________________
૫૦
મહર્ષિ વિનોબા ભાવે ભોજન પણ હાથમાં જ લેવાતું, પળેપળનો હિસાબ! વચ્ચસ્વાવલંબન માટે સામૂહિક કાંતણ ચાલતું. સાથોસાથ વિચારવલોણું પણ ચાલતું. પંચાવન વર્ષના એક દૂબળાપાતળા-નબળા દેહધારી વ્યક્તિનો આ પ્રયોગ હતો! "
અને એટલામાં ૧૯૫૧નું સર્વોદય સંમેલન શિવરામપલ્લીઆંધ્રમાં ભરાવાનું હતું, તેમાં મિત્રોના સત્યાગ્રહથી ૭મી માર્ચ ૩૦૦ માઈલ પગપાળા ચાલીને ત્રીસ દિવસે સંમેલનમાં પહોંચ્યા. આ સંમેલનમાં દેશભરના એકત્રિત થયેલા મિત્રોને વિનોબાએ કહ્યું, “સ્વરાજ્ય પછી જે કામ કરવાનું છે, તે ખૂબ ઊંડું છે, વળી કઠણ પણ છે. સમાજના પાયામાં પુરાવાનું તે કામ છે. સામાજિક, આર્થિક ક્રાન્તિનું કામ આપણે હવે હાથમાં લેવાનું છે અને એ માટેનો પંચવિધ કાર્યક્રમ આ મુજબ છે: અંતઃશુદ્ધિ બહિશુદ્ધિઃ શ્રમઃ શાંતિઃ સમર્પણમ્... “આંતરિક શુદ્ધિ, બાહ્ય શુદ્ધિ, શ્રમ, શાંતિ અને સમર્પણ.' સ્વરાજ્ય પછી “હાશકારો કેવો! કમરને વધુ કસવાની વાત!
પાછા પણ પગપાળા જ વળવાનું નક્કી કરેલું. સાથોસાથ તે વખતની તૈલંગણની તંગ પરિસ્થિતિનો પણ અભ્યાસ કરવાનો હતો. દેશ કોમી તંગદિલીની નાગચૂડમાંથી તો કાંઈક હળવાશ અનુભવી રહ્યો હતો, ત્યાં દેશના આ વિભાગમાં વળી એક નવો જ ઉપદ્રવ શરૂ થયો. દેશનું લોહી બગડ્યું હતું અને એ વિકાસ ગૂમડારૂપે તૈલંગણમાં ફૂટી નીકળ્યો હતો. સામ્યવાદીઓએ ભારે ત્રાસ ફેલાવી જમીનદારો પાસેથી જમીન ઝૂંટવી, ખૂનામરકી કરી ગરીબ ખેતમજૂરોને બહેકાવ્યા હતા. તૈલંગણનો નાનકડો હિંસક પ્રયોગ સિદ્ધ કરી આખા ભારતદેશમાં ચીની ક્રાન્તિનું પ્રતિબિંબ
