________________
૬૨
મહર્ષિ વિનોબા ભાવે વિનોબા મરી જાય તો એ સમાચાર સાંભળી લોકો કહે કે,
અરે, એ જીવતો હતો? તેવું થવું જોઈએ.'' આમ મરતાં પહેલાં મરી જવાનો પૂર્વમરણનો પ્રયોગ ચાલ્યો. શ્વાસે શ્વાસે પ્રભુસ્મરણ થતું રહ્યું.
अंतर राम ही, बाहिर राम ही,
નાં ટેલ્લો તદ્દો મ ી રામ!..” પ્રભુમય થવું એટલે અંતરસ્થ થઈને પ્રભુને કેવળ અંદર પામવા તેવું નહીં, પણ બહારની સચરાચર સૃષ્ટિમાં પણ જે કાંઈ દેખાય તે સઘળાં રૂપોમાં પ્રભુને પામવા.
'हसी हसी सुंदर रूप निहारो.
खुले नयन पहचानो...' આની પણ પ્રત્યક્ષ અનુભૂતિ થતી હોય એમ લાગ્યું. જે કોઈ એમની સામે આવતું, પછી તે ભારતના વડા પ્રધાન હોય કે સામાન્ય કોઈ ખેતમજૂર હોય! વિશ્વ વિદ્યાલયના કોઈ ઉપકુલપતિ હોય કે ગામડાની કોઈ અભણ સ્ત્રી હોય! બધાં એમને માટે સમાન હતાં. આવડું મોટું વ્યક્તિત્વ છતાંય ખૂબી એ હતી કે વિનોબા-કુટિમાં ગમે તે વ્યક્તિ ગમે ત્યારે જઈ શકતી. કશી જ રોકટોક નહીં, કોઈ જ ચોકીદારી નહીં, કશું જ ખાનગી નહીં. તે ત્યાં સુધી કે અંતિમ માંદગીમાં ડૉકટરો કોટડીમાં શુદ્ધ હવા ખેલતી રહે તે માટે ઝાઝી અવરજવર પર નિયંત્રણ ઈચ્છતા હતા, પરંતુ તે સંપૂર્ણતઃ શક્ય ના જ બન્યું. આ માણસ સંત હતો તો ગુફાનો સંત નહીં પણ લોકોનો સંત હતો તે દેખાઈ આવતું હતું. કોઈ પણ વ્યક્તિ પછી તે માણસ હોય, પશુ હોય, કીડી-મંકોડ હોય કે ઝાડવું હોય! એની સામે
