________________
મહર્ષિ વિનોબા ભાવે હનુમાનજીની જેમ હવે સૂક્ષ્મ અણુપ્રયોગ જરૂરી હતો. સામૂહિક સમાધિનું લક્ષ્ય નજર સામે હતું. તે માટે પોતાના કર્મયોગને હવે સ્થૂળ સરહદોની પાર સૂક્ષ્મ પ્રદેશમાં લઈ જવાની જરૂર હતી.
એટલે ૧૯૬૬ના જૂનમાં જાહેર કર્યું કે હું હવે સૂક્ષ્મ કર્મયોગમાં પ્રવેશું છું. અત્યાર સુધીની પ્રવૃત્તિઓ રાષ્ટ્રવ્યાપી રહેવાને લીધે પ્રવાહપતિત કેટલાંક કાર્યો પછી પણ કરવાં પડ્યાં. પણ એકંદરે સંકેલી લેવાનો પ્રયત્ન થયો. આશ્રમની બહેનોને પણ કહી દીધું કે હું અહીં શબ્દકોશની જેમ રહીશ. શબ્દકોશ સામે ચાલીને કોઈને શબ્દાર્થ બતાવવા જતો નથી, પણ કોઈને જરૂર પડે તો સેવામાં એકદમ હાજરા આ રીતે તમે મારો ઉપયોગ કરી શકશો. દેશવિદેશના સાથી-મિત્રોને પણ કહી દીધું કે હવે હું કોઈને પત્રોનો પ્રત્યુત્તર નહીં આપું પરંતુ જો તમે લોકો મને નિયમિત માસિક પત્ર લખતા રહેશો તો તમારા જીવનની ગાંઠ ઉકેલવામાં અભિધ્યાન દ્વારા હું જરૂર મદદ પહોંચાડવા પ્રયત્ન કરીશ. ધીરે ધીરે છાપાં, સામયિકો, વિવિધ પુસ્તકોનું વાચન પણ ઓછું થતું ચાલ્યું. કમશ: બોલવાની વૃત્તિ પણ ઘટતી ચાલી. પહેલાં જે પ્રશ્નોનો વિગતે જવાબ આપતા તે એકાદ-બે સાંકેતિક ગર્ભિતાર્થ વાક્યમાં આપી દઈ “ગીતા-પ્રવચનો' વાંચવાનું સૂચવી દેતા. આ બધામાં રહી ગયો હોય તો કેવળ વિનોદ. પોતે જ કહેતા કે “વિનોબા' હવે “વિનોદા' બન્યો છે. એમની કુટિ પાસેથી પસાર થાઓ તોય હાસ્યના કુવારાની છોળો જનારને ભીંજવતી જાય.
આમ તો ઘણાં વર્ષો પહેલાં એ કહી ચૂક્યા છે કે મારા માટે નિદ્રા એ એક નાનકડું મરણ છે. રોજ સાંજે દિવસ દરમ્યાન જે
