________________
૧૫ .
વિભક્તિવિચાર પ્રકરણ હોય છે. પૃથ્વીકાયમાં જીવત્વની સિદ્ધિ માટે આ ગાથા શ્રીસમયસુન્દરજી ઉપાધ્યાયે પોતાના વિશેષસંગ્રહમાં આપેલી છે અને ત્યાં તે ગાથાની ટીકામાં આવા પ્રકારનો પ્રયોગ આપવામાં આવ્યો છે. ‘વેતના વિદુનિવપિનાયિઃ સ્વાશ્રયસ્થા: पृथिवीविकाराः समानज्ञातीयाङ्करोत्पत्तिमत्त्वात् अर्थोविकाराङ्करवत्' સરખી જાતિના અંકુરાની ઉત્પત્તિ હોવાથી સ્વસ્થાનમાં રહેલા પરવાળા લવણ અને પાષાણાદિ પૃથ્વીના વિકારો જીવવાળા છે. શ્રીપંચવસ્તુકની ટીકામાં પણ આજ પ્રમાણે પૃથ્વીકાયમાં જીવની સિદ્ધિ કરવામાં આવેલી છે.
વળી જીવનું સામાન્ય લક્ષણ-ઉપયોગ, યોગ, અધ્યવસાય, મતિ અજ્ઞાન, શ્રુત અજ્ઞાન, અચક્ષુદર્શન, આઠ પ્રકારના કર્મનો ઉદય તથા બંધ, લેશ્યા, શ્વાસોચ્છવાસ તથા કષાયપણું જેમ બીજા ત્રસજીવોમાં સ્પષ્ટપણે દેખાય છે તેમ અહીં પૃથ્વીકાયાદિ પાંચમાં પણ અસ્પષ્ટપણે રહેલું છે. જેમ કોઈ જીવે બિજોરાથી મિશ્રિત મદિરાપાન કર્યું હોય અને તેથી પિત્તોદયના યોગે તેનું મન આકુળવ્યાકુલ થવાથી અને છેવટે મૂછ પામવાથી તેનામાં અવ્યક્ત ચેતના હોવા છતાં બહાર સ્પષ્ટપણે ચેતના નહિ દેખાવાથી તેનામાં ચેતના-જીવપણું નથી એમ કહેવાય નહિ, તેવી જ રીતે પૃથ્વીકાયમાં પણ અસ્પષ્ટ ચેતના હોવાથી તે ચેતના ન દેખાવા છતાં પણ તેનામાં ચેતના રહેલી છે એમ માનવું જોઈએ. કોઈ કહેશે કે-મદિરાપાન કરેલામાં તો મૂછવસ્થામાં પણ શ્વાસોચ્છવાસરૂપ અસ્પષ્ટ ચેતનાનું ચિહ્ન છે, જયારે પૃથ્વીકાયમાં તો તેવું શ્વાસોચ્છવાસાદિ
