Book Title: Prabuddha Jivan 1967 Year 28 Ank 17 to 24 and Year 29 Ank 01 to 16
Author(s): Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
View full book text
________________
તા. ૧૯-૮-૧૭
પ્રમુજ જીવન
૭૫
' સ્થાને રહ્યું છે. આ કુટુંબ તરફથી ૧૯૩૭ની સાલમાં નાણાવટી ફેમીલી પુરુ મેટા ભાગે નિરાશાવાદના ભોગ બનેલા, વર્તમાનને ટ્રસ્ટ ઊભું કરવામાં આવ્યું હતું. આ ટ્રસ્ટ દ્વારા સેવા, પરોપકાર અને વખોડતા અને ભવિષ્યમાં બધે અંધારું દેખતા માલુમ પડતા શિક્ષણના ક્ષેત્રે આજસુધીમાં અનેક કાર્યો થયાં છે. આમ છતાં હતા, ત્યારે મણિભાઈમાં કોઈ નિરાશાવાદને સ્થાન જ નહોતું. પણ તે દ્વારા ઊભી કરવામાં આવેલ બે સંસ્થાઓ (૧) ડૉકટર બાલા- વર્તમાનની તેઓ પૂરી કદર કરતા હતા, જ્યારે ભવિષ્ય વિશે અનેક ભાઈ નાણાવટી હૉસ્પિટલ અને (૨) શ્રી ચન્દુલાલ નાણાવટી કન્યા ચિતાજનક સંગ છતાં, તેઓ હંમેશા આશવાદી હતા; તેમને ઘન વિનય મંદિર આપણું સૌથી વધારે ધ્યાન ખેંચે છે.
અંધકારમાં પણ આશાનાં કિરણો દેખાતાં હતાં. ઉપર જણાવેલી વિગતો ઉપરથી કોઈ એમ ન માને કે શ્રી મેં થોડા સમય પહેલાં શ્રી કનૈયાલાલ મુનશીને અંજલિ મણિભાઈનું જીવન કેવળ ભૌતિક વિગ્યાની વિચારણા અને તેને લગતી આપતાં “મહામાનવ તરીકે વર્ણવ્યા હતા. આજે આ પુરુષ માટે પ્રવૃત્તિઓને જ વરેલું હતું. કૅલેજ જીવન દરમિયાન વસાવેલાં ડે. એ શબ્દપ્રયોગ સર્વથા ઉચિત લાગે છે. અલબત્ત, બન્નેના વ્યકિતમીસીસ એની બેસન્ટનાં પુસ્તકોનું તેમણે અમુક નિમિત્ત ઊભું થતાં ત્વમાં ઘણું અત્તર છે. એકમાં સૂય ઉષ્ણ આતપ છે; અન્યમાં ૧૯૩૦ની સાલમાં મનનપૂર્વક વાંચન કર્યું હતું અને ત્યારથી તેઓ ' ચંદ્રની શીતળ રોશની હતી. એક વેગપૂર્વક વહેતે ઘૂઘવાટ કરતે પેગ અને અધ્યાત્મ તરફ આકર્ષાયા હતા અને તેના જાણકાર સાધુ, જળપ્રવાહ છે; અન્યમાં નિરવપણે વહેતું નિર્મળ જળને વહન કરતું સંન્યાસી અને યોગીઓને તેઓ સમાગમ શોધતા રહ્યા હતા, એટલું જ જળઝરણ હતું. એકમાં મહત્ત્વાકાંક્ષાને કોઈ સીમા નથી; અન્યમાં . નહિ પણ, એક પ્રકારની ગ્યસાધના અને આધ્યાત્મિક ઉપાસનાને સંયોગ અને સ્થિતિપ્રાપ્ત જવાબદારીને પહોંચી વળવા પાછળ રંતુ તેમના જીવનના અન્ત સુધી જોડાયેલા રહ્યો હતે. આમ પેગ લગાડવો એ સિવાય બીજી કોઈ આકાંક્ષા નહોતી. એમ છતાં તેમના જીવનને સમગ્રપણે વિચાર કરીએ તે તેમાં આપણને જ્ઞાન- બન્નેમાં માનવવિભૂતિની પરમ સીમાના આપણને સમાનપણે વેગ અને કર્મયોગની અખંડ ઉપાસના નજરે પડે છે. તેવી જ રીતે સુભગ દર્શન થાય છે. સદાને માટે વિદાય થયેલા એવા આપણા તેમના જીવનમાં બુદ્ધિમતા, શ્રમ
મણિભાઈને અર્થાત સ્વર્ગસ્થ સર પરાયણતા અને સેવાનિષ્ઠાનો અપૂર્વ
મણિલા બાલાભાઈ નાણાવટીને
રાપણા અન્તરના વંદન-અભિવાદન સંગમ-સમન્વય નજરે પડે છે.
હા! તેમનું જીવન આપણને સદા તેમના જીવનને ધાર્મિક કહી
પ્રેરણાદાયી બને ! તેમનું સ્મરણ શકાય કે નહિ? આનો જવાબ
આપણા ચિત્તમાં સદા અંકિત રહો ! આપણે ધાર્મિકતાને શું અર્થ કરીએ
સ્વ. સ. મુદ્રિકાબહેન છીએ તેના ઉપર આધાર રાખે છે.
૯૦ વર્ષની ઉમર વટાવી ચૂકેલાં જો ધાર્મિકતા એટલે ક્રિયાકાંડ, જપ,
વયોવૃદ્ધ સાહિત્યકાર મુરબ્બી શ્રી તપ, વ્રત, ઉપવાસ એવો અર્થ
હિમતલાલ ગણેશજી જરિયાનાં
પત્ની સૌ. મુદ્રિકાબહેનનું ગયા આપણે કરીએ તે એ પ્રકારની
જલાઈ માસની ૨૫મી તારીખે ૮૦ ધાર્મિકતા આપણને કદાચ મણિભાઈના
વર્ષની ઉમ્મરે લાંબી બીમારી ભાગવ્યા જીવનમાં જોવા ન મળે. પણ જીવનનાં
બાદ અવસાન થયું અને વિધાતાએ ઊંચાં મૂલ્યોને સ્વીકાર અને તદનુસાર
રસરજેલું એક અનુપમ સંસ્કારી યુગલ આચાર, કાર્યનિષ્ઠા અને કર્તવ્ય
ખંડિત થયું. શ્રી અંજારિયા સાથે
આજથી ૫૦ વર્ષ પહેલાં હું મુંબઈની પરાયણતા, નિરપવાદ ચારિત્ર્ય અને
કોલેજમાં ભણતા હતા અને શ્રી શીલસંપન્નતા આ બાબતોને આપણે
અંજારિયા સાન્તાક્રુઝ ખાતે વીલરજો ધાર્મિકતા તરીકે ઓળખતા હોઈએ
રીલામાં રહેતા હતા ત્યારથી મારા
પરિચયસૌભાગ્યને પ્રારંભ થયેલે. તે મણિભાઈ પૂરા અર્થમાં એક
સૌ. મુદ્રિકાબહેનને પ્રત્યક્ષ ઓળખધાર્મિક પુરુષ હતા એમ આપણે
વાને યોગ ૧૯૩૦-૩૨ની વિનાસંકોચે કહી શકીએ.
સ્વ. મણિભાઈ બાલાભાઈ નાણાવટી
સવિનય સત્યાગ્રહની લડત ૧૯૧૮ની સાલમાં એટલે કે મણિભાઈની ૪૧ વર્ષની ઉમ્મર નાં વિલેપારલેમાં માંડાણ થયાં. ત્યારે પહેલીવાર સહસૈનિક તરીકે હતી ત્યારે, તેમનાં સહધર્મિચારિણી ત્રણ સંતાને મૂકીને ગુજરી થયેલ. ત્યારથી તેઓ એક સંસ્કારસંપન્ન સ્વ.ધર્મપરાયણ સન્નારી ગયેલાં. આવી સ્થિતિ પ્રાપ્ત થતાં આવી ઉમ્મરે બીજી વાર લગ્ન
છે એ રીતે તેમને ઓળખતે આવ્યો છું, પણ એથી વિશેષ નજીકના
પરિચયમાં આવવાનું બનેલું નહિ. આચાર્ય રામપ્રસાદ બક્ષી તેમનો કરવું એ એ સમયમાં તન્ન સ્વાભાવિક લેખાતું હતું. અને એ માટે
ભાણેજ થાય. આ ઉપરાંત વર્ષોથી વૃદ્ધ મામા-મામીની રામતેમનાં સ્વજનેએ તેમના ઉપર ખૂબ દબાણ પણ કરેલું. એમ છતાં પ્રસાદભાઈ નિયમિત સંભાળ રાખતા હોઈને તેઓ તેમને અન્ય બીજા લગ્નને તેમણે કોઈ વિચાર સરખે પણ કર્યો નહોતે. આમ
નિકટથી જાણતા સ્વજન છે. પ્રબુદ્ધ જીવનના વાચને દિવંગત
મુદ્રિકાબહેનને કાંઈક પરિચય મેળવે જોઈએ એ મતલબની માગણી ધન-વૈભવથી પરિવૃત્તા અને એમ છતાં એક પ્રકારની સાદાઈ તથા
કરતાં શ્રી રામપ્રસાદભાઈ તરફથી જે મળ્યું તે નીચે આપું છું, સંયમથી શેભતું, પ્રસન્નતાની પ્રર્ લ્લતા દાખવતું અને અનેક પ્રવૃ
સાથે સાથે મુરબ્બી સ્નેહી શ્રી અંજારિયા પ્રત્યે પ્રસ્તુત ઘટના અંગે ત્તિઓથી જીવનના સુધી સભર અને સાર્થક બની રહેલું- ઊંડા દિલની સહાનુભૂતિ પ્રગટ કરું છું. પ્રસ્તુત પત્ર નીચે આવું જીવન તેઓ જીવી ગયા છે. સમય જતાં વૃદ્ધાવસ્થાની અસર મુજબ છે: તેમના શરીર ઉપર ઠીક ઠીક દેખાતી હતી. એમ છતાં, તેમની બૌધિક નાનપણમાં જ માતાની હુંફથી વંચિત થયેલાં શ્રીમતી મુદ્રિકાજાગૃત્તિમાં કે વૈચારિક સામર્થ્યમાં કશો પણ ફેર પડયો નહોતો. ભૂત
બહેનને ઉછેર એમના ફ આ નરસિંહરાવ દિવેટિયાને ત્યાં થયો હતો.
એમનાં લગ્ન ઈ. સ. ૧૯૧૨માં થયા ત્યાર પછી પતિગૃહે આવતાં જ કાળ વિશે સંતોષ અનુભવતું, વર્તમાન વિષે પ્રસન્નતા દાખવતું અને એમને પ્રાર્થનાસમાજી અને અગ્રણી સુધારક નરસિંહરાવના કુટુંભવિષ્ય વિષે શ્રદ્ધા વ્યકત કરતું તેમનું જીવન હતું. તેમની પેઢીના બની રીતેમાંથી સનાતનધર્મી અને ભાજનાદિ વ્યવહારમાં શુદ્ધ વૃદ્ધ પુરુષોમાં અને મણિભાઈમાં એક મોટું અન્તર જોવામાં નાગરી રિવાજ પાળતાં શ્રી હિંમતલાલ અંજારિયાને ત્યાંની રીતે અપઆવતું હતું અને તે એ હતું કે જ્યારે એ વૃદ્ધ નાવવી પડી હતી અને એ પરિવર્તન એમણે એવી સાહજિકતાથી
