________________
૧૯
વિભક્તિવિચાર પ્રકરણ થવાથી તે વનસ્પતિનું શરીર પણ મનુષ્યના શરીરની પેઠે જીવવાનું છે. જેમ મનુષ્યના શરીરના અંગોપાંગો દિનપ્રતિદિન વધે છે, તેમ વૃક્ષ પણ દિન-પ્રતિદિન અંકુરા, કિશલય, પાંદડા, શાખા, પ્રશાખા અને ફળ વગેરેથી વધે છે. જેમ મનુષ્યના શરીરમાં જ્ઞાનવાળો આત્મા રહેલો હોવાથી તેની ઊંઘવા તથા જાગવાની ક્રિયા જ્ઞાનપૂર્વક થાય છે તેવી રીતે ધાત્રી તથા પ્રપુનાટ વગેરે વૃક્ષોના પાંદડા સૂર્યાસ્તસમયે પરસ્પર ભેગા થાય છે અને સવારમાં સૂર્યોદયે છૂટા થાય છે. સૂર્યવિકાસી કમલો પણ સૂર્યાસ્તસમયે બીડાઈ જાય છે અને સૂર્યોદયે વિકસિત થાય છે. એટલે વનસ્પતિમાં પણ મનુષ્યની માફક જ્ઞાનપૂર્વક ક્રિયા રહેલી છે. જેમ મનુષ્યના શરીરના અવયવ હાથ પગ વગેરે કપાયા પછી તે છૂટા પડેલા અવયવો શોષાઈ જાય છે તેવી રીતે વૃક્ષાદિના પાંદડા ફલ પુષ્પ વગેરે વૃક્ષથી છૂટા પડ્યા પછી સૂકાઈ જાય છે. જેમ મનુષ્યના શરીરને ટકાવવા માટે તથા વૃદ્ધિ પમાડવા માટે આહારાદિની જરૂર રહે છે તેમ વૃક્ષાદિ વનસ્પતિને પણ ટકાવવા તેમજ વૃદ્ધિ પમાડવા માટે પૃથ્વી પાણી વગેરે આહારની જરૂર રહે છે. જેમ મનુષ્યનું શરીર સ્થાયી રહેતું નથી પરંતુ તેમાં રહેલા આત્માનું જેટલું આયુષ્ય હોય ત્યાં સુધી જ રહે છે, તેવી રીતે વનસ્પતિનું ચેતનવંત શરીર પણ નિયતકાળ જે વધારેમાં વધારે દસહજારવર્ષનો છે ત્યાં સુધી જ તે ચેતનાવાળું રહે છે. પછી અવશ્યમેવ સૂકાઈ જાય છે, એટલે ચેતનારહિત બને છે. જેમ મનુષ્યનું શરીર આહાર મળે તો વધે છે અને આહારના અભાવે
