Book Title: Prabuddha Jivan 1967 Year 28 Ank 17 to 24 and Year 29 Ank 01 to 16
Author(s): Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
View full book text
________________
તા.૧૯-૪-૧૭
પ્રભુજ જીવન
૨૫૭
મહાપ્રસ્થાનના પથ પર–૨૪ પહાડી પ્રદેશને વરસાદ, જેતજોતામાં તે આકાશ હલકું | થેડીવાર પછી પેંડા અને ચણાનું શાક લાવીને હું ઊભે થઈ ગયું, શૂન્ય મને હું ધીરે ધીરે ચાલતું હતું. વરસાદ બંધ રહ્યો. રહ્યો ત્યાં રાણીએ કહ્યું, “મારા હાથમાં આપે. દિદિમાં જપમાં વાવાઝોડું અટકી ગયું. આકાશ રાખું થઈ ગયું. રસ્તામાં આવતો બેઠાં છે.” યુલ ઓળંગીને દક્ષિણ દિશા તરફ ચાલ્યા. ઘડીવારમાં નમતા બપ
મેં એના હાથમાં ખાવાનું આપ્યું. એણે હસતાં કહ્યું
“મેની થેંકસ.” , રને મ્યાન તડકો ફરી પાછો નિર્લજજની જેમ દેખાવા લાગ્યું. બીજા બે માઈલ ચાલતાં ચાલતાં સાંજને વખતે અમે એક ધર્મ
બીજે દિવસે આઠ વાગે દ્વારીહાટ નામના નાના પહાડી શહેર શાળામાં આવી પહોંચ્યાં. સ્થાનિક શેડા હિન્દુસ્તાની ગૃહસ્થ
આગળથી અમે પસાર થયા. બે તરફ બે રસ્તા હતા. એક આલમેડા એક દુકાનમાં બેસીને વાતો કરતા હતા. બંગાળીઓને જોઈ તેઓ
તરફ જતા હતા, ને બીજો જ હતો રાણીખેત. મેં રાણીખેતને આગળ અાવ્યા, ને અમારી જોડે વાત કરવી શરૂ કરી. એમણે કહ્યું
માર્ગ લીધે. પાસે જ ભૈરવનું એક પ્રાચીન મંદિર હતું. મંદિરની કે સામેની ધર્મશાળા રહેવાલાયક નથી ને પછી ત્યાંની એક શાળામાં
પાછળ એક વિશાળ મેદાન હતું, ને મેદાનના ઊંચાનીચા પ્રદેશની એમણે અમારે રહેવાની વ્યવસ્થા કરી દીધી. નિશાળ જોઈને થયું
વચ્ચે પહાડી ગામ હતું. રસ્તે ધીમે ધીમે નીચે ઊતરતો હતે. આટલા કે આસપાસમાં ગામ હોવું જોઈએ. પંડિતજી આવ્યા, ને એની
- દિવસ પછી આજે શ્રમજીવી સ્ત્રી–પુરુષ જોવા મળ્યાં. કોઈના જોડે થેડા વિદ્યાર્થીઓ આવ્યા. તેમણે આવીને દેશના રાજકારણ
માથા પર લાકડાંની મારી હતી, કોઈએ ઘાસને ગાંસડો વિશે અનેક પ્રશ્નો અમને પૂછયા. કેંગ્રેસની સ્થિતિ કેવી છે, મહા
માથે ચઢાવ્યો હતો, તે કોઈએ ઘઉંની ગુણ પીઠપર લીધી હતી. ભાજી કયારે છૂટશે, હજી ધરપકડો થાય છે કે નહિ, વગેરે પ્રશ્ન
કોઈ ઘેડાની પીઠ પર ચીજવરનું લાદીને ચાલતા હતા. અમારા દિલમાં પરથી એમને ઉત્સાહ અને આગ્રહ જોઈને હું આશ્ચર્યચકિત બને.
બધા મળીને પાંચ ઘડાઓ હતા. ચાર ઘેડાની પીઠ પર યાત્રીઓ સાંભળવામાં આવ્યું કે કયારેક કયારેક આલમડાથી એમની પાસે
હતા, ને એકની પીઠ પર સરસામાન હતું. એકની પાછળ એક દેશભરના ખબરે આવે છે. અંગ્રેજી રાજ્ય પ્રત્યેની એમની ધૃણા
એમ ઘોડાએ ખટાખટ અવાજ કરતા ધૂળ ઉડાડતા ચાલતા હતા. એમણે સારી રીતે વ્યકત કરી.
ઘોડા ઉપર જે જાતને સાજસરંજામ હતો, ને તેમાંના એક ઉપર * નિશાળના ઝરૂખામાં અમારો સામાન અમે મૂક્યા. ઝરૂખાની
ડોશી જે હાસ્યાસ્પદ રીતે બેઠી હતી તે જોઈને મને થયું કે ઘોડા પાસે જ થોડાં ફ_લ ઝાડ હતાં, પાસે છોકરાંઓને રમવા માટે ખુલ્લી
પર બેસવા જે શરમજનક વ્યાપાર આ દુનિયામાં બીજો કોઈ જમીન હતી, ને પશ્ચિમ તરફ એક લાકડાનું કારખાનું હતું. ઝરૂ
નથી. ડોશી તરફ જોઈને રાણી પિતાનું હસવું ખાળી શકતી નહોતી. ખાની એક તરફ અમે ચૌદે જણાંએ આશરે લીધે. હજી કપડાં ને
આજે તડકો ઘણે ત્રાસદાયક લાગતા હતા. ગરમીથી બધા બિસ્તરા બધામાંથી પાણી ટપકતું હતું. એટલું નસીબ કે રસ્તા
થાકી ગયા હતા. પળે પળે ગળું સૂકાતું હતું. નહોતું ઝરણું કે { "પરના પવનથી કપડાં થોડાં સૂકાયાં હતાં. સાંજનું અંધારું ઘેરૂ થવા
નહોતું પાસે કોઈ જળાશય. કયાંય પાણીનું નામનિશાન નહોતું. લાગ્યું, બે ત્રણ ફાનસ સળગાવ્યાં. યાત્રીઓના સમૂહમાં રાણી
કાલથી રીતસરને પાણીને ત્રાસ શરૂ થયો હતો. સૂકો, બેડ, ઝાડપાન અને દિદિમાં બિચારાં કંટાળ્યાં. આજે ઘણા દિવસ પછી ઝાળા
વિનાને પહાડ હતું. કયાંય છાયા નહોતી. ગરમ પવનની જોડે ચારેમાંથી કાગળ ને કઇમ બહાર કાઢી નોંધ લખવા બે, કેટલા માર્ગો તરફથી પૂળ ઉડતી હતી, અને એથી વાતાવરણ મેડાં થઈ ગયું હતું. કેટલીયે ઘટનાઓ, કેટલાં સંસ્મરણે જીવનબહારની વાતો લખી
પાણી ! પાણી ! પાણી વગર અમે હેરાન પરેશાન થઈ ગયા : શકાય, પણ એની સર્વોત્તમ ક્ષણનાં દુ:ખ અને આનંદને ભાષામાં
હતા. અનેક પ્રકારનું દુ:ખ સહન કર્યું હતું, પણ પાણીનું દુ:ખ ઉતારવાં એ બહુ કઠણ કામ છે. કલમ લઈને ઝરૂખાને એક ખૂણે
તે આ પહેલવહેલું જ હતું. જો કોઈ એકાદ લોટો મને પાણી હું બેઠો છે ખરો, પણ મને પહેલવહેલા આ જ વિચાર આવ્યા.
આપે તે આ ઝોળે ને કામળે એને આપી દઉં એમ મને મનમાં થયું શું લખું? લખું તે કેટલી વાત જણાવી શકું?
થયું. ચાતકની જેમ તરસથી ઉત્કંઠિત થઈ ચારે બાજુ પાણી માટે - સાંજ પડી, પણ એક લીટી પણ કાગળમાં લખાઈ નહીં.
નજર નાખતો હતો પણ કયાંય પાણી નજરે ચઢતું નહોતું. દશ હવે તે માટે રાંધવું પડશે. ચૌધરી સાહેબ મારા હાથની રઈ જમવાના
માઈલ સુધી આ પ્રાણીને ત્રાસ હતો. હતા. ઝરૂખાને વટીને આવતી વખતે આજે સાંજે વળી પાછું પેલું
લગભગ બાર વાગે એક બે માળની ચટ્ટીમાં આવી પહોંચ્યો. ચિત્તને ચમત્કારિક લાગે એવું દષ્ય જોયું. જપ પૂરો કરીને નિર્વાક
ત્યાંથી દૂર પહાડની ઉપર રાણીખેત શહેર અસ્પષ્ટરૂપે દેખાતું હતું. દષ્ટિથી જોતી રાણી બેઠી હતી. એના હાથમાં રૂદ્રાક્ષની માળા હતી.
ચટ્ટીમાં પહોંચતાં જ પાણીને માટે મેં દોડધામ કરી મૂકી, પાસે જ
ખેતીની જ ન હતી. તે ઓળંગીને જો નીચે ઊતરીએ તે એક ઝરણું ફાનસના અજવાળામાં એણે મારી સામે જોયું. પ્રસન્ન લાંબી આંખે. એ આંખેમાં સ્વપ્ન અને તંદ્રા હતાં. એ આંખે અડધી મચેલી હતી.
હોય એમ લાગતું હતું. પણ થોડો આરામ લીધા વિના મારાથી ચલાય જે નારીને હું રસ્તા પર જોઉં છું, જેને ઘેડા ઉપર બેઠેલી જોઉં છું,
એમ હતું નહીં. એટલે એક દુકાનમાં ગયો ને અંદર જઈને બેઠો. જેનું ખિલખિલાટ હાસ્ય, કંઠકલરવ, ને પ્રાણના ચાંચલ્યથી આખા રસ્તે
મારી ચાલવાની શકિત જાણે ખૂટી ગઈ હતી. માત્ર બેચાર જણ જ સચકિત અને મુખર બની ઊઠે છે, તે આ માયાવી ગિની નથી.
આવ્યા હતા. ને ચૌધરી સાહેબ તથા દિદિમાના માણસો આવ્યા હતા. આ તે એની સદંતર પરિવર્તિત પ્રતિકૃતિ છે. દેહથી પર એવે
રાણી દૂર બેઠી બેઠી મારી અવસ્થા ધ્યાનથી જોતી હતી. કોઈ કોઈક ઠેકાણે એનું મન ગયું હતું. તેથી એ મને ઓળખી શકી નહિ.
કાંઈ બોલતું નહોતું. એવામાં જમીન પર જાતજાતને ત્યાં સામાન પડ * એની આંખ પર આંખ ઠેરવીને હું ઊભું હતું, પણ મારું મસ્તક
હતા, એમાં મને કાંઈ ચકચકતું દેખાયું. મેં એને ઊંચક્યું તે એક 'ઢળી પડયું. મોઢું ફેરવીને પેલી તરફ જઈને મેં દીદીમાને કહ્યું, “તમારે
તાંબાનું પતરું હતું. તેના પર લક્ષ્મીનાં બે ચરણ કર્યા હતા. તરત જ માટે કંઈ લઈ આવવું છે?”
મેં ઊઠીને એ તાંબાનું પતરું રાણીને ભેટ આપ્યું. લક્ષમીનાં ચરણદિદિમાએ કહ્યું, “હા, ભાઈ. દુકાનમાં તે ચણાનું શાક ને પેંડા ચિહ્ન જોઈને એણે આદરથી એ પતરૂં લઈને પેતાની પાસે રાખ્યું. મળે છે, તે એ જ લઈ આવે. આ લે પૈસા. આ દેશમાં તે પેંડા આમ સામાન્ય વસ્તુ અત્યારે અસામાન્ય બની ગઈ. લીધા સીવાય છૂટ નથી.”
બહુ મહેનતે પાણી ભેગું કરીને તરસ છીપાવી.દિદિમા આવી ને
