________________
૩૦
મહર્ષિ વિનોબા ભાવે આશ્રમમાં પલટવાની હતી. પરસ્પર પ્રેમભાવ, આદરની ભાવના આશ્રમને આશ્રમ બનાવે છે, આશ્રમના નામનું પાટિયું ચોડી દેવાથી તો કાંઈ આશ્રમ આશ્રમ બનતો નથી. એટલે પહેલું પૂરણ જોઈએ પ્રેમનું. એમણે કહ્યું, “ “આજથી રસોડું હું સંભાળીશ. રસોઈનું કામ મારા માથે.'' અને વિનોબા કેવળ રસોઈયા, કેવળ મહારાજ ન બન્યા, એ તે બન્યા મા! રસોઈ તો હતી તેલ-મરચાં વગરની સાદી, પણ એવા ભાવપૂર્વક બનાવતા કે ધીરે ધીરે વિનોબાનું રસોડું મોટું ને મોટું થતું ચાલ્યું. પછી તો માત્ર રાજકીય કેદીઓ જ નહીં, બીજા કેદીઓ પણ તેમાં ભળી ગયા. છેવટે વિનોબાને અથાગ પરિશ્રમ સામું જોઈ જેલરને રોક લગાવવી પડી.
પણ વિનોબા કેવળ ‘મા’ નહોતા કે વાત્સલ્યનાં પૂર વહાવી થોભી જાય. એ તો ગુરુ પણ હતા. કેવળ દેહના સ્વાધ્યની રક્ષા એ એમનો ચિંતાનો કે ચિંતનનો વિષય નહોતો. મન-બુદ્ધિહૃદયના સ્વાથ્યને સંભાળી આત્મશકિતનું ભાન કરાવવું તે હતું તેમનું આચાર્ય-કાર્ય. પોતે તો સદાકાળ વિદ્યાર્થી રહ્યા જ. જેલમાંય એ શું ના શીખ્યા? દક્ષિણની વેલૂર જેલમાં ગયા તો ત્યાં દક્ષિણની ચારેય ભાષા શીખી લીધી. આ ઉપરાંત કેટલુંક પાયાનું સાહિત્ય સર્જન પણ જેલમાં જ થયું. ૧૯૩૦-૩૧ દરમ્યાન ગીતાનો પદ્યાનુવાદનો “ગીતાઈ' ગ્રંથસ્વરૂપે પ્રગટ થયો. ૧૯૩રની ધૂળિયા જેલમાં ગીતા પ્રવચનો મુખરિત થયાં, ૧૯૪૦-૪૧ની નાગપુર જેલમાં ‘સ્વરાજ્યશાસ્ત્ર' તથા મહારાષ્ટ્રના સંત જ્ઞાનેશ્વર, એકનાથ, નામદેવ વગેરેનાં ભજનોનું ચયન થયું. ૧૯૪રની સિવની જેલમાં ‘ઈશાવાસ્યવૃત્તિ' તથા
