________________
ઉપદેશમાળા
૧૫૯ जो चेव जिणवरेहि, जाइजरामणविप्पमुक्केहिं । लोगम्मि पहा भणिया, सुस्समण सुसावगो वाऽवि ।।४९१।। भावच्चणमुग्गविहारया य, दव्वच्चणं तु जिणपूआ । भावच्चणाउ भट्ठो, हविज्ज दव्वच्चणुज्जुतो ।।४९२।। जो पुण निरचणो च्चिअ, सरीरसुहकजमित्ततल्लिच्छो । तस्स न हि बोहिलाभो, न सुग्गई नेय परलोगो ।।४९३।।
(૪૯૧) (સંયમથી દૂર રહેલાનો વર્તાવ ઉન્માર્ગ કેમ? તો કે) જન્મ-જરા-મૃત્યુથી અત્યંત મુક્ત જિનેશ્વર ભગવંતોએ જગતમાં (આત્મ કલ્યાણના) બે જ માર્ગ ફરમાવ્યા છે; એક સુસાધુ થાય છે, અને તે ન બની શકે તો બીજો માર્ગ સુશ્રાવક થાય તે. (સંવિગ્ન પાક્ષિકનો ત્રીજો માર્ગ સન્માર્ગનો પક્ષપાતી હોવાથી આ બે માર્ગમાં જ સમાઈ જાય છે. આ બે માર્ગને જ બીજા શબ્દોમાં ભાવાર્ચન - દ્રવ્યાર્ચન ભાવસ્તવ દ્રવ્યસ્તવ કહેવાય છે.)
(૪૯૨) “ભાવાર્ચન' ભગવાનની તાત્ત્વિક પૂજા ઉગ્ર વિહારીપણું (ઉદ્યત વિહાર) જ છે. “દ્રવ્યાર્ચન' = ભાવપૂજાની અપેક્ષાએ ગૌણ પૂજા પુષ્પાદિથી જિનબિંબની પૂજા છે. ભાવાર્ચનથી ભ્રષ્ટ થયેલો (તેવી શક્તિના અભાવે તે નહિ પાળી શકનારો) દ્રવ્યાચન માટે ઉદ્યમી બને. (કેમકે દ્રવ્યપૂજા પણ પુણ્યાનુબંધી પુણ્યનું કારણ હોઈ પરંપરાએ ભાવપૂજાનું કારણ બને છે.)
(૪૯૩) ત્યારે, જે “નિરઐણો=દ્રવ્ય-ભાવઅર્ચનથી અર્થાતુ ચરણકરણ અને સમ્યગુ જિનપૂજાથી રહિત હોય છે, એને તો એકમાત્ર શરીરસુખનાં કાર્યોમાં જ ગાઢ લંપટતા હોય છે. (પરભવે) આવાને “બોધિલાભ” જૈનધર્મની પ્રાપ્તિનો લાભ થાય
