________________
વિભક્તિવિચાર પ્રકરણ રૂપ ચિહ્ન દેખાતું નથી તેનું કેમ? તો તેના ઉત્તરમાં જણાવવાનું કે જ્યારે શ્રી ગૌતમસ્વામી મહારાજાએ ભગવાનને પ્રશ્ન કર્યો છે કે-હે ભગવંત ! પૃથ્વીકાયના જીવો શ્વાસોચ્છવાસ લે છે અને મૂકે છે કે નહિ ? તેના ઉત્તરમાં ભગવાને જણાવ્યું છે કે પૃથ્વીકાયના જીવો સતત શ્વાસોચ્છુવાસ લે છે અને મૂકે છે. આ ઉપરથી સર્વજ્ઞોના કહેવા મુજબ પૃથ્વીકાયમાં પણ અવ્યક્ત ચેતનાનું ચિહ્ન શ્વાસોચ્છવાસ છે. કોઈ કહેશે કે પત્થર વગેરે પૃથ્વીકાય કઠિન છે તેમાં જીવ ક્યાંથી હોય? તો તેના ઉત્તરમાં પણ જણાવવાનું કે જેમ મનુષ્યના શરીરમાં રહેલા હાડકાં પણ કઠણ છે છતાં જેમ મનુષ્યમાં ચેતનપણું છે, તેમ પાષાણાદિ ખરપૃથ્વીકાયમાં પણ ચેતનપણું છે ૩૩
પૃથ્વીકાયમાં જીવત્વની સિદ્ધિ કર્યા પછી હવે અપ્લાયમાં જીવત્વ સિદ્ધ કરે છે – भूमिक्खयसाहावियसंभवओ दद्दुरो व्व जलमुत्तं । अहवा मच्छो व्व सहाववोमसंभूयपायाओ ॥३४॥
ભાવાર્થ-જેમ દેડકાઓ ભૂમિ ખોદીને સ્વાભાવિક રીતે બહાર નીકળવાથી તે સચેતન-જીવવાળા છે તેવી રીતે પાણી પણ પૃથ્વીમાંથી સ્વાભાવિક રીતે નીકળતું હોવાથી તે પણ સચેતન છે. અથવા જેમ માછલાં સ્વાભાવિક રીતે આકાશમાંથી પડે છે અને તે સચેતન છે તેવી રીતે પાણી પણ સ્વાભાવિક રીતે આકાશમાંથી પડતું હોવાથી સચેતન છે. તથા તરત જ ઉત્પન્ન થયેલા કલલ-અવસ્થાવાળા હાથીનું શરીર દ્રવ હોવા
