________________
તત્ત્વાર્થસૂત્ર તિર્યંચ અથવા પશુઓની એ આયુસ્થિતિ ત્યાં એ જ કહી, કર્મભૂમિમાં મળે મેક્ષ પણ અકર્મ ભૂમિમાં કદી નહીં. તિર્યંચ માનવ આયુસ્થિતિના ભવ ને કાય બે ભેદ ગણ્યા, જીવે ત્યાં ભવ જાણે વારંવાર જન્મ ત્યાં કાય દશા. ૯
ઉપસંહાર વૈદિક અને જૈન બંનેમાં લોકવર્ણન લગભગ સરખું આવે છે. લોક અથવા સંસારના ત્રણ ભાગો તેઓ આમ કરે છેઃ અલક, 'ઊધવલેક અને તિરછાલેક, આમાં આપણે મુખ્યત્વે અધલોક તથા તિય અથવા તિરછાલકનું વર્ણન જોઈ લીધું. અહીં એ સવાલ થઈ શકે કે “આ શાસ્ત્રીય લેકવર્ણનની સાથે આજની વૈજ્ઞાનિક શોધનો મેળ યથાર્થ રીતે કેમ નથી મળતું ? વાત સાચી છે. ત્યારે અમે - નીચેના શબ્દો તરફ ધ્યાન દોરીએ છીએ :
વિજ્ઞાન સૃજનકા પ્રતીક છે. ન કિ વંસકા. પાશ્ચાત્ય વૈજ્ઞાનિક ભ અબ યહ માનને લગે હૈ કિ જે વિજ્ઞાન માનવ-નાશકા કારણ હૈ, વહ અપની ભૂલ સંજ્ઞા ખો બૈઠતા હૈ. (પૂ. પુષ્કરમુનિજીના શિષ્ય ગણેશમુનિજી કૃત “આધુનિક વિજ્ઞાન
ઔર અહિંસા.)
આને અર્થ એ સ્પષ્ટ થાય છે કે વિજ્ઞાન” જેમ જેમ “આત્માભિમુખ થતું જશે અથવા ધર્મ કે સક્રિય અધ્યાત્મ સાથે એ સંધાશે, તેમ તેમ આ જ લકવર્ણન સાચું ઠરશે. ત્યાં લગી શ્રદ્ધાથી વાટ જેવી એ યોગ્ય માર્ગ છે. કારણ કે વિજ્ઞાન પહેલાં જે વાત નહેતું સ્વીકારતું, તેવી કેટલીય વાત હવે સ્વીકારવા લાગ્યું છે. દા. ત. આત્મા ! આજે હવે ઇદ્રિયવિજ્ઞાન, પ્રાણવિજ્ઞાન અને મને વિજ્ઞાન પછી – ‘ત્યાં કંઈક છે એવી જિજ્ઞાસાપૂર્વક હવે તે આગેકૂચ કરવા ધારતું જણાય છે.
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
