI tRSNA dvArA mRgatRSNA ko (mRgajala meM) pAnI mAnate hai, vaise mithyAtva se mUr3ha manavAlA kudharma se sukha kI icchA rakhatA hai / [61) tIvra mithyAtva jIva ko jo mahAdoSa dete hai, ve doSa agni viSa yA kRSNa sarpa bhI nahIM pahuMcAte / [62] mithyAtva se mUr3ha cittavAle sAdhu prati dveSa rakhane samAna pApa se turumaNi nagarI ke datarAjA kI taraha tIvra duHkha isa loka meM hI pAte hai / __ [63] sarva duHkha ko naSTa karanevAle samyakatva ke lie tuma pramAda mata karanA, kyoMki
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 AgamasUtra-hindI anuvAda samyakatva ke sahAre jJAna, tapa, vIrya aura cAritra rahe hai / [64] jaise tU padArtha para anurAga karatA hai, prema kA anurAga karatA hai aura sadguNa ke anurAga ke lie rakta hotA hai / vaise hI jina-zAsana ke lie hamezA dharma ke anurAga dvArA anurAgI bana / [65] samyakatva se bhraSTa vo sarva se bhraSTa jAnanA cAhie, lekina cAritra se bhraSTa honevAlA sabase bhraSTa nahIM hotA kyoMki samyaktva pAe hue jIva ko saMsAra ke lie jyAdA paribhramaNa nahIM hotA / [66] darzana dvArA bhraSTa honevAle ko bhraSTa mAnanA cAhie, kyoMki samyaktva se gire hue ko mokSa nahIM milatA | cAritra rahita jIva mukti pAtA hai, lekina samakti rahita jIva mokSa nahIM pAtA / [67] zuddha samakita hote hue avirati jIva bhI tIrthaMkara nAma karma upArjana karatA hai| jaise AgAmI kAla me kalyANa honevAlA hai jinakA vaise harivaMza ke prabhu yAni kRSNa mahArAja aura zreNika Adi rAjA ne tIrthaMkara nAmakarma upArjana kiyA hai vaise [68] nirmala samyaktvavAle jIva kalyANa kI paramparA pAte hai / (kyoMki) samyagdarzana samAna ratna sura aura asura loka ke lie anamola hai / [69] tIna loka kI prabhutA pAkara kAla se jIva maratA hai / lekina samyakatva pAne ke bAda jIva akSaya sukhavAlA mokSa pAtA hai / [70] arihaMta siddha, caitya (jina pratimA) pravacana-siddhAMta, AcArya aura sarva sAdhu ke lie mana, vacana aura kAyA una tInoM kAraNa se zuddha bhAva se tIvra bhakti kara / [71] akelI jinabhakti bhI durgati kA nivAraNa karane ko samartha hotI hai aura siddhi pAne taka durlabha aise sukha kI paramparA hotI hai / [72] vidyA bhI bhaktivAn ko siddha hotI hai aura phala denevAlI hotI hai / to kyA mokSa kI vidyA abhaktivaMta ko siddha hogI ? [73] una ArAdhanA ke nAyaka vItarAga bhagavAna kI jo manuSya bhakti nahIM karatA vo manuSya kAphI udyama karake DA~gara ko Ukhara bhUmi meM botA hai / [74] ArAdhaka kI bhakti na karane ke bAvajUda bhI AgadhanA kI icchA rakhanevAlA mAnava bIja ke binA dhAnya kI aura bAdala binA bArisa kI icchA rakhatA hai / [75] rAjagRha nagara meM maNiAra zeTha kA jIva jo meMr3haka huA thA usakI taraha zrI jinezvara mahArAja kI bhakti uttama kula meM utpatti aura sukha kI niSpati karatI hai / [76] ArAdhanApUrvaka, dusarI kisI ora citta lagAe binA, vizuddha lezyA se saMsAra ke kSaya ko karanevAle navakAra ko mata choDanA / [77] yadi mauta ke samaya arihaMta ko eka bhI namaskAra ho to vo saMsAra ko naSTa karane ke lie samartha hai aisA jinezvara bhagavAna ne kahA hai / [78] bUre karma karanevAlA mahAvata, jise cora kahakara zUlI para car3AyA thA vo bhI 'namo jiNANam' kahakara zubha dhyAna meM kamalapatra jaise A~khavAlA yakSa huA thA / [79] bhAva namaskAra rahita, nirarthaka dravyaliMga ko jIva ne anantI bAra grahaNa kie
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktaparijJA-79 aura chor3a die hai / [80] ArAdhanA samAna patAkA lene ke lie namaskAra hAtha rUpa hotA hai, aura phira sadgati ke mArga meM jAne ke lie vo jIva ko apratihata ratha samAna hai / [81] ajJAnI govAla bhI navakAra kI ArAdhanA karake mara gayA aura vaha caMpAnagarI ke lie zreSThI putra sudarzana ke nAma se prasiddha huA / [82] jisa taraha acche tarIke se ArAdhana kI huI vidyA dvArA puruSa, pizAca ko vaza meM karatA hai, vaise acchI taraha se ArAdhana kiyA huA jJAna mana samAna pizAca ko vaza meM karatA hai / 199 [83] jisa taraha vidhivat ArAdhana kie hue maMtra dvArA kRSNa sarpa kA upazamana hotA hai, usI taraha acche tarIke se ArAdhana kie hue jJAna dvArA mana samAna kRSNa sarpa vaza hotA hai / [84] jisa taraha bandara eka pala bhI nizcala nahIM raha zakatA, usI taraha viSaya ke Ananda binA mana eka pala bhI madhyastha (nizcala) nahIM raha zakatA / [85] usake lie vo uThanevAle mana samAna bandara ko jinezvara ke upadeza dvArA dora se bA~dhakara zubha dhyAna ke lie ramaNa karanA cAhie / [86] jisa taraha dora ke sAtha sUI bhI kUr3e meM gira gaI ho to bhI vo guma nahIM hotI, usI taraha ( zubha dhyAna rUpI) dora sahita jIva bhI saMsAra meM gira gayA ho to bhI naSTa nahIM hotA / [87] yadi laukika zloka dvArA yava rAjarSi ne maraNa se bacAyA aura (rAjA) usane sAdhupana pAyA, to jinezvara bhagavAna ke batAe hue sUtra dvArA jIva maraNa ke duHkha se chUTakArA pAe usameM kyA kahanA ? [88] yA upazama, viveka, saMvara una pada ko kevala sunane ko ( smaraNa mAtra se) (utane hI ) zrutajJAnavAle cilAtIputrane jJAna aura devatva pAyA / [89] jIva ke bheda ko jAnakara, jAvajjIva prayatna dvArA samyak mana, vacana kAyA ke yoga se chakAya ke jIva ke vadha kA tUM tyAga kara / [10] jisa taraha tumheM duHkha acchA nahIM lagatA, usI taraha sarva jIva ko bhI duHkha acchA nahIM lagatA aisA jAnakara, sarva Adara se upayukta (sAvadha ) hokara Atmavat hara eka jIva ko mAnakara dayA kA pAlana kara / [91] jisa taraha jagata ke lie meru parvata se jyAdA koI U~cA nahIM hai aura AkAza se koI bar3A nahIM hai, usI taraha ahiMsA samAna dharma nahIM hai aisA tU mAna le / [12] yaha jIvane sabhI jIva ke sAtha sabhI tarIke se sambandha pAyA hai / isalie jIva ko mAratA huA tUM sarva sambandhI ko mAratA hai / [93] jIva kA vadha apanA hI vadha mAnanA cAhie aura jIva kI dayA apanI hI dayA hai, isalie AtmA ke sukha kI icchA rakhanevAle jIva ne sarva jIva hatyA kA tyAga kiyA huA hai / [14] cAra gati meM bhaTakate hue jIva ko jitane duHkha par3ate hai vo saba hatyA kA phala hai aisA sUkSma buddhi se mAnanA cAhie /
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 AgamasUtra-hindI anuvAda [95] jo koI bar3A sukha, prabhutA, jo kucha bhI svAbhAvika tarIke se sundara hai, vo, nirogIpana, saubhAgyapana, vo saba ahiMsA kA phala samajanA cAhie / [96] suMsumAra draha ke lie pheMkA gayA lekina caMDAla ne bhI eka dina meM eka jIva bacAne se utpanna honevAlI ahiMsA vrata ke guNa se devatA kA sAnidhya pAyA / [97] sabhI bhI cAra prakAra ke asatya vacana ko koziza dvArA tyAga kara, jisake lie saMyamavaMta puruSa bhI bhASA ke doSa dvArA (asatya bhASaNa dvArA karma se) lipta hote hai / ve cAra prakAra ke asatya isa taraha hai-asat vastu ko prakaTa karanA, jisa taraha AtmA sarvagata hai, dusarA artha kahanA, jaise go zabda se zvAna / sat ko asat kahanA- jaise AtmA nahIM hai / niMdA karanA / jaise cora na ho use cora kahanA / [98] aura phira hAsya dvArA, krodha dvArA, lobha dvArA aura bhaya dvArA vaha asatya na bolanA / lekina jIva ke hita meM aura sundara satya vacana bolanA cAhie / [99] satyavAdI puruSa mAtA kI taraha bharosA rakhane ke lAyaka, guru kI taraha logo ko pUjane ke lAyaka aura riztedAra kI taraha sabako pyArA lagatA hai / / [100] jaTAvaMta ho yA zikhAvaMta ho, muMDa ho, valkala (per3a kI chAla ke kapar3e) pahananevAlA ho yA nagna ho to bhI asatyavAdI logoM ke lie pAkhaMr3I aura caMDAla kahalAtA hai / [101] eka bAra bhI bolA huA jhUTha kaIM satya vacana ko naSTa karatA hai kyoMki eka asatya vacana dvArA vasu rAjA naraka meM gayA / [102] he dhIra ! alpa yA jyAdA parAyA dhana (jaise ki) dA~ta khutarane ke lie eka zalAkA bhI, adatta (die binA) lene ke lie mata socanA / [103] aura phira jo puruSa (parAyA) dravya haraNa karatA hai vo usakA jIvita bhI hara letA hai / kyoMki vo puruSa paise ke lie jIva kA tyAga karatA hai lekina paise ko nahIM chodd'taa| [104] isalie jIvadayA samAna parama dharma ko grahaNa karake adatta na le, kyoki jinezvara bhagavAna aura gaNadharone usakA niSedha kiyA hai, aura loka ke viruddha bhI hai aura adharma bhI hai / [105] cora paraloka meM bhI naraka evaM tiryaMca gati meM bahuta duHkha pAtA hai; manuSyabhava meM bhI dIna aura daridratA se pIr3atA hai / [106] corI se nivartanevAle zrAvaka ke lar3ake ne jisa taraha se sukha pAyA, kIr3hI nAma kI bur3hiyA ke ghara meM cora Ae / una cora ke pA~va kA aMgUThA bur3hiyA ne mora ke pIche se banAyA to usa nizAnI rAjA ne pahacAnakara zrAvaka ke putra ko chor3akara bAkI saba cora ko mArA / [107] nava brahmacarya kI gupti dvArA zuddha brahmacarya kI tuma rakSA karo aura kAma ko bahuta doSa se yukta mAnakara hamezA jIta lo / [108] vAkaI meM jitane bhI doSa isa loka aura paraloka ke lie duHkhI karavAnevAle hai, una sabhI doSa ko mAnava kI maithunasaMjJA lAtI hai / [109] rati aura arati samAna caMcala do jIvAvAle, saMkalpa rUpa pracaMr3a phaNAvAle,
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktaparijJA- 109 vipaya rUpa bila meM basanevAle, madarUpa mukhavAle aura garva se anAdara rUpa roSavAle[110] lajjA samAna kAMcalIvAle, ahaMkAra rUpa dAr3ha vAle aura duHsaha duHkha denevAle viSavAle, kAmarUpI sarpa dvArA Da~se gae mAnava paravaza dikhAI dete hai / [999] raudra naraka ke darda aura ghora saMsAra sAgara kA vahana karanA, usako jIva pAtA hai, lekina kAmita sukhakA tucchapana nahIM dekhatA / [112] jaise kAma ke seMkar3oM tIra dvArA bIMdhe gae aura gRddha hue banIyeM ko rAjA kI strI ne pAyakhAne kI khAla DAla diyA aura vo kaI durgaMdha ko sahana karate hue vahA~ rahA / [113] kAmAsakta mAnava vaizyAyana tApasa kI taraha gamya aura agamya nahIM jAnatA / jisa taraha kuberadatta zeTha turanta hI bacce ko janma denevAlI apanI mAtA ke surata sukha se rakta rahA / 201 [114] kaMdarpa se vyApta aura doSa rUpa viSa kI velar3I samAna strIyoM ke lie jisane kAma kalaha prerita kiyA hai aise pratibaMdha ke svabhAva se dekhate hue tuma use chor3a do / [115] viSaya meM aMdha honevAlI strI kula, vaMza, pati, putra, mAtA evaM pitA ko kadra na karate hue duHkha samAna sAgara meM giratI hai / [116] strIyoM kI nadiyA~ ke sAtha tulanA karane se strI nIcagAmInI, (nadI pakSa meM jhukAva rakhanevAlI bhUmi meM jAnevAlI) acche stanavAlI ( nadI ke lie - sundara pAnI dhAraNa karanevAlI) dekhane lAyaka, khUbasUrata aura maMda gativAlI nadiyA~ kI taraha meru parvata jaise bojha (puruSa) ko bhI bhedatI hai / [117] ati pahacAnavAlI, ati priya aura phira ati premavaMta aisI bhI strI ke rUpa nAgina para vAkaI meM kauna bharosA rakhegA ? [118] naSTa huI AzAvAlI (strI) ati bharosemaMda, ahesAna ke lie tatpara aura gahare premavAle lekina eka bAra apriya karanevAle pati ko jalda hI maraNa kI ora le jAtI hai / [119] khUbasUrata dikhanevAlI, sukumAra aMgavAlI aura guNa se (dora se) baMdhI huI naI jAI kI mAlA jaisI strI puruSa ke dila ko curAtI hai / [120] lekina darzana kI sundaratA se moha utpanna karanevAlI usa strIIM ke AliMgana samAna madirA, kaNera kI vadhya (vadhya puruSa ke gale meM pahanI gaI ) mAlA kI taraha puruSa kA vinAza karatI hai / [121] strIoM kA darzana vAkaIM meM khUbasUrata hotA hai, isalie saMgama ke sukha se kyA lAbha ? mAlA kI suvAsa bhI khuzbudAra hotI hai, lekina mardana vinAza samAna hotA hai / [122] sAketa nagara kA devarati nAma kA rAjA rAja ke sukha se bhraSTa huA kyoMki rAnI ne pAMgale ke rAga kI vajaha se use nadI meM pheMka diyA aura vo nadI meM DUba gayA / [123] strI zoka kI nadI, durita kI (pApa kI ) guphA, chala kA ghara, kleza karanevAlI, samAna agni ko jalAnevAle araNI ke lakar3e jaisI, duHkha kI khAna aura sukha kI pratipakSI hai / [124] kAma rUpI tIra ke vistAravAle mRgAkSI (strIM) ke dRSTi ke kaTAkSa ke lie mana ke nigraha ko na jAnanevAlA kauna-sA puruSa samyak tarIke se bhAga jAne meM samartha hogA ?
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 AgamasUtra-hindI anuvAda [125] ati U~ce aura ghane bAdalavAlI meghamAlA jaise har3akavA ke viSa ko jitanA baDhAtI hai usItaraha ati U~ce payodhara (stana) vAlI strI puruSa ke moha viSa ko baDhAtI hai / [126] isalie dRSTiviSa sarpa kI dRSTi jaisI usa strI kI dRSTi kA tuma tyAga karanA; kyoMki strIyoM ke nayanatIra cAritra samAna prANa ko naSTa karate hai / [127] strI ke saMga se alpa sattvavAle muni kA mana bhI agni se pIgalanevAle moma kI taraha pIgala jAtA hai / [128] yadi sarva saMga kA bhI tyAga karanevAlA aura tapa dvArA kRza aMgavAlA ho to bhI kozA ke ghara meM ba~sanevAle (sIMha guphAvAsI) muni kI taraha strI ke saMga se muni bhI calAyamAna hote hai / [129] zRMgAra samAna kallolavAlI, vilAsa rUpI bAr3havAlI aura yauvana samAna pAnIvAlI aurata rUpI nadI meM jagata ke kauna-se puruSa nahIM DUbate ? [130] dhIra puruSa viSayarUpa jalavAle, moharUpa kAdavavAle, vilAsa aura abhimAna samAna jalacara se bhare aura mada samAna magaramacchavAle, yauvana samAna sAgara ko pAra kara gae hai| [131] karane, karavAne aura anumodana rUpa tIna kAraNa dvArA aura mana, vacana aura kAyA ke yoga se abhyaMtara aura bAharI aise sarva saMga kA tuma tyAga karo / [132] saMga ke (parigraha ke) Azaya se jIva hatyA karatA hai, jhUTha bolatA hai, corI karatAhai, maithuna kA sevana karatA hai, aura parimANa rahita mUrchA karatA hai / (parigraha kA parimANa nahIM karatA / ) / [133] parigraha bar3e bhaya kA kAraNa hai, kyoMki putra ne dravya corane ke bAvajUda bhI zrAvaka kuMcika zeTha ne munipati muni ko zaMkA se pIr3ita kiyA / [134] sarva (bAhya aura abhyaMtara) parigraha se mukta, zItala parINAmavAlA aura upazAMta cittavAlA puruSa nirlobhatA kA (saMtoSa kA) jo sukha pAtA hai vo sukha cakravartI bhI nahIM paate| [135] zalya rahita muni ke mahAvrata, akhaMDa aura aticAra rahita ho usa muni ke bhI mahAvrata, niyANa zalya dvArA naSTa hote hai / [136] vo (niyANa zalya) rAgagarbhita, dveSagarbhita aura mohagarbhita, tIna prakAra se hotA hai; dharma ke lie hIna kulAdika kI prArthanA kare use mohagarbhita nidAna samajanA, rAga ke lie jo nidAna kiyA jAe vo rAga garbhita aura dveSa ke lie jo nidAna kiyA jAe use dveSagarbhita samajanA cAhie / [137] rAga garbhita nidAna ke lie gaMgadatta kA, dveSagarbhita nidAna ke lie vizvabhUti Adi kA (mahAvIra svAmI ke jIva) aura moha garbhita nidAna ke lie caMDapiMgala Adi ke dRSTAMta prasiddha hai / [138] jo mokSa ke sukha kI avagaNanA karake asAra sukha ke kAraNa rUpa nidAna karatA hai vo purupa kAcamaNi ke lie vaiDUrya ratna ko naSTa karatA hai / [139] duHkhakSaya, karmakSaya, samAdhi maraNa aura bodhi bIja kA lAbha, itanI cIja kI prArthanA karanI, usake alAvA dusarA kucha bhI mA~gane ke lie ucita nahIM hai / [140] niyANa zalya kA tyAga karake, rAtri bhojana kI nivRtti karake, pA~ca samiti
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktaparijJA-140 203 tIna gupti dvArA pA~ca mahAvrata kI rakSA karate hue mokSa sukha kI sAdhanA karatA hai / / [141] indriya ke viSaya meM Asakta jIva suzIla guNarUpa pIche binA aura chedana hue paMkhavAle paMchI kI taraha saMsAra sAgara meM giratA hai / [142] jisa taraha zvAna (kuttA) sUkha gaI haDDIoM ko cabAne ke bAvajUda bhI usakA rasa nahIM pAtA aura (apane) talave se rasa ko zoSatA hai, phira bhI use cATate hue sukha kA anubhava hotA huA mAnatA hai / [143] vaise hI strIyoM ke saMga kA sevana karanevAlA puruSa sukha nahIM pAtA, phira bhI apane zarIra ke parizrama ko sukha mAnatA hai / [144] acchI taraha se khojane ke bAvajUda bhI jaise kela ke garbha meM kisI jagaha meM sAra nahI hai, usI taraha indriya ke viSaya meM kAphI khojane ke bAvajUda bhI sukha nahIM miltaa| [145] zrotra indriya dvArA paradeza gae hue sArthavAha kI strI, cakSu ke rAga dvArA mathurA kA vaNika, ghrANa dvArA rAjaputra aura jIhA ke rasa se sodAsa rAjA kA vadha huA / [146] sparza indriya dvArA duSTa somAlikA ke rAjA kA nAza huA; ekaika viSaya se yadi vo naSTa hae to pA~ca indriya meM Asakta ho usakA kyA hogA ? [147] viSaya kI apekSA karanevAlA jIva dustara bhava samudra meM giratA hai, aura viSaya se nirapekSa ho vo bhava sAgara ko pAra kara jAtA hai / ratnadvIpakI devI ko mile hue (jinapAlita aura jinarakSita nAma ke) do bhAIoM kA dRSTAnta prasiddha hai / [148] rAga kI apekSA rakhanevAle jIva Thaga cUke hai, aura rAga kI apekSA rahita jIva binA kisI vighna ke (icchita) pA cUke hai, pravacana kA sAra prApta kiye hue jIva ko rAga kI apekSA rahita honA cAhie / [149] viSaya meM Asakti rakhanevAle jIva ghora saMsAra sAgara meM girate hai, aura viSaya meM Asakti na rakhanevAle jIva saMsAra rUpI aTavI ko pAra kara jAte hai / [150] isalie he dhIra puruSa ! dhIrajasamAna bala dvArA durdAnta (duHkha se damana vaise) indriya rUpa siMha ko dama; aisA karake aMtaraMga bairI samAna aura dveSa kA jaya karanevAlA tU ArAdhanA patAkA kA svIkAra kara / [151] krodhAdika ke vipAka ko jAnakara aura usake nigraha se honevAle guNa ko jAnakara he supurupa ! tu prayatna dvArA kaSAya samAna kleza kA nigraha kara / / [152] jo tIna jagata ke lie ati tIvra duHkha hai aura jo uttama sukha hai ve sarva kramAnusAra kaSAya kI vRddhi aura kSaya kI vajaha jAnanA / [153] krodha dvArA naMda Adi aura mAna dvArA parazurAma Adi mAyA dvArA paMDarajA (pAMDu AryA) aura lobha dvArA lohanandAdine duHkha pAe hai / [154] isa taraha ke upadeza samAna amRta pAna dvArA bhIge hue citta ke lie, jisa taraha pyAsA puruSa pAnI pIkara zAnta hotA hai vaise vo ziSya atizaya svastha hokara kahatA hai [155] he bhagavAn ! maiM bhava rUpI kIcar3a ko pAra karane ko dRr3ha lakar3I samAna ApakI hitazikSA kI icchA rakhatA hU~, Apane jo jaise kahA hai maiM vaise karatA hU~ / aise vinaya se
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda 204 avanata huA vo kahatA hai / [156] yadi kisI dina ( isa avasara meM ) azubha karma ke udaya se zarIra meM vedanA yA tRpA Adi pariSaha use utpanna ho / hRdaya [157] to niryAmaka, kSapaka ( anazana karanevAle) ko snigdha, madhura, harSadAyI, ko bhAnevAlA, aura saccA vacana kahate hue zIkha dete hai / [158] he sat puruSa ! tumane caturvidha saMgha ke bIca bar3I pratijJA kI thI / ki maiM acchI taraha se ArAdhanA karU~gA aba usakA smaraNa kara / [159] arihaMta, siddha, kevalI aura sarva saMgha kI sAkSI meM pratyakSa kie gae paccakkhANa kA bhaMga kauna karegA ? [160] ziyAlI se ati khavAye gae, ghora vedanA pAnevAle bhI avanti sukumAla dhyAna dvArA ArAdhanA ko prApta hue / [161] jinheM siddhArtha (mokSa) pyArA hai aise bhagavAna sukosala bhI citrakUTa parvata ke lie vAghaNa dvArA khAe jAne para bhI mokSa ko prApta hue / [162] gokula meM pAdapopagama anazana karanevAle cANakya maMtrIne subandhu maMtrI dvArA jalAe hue gobara se jalAne ke bAda bhI uttamArtha ko prApta kiyA / [163] rohItaka meM kuMca rAjA dvArA zakti ko jalAyA gayA usa vedanA ko yAda karake bhI uttamArtha (ArAdhakapana ko ) prApta hue / [164] usa kAraNa se he dhIra puruSa ! tuma bhI sattva kA avalaMbana karake dhIratA dhAraNa kara aura saMsAra samAna mahAna sAgara kA nirguNapana soca / [165] janma, jarA aura maraNa samAna pAnIvAlA, anAdi, duHkha samAna zvApada (jalacara jIva) dvArA vyApta aura jIva ko duHkha kA heturUpa aisA bhava samudra kAphI kaSTadAyI aura raudra hai / [166] maiM dhanya hU~ kyoMki maiMne apAra bhava sAgara ke lie lAkhoM bhava meM pAne ke durlabha yaha saddharma rUpI nAva pAI hai / [167] eka bAra prayatna karake pAlana kiye jAnevAle isake prabhAva dvArA, jIva janmAMtara ke lie bhI duHkha aura dAridrya nahIM pAte / [168 ] yaha dharma apUrva cintAmaNi ratna hai, aura apUrva kalpavRkSa hai, yaha parama maMtra hai, aura phira yaha parama amRta samAna hai / [169] aba (guru ke upadeza se) maNimaya maMdira ke lie sundara tarIke se sphurAyamAna jina guNa rUpa aMjana rahita udyotavAle vinayavaMta ( ArAdhaka) paMca namaskAra ke smaraNa sahita prANa kA tyAga kara de / [170] vo (zrAvaka) bhakta parijJA ko jaghanya se ArAdhanA karake pariNAma kI vizuddhi dvArA saudharma devaloka meM maharddhika devatA hote hai / [171] utkRSTarUpa se bhaktaparijJA kA ArAdhana karake gRhastha acyuta nAma ke bArahaveM devaloka meM devatA hote hai, aura yadi sAdhu ho to utkRSTarUpa se mokSa ke sukha pAte hai yA to sarvArtha siddha vimAna meM utpanna hai /
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktaparijJA- 172 205 [172] isa taraha se yogezvara jina mahAvIra svAmIne kahe hue kalyANakArI vacana ke anusAra prarUpita yaha bhakta parijJA payannA ko dhanya puruSa par3hate hai, Avartana karate hai aura sevana karate hai / (ve kyA pAte hai yaha Age kI gAthA meM batAte hai / ) [173] mAnava kSetra ke lie utkRSTarUpa se vicarane aura siddhAMta ke lie kahe gae eka sau sattara tIrthaMkara kI taraha eka sau sattara gAthA kI vidhivat ArAdhanA karanevAlI AtmA zAzvata sukhavAlA mokSa pAtI hai / 27 bhaktaparijJA - prakirNakasUtra - 4 - hindI anuvAda pUrNa
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 AgamasUtra - hindI anuvAda namo namo nimmaladaMsaNassa 28 tandulavaicArika prakarNaka- 5 - hindI anuvAda [9] jarA-maraNa se mukta hue aise jinezvara mahAvIra ko praNAma karake yaha 'tandula veyAliya' payannA ko maiM kahU~gA / [2] ginane meM mAnava kA Ayu sau sAla mAnakara use dasa-dasa meM vibhAjita kiyA jAtA hai / una sau sAla ke Ayu ke alAvA jo kAla hai use garbhAvAsa kahate hai / [3] usa garbhakAla aura jitane dina, rAta, mUhurta aura zvAsocchvAsa - jIva garbhavAsa meM rahe usakI AhAra vidhi kahate hai / [4] jIva 270 pUrNa rAta-dina aura AdhA dina garbha meM rahatA hai / niyama se jIva ko itane dina-rAta garbhavAsa meM lagatA hai / [5] lekina upaghAta kI vajaha se usase kama yA jyAdA dina meM bhI janma le zakatA hai / [6] niyama se jIva 8325 muhUrta taka garbha meM rahatA hai, phira bhI usameM hAni - vRddhi bhI ho zakatI hai / [7] jIva ko garbha meM - 31410225 zvAsa - ucchvAsa hote hai / lekina usase kamajyAdA bhI ho zakate hai / [9] he AyuSyamAn ! strI kI nAbhi ke nIce puSpaDaMThala jaisI do sirA hotI hai| [10] usake nIce ulaTe kie hue kamala ke AkAra kI yoni hotI hai / jo talavAra kI myAna jaisI hotI hai / [11] use yoni ke bhItara meM Ama kI pezI jaisI mAMsapiMDa hotI hai vo RtukAla meM phUTakara lahU ke kaNa chor3atI hai / ulTe kie hue kamala ke AkAra kI vo yoni jaba zukra mizrita hotI hai, taba vo jIva utpanna karane lAyaka hotI hai / aisA jinendra ne kahA hai / [12] garbha utpatti ke lAyaka yoni meM 12 muhUrtta taka lAkha pRthaktva se adhika jIva rahatA hai / usake bAda ve naSTa hote hai / [13] 55 sAla ke bAda strI kI yoni garbhadhAraNa ke lAyaka nahIM rahatI aura 75 sAla bAda puruSa prAyaH zukrANu rahita ho jAtA hai | [14] 100 sAla se pUrvakoTI jitanA Ayu hotA hai / usake Adhe hisse ke bAda strI saMtAna utpanna karane meM asamartha ho jAtI hai / aura Ayu kA 20 pratizata bhAga bAkI rahate puruSa zukrANu rahita ho jAte hai / [15] raktotkaTa strI kI yoni 12 muhUrta meM utkRSTa se lAkha pRthakatva jIvoM ko
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ tandulavaicArika- 15 207 saMtAna ke rUpa meM utpanna karane meM samartha hotI hai / 12 sAla meM adhikatama garbhakAla meM eka jIva ke jyAdA se jyAdA zata pRthaktva (200 se 900) pitA ho zakate hai / 1 [16] dA~yI kukSI puruSa kI aura bA~I kukSI strI ke nivAsa kI jagaha hotI hai / jo donoM kI madhya meM nivAsa karatA hai vo napuMsaka jIva hotA hai / tiryaMca yoni meM garbha kI utkRSTa sthiti ATha sAla kI mAnI jAtI hai / 1 [17] nizcaya se yaha jIva mAtA pitA ke saMyoga se garbha meM utpanna hotA hai / vo pahale mAtA kI raja aura pitA ke zukra ke kaluSa aura kilbiSa kA AhAra karake rahatA hai / [18] pahale saptAha meM jIva tarala padArtha ke rUpa meM, dusare saptAha meM dahIM jaise jame hue, usake bAda lacIlI mA~sa-pezI jaisA aura phira Thosa ho jAtA hai / [19] usake bAda pahale mAsa meM vo phUle hue mA~sa jaisA, dusare mahine meM mA~sapiMr3a jaisA ghanIbhUta hotA hai / tIsare mahine meM vo mAtA ko icchA utpanna karavAtA hai / cauthe mahine meM mAtA ke stana ko puSTa karatA hai / pA~cave mahine meM hAtha, pA~va, sara yaha pA~ca aMga taiyAra hote hai / chaThThe mahine meM pitta aura lahU kA nirmANa hotA hai / aura phira bAkI aMga- upAMga banate hai / sA~tave mahine meM 700 nasa, 500 mA~sa-pezI, nau dhamanI aura sira eMva mu~ha ke alAvA bAkI bAla ke 99 lAkha romachidra banate hai / sira aura dAr3hI ke bAla sahita sADhe tIna karor3a romakUpa utpanna hote hai / A~Thave mahine meM prAyaH pUrNatA prApta karatA hai / [20] he bhagavan ! kyA garbhastha jIva ko mala-mUtra, kapha, zleSma, vamana, pitta, vIrya yA lahU hote hai ? yaha artha ucita nahIM hai arthAt aisA nahIM hotA / he bhagavan ! kisa vajaha se Apa aisA kaha rahe ho ki garbhastha jIva ko mala, yAvat lahU nahIM hotA / gautama ! garbhastha jIva mAtA ke zarIra se AhAra karatA hai / use netra, cakSu, ghrANa, rasa ke aura sparzana indriya ke rUpa meM haDDiyA~, majjA, keza, mU~cha, roma aura nAkhUna ke rUpa meM pariNamAtA hai / isa vajaha se aisA kahA hai ki garbhastha jIva ko mala yAvat lahU nahIM hotA / [21] he bhagavan ! garbhastha jIva mukha se kavala AhAra karane ke lie samartha hai kyA ? he gautama ! yaha artha ucita nahIM hai / he bhagavan aisA kyo kahate ho ? he gautama ! garbhastha jIva sabhI ora se AhAra karatA hai / sabhI ora se pariNamita karatA hai / sabhI ora se sA~sa letA hai aura chor3atA hai / nirantara AhAra karatA hai aura pariNamatA hai / haMmezA sA~sa letA hai aura bAhara nIkAlatA hai| vo jIva jalda AhAra karatA hai aura pariNamAtA hai / jalda sA~sa tA hai aura chor3atA hai / mA~ ke zarIra se jur3e hue putra ke zarIra ko chUtI eka nAr3I hotI hai jo mA~ ke zarIra rasa kI grAhaka aura putra ke jIvana rasa kI saMgrAhaka hotI hai / isalie vo jaise AhAra grahaNa karatA hai vaisA hI pariNAtA hai / putra ke zarIra ke sAtha jur3I huI aura mAtA ke zarIra ko chUnevAlI ora eka nAr3I hotI hai / usameM samartha garbhastha jIva mukha se kavala AhAra grahaNa nahIM karatA / [22] he bhagavan ! garbhastha jIva kauna-sA AhAra karegA ? he gautama! usakI mA~ jo taraha-taraha kI rasavigaI - kaDuA, tIkhA, khaTTA dravya khAe usake hI AMzika rUpa meM ojAhAra
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 AgamasUtra-hindI anuvAda karatA hai / usa jIva kI phala ke biMTa jaisI kamala kI nAla jaisI nAbhi hotI hai / vo rasa grAhaka nAr3a mAtA kI nAbhi ke sAtha jur3I hotI hai / vo nAr3a se garbhastha jIva ojAhAra karatA hai / aura vRddhi prApta karake utpanna hotA hai / [23] he bhagavan ! garbha ke mAtR aMga kitane hai ? aura pitR aMga kitane hai ? he gautama ! mAtA ke tIna aMga batAe gae hai / mA~sa, lahU aura mastaka, pitA ke tIna aMga haihaDDIyA~, majjA aura dAr3hI-mUMcha, roma evaM nAkhUna / [24] he bhagavan ! kyA garbha meM rahA jIva (garbha meM hI marake) naraka meM utpanna hogA? he gautama ! koi garbha meM rahA saMjJI paMcendriya aura sabhI paryAptivAlA jIva vIrya-vibhaMgajJAnavaikriya labdhi dvArA zatrusenA ko AI huI sunakara soce ki maiM Atma pradeza bAhara nIkAlatA huuN| phira vaikriya samudghAta karake caturaMgiNI senA kI saMracanA karatA hU~ / zatrusenA ke sAtha yuddha karatA hU~ / vo artha-rAjya-bhoga aura kAma kA AkAMkSI, artha Adi kA pyAsI, usI cittamana-lezyA aura adhyavasAyavAlA, arthAdi ke lie becaina, usake lie hI kriyA karanevAlA, usI bhAvanA se bhAvita, usI kAla meM mara jAe to naraka meM utpanna hogA / isalie he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki garbhastha koi jIva naraka meM utpanna hotA hai / koi jIva nahIM hotaa| [25] he bhagavan ! kyA garbhastha jIva devaloka meM utpanna hotA hai ? he gautama ! koI jIva utpanna hotA hai aura koi jIva nahIM hotA / he bhagavan ! aisA kyoM kahate ho ? he gautama ! garbha meM sthita saMjJI paMcendriya aura sabhI paryAptivAlA jIva vaikriya-vIrya aura avadhijJAna labdhi dvArA vaise zramaNa yA brAhmaNa ke pAsa eka bhI Arya aura dhArmika vacana sunakara dhAraNa karake zIghratayA saMvega se utpanna hue tIvra-dharmAnurAga se anurakta ho / vo dharma puNya-svarga-mokSa kA kAmI, dharmAdi kI AkAMkSAvAlA, pIpAsAvAlA, usameM hI citta-mana, lezyA aura adhyavasAyavAlA, dharmAdi ke lie koziza karanevAlA, usameM hI tatpara, usake prati samarpita hokara kriyA karanevAlA, usI bhAvanA se bhAvita hokara usI samaya meM mara jAe to devaloka meM utpanna hotA hai / isalie koi jIva devaloka meM utpanna hotA hai, koi jIva nahIM hotA / [26] he bhagavan ! garbha meM rahA jIva ulTA sotA hai, bagala meM sotA hai yA vakrAkAra ? khar3A hotA hai yA baiThA ? sotA hai yA jAgatA hai ? mAtA soe taba sotA hai aura jage taba jagatA hai ? mAtA ke sukha se sukhI aura duHkha se duHkhI rahatA hai ? he gautama ! garbhastha jIva ulTA sotA hai-yAvat mAtA ke duHkha se duHkhI hotA hai / [27] sthira rahanevAle garbha kI mA~ rakSA karatI hai, samyak tarIke se paripAlana karatI hai, vahana karatI hai / use sIdhA rakhake aura usa prakAra se garbha kI aura apanI rakSA karatI hai| [28] mAtA ke sone para soe, jagane para jage, mAtA ke sukhI ho taba sukhI, duHkhI hone para duHkhI hotA hai / [29] use viSThA, mUtra, kapha, nAka kA maila nahIM hote / aura AhAra asthi, majjA, nAkhUna, keza, dAr3hI-mUMcha ke roma ke rUpa meM pariNamita hote hai / / [30] AhAra pariNamana aura zvAsocchvAsa saba kucha zarIra pradeza se hotA hai / aura
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ tandulavaicArika- 30 vo kavalAhAra nahIM karatA / [31] isa taraha duHkhI jIva garbha meM zarIra prApta karake azuci pradeza meM nivAsa karatA hai / 209 1 [32] he AyuSmAn ! taba nau mahine meM mA~ usake dvArA utpanna honevAle garbha ko cAra meM se kisI ekarUpa meM janma detI hai / vo isa taraha se strI, puruSa, napuMsaka yA mA~sapiMr3a / [33] yadI zukra kama aura raja jyAdA ho to strI, aura yadI raja kama aura zukra jyAdA ho to puruSa, [34] raja aura zukra dono samAna mAtrA meM ho to napuMsaka utpanna hotA hai aura kevala strI raja kI sthiratA ho to mA~sapiMDa utpanna hotA hai / [35] prasava ke samaya baccA sara yA pA~va se nIkalatA hai / yadi vo sIdhA bAhara nIkale to sakuzala utpanna hotA hai lekina yadi vo tIrchA ho jAe to mara jAtA hai / [36] koi pApAtmA azuci prasUta aura azuci rUpa garbhavAsa meM utkRSTa se 12 sAla taka rahatA hai / [37] janma aura mauta ke samaya jIva jo duHkha pAtA hai usase vimUr3ha honevAlA jIva apane pUrvajanma kA smaraNa nahIM kara zakatA / yoni mukha se bAhara [38] taba rote hue ora apanI mAtA ke zarIra ko pIr3A dete hue nIkalatA hai / [39] garbhagRha meM jIva kuMbhIpAka naraka kI taraha viSThA, mala-mUtra Adi azuci sthAna meM utpanna hote hai / [40] jisa taraha viSThA meM kRmi utpanna hote hai usI taraha puruSa kA pitta, kapha, vIrya, aura mUtra ke bIca jIva utpanna hotA hai / lahU [41] usa jIva kA zuddhikaraNa kisa taraha ho jisakI utpatti hI zukra aura lahU ke samUha huI ho / me [42] azuci se utpanna honevAle aura hamezA durgandhavAle viSThA se bhare hue aura haMmezA zuci kI apekSA karanevAle isa zarIra para garva kaisA ? [43] he AyuSmAn ! isa prakAra se utpanna honevAle jIva kI krama se daza avasthAeM batAI gaI hai / vo isa prakAra hai- [44] bAlA, krIDA, maMdA, balA, prajJA, hAyanI, prapaMcA, pragbhArA, munmukhI aura zAyanI jIvanakAla kI yaha dasa avasthA batAI gaI hai / [45] janma hote hI vaha jIva prathama avasthA ko prApta hotA hai / usameM ajJAnatA vaza vaha sukha-duHkha aura bhUkha ko nahIM jAnatA / [46] dusarI avasthA meM vaha vividha krIDA karatA hai, usakI kAmabhoga meM tIvra mata nahIM hotI / [ 47 ] tIsarI avasthA meM vaha pA~ca tarIke ke bhoga bhugatane ko nizce samartha hotA hai / 9 14
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [48] cauthI balA nAma kI avasthA meM mAnava kisI parezAnI na ho to bhI apanA bala pradarzana karane meM samartha hotA hai / 210 [49] pA~cavI avasthA meM vo dhana kI phikra ke lie samartha hotA hai / aura parivAra pAtA hai / [50 ] chaThThI "hAyanI" avasthA meM vo indriya meM zithilatA Ane se kAmabhoga prati virakta hotA hai / [51] sA~tavI prapaMca dazA meM vo snigdha aura kapha pAr3atA huA khA~satA rahatA hai / [52] saMkucita huI peTa kI tvacAvAlI A~ThavI avasthA meM vo strIIM ko apriya hotA hai / aura vRddhAvasthA meM badalatA hai / [ 53 ] munmukha dazA meM zarIra bur3hApe se kSINa hotA hai aura kAmavAsanAM se rahita hotA hai / [ 54 ] dasavIM dazA meM usakI vANI kSINa ho jAtI hai svara badala jAtA hai / vo dIna, viparIta buddhi, bhrAntacitta, durbala aura duHkhada avasthA pAtA hai.... [ 55 ] daza sAla kI Ayu daihika vikAsa kI, bIsa sAla kI umra vidyA prApti kI tIsa taka viSaya sukha aura cAlIsa sAla taka kI umra viziSTa jJAna kI hotI hai / [ 56 ] pacAsa ko A~kha kI dRSTi kamajora hotI hai, sATha meM bAhubala kama hotA hai, azI kI umra meM Atma cetanA kamajora hotI hai / [ 57 ] nabbe kI umra taka zarIra jhuka jAtA hai aura sau taka jIvana pUrNa hotA hai / isameM sukha kitanA aura duHkha kitanA ? [ 58 ] jo sukha se 100 sAla jItA hai aura bhoga ko bhugatatA hai / unake lie bhI jinabhASita dharma kA sevana zreyaskara hai / [ 59 ] jo hamezA duHkhI aura kaSTadAyaka hAlAta me hI jIvana jItA hai unake lie kyA uttama ? usake lie jitendra dvArA upadezita zreSThatara dharma kA pAlana karanA hI kartavya hai / [60] sAMsArika sukha bhugatatA huA vo aise socate hue dharma AcaraNa karatA rahatA hai ki mujhe bhavAntara meM uttama sukha prApta hogA / duHkhI aise socakara dharma AcaraNa karatA hai ki mujhe bhavAntara meM duHkha prApta na ho / [61] nara yA nArI ko jAti, phala, vidyA aura suzikSA bhI saMsAra se pAra nahIM utaratI / yaha saba to zubha karma se hI vRddhi pAtA hai / [62] zubha karma (puNya) kamajora hote hI pauruSa bhI kamajora hotA hai / zubha karma kI vRddhi hone se pauruSa bhI vRddhi pAtA hai / [ 63 ] he AyuSmAn ! puNya kRtya karane se prIti meM vRddhi hotI hai / prazaMsA, dhana aura yaza meM vRddhi hotI hai / isalie he AyuSmAn ! aisA kabhI nahIM socanA cAhie ki yahA~ kAphI samaya, AvalikA, kSaNa, zvAsocchvAsa, stoka, lava, mUhurtta, dina, AhorAtra, pakSa, mAsa, ayana, saMvatsara, yuga, zatavarSa, sahasra varSa lAkha karor3a yA kroDA kroDa sAla jInA hai / jahA~
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ tandulavaicArika-63 211 hamane kaIM zIla, vrata, guNaviramaNa, pratyAkhyAna, pauSadhopavAsa, apanAkara sthira raheMge / he AyuSmAn ! taba aisA cintana kyoM nahIM karatA ki nizcaya se yaha jIvana kaI bAdhA se yukta hai / usameM kaIM vAta, pitta, zleSma, sannipAta Adi taraha-taraha ke rogAMtaka jIvana ko chUtI hai ? [64] he AyuSmAn ! pUrvakAla meM yugalika, arihaMta cakravartI, baladeva, vAsudeva cAraNa aura vidyAdhara Adi mAnava roga rahita hone se lAkhoM sAla taka jIvana jIte the / vo kAphI I saumya, sundara rUpavAle, uttama bhoga- bhugatanevAlA, uttama lakSaNavAle, sarvAMga sundara zarIravAle the| unake hAtha aura pA~va ke tAlave lAla kamala patra jaise aura komala the / aMgulIya bhI komala thI / parvata, nagara, magaramaccha, sAgara evam cakra Adi uttama aura maMgala cinho se yukta the / pA~va kachue kI taraha - supratiSThita aura susthita, jA~gha hIranI aura kuruvinda nAma ke tRNa kI taraha vRttAkAra gor3haNa Dibbe aura usake Dhakkana kI sandhi jaise, sA~thala hAthI kI soMr3ha kI jaisI, gati uttama madonmata hAthI jaisI vikrama aura vilAsa yukta, guhya pradeza uttama jAta ke zreSTha ghor3e jaisA, kamara zera kI kamara se bhI jyAda gola, zarIra kA madhya hissA sameTI huI tIna- pAI, mUsala, darpaNa aura zuddha kie gae uttama sone ke bane hue khaDga kI mUr3ha aura vajra jaise valayAkAra, nAbhi gaMgA ke Avarta aura pradakSiNAvartta, taraMga samUha jaisI, sUraja kI kiraNoM se phailI huI kamala jaisI gambhIra aura gUr3ha, romarAji ramaNIya, sundara svAbhAvika patalI, kAlI, snigdha, prazasta, lAvaNyayukta ati komala, mRdu, kukSi, matsya aura paMchI kI taraha unnata, udara kamala samAna vistIrNa snigdha aura jhuke hue pIThavAlA, alparoma yukta aise deha ko pahale ke mAnava dhAraNa karate hai / jisakI haDDiyAM mA~sa yukta najara nahIM AtI, vaha sone jaisI nirmala, sundara racanAvAle, roga Adi upasarga rahita aura prazasta battIsa lakSaNa se yukta hote hai / vakSasthala sone kI zilA jaise ujjvala, prazasta, samatala, puSTa, vizAla aura zrIvatsa cihnavAle, bhUjA nagara ke daravAje kI argalA ke samAna gola, bAhu bhujaMgezvara ke vipula zarIra aura apanI sthAna se nIkalanevAle argale kI jaisI laTakI huI, sandhi muga joDa jaise, mA~sagUr3ha, haSTa-puSTa-saMsthita-sugaThita subaddha- nAr3I se kase hue-Thosa, sIdhe, gola, suzliSTa, sundara aura dRDha, hAtha hathelIvAle, puSTa komala - mAMsala sundara bane hue - prazasta lakSaNavAle, aMgulI puSTachidrarahita - komala aura uttama, nAkhUna tAmra jaise raMga ke patale svaccha - kAntivAle sundara aura snigdha, hAtha kI rekhAe~ candramA~ sUrya-zaMkha-cakra aura svastika Adi zubha lakSaNavAlI aura suviracita, khaMbhe uttama bheMsa, suvara, zera, vAgha, sA~Dha, hAthI ke khaMbhe jaise vipula - paripUrNa-unnata aura mRdu, galA cAra AMgala suparimita aura zaMkha jaisI uttama, dAr3hI-mU~cha avasthita aura sApha, Dor3hI puSTa, mAMsala, sundara aura vAgha jaisI vistIrNa hoTha saMzuddha, mRgA aura bimba ke phala jaise lAla raMga ke, danta paMkti candramA jaisI nirmala zaMkha-gAya ke dudha ke phINa, kundapuSpa, jalakaNa aura mRNAlanAla kI taraha zveta, dA~ta, akhaMDa suDola, avirala ati snigdha aura sundara, eka samAna, talave aura jihvA kA tala agni me tape hue svaccha sone jaisA, svara sArasa paMchI jaisA madhura, navIna megha kI dahAr3a jaisA gambhIra aura kroMca paMchI ke AvAja jaisI - dundubhI yukta, nAka
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 AgamasUtra - hindI anuvAda garur3a kI coMca jaisA lambA, sIdhA aura unnata mukha vikasita kamala jaisA / A~kha padma kamala jaisI vikasita dhavala - kamalapatra jaisI svaccha bha~vara thor3e se jhuke hue dhanuSa jaisI, sundara paMkti yukta kAle megha jaisI ucita mAtrA meM lambI aura sundara- kAna kucha hada taka zarIra ko cipakakara pramANa yukta gola aura AsapAsa kA hissA mA~sala yukta aura puSTa, lalATa ardha candramA jaisA saMsthita mukha paripUrNa candramA jaisA, saumya, mastaka chatra jaisA ubharatA, sira kA agrabhAga mudgara jaisA, sudRDha nADI se baddha- unnata lakSaNa se yukta aura unnata zikhara yukta, sira kI camar3I agni meM tape hue svaccha sone jaisI lAla, sira ke bAla zAlmalI per3a ke phala jaise ghane, pramANepeta, bArIka, komala, sundara, nirmala, snigdha, prazasta lakSaNavAle, khuzbudAra, bhuja-bhojaka ratna, nIlamaNI aura kAjala jaise kAle harSita bhramara ke jhuMDa ke samUha kI taraha, ghuMgharAle dakSiNAvartta hote hai / vo uttama lakSaNa, vyaMjana, gaNa se paripUrNa - pramANopeta mAna- unmAna, sarvAMga sundara, candramA samAna saumya AkRtivAle, priyadarzI svAbhAvika zRMgAra se sundaratAyukta, dekhane ke lAyaka, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa hote hai / jala-mala dAga, yaha mAnava kA svara akSarita, megha samAna, haMsa samAna, kroMca paMchI, naMdI - naMdIghoSa, saha-sahaghoSa, dizAkumAra deva kA ghaMTa- udadhi kumAra deva kA ghaMTa ina sabake samAna svara hote hai / zarIra meM vAyu ke anukUla vegavAle kabUtara jaise svabhAvavAle, zakuni paMchI jaise nirlepa mala dvAravAle, pITha aura peTa ke nIce sugaThita dono pArzvabhAga evaM pariNAmopeta jaMghAvAle padmakamala yA nIla kamala jaise sugaMdhita mukhavAle, tejayukta, nirogI, uttama prazasta, ati zveta, anupama pasInA aura rajarahita zarIravAle ati svaccha aura udyotiyukta zarIravAle, vrajaRSabhanArAca-saMghayaNavAle, samacaturasra saMsthAna se saMsthita aura cha hajAra dhanuSa U~cAIvAle batAe gae hai / he AyuSmAn zramaNa ! vo mAnava 256 pRSTha haDDiyA~ vAle batAe hai / yaha mAnava svabhAva se sarala prakRtti se vinIta, vikAra rahita, alpa krodha-mAna, mAyA - lobhavAle, mRdu aura mArdavatA yukta, tallIna, sarala, vinita, alpa IcchAvAle, alpa saMgrahI, zAnta svabhAvI / asimasi - kRSi vyApArarahita, gRhAkAra per3a kI zAkhA pe nivAsa karanevAle, icchita viSayAbhilAsI, kalpavRkSa ke pRthvI phala aura puSpa kA AhAra karate hai / [65] he AyuSmAn zramaNa ! pUrvakAla meM mAnava ke chaha prakAra ke saMhanana the vo isa prakAra - vajraRSabhanArAca, RSabhanArAca, arddhanArAca, kIlikA aura sevArtta, vartamAna kAla meM mAnava ko sevArtta saMhanana hI hotA hai / he AyuSmAn ! pUrvakAla meM mAnava ko chaha prakAra ke saMsthAna the vo isa prakAra - samacaturasra, nyagrodhaparimaMDala, sAdika, kubja, vAmana aura huMr3aka / he AyuSmAn ! vartamAnakAla meM kevala huMr3aka saMsthAna hI hotA hai / [ 66 ] mAnava ke saMhanana, saMsthAna, U~cAI aura Ayu avasarpiNI kAla ke doSa kI vajaha se dhIre-dhIre kSINa hote jAte hai / [ 67 ] krodha, mAna, mAyA, lobha aura jhUThe tola-nApa kI kriyA Adi saba avaguNa bar3hate hai / [ 68 ] tarAju aura janapada meM nApa tola viSama hote hai / rAjakula aura varSa viSama
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ tandulavaicArika-68 213 hote hai / ___ [69] viSama varSa meM auSadhi kI tAkata kama ho jAtI hai / isa samaya meM auSadhi kI kamajorI kI vajaha se Ayu bhI kama hotA hai / [70] isa taraha kRSNa pakSa ke candramA kI taraha hrAsamAna loga meM jo dharma meM anurakta mAnava hai vo acchI taraha se jIvana jItA hai / [71] he AyuSmAn ! jo kisI bhI nAma kA puruSa snAna karake, devapUjA karake, kautuka maMgala aura prAyazcita karake, sira para snAna karake, gale meM mAlA pahanakara, maNI aura sone ke AbhUSaNa dhAraNa karake, nae aura kImatI vastra pahanakara, candana ke lepavAle zarIra se, zuddha mAlA aura vilepana yukta, sundara hAra, arddhahAra-trisarohAra, kandore se zobhAyamAna hokara, vakSasthala para graiveyaka, aMgulI meM khUbasUrata aMgUThI, bAhu para kaI taraha ke maNI aura ratnajar3ita bAjubandha se vibhUSita, atyadhika zobhAyukta, kuMDala se prakAzita mukhavAle, mugaTa se dIpe hue mastakavAle, vistRta hAra se zobhita vakSasthala, lambe sundara vastra ke uttarIya ko dhAraNa karake, aMguThI se pIle varSa kI aMgulIvAle, taraha-taraha ke maNI-suvarNa vizuddha ratnayukta, anamola prakAzayukta, suzliSTha, viziSTha, manohara, ramaNIya aura vIratva ke sUcaka kar3e dhAraNa kara le / jyAdA kitanA kahanA? kalpavRkSa jaise, alaMkRta vibhUSita aura pavitra hokara apane mA~-bApa ko praNAma kare taba vo isa prakAra kaheMge he putra ! sau sAla kA bana / lekina usakA Ayu 100 sAla ho to jIva anyathA jyAdA kitanA jIegA ? sau sAla jInevAlA vo bIsa yuga jItA hai / arthAt vo 200 ayana yA 600 Rtu yA 1200 mahine yA 2400 pakSa yA 36000 rAta-dina yA 1080000 muhUrta yA 4074840000 sA~se jItanA jI letA hai / he bhagavan ! vo sAr3e bAIsa 'taMdulavAha' kisa taraha khAtA hai ? he gautama ! kamajora strI dvArA sUpar3e se char3e ge| kharamusala se kuTe gae, bhUse aura kaMkara rahita karake akhaMDita aura paripUrNa cAvala ke sAr3e bAraha 'pala' kA eka prastha hotA hai / usa prastha ko 'mAgadha' bhI kahate hai / (sAmAnyataH) pratidina subaha eka prastha aura zAma ko eka prastha aise do samaya cAvala khAte hai / eka prasthaka meM 64000 cAvala hote hai / 2000 cAvala ke dAne kA eka kavala se puruSa kA AhAra 32 kavala strI kA AhAra 28 kavala aura napuMsaka ke 24 kavala hote hai / yaha ginatI isa taraha hai / do asatI kI prasRti, do prasRti kA eka setikA, cAra setikA kA eka kuDava, cAra kuDava kA eka prasthaka, cAra prasthaka kA eka ADhaka, sATha ADhaka kA eka jaghanya kumbha, assI ADhaka kA eka madhyamakumbha, sau Ar3haka kA eka utkRSTa kumbha aura 500 Ar3haka kA eka vAha hotA hai / isa vAha ke mutAbika sAr3e bAIsa vAha tAMdula khAte hai / usa ginatI ke mutAbika [72] 460 karor3a, 80 lAkha cAvala ke dAne hote hai vaisA kahA hai / [73] isa taraha sAr3e bAIsa vAha tAMdula khAnevAlA vaha sAr3e pA~ca kumbha mUMga khAtA hai| matalaba 2400 Ar3haka ghI aura tela yA 36 hajAra pala namaka khAtA hai / vo do mahine ke
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda bAda kapar3e badalatA hai, 600 dhotI pahanatA hai / eka mahine para badalane se 1200 dhotI pahanatA hai / isa taraha he AyuSmAn ! 100 sAla kI AyuvAle mAnava ke tela, ghI, namaka, khAnA aura kapar3e kI ginatI yA tola-nApa hai, yaha ginatI parimANa bhI maharSi ne do taraha se kahA hai / jinake pAsa yaha saba kucha hai usakI gaNanA karake, jinake pAsa yaha kucha bhI nahIM hai usakI kyA gaNanA karanA ? 214 [74] pahale vyavahAra ginatI dekhI aba sUkSma aura nizcayagata ginatI jAnanI cAhie / yadi isa taraha se na ho to gaNanA viSama jAnanI cAhie / [ 75 ] sarvAdhika sUkSmakAla, jisakA vibhAjana na ho zake use 'samaya' jAnanA caahie| eka sA~sa meM anaginata samaya hotA hai / [ 76 ] hRSTapuSTa glAni rahita aura kaSTarahita puruSa kI jo eka sA~sa hotI hai use prANa kahate hai / [77] sAta prANa kA eka stoka, sAta stoka kA eka lava, 77 lava kA eka muhUrta kahA hai / [78] he bhagavan ! eka muhUrta meM kitane ucchvAsa batAe hai ? he gautama ! [79] 3773 ucchvAsa hote hai / sabhI anantajJAnIone isI muhUrta - parimANa batAyA hai / [80] do pala kA eka muhUrta - sATha pala kA eka ahorAtra, paMdraha ahorAtra kA eka pakSa, do pakSa kA eka mahinA hotA hai / [81-82] dADama ke puSpa kI AkRtivAlI lohe kI ghar3I banAkara usake talave meM chidra kiyA jAe, tIna sAla ke gAya ke bacca kI pU~cha ke-96 bAla jo sIdhe hote hai aura mur3e hue na ho vaisI taraha ghar3I kA chidra honA cAhie / [83] yA phira do sAla ke hAthI ke bacce kI pU~cha ke bAla jo TUTe hue na ho aisI taraha ghar3I kA chidra honA cAhie / [84] yA phira cAra mAsA sone kI eka gaula aura kaThina sUI ki jisakA parimANa cAra aMgula ho vaisA chidra honA cAhie / [85] usa ghar3I meM pAnI kA pariNAma do Ar3haka honA cAhie / usa pAnI ko kapar3e se chAnakara prayoga karanA cAhie / [86] megha kA sApha pAnI aura zaradakAlIna parvatIya nadI jaisA hI pAnI lenA cAhie / [87] 12 mAsa kA eka sAla, eka sAla ke 24 pakSa aura 360 rAta - dina hote hai / [8] eka rAtri - dina meM 1,13,900 ucchvAsa hote hai / [89] eka mahine meM 3355700 ucchvAsa hote hai / [10] eka sAla meM 4074840000 ucchvAsa hote hai / [11] 100 sAla ke Ayu meM 4074540000 uzvAsa hote hai /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ tandulavaicArika- 92 215 [12] aba rAta dina kSINa hone se Ayu kA kSaya dekho / ( suno) [93] rAta-dina meM tIsa aura mahine meM 900 muhUrta pramAdi ke naSTa hote hai / lekina ajJAnI use nahIM jAnate / [14] hemaMta Rtu meM sUraja pUre 3600 muhUrta Ayu ko naSTa karate hai / usI taraha grISma aura varSA meM bhI hotA hai aisA jAnanA cAhie [15] isa loka meM sAmAnya se sau sAla ke Ayu meM 50 sAla nidrA meM naSTa hote hai / usI taraha 20 sAla bacapana aura bur3hApe meM naSTa hote hai / [96] bAkI ke 15 sAla zardI, garmI, mArgagamana, bhUkha, pyAsa, bhaya, zoka aura vividha prakAra kI bimArI hotI hai / [97] aise 85 sAla naSTa hote hai / jo sau sAla jInevAle hote hai vo 15 sAla jIte hai aura 100 sAla jInevAle bhI sabhI nahIM hote / [98] isa taraha vyatIta honevAle niHssAra mAnavajIvana meM sAmane Ae hue cAritra dharma kA pAlana nahIM karate use pIche se pachatAvA karanA par3egA / [19] isa karmabhUmi meM utpanna hokara bhI kisI mAnava moha se vaza hokara jinendra ke dvArA pratipAdita dharmatIrtha samAna zreSTha mArga aura Atmasvarupa ko nahIM jAnatA / [100] yaha jIvana nadI ke vega jaisA capala, yauvana phUla jaisA mUjhanivAlA aura sukha bhI azAzvata hai / yaha tInoM zIghra bhogya hai / [101] jisa taraha mRga ke samUha ko jAla sameTa letI hai usI taraha mAnava ko jarAmaraNa samAna jAla sameTa letI hai / to bhI mohajAla se mUr3ha bane hue tuma yaha saba nahIM dekha zakate / [102] he AyuSmAn ! yaha zarIra iSTa, priya, kAMta, manojJa, manohara, manAbhirAma, dRDha, vizvAsanIya, saMmata, abhISTa, prazaMsanIya, AbhUSaNa aura ratna karaMDaka samAna acchI taraha se gopanIya, kapar3e kI peTI aura telapAtra kI taraha acchI taraha se rakSita, zardI, garmI, bhUkha, pyAsa, cora, daMza, mazaka, vAta, pitta, kapha, sannipAta, Adi bimArI ke saMsparza se bacAne ke yogya mAnA jAtA hai / lekina vAkaI meM yaha zarIra ? adhruva, anitya, azAzvata, vRddhi aura hAnI pAnevAlA, vinAzazIla hai / isalie pahale yA bAda meM usakA avazya parityAga karanA par3egA / he AyuSmAn ! isa zarIra meM pRSTha hisse kI haDDI meM kramazaH 18 saMdhi hotI hai / usameM karar3aka AkAra kI bAraha pasalI kI haDDiyAM hotI hai / cha haDDI kevala bagala ke hisse ko ghairatI hai use kar3Aha kahate hai / mAnava kI kukSi eka vitasthi ( 12 - aMgula pramANa) parimANa yukta aura garadana cAra aMgula parimANa kI hai / jIbha cAra pala aura A~kha do pala hai| haDDI ke cAra khaMr3a se yukta sira kA hissA hai / usameM 32 dA~ta, sAta aMgula pramANa jIbha, sAr3he tIna pala kA hRdaya, 25 pala kA kalejA hotA hai / do Anta hote hai / jo pA~ca 1 vAma parimANa ko kahate hai / do Anta isa taraha se hai-sthUla aura patalI / usameM jo sthUla Anta hai usameM se mala nIkalatA hai aura jo sUkSma Anta hai usameM se mUtra nIkalatA hai / do
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 AgamasUtra-hindI anuvAda pArzvabhAga batAe hai / eka bA~yA dusarA dA~yA / jisameM dAMyA pArzvabhAga hai vo sukha pariNAmavAlA hotA hai / jo bAMyA pArzvabhAga hai vo duHkha pariNAmavAlA hotA hai / he AyuSmAn ! isa zarIra meM 160 jor3a hai / 107 marmasthAna hai, eka dusare se juDI 300 haDDiyA~ hai, 900 snAyu, 700 zirA, 500 mA~sapezI, 9 dhamanI, dAr3hI-mUMcha ke roma ke sivA 99 lAkha romakUpa, dAr3hImUMcha sahita sAr3he tIna karor3a romakUpa hote hai / he AyuSmAn ! isa zarIra meM 160 zirA nAbhi se nIkalakara mastiSka kI ora jAtI hai / use rasaharaNI kahate hai / urdhvagamana karatI huI yaha zirA cakSu, zrotra, ghrANa aura jihvA ko kriyA zIlatA detI hai / aura usake upaghAta se cakSu, netra, ghrANa aura jihvA kI kriyAzIlatA naSTa hotI hai / he AyuSmAn ! isa zarIra meM 160 zirA nAbhi se nIkalakara nIce pA~va ke talave taka pahu~catI hai / usase jaMghA ko kriyAzIlatA prApta hotI hai / yaha zirA ke upaghAta se mastakapIr3A, AdhAzIzI, mastakazUla aura A~kha kA aMdhApana AtA hai / he AyuSmAn ! isa zarIra meM 160 zirA nAbhi se nIkalakara tirthI hAtha ke talave taka pahu~catI hai | usase bAhu ko kriyAzIlatA, milatI hai / aura usake upaghAta se bagala meM darda, pRSTha darda, kukSipiDA aura kukSizUla hotA hai / he AyuSmAn ! 160 zirA nAbhise nIkalakara nIce kI ora jAkara guMdA ko milatI hai / aura usake nirupaghAta se mala-mUtra, vAyu ucita mAtrA meM hote hai / aura upaghAta se mala, mUtra, vAyu kA nirodha hone se mAnava kSubdha hotA hai aura paMDu nAma kI bimArI hotI hai / he AyuSmAn ! kapha dhAraka 25 zirA pittadhAraka 25 zirA aura vIrya dhAraka 10 zirA hotI hai / puruSa ko 700 zirA, strI ko 670 zirA aura napuMsaka ko 680 zirA hotI hai / he AyuSmAn ! yaha mAnava zarIra meM lahU kA vajana eka Ar3haka, vasA kA AdhA Ar3haka, mastuliMga kA eka prastha, mUtra kA eka Ar3haka, purIsa kA eka prastha pitta kA eka kur3ava, kapha kA eka kur3ava, zukra kA AdhA kur3ava parimANa hotA hai / usameM jo doSayukta hotA hai usameM vo parimANa alpa hotA hai / puruSa ke zarIra meM pA~ca aura strI ke zarIra meM cha koThe hote hai / puruSa ko nau strota aura strI ko 11 strota hote hai puruSa ko 500 pezi, strI ko 470 pezI aura napuMsaka ko 480 pezI hotI hai| [103] yadi zAyada zarIra ke bhItara kA mA~sa parivartana karake bAhara kara diyA jAe to usa azuci ko dekhakara mA~ bhI dhRNA karegI [104] manuSya kA zarIra mA~sa, zukra, haDDiyA~ se apavitra hai / lekina yaha vastra, gandha aura mAlA se AcchAdita hone se zobhAyamAna hai / [105] yaha zarIra, khoparI, majjA, mA~sa, haDDiyA~, mastuliMga, lahU, vAluMDaka, carmakoza, nAka kA maila aura viSThA kA ghara hai / yaha khoparI, netra, kAna, hoTha, lalATa, talavA Adi amanojJa mala yukta hai / hoTha kA gherAva ati lAra se cIkanA, mu~ha pasInAvAlA, dA~ta mala se malina, dekhane meM bibhatsa hai / hA~tha-aMgulI, aMgUThe, nAkhUna ke sandhi se jur3e hue hai / yaha kaIM tarala-strAva kA ghara hai / yaha zarIra, khaMbhe kI nasa, kaIM zirA aura kAphI sandhi se ba~dhA huA hai / zarIra meM phUTe ghar3e jaisA lalATa, sUkhe per3a kI koTara jaisA peTa, bAlavAlA azobhanIya
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ tandulavaicArika-105 217 kukSipradeza, haDDiyA~ aura zirA ke samUha se yukta usameM sarvatra aura cAroM ora romakUpa meM se svabhAva se hI apavitra aura ghora badabU yukta pasInA nIkala rahA hai / usameM kalejA, pitta, hRdaya, phephar3e, plIhA, phupphusa, udara Adi gupta mA~sapiMr3a aura malastrAvaka nau chidra hai / usameM dhakdhak AvAja karanevAlA hRdaya hai / vo badabU yukta pitta, kapha, mUtra aura auSadhi kA nivAsasthAna hai / guhya pradeza guMThaNa, jaMghA aura pA~va ke jor3o se jur3e, mA~sa gandha se yukta apavitra aura nazvara hai / isa taraha socate aura usakA bIbhatsa rUpa dekhakara yaha jAnanA cAhie ki yaha zarIra adhruva, anitya, azAzvata, sar3ana-galana aura vinAzadharmI, evaM pahale yA bAda meM avazya naSTa honevAlA hai / sabhI mAnava kA deha aisA hI hai / [106] mAtA kI kukSi meM zukra aura zoNita meM utpanna usI apavitra rasa ko pIkara nau mAsa garbha me rahatA hai / [107] yonimukha se bAhara nIkalA, stanapAna se vRddhi pAkara, svabhAva se hI azuci aura mala yukta aise isa zarIra ko kisa taraha dhonA mumakIna hai ? [108] are ! azuci meM utpanna hue aura jahA~ se vo mAnava bAhara nIkalA hai / kAmakrIr3A kI Asakti se hI usI azuci yoni meM ramaNa karatA hai / / [109] phira azuci se yukta strI ke kaTibhAga ko hajAroM kavi dvArA azrAnta bhAva se bayAna kyoM kiyA jAtA hai ? vo isa taraha svArtha vaza mUr3ha banate hai / [110] vo becAre rAga kI vajaha se yaha kaTibhAga apavitra mala kI thai hai yaha nahIM jAnate / isIlie hI use vikasita nIlakamala ke samUha samAna mAnakara UsakA varNana karate hai| [111] jyAdA kitanA kahA jAe ? pracura meda yukta, parama apavitra viSThA kI rAzi aura dhRNA yogya zarIra meM moha nahIM karanA cAhie / [112] seMkar3o kRmi samUha yukta, apavitra mala se vyApta, azuddha, azAzvata, sArarahita, durgandhayukta, pasInA aura mala se malina isa zarIra se tuma nirveda pAo / [113] yaha zarIra dA~ta, kAna, nAka kA maila, mukha kI pracura lAra se yukta hai / aise bibhatsa aura dhRNita zarIra ke prati rAga kaisA ? / [114] sar3ana, galana, vinAza, vidhvaMsana duHkhaka aura maraNadharmI, sar3e hue lakar3e samAna isa zarIra kI abhilASA kauna karegA ? [115] yaha zarIra kaue, kutte, kIDI, makoDe, matsya aura murdAghara meM rahate gidhaDa Adi kA bhojya aura vyAdhi se grasta hai / usa zarIra se kauna rAga karegA ? [116] apavatri viSThA se pUrita, mA~sa aura haDDI kA ghara, malastrAvi, raja-vIrya se utpanna nau chidrayukta azAzvata jAnanA / [117] tilakayukta, vizeSa skta hoThavAlI lar3akI ko dekhate ho / [118] bAharI rUpa ko dekhate ho lekina bhItara ke durgaMdhayukta mala ko nahIM dekhate / [119] moha se grasita hokara nAca uThate ho aura lalATa ke apavitra rasa ko (cuMbana
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 AgamasUtra - hindI anuvAda se) pIte ho / [120] lalATa se utpanna huA rasa jise svayaM thUkate ho, ghRNA karate ho aura usameM hI anurakta hokara ati Asakti se pIte ho / [120] lalATa apavitra hai / nAka vividha aMga, chidra, vichidra bhI apavitra hai / zarIra bhI apavitra camar3e se Dha~kA huA; [121] aMjana se nirmala, snAna - udvartana se saMskArita, sukumAla puSpa se suzobhita kezarAzi yukta strI kA mukha ajJAnI ko rAga utpanna karatA hai / [122] ajJAna buddhivAlA jo phUloM ko mastaka kA AbhUSaNa kahatA hai / vo kevala phUla hI hai / mastaka kA AbhUSaNa nahIM / suno ! [123] carabI, vasA, rasi, kapha, zleSma, meda yaha saba sira ke bhUSaNa hai yaha apane zarIra ke svAdhina hai / [124] yaha zarIra bhUSita hone ke lie ucita nahIM hai / viSThA kA ghara hai / do pA~va aura nau chidro se yukta hai / tIvra badabU se bharA hai / usameM ajJAnI mAnava ati mUrchita hotA hai / [125] kAmarAga se raMge hue tuma gupta aMga ko prakaTa karake dA~ta ke cIkane mala aura khoparI meM se nIkalanevAlI kAMjI arthAt vikRta rasa ko pIte ho / [126] hAthI ke danta mUsala - sasA aura mRga kA mA~sa, camarI gau ke bAla aura citte kA camar3A aura nAkhUna ke lie unakA zarIra grahaNa kiyA jAtA hai / [127] (manuSya zarIra kisa kAma kA hai ?) he mUrkha ! yaha zarIra durgaMdha yukta aura maraNa ke svAbhAvavAlA hai / usameM nitya bharosA karake tuma kyoM Asakta hote ho ? unakA svabhAva to batAo / [128 ] dA~ta kisI kAma ke nahIM, lambe bAla napharata ke lAyaka hai / camar3I bhI vibhatsa hai aba batAo ki tuma kisameM rAga rakhate ho ? [ 129] kapha, pitta, mUtra, viSThA, vasA, dAMDha Adi kisakA rAga hai ? [ 130] jaMghA kI haDDI para sAMthala hai / usa para kaTibhAga hai / kaTi ke Upara pRSTha hissA hai / pRSTha hisse meM 18 haDDiyA~ hai / [131] do A~kha kI haDDI aura solaha garadana kI haDDI hai / pITha meM bAraha pasalI hai| [132] zirA aura snAyu se ba~dhe kaThina haDDiyoM kA yaha DhA~cA, mA~sa aura camar3e meM huA hai / lipaTA [133] yaha zarIra viSThA kA ghara hai, aise mala gRha meM kauna rAga karegA ? jaise viSThA ne kue kI najadIka kaue phirate hai / usameM kRmi dvArA sula-sula zabda huA karate hai aura strota se badabU nIkalatI hai / ( mRta zarIra ke bhI yahI hAlAta hai / [134] mRta zarIra ke netra ko paMchI coMca se khudate hai / lattA kI taraha hAtha phaila jAte hai / AMta bAhara nIkAla lete hai aura khoparI bhayAnaka dikhatI hai /
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ tandulavaicArika- 135 [135] mRta zarIra para makkhI baNa-baNa karatI hai / sar3e hue mA~sa meM se sula-sula AvAjha AtI hai / usameM utpanna hue kRmi samUha misa - misa AvAja karate hai / AMta meM se ziva-thiva hotA hai / isa taraha yaha kAphI bibhatsa lagatA hai / 219 [136] prakaTa pasalIvAlA bhayAnaka, sUkhe joroM se yukta cetanArahita zarIra kI avasthA jAna lo / [137] nau dvAra se azuci ko nIkAlanevAle jharate hue kacce ghar3e kI taraha yaha zarIra prati nirveda bhAva dhAraNa kara lo / [138 ] do hAtha, do pA~va aura mastaka, dhar3a ke sAtha jur3e hue hai / vo malina mala kA koSThAgAra hai / isa viSThA ko tuma kyoM uThAkara phirate ho ? [139] isa rUpavAle zarIra ko rAjapatha para ghUmate dekhakara khuza ho rahe ho aura paragandha se sugaMdhita ko tumhArI sugandha mAnate haiM / [140] gulAba, caMpA, camelI, agara, candana aura tarUSka kI badabU ko apanI khuzbu mAnakara khuza hote ho / [141] tumhArA mu~ha mukhavAsa se, aMga-pratyaMga agara se, keza snAna Adi ke samaya meM lage hue khuzbudAra dravya se khuzbudAra hai / to isameM tumhArI apanI khuzbu kyA hai ? [142] he puruSa ! A~kha, kAna, nAka kA maila aura zleSma, azuci aura mUtra yahI to tumhArI apanI gandha hai / [143] kAma, rAga aura moha samAna taraha-taraha kI rassI se ba~dhe hajAroM zreSTha kavi dvArA ina strIyoM kI tArIpha meM kAphI kucha kahA gayA / vastutaH unakA svarUpa isa prakAra hai / strI svabhAva se kuTIla, priyavacana kI lattA, prema karane meM pahAr3a kI nadI kI taraha kuTIla, hajAra aparAdha kI svAminI, zoka utpanna karavAnevAlI, bAla kA vinAza karanevAlI, marda ke lie vadhasthAna, lajjA ko naSTa karanevAlI, avinayakI rAzi, pApakhaMr3a kA ghara, zatrutA kI khAna, zoka kA ghara, maryAdA toDa denevAlI, rAga kA ghara, durAcArI kA nivAsa sthAna, saMmohana kI mAtA, jJAna ko naSTa karanevAlI, bahmacarya ko naSTa karanevAlI, dharma meM vighnasamAna, sAdhu kI zatru, AcAra saMpanna ke lie kalaMka samAna, raja kA vizrAma gRha, mokSamArga meM vighnabhUta, daridratA kA AvAsa - kopAyamAna ho taba jhaharIle sA~pa jaisI, kAma se vaza hone para madonmata hAthI jaisI, duSTa hRdayA hone se vAghaNa jaisI, kAlimAM vAle dila kI hone se tRNa AcchAdita kUe samAna, jAdUgara kI taraha seMkar3o upacAra se Abaddha karanevAlI, durgrAhya sadbhAva hone ke bAvajUda Adarza kI pratimA, zIla ko jalAne meM vanakhaMDa kI agni jaisI, asthira citta hone se parvata mArga kI taraha anavasthita, antaraMga vraNa kI taraha kuTIla, hRdaya kAle sarpa kI taraha avizvAsanIya / chala chadma yukta hone se pralaya jaisI, saMdhyA kI lAlImA kI taraha palabhara kA prema karanevAlI, sAgara kI lahara kI taraha capala svabhAvavAlI, machalI kI taraha duSparivartanIya, caMcalatA meM bandara kI taraha, mauta kI taraha kucha bAkI na rakhanevAlI, kAla kI taraha ghAtakI, varuNa kI taraha kAmapAza samAna hAthavAlI, pAnI kI taraha nimna anugAminI, kRpaNa kI taraha
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 AgamasUtra-hindI anuvAda ulTe hAthavAlI, naraka samAna bhayAnaka, gardabha kI taraha duHzIlA, duSTa ghor3e kI taraha durdamanIya, bacce kI taraha pala meM khuza aura pala meM roSAyamAna honevAlI, aMdhere kI taraha duSpraveza viSa latA kI taraha Azraya ko anucita, kue meM Akroza se avagAhana karanevAle duSTa magaramaccha jaisI, sthAnabhraSTa, aizvaryavAn kI taraha prazaMsA ke lie anucita kiMpAka phala kI taraha pahale acchI laganevAlI lekina bAda meM kaTu phala denevAlI, bacce ko lubhAnevAlI khAlI muTThI jaisI sAra ke binA, mA~sapiMDa ko grahaNa karane kI taraha upadrava utpanna karanevAlI, jale hue ghAsa ke pUle kI taraha na chUTanevAle mAna aura jale hue zIlavAlI, ariSTa kI taraha badabUvAlI, khoTe sikke kI taraha zIla ko ThaganevAlI, krodhI kI taraha kaSTa se rakSita, ati viSAdavAlI, nidita, durupacArA, agambhIra, avizvasanIya, anavasthita, duHkha se rakSita, aratikara, karkaza, daMDa bairavAlI, rUpa aura saubhAgya se unmatta, sA~pa kI gati kI taraha kuTIla hRdayA, aTavI meM yAtrA kI taraha bhaya utpanna karanevAlI, kula-parivAra aura mitra meM phUTa utpanna karanevAlI, dusaroM ke doSa prakAzita karanevAlI / kRtaghna, vIryanAza karanevAlI, kola kI taraha ekAnta meM haraNa karanevAlI, caMcala, agni se lAla honevAle ghar3e kI taraha lAla hoTha se rAga utpanna karanevAlI, aMtaraMga meM bhagnazata hRdayA, rassI binA kA ba~dhana, binA peDa kA jaMgala, agninilaya, adRzya vaitaraNI, asAdhya vimArI, binA viyoga se pralApa karanevAlI, anabhivyakta upasarga, ratikrIr3A meM citta vibhrama karanevAlI, sarvAMga jalAnevAlI binA megha ke vajrapAta karanevAlI, jalazUnya pravAha aura sAgara samAna nirantara garjana karanevAlI, yaha strI hotI hai / isa taraha strIyAM kI kaI nAma niyukti kI jAtI hai / lAkha upAya se aura alaga-alaga taraha se marda kI kAmAsakti bar3hAtI hai aura usako vadha bandhana kA bhAjana banAnevAlI nArI samAna marda kA dusarA koI zatru nahIM hai, isalie 'nArI' taraha-taraha ke karma aura zilpa se mardo ko mohita karake moha 'mahilA', mardo ko matta karate hai isalie 'pramadA', mahAn kalaha ko utpanna karatI hai isalie 'mahilikA', marda ko hAvabhAva se ramaNa karavAtI hai isalie 'ramA', mardo ko apane aMga meM rAga karavAtI hai isalie 'aMganA', kaI taraha ke yuddha-kalaha-saMgrAma-aTavI meM bhramaNa, binA prayojana karja lenA, zardI, garmI kA duHkha aura kleza khar3e karane ke Adi kArya meM vo marda ko pravRtta karatI hai isalie 'lalanA', yoga-niyoga dvArA puruSa ko basa meM karatI hai isalie yoSit' evaM vividha bhAva dvArA puruSa kI vAsanA uddIpta karatI hai isalie vanitA kahalAtI hai / kisI strI pramattabhAva ko, kisI praNaya vibhrama ko aura kisI zvAsa ke rogI kI taraha zabda-vyavahAra karate hai / koI zatru jaisI hotI hai aura koI ro-ro-kara pA~va para praNAma karatI hai / koI stuti karatI hai / koI Azcarya, hAsya aura kaTAkSa se dekhatI hai / koI vilAsayukta madhura vacana se, koI hAsya ceSTA se, koI AliMgana se, koI sItkAra ke zabda se, koI gRhayoga ke pradarzana se, koI bhUmi para likhakara yA cihna karake, koI vAMsa para car3akara nRtya dvArA koI bacce ke AliMgana dvArA, koI aMgulI ke TacAke, stana mardana aura kaTitaTa pIr3ana Adi se puruSa ko AkRSTa karatI hai / yaha strI vighna karane meM jAla kI taraha, phA~sane meM kIcar3a kI taraha, mArane
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ tandulavaicArika-143 221 meM mauta kI taraha, jalAne meM agni kI taraha aura chinna-bhinna karane meM talavAra jaisI hotI hai / [144] strI kaTArI jaisI tIkSNa, zyAhI jaisI kAlimA, gahana vana jaisI bhramita karanevAlI, alamArI aura kArAgAra jaisI ba~dhanakAraka, pravAhazIla agAdha jala kI taraha bhayadAyaka hotI hai / [145] yaha strI seMkar3o doSa kI gagarI, kaI taraha ke apayaza ko phailAnevAlI kuTIla hRdayA, chalapUrNa socavAlI hotI hai / [146] yaha strIyAM eka meM rata hotI hai, anya ke sAtha krIDA karatI hai, anya ke sAtha nayana laDAtI hai aura anya ke pArka meM jAkara ThaharatI hai / usake svabhAva ko buddhimAna bhI nahIM jAna zakate / [147] gaMgA ke bAlukaNa, sAgara kA jala, himavat kA parimANa, ugratapa kA phala, garbha se utpanna honevAlA baccA; [148] zera kI pITha ke bAla, peTa meM rahA padArtha, ghor3e ko calane kI AvAja use zAyada buddhimAna mAnava jAna zake lekina strI ke dila ko nahIM jAna zakatA / [149] isa taraha ke guNa se yukta yaha strI baMdara jaisI caMcala manavAlI aura saMsAra meM bharosA karane ke lAyaka nahIM hai / [150] loka meM jaise dhAnya vihina khala, puSparahita bagIcA, dudha rahita gAya, tela rahita tala nirarthaka hai vaise strI bhI sukhahIna hone se nirarthaka hai / [151] jitane samaya meM A~kha banda karake kholI jAtI hai utane samaya meM strI kA dila aura citta hajAra bAra vyAkula ho jAtA hai / [152] mUrakha, buDhe, viziSTa jJAna se hIna, nirvizeSa saMsAra meM zUkara jaisI nIca pravRtti vAle ko upadeza nirarthaka hai / [153] putra, pitA aura kAphI-saMgraha kie gae dhana se kyA phAyadA ? jo marate samaya kucha bhI sahArA na de zake ? [154] mauta hone se putra, mitra yA patnI bhI sAtha chor3a detI hai lekina suupArjita dharma hI maraNa ke samaya sAtha nahIM chor3atA / [155] dharma rakSaka hai / dharma zaraNa hai, dharma hI gati aura AdhAra hai / dharma kA acchI taraha se AcaraNa karane se ajara amara sthAna kI prApti hotI hai / [156] dharma prItikara-kIrtikara-dIptikara-yazakara-ratikara-abhayakara-nivRttikara aura mokSa prApti meM sahAyaka hai / [157] sukRtadharma se hI mAnava ko zreSTha devatA ke anupama rUpa-bhogopabhoga, Rddhi aura vijJAna kA lAbha prApta hotA hai / [158] devendra, cakrIpada, rAjya, icchita bhoga se lekara nirvANa paryanta yaha saba dharma AcaraNa kA hI phala hai / [159] yahA~ sau sAla ke AyuvAle mAnava kA AhAra, ucchvAsa, saMdhi, zirA,
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 AgamasUtra-hindI anuvAda romaphala, pitta, laha, vIrya kI ginatI kI dRSTi se parigaNanA kI gaI hai / [160] jisakI ginatI dvArA artha prakaTa kiyA gayA hai aise zarIra ke varSoM ko sunakara tuma mokSa samAna kamala ke lie kozIza kara lo jIsake samyaktva samAna hajAra paMkhaDIyAM hai / [162] yaha zarIra janma, jarA, maraNa, darda se bharI gAr3I jaisA hai / use pAkara vahI karanA cAhie jisase saba duHkha se chUTakArA pA zake / 28 tandulavaicArika-prakirNaka-5-hindI anuvAda pUrNa - | AgamasUtra-hindI anuvAda-bhAga-9-pUrNa
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAga-1 bhAga-2 bhAga-3 bhAga-4 bhAga-5 bhAga-6 bhAga-7 bhAga-8 bhAga-9 AgamasUtra - hindI anuvAda bhAga-1 se 12 AcAra, sUtrakRta sthAna, samavAya bhagavatI - ( zataka - 1 - se - 10 ) bhagavatI - ( zataka-11-se-29) bhagavatI ( zataka - 30-se-41 ) jJAtAdharmakathA, upAsakadazA bhAga-11 antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa, vipAkazruta, aupapAtika, rAjapraznIya jIvAjIvAbhigama, prajJApanA (pada - 1 se 5 ) prajJApanA (pada - 6 se 36) sUryaprajJapti, candraprajJapti jaMbUdvIpaprajJapti, nirayAvalikA, kalpavataMsikA, puSpitA, puSpacUlikA, vahidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, taMdulavaicArika bhAga - 10 saMstAraka, gacchAcAra ( candravedhyaka), gaNividyA, devendrastava, vIrastava, nizItha, bRhatkalpa, vyavahAra, dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahAnizItha ( adhyayana - 1 se 4 ) mahAnizItha (adhyayana-5 se 8), Avazyaka, odhaniyukti, piMDaniyukti bhAga - 12 dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra 223
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ hamAre Agama saMbodhi sAhitya 1.45 - Agama - mala [ardhamAgadhI 2.45- Agama - gujarAtI anuvAda 3.45- Agama - saTIka 4.45 - Agama - viSayAnukama 5.45- Agama - mahApUjanavidhI 6.45 - Agama - zabdakoza 7.45- AgamasUtra - [hindIanuvAda zrI zruta prakAzana nidhi