________________
-
પપ
ભૂદાનનો પ્રજાસૂય યજ્ઞ આપી. સૌથી મહત્ત્વની બાબત તો એ છે કે ગાંધીજીના પ્રયત્નો દ્વારા સ્વરાજ્યપ્રાપ્તિના સાધનરૂપે જેમ અહિંસાની શક્તિ પ્રગટી હતી, તેમ આર્થિક સ્વરાજ્યની સ્થાપના માટે પણ, દેશની વિષમતા હટાવવા માટે પણ કતલ નહીં, કાનૂન નહીં, પણ કરુણાનો રાજમાર્ગ જગત સમક્ષ રજૂ થયો. જેની પાસે ન કોઈ સત્તા છે, ન શક્તિ છે, ન કોઈ પદ છે, ન કોઈ પ્રતિષ્ઠા છે, છે તો કેવળ તપસ્યા અને સચ્ચાઈ, એવો માણસ પ્રેમપૂર્વક છો ભાઈ થઈને લોકો પાસે જમીન માગે છે અને લોકો પ્રેમપૂર્વક તેની ઝોળી ભરી દે છે. સામાજિક પરિવર્તનની આવી એક માંગલ્યભરી, લાલિત્યમયી સુંદર પ્રક્રિયા કાર્યાન્વિત થઈને પ્રગટ થઈ. તદુપરાંત, સમગ્ર ગાંધીવિચારને, કહો કે સર્વોદયવિચારને એક શાસ્ત્રબદ્ધ, સુગઠિત સ્વરૂપ સાંપડ્યું. અત્યાર સુધી સર્વોદય વિચાર પાણી પરની રેખા જેવો અલપઝલપ સ્વરૂપનો હતો. હવે એને સ્પષ્ટ રેખાઓ સાંપડી. તે એક સુવ્યવસ્થિત શાસ્ત્ર બન્યો. આગળ જતાં ભૂદાનમાંથી ગ્રામદાનનો વિચાર પ્રસ્કુટ થયો, જેને માટે લુઈ ફિશરે કહ્યું કે, “આ વિચાર પૂર્વમાંથી આવતો એક અત્યંત મહત્ત્વનો મહાન વિચાર છે.'' એક બાજુ ગ્રામસ્વરાજ અને બીજી બાજુ જયજગત્ - આમ વિરાટ-વ્યાપક વિશ્વને પામવા ઊભા રહેવા માટેનાં બે ચિંતનબિંદુ વિનોબાજીએ નક્કી કરી આપ્યાં. આ ઉપરાંત, શાંતિસેના, સર્વોદય-પાત્ર, આચાર્યકુળ, સ્ત્રી-શકિત-જાગૃતિ, સર્વ-ધર્મ-સાર. આવી તો અનેક શાખા-પ્રશાખા આ વિરાટ વૃક્ષને ફૂટી, જે સ્વયં વિશાળ વટવૃક્ષ બની જઈ શકે.
આ બધાનો ઉલ્લેખ થાય અને ચંબલના ડાકુઓના
