________________
ઉપદેશમાળા
भावे हट्ठगिलाणं, नवि याणइ गाढऽगाढकप्पं च । सहु असहुपुरिसरूवं, वत्थुमवत्युं च नवि जाणे ||४०३ ।। पडिसेवणा चउद्धा, आउट्टिपमायदप्पकप्पेसु । न वि जाणइ अग्गीओ, पच्छितं चैव जं तत्थ ||४०४||
૧૨૭
(૪૦૩) (અગીતાર્થ) ભાવના વિષયમાં ન જાણે કે (સાધુ) નીરોગી છે કે રોગિષ્ઠ છે ? તેમ ગાઢ પ્રયોજનમાં શું કલ્પ્ય ? ને સામાન્ય પ્રયોજનમાં શું કલ્પ્ય છે ? ઉચિત શું છે ? એમ, ‘પુરુષના’ વિષયમાં એ પણ ન જાણતો હોય કે પુરુષ-સાધુ સહિષ્ણુ (ખડતલ - કઠોર - શરીરવાળો) છે ? કે અસહિષ્ણુ-સુકોમળ શરીરવાળો ? ‘તુ’=કેળવાયેલું શરીર છે કે બીન કેળવાયેલું શરીર છે ? વસ્તુ આચાર્યદિ છે કે સામાન્ય સાધુ છે ? એ પણ ન સમજે; (અર્થાત્ આમાં કેવી વ્યક્તિ છે અને એને શું યોગ્ય છે-અયોગ્ય છે એ નથી સમજી શકતો.)
(૪૦૪) ‘પ્રતિસેવના'=નિષિદ્ધ આચરણ ૪ પ્રકારે છે, આકુષ્ટિ-પ્રમાદ-દર્પ-કલ્પ (આકુટ્ટિ=ઇરાદાપૂર્વક જાણી જોઈને કરવું, ‘પ્રમાદ’=કંદર્પ, હાસ્ય-મશ્કરી આદિથી કરવું, ‘દર્પ’ = આપત્તિથી નિષ્કારણ સેવવું, દા.ત. કૂદવું વગેરે, ‘કલ્પ’=કારણે શાસ્ત્ર-વિહિત કરવું.) અગીતાર્થ આ ભેદો તથા ‘ય’=પેટાભેદો ન જાણે; તેમ જ (આલોચનાદિ) પ્રાયશ્ચિત ન જાણે ‘ચેવ’=નિષિદ્ધ સેવાના ભાવ ક્યા બદલાયા ? કેમ બદલાયા ? વગેરે ન જાણે (અહીં ‘ન જાણે’ એ બહુવાર કહ્યુ તેથી સૂચવ્યું કે આગમ વિના કોઈ પણ કર્તવ્ય-અકર્તવ્ય ન જણાય. સ્વમતિ-કલ્પનાનું તો સત્ય સાથે બંધાયેલું નહિ, તેથી મહામોહ રૂપ છે.)
