________________
૨૦
મહર્ષિ વિનોબા ભાવે જીવન. સાધકોનો વિશ્રામ જ આ શ્રમ! તેમાં વળી ભારતની ગરીબાઈ, અછત અને અપાર સંકટોનાં ચિત્ર દિવસે દિવસે વધુ
સ્પષ્ટ થતાં જાય છે એટલે તપશ્ચર્યા વધતી જાય છે. પણ શરીર પાસેથી વધારે પડતું કામ લેવાય છે. પરિણામે વિનોબાનું વજન ઘટે છે અને નબળાઈ વધે છે. થોડો હવાફેર અને થોડોક વતનનો પરિચય થઈ જાય એ દષ્ટિએ વિનોબા બાપુ પાસેથી એક વર્ષની છુટ્ટી લઈ મહારાષ્ટ્ર જાય છે. ત્યાં શ્રી નારાયણ શાસ્ત્રી માટેની વાઈની પ્રાજ્ઞ પાઠશાળામાં છ માસ રહી ઉપનિષદો, ગીતા, બ્રહ્મસૂત્ર અને શાંકરભાષ્ય, મનુસ્મૃતિ, પાતંજલ યોગદર્શન ઉપરાંત ન્યાયસૂત્ર, વૈશેષિકસૂત્ર તથા યાજ્ઞવક્ય સ્મૃતિનું અધ્યયન કરે છે. સંસ્કૃતનો તલસ્પર્શી અભ્યાસ પણ થાય છે. સાથોસાથ ગાંધીનું આશ્રમી જીવન અહીં પણ સાતત્યપૂર્વક ટકાવી રાખતાં સાદું, મીઠા વગરનું પરિમિત ભોજન લઈ કુલ ૧૧ પૈસામાં જીવન ચલાવે છે. રોજ ૬થી ૮ શેર દળે છે. વળી વિદ્યાર્થીઓને ગીતા, જ્ઞાનેશ્વરી, ઉપનિષદો તથા હિન્દી, અંગ્રેજી ભાષા શિખવાડે છે. ૪૦૦ માઈલની પદયાત્રા દરમિયાન “વેદશાસ્ત્રસંપન્ન વિનાયક શાસ્ત્રી ભાવે'નાં ગીતા પ્રવચનો પણ ગામેગામ ગોઠવાય છે. આ જે કાંઈ ગણાવાયું તે તો મોટું મોટું કામ, ઝીણું ઝીણું તો વળી ઘણું થયું. વર્ષભરની સમગ્ર સાધનાકાળને પરિચય કરાવતો એક સુંદર પત્ર બાપુને મોકલ્યો જેમાં લખ્યું, ‘‘જ્યારે જ્યારે સ્વપ્નાં પડ્યાં છે ત્યારે પણ એક જ વિચાર મનમાં આવે છે કે ઈશ્વર મારી પાસેથી સેવા લેશે કે?''... પત્ર વાંચીને બાપુ ગળગળા થઈ બોલી ઊઠ્યા, ‘‘ગોરખે મછંદરને હરાવ્યો. ભીમ છે, ભીમ!'' અને વિનોબાને
