________________
વિભક્તિવિચાર પ્રકરણ
૭૦ ભાવાર્થ –ધર્માસ્તિકાયનો ભાવ-સ્વભાવ જે ગતિપરિણત થયેલા દ્રવ્યો ને ગમનક્રિયામાં સહાય કરવાનો, તથા અધર્માસ્તિકાયનો સ્વભાવ દ્રવ્યોને સ્થિર રહેવામાં સહાય કરવાનો છે તે સારી રીતે સમજી શકાય તેવો છે. કારણકે લોકાકોશમાં જ ધમસ્તિકાય તથા અધર્માસ્તિકાય હોવાથી જીવાદિદ્રવ્યોની ગતિ તથા સ્થિરતા ત્યાંજ થઈ શકે છે, જ્યારે અલોકાકાશમાં તે બે ધર્માસ્તિકાયાદિ દ્રવ્યો નહિ હોવાથી ત્યાં જીવાદિદ્રવ્યો જઈ શકતા નથી અને સ્થિરતા કરી શકતા નથી. આકાશાસ્તિકાયનો સ્વભાવ આધેય દ્રવ્યો-રહેવા યોગ્ય ધર્માસ્તિકાયાદિદ્રવ્યો-ને રહેવા માટે જગ્યા આપવાનો છે. દ્રવ્યોનું જે નવીન થવું, જૂના થવું, તથા એક પર્યાયને છોડી બીજા પર્યાયરૂપે પરિણામ પામવું તે વર્તનારૂપ કાલ છે ૧૩૭ી
જે કારણથી ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાયથી જીવો અને પુગલોના ગતિ અને સ્થિરતારૂપ ભાવો થાય છે, અર્થાત્ ધમસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાયની સહાયથી જીવો અને પુદ્ગલો ચાલવા તથા સ્થિર રહેવાની ક્રિયા કરે છે, તેથી ગતિ એ ધર્માસ્તિકાયનો અને સ્થિતિ એ અધર્માસ્તિકાયનો ગુણ છે ૧૩૮.
પાણીના યોગે જેમ માછલાં ચાલી શકે છે, તેવી રીતે અહીં પણ ધર્માસ્તિકાયના યોગે જીવાદિદ્રવ્યોની ચલનક્રિયા
