Prabuddha Jivan 1967 Year 28 Ank 17 to 24 and Year 29 Ank 01 to 16

Author(s): Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 45

( (૮)
ત, ૧૬-૨-૧૭
બુ
જીવન
૨૧
મહાપ્રસ્થાનના પથ પર–૨૧ બપારે જ્યારે કાલીમાડી ચટ્ટીમાં રડાવીને આરામ લીધે ત્યારે મજૂરો અત્યારસુધી હરદ્વારથી યાત્રીઓને સામાન ઊંચકવા માટે શરદઋતુની જેમ એક વાદળની અંદરથી વરસાદ વરસતો હતો. રોકાયા હતા, તે બધા અહીંથી વિદાય લેવાના હતા. અહીંથી બ્રિટિશ વાદળાંની પેલી તરફ પશ્ચિમના આકાશમાં રંગીન તડકે દેખાતે હતે. સરહદ શરૂ થતી હતી. પ્રવેશપત્ર વિના બ્રિટિશ હદમાં પેસવાને એમને અર્થાત વરસાદ જોઈને બીવાનું કંઈ કારણ નહોતું. ગેપાલદાના દલે હૂકમ નહોતે. આપણે બધા એક જ દેશના માનવીઓ છીએ, બધા જ પાછળથી આવીને મને પકડયો હતે. હમણાં અમારાં થોડાં બંગા- . ભારતવાસીઓ છીએ, એમ છતાં કોઈ અજાણ્યા રાજકીય કારણે ળીના દલે એકઠાં થઈને ચાલતાં હતાં. ને તેમાં સ્વામીજીનું દલ આપણને છૂટા પાડવામાં આવ્યા હતા. મહેલૌરી અત્યંત ગંદુ અને
શરીરને માટે હાનિકારક હતું. પાસે જ રામગંગા નદી હતી, ને નદી આવીને મળવું હતું. ચાર દળમાં સારા પ્રમાણમાં માણસ હતાં.
પર એક પુલ હતે. એમાં પચાસેક સ્ત્રીઓ હશે. બધાં આવીને આરામ લેતા હતા.
લગભગ અગિયાર વાગે ચૌધરી સાહેબનું દલ ખૂબ ધામદિદિમાના દળના ચૌધરી સાહેબ હજી આવ્યા નહોતા. એથી જ તે
ધૂમથી આવી પહોંચ્યું. એમની જોડે લગભગ દશેક કંડીવાળા હતા. સવારથી ચર્ચા ચાલતી હતી. અહીં વરસાદ જોઈને હવે વધારે દૂર
રાણી ઘોડા પર બેસીને આવી હતી. દૂરથી અમારું દષ્ટિમિલન થતાં જ આગળ જવા સંબંધે જરા દેશે હતે. પછી નક્કી થયું કે છેવટ
અલક્ષિત એવા અભિનંદનને કાર્યક્રમ પૂરો થયો. તે પછી આરામ સુધી આકાશ સામે જોઈને આગળ વધવું.
અને ખાવાપીવાની પ્રવૃત્તિમાં પડયા. ગોપાલદાના દલની દિદિમાનું દળ આગળ ચાલવા તૈયાર નહોતું. ચટ્ટીમાં એ
બ્રાહ્મણ માની જોડે કોઈ કારણે મારે બેલાચાલી થઈ. ધીમે ધીમે સળલોકે આજની રાત રહ્યા, હજી સુધી ચૌધરી સાહેબ અને એમના
ગેલા તણખામાંથી મોટો ભડકો થયો. ચારૂની માએ છાનું છાનું મને માણસે આવ્યા નહોતા. એથી જ તો મારી મૂંઝવણ હતી. ન આગળ
કહ્યું, “બા ઠાકુર! આ ડોશી જોડે ઝગડે કરો એ પણ તમારું વધાય ન ઊભા રહેવાય. ચટ્ટીના આંગણામાં એક બાલદી લઈને રાણી
અપમાન છે. તમે શાંત રહો.” પાણી ભરવા આવી હતી. પાણી જોઈને તરસ લાગતી હતી, તેથી
મેં હસીને કહ્યું. ઝઘડે તે મેં કર્યો નથી ચારુની મા, મેં પાણી પીવા ગયો. રાણીએ કહ્યું, “આજે તમે આગળ જાઓ. એ તે એને ધમકી આપી છે.” લોકે ખેટું ખોટું ધારી લે છે. કાલે મહેલચૌરીમાં આપણે જરૂર ચારુની મા જરા હસીને બોલી, “તે આ ઝઘડે નથી એમ? મળશું.”
ધમકી જ છે! તે તો પછી બે ચાર વધારે સંભળાવેને બા ઠાકુર, મેં કહ્યું: “આવું છે, તે મળવાનું યોગ્ય ગણાય ખરું કે? હું યે રાજી થાઉં.” મૃદુ છતાં કઠણ ને સ્પષ્ટ અવાજે તેણે જવાબ આપ્યો, “જરૂર યોગ્ય અમે બધા છાનું છાનું હસતાં હતાં. બ્રાહ્મણ હોશીએ રડવા વળી. એ જાણી લે કે હું કોઈની તાબેદાર નથી.” '
માંડયું. નાહવાનો વખત થયો. એટલે ટુવાલ લઈને હું રામગંગા પર બધાની જોડે મેં પાછો રસ્તો પક, એક માઈલ ચાલ્યાં ગયો. પથરા પરથી નીચે ઊતરવાનું હતું. થોડો થોડો વરસાદ પછી રસિયાગઢ ચટ્ટી આવી. આ ચટ્ટીમાં રાતવાસ ગાળવાને હતો. વિરસતે હતો. રાત્રે ખાવા કરવાનું પતાવ્યા પછી ગોપાલદાએ વાતવાતમાં કહ્યું, - સ્નાન પૂરું કરીને સાવધાનીથી અને ચકોરતાથી રાણી નદી “હું તે ભાઈ એ લોકોની વાત માનવા તૈયાર નથી. જેને જે કહેવું પરથી ઉપર જતી હતી. એક જગ્યાએ ઊભા રહીને તેણે કહ્યું, હેય તે કહે.'
“બાપરે તમે આટલી ઘાંટાઘાટ કરી શકે છે ? મેં તો જોયું કે તમે મેં કહ્યું, “પણ છે શું?”
છેક છોકરવાદી નથી. સાંભળો, હવે આ દલને છોડી દો. ચાલે અમારી “પેલા સ્વામીજીના દળવાળા તમારી વાત કરતા હતા.”
જોડે. આપણે એકસાથે ફરીશું. અરે હાં, તમે અહીંથી એક ઘોડો
કરી લે. સમયાં! આપણે બે જણ ઘોડા પર હોઈશું તે મઝા આવશે. “શું કહેતા હતા?”
“પણ....” “તમે પેલી લાલસાડીવાળી છોકરી છે, તમારી વિરૂદ્ધ ફાવે
આંખ લાલ કરીને તેણે કહ્યું. “મારી વાતની ના ન કહેતાં.” એમ બોલતી હતી. તમારી વાત મને બધાએ પૂછી. લાલસાડીવાળી
એમ કહીને હસતી હસતી તે ઉપર ચઢી ગઈ. કહે “તમે ઘોડાની લગામ ઝાલીને વૈતરણી પાર કરતા હતા. એ છોકરી તે બધાને માટે ગમે એમ વાતમાં બોલે છે. સ્વામીના દલવાળા બધા
અમરાસિંહ ચાલી ગયો હતો. આજે કંડીવાળાઓએ પણ હસતાં હતાં. હું બધું સાંભળ્યા કરતો હતે.”
વિદાય લીધી. વિદાયનું દશ્ય કરુણ હતું. તુલસી, કાલીચરણ, તાતારામ,
બધાએ પ્રેમભર્યા વચને કહ્યાં. ગઢવાળીઓમાં એક આશ્ચર્યજનક મેં કહ્યું: “આટલીવારમાં આટલી વાત આગળ વધારી એમણે ?” ધીરે ધીરે ગોપાલદાએ કહ્યું, “બોલવાદોને, હું તે તમને
સરળતા હોય છે. ચૌધરી સાહેબનો કંડીવાળે તે રડી રડીને બેવડ
વળી ગયો હતો. રાણી એ બધાની મા જેવી હતી. આવી દયાળુ ઓળખું છું ને ? તમારી પર એઓ કાદવ ઊડાડી શકવાના નથી. એ
ને સ્નેહમયી દેવી એમણે જિંદગીમાં જોઈ નહોતી. રાણીના દાનથી લોકો તમને કયાંથી ઓળખે ભાઈ?”
તેમની ઝોળી છલોછલ ભરાઈ ગઈ. કપડાં, ચાદર, જૂના કામળા, વાસણ મેં કહ્યું, “ખરેખર એવું બને પણ ખરું ગોપાલદા.”
ને નગદ બક્ષીસ. બીજી બધી વસ્તુઓ કરતાં નગદ બક્ષીસનું પ્રમાણ “ભલે બને, કાંઈ એ લોકોથી ડરતા નથી. ગંગાના પાણીમાં
વધારે હતું. બધા કરતાં જે મજૂર ઉંમરમાં બધાથી નાને હતે. એણે ગંદવાડ આવીને ભેગા થાય તેથી કાંઈ ગંગાનું પાણી મેલું થાય?”
કશું માંગ્યું નહીં. પણ ફકત નાનું બાળક હોય તેમ રાણીના પાલવમાં મેં હસીને કહ્યું, “તે હું તમને ખરી વાત કહું છું બ્રહ્મપુત્રા મોટું સંતાડીને, એ હૈયાફાટ રડવા લાગ્યો. જ્યારે પારકા આપણા આવીને પદમામાં મળી છે.”
બને છે, ત્યારે એ આપણાથી પણ વધારે આપણા બને છે. મેં - બીજે દિવસે ખાડચટ્ટી ને ધુણારઘાટનું નાનું પર્વતમાં આવેલું આવું દશ્ય જીવનમાં કયારેય જોયું નહોતું. રાણીની આંખ પણ શહેર વટાવીને, દાડિnડાલી અમે આવી પહોંચ્યા ત્યારે સવાર થઈ ગયું ભીની થઈ હતી. રાજકન્યા અને ગરીબ શ્રમજીવી વચ્ચે આજે હતું. ઠાણારઘાટથી રામગંગા નદી અમને મળી હતી. ને નાનાં નાનાં કોઈ પણ પ્રકારને આડપડદો નહોતે. દુ:ખમાં, મુશીબતમાં, રસ્તે મેદાન અમને મળતાં હતાં. કયાંક ક્યાંક ખેતરમાં ઠીક ઠીક ખેતી થતી હતી. સાથે ફરતાં આજે તેત્રીશ દિવસ પછી તેમને ખબર પડી કે એ મા રસ્તે બધે લગભગ સમતલ હતો. આસપાસ થોડાં ગામડાં હતાં. તેમની પોતાની સગી માં નહોતી, વિશાળ પૃથ્વીના જનઅરણ્યમાં
એ ગામડાંઓ સમૃદ્ધ હતાં. લગભગ નવ વાગે સાડાચારેક માઈલ એમની માં લુપ્ત થઈ જવાની હતી. રસ્તો કાપ્યો હશે. આટલા દિવસ પછી અમે ગઢવાલ જિલ્લાની સરહદ
આ તરફ મારે પણ બધાની વિદાય લેવી પડી. બાહ્મણશીની પર મહેલચૌરીમાં આવી પહોંચ્યા. મેં તે ધાર્યું હતું કે મહેલચૌરી જોડેની બેલાચાલી પછી ગોપાલદાન દલને આજે અહીંથી જ મારે દેખાવડું હશે, પણ એ આટલું સામાન્ય હશે એવું તે સ્વપ્ન પણ છોડવું પડયું. શકય હશે તે દેશમાં જઈને પાછા મળીશું. ગોપાલદાની ધાર્યું નહોતું. અહીં ટહરી રાજ્યની સરહદ હતી. જે બધા ગઢવાલી જોડે ઘણે લાંબો સમય ગાળ્યો હતે. 2ષીકેશમાં મળ્યા અને વાતચીત
ન પૂરું કરી
શકે છે
ચાલો