Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 05

Author(s): Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 331

३१४
श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने अज्ञातकर्तृकायां ढुण्ढिकायां ।
[विन्दजीवः ] विन्दश्च जीव् च = विन्दजीव, तस्मात् = विन्दजीवः । पञ्चमी ङसि ।
[भावद्वेदं भुङ्क्ते ] यावत् 'विद्रोंती लाभे' (१३२२) विद् । यावतो वेदनम् = यावद्वेदम् । अनेन णम्प्र० → अम् । 'लघोरुपा०' (४।३।४) गु० ए । 'भुजंप् पालना-ऽभ्यवहारयोः' (१४८७) भुज् । वर्त० ते । 'रुधां स्वरा०' (३।४।८२) श्नप्र० → न० । 'श्ना-ऽस्त्योर्लुक्' (४।२।९०) अलोपः । 'च-जः क-गम्' (२।१२८६) ज० → ग० । 'अघोषे प्रथमोऽशिटः' (१।३।५०) ग० → क० । 'म्नां धुड्वर्गे०' (१।३।३९) न० → ङ० ।
[यावज्जीवमधीते] यावत् 'जीव प्राणधारणे' (४६५) जीव् । यावतो जीवनम् = यावज्जीवम् । अनेन णम्प्र० → अम् । 'धुटस्तृतीयः' (२।१७६) त० → द० । 'तवर्गस्य श्चवर्ग०' (११३६०) द० → ज० । 'इंङ्क् अध्ययने' (११०४) इ, अधिपूर्व० । वर्त० ते । 'समानानां०' (१।२।१) दीर्घः । यावज्जीवति तावदधीते इत्यर्थः ॥छ।।
चर्मोदरात् पूरेः ॥ ५।४।५६ ॥ [चर्मोदरात् ] चर्म च उदरं च = चर्मोदरम्, तस्मात् = चर्मोदरात् । पञ्चमी ङसि । [पूरेः] पूरि पञ्चमी ङसि ।
[चर्मपूरमास्ते ] चर्मन् 'पूरैचि आप्यायने' (१२६८) पूर् । 'पूरण आप्यायने' (१७४९) पूर् । चर्मणः पूरणम् = चर्मपूरम् । अनेन णम्प्र० → अम् । 'आसिक् उपवेशने' (१११९) आस् । वर्त० ते । चर्म पूरयित्वाऽऽस्ते इत्यर्थः ।
[उदरपूरं शेते ] उदर-पूर् । उदरस्य पूरणम् = उदरपूरम् । अनेन णम्प्र० → अम् । 'शीङ्क् स्वप्ने' (११०५) शी । वर्त० ते । 'शीङ ए: शिति' (४।३।१०४) शी० → शे० । उदरं पूरयित्वा शेते इत्यर्थः ॥छ।।
वृष्टिमान ऊलुक् चास्य वा ॥ ५।४५७ ॥ [वृष्टिमाने] 'वृषू सेचने' (५२७) वृष् । वर्षणम् = वृष्टिः । क्तिप्र० → ति । 'तवर्गस्य श्चवर्ग०' (१।३।६०) ति० → टि० । 'मांङ्क् मान-शब्दयोः' (११३७) मा । मीयते = मानम् । अनट्प्र० → अन । सि-अम् । वृष्टेर्मानम् = वृष्टिमानम्, तस्मिन् ।
[ऊलुक्] ऊवर्णस्य लुक् = ऊलुक् । [च] च प्रथमा सि । 'अव्ययस्य' (३।२।७) सिलुप् । [अस्य] इदम् षष्ठी ङस् । [वा] वा प्रथमा सि । 'अव्ययस्य' (३।२७) सिलुप् ।
[गोष्पदनं - गोष्पदपूरं वृष्टो मेघः] गोः पदम् = गोष्पदम् । 'वर्चस्कादिष्व०' (३।२।४८) षोऽन्तः । 'पूरैचि आप्यायने' (१२६८) पूर् । 'पूरण आप्यायने' (१७४९) पूर् । गोष्पदस्य पूरणम् = गोष्पदप्रम् - गोष्पदपूरम् । अनेन णम्प्र० → अम् - पूर ऊकारस्य लुग्वा । यावता गोष्पदं पूर्यते तावत्प्रमाणो मेघो वृष्ट इत्यर्थः ।
[सीताप्रं-सीतापूरं वृष्टो मेघः] सीता-हलदण्डस्य पद्धतिर्लेखेत्यर्थः । सीतायाः पूरणम् = सीताप्रम् - सीतापूरम् । अनेन णम्प्र० → अम् - पूर ऊकारस्य लुग्वा । यावता सीता पूर्यते तावत्प्रमाणो मेघो वृष्ट इत्यर्थः ।