Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 05

Author(s): Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 266

पञ्चमाध्यायस्य तृतीयः पादः॥
२४९
[प्रावृद्] 'ओव्रस्चौत् छेदने' (१३४१) व्रस्च, प्रपूर्व० । प्रवृश्चतीति प्रावृट् । अनेन क्विप्र० । 'घड्युपसर्गस्य'० (३।२।८६) दीर्घः । ('गति-कारकस्य'० (३।२।८५) दीर्घः) । 'ग्रह-व्रस्च-भ्रस्ज-प्रच्छ:' (४।१।८४) य्वृत् व्र० → वृ० । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) विवप्लोपः । प्रथमा सि । 'दीर्घङ्याब'० (१।४।४५) सिलुक् । 'सस्य श-षौ (१।३।६१) स० → श० । 'पदस्य' (२।१६८९) चलुक् । 'यज-सृज-मृज-राज-भ्राज-भ्रस्ज-वस्व-परिव्राजः शः षः' (२।२८७) श० → ष० । 'धुटस्तृतीयः' (२२१७६) ष० → ड० । 'विरामे वा' (११३५१) ड० → ट० ।
[विप्नुट् ] 'प्रषू दाहे' (५३२) पुष्, विपूर्व० । विप्रोषणं = विपट् । अनेन क्विप्र० । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) क्विप्लोपः । 'धुटस्तृतीयः' (२।१।७६) ष० → ड० । 'विरामे वा' (१।३५१) ड० → ट० ।
[नीवृत्] 'वृतूङ् वर्त्तने' (९५५) वृत्, निपूर्व० । निवर्त्तनं = नीवृत् । अनेन क्विप्र० । 'गति-कारकस्य नहिवृति' ० (३।२।८५) दीर्घः । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) क्विप्लोपः ।
[ उपावृत्] 'वृतूङ् वर्त्तने' (९५५) वृत्, उपपूर्व० । उपवर्तनं = उपावृत् । अनेन क्विप्र० । 'गति-कारकस्य नहि-वृति' ० (३।२।८५) दीर्घः । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) क्विप्लोपः ।
[संयत् ] 'यतैङ् प्रयत्ने' (७११) यत्, सम्पूर्व० । संयमनं = संयत् । अनेन क्विप्प्र० । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) क्विप्लोपः ।
[समित्] सम्पूर्व० इंण्क् गतौ' (१०७५) इ । समयनं = समित् । 'अनेन क्विप्प्र० । हुस्वस्य'० (४।४।११३) तोऽन्तः । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) क्विप्लोपः ।
[उपभृत् ] टुडु,ग्क् पोषणे च' (११४०) भृ, उपपूर्व० । उपभरणं = उपभृत् । 'अनेन क्विप्र० । हूस्वस्य'० (४।४।११३) तोऽन्तः । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) क्विप्लोपः ।
[समित्] 'बिइन्धैपि दीप्तौ' (१४९८) इन्ध्, सम्पूर्व० । समिन्धनं = समित् । अनेन क्विप्प्र० । 'नो व्यञ्जनस्याऽनुदितः' (४।२।४५) नलुक् । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) क्विप्लोपः । प्रथमा सि । 'दीर्घङ्याब्'० (१।४।४५) सिलुक् । 'धुटस्तृतीयः' (२२११७६) ध० → द० । 'विरामे वा' (१२३५१) द० → त० ।
क्रुधादिः संपदादिश्चाकृतिगणः ॥छा।
भ्यादिभ्यो वा ॥ ५।३।११५ ॥
[भ्यादिभ्यः ] भीरादिर्येषां ते = भ्यादयः, तेभ्यः = भ्यादिभ्यः । पञ्चमी भ्यस् । [वा] वा प्रथमा सि ।
[भीः, भीतिः] 'बिभीक भये' (१९३२) भी । भयनं-भीयते वा = भीः । अनेन क्विपप्र० । 'अप्रयोगीत' (१।१।३७) क्विप्लोपः । एवम् - भीतिः । 'स्त्रियां क्तिः' (५।३।९१) क्तिप्र० → ति ।
[ही:, हीतिः ] 'हीक् लज्जायाम्' (११३३) ही । ह्रयणं-हीयते वा = हीः । एवम् - हीतिः ।
[लूः, लूनिः] 'लूग्श् छेदने' (१५१९)लू । लवनं-लूयते वा = लूः । एवम् - लूनिः । 'श्वादिभ्यः' (५।३।९२) क्तिप्र० → ति । 'ऋल्वादेरेषां तो नोऽप्रः' (४।२।६८) त० → न० ।
श० म० न्या० - 'वृषू सेचने' प्रवर्षन्ति मेघा अत्रेति प्रावृट् । अत्र 'गति-कारकस्य'० (३।२।८५) इति दीर्घः, षस्य च डत्वे टत्वे च प्रावृट् ।