________________
મહર્ષિ વિનોબા ભાવે પ્રાધાન્ય હતું. સંગીત પણ તેઓ જાણતા. સ્વમાની સ્વભાવ હતો. મા તો ૧૯૧૬માં ગઈ, ત્યારથી ૧૯૪૭ સુધી એકલા જ રહ્યા, કારણ ત્રણેય દીકરાઓ તો દેશને વરી ચૂક્યા હતા. - વિરલ હતું બંનેનું દાંપત્યજીવન! પિતા વૈજ્ઞાનિક, મા આધ્યાત્મિક. અધ્યાત્મ અને વિજ્ઞાનના આ સંગમતીર્થ પરમવૈરાગ્યનું ફૂલ ઊગ્યું હતું. ૪૦ વર્ષની વયે મા પિતાને સંસારમુક્ત થવા વ્રતસ્થ બનવાની ઈચ્છા પ્રગટ કરે છે. તો સંયમી પિતા તેમાં સંમતિ આપી માર્ગ મોકળો કરે છે. આવા સંયમ-ભક્તિ-પ્રધાન વાતાવરણમાં ત્રણેય ભાઈ, તથા એક બહેન જીવનનું સમત્વ જાળવતાં ઊછર્યા.
મા તો જાણે વિન્યાનો ભાઈબંધ. વાંચતા વાંચતાં કાંઈક માને સંભળાવવા જેવું લાગે તો સંભળાવતો જાય, પૂછવા જેવું લાગે તો પૂછતો જાય. એક દિવસે “ભકતવિજય' વાંચતાં વાંચતાં વિન્યો માને કહે છે, ““મા, આવા સંતો તો માત્ર પ્રાચીન કાળમાં જ સંભવ!'' “બેટા, સંતો તે આજે પણ છે જ. આપણને ખબર નથી એટલું જ, સંતો ન હોત તો આ પૃથ્વી ટકી રહી છે તે કોના તપથી?'' અને ત્યારથી વિનોબાની સંતત્વની ખોજ શરૂ થઈ જાય છે. અને છેવટે તુલસીદાસજી કહે છે તેમ ““સંતોને તું બહાર શોધતો ક્યાં સુધી ફરીશ? “નિજ અંગ, સત સંગ' - તારા પોતાનામાં જ તું સંતત્વને પ્રગટાવ.'' એ વાતને સાર્થક કરે છે. ૧૯૧૨ના એ દિવસો! ઘરમાં મા સાથે જ્ઞાનગોઠડી ચલાવે છે, તો બહાર મિત્રો સાથે. મહાદેવ મોઘે એક વાર કહું છે, ““મહારાષ્ટ્રમાં સંતો તો ઘણા બધા. એકને યાદ કરીએ તો બીજા ભુલાય તેવા. પણ કોકણસ્થ બ્રાહ્મણોમાંથી કોઈ સંત
