Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 05

Author(s): Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 316

पञ्चमाध्यायस्य चतुर्थः पादः ॥
२९९
अर्ह - [ भवता खलु कन्या वाह्या, वोढव्या, वहनीया ] भवता कन्या वोढुं शक्या (क्ता ) = वाह्या, वोढव्या, वहनीया । अनेन घ्यणादयः प्रत्ययाः । 'आत्' (२|४|१८) आप्प्र०
आ ।
[ भवता खलु छेदसूत्रं वाह्यम्, वोढव्यम्, वहनीयम् ] वोदुम = वाह्यम्, वोढव्यम्, वहनीयम् । अनेन घ्यणादयः प्रत्ययाः । सि-अम् ।
सप्तम्या बाधो मा भूदिति कृत्यग्रहणम् । बहुवचनमिहोत्तरत्र च यथासंख्यनिवृत्त्यर्थम् ॥छ||
णिन् चाऽऽवश्यकाऽऽधमर्ये ॥ ५।४।३६ ॥
[णिन् ] णिन् प्रथमा सि ।
[च] च प्रथमा सि ।
[ आवश्यकाऽऽधमर्ण्ये] ऋणेऽधमोऽधमर्णः । 'राजदन्ताऽऽदिषु' (३|१|१४९) इति पूर्वनिपातः । अधमर्ण्यस्य भावः = आधमर्ण्यम् । ‘पति-राजान्त - गुणाङ्ग - राजादिभ्यः कर्मणि च (७|१|६०) व्यण्प्र०य । 'वृद्धिः स्वरेष्वादे' ० (७|४|१) वृ० आ । 'अवर्णेवर्णस्य' (७|४|६८) अलुक् । आवश्यकं च आधमर्ण्य च = आवश्यकाऽऽधमर्ण्यम्, तस्मिन् ।
[कारी ] अवश्यं करोतीति कारी । अनेन णिन्प्र०
इन् । 'नामिनोऽकलि-हले:' (४|३|५१) वृ० आर् । प्रथमा सि । 'इन्- हन्'० (१।४।८७) दीर्घः । 'दीर्घङ्याब् ' ० (१।४।४५) सिलुक् । 'नाम्नो नोऽननः ' (२।१।९१) नलुक् ।
→
[ हारी] अवश्यं हरतीति हारी । अनेन णिन्प्र० इन् । 'नामिनोऽकलि-हले:' (४।३।५१) वृ० आर् । प्रथमा सि । 'इन्-हन्’० (१।४।८७) दीर्घः । 'दीर्घङ्याब् ' ० (१।४।४५) सिलुक् । 'नाम्नो नोऽनन: ' (२|१।९१) नलुक् । यदा त्ववश्यमोऽपि प्रयोग उभाभ्यामपि द्योतनात् तदा मयूरव्यंसकादित्वात् समासः
[ अवश्यंकारी ] अवश्यं करोति
अवश्यंकारी । अनेन णिन्प्र० → इन् । शेषं पूर्ववत् । [ अवश्यंहारी ] अवश्यं हरति = अवश्यंहारी । अनेन णिन्प्र०इन् । शेषं पूर्ववत् ।
अवश्यशब्दप्रयोगे तु अवश्यं करोति अवश्यकारी अकारान्तोऽपि ह्यनव्ययमवश्यशब्दोऽस्ति ।
[ अवश्यं गेयो गाथको गीतस्य ] अवश्यम् कैं (३६) - 'गैं शब्दे' (३७) गै। 'आत् सन्ध्यक्षरस्य ' (४/२/१) गा । अवश्यं गायतीति अवश्यं गेयः । य एच्चातः' (५।१।२८) यप्र० - आकारस्य एच्च ।
=
[ अवश्यं भव्यश्चैत्रः ] अवश्यं भूयते = अवश्यं भव्यः । ' भव्य-गेय-जन्य- रम्या -ऽऽपात्या -ऽऽप्लाव्यं नवा' (५/१७) भव्यनिपातः ।
आधमर्ण्य - [ शतं दायी ] शत द्वितीया अम् । दास्यतीति दायी । अनेन णिन्प्र० इन् । 'आत ऐः कृञ्ञ' (४।३।५३) आ० → ऐ । 'एदैतोऽयाय्' (१।२।२३) आय् ।
[ सहस्त्रं दायी ] सहस्र द्वितीया अम् । दास्यतीति दायी । अनेन णिन्प्र० आо→ ऐ० । 'एदैतोऽयाय् ' (१।२।२३) आय् ।
[कारी मे कटमसि ] करिष्यति करोतीति वा = [ हारी मे भारमसि] हरिष्यति - हरति वा =
कारी । अनेन णिन्प्र० हारी । अनेन णिन्प्र०
-
For Private Personal Use Only
→
• इन् । 'आत ऐः कृञ्ञ' (४।३।५३)
→ इन् । मे कटम् ।
इन् ।