________________
શાંતિ-કાન્તિના સંગમ તીર્થે
૨૩. રગેરગમાં ઊતરી ગયેલું વેદાંત વધે છે કે “આત્મા અમર છે, દેહ નશ્વર છે.'
પછી તો એક નાનકડી ટેકરી જેવું રસ્તે આવી જાય છે અને કાળદૂત કાનમાં ગણગણાટ કરી ખાલી હાથે જ પાછો વળી જાય છે. પણ અહીં તો ન મૃત્યુનો ડર છે, ન જીવનની લોલુપતા! “જૂ મ વાવ હૈ ગૌર વૂ મા વાલી હૈ - આશ્રમવાસીઓ તો આ મરણોદ્ગાર સાંભળીને સ્તબ્ધ જ થઈ ગયા.
બાપુએ ભલે કહ્યું કે વિનોબા આશ્રમ પાસેથી લેવા નહીં, પણ આપવા આવ્યા છે, પરંતુ વિનોબા આખી વાતને જુદી જ રીતે મૂલવે છે.
‘‘બાપુના આશ્રમમાં હું આવ્યો અને આશ્રમનું જે કંઈ જીવનસ્વરૂપ મારી દષ્ટિએ મેં જોયું, તેમાંથી મને ઘણું મળ્યું, અને તેને પરિણામે જીવન એકરસ અને અખંડ છે તેનો અનુભવ મને થયો... તે પહેલાં હું સાધના કરતો હતો, તે કેવળ ભાવના રૂપે હતી, પણ આશ્રમની સાધના પછી મને આંખ જ પ્રાપ્ત થઈ. બાપુનો આશ્રમ મારે માટે દષ્ટિદાયી માતૃસ્થાન છે.'' ભારતનું અત્યાર સુધીનું અધ્યાત્મ એકાંગી અધ્યાત્મ હતું. બ્રહ્મવિદ્યા રાષ્ટ્રના ફલક પર પ્રત્યક્ષ કર્મક્ષેત્ર પર ઊતરતી નહોતી. ગાંધીજીના યુગકાર્યમાં મહત્ત્વની બાબત હતી તે આ હતી કે સત્ય, અહિંસા જેવાં પાયાનાં સનાતન મૂલ્યોને સામાજિક જીવનમાં દાખલ કરવાનાં હતાં. બંગાળની ક્રાતિમાં દેશને આઝાદ કરવા માટે મારી મીટવાની તમન્ના હતી. દેહને નશ્વર સમજી ફેંકી દેવાની તત્પરતા વેદાંતી વિનોબાને ગમી જાય તે સ્વાભાવિક હતું, પરંતુ ગાંધીવિચાર તો દુશ્મનને મિત્ર બનાવી
