________________
૨૨
વિભક્તિવિચાર પ્રકરણ खंधो पडादवयवी, देसो भागो इमस्स अद्धाई । अविभागो य पएसो, परमाणू केवलो होइ ॥४१॥
ભાવાર્થ–વર્ણ, ગન્ધ, રસ અને સ્પર્શધર્મવાળા રૂપવડે વિશિષ્ટ એટલે સહિત જે અજીવદ્રવ્યો હોય તે રૂપી અજીવદ્રવ્યો કહેવાય અને તે રૂપી અવદ્રવ્યો પુદ્ગલો જ છે. તે પુદ્ગલ દ્રવ્યો ખંધ, દેશ, પ્રદેશ અને પરમાણુ એમ ચાર પ્રકારના છે //૪૦ણી ઘણા અવયવોથી બનેલ ઘટ, પટ આદિ અખંડ દ્રવ્ય એ ખબ્ધ કહેવાય. તે અખંડ પટાદિ દ્રવ્યોનો એક અડધો ચોથો વગેરે તે તે દ્રવ્યથી છૂટો પડેલો અગર છૂટો નહિ પડેલો ભાગ તે તે બંધ દ્રવ્યની અપેક્ષાયે દેશ કહેવાય. તે ખબ્ધ અગર દેશનો એક અવિભાજય એટલે જેના બે વિભાગ ન થઈ શકે એવા અને ખંધ અથવા દેશથી જુદા નહિ પડેલા ભાગને પ્રદેશ કહેવાય, અને તેવો અવિભાજ્યપ્રદેશ જયારે ખંધ અથવા દેશથી છૂટો પડેલો અને એકલો હોય ત્યારે તે પરમાણુ કહેવાય T/૪૧
અજીવના બીજા ભેદ અરૂપી અજીવદ્રવ્યના ભેદો – दसहा अरूविणो पुण, धम्माधम्मंबराणि तिन्नि तिहा। खंधा देस पएसा, अद्धा समओ य इय दव्वं ॥४२॥
ભાવાર્થ – અરૂપી અજીવદ્રવ્યો-ધમસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય અને કાલ એમ-ચાર છે, અને તે પૈકી પહેલા ત્રણના ખંધ, દેશ અને પ્રદેશ એમ ત્રણ ત્રણ ભેદો હોવાથી તે ત્રણના નવ ભેદ અને અદ્ધા-સમયરૂપ
