________________
૨૯
વિભક્તિવિચાર પ્રકરણ ભાવાર્થએકેન્દ્રિય અને પંચેન્દ્રિય જીવો ઊર્ધ્વ, અધો અને તિ એમ ત્રણે લોકમાં હોય છે. વિલેન્દ્રિય એટલે બેઇન્દ્રિય, તે ઇન્દ્રિય અને ચઉરિન્દ્રિય જીવો તો તિષ્ણુલોકમાં જાણવા. અહીં વિકસેન્દ્રિય જીવો એકલા તિસ્કૃલોકમાં કહેલા છે, પરન્તુ અધોલોકમાં કુબડીવિજય કે જે સમભૂલા પૃથ્વીથી હજારજોજન નીચે છે ત્યાં, તથા ઊર્ધ્વલોકમાં પાંડુકવનની વાવડીઓમાં પણ વિકલેન્દ્રિય જીવો હોય છે. તે સ્થાન ઘણું અલ્પ હોવાથી અહીં તેની વિવક્ષા કરી લાગતી નથી પરા
હવે ત્રણેલોકમાં છ જવનિકાયના જીવો ક્યાં ક્યાં હોય તે બતાવે છે – सव्वे जीवनिकाया, हवंति निस्संसयं तिरियलोए । बायरते उविरहिया, अहलो ए उड्डलोए य ॥५३॥
ભાવાર્થ-સર્વે જીવનિકાય એટલે પૃથ્વીકાય, અષ્કાય, તેઉકાય, વાઉકાય, વનસ્પતિકાય અને ત્રસકાયના જીવો નિઃશંકપણે તિથ્યલોકમાં હોય છે, અને બાદરતેજસ્કાયરહિત બાકીની નિકાયના જીવો ઊર્ધ્વલોક અને અધોલોકમાં હોય છે. કેવલ બાદરતેજસ્કાયનું સ્થાન તિર્થાલોક છે. તેમાં પણ પિસ્તાલીસ લાખ જોજનપ્રમાણનું મનુષ્યક્ષેત્ર જ છે. તે સિવાય બીજા કોઈ સ્થાનમાં બાદર તેજસ્કાયના જીવો હોતા નથી પ૩ી.
ચારેગતિના જીવો અધોલોકાદિ ત્રણમાં ક્યાં અને ક્યા ક્યા ઉત્પન્ન થાય છે તે બતાવે છે –
