Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 6

अथ प्रारभ्यते पञ्चमे ऽ ध्याये प्रथमः पादः।
___ आ तुमो 5 त्यादिः कृत् ५।११॥
તિ (તિવ) વગેરે પ્રત્યયોને છોડીને અન્ય ધાતુથી વિધાન કરાએલા ‘તુમ્' પ્રત્યય સુધીના પ્રત્યયને વૃત્ સંજ્ઞા થાય છે. (‘શવ-પૃષ-જ્ઞા - ૪-૧૦’ સુધીના તે તે સૂત્રથી ધાતુથી વિહિત ત્યાદિ ભિન્ન પ્રત્યયને આ સૂત્રથી છત્ સંજ્ઞા થાય છે.) હનુ ધાતુને “વત્ર ૧૭-૧૭’ થી ઘણું (1) પ્રત્યય. આ સૂત્રથી ધ્ય પ્રત્યયને છતું સંજ્ઞા. “ળિતિ ધાતુ ૪-રૂ૧૦૦ થી ૨૬ ધાતુને થાત્ આદેશ. ધ્ય[ પ્રત્યયને આ સૂત્રથી તું સંજ્ઞા થવાથી તદન્ત પત્યિ નામની સાથે અને હૃચતે આ અર્થમાં તૃતીયાન્ત વન નામને ‘વાર તા ૩-૧-૬૮ થી તપુરુષસમાસાદિ કાય થવાથી ઘનયા: આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - મેઘથી હણાતો.
વિિિત વિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ ધાતુથી વિહિત તુમ્ પ્રત્યય સુધીના ત્યાદિભિન્ન જ પ્રત્યયને કૃત સંજ્ઞા થાય છે. તેથી પ્ર+નિસ્ ધાતુથી વર્તમાનમાં વિહિત તે પ્રત્યયને આ સૂત્રથી તું સંજ્ઞા થતી નથી. કવિત:૦ ૪-૪-૧૮' થી નિસ્ ધાતુના તુ ની પૂર્વે ૬ નો આગમ. દુરુપ) ર--૭૭ થી નિ ના 7 ને આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી તે આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં તે પ્રત્યયને આ સૂત્રથી તું સંજ્ઞા ન થવાથી “નિં-નિક્ષત્ર ર-રૂ-૮૪” થી નિસ્ ધાતુના ૨ ને વિકલ્પથી. [ આદેશ થતો નથી. અર્થ – સારી રીતે ચુંબન કરે છે.
बहुलम् ५।१।२॥
તે તે સૂત્રથી તે તે અર્થમાં વિહિત ઋતુ પ્રત્યયો; તે તે અર્થને છોડીને અન્ય અર્થમાં પણ શિષ્ટપ્રયોગાનુસાર બહુલતયા થાય છે. પાવાગ્યાં ફ્રિયતે આ અર્થમાં (કર્મમાં) દૂ ધાતુને; આ સૂત્રની સહાયથી “પદ્ધ -